________________ ભાવનામૃત-II અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ “सव्वो वि नाणदंसणचरणगुणविभूसियाणं समणाणं / સમુદ્દાયો દોડ઼ સંઘો મુસંધાત્તિ uii ર૧૦.” અર્થ: જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રરૂપ ગુણોથી વિભૂષિત સાધુઓનો સઘળો ય સમુદાય સંઘ છે. કેમ કે, તેમાં ગુણોનો જે સંઘાત (સમુહ) હોય તે સંઘ કહેવાય, એવો સંઘ શબ્દનો અર્થ તેમાં ઘટે છે. ટિપ્પણી-૫ : આથી ભાવથી સંઘ કોને કહેવાય તેની સ્પષ્ટતા કરતાં “સંબોધ પ્રકરણ' ગ્રંથમાં કહ્યું છે કે - इक्को वि नीइवाई, अवलंबतो विसुद्धववहारं / सो होइ भावसंघो, जिणाण आणं अलंघतो // 291 // અર્થ: શ્રી જિનેશ્વરોની આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન નહીં કરનારો, વિશુદ્ધ વ્યવહારનું આલંબન લેતો અને (એથી જ) નીતિવાદી = ન્યાયને કહેનારો, તે એક હોય તો પણ ભાવથી સંઘ છે. ટિપ્પણી-૬ : જે આત્મા જિનાજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરતો નથી, તે જ આત્મા વિશુદ્ધ વ્યવહારનું આલંબન લે છે અને તેથી તે જ આત્મા ન્યાયયુક્ત બોલનાર હોય છે. આથી આ વિષયમાં વિશેષ ખુલાસો કરતાં ગુરુતત્ત્વવિનિશ્ચય ગ્રંથના બીજા ઉલ્લાસમાં કહ્યું છે કે - જ્યારે સંઘમાં આ મુમુક્ષુ કોનો શિષ્ય ગણાય ? આ ક્ષેત્રની માલિકી કોની ગણાય? અમુક સાધુ વગેરે અમુક પ્રવૃત્તિ કરે છે તે યોગ્ય છે કે નહિ ? ઈત્યાદિ વિવાદ ઉપસ્થિત થાય ત્યારે રાગ-દ્વેષ વિના (= કોઈનો પક્ષપાત કર્યા વિના) ન્યાયથી જે યોગ્ય હોય તે જ કહે તે નીતિવાદી છે. આ રીતે ન્યાય આપવાની પ્રવૃત્તિને જૈનશાસનમાં લોકોત્તર વ્યવહાર કહેવાય છે. ટિપ્પણી-૭ : જિનાજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરનાર ક્યારેય ભાવસંઘ કહી શકાય નહીં. ટિપ્પણી-૮ : આજ્ઞાયુક્ત સંઘને જ તીર્થ કહેવાય છે. શ્રુત તથા પ્રથમ ગણધરને પણ તીર્થ કહેવાય છે. તે જણાવતાં “સંબોધ પ્રકરણ
