________________ પ્રકરણ-૧ : અનુકૂળ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ 29 લોકોની મુદ્રાને = તત્વ પ્રત્યે મત્સરવાળા જીવોની પ્રકૃતિને સુનિશ્ચિતપણે ઓળંગતા નથી.” તેથી કેવી રીતે તમે મધ્યસ્થપણાને (ધર્મપરીક્ષા પ્રત્યે) અનુકૂળ કહો છો ? સમાધાન : તમારી વાત સાચી છે કે, કાચ-મણિમાં સમાનબુદ્ધિવાળા પરીક્ષકોનો મધ્યસ્થભાવ તત્ત્વપ્રાપ્તિમાં પ્રતિકૂળ જ છે. (છતાં પણ કયો મધ્યસ્થભાવ તત્ત્વપ્રાપ્તિમાં અનુકૂળ છે અને કયો મધ્યસ્થભાવ તત્ત્વપ્રાપ્તિમાં પ્રતિકૂળ છે તે અમે સ્પષ્ટ કરીએ છીએ) | (છતાં પણ, મધ્યસ્થભાવ ધર્મપરીક્ષાને અનુકૂળ છે, કારણ કે, પ્રતીયમાન સ્પષ્ટ, અતિશયશાલી એવા પર-વિપ્રતિપત્તિ વિષયવાળા બે પક્ષમાંથી અન્યતર પક્ષ (બેમાંથી એક પક્ષ), તેના નિર્ધારણને અનુકૂળ વ્યાપારના (પ્રયત્નના) અભાવરૂપ મધ્યસ્થભાવ પરીક્ષાને પ્રતિકૂળ હોવા છતાં પણ પોતાના વડે સ્વીકારાયેલા પક્ષની હાનિના ભયના પ્રયોજક એવા દૃષ્ટિરાગના અભાવ સ્વરૂપ મધ્યસ્થભાવ પરીક્ષાને અનુકૂળ છે અર્થાત્ એવો મધ્યસ્થભાવ પરીક્ષા દ્વારા તત્ત્વપ્રાપ્તિમાં અનુકૂળ છે. રા. સ્પષ્ટીકરણ : (1) તત્ત્વપ્રાપ્તિનું અનન્ય સાધન ધર્મપરીક્ષા છે. ધર્મપરીક્ષાનું પ્રકૃષ્ટ સાધન મધ્યસ્થભાવ છે. તે મધ્યસ્થભાવ ધર્મપરીક્ષાને અનુકૂળ પણ હોઈ શકે છે અને પ્રતિકૂળ પણ હોઈ શકે છે. અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ જ તત્ત્વની યથાર્થ પરીક્ષા દ્વારા તત્ત્વપ્રાપ્તિનું કારણ બને છે. પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ તત્ત્વની યથાર્થ પરીક્ષાથી દૂર રાખીને તત્ત્વપ્રાપ્તિનો પ્રતિબંધક બને છે. (2) તેથી મધ્યસ્થભાવ પણ બે પ્રકારનો છે. તેમાં પ્રતિકૂળમધ્યસ્થભાવ દોષરૂપ છે અને અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ ગુણરૂપ છે. (3) દોષરૂપ મધ્યસ્થભાવ કેવો હોય ? જે જીવો તત્ત્વને જાણવા માટે તત્પર બન્યા છે, તે વખતે અલગ
