________________ પ્રકરણ-૨ મધ્યસ્થનું માર્ગકથન નિંદારૂપ નથી તે નિંદારૂપ નથી ગણાતું અને અહિતકર થોડું પણ બોલવામાં આવે તો તે નિંદારૂપ બને છે. તેમજ તત્ત્વના જ્ઞાતા ગીતાર્થપુરુષો સ્વ-પરના હિતને લક્ષ્યમાં રાખીને જે કાંઈ અને જેટલું બોલે છે; તે સઘળું ય વચનસમિતિરૂપ હોઈ વચનગુમિમાં પણ ગણાય છે. શાસ્ત્રકારોએ જેમ અજ્ઞાનીને મૌન રહેવાની આજ્ઞા કરી છે; તેમ જ્ઞાનીને અવસરોચિત હિતકર વચન બોલવાની પણ આજ્ઞા કરી છે. - શ્રીમદ્ દશવૈકાલિક' સૂત્રની સાતમા “વાક્યશુદ્ધિ અધ્યયનની નિર્યુક્તિ'માં જણાવ્યું છે કે - બોલવા યોગ્ય અને નહિ બોલવા યોગ્ય વચનના પ્રકારોને ન જાણવાના કારણે વચનપ્રયોગ કરવામાં અકુશળ તથા વચન સંબંધી ઉત્સર્ગઅપવાદ વગેરે ભેદોથી અજાણ જો કાંઈ પણ ન બોલે અને મૌન ધારણ કરે, છતાં પણ પરમાર્થથી તે “વચનગુણિયુક્ત' ન કહેવાય.” જ્યારે એથી ઉલ્ટી રીતે કહીએ તો - બોલવા યોગ્ય અને ન બોલવા યોગ્ય વચનના પ્રકારોનું જ્ઞાન હોવાના કારણે વચનપ્રયોગ કરવામાં કુશળ તથા વચન સંબંધી ઉત્સર્ગ 16. मूलः- वयणविभत्ति-अकुसलो, वओगयं बहुविहं अयाणंतो / जइ वि न भासइ किंची, न चेव वयगुत्तयं पत्तो // 290 // टीकाः- 'वचनविभक्त्यकुशलो' वाच्येतरप्रकाशनाभिज्ञः, ‘वाग्गतं बहुविधम्' उत्सर्गादिभेदभिन्नमजानानः, यद्यपि न भाषते किञ्चित् मौनेनैवास्ते, न चैव वाग्गुप्ततां प्राप्तः, तथाप्यसौ अवाग्गुप्त एवेति गाथार्थः // 290 // अव०- व्यतिरेकमाह१७. मूलः- वयणविभत्तीकुसलो, वओगयं बहुविहं वियाणंतो / दिवसंपि भासमाणो, तहा वि वयगुत्तयं पत्तो // 291 // टीकाः- ‘वचनविभक्तिकुशलो' वाच्येतरप्रकाशनाभिज्ञः, 'वाग्गतम्' बहुविधमुत्सर्गादिभेदभिन्नं विजानन् ‘दिवसमपि भाषमाणः' सिद्धान्तविधिना तथापि वाग्गुप्ततां प्राप्तः, वाग्गुप्त एवासाविति થાર્થ ર૬થા 16,17 - दशवैकालिकसूत्रनियुक्ति, हारिभद्रीय-वृत्तियुता, वाक्यशुद्धि-अध्ययनम्-७।।
