________________ ભાવનામૃત-Iઃ અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ વિચારણાથી આ વિષયમાં ઘણી સ્પષ્ટતાઓ થશે. તેથી કયો મધ્યસ્થભાવ તાત્ત્વિક છે અર્થાત્ તત્ત્વનિર્ણયને-ધર્મપરીક્ષાને અનુકૂળ છે અને કયો મધ્યસ્થભાવ અતાત્ત્વિક છે, અર્થાત્ ધર્મપરીક્ષા-તત્ત્વનિર્ણયને પ્રતિકૂળ છે, તેની શાસ્ત્રવચનોના આધારે વિચારણા કરવી જરૂરી છે. તે હવે કરીશું - 2 અનુકૂળ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવઃ પૂર્વે (ધર્મપરીક્ષા ગ્રંથના આધારે વિચાર્યું હતું કે ) ધર્મપરીક્ષામાં જો કોઈ પ્રકૃષ્ટ સાધન હોય તો તે મધ્યસ્થભાવ છે. તે મધ્યસ્થભાવ ધર્મપરીક્ષાને અનુકૂળ પણ હોઈ શકે છે અને પ્રતિકૂળ પણ હોઈ શકે છે. કયો મધ્યસ્થભાવ અનુકૂળ છે અને કયો મધ્યસ્થભાવ પ્રતિકૂળ છે, તેની વિચારણા ધર્મપરીક્ષા, ગાથા-૨ ની ટીકામાં નીચે મુજબ કરી છે. “ननु सदसद्विषयं माध्यस्थ्यं प्रतिकूलमेव, तदुक्तम् - सुनिश्चितं मत्सरिणो जनस्य न नाथ ! मुद्रामतिशेरते ते / माध्यस्थ्यमास्थाय परीक्षका ये मणौ च काचे च समनुबन्धाः // (अयोगव्य० द्वा० 27) इति कथं तद् भवद्भिः परीक्षानुकूलमुच्यते ? इति चेत् ? सत्यं, प्रतीयमानस्फुटातिशयशालिपरविपतिपत्तिविषयपक्षद्वयान्तरनिर्धारणानुकूलव्यापाराभावलक्षणस्य माध्यस्थ्यस्य परीक्षाप्रतिकुलत्वेऽपि स्वाभ्युपगमहानिप्रयोजकदृष्टिरागाभावलक्षणस्य माध्यस्थ्यस्य तदनुकूलत्वात् // 2 // ભાવાર્થ : શંકા : સત્-અસત્ વિષયવાળો મધ્યસ્થભાવ પ્રતિકુળ જ છે. અર્થાત્ પરીક્ષા દ્વારા તત્ત્વપ્રાપ્તિમાં સત્-અસત્ વિષયવાળો મધ્યસ્થભાવ પ્રતિકૂળ જ છે. અર્થાત્ સત્ય-અસત્ વિષયમાં મધ્યસ્થભાવ પ્રતિકૂળ જ છે. તેથી જ કહેવાયું છે કે - “હે નાથ ! મધ્યસ્થભાવને સ્વીકારીને જે પરીક્ષકો મણિમાં અને કાચમાં સમાન અનુબંધવાળા = સમાન પરિણામવાળા છે, તેઓ મત્સરી
