________________ 22 ભાવનામૃત-Iઃ અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ મોક્ષાભિલાષાની પૂર્તિ મોક્ષમાર્ગની સુવિહિત સાધનાથી જ થવાની છે, એ વાત સંવિગ્ન પુરુષો બરાબર સમજે છે અને મોક્ષમાર્ગની સાધનાનું પરમ આલંબન માત્રને માત્ર શાસ્ત્ર જ છે અને આ વિષયમાં શાસ્ત્રની ઉપેક્ષા ભવપરંપરા વધારનાર છે, આ વાતની પણ એમને પૂરેપૂરી શ્રદ્ધા હોય છે. આથી સંવિગ્ન પુરુષો શાસ્ત્રવચનોની ઉપેક્ષા કરતા નથી. ભવભીરુ આત્માને ભવપરંપરા વધે તે લેશમાત્ર ઈષ્ટ નથી. તે જ કારણે તેઓ શાસ્ત્રવિરુદ્ધ પ્રરૂપણા પણ કરતા નથી. સમગ્ર ચર્ચાનો સાર એ જ છે કે, જૈનશાસનમાં બહુમતિ, સ્વમતિ, સ્વતંત્રમતિ, સ્વચ્છંદમતિ કે અંદરના અવાજને કોઈ સ્થાન નથી. પરંતુ શાસ્ત્રમતિનું જ પ્રાધાન્ય છે. આથી સર્વે તત્ત્વોનો નિર્ણય આગમ-શાસ્ત્ર દ્વારા જ કરવાનો દઢ નિર્ધાર કરવો અને આગમ-શાસ્ત્ર દ્વારા પ્રાપ્ત થયેલા તત્ત્વોના રહસ્યાર્થને પામવાનો પુરુષાર્થ કરવો, એ જ શ્રેયસ્કર છે. (3) તત્ત્વનિર્ણયને અનુકૂળ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ : મધ્યસ્થભાવ છે. તત્ત્વનિર્ણય કરનારી વ્યક્તિ મધ્યસ્થભાવને ધારણ કરે તો જ સાચો તત્ત્વનિર્ણય કરી શકે છે. તે સિવાય સાચો તત્ત્વનિર્ણય થઈ શકતો નથી. અહીં આપણે ચાર મુદ્દા ક્રમશઃ વિચારીશું. - મધ્યસ્થભાવની કેમ જરૂરીયાત છે ? - મધ્યસ્થભાવ એટલે શું ? - અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ કેવો હોય ? - પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ કેવો હોય ? 8 મધ્યસ્થભાવની કેમ આવશ્યકતા છે? દરેક દર્શનોની અલગ-અલગ માન્યતાઓના નિષ્કર્ષ સુધી પહોંચવા
