________________ 206 ભાવનામૃત-IIઃ અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ “જિનવરમાં સઘળા દર્શન છે, દર્શન જિનવર ભજના રે, સાગરમાં સઘળી તટિની સહી, તટિનીમાં સાગર ભજના રે, શ્રીનમિજિનવરના ચરણ ઉપાસક ષઅંગ આરાધે રે.” - અહીં ઉલ્લેખનીય છે કે... જેનદર્શનમાંથી અન્યદર્શનરૂપે છૂટો પડેલો અંશ (ત્યાં એકાંતવાસનાથી યુક્ત હોવાથી) કુનય સ્વરૂપ છે. અને તે જ અંશ જૈનશાસનમાં આવે ત્યારે (જૈનશાસનના પરમાર્થના જાણકાર પાસે આવવાના કારણે અનેકાંતની દૃષ્ટિથી પવિત્ર બને છે. અને તેથી) સુનય બને છે. એટલે જૈનશાસન સુનયોનો સમુહ છે. કુનયોનો નહીં- એ પણ યાદ રાખવાનું છે. જેમ કે, નૈયાયિક- વૈશેષિક દર્શન નૈગમાભાસથી ઉત્પન્ન થયેલા છે. પણ તે જ જૈનદર્શનના હાથમાં આવે તો નૈગમનય બની જાય છે. કારણ કે, સ્યાદ્વાદી કોઈ દૃષ્ટિનો અપલાપ કરતો નથી. - આ વિષયોમાં ઘણું કહેવા જેવું છે. પરંતુ વિસ્તારભયથી અટકીએ છીએ. બાકી ઉપદેશકની ફરજ છે કે, શ્રોતા તત્ત્વના વિષયમાં નિઃશંક બને, તેની જિનતત્ત્વ પ્રત્યેની શ્રદ્ધા મજબૂત બને, તેની સત્ય પ્રત્યે પ્રતિબદ્ધતા-નિષ્ઠા વધે એવો જ પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. તે સંશયગ્રસ્ત બને કે શ્રદ્ધાભ્રષ્ટ બને એવું કહેનારો ઉપદેશક મહાદોષનો ભાગી બને છે. - બીજી વાત, ઉપદેશમાલામાં જણાવ્યા મુજબ શરણે આવેલાને અસ્પષ્ટ, અયથાવસ્થિત બતાવીને - કહીને જે ઉપદેશક જિનતત્ત્વથી વિમુખ બનાવે છે, તેને મહાદોષ લાગે છે અને તેવો ઉપદેશ ખાટકી કરતાં પણ ભયંકર છે. આ વાત પૂર્વે જણાવી જ છે. - એક વાત નોંધનીય છે કે - એકાંતદષ્ટિથી અને શાસ્ત્રવચનોની ઉપેક્ષાથી જૈન પણ પરદર્શની બની જાય છે અને સ્યાદ્વાદદષ્ટિથી નિરાગ્રહી પરદર્શની પણ ભાવજૈન બને છે. આથી જ અધ્યાત્મસારમાં કહ્યું છે કે - “એટલા માટે જ જે વિરક્ત આત્માનો પણ કોઈક વિષયમાં એકાંતથી
