________________ ભાવનામૃત-II : અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ પાપોની પારમાર્થિક નિવૃત્તિ (અર્થાત્ પાપપ્રવૃત્તિ અને પાપરસની પારમાર્થિક નિવૃત્તિ) કરવા માટે પાપનું સ્વરૂપ, પાપ શા માટે થાય છે તેની સમજણ, પાપોના પ્રકાર અને પેટાપ્રકાર, દ્રવ્ય અને ભાવથી પાપની ભિન્નતા, પાપપ્રવૃત્તિ અને પાપપરિણતિ વચ્ચેની ભેદરેખા આદિ પાપ સંબંધી સર્વ માહિતી જાણવી જરૂરી છે. ટૂંકમાં પાપનું સ્વરૂપ, પાપના કારણો અને પાપના ફલની (અર્થાત્ સ્વરૂપ-હેતુ-ફલથી પાપની) જાણકારી વિના પારમાર્થિક પાપનિવૃત્તિ શક્ય નથી. શાસ્ત્ર વિના પાપના હેતુ-સ્વરૂપ-ફલનો યથાર્થ બોધ કરવો શક્ય નથી. શાસ્ત્રમાં એક એક હિંસાદિ પાપોનું સ્વરૂપ વર્ણવેલું હોય છે. તેના ભેદ-પ્રભેદ પણ પ્રરૂપેલા છે. પાપસેવનના કારણો પણ જણાવ્યા છે તથા પાપસેવનના કટ્રવિપાકો પણ વર્ણવ્યા છે અને કટ્રવિપાકોનો ભોગ બનેલા જીવોના ઉદાહરણો પણ ટાંક્યા છે. શાસ્ત્રમાંથી પાપોની ભયંકરતા-વિષમયતા, સંસારમાં રખડાવવાની તાકાત આદિ જાણીને સાધક પાપો છોડવા માટે ઉલ્લસિત બને છે. સંસારભીરુતાથી ગર્ભિત પાપભીરુતા પ્રગટે છે. તેવા પ્રકારની પાપભીરુતાથી પાપપ્રવૃત્તિ અને પાપના રસની નિવૃત્તિ થાય છે. એના યોગે આત્મા ઉપરથી હાસ થતો જાય છે. એના ફલરૂપે આત્માના જ્ઞાનાદિ ભાવપ્રાણોનું પ્રગટીકરણ થાય છે. આ રીતે જેમ ઔષધથી રોગમુક્તિ દ્વારા શરીરનું સામર્થ્ય-કાંતિ આદિ પ્રગટ થાય છે, તેમ શાસ્ત્રથી પાપનિવૃત્તિ દ્વારા આત્માનું ભાવસૌંદર્ય (જ્ઞાનાદિ ગુણવૈભવ) પ્રગટ થાય છે. તેથી શાસ્ત્ર પરમ ઔષધ છે. શાસ્ત્ર પુનિવસ્થનમ્ I શાસ્ત્ર પુણ્યનું-હિતનું કારણ છે. શાસ્ત્ર હેય અને ઉપાદેય, કર્તવ્ય અને અકર્તવ્ય તથા પ્રાપ્તવ્ય અને અપ્રાપ્તવ્ય તત્ત્વો ઉપર પ્રકાશ પાથરે છે. સાથે સાથે હેય-અકર્તવ્ય-અપ્રાપ્તવ્ય પાછળની દોટના નુકશાનો (અપાયો) પણ જણાવે છે અને જે જીવો હેયાદિમાં
