________________ 244 ભાવનામૃતમ્-II અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ ઉત્તર : પોતાની શાસ્ત્રવિરુદ્ધ ખોટી વાતો ખુલ્લી ન પડી જાય, એ માટે લોકોને શાસ્ત્રોથી દૂર રાખવાની આ પેરવી છે. સમકિતિ આત્મા પોતાના તત્ત્વની પરીક્ષા કરવા-કરાવવા હંમેશાં તૈયાર હોય છે અને પરીક્ષા કર્યા વિના કશાનો સ્વીકાર કરતો નથી તથા પરીક્ષા કરતાં પોતાનું ખોટું છે. આ અંગેની વિશેષ વાતો આ જ પુસ્તકમાં આગળ કરી જ છે અને અમારા “મિથ્યાત્વ એટલે મિથ્યાત્વ = હલાહલ વિષઅને પૂર્વનિર્દિષ્ટ પુસ્તક - આ બે પુસ્તકમાંથી પણ વિશેષ જાણવા મળશે. સારાંશ : પૂર્વોક્ત વિચારણાનો સાર એ છે કે - (1) શાસ્ત્ર દ્રવ્યશ્રત છે અને શાસ્ત્રના પારગામી ગીતાર્થ-સંવિગ્નભવભીરૂ આચાર્ય ભગવંત ભાવકૃત છે. (2) ભાવકૃત (એવા આચાર્ય ભગવંત) દ્રવ્યશ્રુતથી વિરુદ્ધ ન હોય અને દ્રવ્યશ્રુતથી નિરપેક્ષ ભાવશ્રુત પણ ન હોય. (3) એક જ (શાસ્ત્ર રૂપ) દ્રવ્યશ્રત પર ભાવશ્રુત અનેક હોવાથી તેમાં અર્થઘટન અલગ-અલગ થાય ત્યારે શાસ્ત્રસાપેક્ષ બોલનારા-માનનારા ભાવશ્રુત જ પ્રમાણ છે. શાસ્ત્ર નિરપેક્ષ બોલનારા-માનનારા પ્રમાણ નથી. (4) તદુપરાંત, એક જ દ્રવ્યશ્રત પર અનેક ભાવકૃતનું અર્થઘટન એક જ હોય, છતાં પણ એક જ પ્રામાણિક ભાવકૃત તેમાં સંમત ન હોય, તો પણ તેવા એ દ્રવ્યશ્રત પર પુનઃ પુનઃ વિચાર કરવો પડે. ભાવકૃતના નામે તેને દબાવી ન દેવાય. આથી ભાવકૃતરૂપ ધર્માચાર્ય ભગવંત જે કહે, તે શાસ્ત્ર અને શાસ્ત્રસાપેક્ષ સુવિહિત સામાચારીને સામે રાખીને જ કહે. પોતાની મતિ કલ્પનાથી કશું જ ન કહે.'
