________________ 50. ભાવનામૃતમ્II : અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ - અહીં એ જ વિચારવાનું છે કે - સન્માર્ગોપદેશક મુનિઓ ગીતાર્થસંવિગ્ન-ભવભીરૂ હોય છે. તેઓએ વિશ્વના તમામ જીવોનું કર્માધીન સ્વરૂપ શાસ્ત્રીય આંખ દ્વારા નિહાળેલું હોય છે. તેથી તેમના પ્રત્યે તેમને રાગદ્વેષનો પરિણામ થતો જ નથી. તેના યોગે તેઓ મધ્યસ્થભાવમાં રમણતા કરતા હોય છે. આથી અંગત રાગ-દ્વેષને આધીન બનીને ક્યારેય કોઈની નિંદા કરતા નથી. સત્યના સમર્થન-પ્રતિષ્ઠા માટે જોરશોરથી સત્યનું મંડન અને અસત્યનું ખંડન કરતા હોય કે સન્માર્ગ-ઉન્માર્ગ અને સન્માર્ગીઉન્માર્ગીની ઓળખાણ કરાવતા હોય, ત્યારે પણ હૈયામાં જગતના જીવો પ્રત્યેની મૈત્રી-કરૂણા જીવંત જ હોય છે. - અહીં ઉલ્લેખનીય છે કે, ઉન્માર્ગ-ઉન્માર્ગનું પ્રકાશન કરવું એ પણ એક પ્રકારની કરણાભાવના છે. કારણ કે, ઉન્માર્ગાદિનું પ્રકાશન જ જીવોને મહાદુર્ગતિના કારણ એવા ઉન્માર્ગાદિથી બચાવવાનું કામ કરે છે. આ જ કારણે તે તે શાસ્ત્રકાર મહર્ષિઓએ પ્રભુવીરનો સ્વીકાર કરી તેમના સિદ્ધાંતોનું ખંડન કર્યું અને અન્યદર્શનકારોનો અસ્વીકાર (ત્યાગ) કરી તેમના સિદ્ધાતોનું ખંડન કર્યું. આ સ્વીકાર અને ત્યાગ, મંડન અને ખંડન, રાગ-દ્વેષથી પ્રેરિત ન હતું, પરંતુ વિવેક-સમભાવથી પ્રેરિત હતું. માટે તેઓશ્રીએ કરેલું અસત્ સિદ્ધાંતોનું (અપસિદ્ધાંતોનું) ખંડન પણ નિંદાના વચનરૂપ ન જ ગણી શકાય. આથી જ પૂ.મહોપાધ્યાયશ્રીજી પોતાની આંતરિક દશાનું વર્ણન કરતાં “જ્ઞાનસાર' ગ્રંથના માધ્યચ્યાષ્ટકમાં જણાવે છે કે - “વશ્વવર્મવૃતવેશ:, સ્વ-સ્વ મુનો નર: | જ ના 2 ટ્રેષ, મધ્યસ્થતૈy Tછતિ દ્દ-કા” - જીવો પોતપોતાના કાર્યોમાં આગ્રહ ધરનારા અને પોતપોતાના કર્મોના ફળોને ભોગવનારા હોય છે. તેથી મધ્યસ્થ પુરુષ તેઓમાં રાગ પણ કરતો નથી અને દ્વેષ પણ કરતો નથી. - ગ્રંથકાર મહર્ષિઓ અને ગીતાર્થ-સંવિગ્ન-ભવભીરૂ ઉપદેશકો એ
