________________ 74 ભાવનામૃતમ્II : અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ વસ્તુમાં રહેલા ઈચ્છિત અંશોને (ધર્મોને) પ્રધાન બનાવવામાં આવે અને વસ્તુમાં રહેલા એ સિવાયના અનભિપ્રેત (ઈચ્છિત ન હોય - પોતાને માન્ય ન હોય તેવા) અંશો-ધર્મોને ગૌણપણે સ્વીકારવામાં આવે પણ અપલાપ (નિષેધ) કરવામાં ન આવે ત્યારે એ “સુનય' બને છે અને અનભિપ્રેત ધર્મોનો અપલોપ કરવામાં આવે ત્યારે તે દૃષ્ટિ = અભિપ્રાય = અધ્યવસાય કુનય = કુદષ્ટિ બને છે. - અન્યદર્શનો કુદષ્ટિ રૂપ છે. કારણ કે... એકાંત પકડીને વસ્તુગત (વસ્તુમાં રહેલા) અન્ય ધર્મોનો અપલાપ કરે છે અને પોતે સ્વીકારેલા ધર્મોને એકાંતે પ્રરૂપે છે. - અન્યદર્શનકારોએ સ્વીકારેલો “અભિગમ” પણ દ્વાદશાંગીનો જ અંશ છે. પરંતુ તે એકાંતે સ્વીકાર્યો હોવાથી કુનય = કુદષ્ટિ સ્વરૂપ છે. એટલે એનું મૂળ દ્વાદશાંગી રૂપ સમુદ્ર છે. સમ્યગ્દષ્ટિ જ્યારે એ અભિગમને પકડે છે, ત્યારે એકાંતવાસના દૂર થયેલી હોય છે. તેથી સમ્યગ્દષ્ટિ માટે તે જ અભિગમ = નય = દૃષ્ટિ સુદૃષ્ટિ બને છે અને તે દ્વાદશાંગીને મળે છે તેમ કહેવાય છે. - અહીં ઉલ્લેખનીય છે કે, જ્યાં એકાંતવાસના છે ત્યાં મિથ્યાત્વ છે અને જ્યાં અનેકાંત (સ્યાદ્વાદ) ની વાસના છે, ત્યાં સમ્યગ્દર્શન છે. ઉપદેશ રહસ્ય ગ્રંથમાં સ્યાદ્વાદને સમ્યક્તનો પ્રાણ કહ્યો છે. વીતરાગ પરમાત્માએ જેવું તત્ત્વ બતાવ્યું છે - જેવો અનંતધર્માત્મક પદાર્થ બતાવ્યો છે, તેવો જ માનવો એ સમ્યગ્દર્શન છે. અને અનંત ધર્માત્મક પદાર્થની સહિણા સ્યાદ્વાદની રૂચિ વિના હોઈ શકતી નથી. - કુદૃષ્ટિરૂપ અન્યદર્શનકારો ઊંટવૈદ્ય જેવા છે. તેમની દવા વાસ્તવમાં તો કર્મરોગને વધારનારી જ છે. ક્યાંક કર્મરોગ ઘટતો દેખાતો હોય તો તે એની અંદર ભળેલાં સર્વજ્ઞના વચનોનો પ્રભાવ છે. - તેથી કર્મરોગની દવા સર્વજ્ઞરૂપ સાચા વૈદ્ય પાસે જ કરાવાય અને
