________________ 140 ભાવનામૃતમ્ II : અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ આ રીતે જિનશાસન અનુસારે જ્ઞાન અને ક્રિયાથી મોક્ષ થાય છે. એકલા જ્ઞાનને માને છે, તેઓની એ એકાંતદષ્ટિ છે. બંનેને માને છે, તેઓની એ અનેકાંતદષ્ટિ છે. અનેકાંતદષ્ટિ જ તારક છે. એકાંતદષ્ટિ મારક છે, આ ખાસ યાદ રાખવું. જગતના વ્યવહારો પણ ગવાહી પૂરે છે કે - જ્ઞાન-ક્રિયા ઉભયથી જ કોઈપણ કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે. જ ધર્મક્રિયાઓનો આદર ક્યાં સુધી કરવાનો ? જ્યાં સુધી જીવનમાં પ્રમાદ છે અને તેના કારણે વિભાવમાં ચાલ્યા જવાના સંસ્કારો વિદ્યમાન છે અને તેના જ કારણે નિરંતર નિરાલંબન ધ્યાનમાં રહેવાની ભૂમિકા સર્જાઈ નથી, ત્યાં સુધી મોક્ષમાર્ગના સાધકે પ્રમાદના પરિવાર અને વિભાવના નિવર્તન માટે તથા સ્વભાવની નિકટમાં રહેવા માટે ધર્મક્રિયાઓ અવશ્ય કરવાની જ છે, આવી શાસ્ત્રકાર મહર્ષિઓની આજ્ઞા છે. આથી જ પ્રમત્ત ગુણસ્થાનકે રહેલા જે સાધુઓ નિરાલંબનધ્યાન કરવા ઈચ્છે છે, તેમને તે ધ્યાનનો નિષેધ બતાવતાં “ગુણસ્થાનક ક્રમારોહ' ગ્રંથમાં કહ્યું છે કે, यावत्प्रमादसंयुक्तस्तावत्तस्य न तिष्ठति / धर्मध्यानं निरालम्बमित्यूचुर्जिनभास्कराः // 29 // - શ્રી જિનેશ્વરો કહે છે કે, સાધુ જ્યાં સુધી પ્રમાદયુક્ત છે, ત્યાં સુધી તેને નિરાલંબન ધ્યાન ટકતું નથી. પ્રમત્ત ગુણસ્થાનકમાં જે ધર્મધ્યાન હોય છે, તે પણ મધ્યમકક્ષાનું હોય છે તથા મધ્યમ ધર્મધ્યાનની પણ ગૌણતા કહી છે (અને પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ નોકષાયના ઉદયના કારણે આર્તધ્યાનની મુખ્યતા હોય છે.) તેથી ત્યાં નિરાલંબન એવા ઉત્કૃષ્ટ ધર્મધ્યાનનો સંભવ કેવી રીતે હોય ? અર્થાત્ નિરાલંબન ધર્મધ્યાન ન જ હોય. જે સાધક આવશ્યક ક્રિયાઓ છોડીને લોકમાં મહાન બનવાની (હું
