________________ 40 ભાવનામૃતમ્I : અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ - પ્રશસ્ત રાગ પ્રશસ્ત આલંબનો પ્રત્યેની પ્રીતિના પરિણામ સ્વરૂપ છે અને દૃષ્ટિરાગ સ્વપક્ષના આંધળા રાગ સ્વરૂપ છે. પ્રશસ્ત રાગમાં વસ્તુના ગુણ-દોષનું મૂલ્યાંકન ખંડિત થતું નથી. જ્યારે દૃષ્ટિરાગમાં ગુણ-દોષનું મૂલ્યાંકન રૂંધાય છે અને સ્વપક્ષનો આગ્રહ પ્રધાન બને છે. - પ્રશસ્તરાગમાં અન્ય પ્રત્યે અસૂયાગર્ભિત કે ઈષ્યગર્ભિત દ્વેષ નથી હોતો. જ્યારે દૃષ્ટિરાગમાં અન્ય પ્રત્યે અસૂયાગર્ભિત અને ઈષ્યગર્ભિત દ્વેષ હોય છે. - અસૂર્યગર્ભિત અને ઈષ્યગર્ભિત દ્વેષમાં બીજાનું ખરાબ કરવાના ભાવ હોય છે, બીજાના તેજોવધની વૃત્તિ હોય છે, અન્ય પ્રત્યેનો મૈત્રીભાવ ખંડિત થયેલો હોય છે અને કરુણાભાવ પણ ખંડિત થયેલો હોય છે તથા અન્ય પ્રત્યે પ્રમોદભાવ પ્રગટતો નથી. જ્યારે પ્રશસ્ત દ્વેષની હાજરીમાં જેના ઉપર દ્વેષ છે, તેનું ખરાબ કરવાના ભાવ હોતા નથી, હિતભાવના જીવંત હોવાના કારણે મૈત્રીભાવ અખંડિત હોય છે, કરુણા પણ જીવંત રહે છે અને કોઈક જિનાવચનાનુસારી ગુણો હોય તો પ્રમોદભાવ પણ પ્રગટે છે. - ત્રીજા નંબરે, તેવા પ્રકારના નિર્ગુણીઓ પ્રત્યે ઉપેક્ષાભાવ રાખવાનો છે, તેમાં પણ પ્રશસ્ત દ્વેષ હાજર હોય છે. માત્ર નિર્ગુણી પ્રત્યેના દુર્ભાવથી આપણા અધ્યવસાય ન બગડે તેવી કાળજી રાખવાની હોય છે. વળી, ઉપેક્ષાભાવમાં પણ તેનું ખરાબ કરવાનો ભાવ હોતો નથી. - અહીં યાદ રહે કે, મૈત્રીભાવ અને કરુણા ખંડિત થાય તો દ્વેષ અપ્રશસ્ત કોટીનો બની જાય છે અને એ બે જીવતા રહે, તો જ દ્વેષ પ્રશસ્ત કોટીમાં ગણાય છે. - કોઈને પ્રશ્ન થાય કે, જ્ઞાનીઓએ નિર્ગુણી પ્રત્યે ઉપેક્ષાભાવ રાખવાનું કેમ કહ્યું? તો તેનો જવાબ એ છે કે, આપણા ગુણો-સમાધિની સુરક્ષા માટે તેનાથી દૂર રહેવું જરૂરી છે અને તેના પ્રત્યે અકલ્યાણભાવના ન થાય
