________________ 126 ભાવનામૃત-II : અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ આત્માના શુદ્ધસ્વરૂપને પામવાનું અને તેના માટે નિસંગદશા (નિસંગ અનુષ્ઠાન) ને પામવાનું લક્ષ્ય રાખવું તે નિશ્ચયષ્ટિ છે. તે લક્ષ્ય-ધ્યેયને અવિચલિતપણે હૈયામાં ધારણ કરીને શાસ્ત્રાનુસારી વિધિ મુજબ પંચાચારનું પાલન, પાંચ સમિતિ-ગુપ્તિનું પાલન, પાંચ મહાવ્રતનું પાલન, સામાયિક, પ્રતિક્રમણ આદિ ધર્મક્રિયાઓ કરવી તે વ્યવહારદષ્ટિ છે. - શાસ્ત્રાનુસારી ધર્મક્રિયાઓથી વિષય-કષાયના બંધનો તૂટે છે, અનાદિના કુસંસ્કારોનું ઉન્મેલન થાય છે, પાપકર્મોનો નાશ થાય છે, મોહનીયાદિ કર્મોનો ક્ષયોપશમ થાય છે, પરિણતિ-પ્રવૃત્તિ-વૃત્તિ ત્રણે નિર્મલ બને છે. સકામ નિર્જરા થાય છે અને પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનો બંધ થાય છે. આ સર્વેથી નિસંદગશાની ભૂમિકા સર્જાય છે. મોહનીયાદિ ઘાતી કર્મોનો વિશિષ્ટ ક્ષયોપશમ થતાં જ્ઞાનદશા અને અપ્રમત્તભાવની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેના યોગે સાધક નિસંગદશાની નજીક જાય છે અને કાલાંતરે તેને પામે છે. - નિશ્ચયષ્ટિ સાધ્ય છે. ધર્મક્રિયાઓ સાધન છે અને ધર્મક્રિયાઓનું સેવન કરનાર સાધક છે. સાધક સાધ્યના લક્ષ્યપૂર્વક સાધનનું સેવન કરે છે, ત્યારે તેના જીવનમાં સાધ્ય-સાધનદાવનું અનુસરણ આવે છે અને તેવું અનુસરણ આત્મા ઉપરથી કર્મમળનો નાશ કરી આત્મામાં સત્તારૂપે રહેલી શુદ્ધતાનો આવિર્ભાવ કરે છે અર્થાત્ પરમપદને પ્રાપ્ત કરે છે. અહીં યાદ રાખવું કે, સાધ્ય-સાધનદાયના અનુસરણ વિનાની લુખ્ખી નિશ્ચયષ્ટિ મોક્ષનું કારણ બનતી નથી અને સાધ્યને વિમુખ વ્યવહારદૃષ્ટિ (વ્યવહારોનું પાલન) પણ મોક્ષને આપી શકતી નથી. (ધર્મવ્યવહાર સાધ્યસાધક હોય તો આદરણીય છે અને સાધ્યબાધક હોય તો હેય છે. જગતના વ્યવહારોમાં પણ જોવા મળે છે કે, સાધ્યને અભિમુખ એવા સાધનના વ્યવહાર વિના સાધ્યની સિદ્ધિ થતી નથી. ધન કમાવવું હોય તો તેના સાધન (નોકરી-ધંધા) માં લોકો પ્રવર્તે છે. વળી માત્ર નોકરીધંધામાં પ્રવર્તવાથી ધનપ્રાપ્તિ થઈ જતી નથી. પરંતુ ધનપ્રાપ્તિ થાય તેવા
