________________ 60 ભાવનામૃત-I: અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ અપવાદ વગેરે ભેદોના જ્ઞાતા આખો દિવસ શાસ્ત્રોક્ત વિધિમુજબ બોલે, તો પણ તે “વચનગુણિયુક્ત' કહેવાય છે.” કદાચ શંકા થાય કે - “વચનનો સુયોગ્ય પ્રયોગ કરનારને વચનસમિતિયુક્ત કહી શકાય, પરંતુ વચનગુમિ યુક્ત શી રીતે કહી શકાય ? આ વાતનું સુંદર સમાધાન કરતાં શ્રી “ઉપદેશપદ' ગ્રંથરત્નમાં જણાવ્યું છે કે - “સમિતિ યુક્ત હોય તે અવશ્ય ગુણિયુક્ત કહેવાય છે. જ્યારે ગુણિયુક્ત હોય તે સમિતિયુક્ત પણ હોય અને ન પણ હોય, જે વ્યક્તિ કુશળવચન બોલે છે; તે સમિતિયુક્ત પણ છે અને ગુણિયુક્ત પણ છે.” - આ શ્લોકની વિવેચના કરતાં આચાર્યદેવશ્રી મુનિચંદ્રસૂરિજી મહારાજ જણાવે છે કે - સમ્ય પ્રકારની યોગની શ્રેષ્ઠતાના કારણે ચાલવાની, બોલવાની પ્રવૃત્તિથી યુક્ત મુનિ અવશ્યમેવ ગતિમાન = સ્વપરની રક્ષા કરનારો હોય છે. જ્યારે જે ગતિમાન હોય, ત્યારે તે સમિતિમાન હોય જ એવું નથી. તેનો હેતુ આ મુજબ છે - કુશળતા, મધુરતા આદિ ગુણ વિશિષ્ટવાણીને બોલતો સાધુ વચન ગુપ્તિવાળો પણ કહેવાય અને સમિતિવાળો પણ કહેવાય. આ કથન દ્વારા સમિતિયુક્ત અવશ્ય ગુણિયુક્ત ગણાય તે રજૂ કર્યું, પરંતુ ગુદ્ધિમાન માનસ ધ્યાન વગેરે અવસ્થામાં રહેલો હોય ત્યારે તેનામાં 18. मूलः- समिओ नियमा गुत्तो, गुत्तो समियत्तणम्मि भइयव्वो / कुशलवइमुदीरंतो,जं वइगुत्तो वि समिओ वि // 605 // 19. टीका:- ‘समितः' सम्यग्योगप्रधानतया गमनभाषणादावर्थे इतः प्रवृत्तः सन् मुनि 'नियमाद्' अवश्यम्भावेन 'गुप्तः' स्वपरयो रक्षाकरो वर्त्तते / गुप्तः समितत्वे 'भजनीयो' विकल्पनीयः / __ अथ हेतुमाह- 'कुशलवाच' कुशलमधुरत्वादिगुणविशेषणां ‘वाचं' गिरमुदीरयन्नुद्गिरन् सन् यद्यस्मात् ‘वई' ति वाचा-गुप्तोऽपि समितोऽपि स्यात् / अनेन च समितो नियमाद् गुप्त इत्येतद् भावितं, गुप्तस्तुमानसध्यानाद्यवस्थासु प्रवीचाररूपकायचेष्टाविरहेऽपि गुप्तः स्यादेव // 605 // १८,१९-उपदेशपद, भाग-२ //
