________________ 39 પ્રકરણ-૧ અનુકૂળ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ પ્રશ્નઃ મધ્યસ્થભાવ અને પ્રશસ્ત રાગ-દ્વેષ સાથે કઈ રીતે રહી શકે ? ઉત્તર : મધ્યસ્થભાવ અને પ્રશસ્ત રાગ-દ્વેષનું સ્વરૂપ સમજી લેવામાં આવે તો બંનેને સાથે રહેવામાં કોઈ બાધ જણાશે નહીં. - મધ્યસ્થભાવ તત્ત્વનિર્ણયના અવસરે સ્વપક્ષના રાગ અને પરપક્ષના દ્વેષથી રહિત પરિણામસ્વરૂપ છે. તત્ત્વનિર્ણયના પ્રસંગે એકપણ પક્ષ તરફ ઢળ્યા વિના તટસ્થ રહેવું તે મધ્યસ્થભાવ છે અને સુધરી ન શકે તેવા શાસનના વૈરીઓ અને ક્રૂરકર્મ કરનારાઓ પ્રત્યેની ઉપેક્ષાભાવ સ્વરૂપ મધ્યસ્થભાવ છે. - પ્રશસ્ત આશયથી પ્રશસ્ત આલંબનો માટે થતા પ્રીતિ-અપ્રીતિના પરિણામને પ્રશસ્ત રાગ-દ્વેષ કહેવાય છે અને અપ્રશસ્ત આશયથી અપ્રશસ્ત આલંબનો માટે થતાં પ્રીતિ-અપ્રીતિના પરિણામને અપ્રશસ્ત રાગ-દ્વેષ કહેવાય છે. - સત્ય-અસત્યનો નિર્ણય કરવાના પ્રસંગે બંને પક્ષને સાંભળતી વખતે મધ્યસ્થભાવ ધારણ કરવાનો છે. આગમ અને યુક્તિના આધારે સત્યઅસત્યનો નિર્ણય થઈ ગયા પછી સત્ય-તત્ત્વનો પક્ષપાત કરવાનો છે અને અસત્ય-અતત્ત્વનો પક્ષપાત ન થાય તેની કાળજી રાખવાની છે. સત્યતત્ત્વ પ્રત્યેનો પક્ષપાત પ્રશસ્ત રાગથી જીવંત રહે છે અને અસત્ય-અતત્ત્વ પ્રત્યે પક્ષપાત ન થાય તે માટે પ્રશસ્ત દ્વેષની જરૂરીઆત છે. સત્ય-તત્ત્વ જ તારક છે - એ જ મને તારશે - મારા સમ્યગ્દર્શનને નિર્મલ બનાવશે. - એનાથી મારો ઉદ્ધાર થશે - આવું અનુકૂળપણે વેદન થવાથી સહજપણે પ્રશસ્ત રાગ થાય છે. તથા અતત્ત્વ-અસત્ય મારા સમ્યગ્દર્શનને મલિન બનાવશે અને મિથ્યાત્વમાં લઈ જશે, એવા તેના પ્રત્યેના પ્રતિકૂળપણે વેદનથી પ્રશસ્ત દ્વેષ થાય છે. - બીજા નંબરે, મધ્યસ્થભાવમાં દષ્ટિરાગ અને અન્ય પ્રત્યેનો મત્સરભાવ છોડવાની વાત છે. પરંતુ પ્રશસ્ત રાગ-દ્વેષને છોડવાની વાત નથી. જો કે, તે છોડવાના જ છે. પરંતુ આગળની ભૂમિકાઓમાં છોડવાના છે.
