________________ પ્રકરણ-૩ પ્રશ્નોત્તરી 195 પદાર્થ વિજાતીય બનતો નથી. અને તેથી કોઈની પણ વ્યાવૃત્તિ કરવાની રહેતી નથી. હવે વિશેષધર્મોથી વસ્તુની અનંતધર્માત્મકતા બતાવવામાં આવે છે. પૃથ્વી, પાણી આદિ અનંતા પુદ્ગલો છે. છતાં પણ સુવર્ણનો ઘટ પાર્થિવત્વેન વિદ્યમાન છે. પરંતુ જલત્વાદિ ધર્મોની અપેક્ષાએ તો વિદ્યમાન નથી. તેથી ઘટ માટે પાર્થિવત્વ સ્વપર્યાય છે. પરંતુ જલત્વાદિ ધર્મો પરપર્યાયો છે. તેથી જલવાદિ ધર્મોની અપેક્ષાએ ઘટના પરપર્યાયો અનંતા છે. આ રીતે ઘટના સ્વ અને પરપર્યાયોની ગણના કરવામાં આવે તો તે અનંતા છે. તેથી જ ઘટ સ્વ-પરપર્યાયોની અપેક્ષાએ અનંતધર્માત્મક છે. (પદ્દર્શન સમુચ્ચય ગ્રંથમાં અનેક દૃષ્ટિકોણથી વસ્તુની અનંતધર્માત્મકતા વિસ્તારથી વર્ણવી છે. અમારા “જૈનદર્શનના મહત્ત્વના સિદ્ધાંતો' પુસ્તકના પ્રકરણ-૧માં તેની વિચારણા કરવામાં આવી છે. વિશેષ જિજ્ઞાસુએ ત્યાંથી જોવા ભલામણ.) (B) સમ્યગૂ એકાંત વિના અનેકાંત ઘટી શકતો નથી - “ષદર્શન સમુચ્ચય ગ્રંથમાં “સ્યાદ્વાદ' અંગેની વિચારણાના અવસરે ગાથા-પ૭ની ટીકામાં ટીકાકારશ્રીએ ખુલાસો કર્યો છે કે - “અનેકાંત સભ્યએકાંતનો અવિનાભાવિ હોય છે. અન્યથા (અર્થાત્ જો સભ્ય એકાંત ન હોય, તો તેની સાથે નિયતસાહચર્ય ધરાવતો સમુદાયરૂપ) અનેકાંત ઘટી શકશે નહીં તથા એકદેશવાચી નયની અપેક્ષાએ એકાંત અને સર્વદશવાચી પ્રમાણની અપેક્ષાએ અનેકાંત માનવામાં આવેલો છે. 1. स घटो यदा सत्त्वज्ञेयत्वप्रमेयत्वादिधर्मंश्चिंत्यते तदा तस्य सत्त्वादयः स्वपर्याया एव सन्ति, न तु केचन परपर्यायाः, सर्वस्य वस्तुनः सत्त्वादीन्धर्मानधिकृत्य सजातीयत्वाद्विનાયર્ચવામાન્ન તોડપિ વ્યવૃત્તિઃ | (૫ત્ સમુ. વૃો.૧૧ ટા) 2. अनेकान्तस्य सम्यगेकान्ताविनाभावित्वात्, अन्यथानेकान्तस्यैवाघटनात् नयार्पणादेकान्तस्य प्रमाणादनेकान्तस्यैवोदपदेशात्, तथैव दृष्टेष्टाभ्यामअविरुद्धस्य तस्य વ્યવસ્થિ: I (aa -૧૭/રા )
