________________ 248 ભાવનામૃતમ્ H અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ મુદ્દાની વાત એ છે કે, ઉન્માર્ગગામીનું પણ અહિત ચિંતવવાનું નથી અને ઉન્માર્ગને ખુલ્લા પાડતી વખતે ભીતરમાં દ્વેષભાવ કે ઈમ્પ્રભાવ ન હોવો જોઈએ અને એમના તેજોવધની મલિનવૃત્તિ પણ ન હોવી જોઈએ. - બળાત્કારે ધર્મ ન પમાડી શકાય ઘણાને અધર્મીઓ-દુર્ગણીઓને જોઈ ગુસ્સો આવે છે. પરંતુ જ્ઞાનીઓ ગુસ્સો કરવાની ના પાડે છે. સર્વશક્તિમાન્ શ્રીઅરિહંત પરમાત્મા પણ કોઈને બળાત્કારે ધર્મ પમાડી શકતા નથી. આથી શાંતસુધારસમાં કહ્યું अर्हन्तोऽपि प्राज्यशक्तिस्पृशः किं, धर्मोद्योगं कारयेयुः प्रसहा / दद्युः शुद्धं किन्तु धर्मोपदेशं, यत्कुर्वाणा दुस्तरं निस्तरन्ति॥१६-४॥ - પ્રબળ શક્તિવાળા શ્રી અરિહંત પરમાત્મા પણ શું બળાત્કારે ધર્મમાં ઉદ્યમ કરાવી શકે છે ? પરંતુ તેઓ તો શુદ્ધ-નિર્દોષ ધર્મનો ઉપદેશ આપે છે, તે પ્રમાણે જે ભવ્ય જીવો વર્તે છે, તેઓ સંસારસમુદ્રને તરી જાય છે. - કોઈના ઉપર કોપ ન કરવો : કોઈ વ્યક્તિ હિતની વાત પણ સાંભળવા તૈયાર ન હોય, તો તેની ઉપેક્ષા કરવી. પરંતુ તેના ઉપર કોપ ન કરવો. આથી શાંતસુધારસમાં કહ્યું છે કે, योऽपि न सहते हितोपदेशं, तदुपरि मा कुरु कोपं रे / निष्फलया किं परजनतप्त्या, कुरुषे निजसुखलोपं रे // 16-3 // - જે કોઈ વ્યક્તિ હિતના ઉપદેશને સહન ન કરી શકે, (અર્થાત્ દુર્દેવથી કે ખરાબ ભવિતવ્યતાથી એને હિતોપદેશ ન રૂચે), તો તેની ઉપર તું કોપ કરીશ નહીં, નકામો કોઈના ઉપર કોપ કરીને તું શા માટે પોતાના સ્વાભાવિક સુખનો લોપ કરે છે. ન જેવી ગતિ તેવી મતિ H જીવોને પોતપોતાની ગતિ અનુસારે મનના પરિણામો વર્તે છે. તેનો
