________________ 18 ભાવનામૃત H અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ આથી હિતના કામી જીવે શાસ્ત્રને પરતંત્ર રહેવું અતિ જરૂરી છે. સ્વયં શાસ્ત્ર પારગામી બનાય તો એ પહેલા નંબરે અને એ શક્ય ન હોય તો શાસ્ત્રપારગામીની નિશ્રામાં રહી એમના અનુશાસન મુજબ જીવવામાં જ આત્મકલ્યાણ છે. બાકી સ્વચ્છંદપણે વર્તવામાં રોહગુપ્ત આદિની જેમ આત્મમાલિન્ય થયા વિના રહેવાનું નથી. પ્રશ્નઃ શાસ્ત્રની પરતંત્રતા-વફાદારી ક્યારે પ્રગટે અને કયા વ્યક્તિને પ્રગટે ? શાસ્ત્ર સમર્પિતતા નહિ પ્રગટાવવાના કારણો કયા છે ? શાસ્ત્ર પ્રત્યે બિનવફાદાર વ્યક્તિના લક્ષણો કયા છે ? ઉત્તર : શાસ્ત્ર પ્રત્યેની પરતંત્રતા ચરમાવર્તકાળમાં અપુનબંધક અવસ્થાએ જ પ્રાપ્ત થાય છે. કારણ કે, ત્યાં આત્માને માર્ગાનુસારી પરિણામ પ્રાપ્ત થાય છે. મોક્ષમાર્ગને અનુસરતા પરિણામને માર્ગાનુસારી પરિણામ કહેવાય છે. માર્ગાનુસારી પરિણામ પ્રાપ્ત થવાથી આત્મા મોક્ષમાર્ગને સન્મુખ બને છે. મોક્ષ તરફના પ્રમાણમાં એને કોઈકની સહાયની-માર્ગદર્શનની ઝંખના પેદા થાય છે. એના યોગે જ અરિહંત પરમાત્મા અને તેમના વચન (જિનવચન) પ્રત્યે અહોભાવ પેદા થાય છે. તેમાં જ તારકતાના દર્શન થાય છે. તેમાં જ પોતાનું આત્મકલ્યાણ દેખાય છે. કયા વ્યક્તિને શાસ્ત્ર પરતંત્રતા પ્રગટે તે જણાવતાં યોગબિંદુમાં કહ્યું છે કે, परलोकविधौ शास्त्रात् प्रायो नान्यदपेक्षते / आसन्नभव्यो मतिमान् श्रद्धाधनसमन्वितः // 221 // શ્રદ્ધાધનથી યુક્ત, માર્ગાનુસારી પ્રજ્ઞાશાલી, આસાભવિક (નિકટ મોક્ષગામી) જીવ (સાધક) પારલૌકિક (પરલોકમાં હિત કરનાર) અનુષ્ઠાનમાં શાસ્ત્ર સિવાય બીજાની અપેક્ષા રાખતો નથી (અર્થાત્ તેવા પ્રકારનો સાધક ધર્મના વિષયમાં શાસ્ત્રને જ આગળ કરે છે, પરંતુ સ્વતંત્રમતિ, બહુમતિ કે લોકરૂઢિ આદિને મહત્ત્વ આપતો નથી.) ટૂંકમાં જે આત્મા શ્રદ્ધાથી યુક્ત છે, માર્ગાનુસારી બુદ્ધિવાળો છે અને
