________________ ૧૩ર ભાવનામૃત-II : અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનો બંધ કરાવે છે. જે ભોમિયા જેવું છે. જેમ ભોમિયો અટવી પાર કરાવી રાજમાર્ગ સુધી પહોંચાડી પાછો ફરી જાય છે, તેમ પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય પણ ચારિત્રમાર્ગે ચઢાવી સ્વયં નાશ પામી જાય છે. આથી “ધર્મક્રિયાઓ તો યોગ પ્રવૃત્તિ છે આવી વાતો ફેલાવી ધર્મક્રિયાઓનો નિષેધ કરવો લેશમાત્ર ઉચિત નથી. (2) ધર્મક્રિયાઓ ભલે આત્મધર્મ (આત્મપરિણામ) સ્વરૂપ નથી. પરંતુ તે આત્મધર્મનું કારણ તો છે જ. તેથી વિવક્ષિત ઈષ્ટ સ્થળની પ્રાપ્તિ કરવા જેમ રથ વગેરે વાહનની આવશ્યકતા છે, તેમ આત્મધર્મના સાધનરૂપે ધર્મક્રિયાઓ અવશ્ય આદરણીય છે. (3) ધર્મક્રિયાઓથી શુભ આશ્રવ થાય છે તે વાત સાચી. પરંતુ એનાથી મોહનો નાશ થાય છે, પૂર્વે બાંધેલા કર્મોની સ્થિતિ-રસનો ઘાત થાય છે, તેથી નિર્જરાનો પણ હેતુ છે. તેમાં બંધ અલ્પ છે અને નિર્જરા અનંતી છે. તેથી કર્તવ્ય છે. (4) “જે અંતે છોડવાનું છે, તેને પ્રથમથી જ છોડી દેવું જોઈએ.” આ નિયમ સાચો નથી. કારણ કે, મૃત્યુ કાળે શરીરનો ત્યાગ જ કરવાનો હોય છે. એટલા માત્રથી તેને પ્રથમથી જ છોડવાનું કોઈ સુજ્ઞ માણસ કહી શકતો નથી. પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ તે તે ભૂમિકાએ તે તે શાસ્ત્રનિર્દિષ્ટ ક્રિયાઓ કરવા દ્વારા ઉત્તરભૂમિકા પ્રાપ્ત થાય ત્યારે તે પૂર્વભૂમિકાની ક્રિયાઓ છોડી જ દેવાની હોય છે અને ઉત્તરવર્તી ભૂમિકાની ક્રિયાઓ કરવાની હોય છે. મોક્ષે જતાં પહેલાં પણ યોગનિરોધ-સર્વસંવરની ક્રિયા કરવાની જ હોય છે. તેથી પ્રથમ ગુણસ્થાનકથી માંડીને યાવત્ ચૌદમાં ગુણસ્થાનક સુધી ક્રિયા રહેલી છે. (5) ભૂતકાળમાં અનંતી જડક્રિયાઓ કરી છતાં કલ્યાણ ન થયું. આ વાત પણ અપેક્ષાએ સાચી જ છે. અકલ્યાણમાં કારણ જડક્રિયાઓ છે, પરંતુ ચેતનવંતી ક્રિયાઓ નહીં. જે સાધકોએ ચેતનવંતી ક્રિયાઓ કરી તેઓનું અવશ્ય કલ્યાણ થયું છે. આથી ક્રિયાઓ છોડવાની જરૂર
