________________ 25 પ્રકરણ-૧ અનુકૂળ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ [F] જૂનર્મસુ નિઃશકુમ, રેવતાક્યુનિન્દ્રિપુ ! आत्मशंसिषु योपेक्षा, तन्माध्यस्थ्यमुदीरितम् // હવે દરેક પરિભાષાનો અર્થ ક્રમશઃ વિચારીશું - [A-1] શુભાશુભ પરિણામને પામેલા જીવ-પુદ્ગલાદિને વિશે રાગદ્વેષથી રહિત પરિણતિને મધ્યસ્થભાવ કહેવાય છે. [ B-1] પોતાને ઈચ્છિત મતના (અભિપ્રાયના) સ્થાપનમાં નિપુણ અને અન્યને ઈચ્છિત મતના (અભિપ્રાયના) સ્થાપનમાં નિષ્ફળ (ઉદાસ) એવા નયોમાં જેનું મન સમાન રહે છે (સ્વપક્ષપાતથી રહિત રહે છે, તે મહામુનિ મધ્યસ્થ કહેવાય છે. [ C-1] સુરેન્દ્રના સમુહથી વંદાનો અને શિકારી-માછીમાર વગેરે દ્વારા વિડંબના પામતો પણ જે રાગ-દ્વેષ કરતો નથી, તે સમાન ચિત્તવાળો મધ્યસ્થ કહેવાય છે. [D-1] મધ્યમાં રહે છે તે મધ્યસ્થ કહેવાય છે. એકપણ પક્ષમાં ઢળ્યા વિના (સ્વપક્ષના રાગ અને પરપક્ષના દ્વેષમાં ખેંચાયા વિના) પક્ષપાતરહિતપણે જે તટસ્થ રહે છે, તે મધ્યસ્થ કહેવાય છે. [ E-1] સ્વપક્ષના અનુરાગ અને પરપક્ષના દ્વેષની વચ્ચે રહેવું અર્થાત્ = મધ્યસ્થભાવ કહેવાય છે. [ F-1] જે જીવો ક્રૂરકર્મો કરે છે, દેવ-ગુરુની નિંદા કરે છે અને દોષયુક્ત પોતાના આત્માની પ્રશંસા કરે છે, તે જીવો ઉપર જે ઉપેક્ષા કરાય છે, તેને મધ્યસ્થભાવ કહેવાય છે. > પૂર્વોક્ત અલગ-અલગ પરિભાષાઓથી “મધ્યસ્થભાવ” ના સ્વરૂપ અંગે ત્રણ વાત તરી આવે છે - (1) સત્ય-અસત્ય, સિદ્ધાંત-અપસિદ્ધાંત, હેય-ઉપાદેય, આદિ પદાર્થોનો નિર્ણય કરતી વખતે પક્ષપાતરહિતપણે “તટસ્થ' બની રહેવું એ મધ્યસ્થભાવ કહેવાય છે.
