________________ પ્રકરણ-૩ પ્રશ્નોત્તરી 137 (7) શ્રીજિનેશ્વર પરમાત્માના વચનાનુસારે અનેકવાર અનુષ્ઠાન (ધર્મક્રિયા) કરવાથી અસંગ અનુષ્ઠાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. દીર્ઘકાલ પર્યન્ત વચનાનુષ્ઠાનના સેવનથી ઘાતી કર્મોનો વિશિષ્ટ ક્ષયોપશમ થાય છે. ત્યારે અસંગ અનુષ્ઠાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. અસંગ અનુષ્ઠાનમાં જ્ઞાનક્રિયાનો અભેદભાવ સધાય છે. શુદ્ધ ઉપયોગમાં શુદ્ધવીર્યોલાસનો અભેદ સધાય છે. આથી સમગ્ર ચર્ચાનો સાર એક જ છે કે, સન્ક્રિયાઓનો આદરસેવન કરવો જોઈએ. તત્ત્વને જાણનારાઓ ક્રિયાનો ક્યારેય નિષેધ ન કરે. ધર્મ આત્મામાં છે. પરંતુ આત્મામાં રહેલા રત્નત્રયીની પરિણતિરૂપ ધર્મને પ્રગટાવવા રત્નત્રયીની ક્રિયા કારણ છે. તેથી કારણમાં કાર્યનો ઉપચાર કરીને (નિશ્ચયને અભિમુખ) રત્નત્રયીની ક્રિયાઓ પણ ધર્મ છે અને તેથી ઉપાદેય છે. અનુષ્ઠાન (ક્રિયા) શુદ્ધિ : નિશ્ચયદષ્ટિ વિનાનું માત્ર બાહ્યદષ્ટિએ સેવાતું ધર્માનુષ્ઠાન શુદ્ધ નથી, નિશ્ચયષ્ટિ સહિતનું અનુષ્ઠાન જ શુદ્ધ અનુષ્ઠાન છે. શાસ્ત્રકાર મહર્ષિઓએ એક જ અનુષ્ઠાનના-ક્રિયાના આશયની શુદ્ધિ અને અશુદ્ધિના ભેદથી પાંચ પ્રકાર બનાવ્યા છે. યોગબિંદુ ગ્રંથમાં આ મુજબ પાંચ પ્રકાર બતાવ્યા છે - विषं गरोऽननुष्ठानं तद्धेतुरमृतं परम् / गुर्वादिपूजानुष्ठानमपेक्षादिविधानतः // 155 // - અપેક્ષાદિના વિધાનથી (અપેક્ષા-આશયોની ભિન્નતાના કારણે) ગુરુપૂજાદિ અનુષ્ઠાનના પાંચ ભેદ છે. (1) વિષાનુષ્ઠાન, (2) ગરલાનુષ્ઠાન, (3) અનનુષ્ઠાન, (4) તહેતુ અનુષ્ઠાન અને (5) અમૃત અનુષ્ઠાન 1. तत्त्वज्ञाः क्रियानिषेधकाः, किन्तु क्रिया हि शुद्धरत्नत्रयीरुपवस्तुधर्मसाधने कारणम्, न धर्मः। धर्मत्वम् आत्मस्थमेव / उक्तं च श्रीहरिभद्रपूज्यैः दशवैकालिकवृत्तौ'धर्मसाधनत्वात् धर्म इति / अतः द्रव्यक्रियां धर्मत्वेन गृह्णान्ति तत्कारणे कार्योपचार વ, નાન્ય: I (જ્ઞાનમાર-જ્ઞાનમજ્જારી રક્ષા 1-8)
