________________ 252 ભાવનામૃત-II : અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ - હે આત્મન્ ! આનંદદાયક સમતાનું તું પાન કર ! માયાજાળને સંકેલી લે ! તું પુદ્ગલની આધીનતા નકામી ભોગવે છે ! આયુષ્ય પરિમિત કાળનું જ છે. માટે ગફલત કર્યા વિના આત્માનું જેટલું સધાય એટલું સાધી લે. $ નિષ્કર્ષ-જ્ઞાનીઓનો ઉપદેશ : માધ્યચ્યભાવનાના અંતે હિતશિક્ષા આપતાં “શાંતસુધારસ' ગ્રંથમાં જણાવ્યું છે કે, “तस्मादौदासीन्यपीयूषसारं, वारं वारं हन्त सन्तो लिहन्तु / आनंदानामुत्तरङ्गत्तरङ्ग-र्जीवद्भिर्यद् भुज्यते मुक्तिसौख्यम् // " - તેથી (સર્વ જીવો કર્મવશ હોવાથી) હે સજ્જનો ! ઉદાસીનતા રૂપ અમૃતના સારને તમે વારંવાર આસ્વાદ કરો ! જેના યોગે આનંદથી ઉછળતા તરંગોવાળો આત્મા મુક્તિસુખને પ્રાપ્ત કરે ! આથી કર્મવશ જીવોની વિવિધ પ્રકારની કુચેષ્ટાઓને જોઈને ખેદ પામવાના બદલે, જે સ્વાધીન છે, તે આત્મસુખને સાધી લેવામાં જ સાર છે. કર્મવશ જીવોને સુધારવા કે સન્માર્ગે લાવવા આપણને આધીન નથી. જ્યારે આત્માને સમભાવમાં રાખી મુક્તિમાર્ગમાં આગળ વધવું એ સંપૂર્ણતઃ સ્વાધીન છે. આથી પરાધીનમાં પ્રવૃત્તિ કરીને ખેદ કરવાને બદલે સ્વાધીનમાં જ પુરુષાર્થ કરવો હિતકારક છે. તેથી જ શાંતસુધારસમાં કહ્યું છે કે, अनुपमतीर्थमिदं स्मर चेतन-मन्तःस्थितमभिरामं रे / चिरं जीव विशदपरिणामं, लभसे सुखविरामं रे // 16-7 // હે આત્મન્ ! અંતરમાં રહેલો ચેતન-આત્મા જ અભિરામ (મનોહર) અનુપમ તીર્થ છે, તે તું યાદ રાખ ! (આથી) ચિરકાલ પર્યંત નિર્મલ પરિણામોને ધારી રાખ ! જેથી તું અક્ષયસુખને (મોક્ષને) પામીશ.
