________________ 172 ભાવનામૃત-II : અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ ચર્ચા + વિચારણા કરવી, મોટી સભાઓ ભરીને સત્ય તત્ત્વની ઉદ્ઘોષણા કરવી અને અસત્યને ખુલ્લું પાડવું - આ બધા પણ સંઘર્ષો કહેવાય. આવા સંઘર્ષો તો પૂર્વકાલીન મહાપુરુષોએ ઘણા કર્યા છે અને સત્યને ટકાવવા માટે કરવા પણ પડે. એ માટે પ્રશસ્ત કષાય સેવવો પડે તો પણ કોઈ દોષ નથી- લાભ જ છે. આ કલિકાલમાં અવળી ગંગા ચાલે છે. જે સ્થાન-પદ-સત્તા-માનસન્માન-અધિકારક્ષેત્ર આદિ માટે ક્યારેય સંઘર્ષ ન થાય, તેના માટે ભરપૂર સંઘર્ષો અવિરતપણે ચાલે છે અને સત્ય માટે સંઘર્ષ તો બાજુ પર છે, પરંતુ સત્ય-અસત્યનો ખુલાસો પણ ન થાય-મૌન રહેવું જોઈએ, મધ્યસ્થભાવ રાખવો જોઈએ, બધાને સમાવવા જોઈએ.” - આવી આવી ખોટી વાતો ચાલે છે. પૂર્વે જોયું જ છે કે - “જે આજ્ઞાનો ભંગ થતો જોઈને મધ્યસ્થ બની ચૂપ રહે છે, તે અવિધિને અનુમોદન આપવા દ્વારા પોતાના વ્રતોનો લોપ કરે છે.” કંકોત્રીમાં નામ ન આવે, પ્રશસ્તિમાં નામ ન આવે, પદવીમાં વિલંબ થાય, પોતાના કાર્યક્રમમાં બીજાની નિશ્રા આવી પડે, પોતાના સ્થાનમાં બીજા આવી જાય, વગેરે વગેરે થાય ત્યારે લેશમાત્ર વિલંબ કર્યા વિના વિરોધ નોંધાવનારા શાસ્ત્રીય તત્ત્વોમાં અગમ્ય કારણોસર કે પોતાનો પ્રભાવ ન ઘટે તે માટે મૌન રાખે ત્યારે ખૂબ આશ્ચર્ય થાય છે. સત્ય પ્રત્યેની નિષ્ઠાના અભાવ સિવાય એમાં બીજું શું કારણ માનવાનું ? અને આને જો કોઈ મધ્યસ્થભાવ કહેતું હોય તો તે પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ છે, જે મિથ્યાત્વરૂપ છે, એમ ધર્મપરીક્ષામાં પૂ. મહોપાધ્યાયશ્રીજી કહે છે. પ્રશ્ન-૨૭ : અન્ય દર્શનો-નવા પંથો પ્રત્યે મધ્યસ્થભાવ કેવી રીતે રાખવો ? ઉત્તર : તેમની પ્રત્યે બે રીતે મધ્યસ્થભાવ રાખી શકાય. 1. સંબોધ પ્રકરણ
