________________ 228 ભાવનામૃતમ્ I H અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ આજ્ઞાની આરાધના જ સંસારના અંત માટે થાય છે. આજ્ઞાની વિરાધના તો સંસારની વૃદ્ધિ માટે થાય છે. આથી પહેલાં સિદ્ધાંતઆજ્ઞા અને તે પછી તેને જાળવીને એકતા થતી હોય તો કરી શકાય છે. બાકી નહીં. પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ આજ્ઞાયુક્ત સમુહ જ સંઘ છે. આજ્ઞારહિત સમુહ સંઘ નથી. આથી શ્રીસંઘને એના વાસ્તવિક સ્વરૂપમાં રાખવો હોય તો સિદ્ધાંતના ભોગે એકતાની વાતો ક્યારેય ન કરશો. અહીં પૂ.પંન્યાસ શ્રી ચંદ્રશેખર વિ.મ.ના આ અંગેના મનનીય વિચારો અહીં પ્રસ્તુત છે - સિદ્ધાંતના ભોગે એકતા કદાપિ નહિ” (પુસ્તક : ઈતિહાસનું ભેદી પાનું) જૈન ધર્મના કહેવાતા આ ચારેય આમ્નાયમાં જેમ સ્વધર્મ પરંપરાને ચુસ્ત રીતે પાળનારાઓનો એક વર્ગ છે, તેમ તે દરેક આમ્નાયમાં આવા શ્રદ્ધાભ્રષ્ટોનો પણ વર્ગ છે. એ બધાય ભેગા થઈને બુદ્ધિવાદના ઓઠા નીચે પાંચમો ફીરકો જ ઊભો કરી રહ્યા છે. આ પાંચમો ફીરકો પણ ચારે ય ફીરકાના બુદ્ધિજીવીનો બનેલો હોવાથી. આ લોકોએ પોતાની એકતા કરી છે. એમની એકતા સહેલાઈથી થાય તેવી પણ છે, કેમ કે, કોઈ પણ સિદ્ધાંતનો ત્યાગ કરી દેવામાં કે કોઈ પણ અપસિદ્ધાંતનો સ્વીકાર કરવામાં જે ટોળીની વૃત્તિ જોરમાં હોય તે ટોળીની એકતા કરવામાં જરાય મુશ્કેલી ન જ પડે. આવી સિદ્ધાંતહીન એકતાનું આ જૂથ જૈન ધર્મના ચારે ય આમ્નાયો ઉપર ત્રાટકી રહ્યું છે. મુહપત્તિ, મંદિર, સંવત્સરી, મુક્તિ, તીર્થ સંબંધિત મતભેદોને દફનાવી દેવાની વાતો દ્વારા મુહપત્તિ આદિ અંગના સિદ્ધાંતોને જ દફનાવી દેવાના હેતુથી, એણે ભારે ગોકીરો મચાવ્યો છે. સિદ્ધાંતના ભોગે મતભેદો દૂર થતા હોય કે કજિયા ઓછા થતા હોય તો ય તે ખોટું છે. ક્લેશોનું ઉન્મેલન જરૂર સુંદર છે. પરંતુ સિદ્ધાન્તનો ભોગ લઈને કદાપિ નહિ.
