Gyansarashtakam

Author(s): Yashovijay
Publisher: Vadilal Mohakambhai Vakil
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600448/1

Page #1
* ॐ ह्रीं अहम् नमः * मा भेट ] श्री वर्द्धमान-सत्य-नीति-हर्षसूरि जैन ग्रन्थमाला पुष्प --(21) . [भेट // चान्द्रकुल-तपागच्छ-संविग्नशाखामणी-तीर्थोद्धारक-आचार्य श्रीविजयनीति-हर्षसूरीश्वरसद्गुरुभ्यो नमः // न्यायविशारद-न्यायाचार्य-श्रीमद् यशोविजयवाचकविरचित-स्वोपज्ञलोकभाषानुसारिणी संस्कृतव्याख्यासमलकृतम् ज्ञानसाराष्टकम् द्रव्यसहायक-मरुधरदेश-तख्तगढनिवासी श्रेष्ठिवर्य-कर्पूरचन्द्रात्मजसांकलचन्द्रः इत्येतस्य द्रव्यसहायेन -: प्रकाशक :श्रेष्ठि-वाडीलाल महोकमभाई वकील-अहमदाबाद पं० परमेष्ठीदासो जैनः, जैनेन्द्र प्रेस ललितपुर (झांसी ) उ० प्र० [प्रतयः 50.] - AL वीर सं० २४८८-सत्य सं० 262 ] साधुसाध्वीनां भेटः [ वि० सं० २०१८-ईस्वी सं० 1962

Page #2
OXOCOSCOPRIACOBIO ज्ञानोद्योतनिरस्तकल्मषधनश्रीनीतिसूरीश्वरः / श्रद्धादर्शनदर्शितागमगुरुश्रीहर्षसूरीश्वरः // चारित्र्याब्धिमहेन्द्रसूरिरनघप्रोद्यत्पतङ्गप्रभः / ज्ञान दर्शनमन्तिमं च चरणं यद्योगमापोज्ज्वलम् // 1 // ROCA GOBCAAG TH // 2 //

Page #3
OGGETTO પ્રસ્તાવના જગતના તમામ દશનકારાએ સંસાર ના ભાવે સમજવા અને સમજાવવા અથાગ પ્રયત્નો કર્યા છે. અને પોતપોતાના બુદ્ધિબળે તે ભાવેને યથાર્થ કરવા માટે અનેકવિધ તર્ક શક્તિને પણ ઉપયોગ કરેલ છે. તથા તેની પાછળ પિતાની ઘણી જિંદગીને ભાગ પણ આપેલ છે. તથાપિ લોકાલોક પ્રકાશક ત્રિકાલાબાધિત કેવળ જ્ઞાનના અભાવે વસ્તુઓનું યથાર્થસાન કરી શકેલ નથી. અને તેથી જ તેમાં પરસ્પર વિરોધ દષ્ટિગોચર થયા વિના રહેતા નથી. આ રીતે આવાં શાસ્ત્રો સાધ્ય સાધનની ઉત્કૃષ્ટતાને બતાવી શકતાં નથી અને આત્મવિકાસનું સાધ્ય અને સાધન જ્યાં સુધી નિર્દોષ જાવા-જણાવવામાં ન આવે, ત્યાં સુધી કદાપિ જીવન કલ્યાણના માર્ગમાં આવી શકતું નથી. વૈભાવિક સ્વરૂપથી સર્વથા મુકત એવા શુદ્ધ આત્મ સ્વરૂપાત્મક સાધ્યને પ્રાપ્ત કરવા માટે પગલિક વાસનાઓથી આત્માને વિરક્ત કરવામાં અધ્યાત્મપષક ગ્રંથનું પઠન-પાઠન એ જ મહાન સાધન છે, કે જેના લીધે સર્વ આરાધનાની ક્રિયાઓ દીપ્તિમાન થાય છે. જ્ઞાનસાર” એ અધ્યાત્મ પોષક ગ્રંથમાં સૌથી વધારે મહત્ત્વ ધરાવે છે. તે તેના વાંચનથી સહેજ સમજાય તેવું છે. તથા તેનું નામ પણ એટલું બધું રમણૂીય છે કે જગતના ધણા વિષયનું તલસ્પર્શી જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા છતાં પણ તે જ્ઞાનને સાર XeOCATEGOOOOrac I

Page #4
ભૂત અધ્યાત્મને જીવનસ્પર્શી થાય તે જ તે પ્રાપ્ત કરેલ જ્ઞાન સાર્થક છે એમ કહી શકાય.' :: જ્ઞાસારમાં લખાયેલા એકેક અષ્ટક ઘણો ભાવવાહી છે. તથા તેના શબ્દેશબ્દમાં ઘણું લાલિત્ય સમાયેલું છે. તેમજ ! વક્તાના હૃદયમાં તે તે વિષયનું અનેકવિધ મન્થન કરાયા પછી આવા ઉદ્ગારે નિકળેલા છે તેવી પ્રતીતિ કરાવ્યા વગર રતાં નથી. - હજ કાવ્ય આવા મહાન પ્રથાને અભ્યાસ નયદ્રષ્ટિ વિકસ્યા વગર B સંભવિત નથી.. તથા Waa કથા અવસરે નિશ્ચય નય અને વ્યવહાર નયની ગૌણુતાપ્રધાનતા કરવી તે જે માણસો કરવાને સમર્થ નથી. તેવા માણસે જો ગીતાર્થની નિશ્રા વિના પ્રજ્ઞા - If શકિતથી અાવા- ગ્રંથનું વાંચન કરે છે, તે તેઓ કઈ પણુ, એક નયમત પ્રત્યે બહાગ્રહી થવા વડે એકાન્તવાહી થતા પ્રાયઃ જોવા All મળે છે. માટે તેવા ના ઉપકારની ખાતર આવા ગ્રંથ ઉપર ટીકાઓ અને કાન્તની અવશ્ય આવશ્યકતા રહે જ છે. તે . HI { તે પરમ પૂજ્ય 1008 શ્રી મહેન્દ્રસૂરિ મ. સાહેબે આ ગ્રંથ ઉપર સરલ સંસ્કૃત ટીકા અને દ્રષ્ટાન્ત છપાવી આ ગ્રંથ કંઈક RT સહેલે કરવા જે પ્રયત્ન કરે છે તે સ્તુત્ય છે. તથા તે વિષયના પિપાસુ છોને આ ગ્રંથ આ રીતે પણ જરૂર ઉપકાર કારક IT થશે. તેમાં સંદેહ નથી જ, આ ગ્રંથની કરાયેલી સરલ સંસ્કૃત ટીકા પૂજ્ય ગ્રંથકાર' મહર્ષિ મહા મહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી મ. સાહેબની લખેલી ય લોક ભાષાના અનુસારે કરવામાં આવેલી છે. તેમાં અમે જરા પણ પરિવર્તન કર્યું નથી. તેથી કર્તા તરીકે ગ્રંથકારનું નામ મુકેલ છે. છે. અને દ્રષ્ટાતે પૂજ્ય વિજયલક્ષ્મી સૂરીશ્વરજી વિરચિત ઉપદેશ પ્રાસાદમાંથી લેવામાં આવેલાં છે. ના નબળતરા ol

Page #5
OXDDAAAAAAA ( દિન પ્રતિદિન આ દેશમાં વધતી જતી અનાર્ય સંસ્કૃતિમાં રસિક બનતી પ્રજાને તેમાંથી બચાવી આર્ય સંસ્કાર ટકાવવા અને આધ્યાત્મિકતા વિકસાવવા આવા ગ્રંથે ઠેર ઠેર ભણાય-ભણાવાય તે ઇચ્છવા યોગ્ય છે. આજે ગૃહસ્થ વર્ગમાં આવું તત્ત્વજ્ઞાન નષ્ટપ્રાયઃ થતું જતું દેખાય છે, અને ત્યાગી વર્ગમાં પણ કર્મગ્રંથ તથા સંસ્કૃત બે બુકેનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી વ્યાકરણમાં પડી બીજી અનેકવિધ પ્રવૃત્તિમય જીવન બનાવી નાખવાથી આવા અનુ૫મ જ્ઞાનથી છ વયિત થતા જતા જોવામાં આવે છે જે દુઃખનો વિષય છે. જૈન શાસનમાં પૂર્વે થઈ ગયેલા મહા પ્રભાવક પુરુષોએ અનેકવિધ ન્યાય-વ્યાકરણુ-દાર્શનિક અને આધ્યાત્મિક જ્ઞાન ગ્ર થેનું સર્જન કર્યું છે. તેમાં રહેલા અદ્ભૂત રહસ્યોને લેકેને સમજાવવા વર્તમાન કાલના શાસન નાયકે તેવા ગ્રંથનું પઠનપાઠન-વાંચન-મનન-સંશોધન અને પ્રકાશન વધારે એવી આશા રાખું છે. - અન્તમાં ચતુર્વિધ સંધ આવા ગ્રંથનું એકાગ્રતા પૂર્વક જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી તેના હાર્દિક ભાવને આત્મામાં ઉતારી અજરામર પદને પ્રાપ્ત કરે એ જ અભિલાષા. ICCIACASCADA ધીરજલાલ ડાહ્યાલાલ મહેતા અમદાવાદ IN

Page #6
DODIDATOTO દાનવીર શેઠશ્રી સાંકેલચંદજી કપુરચંદજીનું સંક્ષિપ્ત જીવન-દર્શન ભારતવર્ષમાં જૈન કેમના સપુતોએ ધર્મ-કર્મ અને દાનથી જે અનેરી સુવાસ ફેલાવી છે એમાં સાંકળચંદજીને પણ અપૂર્વ અને અજોડ ફાળે છે. એક ખાનદાન ખમીરમાં શેઠ સાંકળચંદજીને જન્મ સંવત 1967 ના માગસર વદ-૭ ના શુભ દિને તખતગઢમાં થશે. સરળતા અને નિડરતાના સંસ્કાર તેઓની ખમીરમાં બાલ્યકાળથી જ પરિણમ્યા હતા. શિક્ષણ પૂરું થતાં તેઓ યૌવનાવસ્થામાં જ વ્યાપાર-ઉદ્યમ નિમિત્ત અધ્ય પ્રદેશના “વિજયનગર” શહેરમાં જઈને વસ્યા. ત્યાં પોતાના બુદ્ધિબળ અને આત્મબળના પ્રભાવે તેઓ આગળ વધવા લાગ્યા. તેમની બુદ્ધિ અને કુનેહની મહાજનેમાં પ્રશંસા થવા લાગી. તેમની ધર્મભાવના પણું. અજોડ છે. સંવત ૨૦૦૯ના ગણુ સુદ પક્ષમાં તેઓએ તખતગઢમાં અઢાઈ મહેસવ-અષ્ટોત્તરી શાંતિસ્નાત્ર સહિત ભારે ધામધુમથી છે, એમાં સારી રીતે પૈસા વાપર્યા સંવત ૨૦૧૩માં તખતગઢની છોટી તડમાં આવેલ શ્રી આદિશ્વર ભગવાનના દહેરાસરના પ્રતિષ્ઠા-મહેત્સવ ઉ૫૨ તેઓએ ભગવાનનાં મુનિમ થવાનો અપૂર્વ લાભ લીધે. તખતગઢમાં બાલબ્રહ્મચારી સુવિહિત આચાર્યશ્રી વિજયહર્ષ સુરિશ્વરજી મહારાજ સાહેબ પાસે અભિમહ લીધે તે પરિપૂર્ણ થવાથી બધાં શુભ કાર્યો થયા અને થશે એ ગુરુદેવને ઉચ્ચ પ્રભાવ છે. શ્રી સાંકલચંદજીએ સંવત ૨૦૧૪ના ફાગણ માસમાં સ્પેશ્યલ ટ્રેનદ્વારા શ્રી સમેતશિખરજી જૈન તીર્થ યાત્રાને અદભુત પ્રોગ્રામ ર. યાત્રીઓને લઈ સ્પેશ્યલ ટ્રેન ફાલનાથી ફાગણ સુદ-૧૨ના શુભ દિવસે ઉપડી ત્યાંથી આગરા, મથુરા, દિલ્હી, હસ્તિનાપુર, ક્રિરાજાબાદ, બનારસ, શ્રી મેલુપુરી, ભદૈની, સિંહપુરી, ચન્દ્રપુરી, પાવાપુરી, રાજગૃહી, નાલંદા કંડલપુર, ગીરડી થઈ મધુવન (શ્રી સમેતશિખરજી) GOOOOOOOOOOOOO Hiદા

Page #7
OXODIACOSEACEDOTE પહેગ્યા, ત્યાં રૂડી રીતે દેવ દર્શન-પૂજા-ધર્મ-પ્રભાવના આદિ કરીને પાછા ગીરડી આવ્યા અને ત્યાંથી પ્રસ્થાન કરી જમેઈ, ક્ષત્રીકુંડ, લછવાડ, કાકંદીની યાત્રા કરી પાછા જઈ આવ્યા. અને ત્યાંથી પ્રસ્થાન કરી અછમગજ (મુર્શિદાબાદ ) જિયાગજ, બાલુચર, કટલા, મહીમાપુર ગયાને ત્યાં રૂડી રીતે યાત્રા કરી કલકત્તા પહોંચ્યા, ને ત્યાંથી ફાલના પ્રતિ પ્રસ્થાન કર્યું. લગભગ 800 યાત્રાળુઓને પેસ્યલ ટ્રેન દ્વારા સુખ રૂ૫ લઈ શ્રી સાંકળચંદજી શેઠ પાછા ફરતી વખતે તખતગઢ ગયો અને સર્વેએ ત્યાં રૂડી રીતે ધર્મ-યાન કર્યું. આ વિશાળ યાત્રા સંઘમાં શ્રી સાંકળચંદજીએ મેટી રકમને ખરચ કરીને યથાશકિત શ્રી સંધની સેવા કરી. ખરેખર શ્રીમંતાઈમાં સાદાઈ, અને સરળતાના ગુરાને ધારણ કરી લક્ષ્મીને સદવ્યય કરવાનું આપ જેવા પુણ્ય પ્રકૃતિવાળાને જ સૂઝે છે. અને ધર્મ પ્રત્યેની ખરી ધગશ આપના હૃદયમાં લાગેલી હોવાથી પ્રતિવર્ષ નિવૃત્તિ લઈ તીર્થ યાત્રા કરી આ૫ આત્માનોને કરી રહ્યા છે. આ 800 યાત્રિને સંધ સ્પેસ્યલ ટ્રેન દ્વારા કાઢીને જેવી મોટી રકમનો ખર્ચ કરી સંઘમાં આવેલા યાત્રિકોની આપે જે સેવા બજાવી છે. અને તેમાં પણ તેટલા વખત સુધી દરેકની સગવડતા સમભાવે સાચવી, કોઈપણ જાતની કરકસર કર્યા વિના જે ઉદાર વૃત્તિ રાખી છે તે ખરેખર સ્તુતિ પાત્ર છે. આવો આપને ધર્મપ્રેમ તેમ જ વ્યવહારિક કાર્યોમાં પણ ધર્મના કાર્યને માંગલિક રૂપે મુખ્ય રાખી દરેક કાર્ય કરવાની ખાસ જીજ્ઞાસા, સ્વામીભાઈ પરત્વેની સહાનુભૂતિ, અને સૌની સાથેનું મિલનસારપણું એ દરેકે ધ્યાનમાં લેવા જેવા અપ્રતિમ ગુણ છે. : આપ જેવા ગુણો જનને આ યવિજયજી મહારાજ વિરચિત “જ્ઞાનસાર અષ્ટક” ઉપયોગી ગ્રંથ પ્રેમપૂર્વક સમપી અમે અત્યંત હર્ષ અનુભવીએ છીએ. આચાર્ય શ્રી વિજયમાહેન્દ્રસૂરિશ્વર મહારાજ સાહેબને સદ્દઉપદેશથી આ ઉત્તમ ગ્રંથ પ્રગટ કરવા બદલ સારી રકમ આપીને ઉદાર સખાવત કરી અમને પ્રોત્સાહન આપ્યું તે બદલ આપના ઋણી છીએ. - પ્રકાશક, હાલ હલાવી IIii .

Page #8
ज्ञानसारे CHOCOCCIDETEOR आचार्य श्री विजयहर्षसूरीश्वर लघुजीवनप्रभा एतस्यामार्यभूमौ मरुधरविषये थांवलाख्ये प्रसिद्ध / ग्रामे धर्मे जिनोक्ते ह्यचलजिवणिजो दत्तचित्ताः पवित्राः // आसंस्तद्धर्मपत्नी विनयगुणयुता स्वामिसंसर्गसौम्या / भूरीदेवोतिनाम्नाऽभवदतिसरला जैनधर्मप्रवीणा // 1 // क्ष्मावेदाङ्केन्दुमाने (1941) धवलदलयुते फाल्गुने बाणतिथ्याम् / मासेऽब्दे वैक्रमाख्ये सुषुव इति सुतं गुर्विणी भूरिदेवी / तत्सूनो नामधेयं मृदुविमलतनो नामसंस्कारकाले। पित्रा शुद्धे मुहूर्ते निजकुलविधिना कारित हुमिचन्दः // 2 // बालोऽयवै शैशवशालिनी सः,सदावयस्यैमिलितोऽपि लीलाम् / प्राग्जन्मसंस्कारवलेन मुक्त्वाऽभवत्सुविद्याध्ययनप्रसक्तः // 3 // सद्विद्या समधीत्य लौकिकगुरोः पार्वे स वैराग्यमाक् / पित्रादिप्रतिबोधितोऽपि सततं धर्फकध्याने रतः // .. गार्हस्थारुचिको मुनीश्वरसमः सद्भावनां ध्यायति / श्रीमद् भागवती भवोदधितरी दीक्षाकदौदेष्यति // 4 // ध्यात्वेति श्राद्धवर्यः शमरसजलधिं शौधयन् सौम्यमूर्त-मज्ञानध्वान्तभानु गुरुममलहृदं गौर्जरी भूमिमाप // दाहोदग्राममध्ये कतिपयदिवसैश्चागतो हुमिचन्दः। आचार्यो नीतिमूरिन् मुनिगणसहितांस्तत्र दृष्ट्वा जहर्षे // 5 // सूरीश्वरं तं विधिनर्षियुक्तां / प्रदक्षिणीकृत्य प्रणम्य चोचे // मां हे कृपालो भववाधिमच्या-दीक्षा प्रदायाशु समुद्धर त्वम्॥६॥ नागेष्वकेन्दु (1958) वर्षेविमलदलयुते फाल्गुने स्कन्दतिथ्याम् / ग्रामे दाहोदनाम्नि प्रथमवयसि वै हुक्मिचंदोऽयमेव // आचार्याणां समीपे गुरुभिरथसमं नीतिसूरीश्वराणा-मङ्गीकृत्याशु दीक्षां व्यहरति ततोऽन्यत्र कल्पो मुनीनाम् // 7 // DOROUOCAGCABEDOEK // 8 //

Page #9
DAITSEDDATDEFINEDIC प्राप्तविद्योऽतिगंभीरः श्रीहर्षविजयो मुनिः / राधनपुरमायात-विहरन् गुरुभिः समम् // 8 // व्योमjङ्कहिमांशु (1970) वर्षकमिते मार्गे सिते वै दले / मासे विश्वतिथौ च राधनपुरे श्रीसद्गुरोः सन्निधौ // तत्रैवाथ मुनीश्वरो गणिपदं राकातिथौ प्राप्तवान् / पन्न्यासास्पदभूषितोऽभवदपि प्रौढप्रतापो मुनिः // 9 // वर्षेष्टनागनिधिचंद्रमिते ( 1988 ) फलोद्यां / षष्ठयां तिथौ सितदले शुभशुक्रमासे // श्रीनीतिमूरिसुगुरोः कृपया नगर्या / सूरीस्वरास्पदमथपिरलञ्चकार // 10 // बृहस्पतिसमं ज्ञाने राकेन्दुमिव निर्मलं / प्रताप भानुतुल्यं तं, क्षमायां पृथिवीनिभम् // 11 // समुद्रमिव गांभीर्ये दयामूर्ति तपस्विनम् / सत्यधर्मोपदेष्टारं भवसागरतारकम् // 12 / / विजयहरसूरीशं षट्त्रिंशद्गुणसंयुतम् / श्रीमन्महेन्द्रसूरीशः शान्तो ज्ञानतपो निधिः // 13 // शास्त्रपारंगतः सौम्यः कल्याणमूरिपुङ्गवः / पन्यासपदसंमान्यो मङ्गलविजयो गणिः // 14 // सुमतिः पूर्णानन्दो जिनेन्द्रविजयस्तथा / एषा शिष्यावलिर्भक्त्या, मुहुः स्तौति सदागुरुम् // 15 // बाणेन्दु खाक्षिमिति (2015) वैक्रमवत्सरे तृ-तोयादिने गुरुवराय तपस्यमासे / शुक्ले. जिनेन्द्रविजयेन' कृतार्पिता च, श्रीहर्षमूरिसुगुरोर्लघुजीवनामा // 16 // 1 श्रीपूज्य विजयजिनेन्द्रसूरि म. धनारीवाला। . * इति श्री विजयहर्षसूरीशलघुजीवनप्रभा . OXESSEN ESIKTADORSIDEN // 9 //

Page #10
// ॐ नमः सिद्धम् // DoGHeallelsealeravale आचार्य श्री विजयमहेन्द्रसूरि-संक्षिप्त-जीवनप्रभा रत्लामे नगरे स्वकोयमवने चेनाजी मार्यादली, तत्कुक्षेरसिते शुभग्रहगते मार्गे तृतीयादिने // जन्माऽभृद्भवतां (1953) त्रिवाणनिधिभू-संख्यायुते वत्सरे / सर्वेषां सुखशान्तिकारणपराः प्रादुर्भवा वै सताम् // 1 // ज्येष्ठो बन्धु सुकेसरीमल इति, ख्यातः सदा लालनात् / तारुण्येऽङ्कुरिते तदैव भवतां पित्रोस्तथा ह्यग्रजस्य स्वर्गे गमने ततो विवशतः पितृव्यपुत्रस्थले, चक्रुस्ते वसतिं विरक्तमनसो नाम्ना तु मिश्रीमलाः // 2 // श्रीदेवयोगाद्रतलामपुर्या, गण्यग्रणीसिद्धि मुनेनिवासः // चरित्रभावः प्रकटः स्वचित्ते, जातो हि तेषामुपदेशमात्रात् // 3 // श्रत्वा श्रीगणिवाणां, चातुर्मासीस्थितिं पुनः / महेशाणाभिधे ग्रामे, ततोऽगुः सिद्धिहेतवे // 4 // ततस्ते गणिराजानां, यानं भृगुपुरेऽभवन् / उपधानक्रियां कृत्वाऽहमदाबादकं ययुः // 5 // तस्माच्छीविजयान्तहर्षमुनिभिः सुप्रेरिता वा गताः / श्रीमन्नीतिगणिप्रसक्तमनसो ज्ञानाय तत्र स्थिताः // AEVA ACOCCA * स्वर्गस्थ विजयसिद्धिसूरीश्वर जी महाराज

Page #11
axeUDENaClaicaachaielaicaCSIC जाता मिश्रिमलास्तदा विसपुरेऽभ्यासेन विद्यायुताः / प्रायः साधयितुमलं न विनये-नाद्यापि कि सेवया // 6 // तस्माद्याताः सुमान्या हि पुनरहमदाबादपुर्या स्वमत्या / दीक्षा तैस्तु ग्रहीता (1969) ग्रहरसनवभू-वैक्रमाब्दे च मागें / / मासे कृष्णे चतुर्थेऽह्नि शुभसमयके हर्षसाधोः सकाशाद / साधूनां सङ्गतिर्या नहि मवति मुधा वस्तुतः स्वीकृता सा // 7 // पञ्चमीदिवसे मार्गे मासे पक्षे सिते शुभे / वत्सरे वैक्रमीये तु, ( 1986 ) रसाष्टनवभूमिते // 8 // शास्त्राणां ज्ञानसत्वाच, क्रियाकौशल्यदर्शनात् / आचार्या नीतिसूरीशा-स्तेभ्यो गणिपदं ददुः // 9 // पन्यासास्पदभूषितेन गुरुणा पात्रं समालोक्य सत् / (1987 ) सप्ताष्टग्रहभूमिते शुभकरे हर्षेण संवत्सरे // मार्गे चासितपक्षके वसुतिथौ, वारे सिपोरे गुरौ / श्रीपन्यासपदं समर्पितमहो / अस्मै तु शास्त्राध्वना // 10 // सम्प्राप्य पदवी समुन्नतयशा, भव्याञ्जनान् बोधयन् / नानादेशविहारकर्मनिपुण-स्तन्वन् प्रतिष्ठां गुरोः // सिञ्चन् धर्मतरुं विवेकसहितः पीयूषगिर्वारिणा / ह्येवं श्रीगुरुदेवहर्षविदुषः शिष्याग्रणीरप्यभूत् // 11 // इत्थं काले व्यतीते (1999) नवनिधिनिधिभू-वत्सरे वैक्रमोये / षष्ठयां मासे च चैत्रेऽप्यधवलसहितेऽहम्मदावादग्रामे / / शान्तं धीरं महान्तं सरसगुणयुतं सुरिवर्यः प्रहर्षः / पट्टालङ्कारयोग्यं मुनिगणवरमा-चार्यवयं चकार // 12 // श्रीमतां हर्षसूरीणां पादपङ्कजसेवकाः। अभवन्नत्र विख्याताः श्रीमन्महेन्द्रसूरयः // 13 // आधः श्रीराजहंसाख्यो द्वितीयस्तु सुदर्शनः / सशीलस्तृतीयः प्रोक्तः, तेजप्रभतुरीयकः // 4 // रत्नाकरः पश्चमकः षष्ठो हेमप्रभः सुधीः / शिष्या आचार्यवर्यस्य महेन्द्रस्य मतस्य च // 15 // GilasacaICAacarbordevac // 11 //

Page #12
X अनुक्रमाणिका विषय ESTICOS ACCORDIO TAC विषय पुर्णाष्टक जयघोष कथानक मग्नाष्टक सोमवसु कथानक स्थिरताष्टक सनत्कुमार कथानक मोहत्यागाष्टक अहंदत्त कथानक ज्ञानाष्टक सालमहासाल कथानक शमाष्टक मृगापुत्र कथानक इन्द्रिय जयाष्टक कुर्मद्वयद्रष्टातः सुकुमारिका कथानक त्यागाष्टक सुभानुकुमार कथानक क्रियाष्टक रतिसुन्दरी कथानक तृप्त्यष्टक बुद्धिसुन्दरी कथानक निर्लेपाष्टक गुणसुन्दरी कथानक निःस्पृहाष्टक कालवैशिकपर्षि कथानक मौनाष्टक कुरुदत्त कथानक विद्याष्टक समुद्रपाल कथानक विवेकाष्टक CEACTATA TODOSTOSAS // 12 //

Page #13
XODCASOSIDADOCIGIC श्रमणभद्रमुनि कथानक माध्यस्थाष्टक अहंन्मित्र कथानक निर्भयाष्टक स्कन्दकर्षि कथानक अनात्मशंसाष्टक मरीचिकुमार कथानक तत्त्वदृष्ट्यष्टक आचार्य कथानक सर्वसमृद्धयष्टक भूमिपालनृप कथानक कर्मविपाकचिन्तनाष्टक कदम्बवित्र कथानक भवोद्वेगाष्टक सुकोशलमुनि कथानक लोकसंज्ञास्यागाष्टक श्वेतश्यामप्रासाद कथानक शास्त्राष्टक आर्यरक्षितसूरि कथानक परिग्रहाष्टक संयतमुनि कथानक अनुभवाष्टक आभीरीवश्वकर्वाणक्कथानक योगाष्टक उज्झितमुनि कथानक नियागाष्टक रविगुप्तब्राह्मण कथानक पूजाष्टक धनसारवणिक्कथा ध्यानाष्टक झपकमुनिनी कथा नन्दन ऋषिनी कथा तपाष्टक सर्वनयाश्रयणाष्टक शुकनी कथा उपसंहार acaepcaleaiodiooooo 111 // 13 // 114

Page #14
* शुद्धि-पत्रक * पृष्ठ पंक्ति पंक्ति। OXOCARDONA अशुखः स्वरित्पादिना वंभणो. क्षमादान घृतृघृणा जगतमाश्चर्य पूरितः वान् भवति पश्यति वगणा स्कारा परबद्याणि रोम क्रियामाणं शुद्धः / पृष्ठ स्वरित्यादिना बंभणो झमा दानं धृतिघृणा जगतामाश्चर्य पूरिताः वन्तः भवन्ति पश्यन्ति वर्गणा स्फारो %&&&177**? अशुद्धः पश्यनाप श्रणोति धर्मरथा भासादिक दर्शयिध्येति तयौषधस्य राजदृष्टि द्यलकृत बंधा वावां मुनि थैव सकल्प तदभ्यण रवगृह सवकर्मसु पश्यन्नपि शृणोति धर्मश्चा मासादिक दयिष्यति तस्यौषधस्य राजदृष्टिं चलकृतः वैद्यावावां मुनिः तथैव संकल्प तदभ्यर्ण स्वगृह सर्वकर्मसु yoOaGeoOImelaeocat परब्रह्मणि . रोम वाक क्रियमाण श्रानेक // 14

Page #15
व 29 26 स्फाटिक मानसरोवरे महा प्रावाजिष्टाम् बन्धून प्राप्तदोषादणां अज्ञापयति द्वादशे गृहाद्वहि रागिःभिः यात् चिन्तयस्वेव पतज्जलि 60000mnsex रोलइ 35 भवेद م م م م م سه سد و سه ه ه ه ه س و م مو स्फटिकं / 185 मानससरोवरे महD प्रात्राजिष्टाम् | 62 9 यात चिन्तयत्स्वेव पतञ्जलि न भवेत बर्जितं स्वरूप निःस्पृहस्य संगृहन्ति 85 10 सर्पस्य निर्जीवाविव 95 13 95 16 इतिवदह समतेवैका धर्मस्य रaeedeeyat बन्धून प्राप्तदोषाणां आज्ञापयति द्वादशे गृहादहि रागिभिः वोलइ प्रहणं सहक्यज्ञानं नोत्पाद पालकाभिधो तछुत्वा तदाकण्य संघादिषु जितं स्वरूप GXDICABIEJIDADES Acca निःपूहस्य प्रहण सहेक्यज्ञान नत्पाद पालकाभिद्यो तच्छ्रुत्वा तदाकण्य संद्यादिषु 36 14 377 39 11 संगृहणन्ति सर्वस्य निर्जीवावि व मत्स्य इतिबदहं समतेवेका धर्मस्या मत्स्या nam यामिकान्त्रिप . समृद्धयः यामिकान्वित समृद्धयः मुने धैर्य मुने

Page #16
अनोपाना गुरुभक्तेिः कदम्ब शशिना 14 10 6 अत्रोपमाना / 126 गुरुभक्तेः | 137 कदम्ब 138 शनिना 148 करम चित्तो 149 व्यारव्या गृहस्थस्य गृहस्थस्य ब्रह्मापण क्षाणवृत्ती प्रसन्मस्य साम्राज्य कर्मणा कुण्डो कुष्टो 16 व्याख्या गृहस्थस्य ब्रह्मापण श्रीणवृत्ती प्रसन्नस्य साम्राज्य कर्मणां व्याख्या तपः मरभ चित्ता वर्तते स्यौषधं 113 DETTATOREDDETTA. -nam-06663050ce तप वेराग्य नपस्यापि तपस्यपि वत्तते स्यौषध जहो इक्षुलता इमा निविण्णः भङ्गिभिः मश्रुवन्तो आधारोऽरित परीक्षाक्ष स्थिरीकर्तृ कृतं CALOOCIACICADCAO सर्वमिदं इक्षुलतां इमां 1514 निविण्णः 152 मङ्गिभिः मनुवन्तो आधारोऽस्ति परीक्षार्थ स्थिरीक विश्रम्य / 167 119 122 कृद्धभूति सवमिदं कृढभूति म्यात् उपसंहार सुवणघट विरचित 123 10 स्यात् उपसंहारः सुवर्णघट विरचितं 126 विश्रस्य // 16 //

Page #17
araca 12OMewaseaseDESHERE // अहम् // वर्धमान-सत्य-नीति-हर्षसूरि-जैनग्रंथमाला नं.-२१ चान्द्रकुल-तपागच्छ-संविग्नशाखाग्रणी-तीर्थोद्धारक-आचार्यश्री विजय-नीति-हर्ष-सूरीश्वरसद्गुरुभ्यो नमः / न्यायविशारद न्यायाचार्य श्रीमद् यशोविजयवाचकविरचित-स्वोपज्ञ-शिशुबोधिनी-व्याख्यासमलंकृतं --- ज्ञानसाराष्टकम् // मङ्गलाचरणम् // दीव्यवद्धिनताय द्वेषहुतभुगनीराय वैराग्यता-धीकासद्विभवाय संमृतिसरस्तीराय धीरात्मने / स्याद्वादागमदेशिने जनमनो मान्दकीरायते, प्रत्यूहोपशमाय कान्तमनसे वीराय नित्यं नमः // 1 // enawar ग्रन्थस्य ज्ञानसागस्य, श्रीयशोविजयः कृताम् / भाषां हि संस्कृतां कुर्वे, विदुषां मोददायिनीम् // 2 // // अथ पूर्णाष्टकम् // ऐन्द्रश्रीसुखमग्नेन, लीलालग्नमिवाखिलम् / सच्चिदानन्दपूर्णेन, पूर्णं जगदवेक्ष्यते // 1 //

Page #18
ज्ञानसारे पूर्णाष्टकम् NONSEGONGOUSTETICA व्याख्या-यथा इन्द्रः लक्म्याः सुखे लीनः आत्मा अखिलं जगत् लीलासुखे लग्नमेव पश्यति तथा सत्-सत्ता अस्ति| त्वं वा, चित्-ज्ञानम् , आवन्दः सुखम् , एतत्त्रयांशेन परिपूर्ण आत्मा संसार-दर्शनज्ञानचारित्रतत्त्रयांशेन परिपूर्ण पश्यति / | तात्पर्य तु एतदस्ति यत् यथा सुखी पुमान् सर्व सुखिनमेव जानाति तथा पूर्णः सर्व पूर्णमेव जानाति निश्चयनयदृष्टया भ्रान्तिर्नास्ति / - यदुक्तम्- नवास्ति राजराजस्य, यत्सुखं नैव देवराजस्य / तत्सुखमिहैव साधो-र्लोकव्यापाररहितस्य // 1 // व्याख्या--चक्रवर्त्तिनो राज्ञः यत्सुखं नास्ति नापि देवेन्द्रस्य यत्सुखं भवति तत्सुखमत्रैव सांसारिकप्रवृत्तिशून्यस्य साधोर्भवति // 1 // औपाधिक्याः स्वाभाविक्याश्च पूर्णतायाः स्वरूपमाह| पूर्णता या परोपाधेः, सा याचितकमण्डनम् / या तु स्वाभाविकी सैव, जात्यरत्नविभानिभा // 2 // ___ व्याख्या- यत् परवस्तु-आत्मद्रव्याभिन्नं धनधान्यपरिग्रहादिरूपोपाधिरूपानिमत्तात् पूर्णता अस्ति, ( अर्थात्परोपाधित: मता पूर्णता अस्ति ) तद्विगहादिप्रसंगे अन्यव्यक्तेः सकाशाद् प्रार्थ्यानीतालङ्कार इवास्ति किन्तु या स्वाभाविकी-ज्ञानदर्शनचारित्राणां स्वभावेन सिद्धा पूर्णता अस्ति सा उत्तमा उत्तमरत्नकान्तिसमा अस्ति / अथ जयघोषकथानकम् // 1 // araGENERSewaENDER // 2 //

Page #19
पूर्णाष्टकम् ज्ञानसारे ONTSTOOEDEELTOE वाराणस्यां युग्मजसोदरौ काश्यपौ जयघोष-विजयघोषाहावभृतां / अन्यडा जयघोषो गङ्गां स्नातुं गतो मुखोपात्तरटन्मण्डूकमक्षकं सर्पक व्यलोकत / कुररपक्षिणा स भुजङ्गोऽपि द्रतं गृहीत्वोत्क्षिप्याधः क्षितौ क्षिप्तो मक्षयितुं प्रारेभे / तेन पक्षिणा भक्ष्यमाणोऽप्यहिः सन्दंशदेशीयदंष्ट्रात्रोटि नविग्रहं रटन्तं तं भेकं जघास / एवं मिथो असन्तौ तौ प्रेक्ष्य जयघोषो दध्यौ-"अहो ! संसृतिस्वरूपं यतः-- यो हि यस्मै प्रभवति, प्रसते तं स मीनवत् / न तु गोपयति स्वीय-शक्ति कोऽपि नदीनवत् ॐ // 1 // कृतान्तस्तु महाशक्ति-रिति स असतेऽखिलम् / तदसारेऽत्र संसारे, का नामास्था मनीषिणाम् // 2 // किंचेह धर्म एवैकः कृतान्तशक्ति कुण्ठीकरणे क्षमः, तत्तमेवाहं श्रयामि" इति चेतसि संप्रधार्य गङ्गापरतोरं गतः स पूर्वोक्तपूर्णतागुणान्वितान् साधून ददर्श / तद्राि च जैनधर्ममवेत्य ततो व्रतमादाय भुवि व्यहार्षीत् / क्रमेण विहरन वाणारसी पुरोद्याने समागात् / तत्र पुर्यां विजयघोषो यज्ञं करोति / तत्र मासक्षपणपारणे सोऽनगारो भिक्षार्थ तत्र ययौ। तं संयतं याजकोऽजातप्रत्यभिज्ञो विजयघोष एव प्रतिषेधतिस्म"हे भिक्षो ! नैव दास्यामि तुभ्यं भिक्षा, याचस्वान्यतः, कुतः 1 वेदविद एव द्विजा यज्ञमण्डपनिष्पन्नान्नं भोक्तुं योग्याः" एवं याजकेन प्रतिषिद्धोऽपि समतयैव स्थितः, नानाद्यर्थ, किन्तु तेषां तारणबुद्धया इदं वाक्यमब्रवीत् -- * समुद्रवत् / GASICS GEBICAC // 3 //

Page #20
शानसारे पूर्णाष्टकम् GICOSOCIOCASSICMACHENOL "भो द्विज ! त्वं वेदमुखं-वेदेषु प्रधानं, यज्ञमुखं-यज्ञानां. यन्मुखमुपायः, नक्षत्राणां मुख प्रधानं, धर्माणां मुखं च न | जानासि / " इति श्रुत्वा स स्माह- "यूयमेव तर्हि सर्वमुपदिशथ / " मुनिः स्माह- "अहिंसादिधर्म एव प्रधानः, यज्ञमुखं भावयज्ञ एव, नक्षत्रमुखं चन्द्रः धर्ममुखं काश्यपो युगादिदेवो मुखमुपायः तस्यैव प्रथमस्तत्प्ररूपकत्वात् , तन्निगदितधर्माराधक एव ब्राह्मणः, यत उत्तराध्ययने पञ्चविंशाध्ययने जहा पउमं जले जायं, नो विलिप्पइ वारिणा / एवं अलित्तकामेहि, तं वयं बूम माहणं // 1 // | अन्यच्च-न वि मुंडिएण समणो, न ॐकारेण बंभणो / न मुणी रण्णवासेण, कुसचीरेण न तावसो // 2 // नापि मुण्डितेन श्रमणो-निग्रन्थः स्यात् , न प्रणरमात्रेण द्विजः भूर्भुवः स्वरित्पादिना, न मुनिररण्यवासेन, न कुशचीरं दर्भमयं वस्त्रं वल्कलोपलक्षणमिदं तेन न तापसः / तर्हि कथमेते भवन्तीत्याह-- समयाए समणो होइ, बंभचेरेण वंभणो / नाणेण य मुणी होइ, तवेण होई तावसो // 1 // कम्मुणा बंभणो होइ, कम्मुणा होइ खनिओ। कम्मुणा वइसो होइ, मुद्दो हवइ कम्मुणा // 2 // कर्मणा-क्रियया द्विजः स्यात्, यतः क्षमादानं दमो ध्यान, सत्यं शौचं घृतिघृणा / ज्ञानं विज्ञानमास्तिक्य-मेतद्ब्राह्मणलक्षणम् // 1 // तथा कर्मणा-वतत्राणलक्षणेन भवति क्षत्रियः, वैश्यः कृषिपशुपाल्यादिना, शूदो भवति कर्मणा-शोचनहेतुप्रेष्यादि // 4 //

Page #21
19 पूर्णाष्टकम् जानबारे teacwwwsacarone सम्पादनरूपेण, कर्मनानात्वामावे हि बामणादिव्यपदेशानामभाव एवेति, अहिंसादिगुणैर्युक्ता ये द्विजोत्तमास्त एव तरणतारणधमा" इत्यादि धर्मवाक्यानि श्रुत्वा गतसंशयो विजयघोषस्तं मुनि मम सोदरो नूनमित्युपलक्ष्य तुष्ट इदमुवाच- "हे संयताः! यूयमेव वेदविदा, हे यथास्थिततत्त्वज्ञाः / यूयमेव यज्ञकर्तारः भावयज्ञयष्टारः परानात्मानं चोद्धतुं समर्थाः, तस्मादनुग्रहमस्माकं कुरु हे मिथुतम! मियाग्रहणेन / " एवं द्विजेनोक्त मुनिराह-हे द्विज ! न कार्य मम मैक्ष्येण, किन्तु क्षिप्रं निष्क्रम-प्रव्रज, भयावः घोरसंसारसागरे मा भ्रमीः। यथा मृत्तिकामयी आर्द्रः शुष्कश्च द्वौ गोलको भित्तावास्फालितो, य आर्द्रः सश्लिष्यति, दार्शन्तिकयोजनामाह एवं लग्गति दुम्मेहा, जे नरा कामलालसा / विरत्ता उ म लग्गति, जहा सुक्के उ गोलए // 1 // इत्यादिधर्म श्रुत्वा सर्वसङ्गं विमुच्य स प्रवव्राज / ततो द्वौ सोदरौ मुनी पूर्वकर्माणि क्षिप्त्वा क्रमेण सिद्धिसौख्यमबापतुः। // इति पूर्णाष्टके जयघोषकथानकम् // 1 // 卐 उपाधिकता पूर्णता अपगच्छेत् किन्तु स्वभावसिद्धा पूर्णता कदापि न गच्छेदित्याह-- अवास्तवी विकल्पैः स्यात्, पूर्णताऽब्धेरिवोर्मिभिः / पूर्णानन्दस्तु भगवां-स्तिमितोदधिसन्निभः॥३॥ व्याख्या-तरजातो वारिधेः पूर्णतावत विकल्पतः अवास्तविकपूर्णता भवति, परन्तु पूर्णानन्दस्वभावो भगवान् निश्चल Goaaelaelaelaeace // 5 //

Page #22
ज्ञानसारे पूर्णाष्टकम् ADIDESCOBRICODE समुद्र इव निश्चलोऽस्ति, यथा तरलताङ्गेन समुद्रस्य कल्पिता पूर्णता भवति तथाऽहं धनवानस्मि, अहं रूपवानस्मि, तथा पुत्रवान् स्त्रीमानस्मि' इत्यादि संकल्पविकल्पाभ्याम् अवस्तुतः उत्पन्ना मिथ्यारूपा कल्पितपूर्णता भवति, परन्तु आनन्देन परिपूर्णे भगवान् शुद्धस्वभावः आत्मा स्थिरसमुद्रवत् प्रशान्तो भवति / आत्मरूपसमुद्रस्य ज्ञानादिरत्नैः सदा पूर्णता अस्ति एवं विचारणीयम्. बाह्यदृष्टितो विकल्परूपतरङ्गेण पूर्णो मन्यते // 3 // जागतिज्ञानदृष्टिश्चेत्, तृष्णा कृष्णाहिजाङ्गली / पूर्णानन्दस्य तत्किं स्याद् दैन्यवृश्चिकवेदना // 4 // d व्याख्या - यदि तृष्णारूपस्य कृष्णार्पस्य विषापहरणे जाङ्गुलीविद्यासदृशपूर्णताज्ञानदृष्टिः जागर्यात् तदा पूर्णानन्दमय| स्यात्मनः दीनतारूपस्य वृश्चिकवेदना कथं भवेत् ? पूर्णताज्ञानस्य दृष्टिः तृष्णां समूलं हन्ति, अपूर्णस्य तु तृष्णा भूयोऽभिवर्धते / | येन सर्पस्य विषं दूरीक्रियते तेन वृश्चिकस्य वेदना कुतो न दूरीक्रियते, इत्पभिप्रायः। पर्यन्ते येन कृपणा-स्तदपेक्षेव पूर्णता / पूर्णानन्दसधास्निग्धा. दृष्टिरेषा मनीषिणाम // 5 // .. व्याख्या-येन धनधान्यादिपरिग्रहेण कृपणाः हीनसत्त्वा लोभिनो जन्तवः पूर्यन्ते तस्यैव धनधान्यादिपरिग्रहम्योपेक्षैव पूर्णता अस्ति, अत्र धनधान्यादिपरिग्रहस्योपादानं सविकल्पमस्ति उपेक्षा तु निर्विकल्पा अस्ति, ततोऽत्र उपेक्षा गृहीताऽस्ति, पूर्णानन्दामृतेनार्दीभृता दृष्टिः पण्डितानां भवति / यत्रात्मद्रव्यस्य पवित्रज्ञानादिपर्यायस्य पूर्णता सर्वदाऽवस्थिता अस्ति तत्र पुद्गल| संकल्पिता अपूर्णता नैवाभिज्ञायते, किन्तु उत्कृष्टोपेक्षया देदीप्यमानस्वरूपा पूर्णतैव प्रकाशते // 5 // awardeesisease

Page #23
मानसारे पूर्णाष्टकम् DESSUTOCLAESENTASI - अपूर्णः पूर्णतामेति, पूर्यमाणस्तु हीयते / पूर्णानन्दस्वभावोऽयं, जादद्भुतदायकः // 6 // व्याख्या--वास्तविकत्यागभावनया धनधान्यादिपुद्गलैरपूर्णश्रात्मा आध्यात्मिकगुणैः पूर्णतामधिगच्छति तथैव धनधान्यादिपुद्गलैः पूर्णतामधिगच्छन् आत्मा ज्ञानादिगुणानामपचयं प्राप्नोति, अर्थात् पुद्गलानामपरिग्रहात् ज्ञानादीनां पूर्णता जायते, | पुद्गलानां चोपचयात् ज्ञानादीनां हानिः प्रसिद्धैवास्ति / अयं पूर्णानन्दस्य शुद्धस्यात्मनः स्वभाः जगतमाश्चर्यकारकोऽस्ति लौकिकद्रव्यागारादयोऽपूरिताः स्युः तथापि अयमात्मा पूरितो न भवति / यदि ते परितः स्युस्तदाप्ययमात्मा हानि नाप्नोति यतश्चात्मनस्तु खभावः तेभ्यः विपरीतोऽस्ति तस्मादाश्चर्य विदधाति // 6 // , परस्वत्वकृतोन्माथा, भूनाथा न्यूनतेक्षिणः / स्वस्वत्वसुखपूर्णस्य, न्यूनता न हरेरपि // 7 // ___व्याख्या-परद्रव्येषु स्वात्मबुद्धथा व्याकुलतां लभमानाः राजानोऽपि स्वभिन्नापेक्षया खस्मिन्यूनतादर्शनस्वभाववान् भवति M] अर्थात् अन्यस्यापेक्षया आत्मनि अपूर्णतां पश्यति / परन्तु आत्मद्रव्ये आत्मत्वस्य सुखनिरपेक्षाविरतानन्देन पूर्ण स्थज्ञानिनः इन्द्रापेक्षयाऽपि न्यूनता नास्ति यतोहि स्वभावसुखं सर्वेषां समानं भवति तत्र कस्मादपि कस्यचित् अधिकता न्यूनता वा नास्ति // 7 // कृष्ण पक्षे परिक्षीणे, शुक्ले च समुदञ्चति / द्योतन्ते सकलाध्यक्षाः, पूर्णानन्दविधोः कलाः॥८॥ व्याख्या-क्षयं गते कृष्णपक्षे, वृद्धि गते च शुक्लपक्षे सर्वेषां समक्षं पूर्णानन्दचन्द्रस्य कलाः सुशोभन्ते / अत्रायमाशयः--चन्द्रपक्षे-कृष्णपक्ष इत्यस्यार्थः अन्धकारस्य पञ्चदश दिनानि, शुक्लपक्ष इत्यस्य च प्रकाशस्य पञ्चदश दिनानि कला BICOCACOSMECTACTACTACTS |7||

Page #24
मानसारे | पूर्णाष्टकम् DODDISFUNKSION षोडशो मागः, पूर्णानन्दप तु कृष्णपक्ष इत्यस्य अर्धपुद्गलपरावर्चात् अधिकसंसारपरिभ्रमणशक्तिः शुक्लपक्ष इत्यस्य च पुद्गलपरावम्विन्तरसंसारः। कला-चैतन्यापरपर्यायं ज्ञानं ज्ञेयम् "जेसिमबड्डो पुम्गलपरिअड्डो सेसयोग संसारो। ते सुक्कपक्खिा खलु, अवरे पुण कण्हपक्खोआ" // 1 // यस्थ किञ्चिन्यूनोऽर्षपद्गलपरावर्तसंसारोऽवशिष्यते स शुक्लपाक्षिकः अन्यः तस्मादधिकसंसारवान् कृष्णपाक्षिको ज्ञातव्यः / "जो जो किरियावाई, सो मव्वो णियमासुक्कपक्खिओ। अंतो पुग्गलपरि-अदृस्सुसिज्मइ // " यो यः क्रियावादी-आत्मवादी अस्ति स भव्योऽस्ति अवश्यशुक्लपाक्षिकश्च अस्ति, स अर्द्धपुद्गलपरावम्यिन्तरे सिद्धो भवति यः दशाभूतचूlनुसारतः अर्द्धपद्गलपरावर्तादधिकः संसारः अस्ति स कृष्णपक्षः तदभ्यन्तरःकालः शुक्लपक्षो ज्ञातव्यः // 8 // // इति प्रथम-पूर्णाष्टकम् // bacaCaelaelaeDEA // अथ द्वितीयं मग्नाष्टकम् // प्रत्याहृत्येन्द्रियव्यूह, समाधाय मनो निजम् / दधचिन्मात्रविश्रान्ति, मग्न इत्यभिधीयते // 1 // व्याख्या-इन्द्रियसमुदायं प्रत्याहृत्य-स्वस्वविषयेम्पः विवृत्तं विधाय स्वं मानसं च विषयान्तरसंचारात् पृथक्कृत्यास्मद्रव्ये एच निधाय चिन्मात्रे-बानमात्रे विश्रान्ति स्थिरतां प्रकुर्वाणः आत्मा मग्न इत्युच्यते / अर्थात्सर्वान् भावान् ज्ञानमावेन

Page #25
शानसारे पूर्णाष्टकम् . Dewasieroelacraceae दधानः मग्न इत्यभिधीयते // 1 // यस्य ज्ञानसुधासिन्धौ, परब्रह्मणि मग्नता / विषयान्तरसंचारस्तस्य हालाहलोपमः // 2 // . व्याख्या--यस्य-जन्तोः ज्ञानामृतसमुद्र प्रपञ्चरहिते शुद्धात्मज्योतिः स्वरूपे परब्रह्मणि परमात्मरूपे मग्नता-लीनता | अस्ति तस्य जन्तोः ज्ञान विहायान्यस्मिन् प्रवृत्तिः विषतुल्याऽस्ति, यथा मालतीपुष्पे समासक्तो भ्रमरः कदलीस्तम्भे कदापि नोपविशति तथैवान्तरणसूखे रक्तो जीवः बाह्यप्रवृत्तिं नाचरेत् // 2 // - स्वभावसुखमग्नस्य, जगत्तत्वावलोकिनः / कत्तु त्वं नान्यभावानां, साक्षित्वमवशिष्यते // 3 // ___व्याख्या-सहजानन्दे मग्नः जगतः तत्त्वस्य स्याद्वाददृष्टया शुद्धस्वरूपं परीक्ष्यावलोकिन आत्मनः अन्यभावानां स्वस्माद्विमान्यपदार्थानां कर्तत्वं नास्ति, किन्तु साक्षित्वमवशिष्यते, मृत्तिकाप्रभृतयः पदार्थाः घटादिरूपेण परिणमन्ति, तेषु कुम्भकारादयः साक्षिण एव सन्ति, तथापि ते कथमभिमन्यन्ते यद् वयं घटादीनां कर्तारः स्मः। तथैव भाषावगणाद्रव्यं वर्णरूपेण, वर्णः पदरूपेण, पदं वाक्यरूपेण, वाक्यं महावाक्यरूपेण, महावाक्यं ग्रन्थरूपेण परिणमति; तत्र ग्रन्थकारः साक्षी एवास्ति, तथापि कथमभिमन्यते यदहं ग्रन्थकर्ताऽस्मि, सर्वमेव द्रव्यं निजनिजपरिणामस्य कर्त अस्ति, किन्तु परिणामस्य कश्चित्कर्ता नास्ति, इयं भावनाऽन्यभावानां कर्तृत्व नास्ति किन्तु साक्षित्वमस्ति / परब्रह्मणि मग्नस्य,श्लथा पौगलिकी कथा / क्वामी चामीकरोन्मादाः, स्फारा दारादरः क्व च // 4 ODCASADENTISTATOME // 9 //

Page #26
ज्ञानसारे | पूर्णाष्टकम् GODDESSASINDHISAISO ___ व्याख्या- परब्रह्माणि परमात्मस्वरूपे मग्नस्य पुसः पुद्गलसम्बन्धिनी कथा-वार्ता श्लथा-नीरसायते,तदा तस्य पुरुषस्य सवर्णधनानामुन्मादः कुतो भवेत्, देदीप्यमानायाः कान्तायाः आलिङ्गनादिरूपादरोऽपि कुतो भवेत् अर्थात् न कदापि भवेत् // 4 // अथ मग्नाष्टके सोमवसुकथानकम् // 2 // कौशम्ब्यां सोमविप्रोऽभूत् प्रत्यहं धर्मशास्त्रश्रवणप्रियः / एकदा पुराणे लोमशर्षिकथामिति शुश्राव, तथाहि-कश्चिदीर्घदर्शी तापसो द्वादशवर्षसहस्राणि तपस्तेपे / मासोपवासान्ते पंचसु गृहेषु बद्धां भिक्षां याचते, यदा कदाचित्तेषु गृहेषु भिक्षां न लभते तदा मासोपवासः, स च षषगृहे न याति / एवं चतुर्मासक्षपणानि यावल्लुब्धमाहारं चतुर्भागीकृत्य जलचर-स्थलचर-खचरेभ्यो दत्त्वा चतुर्थाशमेकविंशतिकृत्वः पयसा प्रक्षाल्य स्वयं भुङ्क्ते / अथ स मृतः इन्द्रोऽभूत् / पृष्टं च तेम देवाना--"पुरा केनाय स्वर्गः कृतः?" इत्युक्ते देवा जगुः-"न केनापि कृतोऽयं, स्वयं सिद्धः" ततः शक्रो दध्यो-"जीर्णोऽयं, तेन नवीनं स्वर्ग करिष्ये" देवरुक्तं"नवीनः स्वगों न केनापि कत्तु शक्यते" / शक्रोऽवक्-"पूर्वेन्द्रा अशक्ताः, अहं तु समर्थोऽस्मि" / ततः सुराः जगु:-"स्वामिन् ! पूर्व मत्र्यलोकं विलोक्य पश्चात्स्वेहि तं कुर्याः" / तत इन्द्रो नरलोकं द्रष्टुं गतः, कस्मिंश्चिद्वनेऽतरुमूले लोमशनामर्षिस्तपस्तप्यमानो दृष्टः, इन्द्रेणेत्युक्तः-"कथं मठं विना तपः सहसे ?" ततः ऋषिरवक्-चतुर्दशचतुष्किकास गतासु गतासु ममैकं रोमं पतति, साधत्रिकोटी रोग्णां पतिष्यति तदा मे पञ्चत्वं भाषि, अद्यापि शिरस्तश्चत्वारः केशा न च्युताः सन्ति, चतुष्किकैका विंशतिसहस्राधिकत्रिचत्वारिंशल्लक्षषणिां स्यात् , सर्वरोमसु पतितेषु मे मृत्युः, अतोऽनित्योऽयं देहः, यदि शाश्वतं वपुः स्यात्तदा मठादिस्थानमोहो NICARADICSOMACACOCTOEICHE // 10 //

Page #27
ज्ञानसारे पूर्णाष्टकम् SEPEDECKTAI विधीयते मया।" तत इन्द्रो दध्यौ-"अस्य यतेरने ममायुस्तुषारलवमात्रं, अतः स्वर्गकरणे को व्यामोहः / " ततो निवृत्त इन्द्रः स्वस्थानं गतः / इति अनित्यवाक्यं श्रुत्वा दध्यो-"कुलजातो धर्मो न प्रशस्यतरः अतः परीक्षां विधाय ज्ञानधर्म श्रवामि / " नानादर्शनान्यवलोकमानः क्वापि मते परित्राजं धर्म पप्रच्छ / प्रभुणा धर्मत्रिपद्युक्ता-"मिटुं भुंजेअव्वं 1; सुहं सोअव्वं 2, लोअप्पिओ | अप्पा कायवो 3 / जीर्णे भोजन रुच्यनुरूप मृदुशय्यायां सुखं शयनं ; मन्त्रौषधादिना लोकप्रिय आत्मा भवेत् इतिश्रुत्वा सोमवसुर्दभ्यो "नासो सम्यग्धर्मः; पापप्रवृत्तिमयत्वात्" / पुनरन्यत्र साधुपार्वे त्रिपद्यर्थ पृच्छति / साधुरवक्-"एकान्तरेऽकृताकारिताननुमतभोज्यं परमाधंतो मिष्ट; सुखं द्वयोदातृदानग्राहकशुद्धया; विधिना स्वल्पनिद्रायां सुखशयनं ; महानिरीहत्वे लोकप्रियत्वम् / " सोमवसुर्दभ्यो-"मार्गा| नुसार्यसावर्थ : समीचीनः / " इत्थं द्विजस्तत्वज्ञानात् हृष्टः पञ्चसमितित्रिगुप्तियुतसाधुसमीपे क्रियामाणां त्रिपदीमपि दृष्टवा श्रुत्वा च || प्रवबाज / एकदारण्ये प्रतिमया स्थितः इन्द्रियविषयानिवार्य आत्मस्वरूपमासने करवरूपसमाधिमयं चित्तं विधायात्मस्वरूपज्ञानमग्नो बभव / यतः- ज्ञानमग्नस्य यत्सौख्यं, तद्वक्तुं नैव शक्यते / नोपमेयं प्रियाश्लेषैर्नापि तचन्दनद्रवः // 1 // . आत्मस्वरूपोपलब्धियुक्तस्य यच्छम सुखं तन्न वाग्गोचरम् / तदध्यात्मसुखं प्रियालिङ्गन चन्दनविलेपनन नोपमीयते आरो|| पज सौख्यं स्वरूपवस्तुसौख्यतुल्यं न स्यात् / उक्तं च लब्भइ सुरसामित्तं; लभइ पहुअत्तणं न संदेहो / इक्को नवरि न लब्भ; जिणिंदवरदेसिओ धम्मो // 1 // धम्मो पवित्तिरूवो; लब्भइ कइयाऽवि निरयदुक्खतया / जो निअवत्युसहावो; सो धम्मो दुल्लहो लोए // 2 // जEGorae // 11 //

Page #28
हानसारे। | पूर्णाष्टकम् eGaalaimeges अतो वस्तुस्वरूपधर्मस्पर्शनेन शुभध्यानमग्नः स हिजर्षिः कायोत्सर्ग चकार / तमिन्समये एकश्चक्रवर्तिश्चतुरशीतिलक्षहय- | गजरथयुक्तः षण्णवतिकोटिपदातिकलितश्चानेकवाराङ्गनाङ्गनानाट्यकारयन्मार्गे गच्छति; तावन्मुनिं दृष्ट्वा स दध्यौ-अहो ! अस्य स्वात्मधर्ममग्नतागुणो वाग्गोचरः; मत्सैन्य गतस्पर्शादिविषयान् पश्यन्नाप न पश्यति अहं गजरकन्धादुत्तीर्यालापयामि-“हे मुने ! अहं सार्वभौमोऽस्मि त्वां च वन्दे" पुनः पुनरित्यादि श्रृण्वन्नपि न श्रणोति; स्वभाववस्तुधर्मश्थाष्टादशसहस्रशीलाङ्गरथादिचमूवीक्षणे- || कतानत्वात् , व परावलोकनं तव धर्मः, विभावत्वादित्यादिभावितात्मरणमग्नतारूपो मुनियामाध यावद्विलोकितोऽपि न ध्यानमग्नतागुणं जहाँ / तदनु मुनिगुणान् ध्यात्वा नुत्वा च श्रावकधर्म ललौ / मुनिरपि क्रमेणापूर्वज्ञानं सिद्धिं च प्रापेति // इति मग्नाष्टके सोमवसुकथानकम् // 2 // तेजोलेश्याविवृद्धिर्या, साधोः पर्यायवृद्धितः / भाषिता भगवत्यादौ, सेत्थंभूतस्य युज्यते // 5 // व्याख्या-चारित्रवतः श्रमणस्य भासादिकचारित्रपर्यायाणाममिवृद्धा तेजोलेश्यायाः चित्तसुखस्य अधिका वृद्धिः भगवतीसूत्रप्रमुखग्रन्थे निरूपिताऽस्ति / इत्थंक्रमेण यो ज्ञानमग्नो भवेत् तस्य सा घटते, अन्यो यः मन्दसंवेगो भवेत् तस्यायं भावो नैव मवेत् भगवतीसूत्रे कथितमस्ति यत्-"ये तदा श्रमणा निर्ग्रन्थाः विचरन्तो भवन्ति ते श्रमणाः कस्याः तेजोलेश्याया:-चित्तसुखस्य प्राप्तिमतिकामन्ति, हे गौतम ! एकमासस्य पर्यायवन्तः साधवः निर्ग्रन्थाः असुरेन्द्रं विहाय, भवनवासिदेवानां सुखमतिक्रामन्ति, त्रिमासस्य पर्यायवन्तः श्रमणाः निर्ग्रन्था असरकमारेन्द्रदेवानां सुखमतिकामन्ति, चतुर्मासपर्यायवन्तः श्रमणा निर्ग्रन्थाः चन्द्राकौं DevarGICCIDIODESIGIC // 12 //

Page #29
D ज्ञानसारा विहाय प्रहगणनक्षत्रताराज्योतिषिकदेवानां सुखमतिकामन्ति, पञ्चमासस्य पर्यायवन्तः श्रमणाः निर्ग्रन्थाः चन्द्रार्करूपज्योतिषिक- || पूर्णाष्टकम देवानां सुखमतिकामन्ति, षण्मासस्य पर्यायवन्तः श्रमणा निर्ग्रन्थाः सनत्कुमार-महेन्द्रयोः सुखमतिकामन्ति, अष्टमासस्य पर्यायवन्तः श्रमणा निग्रन्था ब्रह्मलोक-लान्तकदेवानां सुखमतिकामन्ति, नवमासस्य पर्यायवन्तः श्रमणा निर्ग्रन्था महाशुक्र-सहस्रारदेवानां सुखमतिकामन्ति, दशमासस्य पर्यायवन्तः श्रमणा निर्ग्रन्थाः आनत-प्राणता-ऽऽरणाऽच्युतदेवानां सुखमतिक्रामन्ति, एकादशमासस्य पर्यायवन्तः श्रमणा निर्ग्रन्था अवेयकदेवानां सुखमतिक्रामन्ति, द्वादशमासस्य पर्या यवन्तः श्रमणा निग्रन्या अनुचरोपपातिकदेवानां सुखमतिकामन्ति / तत्पश्चात्शुक्लो विशुद्धः अभिन्नचारित्रः कृतज्ञः सदारम्भी हितानुबन्धी निरतिचारः परम- | शुक्लपरिणामः आत्मनिष्ठः आगमेन विशुद्धो भूत्वा बुद्धो मुक्तो निर्वाणमधिगच्छति संपूर्णदुःखं च ध्वंसयति, तदुक्तम् "आविश्चन्यं मुख्यं ब्रह्मा तं परं सदागमविशुद्धम् / सर्व शुक्लमिदं खलु, नियमात्संवत्सरार्ध्वम् / " मुख्यमकिश्चनत्वं ब्रह्मणि लीनता सदागमेन विशुद्धः एतत् सर्व शुक्लमस्ति तदेकसंवत्मरस्य चारित्रात् पश्चादवश्यं भवति / | अन्यच्चोक्तं धर्मसिन्धो- उक्तं मासादिपर्याय-वृद्ध था द्वादशमिः परम् / तेजः प्राप्नोति चारित्री, सर्वदेवेभ्य उत्तमम् // चारित्रवान साधुः मासादिचारित्रपर्यायवृद्धथा द्वादशमासपर्यायेण सर्वेभ्यो देवेभ्य अत्युत्तमं सुखं प्राप्नोति / __ अत्र धर्मसिन्धुटीकायां निरूपितं यत्तेजश्चित्तसुखलाभलक्षणम् // 5 // ज्ञानमग्नस्य यच्छम, तद्वक्तुं नैव शक्यते, नोपमेयं प्रिया श्लेष-नापि तचन्दनद्रवैः // 6 // // 13 // DSOMSODEBITDEJO ENDODODEDESSENDEGE

Page #30
शानसारे पूर्णाष्टकम् aDaaaaaaaaa व्याख्या-जानमग्नस्य पुंसः यत्सुखमस्ति तत् अवक्तव्यं वक्तुमशक्यमस्ति नहि तत्सुखं कान्ताऽऽलिङ्गनमुखैरुपमेयमस्ति नापि चन्दनसखेनोपमेयमस्ति, नहि संसारे तादृशं किमपि वस्तु अस्ति यत् तत् सादृश्यं भजते / शमशैत्यषो यस्य. विग्रुषोऽपि महाकथा / किं स्तुमो ज्ञानपीयूषे, तत्र सर्वाङ्गमग्नताम् // 7 // ___ व्याख्या-यस्य ज्ञानामृतस्य बिन्दोरपि महाकथा उपशमरूपशीलतां पुष्णन्ति तत्र ज्ञानपीयूषे-ज्ञानामृते सर्वाङ्गमग्नतां | सम्पूर्णरीत्या लीनतां कथंकारं स्तुमः, यस्य ज्ञानामृतबिन्दुधर्मकथां शृण्वतः महासुखं जायते सः ज्ञानामृते सर्वाङ्गमग्नोऽस्ति // 7 // यस्य दृष्टिः कृपावृष्टि-गिरः शमसुधाकिरः / तस्मै नमः शुभज्ञान-ध्यानमग्नाय योगिने // 8 // व्याख्या- यस्य योगिनः दृष्टिः करुणायाः वृष्टिःवर्षाप्रवाहसमा अस्ति, यस्य गिरःवचांसि उपशमरूपामृतसिश्रकाः सन्ति तस्मै प्रशस्तज्ञानध्यानेषु मग्नाय-लीनाय नमस्कारोऽस्तु || // इति द्वितीयं मग्नाष्टकम् // // अथ तृतीय स्थिरताष्टकम् // वत्स ! किंचञ्चलस्वान्तो, भ्रान्त्वा भ्रान्त्वा विषीदसि / निधि स्वसन्निधावेव, स्थिरता दर्शयिष्यति॥१।। व्याख्या हे वत्स! अतिचश्चलो भूत्वा कुत: स्थाने साने ग्रामे ग्रामे नगरे नगरे भ्रमणं विधायास्मनि खेदं वहसि यहिवं аласаглэл ध // 14 //

Page #31
ज्ञानसारे IN/ निधानं वाञ्छसि तर्हि तव.न्तिके एव, तव या स्थिरता अस्ति, सा स्वां निधि दर्शयिष्येति // 1 // पूर्णाष्टकम् ज्ञानदुग्धं विनश्येत, लोभविक्षोभकूर्चकैः / अम्लद्रव्यादिवास्थैर्या-दिति मत्वा स्थिरो भव // 2 // ___व्याख्या- ज्ञानरूपं दुग्धं अस्थिरतारूपाम्लपदार्थात् लोभविक्षोभरूपकूर्चकैः प्रणश्यति, एवं मत्वा स्थिरो भव // 2 // अस्थिरे हृदये चित्रा, वाङ्नेत्राकारगोपना। पुंश्चल्या इव कल्याण-कारिणी न प्रकीर्तिता // 3 // व्याख्या-यदि चित्तमस्थिरमितस्ततः परिभ्रमणं कुर्वन स्यात्तदा विचित्रा वागनेत्राकृतिवेषादीनां गोपना क्रिया कलटावत् कल्याणकों न कुत्रापि कथिता / स्थिरचित्तं विना शतशः कृता अपि क्रियाः दम्भकूषा भवन्ति ताम्यः कथमपि अर्थ- IN सिद्धिन स्यात् // 3 // अन्तर्गतं महाशल्य-मस्थैर्य यदि नोद्धृतम् / क्रियौषधस्य को दोष-स्तदा गुणमयच्छतः // 4 // ___प्याख्या- यदि हृदयस्थितमहाशल्यरूपाऽस्थिरता नापगता भवेत् तदा हितमकुर्वतः क्रियास्पौषधस्य को दोषो भवेत् || अर्थात् न कोऽपि दोषः / यदा शल्यं हृदयगतं स्यात् तदा औषधं गुणकारकं न भवेदेव तत्र तयौषधस्य दोपो नास्ति किन्तु शन्यस्य दोषोऽस्ति, अतः प्रथमं शन्यमपनेयम् // 4 // स्थिरता वाङ्मनःकायै-र्येषामङ्गाङ्गितां गता / योगिनः समशीलास्ते, ग्रामेऽरण्ये दिवा निशि // 5 // // 15 // XEADETS SESSIONS acaicoacaccelerala aces -

Page #32
जानसारे | पूर्णाष्टकम् Dewara SHOTSSOCIATIONS व्याख्या-येषां योगिनां स्थिरता वचनमनःकायैश्चन्दनगन्धवत एकीभावं-तन्मयतां जलदुग्धवत्प्राप्ता अस्ति, ते योगिनः || ग्रामे वने वा दिने रात्रौ वा समशीला भवन्ति // 5 // अथ स्थिरताष्टके सनत्कुमारकथानकम् // 3 // काशनपुरे विक्रमयशा नृपः / तस्य पञ्चशतीमिताः स्त्रियः सन्ति / तत्र नागदत्त इभ्यः / तस्य विष्णुश्रीयिर्याऽस्ति / अन्यदा नृपः पथि गच्छन् विष्णुश्रीरूपमोहितस्तामन्तःपुरे चिक्षेप / यतो धर्मापदेशमालायां वृत्तौ सन्ति मार्गणाघातानां, सोडारः प्रचुरा युधि / विरलास्तु स्मरशस्त्र-प्रहागणामिवावनौ // 1 // नागदत्तस्तु प्रियाविरहविहल: पुरान्तः परिवभ्राम / अपरा नृपपत्न्यो भर्खराच्छेदात्कुपिताः कार्मणयोगेनेमां मृत्युमवापयन् / नृपो मोहमोहितः कुपितां बुध्यमानो मृतामजानानस्तत्पदे लग्न इत्यभ्यधात्-"निरपराधे मयि कथं कोपः त्वया कृतः" तथाप्यनल्पन्ती तामुत्सङ्गगतां कृत्वा'तस्थौ, तस्याः संस्कारं कर्तुं न ददाति, तदा मन्त्रिभिर्मन्त्रदम्भतो भूपः कार्यव्यग्रीकृतः / ततो राजदृष्टि परिवञ्च्य सा विपिने नीता / अचिरान्मन्त्रयित्वाऽऽगतस्तामवीक्ष्य मूञ्छितः, चन्दनाम्भोभिः सिक्तः / मृच्छन्तेि पाह-"प्रिया मे क्वास्ति ? यत्रास्ति ततोऽप्यानीय दश्यतां / " स्वामिन् ! सा वाटिकायां गताऽस्ति त्वद्विरहार्दिता क्रोधं विहाय त्वद्णान् संस्मृत्य पुनरेष्यति, मा चिन्तां कुरु / " अन्नाधभिग्रहं कृत्वा नृपः स्थितः / इत्थं शोकाक्रन्दपरो दिनद्वयेऽतीते धीसखैः स तच्छवसन्निधौ निन्ये / तस्य विकृतास्यतया दन्तसन्ततिभैरवमदृश्यं खगैस्तुण्डेर्मूलादुत्खातलोचनं कृमिसंकुलमकर्णनासिकं श्रगालश्वानकाको // 16 //

Page #33
ज्ञानसारे पूर्णाष्टकम CAETODESCANSTIETIS लूकादिभिश्चर्वितं प्रवहत्पूयधाराभिः पिच्छलोपान्तभूतलं तच्छवं वीक्ष्य भूपः परमवैराग्यं प्राप-ममापि जीवोऽयं वपुस्त्यक्त्वा यावन्न याति तावदहमपि शरीरेणात्महितं कुर्वे, ध्यात्वेति स व्रतं जग्राह तपस्तप्त्वा तृतीये कल्पे देवोऽभूत् ततश्च्यत्वा रत्नपुरे जिनधर्माभिधो वणिगासीत् / नागदत्तो भवं भ्रान्त्वाऽग्निशमविप्रतापसः सिंहपुरेऽजनि / स भ्राम्यन द्विमासक्षपणव्रती रत्नपुरमाययौ / राज्ञा पारणार्थ निमन्त्रितः / तत्र स जिनधर्म श्राद्धं वीक्ष्य नृपमिति प्राह-"यद्यस्य वणिजः पृष्ठे भोजनपात्रं न्यस्य हे भूप ! मां त्वं भोजयसि तद्भुजे" / राज्ञा तत्कारितं श्रेष्ठिनः पृष्ठत्वगुत्पतिता / श्रेष्ठिना पूर्वकर्मफलं विचारितम् / ततः सप्तक्षेत्र्यां धनं वितीर्य व्रतमादायानशनेनैक मासं स्थित्वा सौधर्मेन्द्रो जातः / स तापस ऐरावणोऽभूत् / ततश्च्युत्वा भवं भ्रान्त्वाऽमिताख्यगुह्यकोऽजनि / इन्द्रस्त्वायुषि | पूर्ण चतुर्दशमहास्वप्नसूचितः सहदेवींतनुजोऽवसेनभूपपुत्रस्तुर्यचक्री सनत्कुमारो हस्तिनागपुरे बभूव / तच्चक्रिणो मित्रं महेन्द्र सिंहोऽभूत् / अन्यदा यौवनारम्भे तेन मित्रेण सह वसन्ते मकरन्दाख्यवनं नन्दनसोदरं सनत्कुमारोऽगात् / अत्रान्तरे केनापि अश्वपतिना कुमाराय वराश्व उपढौकितः, तमारुह्य वाहयितुमारेभे / तदा सोऽश्वः क्षणात्सर्वेषां दृष्टयगोचरोऽभूत् ततोऽश्वसेनभूपेन गवेपितोऽपि साश्वः पुत्रः कुत्रापि न लब्धः तदा चक्रिमित्रं क्षमापमापृच्छय मित्रदर्शनाय महेन्द्रसिंहश्चचाल / एक वर्ष महारण्ये बभ्राम / एकदा सारसध्वनिं श्रुत्वा यावदले याति तावत्सरोवरमेकं दृष्ट, तत्र कदलीगृहे स्त्रीवृन्दैरनुगम्यमानं बन्दिमुखादेवं स्तुतिश्लोकमश्रणोत् कुरुदेशमाणिक्य ! अश्वसेननृपागन / श्रीमन् ! सनत्कुमार ! त्वं, जय त्रैलोक्यविभुत ! // 1 // इति पाठश्रवणेन हृष्टो यावदले वीक्षते तावद्दष्टश्चक्री / परस्परं मिलितो मित्रं पप्रच्छ-'हे कुमार ! एतावन्तो वासरास्त्वया GEOENGINEGA // 17 //

Page #34
शानसारे पूर्णाष्टकम् DE DIBONDOWOSTERS क्ष गमिता:" कुमारेणोक्तं-"मम निद्राऽऽयाति, अन्यत्स्वरूपं बकुलमती मम प्रिया प्रज्ञप्तिविद्यया कथयिष्यति" एवं निगद्य स सुप्तः / बकुलमती प्राह श्रृणु महेन्द्रसिंह ! तदाऽश्वेनापहृतः स महारण्ये पतितः, तृतीये दिने क्षुधातृषाक्रान्तो जिह्वां कृष्ट्वा तुरङ्गो | मृतः / कुमारोऽपि जलाप्राप्या भ्रान्ताक्षोऽचेतनो भूमौ पतितः / तदेकयक्षसिक्तैर्जलेलब्धे चैतन्ये तेनोक्तम् एवंविधं जलं क्वास्ति ? यक्षोऽक्-“मानससरसि" / कुमारः स्माह- 'यदि तत्र स्नानं करोमि तदा देहातपो याति" यक्षेण तत्र सरसि नीतः / तत्र स्नात्वा जलं गत्वा सर :पाल्यामुपविष्टः तावत्पूर्व चतुर्भववैरिणाऽमितयक्षेण दृष्टः / कुमारयक्षयोयुद्धं बभूव / चिरं युद्धात्क्रुद्धस्तव सुहृट्वज्रसारण | मुष्टिना तं जघान, देवत्वान्न मृतः, परं नष्टः, ततोऽने व्रजति तावदष्टौ स्वसुता भानुवेगविद्याभृता तस्मै विवाहिताः, ताभिः सह | सुप्तः, तेन वैरिणाऽन्यत्र क्षिप्तः, प्रभाते जजागार, पुरोऽचलत् , एक तुझं सौधं वीक्ष्य प्रविष्टः, तत्रैका सुलोचनां वीक्ष्य पृष्ट-'का त्वं?' साऽऽह-"साकेतपुरेशपुत्र्यस्म्यहं, मत्पित्रा देवज्ञवाक्यतो ध्यातं-इयं पुत्री तुर्यचक्रिसनत्कुमाराहाँ / तदैकेन विद्याभता हृता,अत्रानीता, न जानेऽतः परं किं स विधास्यति ?" इति श्रुत्वा स प्राह-'मा भैषीः, सोऽहमस्मि' इतश्चागतं तत्कन्याचौरं वज्रवेगं खेचरं हत्वा | तामुपायंस्त / ततो वज्रवेगवसा सन्ध्यावली भ्रातृहन्ता पतिर्भावीति ज्ञानिनोदितं स्मृत्वाऽमुं वत्रे / ततो वज्रवेगपिता सन्ध्यावलीदत्तपाठसिद्धविद्य तो जितः, युद्धे चक्ररत्नमुत्पन्न, ततो विद्याधर वैताब्ये नीतः, कन्याशतं परिणीनं / ततोऽत्र क्रीडार्थ तव सखाऽऽयातः, त्वं च मिलितः / यावत्सवं जल्पति तावच्चक्रिणो निद्रान्तो जातः / वैताये गत्वा मित्रप्रार्थितः स्वपुरमाययौ / ततोऽश्वसेनः सुतं राज्ये न्यस्य श्रीधर्मनाथमुनीन्द्राणामन्तिके व्रतमाददे / aoravacuaswacosae // 18 //

Page #35
ज्ञानसारे पूर्णाष्टकम् KENDER अथाश्वसेनभूर्दशभिर्वर्षसहस्र भरनं साधयित्वा सार्वभौमोऽभूत् / अथान्यदा सौधर्माधिपः शको दिव्यनाटकं पश्यति / तावदीशानकल्पाकोऽपि महाद्युतिर्देव आगच्छत् / स देवः परदेवानां तेजांसि निजतेजसा धिष्ण्यानां भानुमानिव स्थगयामास / अथ तस्मिन्सुरे ईशानं गते सुरैरमरपतिरिति पृष्टः-"नाथ ! अयं देवोऽधिककान्तिमान् कथं ?" इन्द्रोऽवदत्-"प्राग्भवेऽनेन सुदुस्तपमाचाम्लवर्धमानं तपस्तप्तं, तस्यायं महामहिमा" पुनः सुरैः पृष्ट:-"देव ! देवो वा मानवो वेहक कोऽप्यस्त्यन्योऽपि ?" इन्द्र इति प्रोचिवान्- सनत्कुमाररूपेन्दो-स्तेजो रूपं च यादृशम् / अस्ति तस्य प्रतिच्छन्दो, न नरेषु सुरेषु वा // 1 // तद्वाक्यमश्रद्दधानी द्वौ देवौ विप्ररूपं विधाय चक्रिमन्दिरे आगतौ / निरुपमरूपं वीक्ष्य विस्मितौ इति अजल्पता, यत: अहो रूपमहोकान्ति-रहो लवणिमाद्भुता / बदङ्गवर्णने नूनं, मूकाः कविवरा अपि // 1 // एकमेव प्रतीकं ते, पश्यतां पूर्वतो (यते) भवम् (वः) / कतिभिस्तद्भव पः!, प्रेक्ष्यते निखिलं वपुः // 2 // तदा चक्रिणोचे-"अधुना खेलतैलाभ्यङ्गेन पिच्छलेऽने किं लावण्यं पश्यथः ? सभावसर आगन्तव्यं" तो विसृज्य स्नात्वा सर्वालङ्कारानङ्ग निधाय छत्राधलङ्कत सदसि सिंहासने स्थितः / ततस्तौ विप्रावाकार्य स्वरूपमदीहशत् स्फारशङ्गाराञ्चितं नं वीक्ष्य तो द्विजो जवात्प्रदोषे पद्मवन्म्ला नाननत्वं भेजतुः / तौ दभ्यतु:-"अहो ! नृणां कीग्विनश्वर रूपं ?" अथ तो चक्रिणा पृष्टो-'किं वा वैवर्ण्यकारणम् ?' ताबूचतुः-तषवृत्तं त्वदा रुगागमं च / "युवाभ्यां कथं ज्ञातं ?" | हे cacacaacacapacaICIGC arel

Page #36
ज्ञानसारे पूर्णाष्टकम् HOESSENSCHGEFOREGOS नरेन्द्र ! ज्ञानेन, परं त्वमपि तम्बोलनिष्ठ्यतेऽवलोकय, मूलवर्ण त्यक्त्वा पूयसदृशं निष्ठबूतं जातं कासश्वासाजीर्शिज्वरादयः षोडश रोगाः समुत्पन्नाः सन्ति / " ततः स्वशरीरं विवर्णतेजोऽवलोक्य चक्री दथ्यो, यतो योगशास्त्रे स्वोपज्ञवृत्तौ तुर्यचक्रिभावनायाम् - अचिन्तयच्च घिगिम, सदा गदपदं वपुः / सुधैव मुग्धाः कुर्वन्ति, तन्मूच्छा तुच्छबुद्धयः // 1 // शरीरमन्तरुत्पन्नाधिभिविविधैरिदम् / दीर्यते दारुणैर्दारु, दारुकीटगणैरिव // 2 // अधश्वीनविनाशस्य, शरीरस्य शरीरिणाम् / सकामनिर्जरासारं, तप एव महत्फलम् // 3 // इति विचार्य विनयन्धरगुरुपाश्र्वे दीक्षामङ्गीकृत्य गीतार्थः सन्नेकाकिविहारप्रतिमया विजहार | तन्मुनीन्द्रपृष्ठे षण्मासी यावद्विविधालापं कुर्वन्त्यः प्रेयस्यः प्रकृतयश्चाभ्येयुरनुरागतः परं मुनीन्द्रो दृशाऽपि न संभावयामास / कृतषष्ठाष्टमादितया गोचर्या भ्रमन् चीनककूरमजातकं च लब्धवान् , तेनाहारेण सप्त व्याधयः संजाता: शुष्ककच्ज्व रश्वास-कासाश्चान्नारुचिस्तथा / अक्षिदुःखं तुन्ददुःखं, सप्तैतेऽत्यन्तदारुणाः // 1 // ___सप्तवर्षशतानि सप्तरोगदुःखं सेहे / कदाप्युपयोगो न दत्तः यन्महेहे व्याधयः सन्ति / संयमक्रियाव्यतिरिक्तः कोऽपि कालो नास्ति यत्र देहव्याधिस्मरणं स्यात् तं वीक्ष्यावधिनेन्द्रः सदसि स्थितः प्राह-"अहो ! सनत्कुमारमुनेनिष्प्रतिकर्मता" इति श्रुत्वा तावेव देवी वैधीभ्य भुवमागतो ताभ्यामूचे-“हे तिन् ! यद्यनुज्ञां ददासि तदा वैचा, वावां भवन्तं प्रासुकभेषजैनिजेश्चिकित्सावः" मुनि प्राह-"द्विधा रोगा द्रव्यभावविभेद तः, बाह्यप्रतीकारं त्वहं जानामि" इत्युक्त्वा निजामगुलिं श्लेष्मणा विलिप्य हेमरूपां दर्शितवान् / ORGIODIESECEDENTE // 20 //

Page #37
ज्ञानसारे | पूर्णाष्टकम् CRISTINEZOA NDICATOS भूयोऽभ्यधान्मुनिः कर्मा-ण्यष्टौ भावरुजः स्मृताः / अष्टपञ्चाशदधिक, शतं तत्प्रकृतीविंदुः // 1 // एषामहं प्रतीकारं, क्रियामिविदधे स्वयम् / दुष्करः स च विज्ञान-विकलैः क्लीवजन्तुमिः // 2 // चितं पुनः क्रियायत्तं, न मुश्चामि कदाचन / इत्यहं भावरोगेभ्यो, बिभ्यत्तिष्ठामि सर्वदा // 3 // युवा यदि वैद्यौ स्तस्तर्हि भावरोगप्रतीकारं कुरुतमिति निशम्य तौ देवौ निजागमनकारणं निवेध रतृत्वा गतौ थैव शक्रस्य पुरतः पोचतुः / इति // कृत्वेत्ययं मुनिवरस्तरवारिधारातीनं व्रतं विरचितानशनोऽन्तकाले / व्युत्सृज्य देहमनुपाधिसमाधिनाऽभूत, कन्पे महर्द्धिकलितत्रिदशस्तृतीये // 13 // इति स्थिरताष्टके सनत्कुमारचक्रिकथानकम् // 3 // स्थैर्यरत्नप्रदीपश्चेत दीपः संकल्पदीपजैः / तद्विकल्पेरलं धूम-रलं धूमैस्तथाऽऽस्वैः // 6 // व्याख्या- यदि स्थिरतारूपरत्नस्य दीपः सदा देदीप्यमानः स्यात् तदा सकल्पस्वरूपाद्दीपादुत्पन्नैर्विकल्पस्वभावैः धूमैः किं कार्यमस्ति अर्थात्तस्य न किमपि प्रयोजनमस्ति तथाऽत्यन्तमलोनप्राणातिपातादिकानामात्रवाणां किं कार्यमस्ति / संकल्परूपो दीप: किश्चित्काल प्रकाशं विधत्ते तद्विकल्परूपै मैश्चित्तरूपं गृहं मलीनं क्रियते तदा तु सदाप्रकाशी निष्कलङ्कः स्थिरतारूपदीप एवादरणीयः // 6 // aleraDivoelaelaederaelat

Page #38
ज्ञानसारे पूर्णाष्टकम् Macaca DDIGIOUGCIGICE उदीरयिष्यसि स्वान्ता-दस्थैर्य पवनं यदि / समाधेर्धर्ममेघस्य, घटां विघटयिष्यसि // 7 // ___ व्याख्या-- यदि मानसादस्थिरतारूपं पवनमुत्पादयिष्यसि तदा धर्ममेघसमाधेः श्रेणिं विघटयिष्यसि / पातञ्जलयोगशास्त्रे धर्ममेघसमाधिः असंप्रज्ञातसमाधिः कथिताऽस्ति तस्याः घटां विघटयिष्यसि एतेनागच्छत् केवलज्ञानं विघटयिध्यसि // 7 // चारित्रं स्थिरतारूप-मतः सिद्धेष्वपीष्यते / यतन्तां यतयोऽवश्यमस्या एव प्रसिद्धये // 8 // व्याख्या-योगस्य स्थिरतारूपं चारित्रमस्ति अस्मात्कारणात्सिद्देष्वपि तदिभ्यते अतः यतयोऽपि अस्याः स्थिरतायाः सम्पूर्णसिद्धयेऽवश्यं प्रयतेरन् सिद्धेषु सर्वात्म प्रदेशानां स्थिरतारूपं चारित्रं सिद्धान्तसिद्धमस्ति किन्तु सिद्धेषु यच्चारित्रं निषेधितमस्ति तस्क्रियारूपं चारित्रं बोध्यम् / सिद्धेषु यो भावो भवति स जातिस्वभावः कथ्यते, एतादृशी स्थिरता अस्ति, तस्य सिद्धिः सर्वथा विधेया // 8 // // इति तृतीयं स्थिरताष्टकम् // aaaaaaaaaaaaaaa // अथ चतुर्थ मोहत्यागाष्टकम् // 'अहं ममेति'मन्त्रोऽयं,मोहस्य जगदान्ध्यकृत् / अयमेव हि नपूर्वः, प्रतिमन्त्रोऽपि मोहजित्॥१॥ व्याख्या-अहं इदं मम इति मोहराजस्य महामन्त्रोऽस्ति स संसारमन्धयति नकारपूर्वक एवायं विरोधी मन्त्रोऽपि अस्ति // 22 //

Page #39
ज्ञानसारे पूर्णाष्टकम् teracomma स मोहस्य जेताऽस्ति,प्राणिनोऽस्मिन् संसारचक्रे भ्रामयितुमहं मम एतच्चतुरक्षराणां मन्त्रो मोहराजस्याऽस्ति,नाहं न मम एतत्तस्य विरोधी मन्त्रो मोहस्य विजेता अस्ति / चारित्रधर्मराजः एतन्मन्त्रस्य जापं दचा भव्यजीवानां मोहं नाशयति // 1 // शुद्धात्मद्रव्यमेवाह, शुद्धज्ञानं गुणो मम / नान्योऽहं न ममान्ये चे-त्यदो मोहास्त्रमुल्वणम्॥२॥ व्याख्या-शुद्धं निजसत्तारूपेण स्थितर्मात्मद्रव्यमेवाहमस्मि विभावेनाशुद्धो नास्मि इत्यस्मिन् सम्बन्धे कथितं यत्"मग्गण-गुणठाणेहिं, चउदसय हवंति तह य असुद्धणया / विष्णेया संसारी, सब्वे सुद्धा उ सुद्धणया / " अशुद्धनयदृष्टया मार्गणास्थानक-गणस्थानकापेक्षया चतुर्दशप्रकाराः संसारिणो जीवाः सन्ति शुद्धनयापेक्षया सर्वे जीवाः | शुद्धाः सन्ति, केवलज्ञानमेव मम गणोऽस्ति तस्मात् अहं नान्योऽस्मि, तथैवान्यानि धर्मास्तिकायादिपञ्चद्रव्याणि मम न सन्ति, एवं विचारणा मोहनाशिका शस्त्रमस्ति // 2 // अथ चतुर्थे मोहत्यागाष्टके अर्हहत्तकथानकम् // 4 // अचलपुरेशसुतो युवरावैराग्येण प्रवज्यां प्रतिपय विहरन्नवन्त्यां समागात् / मध्यान्हे भिक्षार्थ भूपमन्दिरे गच्छन् जनैरितिप्रोक्त: “राजपुरोधसोः सुतौ साधु दृष्ट्वा पीडयतः, अतो नोऽत्र स्थातव्यम्" इति श्रुत्वाऽपि निर्भीकस्तत्र गत्वा गाढस्वरं धर्मलाभ स्माह / तदाकर्ण्य एकवेश्मस्थितौ तौ पापग्रहौ तदभ्यणमुपेयतुः, अभ्यधतां च-“हे साधो ! त्वमस्मसुरो नृत्यं विधेहि, आवां तूर्य IN BOCCACCIOCCIONS rwaievar // 23 //

Page #40
शानसारे पूर्णाष्टकम् HEIGORGEOGcMacracaelae. वादयावः। ततः साधुनृत्यं विततान तो तूर्यताहन पारेभति / ततः साधुः प्रोचे-रे कौलिको ! सम्यग्वादित्रवादनं युवां न नानीथो जडत्वात् / तदाकर्ण्य रुष्टौ तौ मुनिं हन्तुमधावतां नियुद्धवेदी साधुस्तु तदङ्गानि सन्धिम्य उदतारयत् ऋषिद्विषोस्तयोरेवं शिक्षा दत्त्वा मुनिर्गतः / सद्यो राजपुरोहितौ पुत्रयोर्दुरवस्थां तां वीक्ष्यातिखिन्नौ युवराजर्षिसमीपे समेयतुः / तं मुनिमुपलक्ष्य नृपो व्यजिज्ञपत्-"हे प्रातः ! स्वभ्रातृव्यं पटूकुरु, क्षमस्व शिशोरपराधम् / " मुनिः प्रोवाच योता-वाददाते व्रतं हितम् / तदा तौ सज्जयामि द्राक्, कुमारौ नान्यथा पुनः // 1 // द्वाभ्यां तत्पतिपन्नं ततः प्राक्तयोलचनं कृत्वा पश्चात्तो सज्जयामास / तदनु नृपात्मजो निःशङ्को व्रतमपालयत् / अन्यस्तु द्विजवादीक्षां पालयन्नपि 'मुनिनाऽहं बलादीक्षित (इति सातिचारं पालयति ) / क्रमाद्वावपि देवौ जाती। इतच कौशाम्म्यां तापसाख्यश्रेष्ठी स्वगृहोत्करे शूकरो जशे / स स्वसौधादिकं दृष्ट्वा जातिस्मृतिधरोऽजनि / अन्यदा तस्यैव श्राद्धदिने स तत्सुतैनिजध्ने, रवगृह एव स सर्पोऽजनि, सुतैरेव गृहान्तभ्रमन् सोहिर्हतः स्वसूनोस्तनयोऽभवत् , प्राग्वजातिस्मृति मातः स्नुषामम्बां सुतं च तातं कथं वच्मीति चिन्तयन्मूकत्व स्वीचकार, तेनाशोकदत्तस्थाने मृक इति नाम सर्वत्र प्रसृतम् / अन्यदा चतुनिधराः सूरयो मूकगृहे इमां गाथा शिक्षयित्वा उभौ श्रमणौ मुमुचुः-- तावस किमिणा मूअ-ब्बएण पडिवज्ज जाणि धम्म / मरिऊणं सूअरोरग, जाओ पुत्तस्स पुत्तोऽसि // 1 // हमा गाथां श्रुत्वा मूको विस्मितस्तौ नत्वा पृष्टवान्-"एतधुवां कथं वित्थः ?" तावूचतुः-"उद्यानस्थितास्मद्गुरुवाक्यतः / " POGRZBICARAATTOOS // 24 //

Page #41
ज्ञानसारे पूर्णाष्टकम BICONGEBO0 तदनु गुरुपार्श्वे देशनां श्रुत्वा त्यक्तमूकत्वः श्राद्धो जातः / / इतश्च जातिमदकृत् पुरोहितसुतोऽमरो महाविदेहे जिनेन्द्रमित्यपृच्छत् "अहं सुप्रापबोधिरस्मि किं ? अथवा तदितरोऽस्मि?" स्वामी स्माह-"त्वं दुर्लभबोधिरसि, इतश्च्युत्वा कौशाम्ब्यां मूकभ्राता भावी तव मूकाद् धर्मप्राप्ति विनी" इति श्रुत्वा तत्रागत्य मूकं पाह-"अहं स्वच्च्युितस्त्वन्मातुर्गम उत्पत्स्ये, अकालेऽपि तदा तस्या माकन्ददोहदो भावी, तद्धेतोः समीपगिरौ मया सदाफलाम्रो | रोपितोऽस्ति, सा भृशमाम्राणि यदा याचते तदा तस्याः पुरः एतान्यक्षराणि लेखये:-गर्भस्थमङ्गजमिमं मातर्मम ददासि चेत्तदाऽहं दोहदं पूरयामि इति एतत्स्वीकृते तस्यै फलानि दद्याः, मां च जातं स्वाधीनं कृत्वा जैन धर्म विबोधयः, वैताब्धे पुष्करिणीगोपितकुण्डलद्वयं मन्नामाङ्कितं त्वया दर्शनीयम् , न पुनर्देवभूयं गतोऽपि त्वं मामुपेक्षेथाः" इति तदाक्ये मूकनाङ्गीकृते सुरः स्वर्गतः / क्रमाच्च्युत्वा मूकाम्बाकुक्षौ समागतः, तस्याश्चाकाले आम्रफलदोहदे जाते स्मृतदेवगी में कः स्माह-यदि ममामुं मभ दत्से तदाऽऽम्राणि ददामि / " तया तद्वचसि प्रतिपन्ने देवोक्तपर्वतात्तान्यानीय तमपूरयत् / समये सा सुतं सुषुवे / तस्यार्हद्दत इत्याहां पितरौ मुदा चक्रतुः / ततो मूकस्तं वालं सोदरं स्वयं लालयन चैत्योपाश्रयेषु अनयत् / स तु मुनीन् वीक्ष्योच्चैररोदीत् , न च तानवन्दत / मुकेन बहुधा नोदितोऽपि साधूनां गन्धमप्यसौ न सेहे / ततः श्रान्तो मूकः साधुसन्निधौ प्रवज्य स्वर्ग गतः, अवधि प्रायुक्त च / स्वानुज परिणीतचतुःस्त्रियं तमपश्यत् , तत्पूर्वभववाक्यमात्मना स्वीकृतं चास्मार्षीत् / ततः सोऽमरस्तत्प्रतिबोधाय तस्य जलोदरं चक्रे / अर्हद्दत्तस्तद्भारादुत्थातुमपि न शशाक / सर्वेऽपि वैद्याश्चिकित्सितुमक्षमास्तं जहुः / तदा स देवो वैद्याडम्बरं कुर्वन् तत्रागात् / सोऽपि तं वीक्ष्य दीनः स्माह-हे वैद्य ! मां नीरुजं कुरु / " वैद्यः स्माह-"तवायं गदोऽसाध्योऽस्ति, तथापि विविधौषधैरहं नूनं शमयामि, DIESTENSIOMORE DET SOM BEDIO BSCRIBE | // 25 //

Page #42
ज्ञानसारे पूर्णाष्टकम् ENGINGENGEIGENGINGENGiela नवर भेषजशस्त्रादेरमुं कोत्थलकं मामकं समुत्पाव्य यावज्जीवं त्वयाऽन्वहमहं सेव्यः / " तेन तदुक्तं स्वीकृतम् / ततो मायाभिषजा भेषजः स नीरोगतां नीतः / तदा सत्त्वमुरीकृत्य स तेन साकं चचाल / देवो निजकोत्थलकं वैद्यार्ह शस्त्रभृतं तस्योत्पाटनार्थ ददौ, मायया महाभारं च तन्निर्ममे / अर्हदत्तोऽपि तं भूरिभारमन्वहमुबह निति दध्यो-"कथमयं मया शश्वद्वक्ष्यते ?" इति चिन्तयन्नन्यदा क्वापि साधून संयमयोगयुक्तान् ददर्श / तदा तमुद्विग्नमेव सुरो जगौ-"अहं वज्रसारमहर्निशममुं भार वाहवाहं कुब्जीभूतोऽस्मि, तन्मे व्रतं साम्प्रतम् / " ततः सुरो मुनिसन्निधौ तस्मै व्रतं प्रदाप्य स्वयं स्वर्गतः / देवे गते व्रतं हित्वाऽईदत्तो निजं गृहं जगाम / सुरोऽप्यवधिना तं प्रव्रज्यापरिच्युतमज्ञासीत् / ततः पुनर्जलोदरव्याधिबाधितं तं व्यधात् / भूयस्तथैव परिपाट्या स दीक्षयामास / इत्थं चतुर्थवेलायां पुनस्तं प्रव्राज्य सुरस्तस्थिरीकरणाय नित्यं तत्सा एवास्थात् / अन्यदा तृणभारधरः सुरस्तेन समं प्रज्वलद्ग्रामे प्रवेशं प्रचक्रमे, तदा देवमहद्दत्त एवमब्रवीत्-"तृणभारं दधन् प्रदीपनमध्ये कथं यासि ?" देवोऽवक-"यद्येतद्वेत्सि तर्हि कोपादिपावकर्जाज्वल्यमानं गृहवासं कुतो भवान विशति?" तन्निशम्याप्यबुद्धं तं सहादाय पुरो व्रजन्सुरो मार्ग मुक्त्वा भीमारण्यं प्रत्यचालीत् , तदास स्माह-"किं सुपन्थानं हित्वोन्मार्ग प्रविशसि ?" / स्वर्गी जगौ "योतज्जानासि त्वं तदा कुतो मुक्तिमार्ग विहाय भवाटवीं विविक्ष्यसि ?" तथाप्यबुद्धेन तेन सह-"अनिर्वेदः श्रियां मूलम्" इति ध्यायन्पुरो ययौ / कचिच्चैत्ये पूजितं सन्तं व्यन्तरमधोमुखं निपतन्तं दिव्यशक्त्याऽद्राक्षीत् तदा स जगौ-'यथा यथा लोकरसौ व्यन्तरो पूज्यते तथा तथाऽधोमुखः पतति, ततोऽस्मादधन्योऽन्यः कोऽपि भूतले न दृष्टः / देवः पुनस्तमेवावदत्-"यदुच्चैः संयमस्थाने स्थापितोऽपि पुनः पुनद्रुतमधः पतसि, तस्मात्त्वमपि रे दुर्बोधशेखर ! alocaserGPalaesamaca // 26 //

Page #43
GOED XENTITIES ANAENDESTENS अधन्योऽसि / " तदाऽहदत्तः पृष्टवान्-'भूयोभूय एवं वदन् त्वं कोऽसि ? मे वद" / ततः सुरो मुकरूपं दर्शयित्वा तमुवाच सर्व प्राग्भवस्वरूपम् / तत् श्रुत्वा स पप्रच्छ-"प्राग्भवेऽहं देवोऽभूवं तत्र कः प्रत्ययः ?" ततः सुरस्तमादाय वैताठ्यपर्वनं ययौ / कुण्डलद्वितयं तेन, प्रोक्तपूर्व स निर्जर / तन्नामाङ्क समाकृष्य, पुष्करिण्या अदर्शयत् // 1 // तीक्ष्य स जातिस्मरणं प्राप, ततो लब्धबोधिविसयमं प्रत्यपद्यत / इत्थं तं धर्म स्थापयित्वा त्रिदशः स्वस्थानं ययाविति / सवकर्मसु जिनः प्रदर्शितो, मोह एव खलु दुर्जयो मतः / त्याजितस्तदमरेण तस्य स, सोऽहंदत्त इति शाश्वतं ललौ // 1 // // इति चतुर्थमोहत्यागाष्टके अहंदत्तकथानकम् // 4 // यो न मुह्यति लग्नेषु, भावेष्वौदयिकादिषु / आकाशमिव पङ्कन, नासौ पापेन लिप्यते // 3 // व्याख्या-यो जन्तुः औदयिकेषु भावेषु लग्नेषु न मुह्यति अर्थात्पश्चप्रकारकर्मणाम् उदय-क्षयोपशमादिसापेक्षभावान प्राप्य स्वभावात् अविचलिततया रागद्वेषौ न करोति यथाऽऽकाशं पङ्कन नोपलिप्यते तथैव पापेन न लिप्यते, कामभोगादिनिमितमात्रतः कर्मबन्धो नैव भवति किन्तु तत्र मोहः समागच्छति तस्मात्कर्मबन्धो भवति, उक्तं च "ण कामभोगा समयं उविति, ण या विमोगा विगई उविति / जो तत्थ ओसि अपरिग्गहिअ, ( सो तेस मोहा विगई उवेइ ) समो अ जो तेसु स वीयरागो // " कामभोगाः समभाव न कुर्वन्ति तथा भोगो विकारं नोत्पादयति अतः कामभोगौ समभावविकारयोः कारणं नास्ति, किन्तु यस्तं द्वेष्टि तत्र परिग्रहमूच्छां च विधत्ते स तत्र मोह-रागद्वेषविधानात विकारं प्राप्नोति तत्र यः समपरिणामः स वीतरागः अस्ति।।३॥ ममय उविति, णमा विगई उवेई ) BESOEDESCO भावविकारयोः का अस्ति॥३॥ // 27 //

Page #44
ज्ञानसारे पूर्णाष्टकम् TEMBERDESCAREPREPU090 पश्यन्नेव परद्रव्यनाटकं प्रतिपाटकम् / भवचक्रपुरस्थोऽपि, नामूढः परिखिद्यति // 4 // व्याख्या-अनाद्यनन्तवर्मपरिणामस्य राज्ञः राजधानीस्वरूपे भवचक्राख्ये नगरे निवसन्नपि एकेन्द्रियविकलेन्द्रियादीनां नगरस्य वीथ्यां वीथ्यां पुद्गलद्रव्यस्य जन्म-जरा-मरणादिनाटकं पश्यन मोहशून्य आत्मा खेदं नाप्नोति // 4 // विकल्पचषकैरात्मा, पीतमोहासवो ह्ययम् / भवोच्चतालमुत्ताल-प्रपञ्चमधितिष्ठति // 5 // व्याख्या-विकल्परूपमद्यपानपात्रः मोहरूपं मद्यं य आत्मा पीतवान् स आत्मा यत्रोच्चैः हस्तौ कृत्वा तालं दातुं चेष्टते संसाररूपकाष्ठपीठमाश्रयति // 5 // . निर्मल स्फटिकस्येव, सहज रूपमात्मनः / अध्यस्तोपाधिसम्बन्धी, जडस्तत्र विमुह्यति // 6 // ___ ब्याख्या-आत्मनः स्वभावसिद्धस्वरूपं तु स्फटिकवत् निर्मलमस्ति तत्र स्थापितोपाधिसम्बन्धो जडः मूर्खः मुह्यति / यथा स्फाटिक स्वभावेन निर्मलमेवास्ति किन्तु श्यामपुष्पयोगतः श्यामम् , रक्तपुष्पसम्बन्धाद्रक्तमभिधीयते तत्र रक्ततां श्यामतां स्फटिकस्वभावतया यो जानाति स मूर्बोऽस्ति, तया शुद्धात्मद्रव्यमुपाधियोगात् एकेन्द्रियादिरूपोपाधिमेव यो जानाति स जडो विज्ञेयः, बहवो मुग्धा जीवाः परवस्तुनि आत्मीयत्वमारोप्य सुखं मन्यन्ते तन्मिथ्यासुखमस्ति // 6 // अनारोपसुखं मोह-त्यागादनुभवन्नपि / आरोपप्रियलोकेषु, वक्तुमाश्चर्यवान भवेत् // 7 // व्याख्या-मोहस्य त्यागात्क्षयोपशमात् आरोपरहितं स्वभावसुखमनुभवन् योगो अपि आरोप:-असत्यं कल्पितसुखं प्रियं ESTHACHTEN SCHROTTSETOE // 28 //

Page #45
मानसारे मोहत्यागा CECTIONSENABDICHTETETAS यस्य जन्तोः तथाविधे जन्तौ कथयितुमाश्चर्यवान स्यात. सहजसखानुभविता योग्यपि आरोपितसुखे प्रीतिं मन्वानं नरं सहजसुखस्य स्वरूपं प्रत्याययितुं वाचः असामर्थ्यादाश्चर्यवान् भवति // 7 // यश्चिद्दर्पणविन्यस्त-समस्ताचारचारुधीः / क्व नाम स परद्रव्येऽ-नुपयोगिनि मुह्यति // 8 // ___ व्याख्या-यो योगी ज्ञानरूपे दर्पणे स्थापितसमस्तज्ञानादिपञ्चाचारेण सुन्दर ज्ञानवान् अस्ति स योगी अनुपयोगिनिअनुपकारिणि परद्रव्ये-अन्यदीयवस्तुनि न विमुह्यति // 8 // // इति चतुर्थे मोहत्यागाष्टकम् // 5 // अथ पञ्चमं ज्ञानाष्टकम् // मज्जत्यज्ञः किलाज्ञाने, विष्ठायामिव शूकरः / ज्ञानी निमज्जति ज्ञाने, मराल इव मानसे // 1 // ____ व्याख्या-यथा शूकरो विष्टायां लिप्तो भवति तथा अज्ञानी प्राणी किलाज्ञाने लीनो भवति, यथा हंसः मानसरोवरे | लीनो भवति तथा ज्ञानी नरः ज्ञाने रक्तो भवति // 1 // अथ पञ्चमज्ञानाष्टके सालमहासालकथानकम् // 5 // पृष्ठचम्पाधिपपुत्रौ शालमहाशाली युवराजौ बभूवतुः / अन्यदा तत्र श्रीवीरः समवासार्षीत् / महा तो सावं वन्दितुं जग्मतुः / तत्र श्रीसाव नस्वा धर्म श्रुत्वा विरक्तात्मानौ गृहं गतौ स्वजामेयं गाडिलं राज्ये न्यस्य जिनान्तिके प्रावाजिष्टाम् / स्थविरपा DONECOETSEE

Page #46
ज्ञानसारे Vाज्ञानाष्टकम् PEMBENDESSEISEV BEUKETRENIE वेऽन्यूनमेकादशाङ्गीसूत्रं पठेतुः / अन्यदा जिनाज्ञां लात्वा श्रीमदाद्यगणभृता सह स्वजनप्रतिबोधाथ पृष्ठचम्पायामाययतुः / श्रुत्वा गानिलभूपोऽपि वन्दितुमगाव / तत्र श्रीचतुर्सानी गणभृद्धर्मदेशनां प्रारेभे निर्वाणपदमप्येकं. भाव्यते यन्मुहर्मुहुः / तदेव ज्ञानमुत्कृष्ट, निर्बन्धो नास्ति भूयसा // 1 // निर्वाणपदं निष्कर्मताहेतुपदमेकमपि स्याद्वादसापेक्षं मुहर्मुहः आत्मतन्मयतया क्रियते स्वरूपेकत्वं तदेवोत्कृष्टं ज्ञानं येनात्माऽनादितोऽनासादितात्मसुखमनुभवति, शेषेण वाग्विस्तारेण भूयसाऽपि संवेदनज्ञानेन न निर्बन्धः निश्चयः स्वल्पमप्यमृतकल्पमनादिकर्मरोगापगममिति / वादांश्च प्रतिवादांश्च, वदन्तोऽनिश्चितांस्तथा / तत्त्वान्तं नैव गच्छन्ति, तिलपीलकवद्गतौ // 2 // वादान्-पूर्वपक्षरूपान् , प्रतिवादान् उत्तरपक्षरूपान्परपराजयस्वजयेच्छया बदन्तो-विवादं कुर्वन्तः तत्त्वान्त-तत्त्वस्य-वस्तुधर्मरूपस्यान्तं पारं नैव गच्छन्ति, ( तथा ) अनिर्धारितपदार्थस्वरूपान् वदन्तः तत्तत्त्वं स्वीयात्यन्तिकाकृत्रिमात्मज्ञानानुभवरूपं नैव लभन्ते / किंवत् ? गतौ-गमने तिलपीलकवृषभवत् किश्चिस्थानान्तरं न लभन्ते, एवं तत्त्वज्ञानानभिलाषी अनेकशाखश्रमं कुर्वन् न तत्त्वानुभव स्पृशति / अतएव सप्त नयाः स्वेच्छया ज्ञानस्वरूपं वदन्ति-नामज्ञानं शब्दालापरूपं, स्थापनाज्ञान-सिद्धचक्रादौ स्थापितं द्रव्यज्ञानमनुपयोगेन भणनं, तत्त्वार्थे द्रव्यज्ञानं पुस्तकन्यस्तम् ,' अथवाऽनुप्रेक्षाहीनः स्वाध्यायः, भावज्ञानमुपयोगपरिणप्तिः / तत्र नैगमेन ज्ञानभाषादिस्कन्धो ज्ञानम् // 1 // संग्रहेण सर्वजीवा ज्ञानम् , अभेदोपचारात् / 2 / व्यवहारेण-पुस्तकादिज्ञानम् / 3 / ऋजुसूत्रेण-तत्परिणामसंकल्परूपं ज्ञानम् / 4 / ____ अथवा-ज्ञानहेतुवीर्य नैगमेन, संग्रहेण आत्मा, व्यवहारेण-क्षयोपशमीभूतज्ञानव्यवहारप्रवृत्तिः, ऋजुसूत्रेण-वर्तमानबोधः यथार्थायथार्थरूपमुभयज्ञानम् / शब्दनयेन-सम्यग्दर्शनपूर्वकयथार्थबोधलक्षणं कारणकार्यसापेक्षं स्वपरप्रकाशकं स्याद्वादोपेतं ज्ञानम् // 5 // समभिरूढ़नयेन-सकलज्ञानवचनपर्यायशक्तिप्रवृत्तिरूपम् / 6 / एवम्भूतेन-वस्तुतः केवलज्ञानम् / 7 / anparaanracanaraaaa

Page #47
ज्ञानसारे ज्ञानाष्टकम् अत्र सम्यरत्नत्रयोपादेयलक्षणं परमज्ञानं शुद्धं यतः पीयूषसमुद्रोत्थं, रसायनमनौषधम् / अनन्यापेक्षमैश्वर्य, ज्ञानमाहुर्मनीषिणः // 1 // समुद्रं विनोत्पन्नममृतमौषधरहितं रसायनं-जरामरणवारकं सेनाद्यपेक्षामुक्तमैश्वर्य शकचक्रित्वम्, एतादृशं पण्डिता ज्ञानमाहुः / अतो ज्ञानं सम्यगुपादेयम् / इत्यादिगणधरदेशनां निशम्य विरक्तधीर्गाङ्गिलनृपः स्वाङ्गजं राज्ये न्यस्य पितृभ्यां सहितः प्राज्यरुत्सवैव्रतमाददे / ततः सालमहासालगानिलादिभिरन्वितो गणी जिनाभ्यणे गन्तुं चम्पा प्रत्यचलत् / तदा सालमहासालौ इति दध्यतुः"धन्या इमेऽस्मद्भगिनी भगिनीपति-भागिनेया अचिरेण सर्वविरतिं प्राप्ताः / " ते त्रयोऽपीत्थं दध्युः___ "एताभ्यां हि वयं पूर्व राज्यश्रीभाजनीकृताः / इदानीं तु महानन्द-प्रापकं प्रापितं व्रतम् // 1 // इत्यादिलोकोत्तरध्यानमग्नाः क्षपकश्रेणिमाश्रिताः पञ्चमज्ञानमासदन् / अथ ते जिनाभ्यणे गता गणाधिपेन समं जिनं प्रदक्षिणीकृत्य केवलिपदि जग्मुः / ततस्तान् गौतमः प्रोचे-"भो अनभिज्ञा इव कथं यूयं यात ? समायात , त्रिभुवनप्रभु बन्दध्वम् / " अथ भीवीरेण गौतमो जिनान्माऽऽशातयेत्युक्तस्तक्षणं तान् क्षमयित्वेति निजे हृदि दध्यो ____ “दुभंगं हरिणाक्षीव, भजतेऽद्यापि मां नहि / केवलज्ञानलक्ष्मीस्तत्, कि सेत्स्यामि न वाऽथवा" // 1 // इति चिन्तयन्निति सुरालापं शुश्राव "जिनेनाद्योदितं यो हि, जिनानमति भूचरः / स्वलब्ध्याष्टापदं गत्वा, स हि तद्भवसिद्धिकः" // 1 इति देवगिरं श्रुत्वा जिनाज्ञां लात्वाऽष्टापदं प्रति प्रतस्थे / इतश्च कोडिन्न-डिन्न-सेवलास्तापसास्त्रयः प्रत्येकं पञ्चशतीतापसान्विता 'अष्टापदारोहान्मुक्तिः स्यात्' इति विभोर्वचो जनाननाच्छ्रुत्वा पूर्व तं प्रति प्रस्थिताः सन्ति / तेषूपवासतपोभृत्प्रथमः सपरिच्छदस्तस्याद्ररादिममेखला कन्दादिभोजनो भेजे / षष्ठकारी द्वितीयस्तु पक्वपत्रादिभोजनः सतन्त्रस्तस्य भूभृतो द्वितीयां मेखला प्राप / aescrapsairavaca // 31 //

Page #48
शानसारे मोहत्यागा 2083EVIETISIEMSCHREIBES शुष्कसेवालभोजी तृतीयस्तु अष्टमतपाः सपरिकरस्तस्याद्रेस्तृतीयां मेखला प्राप / न तु क्लिश्यमानोऽपि कोऽपि तस्य गिरेः शिरोऽगाव / . अथ ते तापसा आयन्तं गौतमं प्रेक्ष्याचिन्तयन्-"तपःकृशाङ्गा अपि यत्र वयमारोढुं न क्षमास्तत्रायं स्थूलयतिः कथमारो-. क्ष्यति" तेष्वेवं चिन्तयस्स्वेव गौतमो जव्वाचारणलब्ध्याऽरश्मीनालम्ब्य संचरस्तूर्ण तेषामुपर्यगाव, क्षणाददृश्यतामगाव / विस्मयं गतास्त ऊचुः-'अस्य शिष्या भविष्यामः' गौतमस्तु शैलमौलौ भरतकारितं चैत्यं ददर्श, तत्र चतुर्विशति जिनाननाम-'जगचिंतामणि जगनाह' इति स्तुत्वा चैत्यान्निर्गत्य रात्रिवासाधाशोकतरोस्तल उवास / इतश्च धनदः शक्रदिक्पालोऽहंतो नन्तु तत्रागात् / जिनान्नत्वा गणिनं प्रणम्येति देशनामशृणोद ___ "महाव्रतधरास्तीव-तपः शोषितविग्रहाः / तारयन्ति परं ते हि, तरन्तः पोतवत्स्वयम् // 1 // " तच्छ्रुत्वा श्रीदो दध्यौ "अन्तप्रान्ताशनत्वे हि, नेकस्यादङ्गसौष्ठवम् / इति वैश्रवणः किश्चि-जहास विकसन्मुखः // 1 // " ततस्तदाकूतं ज्ञात्वा पुण्डरीकाध्ययनं प्रकाशितम् / कृशोऽपि पश्य दुर्ध्यानात, वण्डरीको ययावधः / पुष्टोऽपि पुण्डरीकस्तु, शुभध्यानात्सुरोऽभवत् // 1 // ततो धनदः क्षमयित्वा स्वाश्रयं ययौ / तदा श्रीदसामानिको वनस्वामिजीवः सम्यक्त्वं प्राप / तं चान्ये जम्भकामरं भाषन्ते / प्रभाते गिरेरुत्तरन् गौतमस्तैः प्रोचे-"युष्माकमस्माकं च गुरुः श्रीवीर एव" ततस्ते देवार्पितवेषा गौतमान्तिके प्राब्रजन् / ततस्तत्पारणार्थ प्रासुकपायसभृतं पतद्ग्रहमानीय विधिवत्परिपाटथा तान्निवेश्य यथाकाममक्षीणमहानस्या लब्ध्याऽभोजयत् / तदा सेवालभक्षिणामेकोत्तरा पञ्चशती तद्गुणप्रामस्तुतिमग्ना मुञ्जाना एव क्षणात्केवलज्ञानमुज्ज्वलं प्रापुः / / अथ सर्वेषु तृप्तेषु गणेशः स्वयं बुमुजे / तान् सहादाय पुरः प्राचलत् / क्रमात्समवसरणभुवमीयुषां डिन्नादीनामाप्तस्य (प्रभोः) प्रतिहार्यलक्ष्मी पश्यतां षष्ठकारिणां पञ्चशतीमितानां केवलज्ञानमुत्पेदे / तावतामेव कोडिन्नप्रमुखाणां तत्क्षणं सर्वशं पश्यतां Sacaelaelaelaeme // 32 //

Page #49
ज्ञानसारे मोहत्यागाष्टकम् ACEBOCHOCae पञ्चमज्ञानं जज्ञे / अथ तैर्वृतो गणी जिनं प्रदक्षिणीचके। जिनपर्षदि जतस्ताँश्चैवं प्रेक्ष्याब्रवीत्-'भो यूमिहायात, त्रिजगद्गुरु नमत / " ततो गणी भगवता 'जिनान्माऽऽशातय' इत्युक्तो मिथ्यादुष्कृतपूर्व तान् क्षमयित्वा इयचिन्तयत् - "गुरुकर्मा द्यहं नास्मिन् भवे प्राप्स्यामि निर्वृतिम् / अमी मद्दीक्षिता धन्या-स्तत्कालोत्पत्रकेवला:" // 1 // . एवमधृतिं कुर्वाणं गणिनं श्रीवीर इति स्माह-"यदङ्गिनां स्नेहाः शुद्धद्विदलचर्मोर्णाकटसन्निभाः सन्ति, चिरन्तनात् परिचयासवोर्णाकटसन्निभोऽस्मासु प्रशस्तः प्रणयो वर्तते, तन्न केवलं प्राप्यते, तद्विगमे तव केवलं भावि, इतश्च्युतावावां तुल्यौ भविष्यावः, माऽधृतिं कुरु / " इति श्रुत्वा श्रीगणभृन्मुदितमानसः संयमतत्परः श्रीजिनमसेवत इति / खभावलामात्मकसत्यसद्मनि, सालादयो गाङ्गिलभूपतापसाः / सत्तागतानन्तसुखानि तत्क्षणं, भेजुर्ययुश्च क्रमतः शिवालये // 1 // // इति पञ्चमे ज्ञानाष्टके सालमहासालकथानकम् // 5 // निर्वाणपदमप्येक, भाव्यते यन्मुहुर्मुहुः / तदेव ज्ञानमुत्कृष्टं, निर्बन्धो नास्ति भूयसा // 2 // व्याख्या- एकमपि मुक्तेः साधनभूतं पदं वचनं यद्वारंवारं विभाव्यते तदेव ज्ञानमुत्कृष्टमस्ति / अनेन चागमात् श्रुतयुक्तः अन्ताकरणस्य पुनः पुनः स्मरणरूपं निदिध्यासनं निर्दिष्टम्, यतो हि तस्मात् तत्त्वज्ञानमुत्पद्यते सामायिकपदमात्रभावनातः भूताः अनन्तसिद्धाः शास्त्रे श्रूयन्ते / अधिकाम्यासाग्रहो नास्ति, भावनाज्ञानमन्पमपि स्यात् तदपि अत्यधिकमस्ति, तेन विनाऽधिकं ज्ञानं शुकपठनमेवास्ति // 2 // स्वभावलाभसंस्कारः, कारणं ज्ञानमिष्यते / ध्यान्ध्यमात्रमतस्त्वन्यत्. तथा चोक्तं महात्मना // 3 // AERSEDIUBEMETSBETIESER SaGa

Page #50
ज्ञानसारे ज्ञानाष्टकम् MERGENDENGENGESHENGDaie व्याख्या-आत्मस्वभावप्राप्तेः संस्कारकारणीभूतं ज्ञानमिच्छामः अतोऽल्पादधिकाद्वा वीतरागस्य वचनाद् विचारणा| सत्त्वे वीतरागस्य स्मरणात् आत्मनि तन्मयतायाः कारणीभूतं ज्ञानमेष्टव्यम् / एतद्विना अन्यद् यदधिकमध्ययनं तद्बुद्धेरन्धत्वमस्ति महात्मा पतञ्जलिना ऋषिणा तथैवोक्तम् / अत्र पतञ्जलिः ऋषिः प्रथमयोगदृष्टया महात्मे त कथितोऽस्ति // 3 // है वादांश्च प्रतिवादांश्च, वदन्तोऽनिश्चितांस्तथा / तत्त्वान्तं नैव गच्छन्ति, तिलपीलकवद्गतौ // 4 // व्याख्या-अनिर्धारितार्थवादान् पूर्वपक्षान् तथैवोत्तरपक्षांश्च कुर्वन्तः षण्मासावधि कण्ठशोषं कुर्युः तथापि गमने तैलR| कारवृषभ इव तत्त्वस्य पारं नैव प्राप्नुयुः // 4 // | स्वद्रव्यगुणपर्याय-चर्या वर्या परान्यथा / इति दत्तात्मसन्तुष्टि-मुष्टिज्ञानस्थितिर्मुनेः // 5 // व्याख्या स्वकीयशुद्धात्मद्रव्ये स्वकीयज्ञानदर्शन-चारित्रादिगुणे शुद्धव्यञ्जनपर्याये चर्यापरिणतिः श्रेष्ठा अस्ति / परकीयद्रव्य-गुण-पर्यायेषु ग्रहणोत्पत्तिरूपा परिणतिः श्रेष्ठा नास्ति / अनया रीत्या य आत्मानं तुतोष,इत्थं मुष्टिज्ञानस्य संक्षेपाद्रहस्यज्ञानस्य स्थितिसुनेर्भवति, आत्मैव दर्शनज्ञान-चारित्राणि अथवा यतेः // 5 // अस्ति चेद्ग्रन्थिभिज्ज्ञानं,किं चित्रेस्तन्त्रयंत्रणैः। प्रदीपाः क्वोपयुज्यन्ते, तमोघ्नी द्रष्टिरेव चेत् // 6 // व्याख्या-यदि ग्रन्थिभेदादुत्पन्न (अत्र कारणे कार्यस्योपचागेऽस्ति) विषयप्रतिमासांशरहितमात्मपरिणतिमज्ज्ञानमस्ति तर्हि विविधशास्त्रबन्धस्य किं प्रयोजनं, यतो हि इदमेवाभ्यासपरिपाकवशात् तत्त्वसंवेदनं स्यात्तदा भावचारित्रं परिणति तत्र शास्त्ररूपपरसाधनस्यापेक्षा नास्ति / अत्र दृष्टान्तमस्ति यत्-यदि दृष्टिरेवान्धकारनाशिका अस्ति तहिं दीपस्य क्वोपयोगः स्यात् ? // 34 //

Page #51
सारे शानसारे अत्र विवेचनम् ज्ञानाष्टकम् गोचरविषयस्यैव प्रा XESTETBEFESZES SEVES DIE अत्र विवेचनम् - ज्ञानं त्रिविधम् (1) विषयप्रतिभासरूपम्, (2) आत्मपरिणतिमत्, (3) तत्त्वसंवेदनरूपं च / यत्र इन्द्रियगोचरविषयस्यैव प्रतिभानं स्यात किन्तु तत्र प्रवृत्या ताच्चिकातात्त्विकाभानं भवेत एतादृशं हेयोपादेयविवेकर्जितं ज्ञानं विषयप्रतिभासरूपं कथ्यते / यत्र ज्ञानात्प्रवृत्तेः परिणामस्य भानमस्त्येतादृशं हेयोपादेयतत्वविवेकवदपि तत्र प्रवृ. त्तिनिवृत्तिरहितं ज्ञानमात्मपरिणतिमदुच्यते / इदं ज्ञानं हि अतिदु धराग-द्वेष-मिथ्यात्वग्रन्थेः मेदात् सम्यग्दृष्टेः भवति / यत्र तत्वं स्पष्टं भासते / तथा हेयोपादेयविवेकयुक्तं तत्र प्रवृत्तिनिवृत्तिसहितं ज्ञानं तत्त्वसंवेदगरूपमुच्यते / एतादृशं ज्ञानं शुद्धचारित्रवतो भवति / यदि ग्रन्थिभेदाद् हेयोपादेयविवेकवज्ज्ञानं स्यात् तदा हेयोपादेयविवेकं ज्ञापयतः शास्त्ररूपसाधनस्य काऽऽवश्यकता // 6 // मिथ्यात्वशैलपक्षच्छिद्-ज्ञानदम्भोलिशोभितः / निर्भयः शक्रवद्योगी, नन्दत्यानन्दनन्दने // 7 // ब्याख्या-मिथ्यात्वरूपगिरेः पक्षभेदकः ज्ञानरूपवज्रेण शोभायमानः देवेन्द्र इव योगी आनन्दरूपे नन्दनवने क्रीडति, IN सहजसुखमनुभवति // 7 // पीयूषमसमुद्रोत्थं, रसायनमनौषधम् / अनन्यापेक्षमैश्वर्य, ज्ञानमाहुर्मनीषिणः // 8 // व्याख्या- समुद्रादनुत्पन्नममृतम् , औषधं विना रसायनम् , जराजन्ममरणनाशकम् , अन्यानपेक्षम् ऐश्वर्यम् प्रभुत्वम् ; IN अन्यदमृतं समुद्रादुत्पन्नं भवति, अन्यद्रसायनमौषधजनितं भवति, तथा अन्यत्प्रभुत्वं गजाश्वादिसापेक्षं भवति ब्रानं न तथा इति विपश्चितः कथयन्ति // 8 // // इति पञ्चमं ज्ञानाष्टकम् // Garmacarame // 35 //

Page #52
सानसारे मोहत्यागाष्टकम् T EENGESBELGE // अथ षष्ठं शमाष्टकम् // विकल्पविषयोत्तीर्णः, स्वभावालम्बनः सदा / ज्ञानस्य परिपाको यः, स शमः परिकीर्तितः // 1 // व्याख्या-चित्तस्य विभ्रमरूपविकल्पविषयात निवृत्तं निरन्तरात्मशुद्धस्वरूपालम्बनस्य ज्ञानस्य यः विशुद्धपरिणामः स शमः प्रोच्यतेऽस्मादेव कारणाव-अध्यात्म-भावना-ध्यान-समता-वृत्तिक्षयाः पञ्च प्रकाराः सन्ति / एषामेव भेदः योगशास्त्रे समतानाम्ना कथितोऽस्ति // 1 // // अथ षष्ठे शमाष्टके मृगापुत्रकथानकम् // 6 // सुग्रीवपुरीशपुत्रो मृगापुत्रः प्रासादगवाक्षे स्थितो नगरस्वरूपमालोकयन् शमगुणागारमेकमनगारं पश्यन्निनिमेषदृष्टया विलोकयन् जातिस्मृति प्राप, पुराकृतं श्रामण्यं संस्मृत्यम्बापितरावुपागम्येदं वाक्यमब्रवीत "सुयाणि मे पंचमहन्वयाणि, नरएसु दुक्खं च तिरिक्खजोणिसु / निविण्णकामोम्हि महण्णवाओ, अणुजाणह पबहस्सामि अम्मो // 1 // इत्यादिदेहभोगोपभोगादीनामनित्यत्वमुक्त्वा प्रव्रज्याज्ञां ययाचे, तदा पितृभ्यं श्रामण्यपालनमनेकयुक्त्या यावज्जीवं दुष्करं दर्शितं-"त्वमतिसुकुमारः श्रामण्यं पालयितुं न क्षमोऽसि, इन्द्रियमनसां दुर्जयत्वाद, लोहमययवचर्वणवदुष्करं चारित्रम्, दीप्तामग्निशिखां पातुमिव मन्दरगिरेस्तुलारोपणमिव वा तारुण्ये संयमोद्वहनं सुदुष्करं, पश्चाद्वार्धके चरणाचरणं न्याय्यम् / " मृगापुत्र ऊचे-हे पितरौ ! इह लोके निःपृहस्य न किश्चिदपि दुष्करम्, यच्चतुर्गतिषु अनेकवेदना मयाऽनुभूता वागगोचराः, यतः सब्बभवेसु असाया, वेअणा बेइआ मए / निमसंतरमितंपि, जं साया नत्थि वेयणा // 1 // acaradaacaacaara // 36 //

Page #53
शानसारे |शमाष्टकम् HealerseIOCHDEEPLICADEMIC येन मया ईदृश्यो नरकादिव्यथाः सोढास्तस्य कथं दीक्षा दुष्करा ? इत्यसौ मया प्राइव / प्रत्रयायां यः साम्यगुणसुखास्वादः स एव महाधारः / साम्यसुखमग्नो जीवो देशोनपूर्वकोटिकालं सुखेनादीनमनसा गमयति, मेषोन्मेषमात्रमपि प्रमादावसरं नाभ्येति, यदुक्तम् शमसूक्तसुधासिक्तं, येषां नक्तं दिनं मनः / कदापि ते न दह्यन्ते, रोगोरगविषोर्मिभिः // 1 // येषां महात्मनां मनः शमः कषायाभावस्तस्य सूक्तानि अध्यात्मोपनिषद्वाक्यानि तान्येव सुधा-अमृतं तेन सिक्तं चित्तं भवति अहोरात्रं, ते रागोऽभिष्वङ्गलक्षणः स एवोरग. सर्पस्तस्य विषस्योर्मयस्ताभिः ते समतासिक्ता न दहयन्ते / जगज्जीवा रागादिदष्टा विषयघूर्णिता भ्रमन्ति, इष्टसंयोगानिष्टवियोगचिन्तया विकल्पयति, बहुविधानप्रशोकादिकल्पनाकल्लोलान् संगृहणन्ति, अनेकान् जगदुच्छिष्टान् पुद्गलस्कन्धान याचन्ते, अतः शमगुणाविष्करणं श्रेयस्करं निरुपमानं च यतः स्वयम्भूरमणस्पधि-वर्धिष्णुममतारसः / मुनिर्येनोपमीयेत, कोऽपि नासौ चराचरे // 1 // स्वयम्भूरमणोऽर्धरज्जुप्रमाणः प्रान्तसागरस्तस्य स्पर्धाकारी वर्धमानः समतारसो यस्य स एवंविधो मुनि, त्रिकालाविषयी, तथाहि-अतीतकालभोगस्मृत्यभाव. वर्तमानेन्द्रियगोचरप्राप्तिविषयरमणाभावः, अनागतकालमनोज्ञविषयेच्छाभावः मुनिः येनोपमानेनोपमीयते चराचरे विश्वे असौ कोऽपि नास्ति, यत्सर्वमचेतनपुद्गलस्कन्धजं मूतं च तत्समतारसेन सहजात्यन्तिकनिरुपचरितसमभावस्वरूपेण सह कथमुपमीयते ?" इत्यादि विविधोपायेन पितरौ प्रतिबोध्यानुज्ञां लात्वा समस्तपरिग्रहं त्यक्त्वा प्रवजितः / यदुक्तम् अगिस्सिओ इह लोए, परलोर अणिस्सिओ / वासिचंदणकप्पो अ, असणे अणसणे तहा // 1 // नेहलोकार्थ परलोकार्थ वा तपोऽनुष्ठायोति वासीचन्दनव्यापारकपुरुषयोस्तुल्यः सः / तथाऽशने आहारे अनशने तदभावे तुल्यः / NI इत्थं बहुवर्षाणि यावत् श्रामण्यं परिपाल्य मासिकानशनेन सिद्धि प्रापेति / / NCAGEGENGILEGGENDENESC // 37 //

Page #54
शानसारे DEVOTESTESCHISACREONAC | देदीप्यमानो हृदयेशमो गुणः,अन्तर्गतध्यानविशुद्धिकृत्किल / स्याद्यस्य रत्नत्रयपुष्टितां भजेत् , तूर्ण मृगापुत्रमुनीन्द्रक्च्छुभाम् // 1 // इति षष्ठे शमाष्टके मृगापुत्रकथानकम् // 6 // अनिच्छन् कर्मवैषम्य, ब्रह्मांशेन समं जगत् / आत्मभेदेन यः पश्येदसौ मोक्षं गमी शमी // 2 // ___ व्याख्या--गुणकर्म कृतवर्णाश्रमादिभेदात् न अभिलषन् द्रव्यास्तिकनयेन ब्रह्मगोंऽशेन चैतन्यसत्ताभ्याम् एकरूपं चराचरं जगत् स्वाभिन्नं यः पश्यति स एवोपशमवान् योगी मोक्षगामी भवति तथाचोक्तं भगवद्गीतायाम् विद्याविनयसम्पन्ने, ब्राह्मणे गवि हस्तिनि / शुनि चैव श्वपाके च, पण्डिताः समदर्शिनः // 1 // इहैव तैर्जितः सर्गो, येषां साम्ये स्थितं मनः / निर्दोष हि समं ब्रह्म, तस्माद् ब्रह्मणि ते स्थिताः // 2 // किन्तु इयान विशेषोऽस्ति यत्तत्रैवान्तेन अभेदो निगदितोऽत्र तु नयभेदाढ़ेदोऽभेदश्च निरूपिनोऽस्ति // 2 // आरुरुक्षुर्मुनियोगं, श्रयेद्वाह्यक्रियामपि / योगारूढः शमादेव, शुद्धयत्यन्तर्गतक्रियः॥३॥ व्याख्या-समाधियोगमारोदुमिच्छन् मुनिः बाह्यक्रियामाचारमपि संवते अयं भावसाधकः प्रीतिभक्तिवचनरूपशुभसंकन्यमयाचारेणाशुभसंकल्पमपहरन् आराधको भवति योगरूपशैलोपरि आरूढः पुमान अन्तर्गतक्रियोपशमादेव शुद्धो भवति सिद्धयोगी तु रागद्वेषाभावरूपोपशमादेव कृतार्थो भवति तस्य या असंगा क्रिया अस्ति सा लक्ष्यरूपा न तु आलम्बनात्मिका अस्ति // 3 // ध्यानवृष्टेर्दयानद्यः, शमपूरे प्रसर्पति / विकारतीरवृक्षाणां, मूलादुन्मूलनं भवेत् // 4 // OracaenacaICHODNIGHENGia // 38 //

Page #55
मानसारे शमाष्टकम् ACUReacasuaraula व्याख्या-ध्यानरूपावृष्टेः वर्षणात दयारूपा याः नद्यः शमरूपपूरः यदा वर्धते. तदा विकाररूपाणां चित्तान्यथाभावानां तटवृक्षाणां मूलादेवोन्मूलनं जायते // 4 // ज्ञानं ध्यानतपःशील-सम्यक्त्वसहितोऽप्यहो / तं नाप्नोति गुणं साधु-यं प्राप्नोति शमान्वितः // 5 // _ व्याख्या-ज्ञान-तत्त्वावबोधः, ध्यान-सजातीयपरिणामस्य धारा, तपः-इच्छानिरोधलक्षणं द्वादशविधम्, शील-ब्रह्मचर्यम्, सम्यक्त्वं-तत्त्वस्य श्रद्धानम्, एतैर्गुणैर्युक्तोऽपि मुनिः तं गुणं न प्राप्नोति यं गुणं शमगुणालङ्कृतः पुमान् प्राप्नोति // 5 // | स्वयम्भूरमणस्पर्द्धि-वर्धिष्णुसमतारसः / मुनिर्येनोपमीयेत, कोऽपि नासौ चराचरे // 6 // / व्याख्या-स्वयम्भूरमण- अर्थरज्जूप्रमाणान्त्यसमुद्रस्य स्पर्धाकारको वृद्धिशीलः समतारमः उपशमाख्यो रसः यस्यास्ति | एतादृशमुनेः येन सदृश्यं क्रियते तादृशः कोऽपि पदार्थः जगति नास्ति // 6 // शमसक्तसधासिक्त. येषां नक्तदिनं मनः / कदापि ते न दान्ते. रागोरगविषोर्मिभिः // 7 // व्याख्या-- शमस्य-उपशमरसस्य ज्ञापकसुभाषितामृतेन येषां मनः अन्तःकरणं रात्रिन्दिवं सिक्तमस्ति ते कदापि साधवो रागरूपस्य सर्वस्य हलाहलोमिभिर्न दह्यन्ते / .7 / / / गर्जज्ज्ञानगजोत्तुङ्ग-रङ्गध्यानतुरङ्गमाः। जयन्ति मुनिराजस्य, शमसाम्राज्यसम्पदः // 8 // ब्याख्या - यत्र मुनौ गर्जेनां कुर्वन्तो ज्ञानरूपा गजा, रममाणाश्च ध्यानरूपा घोटकाः सन्ति तस्य मुनिराजस्य यत् शम | // 39 //

Page #56
शानसारे इन्द्रियजयाष्टकम् TOOTEEMZENECEGENGEDE साम्राज्यम्-उपशमैश्वयं तस्य सम्पत्तयो जयन्ति // 8 // // इति षष्ठं शमाष्टकम् // // // अथ सप्तममिन्द्रियजयाष्टकम् // बिभेषि यदि संसारात्, मोक्षप्राप्तिं च काङ्क्षसि / तदेन्द्रियजयं कत्तु, स्फोरय स्फारपौरुषम् // 1 // व्याख्या-यदि त्वं संसाराद्भयं प्राप्नोषि मोक्षलाभ वाञ्छसि तहि इन्द्रियाणि विजेतुं स्फारं देदीप्यमानं पराक्रम विधेहि / अत्रेन्द्रियाणां वर्णादिज्ञानं भवति तस्मात् वर्णादिज्ञानमिन्द्रियाणां विषयरूपं नास्ति किन्तु ज्ञानाज्जातमनोज्ञामनोज्ञवर्णादिविषयेषु इष्टानिष्टत्वसत्त्वात् इष्टविषयेष्वाभिमुख्यमनिष्टविषयेषु वैमुख्यं मोहपरिणामो भवति स विषयोऽस्ति तस्मात् रागद्वेषतया प्रवर्तमानं ज्ञानमिन्द्रियाणां विषयरूपं भवति चारित्रमोहस्योदयात् अरन्तुं योग्ये परभवे यद्रमणं तदसंयमः, तत्र तत्र वर्णादिस्तु नेयमात्रमस्तीत्थं नास्ति किन्तु रम्पत्वात्तत्र रम्यमिति विषयग्राहकस्येन्द्रियद्वारा प्रवृत्तज्ञानस्येष्टानिष्टत्वपरिणमनं तज्जेतव्यम् अर्थादिष्टानिष्टत्वरूपेण परिणमतो ज्ञानस्य यदवरोधः स इन्द्रियजयो ज्ञातव्यः // 1 // ॥अथ सप्तमे इन्द्रियजयपराजयाष्टके ज्ञाताधर्मकथाङ्गसूत्रोक्तः कूर्मद्वयदृष्टान्तः // 7 // वाराणस्यां गङ्गायां मृदङ्गतीरे हृदे गुप्तेन्द्रियागुप्तेन्द्रियौ कूर्मों वसतः / तौ स्थलचरकीटकाद्यामिषार्थिनौ बहिनिर्गतौ दुष्टशृगालाभ्यां दृष्टौ, भीतौ चतुष्पदी प्रोवां च करोटिमध्ये संगोप्य निश्चेष्टौ निर्जीवावि व स्थितौ / जम्बूकाभ्यामसकृल्लोठनोत्पाटना // 40 //

Page #57
इन्द्रिय जयाष्टकम् ज्ञानसारे मटर धःपातनपाघातादिभिरपि किश्चिद्विपकर्त्तमशक्ताभ्यां किनिहरे गत्वा रहोऽस्थीयत / अगुप्तेन्द्रियश्चापल्यादेकं पादं यावदुग्रीवां कर्षस्ताभ्यां खण्डशः कृतः / द्वितीयस्त्वचपलः सुचिरं तथैव स्थितः तावद्यावन्निवृत्तौ बहु स्थित्वा श्रान्ती गती। ततः स दिगवलोकं कृत्वोत्पत्य सद्यो हदे प्राप्तः सुखी जातः / पञ्चाङ्गगोकपकूर्मवत्पश्चेन्द्रियगोप्ता सुखी स्यात् चपलकूर्मवदगुप्तेन्द्रियो दुःखी स्यादिति च // 7 // // इति सप्तमे इन्द्रियजयपराजयाष्टके कूर्मद्वयदृष्टान्तः // 7 // वृद्धास्तृष्णाजलापूर्णे-रालवालेः किलेन्द्रियैः। मूर्छामतुच्छां यच्छन्ति, विकारविषपादपाः॥२॥ __व्याख्या-लालसारूपपानीयपूर्णैः इन्द्रियरूपैरालवालैः वृद्धिं गताः विकाररूपविषवृक्षा अतितीव्रां मूर्छा ददति // 2 // सरित्सहस्रदुष्पूर-समुद्रोदरसोदरः / तृप्तिमान्नेन्द्रियग्रामो, भवतृप्तोऽन्तरात्मना // 3 // ___व्याख्या-सहस्रसंख्यकाभिः नदोभिः पूरयितुमशक्यस्य समुद्रोदरस्य सदृशः इन्द्रियसमुहः न कदापि तृप्तिमासादयति, इत्थं विज्ञाय हे वत्स ! अन्तरात्मना सम्यक्षद्धानं कृत्वा तृप्तो भव // 3 // आत्मानं विषयैः पाशैर्भववासपराङ मुखम् / इन्द्रियाणि निबध्नन्ति, मोहराजस्य किङ्कराः॥४॥ ____ व्याख्या-मोहरूपस्य राज्ञः किङ्करा इन्द्रियाणि संसारवासविमुखमपि आत्मानं विषयरूपैः पाशैः भवबन्धनैः बघ्नन्ति, यतो हि मोहराजस्य महान्पुत्रो रागोऽस्ति तस्य विषयाभिलाषः प्रधानोऽस्ति, तस्य सन्ततिरिन्द्रियमस्ति // 4 // // अथ पुनः सप्तमे इन्द्रियजयपराजयाष्टके सुकुमारिकार्याकथानकम् // 7 // वसंतपुराद्राजसुतौ ससकभसकाभिधानी निष्क्रान्ती, पश्चाद् गीतार्थों जातौ / भगिनी सुकुमारिकां तौ प्रव्राजयामासतुः / Deodesaoudelacrowaisi // 41 //

Page #58
ज्ञानसारे इन्द्रियजयाष्टकम् JERJEWERESEASESIGESewala तस्याश्चोत्कृष्टरूपतयाऽऽकृष्टचेतसस्तरुणाः साध्वीप्रतिश्रये प्रविश्य तो निरीक्षावके / ततस्तदुपद्रवः कथितस्तयोमहत्तरया पश्चात्तामेकाहे निक्षिप्य रक्षिता / ताभ्यां सह ते तरुणा योद्धुमारब्धाः / ततो “मनिमित्तोऽयं मुन्योः क्लेश इति धिग्मामनर्थकारिशरीरम्" इति वैराग्यात्प्रतिपन्नं तयाऽनशनम् / ततोऽतिक्षीणशरीरस्वात्संजातमोहातिरेकान्मृतेति मत्वा परिष्ठापिता ताभ्याम् / शीतपवनसंपर्कात्मत्यागतप्राणा दृष्टा सार्थवाहेन / स्त्रीरत्नमेतदिति बुद्धयाऽभ्यङ्गोद्वर्तनौषधादिक्रमेण स तां पुनर्नवां चक्रे / तयाऽपि तथाभवितव्यतया कर्मवैचित्र्यादनुपकृतवत्सलोऽयमिति मत्वा सर्व प्रतिपेदे / स्थिता कियन्तमपि कालम् / अन्यदा दृष्टौ भ्रातरौ, पतिता तचरणेषु, निवेदितो वृत्तान्तः / तभ्यां विमोच्य सार्थवाहात्पुनरिति शिक्षिता, यतः सरित्सहस्रदुष्पूर-समुद्रोदरसोदरः / तृप्तिमान्नेन्द्रियग्रामो, भव तृप्तोऽन्तरात्मना // 1 // हे भव्य ! अयमिन्द्रियप्रामः तृप्तिमान भवति, कदापि तृप्ति न लभते, यस्मादमुक्तेष्वीहा मुञ्जानेषु मग्नता मुक्तपूर्वेषु स्मरणमिति त्रैकालिकी अशुद्धा प्रवृत्तिरिन्द्रियार्थरक्तस्य, तेन न तृप्तिः / कीदृश इन्द्रियप्रामः / सरितां सहस्रेण दुष्पूर्यते सहस्रशो नदीपूरैः दुष्पूरोऽपूर्यमाणो यः समुद्रस्तस्य सोदरः सदृशः / इन्द्रियाभिलाषस्तु शमसंतोषेणैव पूर्यते तदर्थ हितोक्तिरियम्-हे उत्तम ! अन्तरात्मना आत्मनोऽन्तर्गतेन स्वरूपेण तृप्तो भव / अयं हि जीवः संसारचक्रकोडीभूतपरभावानात्मतया मन्यमानः शरीरमेवात्मा इति बहिर्भावे कृतात्मबुद्धिः बारात्मा सन् अनन्तपुद्गलपरावर्तकालं मोहावगुण्डितः पर्यटति, स एव निसर्गाधिगमाभ्यां स्वरूपपररूपविभजनेन अहं शुद्ध इति कृतनिश्चयः सम्यग्रत्नत्रयात्मकमात्मानमात्मत्वेन जानन् रागादीन परत्वेन निर्धारयन् सम्यगन्तरात्मोच्यते, स एव सम्यग्दर्शनलाभकाले निर्धारितस्वरूपपूर्णतागप्तौ परमात्मा भवति, अत इन्द्रियविषयत्यागो युक्तः / पुरः पुरः स्फुरत्तष्णा-मृगतृष्णानुकारिषु / इन्द्रियार्थेषु धावन्ति, त्यक्त्वा ज्ञानामृतं जडाः // 2 ___ मूर्खा ज्ञानामृतं त्यक्त्वा इन्द्रियार्थेषु रूपरसगन्धस्पर्शशब्दलक्षणेषु धावन्ति आतुरा भवन्ति तदर्थ यत्नदम्भवाणिज्यमुण्डनादि कर्म कुर्वन्ति कोदृशेषु इन्द्रियार्थेषु ? पुरः पुरः अग्रेड स्फुरन्ती या तृष्णा भोगपिपासा तया मृगतृष्णा जलभ्रान्तिस्तत्सदृशेषु / इन्द्रिय // 42 //

Page #59
ज्ञानसारे इन्द्रियजयाष्टकम् PENSERTENTISCOSINECIDO भोगा न सुखं, भ्रान्तिरेव तत्त्वविकलानाम् , यतः बारमणतं भुत्ता, बंता चत्ता य धोरपुरिसेहिं / ते भोगा पुण इच्छइ, भोत्तं तिण्डाउलो जीवो // 1 // अत एव महाचक्रधरा वासुदेवा मण्डलिकादयः कण्डरोकादयश्च विषयव्यामोहितचेतना नरके दीनावस्था प्राप्ताः / किंबहुना? मा कुरुवं मा कुरुध्वं विषयविश्वासम् / अहह पूर्वभवास्वादितसाम्यसुखस्मरणेन तृणीयन्ति अनुत्तरविमानसुखं लवसत्तमाः / इन्द्रादयोऽपि विषयत्यागेऽसमर्था लुठन्ति भूपीठे मुनीनां चरणकमलेषु / अतोऽनादिकालादनेकधा मुक्तविषया वारणीयाः, तत्संगोऽपि न स्मरणीयः पूर्वपरिचयः / निम्रन्थास्तु निवर्त्तयन्ति कालं वाचनादिना तत्त्वावलोकनेहादिषु / उक्तं च "निम्मलनिक्कलंकनिस्संगसिद्धसब्भावफासणा कइया" . इत्यादि ध्यानतत्परास्तिष्ठन्ति इत्युपदेशवाक्यं श्रुत्वा पुनः सुकुमारिका सा चारित्रं बभार, निर्मलमनसा तपो विधाय दिवमापेति / धीरेषु मुख्यः पुरुषेषु गण्यते, बद्धो न योऽभद्विविधाक्षरज्जुभिः। भ्रष्टापि ताम्यामचिरात्समुद्धृता, साऽचं समालोच्य ययौ दिवौकसम् // 1 // // इति सप्तमे इन्द्रियपराजयाष्टके सुकुमारिकार्याकथानकम् / गिरिमृत्नां धनं पश्यन्, धावतीन्द्रियमोहितः / अनादिनिधनं ज्ञान-धनं पावें न पश्यति // 5 // व्याख्या-इन्द्रियविषयेष्वासक्तो जीवः पर्वतमृत्तिको सुवर्णरजतादिधनरूपेण पश्यन् इतस्ततो धावति, किन्तु पार्थे स्थितमनायनन्तसत्ताविश्रान्तसत्तारूपेण स्थितं ज्ञानरूपं धनं नैव पश्यति // 5 // DECIDONDO // 43 //

Page #60
ज्ञानसारे |जयाष्टकम् Ca DESKIETDERISASIETSCHE पुरः पुरः स्फुरत्तृष्णा-मृगतृष्णानुकारिषु / इन्द्रियार्थेषु धावन्ति, त्यक्त्वा ज्ञानामृतं जडाः // 6 // || इन्द्रिय व्याख्या - अग्रे अग्रे वर्धमाना तृष्णा येषामस्ति ते जडाः मूर्खाः ज्ञानरूपामृतं त्यक्त्वा मृगतृष्णासदृशेषु इन्द्रियार्थेषु / रूप-रस-गन्ध-स्पर्श-शब्दरूपेषु विषयेषु धावन्ति // 6 // पतङ्ग-भृङ्ग-मीने भ-सारङ्गा यान्ति दुर्दशाम् / एकैकेन्द्रियदोषाच्चे-दुष्टेस्तैः किं न पञ्चभिः // 7 // व्याख्या-यदि पतङ्गा-अग्न्यभिमुखं पतनशीला: जन्तुविशेषाः भृङ्गा-भ्रमराः इमाः हस्तिनः सारङ्गा भृगाः एते जीवाः | एकैकस्येन्द्रियस्य दोषवशात् मरणरूपां कुत्सितदां प्राप्नुवन्ति तईि दोषवद्भिः पञ्चेन्द्रियैः किं किं न स्यात् / विवेचनम्-पतङ्गाः रूपे आसक्ताः, मत्स्य रसे आसताः, भ्रमराः गन्धे आसक्ताः, गजाः स्पर्श आसक्ताः मृगाश्च शब्द आसक्ता भवन्ति / इमे प्राणिनः एकैकस्येन्द्रियस्य दोषादीनावस्थां यदि प्राप्नुवन्ति तर्हि येषां दोषवन्ति पञ्च इन्द्रियाणि भवन्ति तेषां तैरिन्द्रियः किं कि कष्टं न स्यात् // 7 // विवेकद्विपहर्यक्षैः, समाधिधनतस्करैः। इन्द्रियों न जितोऽसौ, धीराणां धुरि गण्यते // 8 // व्याख्या-विवेकरूपं गजं हन्तुं सिंहसदृशैः समाधिरूपं धनमपहत चौरसमैरिन्द्रियों नरो न जितः स एव नरो धीरः पुरुषेषु मुख्यो गण्यते // 8 // // इति सप्तममिन्द्रियजयाष्टकम् // 卐 wacaacacaors // 44 //

Page #61
ज्ञानसारे त्यागाष्टकम् XIDEOSISENDING // अथाष्टमं त्यागाष्टकम् // संयतात्मा श्रये शुद्धोपयोगं पितरं निजम् / धृतिमम्बां च पितरौ, तन्मां विसृजतं ध्रुवम् // 1 // युष्माकं संगमोऽनादि-बन्धवोऽनियतात्मनाम् / ध्रुवैकरूपान् शीलादि-बन्धनित्यधुनाश्रये॥२॥ ___ (युग्मम् ) व्याख्या-निश्चयनयात कर्त्तमारब्धवान् स कृतवान् इतिबदहं संयमाभिमुखं प्रस्थितः शुद्धोपयोगम्-रागद्वेषरहितमात्मज्ञानं स्वकं जनक-पितरं वा, धृतिम्-आत्मरति मातरमाश्रये तर्हि हे मातापितरौ मामवश्यं त्यजतम् / हे बान्धवाः कदाचित्शत्रुर्वन्धुः कदाचिद्वन्धुः शत्रुभवति इति अनिश्चितात्मनां युष्माकं संगमः-संमेलनम् अनादिरस्ति, ध्रुवमविचलितमेकं रूपं -स्वरूपं येषां तान् शील-सत्य-शम-दम-सन्तोषादीन् बन्धून् अविचलितत्वात्साम्प्रतमाश्रये // 12 // कान्ता मे समतेवेका, ज्ञातयो मे समक्रियाः। बाह्यवर्गमिति त्यक्त्वा, धर्मसंन्यासवान् भवेत्॥३॥ व्याख्या-मम समतेवैका स्त्री अस्ति, अन्या स्त्री नास्ति / समानाचारवन्तः साधव एव मम सम्बन्धिनः सन्ति, अन्यसम्बन्धिनां किञ्चिदपि मे प्रयोजनं नास्ति / इत्थं निश्चयभावेन बाह्यपरिवारान त्यक्त्वा गृहस्थसमृद्धिप्रमुखौदयिकमावस्य धर्मसंन्यासवान् स्यागवान् भवेत् अर्थात् प्रौदयिकभावं त्यक्त्वा क्षयोपशमवान् स्यात् / अयमतात्त्विको धर्मसंन्यासः कथ्यते, तासिकधर्मसंन्यासस्तु क्षपकश्रेण्याम् अष्टमे गुणस्थानके भवेत्, कथितं यत् द्वितीया CONSENSEIGENBERSEBERSICHE // 45 //

Page #62
ज्ञानसारे त्यागाष्टकम् GEsewaelaeacuasala पूर्वकरणे प्रथमस्ताविको भवेत् प्रथमापूर्वकरणं सम्यक्त्वलामस्य, द्वितीयापूर्वकरणमष्टमगुणस्थानकम्य ज्ञेयं तत्र प्रथमोक्तः सामध्ययोगस्य प्रथमो भेदः धर्मसंन्यासः तात्त्विको भवेदित्थमेव च योगदृष्टि समुच्चयग्रन्थे निरूपितमौदयिकभावधर्मत्यागस्वरूप अतात्विको धर्मसंन्यासः प्रव्रज्यासमयेऽपि भवति // 3 // धर्मास्त्याज्याः सुसंगोत्थाः, क्षायोपशमिका अपि / प्राप्य चन्दनगन्धाभ, धर्मसन्यासमुत्तमम् // 4 // ___ व्याख्या-चन्दनसुरभिसदृशं क्षायिकत्वादुत्तम-श्रेष्ठं धर्मसन्यासं प्राप्य सत्संगादुत्पन्नः क्षायोपशमिकः क्षमादिधर्मोऽपि त्याज्योऽस्ति / अत्र क्षपकश्रेण्याम्-निवृत्तिवादरगुणस्थानके वर्तमानस्य योगिनः क्षायिकाप्राप्त्या क्षायोपशमिक-क्षमादिक धर्मस्यानिवृत्तौ सत्यां तात्त्विको धर्मसन्यासो भवति // 4 // all गुरुत्वं यस्य नोदेति, शिक्षासात्म्येन यावता / आत्मतत्त्वप्रकाशेन, तावत्सेव्यो गुरूत्तमः // 5 // व्याख्या-ग्रहणशिक्षाऽऽसेवनशिक्षयोः सम्यक्परिणतौ शुद्धात्मस्वरूपस्य संशयविपर्यासशून्यबोधेन स्वात्मनि यावद्गुरुत्वं न प्रकटं भवेत् तावदुत्तमो गुरुः ज्ञानक्रियोपदेशाचार्यः सेवनीयः, हे गरो! ते कृपया ममात्मनि यावद्गरुत्वं नागच्छेत् तावत् सूत्रोक्तविधिना मया त्वं सेवनीयोऽसि, इत्थं गरुः संकेतितव्यः॥५॥ // अथ त्यागष्टकेऽष्टमे सुभानुकुमारकथानकम् // 8 // भरतक्षेत्रे मगधदेशे सुवप्रापुरीशोऽरिदमनभूपः, धारिणी भार्या, तयोः पुत्रः सुभानुःकुमारः सुरवासरो यौवनं प्राप / ProGICHEHOOSEDICIDIOGGC // 46 //

Page #63
ज्ञानसारे त्यागाष्टकम DIERGETISCHSETZEBILETAS जनकेन रूपलावण्यकलावत्य एकशतकन्याः परिणायिताः / ताभिः सह विषयान् मुञ्जमानो भानुकुमारः सुखेन दिनानियिति / एकदा श्रीसंभवजिनागमनं वनपालमुखादशृणोत् / तथाहि सूत्रम् "अणेगेहि केवलिहि अणेगेहिं विउलमईहिं अणेगेहिं उज्जुमईहिं अणेगेहिं ओहिनाणीहिं अणेगेहिं पुव्वधरेहिं अणेगेहिं आयरिय उवज्झाएहिं तवोधणेहिं नवदिक्खिएहि अणेगेहिं देवदेवीहिं संपरिखुडो सिरिसंभवो अरिहा सव्वन्नू सव्वदंसी आगासएणं चक्केण" इत्यादि वर्ण्यम् / तदा शतस्त्रीपरिवृतः कुमारो महर्द्धया श्रीसेनामजं समवसरणस्थं प्रणम्य विनयेन तस्थौ / श्रीजिनेन धर्म उपदिष्टः-सर्वधर्मेषु मुख्यहेतुः परभावग्रहणत्याग एव ज्ञेयः / तत्र स्वद्रव्यस्वक्षेत्रस्वकालस्वभावत्वेन स्यादस्तोति प्रथमभङ्गगृहीतात्मपरिणामः स्वात्मनि वर्तमानः स्वधर्मः, तस्य समवायत्वेनाभेदात् न त्यागः, अनादिमिथ्यादृष्टित्वकुदेवादिरक्तत्वाद्यप्रशस्तवस्तुग्रहणस्य त्यागो मतः / तत्र नामतः त्यागः शब्दालापरूपः, स्थापनात्यागो-दर्शनयतिधर्मपूजनादौ स्थाप्यमानः, द्रव्यत्यागो-बाह्यवृत्त्या इन्द्रियाभिलाषाहारोपधिप्रमुखाणां त्यागः, भावतोऽभ्यन्तररागद्वेषमिथ्यात्वाद्याश्रवपरिणतित्यागः, नामस्थापनां यावत् नैगमसंग्रहौ, व्यवहारः-विषगरलानुष्ठानेन, ऋजुसूत्रेण (त्रः )-कटुविपाकभीत्या, शब्दसमभिरूढौ-तद्धतुतया, एवम्भूतस्त्यागः सर्वथा वर्जनं वर्जना यत्नेन / " इत्याद्यनेकयुक्तिगर्मितमुपदेशं श्रुत्वा भानुकुमारस्तीर्थकरचरणावभिवन्द्य चारित्रमोहक्षयोपशमेन जातविरतिमतिर्भणतिस्म--"हे नाथ ! अशरणशरणमहासार्थवाह ! भवसमुद्रनिर्यामक! मम सर्वविरतिसामायिकमुपदिश, येन विषयकषायत्यागो वर्धते।" एवं निशम्यार्हता सामायिकचारित्रं दत्तम् / गृहीतव्रतः श्रमणो जातः / तदेवायुःक्षयो जातः / स कुमारो मृतः / तत्र तजनकः सपरिकर आगतः सुतं, मृतं वीक्ष्य विषण्णोऽभूत् / जननी विलापं वितन्वतो क्रन्दन्ती रुदनं चकार / तदा झटित्येव देवत्वं लब्ध्वा समागास जिनाभ्यणे / तौ पितरौ विलपन्तौ दृष्ट्वा भणति-"किमेतादृशं दुःखं ? यजिनचरणौ परमसुखदायको लब्ध्वा रुदनं कुरुथः ?" / तावूचतु:-''अस्मत्सुत. परमवल्लभो विपन्नः, तस्य वियोगो जातः, तदुःखं दुःसहम् / " सुरः प्राह-“हे नृप ! शृणु, तस्य शरीरं तवेष्टं तदा एतत्तत्पतितकलेवरे DESSEZETBEDEUSESSENEKSI // 47 //

Page #64
ज्ञानसारे त्यागाष्टकम् SCHOOMAGICHRONGEaCame रागं कुरु / हे मातः ! त्वं कथं पुनःपुनर्विलपसि ? तव पुत्रः क्व कस्मिन्थले शरीरे वा जीवे वा? द्वावपि तव पुरो वर्तते, न युक्तं रोदनम्" ततो जनकोऽवदत्-"नोऽत्र रागोऽस्माकं प्रसरति / " सुरोऽवदत्-"तर्हि स्वार्थ एव सर्वेष्विष्टः, परं परमार्थस्तु न तदा सर्वमनित्यमेव, व्यलीकमेव, सम्बन्धव्यूहमवस्तु, युवां कथं मुझथः ? सर्वो लौकिकसम्बन्धो भ्रमरूप एव, यतः युष्माकं सङ्गमोऽनादि-बन्धवोऽनियतात्मनाम् / ध्रुवैकरूपान् शीलादि-बन्धून्नित्यं समाश्रये // 1 // हे बन्धवः ! युष्माकं सम्बन्धोऽनादिः असंयतात्मनां भवति / अधुना ध्रुवैकरूपान् शीलादिबन्धून शीलशमदमादिबन्धून् हितकारकात् नित्यं सदा समाश्रये ( अहम् - कान्ता मे समतैवैका, ज्ञातयो मे समक्रियाः / बाह्यवर्गमिति त्यक्त्वा, धर्मसन्न्यासवान् भवेत् // 2 // औदयिकसम्पदं विहाय क्षयोपशमजां स्वीयां साधनसम्पदं प्राप्नोति, तदनु क्षायिकाभेदरत्नत्रयीरूपां प्राप्नोति" इत्यादिना प्रबुद्ध सर्व कुटुम्ब श्रीमत्संभवजिनपावें प्रव्रज्यां प्रतिपन्नं महानन्दमसाधयत् / सम्यक्तिरोभूतनिजात्मधर्म, आविर्भवत्येव प्रशस्तयोगात् / त्यागोऽप्रशस्तस्य सुभानुवच्च, शीघ्रं विधेयोऽपररागकस्य 1 // // इति अष्टमे त्यागाष्टके सुभानुकुमारकथानकम् // 8 // HomaonarrazeGOODCODEDies IS ज्ञानाचारादयोऽपीष्टाः, शुद्धस्वस्वपदावधि / निर्विकल्पे पुनस्त्यागे, न विकल्पो नवा क्रिया // 6 // व्याख्या-स्वस्वशुद्धपदप्राप्तिपर्यन्तं ज्ञानाचारादयोऽप्यभीष्टाः सन्ति ज्ञानाचारं प्रति एवं वक्तव्यं यत्-यावत्तवप्रसादेन // 48 // तव शुद्धं पदं केवलज्ञानं न समेयात् तावत् मे तव सेवा करणीयाऽस्ति, इत्थं दर्शनाचारस्य सेवा-क्षायिकसम्यक्त्वरूपशुद्धपद

Page #65
त्यागाष्टकम् vacanc झानसारे | प्राप्तिपर्यन्तमनुष्ठेपाऽस्ति, चारित्राचारस्य सेवा-तच्छुद्धपदयथाख्यातचारित्रप्राप्तिपर्यन्तं कर्तव्याऽस्ति, तपआचारस्याचरणं परमशुक्लच्यानलामपर्यन्तमनुप्ठेयम्, वीर्याचारस्य सेवा वीर्यस्य सर्वथा शुद्धिपर्यन्तं विधेया, यतोहि संकल्पहीनं कर्म न कदापि फलत्यतोऽत्र संकल्पविधानं कृतम् इयम् शुभोपयोगावस्थायां सविकल्पत्यागस्य मर्यादा कथिता / यदा विकल्परहितत्यागो भवति तदा यथा विकल्पो नास्ति तथा परिस्यन्दादिक्रियाऽपि नास्ति // 6 // योगे संन्यासतस्त्यागी, योगानप्यखिलांस्त्यजेत् / इत्येवं निर्गुणं ब्रह्म, परोक्तमुपपद्यते // 7 // ___ ब्याख्या- संन्यासस्य त्यागी योगसंन्यासतः सर्वयोगानपि त्यजति / अयं योगसंन्यासः चतुर्दशगणस्थानके भवति / कथितं यत-"आयोजयकरणावं द्वितीय" इति सद्विदः। आयोज्यकरणे सति द्वितीयः योगसंन्यासो भवति / केवलज्ञानेनाचिन्त्यवीर्यशक्त्या भवोपग्राहककर्म तथास्थितावानीय क्षयरूपा या क्रिया तदायोज्यकरणमुच्यते / तस्य फलं शैलेशीयोगस्य स्थिरता ऽस्ति। ततोऽन्यो योगसंन्यासनामा सामर्थ्ययोगोऽस्ति इत्थं तत्स्वरूपवत्ता कथयति-शैलेशीदशायां कायादियोगस्य त्यागादयोगनामा सर्वसंन्यासरूपसर्वोत्तमयोगो लम्यते / यथाऽन्येनोक्त-निर्गणं-गणरहितं नमामात्मस्वरूपं संघटते, यो वादीत्थं कथयति-स्वभावगणो गच्छति तदसत्यम् / एवं सति गुणोऽप्यभावो भवेद / किन्तु धर्मसंन्यासस्य त्यागावबौदायिकधर्मयोगस्याभावो निर्गण शब्दार्थः संघटनीयः // 7 // IN/ वस्तुतस्तु गुणैः पूर्ण-मनन्तैः भासते स्वतः / रूपं त्यक्तात्मनः साधो-निरभ्रस्य विधोरिव // 8 // GAFODDARDO i ence // 49 //

Page #66
ज्ञानसारे क्रियाष्टकम् acaaaaaaaaaaaaa व्याख्या - मेघशून्यचन्द्रस्येव त्यागशीलात्मनः साधोः स्वरूपं परमार्थतोऽनन्तज्ञानादिगणैः परिपूर्ण स्वतः प्रकाशते. आवरणापगमात् स्वभावगुणः प्रकटो भवेत्, किन्तु नापगच्छेत् // 8 // // इत्यष्टमं त्यागाष्टकम् // // अथ नवमं क्रियाष्टकम् // ज्ञानी क्रियापरः शान्तः, भावितात्मा जितेन्द्रयः / स्वयं तीर्णो भवाम्भोधेः, परांस्तारयितुं क्षमः // 1 // __व्याख्या-यः सम्यक् ज्ञानवान् क्रियायां तत्परः ज्ञानादिगुणैः भावितः-वासितः आत्मा येन स तथाभूतः वशेन्द्रियः स्वयं संसारसमुद्रात् तीर्णोऽन्यान् लोकानपि तारयितुं समर्थोऽस्ति // 1 // क्रियाविरहितं हन्त, ज्ञानमात्रमनर्थकम् / गतिं विना पथज्ञोऽपि, नाप्नोति पुरमीप्सितम् // 2 // व्याख्या—क्रियाशून्यं ज्ञानम् अनर्थकम्-मोक्षसाधनेऽसमर्थमस्ति यथा मार्गगामी पादविहरणक्रियां विना अभिलषितं | नगरं न प्राप्नोति तथैव तद्बोध्यम् / 2 / / स्वानुकूलां क्रियां काले, ज्ञानपूर्णोऽप्यपेक्षते / प्रदीपः स्वप्रकाशोऽपि तैलपूर्त्यादिकं यथा // 3 // व्याख्या-यथा प्रदीपः स्वयं प्रकाशमानोऽपि तेलपूरणादिक्रियामपेक्षते तथा पूर्णज्ञानवानपि अवसरे स्वभावकार्यानकूलक्रियामपेक्षते अर्थात्पूर्णज्ञानिनोऽपि समये स्वभावानुकूलक्रियायाः आवश्यकताऽस्ति // 3 // pelaelaesalesaleDieDiCIDEaea // 50 //

Page #67
ज्ञानसारे क्रियाष्टकम् RewaraeseDESIGaudeware बाह्यभावं पुरस्कृत्य, ये क्रियां व्यवहारतः / वदने कवलक्षेप, विना ते तृप्तिकाक्षिणः // 4 // ____ व्याख्या-ये जना बाह्यभावमग्रे कृत्वा व्यवहारात क्रियां निषेधन्ति ते जनाः मुखे ग्रासप्रक्षेपं विना तृप्ति वाञ्छन्ति // 4 // गुणवद्वहुमानादे-नित्यस्मृत्या च सत्किया / जातं पातयेद् भाव-मजातं जनयेदपि // 5 // व्याख्या---गणिजनस्य बहुमानादित:-आदिशब्दात् पापस्यातिनिन्दनात् अतिचारस्य च पर्यालोचनात व्रते प्राप्तदोषादणां सद्गुरोः समक्ष प्रकटनात् देवगुरुषु भक्तितः उत्तरगुणे श्रद्धया गृहीतनियमानां नित्यस्मरणात् शुभक्रिया उत्पन्नं भावं न पातयेत्, अस्मिन्सम्बन्धे विंशतिकायां भीहरिभद्राचार्येण कथितं यत्-, तम्हा णिच्चसईए बहुमाणेणं च अहिगयगणम्मि / पडिबक्खदुर्गच्छाए, परिणइ आलोयणेणं च // 1 // तित्थंकरमत्तीए, सुसाहुजणपज्जुवासणाए य / उत्तरगुणसद्धाए, एत्थ सया होइ जइअव्वं // 2 // एवमसतोवि इमो जायइ, जाओ अ न पडइक्रयावि / ता एत्थं बुद्धिमया, अवमानो होइ कायन्वो // 3 // ... .(श्रावकधर्मविंशिका गा० 18) ___ तस्मात् व्रतस्य सर्वदा स्मरणं, गणिजनानां बहुमान, व्रतप्रतिपक्षिणो जुगुप्सा, परिणामस्य पर्यालोचना, तीर्थकरस्य भक्तिः, साधोः सेवा, उत्तरगुणस्य श्रद्धा चैतैरत्र सदा प्रयत्नो विधेयः एवंकुर्वाणस्यानुत्पन्नो भावः उत्पधेत उत्पन्नस्तु न कदापि पतेत् | तेनात्र धीधनैः प्रमादं परित्यज्य सावधानर्भवितव्यम् // 5 / / DESociaeosacsEWaale // 51 //

Page #68
ज्ञानसारे शमाष्टकम् // अथ नवमे क्रियाष्टके रतिसुन्दरीकथानकम् // साकेतपुरे जितशत्रुपुत्रो रतिसुन्दरी, तत्रैव श्रेष्ठिसुता ऋद्धिसुन्दरी, मन्त्रिसुता बुद्धिसुन्दरी, पुरोहिततनुजा गुणसुन्दरी; चतस्रोऽपि सुरूपाः सुश्राविका धर्मगोष्टीदेवगुरुस्थले धर्मक्रियां वितन्वत्यः परपुरुषनियम जगृहः / इतश्च नन्दपुरविमुना रतिसुन्दरी परिणीता, तस्या रूपलावण्यं सर्वत्र प्रसृतम् / सैकदा हस्तिनागपुरेशेन दूतमुखेनार्थिता / नन्दपुरेशः प्राह-"सामान्यजनः स्वकलत्रं नापयति, कथमहं तामर्पयामि ? याहि स्वस्थानम् / " इति प्रोक्ते स दूतो गत्वा स्वस्वामिनेऽकथयत् / द्वयोर्युद्धे हस्तिनागेशस्य जयोऽभूत् / रतिसुन्दरीं लात्वा स्वस्थानं गतः / मऽर्थिता पाह-"मम चतुर्मासकं यावच्छीलं वर्तते / " राज्ञाऽचिन्ति-"पश्चादपि ममायत्तास्ति / " सा सदा प्रतिबोधं ददाति / तस्य राझो रागो न याति / ततो नृप आह-"भद्रे ! वया प्रतिदिनं देशना कृता, तपसा कृशाशी जाता. त्यक्तनेपथ्यापि च, तथापि मम मनो बाद त्वयि रक्तम् / किं स्तूयतेऽामन्यन् ? तव लोचनसुभगत्वमात्रमपि वर्णयितुमशक्यम् / ' तया स्वशीललोपके स्वनेत्रे ज्ञात्वा नृपपुरस्तक्षणं लोचने निष्कास्य कृपाण्या आकृष्य नृपकरे स्थापिते / राज्ञः खेदः संजातः / सा देशनां चकार / तेन क्षामिता / सोऽत्यन्तं दुःखं दधाति मदर्थमनया लोचने कर्षिते / तस्य दुःखापनोदाय तयाऽऽराद्धा देवता तया दत्ते द्वे लोचने / तस्यापहतो दिनानि कियन्ति स्थित्वा वीक्षामावाद / प्रशान्तचित्तेन जिताक्षमावे नैवास्ता सा सफला क्रिया / प्राप्तेऽपि कप्टे स्वकियां सुशीला, मुगन्ति नो तां रतिसुन्दरीवत् // 1 // .. // इति नवमे क्रियाष्टके रतिसुन्दरीकथानकम् // 9 // CaCIGOODevar acaracaeldCaCODEDIO // 52 //

Page #69
ज्ञानसारे कियाष्टकम् KROGEDEVITAETISETASIE क्षायोपशमिके भावे, या क्रिया क्रियते तया। पतितस्यापि तद्भाव-प्रवृद्धिर्जायते पुनः // 6 // ___व्याख्या-क्षायोपशमिके भावे वर्तमाने या संयमानुकूला क्रिया विधीयते तया क्रियया शुभभावात् पतितस्यापि तस्य || भावस्यामिवृद्धिरुपजायते, कथितं यत् - "खाओवसमिगभावे, दढजत्तकयं सुहं अणुढाणं / पडिवाडियं पिहु जायइ, पुणो वि तब्भावबुढिकर" // शुभानुष्ठानं पसितमपि पुनः तं क्षायोपशमिकं वृद्धिपथमानयति // 6 // गुणवृद्धये ततः कुर्यात् , क्रियामस्खलनाय वा / एक तु संयमस्थानं, जिनानामवतिष्ठते // 7 // व्याख्या-तस्मात्कारणात् गुणानां वर्धनायाथवा गुणेभ्यः पतनाभावाय क्रिया विधेया, एक संयमस्थानं तु केवलज्ञानिनोऽवतिष्ठते // 7 // वचोऽनुष्ठानतोऽसंग-क्रियासंगतिमङ्गति / सेयं ज्ञानक्रियाऽभेद-भूमिरानन्दपिच्छला // 8 // व्याख्या-वचनानुष्ठानात् निर्विकल्पसमाधिरूपासंगक्रियायाः योग्यतामधिश्यतीति, तदिदं ज्ञानक्रियायाः अमित्रभूमिकाऽस्ति यतो हि असंगभावक्रिया शुद्धोपयोग-शुद्धवीर्योल्लासाम्यां सह तन्मयतां विभत्ति अन्यच्च तत्स्वाभाविकानन्दामृतरसात सिक्तमस्ति अनुष्ठानं चतुर्विधम्-प्रीतिः, भक्तिः , वचनम् , असंगक्रिया च / तत्रात्यन्तप्रीतिपूर्वकं यदनुष्ठान-क्रिया तत्पीत्यनुष्ठानं प्रोच्यते / अत्यादरपूर्वकं यदनुष्ठानं तद्भक्त्यनुष्ठानम् / बागममनु alesmerocracaelaenaclai

Page #70
ज्ञानसारे तृप्त्यष्टका | श्रित्य यदनुष्ठानं तद्वचनानुष्ठानम् / अतिशयाभ्यासात शास्त्रनिरपेक्षं सहजतया यत्क्रियते तदसंगानुष्ठानं चोच्यते / तत्र वचनानुष्ठानात् आत्मा असंगक्रियायोग्यतामधिगच्छति // // इति नवमं क्रियाष्टकम् // GEVOETSCHECTRICIRCOTIES // अथ दशमं तृप्त्यष्टकम् // Kaa पीत्वा ज्ञानामृतं भुक्त्वा, क्रियासुरलताफलम् ।साम्यताम्बूलमास्वाद्य,तृप्ति यान्ति परां मुनिः // 1 // व्याख्या-ज्ञानरूपममृतं पीत्वा, क्रियारूपं कल्पवल्लीफलं भुक्त्वा, समतापरिणामरूपताम्बूलमाखाद्य महान् साधुः उत्कृष्टं तृप्तिं प्राप्नोति // 1 // | स्वगुणैरेव तृप्तिश्चे--दाकालमविनश्वरो / ज्ञानिनो विषयैः किं तै-यभवेत्तृप्तिरीत्वरी // 2 // . व्याख्या-यदि ज्ञानी पुमान् निजदर्शनज्ञानचारित्ररूपैर्गुणैरेव सदाऽविनाशिनी तृप्तिर्भवेत् तहिं यविषयैररूपकाला तृप्तिभवति तैविषयः किं प्रयोजनमस्ति, अर्थात् न किमस्ति // 2 // या शान्तैकरमास्वादा--द्भवेत्तृप्तिरतीन्द्रिया / सा न जिह्वेन्द्रियद्वारा, षड्रसास्वादनादपि // 3 // व्याख्या-शान्तरूपाद्वितीयरसास्वादान-अनुभवात् या इन्द्रियातोता केवलमनुभवगम्या तृप्तिर्भवति सा तृप्तिः जिहया COSTICIREBOSTADO // 54 //

Page #71
तृप्त्यष्टकम् ज्ञानसारे || पडसास्वादनादपि न भवति, अन्यसर्वतृप्तिभ्यः अधिका दर्शिता तस्मादत्र व्यतिरेकालङ्कारोऽस्ति // 3 // संमारे स्वप्नवन्मिथ्या, तृप्तिः स्यादाभिमानिकी / तथ्या तु भ्रान्तिशून्यस्य, साऽऽत्मवीर्यविपाककृत्॥४| व्याख्या - यथा स्वप्ने मोदकभक्षणात् दर्शनात्तृप्तिर्भवति तथाऽस्मिन् संसारेऽभिमानसिद्धातृप्तिमिथ्या भवति, सत्या | / तृप्तिस्तु मिथ्याज्ञानरहितसम्यग्दृष्टेर्भवति, सा तृप्तिः आत्मनो वीर्यपरिपाककारिका भवति, तृप्तेः लक्षणं वीर्यपृष्टिरस्ति // 4 // पुद्गलैः पुद्गलास्तृप्तिं, यान्त्यात्मा पुनरात्मना / परतृप्तिसमारोपो, ज्ञानिनस्तन्न युज्यते // 5 // व्याख्या-पुद्गलपदाथैः पुद्गलाः तृप्तिं प्राप्नुवन्ति किन्तु आत्मा आत्मगुणपरिणामात् तृप्तिमधिगच्छति, तस्मात्कारणात पुद्गलतृप्तिसमारोपः आत्मनि उपचारः अभ्रान्तस्य ज्ञानिनो न संघटते अन्यस्य धर्ममन्यस्मिन् च आरोपयेत् स कथं ज्ञानी अभिधीयते // 5 // मधुराज्यमहाशाका-ग्राह्येवाह्ये च गोरसात् / परब्रह्मणि तृप्तिा, जनास्तां जानतेऽपि न // 6 // व्याख्या-मधुराज्यस्य मनोहरराज्यस्य, महाशाकात महातृष्णावतः पुरुषात् अग्राह्य-प्राप्तुमशक्ये गोरसात-वाचोरसात् बाह्ये परब्रह्मणि या तृप्तिरस्ति तां लोका न जानन्ति तर्हि कथं प्राप्नुयुः / भोजनादौ या तृप्तिरस्ति सा मधुरात् आज्यात् स्वादिष्टधृतात् महान् चासौ शाकश्चेति महाशाकः तस्माद् ग्रहीतुं योग्याद् गोरसात् दधिदुग्धात् बाह्या नास्ति भोजने व्यञ्जनोपेते को रसो गोरसो जिमते शाकादिसहितेऽपि भोजने गोरसं विना को रसोऽस्ति, इत्यादिवचनाद् ज्ञेयं भवति परब्रह्म तु गोरसात-वाचः COECDONACICIE FITAS CHICTORCASSO acara

Page #72
तृप्त्यष्टकम् ज्ञानसारे परमस्ति "यतो वाचो निवर्तन्ते अप्राप्य मनसा सह" इति वेदवाक्यात् / “अपयस्सपयं नथि" (आचा अ० 5 उ०६) वर्णादिरहितात्मनः स्वरूपं कथयितुं किमपि पदमलं न भवति, इत्यादिसिद्धान्तवचनाद्बोध्यम् / अत्रेमौ दावों कथितौ व्यतिरेकालङ्कारोऽस्ति / विषयोर्मिविषोद्गारः, स्यादतृप्तस्य पुद्गलैः / ज्ञानतृप्तस्य तु ध्यान--सुधोद्गारपरम्परा.॥७॥ व्याख्या - पुद्गलैरतृप्तस्य विषयतरङ्गरूपविषस्योद्गारः स्यात् ज्ञानैः तृप्तम्य तु ध्यानरूपामृतस्योद्गारपरम्परा भवति / अतिपुदगलभोजनं विषभोजनं भवति, ततः विषयविषस्याजीर्णत्वे कदुगारो भवेत् ज्ञानामृताशिनो महातृप्तस्यामृतोद्गारो भवति / इदमेव हि महातृप्तेः लक्षणमस्ति // 7 // अथ दशमे तृप्त्यष्टके बुद्धिसुन्दरीकथानकम् // 10 // नवमक्रियाष्टकस्य रतिसुन्दर्याः कथानके या तु प्रधानसुता कथिता सा बुद्धिसुन्दरी साररूपाऽस्ति सा राज्ञा दृष्टा, दत्या याचिता, साऽन्यं नरं नेच्छति / राज्ञा कूटरचना विधाय सकुटुम्बो मन्त्री धृतः / अमात्यं प्राह नृपः-"यदा मदाज्ञां करोषि तदा त्वां मुशामि"। स ऊचे-"यदेव अज्ञापयति तत्प्रमाणम् / " तथोक्ते बुद्धिसुन्दरी रक्षिता स्वान्तःपुरे, सा भृशमर्थिताऽपि नेच्छति, उपदेशं च ददाति यतः संसारे स्वप्नवन्मिथ्या, तृप्तिः स्यादाभिमानिकी / तथ्या तु भ्रान्तिशून्यस्य, सात्मवीर्यविपाककृत // 1 // ___ संसारे द्रव्यतश्चतुर्गतिरूपे भावतो मिथ्यात्वादिभावलक्षणे संसरणे आभिमानिकी "मया छलबलं कृत्वेदमनुभूतं मत्सदृशः // 56 // INI कोऽपि जगति नास्तीत्यहं कृती" इति मिथ्याभिमानोत्पन्ना या तृप्तिः सा स्वप्नवन्मिथ्यावितथा कल्पनारूपा एव गत्वरत्वात्परत्वात्स्व SENTS NESIKTASTE PEADSDEMSDETTENSETS

Page #73
शानसारे तृप्त्यष्टकम् DICADO DESCRIBEDFOIS सत्तारोधकाऽष्टकर्मबन्धनिदानरागद्वेषोत्पादकत्वात् मरुमरीचिकाकल्पा तृप्तिनं सुखहेतुः / पुनः भ्रान्तिशून्यस्य सम्यग्ज्ञानोपयुक्तस्य तथ्या सत्या स्वस्वभावाविर्भावानुभवात्मिका तृप्तिः सुखहेतुः किन्तु सा तृप्तिः आत्मवीर्यविपाककृव, आत्मनो वीर्य तस्य विपाक: पुष्टिस्तं करोतीति / अहो आश्चर्ये इन्द्र उपेन्द्रः कृष्ण इत्यादयो न सुखिनः / कथंभूताः ? विषयैर्मनोशेन्द्रियसंयोगैः अतृप्ता-अनेकबनिताविलास- | षड्रसग्राससुरभिकुसुमवासरम्यावासादिभिः मृदुशब्दाकर्णनवर्ण्यवर्णावलोकनैः असंख्यकालभोगैरप्यतृप्ताः, न चैते तृप्तिहेतवः, असदारोप एवायम् / लोके-चतुई शरज्ज्वात्मके, एको भिक्षुः आहाराद्यगृद्धः संयमयात्रार्थ भिक्षणशीलो, निष्परिप्रहः सुखी अस्ति / ज्ञानं स्वरूपावबोधस्तेन तृप्तः, रागाद्यञ्जनश्यामतामुक्तः स्वधर्मभोगत्वात् / / . इत्याद्यनेकोपदेशरपि न बुद्धः, तदा तया पश्चालिका सुशिरा स्वसदृशी मद्यपूरिता कारिता / बहुदिनान्तरं राजा सरागवाक्यंजल्पति, तदा तया प्रच्छन्नं स्वपश्चाद्भागतः पुत्तलिकामुखमुद्घाटितम् / पूतिगन्धः प्रसृतः / नृपेणोक्तम्-'किमिदम् ? / तयोक्तम्'अङ्गमीदृशमस्ति' / तथापि राज्ञो रानापनमो न जातः / तया गवाक्षतः झम्पापातो दत्तः, तेन तस्या मूर्छाऽभूत् / ततो नृपस्यानुतापो जातः / सा सज्जीकृता तेन / तस्य परसोनियमः / सा दीक्षिताऽभूत, संपूर्णतृप्तिगुणेन शिवमापेति / संपूर्णतृप्तिप्रभवाश्च सद्गुणाः, शीलादयो भान्ति शुभात्मनि भृशम् / तां बुद्धिनाम्नी रमणीमिवाञ्चति, तेषां प्रशंसा जगति क्रमाच्छिवम् // 1 // इति दशमे तृप्त्यष्टके बुद्धिसुन्दरीकथानकम् // 10 // GICOCACOOOOCAC सुखिनो विषयातृप्ता, नेन्द्रोपेन्द्रादयोऽप्यहो / भिक्षुरेकः सुखी लोके, ज्ञानतृप्तो निरञ्जनः // 8 // // 57 //

Page #74
झानसारे व्याख्या-विषयैरतृप्ता, इन्द्रकृष्णादयोऽपि सुखिनः न सन्ति, अहो चतुर्दशसु राजलोकेषु ज्ञानत्तप्तः निरञ्जनः-कर्म- || निर्लेपाष्टकम् मलिनतारहितः एकः साधुरेव सुखो अस्ति / / 8 / / // इति दशमं तृप्त्यष्टकम् // DIDNOSTIOSOS // अथैकादर्श निलेपाष्टकम् // संसारे निवसन् स्वार्थ-सज्ज-कज्जलवेश्मनि / लिप्यते निखिलो लोकः, ज्ञानसिद्धो न लिप्यते॥१॥ व्याख्या -कजलगेहेऽस्मिन संसारे निवसन् स्वार्थमग्नः समस्तो लोको लिप्यते-कर्मणा बध्यते, किन्तु यो लोकः ज्ञान- पल सिद्धोऽस्ति स न लिप्यते // 1 // नाहं पुद्गलभावानां कर्ता कारयिताऽपि च / नानुमन्ताऽपि चेत्यात्म-ज्ञानवान लिप्यते कथम् // 2 व्याख्या-अहं पौगलिकभावानां कर्ता कारयिता वाऽनुमोदनकर्ता च नास्मि, एतादृक्समभाववान् आत्मज्ञानी कथं कर्मणा लिप्यते, न कथमपीत्यर्थः // 2 // अथैकादशे निलेपाष्टके गुणसुन्दरीकथानकम् // 11 // श्रावस्त्यां पुरोहितसुतेन गुणसुन्दरी परिणीता / तस्यां साकेतपुरद्विजो रक्तः / ततः पल्ली गतो भिल्लानाह-"मम गुण BEDIOACOCOCCODING

Page #75
ज्ञानसारे निर्लेपाष्टकम् सुन्दरी भवतु युष्माकं पार्था भवन्तु" इति प्रोच्य ते तत्र नीताः / द्विजेन सुन्दरी गृहीता / क्वापि नगरे स्थित्वा तां प्राह-'मम पत्नी भव' / तयोक्तम्-'नियमोऽस्ति' / कियन्ति दिनानि सोक्षालनं करोति / भैषज्ययोगेन साऽशुचिगुण्डिताङ्गी स्थिता / द्विजो विरागी जातः / तद्भावं विज्ञाय सा पाह-'मम पितुः पार्श्वे मां नय' / तेन तथा कृतम् / अन्यदा सर्पदष्टद्विजस्तया सज्जितः / गुरुपायें नीतः। तत्रेति धर्मदेशनामशृणोत्-"जीवो निर्लेपगुणान्वितोऽनेकगुणानाप्नोति।" किनामा निर्लेपः 1 चेतनस्य सकलपरभावसंयोगाभावेन स्वभावावस्थान निलेपः, यतःलिप्यते पुद्गलस्कन्धो, न लिप्ये पुद्गलैरहम् / चित्रव्योमाञ्जनेनेव, ध्यायन्निति न लिप्यते // 3 // व्याख्या-पुद्गलानां स्कन्धः पुद्गलैः लिप्यते किन्तु अहं न लिप्ये यथाऽञ्जनेन विचित्राकारमाकाशं न लिप्यते एवं | ध्यानं कुर्वाणः आत्मा न लिप्यते, कर्मणा न बध्यते इत्यर्थः // 3 // लिप्तताज्ञानसम्पात-प्रतिघाताय केवलम् / निर्लेपज्ञानमग्नस्य, क्रिया सर्वोपयुज्यते // 4 // व्याख्या-निर्लेपज्ञानमग्नस्य-अहं निलेपोऽस्मि इति ज्ञानप्रवाहारूढस्य योगिनः सर्वा क्रिया व्युत्थानदशायां व्यवहारात लिप्तताज्ञानस्यागमननिरोधाय उपयुक्ता भवति, तस्मादेव कारणात् ध्यानारूढस्य आवश्यकादिक्रिया आत्मध्यानधारास्थितये आलम्बनं कथितम् // 4 // लिप्यतेऽन्योन्याश्लेषेण संक्रमादिना पुद्गलस्कन्धः अन्यैः पुगलैलिप्यते उपचयी स्यात् / अहमिति सर्वेषां भावनावचनम्,अहं निर्मलश्चिद्रूपो न पुद्गलाश्लेषो / वस्तुवृत्त्या पुगलात्मनोस्तादात्म्यसम्बन्ध एव नास्ति, संयोगसंबन्धस्त्वौपाधिकः / यथा व्योम-आकाश DOODGEMEINDSATGE // 59 //

Page #76
मानसारे निर्लेपाष्टकम् NESTETTIFICACIONE चित्रेरखनै संलिप्यमानमपि न लिप्यते तथाऽहमपि अमूर्तात्मस्वभावः पुद्गलैरेकक्षेत्रावगाढेन लिप्ये / यो झात्मस्वभाववेदी स स्ववीर्य झानादिशक्ति चात्मनि व्यापारयन् अभिनवकर्मग्रहणैर्न लिप्यते / यावदात्मशक्तिः परानुयायिनी तावदाश्रवः, यावच्च स्वशक्तिः स्व. रूपानुयायिनी तावत्संवरः / यतःतपःश्रुतादिना मत्तः, क्रियावानपि लिप्यते / भावनाज्ञानसम्पन्नो, निष्क्रियोऽपि न लिप्यते॥५॥ व्याख्या-तपसा श्रुतादिनाऽपि वा अभिमानी क्रियावानपि कर्मणा वध्यते, तत्त्वज्ञानसहितः क्रियारहितोऽपि कर्मणा | न लिप्यते // 5 // जिनकल्पादितुल्यक्रियाभ्यासप्रवृत्तिन धर्मः / भावनाऽनुप्रेक्षा तज्ज्ञानमग्नो निष्कियोऽपि न लिप्यते / यतः न कम्मुणा कम्म खर्वति बाला, अकम्मुणा कम्म खवंति वीरा / - मेहाविणो लोभमयावतीता, संतोसिणो नोपकरंति पाबं // 1 // जहा कुम्मो सअंगाई, सए देहे समाय (ह) रे / एवं पावाइ मेहावी, अज्झत्ते णं समाहरे // 2 // ___ इत्यादिधर्मज्ञानोपदेशः श्रीगुरुणोदितः / तं श्रुत्वा स द्विजो बुद्धः परदारनियमं जमाह / सा गुणसुन्दरी स्वरूपसौन्दर्यकशीकरणाय साध्वी धर्मक्रियामकरोत् / क्रमादिवं प्रापेति / // इति एकादशे निर्लेपाष्टके गुणसुन्दरीकथानकम् // 11 // अलिप्तो निश्चयेनात्मा, लिप्तश्च व्यवहारतः। शुद्धयत्यलिप्तया ज्ञानी, क्रियावान लिप्तया दृशा // 6 // acaraceaeaieDeUDEL // 6 //

Page #77
ज्ञानसारे निःस्पृहाष्टकम् Relaeraeseeloperorales व्याख्या-निश्चयनयेनात्मा लिप्तो नास्ति अर्थात्कर्मणाऽबद्धोऽस्ति / व्यवहारनयेन तु आत्मा लिप्तोऽस्ति कर्मणा बद्धो| ऽस्ति,ज्ञानयोगी शुद्धध्यानात् अलिप्तदृष्टया शुद्धति, क्रियावान् लिप्तत्वदृष्ट्या शुद्धो भवति अर्थात् लिप्ततां दूरीकर्तुमभ्यस्यति // 6 // | ज्ञानक्रियासमावेशः, सहैवोन्मीलने द्वयोः / भूमिकाभेदतस्त्वत्र, भवेदेकैकमुख्यता // 7 // व्याख्या-द्वयोः दृष्टयोः सममेव विकाशे सति ज्ञानक्रिययोः समावेशः एकीभावो भवति, गुणस्थानकरूपायाः भूमि- | काया भेदात् अत्र ज्ञानक्रिययोः एकैकस्य मुख्यता मवति, ध्यानदशायां ज्ञानस्य, व्यवहारदशायां क्रियायाः मुख्यता भवति॥७॥ सज्ञानं यदनुष्ठानं, न लिप्त दोषपङ्कतः। शुद्धबुद्धस्वभावाय, तस्मै भगवते नमः // 8 // व्याख्या-यस्य ज्ञानयुक्तक्रियारूपानुष्ठानं दोषरूपपङ्कात् न लिप्तं तस्मै शुद्धो निर्मल: बुद्धो टोत्कीर्णज्ञानरूपः स्वभावो यस्य तादृशाय भगवते नमस्कारोऽस्तु // 8 // // इत्येकादशं निलेपाष्टकम् // Parelalevacuasaccaacaca // अथ द्वादशं निःस्पृहाष्टकम् // स्वभावलाभात् किमपि, प्राप्तव्यं नावशिष्यते / इत्यात्मैश्वर्यसम्पन्नो, निःस्पृहो जायते मुनिः // 1 // // 6 //

Page #78
निःसहाष्टकम् हानसारे व्याख्या-आत्मनः स्वभावप्राप्तः, अन्यत्किमपि प्राप्तुं नावशिष्यते, इत्थमात्मनः ऐश्वर्य प्रभुत्वं प्राप्तो मुनिः निःस्पृहः स्पृहारहितो भवति // 1 // संयोजितकरैः के के, प्रार्थ्यन्ते न स्पृहावहैः / अमात्रज्ञानपात्रस्य, निःस्पृहस्य तृणं जगत् // 2 // व्याख्या-स्पृहावन्तः बद्धकराः पुमांसः कांस्कान प्रार्थयन्ते अर्थात्सर्वान् दातृन् याचन्ते / अपरिच्छिन्नज्ञानवतो निःस्पृहस्य मुनेस्तु सर्व जगत् तृणतन्यमस्ति // 2 // छिन्दन्ति ज्ञानदात्रेण,स्पृहाविषलतां बुधाः / मुखशोषं च मूछा च, दैन्यं यच्छति यत्फलम् // 3 // ___व्याख्या-आत्मज्ञानिनो बुद्धाः पण्डिताः ज्ञानरूपेण दात्रेण स्पृहारूपां विषवल्ली भिन्दन्ति, यत्स्पृहाविषलतायाः फलं कण्ठशोष मृच्छा दीनतां च ददाति // 3 // ___अथ द्वादशे अष्टके कालवैशिकभूपर्षिकथानकम् // 12 // मथुराधिपो जितशत्रुः / सोऽन्यदा कालाहां वेश्यां दृष्टा मोहितोऽन्तःपुरे चिक्षेप / तया सह भोगान्मुञ्जानस्य तस्य कालवैशिकनामा सुतोऽभवत् / सोऽन्यदा निशि सुप्तः शृगालानां शब्दं श्रुत्वा स्वभृत्यानिति पप्रच्छ-'वेषां शब्दोऽसौ श्रुयते' ? ते पाहू:-'फेरूणाम्' इति / कुमारः प्राह-एतान् बद्ध्वा काननादानयत' / तेऽप्येकं जम्बूकं बद्ध्वा वनादानीय तस्मै ददुः। क्रीडा रतिः स तं वारंवारं जघान / स हन्यमानः खिखीति ध्वनिं यथा यथा चक्रे तथा तथा स उच्चजहर्ष / तेनेवं मार्यमाणो गोमायु॥६॥ II व्यपद्यत, अकामनिर्जरया व्यंतरत्वमवाप / एकदा स कानने इति साधुदेशनां शुश्राव DICAS DAACACACOSTE CORINDONESIENIEWS

Page #79
खानसारे AMBEDDEDACACOSTROTHE निष्कासनीया विदुषा, स्पृहा चित्तगृहाबहिः / अनात्मरतिचाण्डाली-सङ्गमङ्गीकरोति या // 4 // | निःस्पृहाष्टकम् व्याख्या-या स्पृहाऽऽत्मविरुद्धपुद्गलरतिरूपायाः चाण्डाल्याः सहवासं खीकरोति तां स्पृहां पण्डितो जनः निजचित्तरूपात् गृहाद्वहिष्कुर्यात् // 4 // विदुषा-पण्डितेन आत्मसमाधिसाधनोद्यतेन स्पृहा पराशा चित्ततो दूरीकरणीया, या स्पृहा अनात्मानः परभावास्तेषु रतिरेव चाण्डाली तस्याः सङ्गमङ्गीकरोति, अतः स्पृहा त्याच्या / __जे परभावे रत्ता, मत्ता विषयेषु पावबहुलेसु / आसापासनिबद्धा, भमंति च उगइमहारणे // 1 // निरस्तपराशापाशा निर्ग्रन्याः स्वरूपचिन्तनस्वरूपरमणानुभवलीनाः पीनास्तत्त्वानन्दे रमन्ते यतःतिणसंथारनिसनो, मुनिवरो मदुरागमयमोहो / जं पावह मुत्तिसहं, कत्तो तं चक्कवठ्ठी वि // 1 // आयसहावविलासी, आयविसुद्धो यो निए धम्मे। नरसुरक्सियविलासं, तुच्छं निस्सार मन्नति // 2 // इत्यादि धर्मवाक्यात्प्रबुद्धः प्रव्रज्यामुपाददे / अन्यदा एकाकिविहारप्रतिमा प्रतिपन्नो विहरन मुद्गशैलपुरेऽगात, तदा तस्य मुनेः अझै रोगः प्रादुरासीद, तेन व्याधिना पीडथमानो न जातु मनसाऽपि भिषजं भैषज चैषीत, किन्तु शरीरे निःस्पृहो जातः / तत्पुरेशस्तस्य साधोः स्वसृपतिर्वर्तते / मुनेः स्वसा सोदरमझेरोगपीडथमानं ज्ञात्वा तस्य चिकित्साविषयमभिग्रहमवबुद्धच स्नेहमोहिताऽर्शोघ्नमौषधं भिक्षया सार्धं तस्मै बान्धवसाधवेऽदात् / सोऽथ मुक्ततदाहारस्तदन्तर्गतमौषधं ज्ञात्वा जातानुतापोऽन्तर्दथ्यौ-"अहो ! अनुपयोगेनायुक्तं मया कृतं यदर्शीजन्तुनाशाभिप्रहस्य भङ्गोऽधिकरणग्रहणम्, स्यादेवाहारार्थिनामेवम् , तदहमाहारं जहामि" इति ध्यात्वा पुरान्निगेत्य भूधरमारुझ स महामुनिरनशनं विदधे / तं चात्तानशनं शास्वा नृपः स्वनरररक्षयव अस्योपसर्ग कश्चिन्मा कार्षीत् / महOHaeDEHaat

Page #80
शानसारे नि:स्पृहाष्टकम् VIDBENITO ESTADO इतश्च या शिवा हता तेन, स व्यन्तरोऽभूत, स चावधिना स्वप्राग्भववरं संस्मृत्य तं मुनिमुपद्रोतुं सवत्सां शिवां व्यकरोत, नृपायुक्ता नरा पावत्साधुसन्निधौ तस्थुस्तावत्तं शगाली न दुनोति, यदा ते नराः पश्चाद्गच्छन्ति तदा शिवा खिखीतिकुर्वाणा मुनि मुहर्महुश्चखाद / तां शिवोत्पादितपोडामर्शो बाधां च सहमानो निःस्पृहभावं नामुचत, किंतु धर्मध्याने स्थितो दध्यौ / दुःखे रोगोत्थिते सत्यार्तध्यानविवर्धके शिवोत्पादिते चोग्ररौद्रध्यानानुबन्धके स नातरौद्रे व्यधात / एवं पञ्चदशदिनानि यावत्तां शगालीकृतव्यथा सहमानो महासरस्वोऽनशनं प्रपाल्य कर्मक्षयेण केवलज्ञानमासाद्य महामुनिमहानन्दपदमवाप // इति निःस्पहभावतो रुजं, परिषहे मुनिकालवैशिकः / सकलैरपि साधुमिस्तथा, सहनीयोऽयमुदारनिःस्पृहैः // 1 // // इति द्वादशे निःस्पृहताष्टके कालवैशिकभूपर्षिकथानकम् // 12 // स्पृहावन्तो विलोक्यन्ते, लघवस्तृणतूलवत् / महाश्चर्य तथाप्येते, मज्जन्ति भववारिधौ // 5 // व्याख्या-लालसावन्तो जनाः तृणतूलयोरिव लघवो दृश्यन्ते इतरैर्जनः, तथापि ते संसारसमुद्रे मज्जन्ति इति महदाश्चर्यमस्ति, अन्यद्यद् लघु तन मजति / तथा चोक्तम् तलं तृणादपि लघु, तूलादपि हि याचकः / वायुना किं न नीतोऽसौ, मामयं प्रार्थयिष्यति // 1 // व्याख्या-तृणातलं लघु, तूलादपि याचको लघुर्भवति तथापि मामयं याचकः किमपि प्रार्थयिष्यति इति भयाद्वायुः तं याचकं न कर्षति // 5 // गौरवं पौरवन्धत्वात् , प्रकृष्टत्वं प्रतिष्ठया / ख्यातिं जातिगुणात् स्वस्य, प्रादुष्कुर्यान्न निःस्पृहः // 6 // PODEMOCIEDADE DE // 6 //

Page #81
ज्ञानसारे मोनाष्टकम् GIBET OTACZACCONTIESAS. व्याख्या-स्पृहारहितो मुनिः नगरवासिनां वन्दनीयत्वात् निजमहत्वं शोभया चोत्तमत्वं जातिकुलसम्पनत्वात् प्रसिद्धिं च न प्रकटयेत् // 6 // भूशय्या भेक्षमशनं, जीर्ण वासो गृह वनम् / तथापि निःस्पृहस्याहो, चक्रिणोऽप्यधिक सुखम् // 7 // || ___ व्याख्या- पृथिवी एव सुखशय्या, भिक्षासमूहाद्भोजनं, जीर्ण वस्त्रं, गृहं तु वनं तथापि महदावर्य यत्, चक्रवर्तिनो राज्ञः अपेक्षयाधिकं सुखं निःस्पृहस्य योगिनो भवति // 7 // परस्पृहा महादुःखं, निःस्पृहत्वं महासुखम् / एतदुक्तं समासेन, लक्षणं सुखदुःखयोः // 8 // ____व्याख्या-परस्य या आशा सैव महाकष्टमस्ति, निःस्पृहत्वं च महत्सुखमस्ति, इत्थं संक्षेपेण सुखदुःखयोः लक्षणं | कथितम् // 8 // // इति द्वादशं निःस्पृहाष्टकम् // CHOUDELGeeeeeDial // अथ त्रयोदशं मौनाष्टकम् // मन्यते यो जगत्तत्वं, स मुनिः परिकीर्तितः / सम्यक्त्वमेव तन्मौनं, मौनं सम्यक्त्वमेव वा // 1 // ||

Page #82
शानसारे मौनाष्टकम् OCACACACACTRICE व्याख्या-यो जगतस्तस्वं जानाति स मुनिरित्वं तीर्थदरगणधरेंच प्रतिपादितं तस्मात्कारणात मनिपदस्य व्युत्पत्तिनिमित्तभूतजगत्तत्वावबोधस्य सत्त्वात्सम्यक्त्वमेवं मुनित्वं मुनित्वमेव वा सम्यक्त्वमस्ति, अत एव सर्वे शब्दाः क्रियावाचिनः सन्ति, एतादृशमेवम्भूतनयस्याभिप्रायमादाय आचाराङ्गत्रे कथितं, यत् जं सम्मति पासह, तं मोणंति पासह / जे मोणंति पासह, तं सम्मति पासह // ण इमं सक्कं सिढिलेहिं अदिज्जमाणेहिं गुणासाएहिं कसामायारेहिं पमत्तेहिं गारमावसंतेहिं / मुणी मोणं समायाए, घुणे कम्मसरीरगं। पंतं लूहं च सेवन्ति, वीरा संमत्तदंसिणो / (अ 5 20 3 सू० 155 ) देव सम्यक्त्वं तदेव मनित्वं, यदेव च मुनित्वं तदेव सम्यक्त्वमिति मौनं मन्दबलेः, रागिःमि-शब्दादिविषयासक्तैः कुटिलाचारी-मायापरैः प्रमादिभिर्वा गृहस्थैः पालयितुमशक्यमस्ति, मनिस्तु मौनमादाय कार्मणं शरीरं नाशयेत. तस्मात्सम्यग्दर्शिनो वीरपुरुषाः प्रान्तं तवं च भुक्ते // 1 // आत्माऽत्मन्येव यच्छुद्धं, जानात्यात्मानमात्मना / सेयं रत्नत्रये ज्ञप्ति-रुच्याचारकता मुनेः // 2 // व्याख्या-ज्ञाता आत्मा आत्मस्वभावभूताधारे शुद्धकर्मोपाधिरहितैकत्वं पृथक्त्व-पृथक्परिणामतामेदाभेदरूपेण पृथक्परिणतिमच्च द्रव्यरूपमात्मानमात्मना ज्ञपरिनां प्रत्याख्यानपरिज्ञां च जानीयात्, सेयं रत्नत्रये ज्ञानश्रद्धाऽऽचाराणामभेदपरिणामो मुनर्भवति, तथा चोक्तम् Dewaoracayaeliciesalelaie // 66 //

Page #83
ज्ञानसारे मौनाष्टकम् verseDEIGO ONDES DESODIO ___ आस्मानमात्मना वेत्ति, मोहत्यागाद्यदात्मनि / तदेव तस्य चारित्रं, तज्ज्ञानं तच्च दर्शनम् // 1 // चारित्रमात्मचरणाद्, ज्ञानं वा दर्शनं मुनेः / शुद्धज्ञाननये साध्यं, क्रियालाभात् क्रियानये // 3 // ___ व्याख्या-आत्मन्येव चलनात् पुद्गलेम्पो निवृत्तिकरणात् चारित्रम् , बोधस्वरूपाद् ज्ञानम् , जिनोक्तभावस्य श्रद्धारूपत्वाद्दर्शनम् , एवं ज्ञानाद्वैतनयाभिप्रायेण मुनेः साध्यमस्ति तदेकमेव वस्तु भेदनयापेक्षया त्रिरूपमस्ति, ज्ञानस्य फलरूपक्रियालामात् क्रियानयस्याभिप्रायेणैकता ज्ञेषा, विषयप्रतिभासव्यापारे ज्ञानम्, आत्मपरिणामव्यापारे सम्यक्त्वम् , आस्रवप्रतिबन्धात्तत्वज्ञानव्यापारे चारित्रमित्थं व्यापारमेदाद् ज्ञानं त्रिरूपं प्रतिपादितम् // 3 // यतः प्रवृत्तिन मणौ, लभ्यते वा न तत्फलम् / अतात्त्विकी मणिज्ञप्ति-मणिश्रद्धा च सा यथा // 4 // व्याख्या-यथा यतो मणौ प्रवृत्तिर्न स्यादथवा अलङ्कारादौ आयोजनरूपप्रवृत्ते: फलं नाप्नुयात् , तर्हि तन्मणिज्ञानम् , अयं मणिरिति श्रद्धा च वास्तविका असल्या अस्ति // 4 // तथा यतो न शुद्धात्म-स्वभावाचरणं भवेत् / फलं दोषनिवृत्तिा , न तज्ज्ञानं न दर्शनम् // 5 // व्याख्या-तथा.येन विमलात्मस्वभावस्याचरणं न स्याद् वा विशुद्धात्मलाभस्य फलं रागद्वेषात्मकस्य दोषस्य निवृत्तिरूपं न स्यात् , तद् झानं नास्ति, तद् दर्शनं नास्ति-सम्यक्त्वमपि नास्ति // 5 // अथ त्रयोदशे मौनाष्टके कुरुदत्तकथानकम् // 13 // O // 67 // Ge

Page #84
सानसारे मोनाष्टकम् गजपुरे महेभ्यपुत्रः कुरुदत्तः महासुखी / स एकदा श्रीधर्मगुरुदेशनासमये गतः इति श्रीस्याद्वादाप्तवाक्यं हृदये बभार"आत्मज्ञानप्राप्त्यर्थमेवं विवदन्ति अनेकदर्शनान्तरीयाः प्राणायामन्ति रेचकादिपवनमवलम्बयन्ति मौनं, भ्रमन्ति गिरिवननिकुशेषु, तथाप्यहत्प्रणीतागमश्रवणाप्तस्याद्वादं स्वपरपरीक्षापरीक्षितं स्वस्वभावावबोधमन्तरेण न कार्यसिद्धिः / यतः आत्माज्ञानभवं दुःख-मात्मज्ञानेन हन्यते / अभ्यस्तं तत्तथा तेन, येनात्मा ज्ञानमयो (नवान्) भवेत् // अत्रोपादानस्वरूपे षट्कारकचक्रमय एवात्मा-स्वयमेव कर्ता कार्यरूपोऽपि का कारणरूपः सम्प्रदानापादानाधिकरण: स्वयमेवेति, महाभाष्येऽप्युक्तम्-आस्मा जीवः कर्त्तारूप आत्मानमनन्तशुद्धधर्मकार्यस्वायत्तमात्मनाऽऽत्मीयशक्तिकरणमूतेन भात्मने आत्मधर्मप्रादुष्करणाय आत्मनः परभावात् पृथगात्मनि आधारभूतेऽनन्तधर्मपर्यायपात्रभूते इति, अत आत्मस्वरूपमग्न एव मुनिः (वर्तते) यतःयथा शोफस्य पुष्टत्वं, यथा वा वध्यमण्डनम् / तथा जानन भवोन्माद-मात्मतृप्तो मुनिर्भवेत् // 6 // . व्याख्या-यथा शोफस्य-उत्फुलस्य पुष्टत्वं पुष्टिः, अथवा यथा वध्यस्य-हन्तुं योग्यस्य जन्तोः पुष्पमालाभरणं कृतं भवति तथा संसारस्योन्मादं विदन्मुनिः आत्मन्येव तृप्तो भवति // 6 // यथा शोफस्य पुष्टत्वं शरीरस्थौल्यं न पुष्टत्वे इष्टम् / अथवा यथा बध्यस्य मारणार्थ स्थापितस्य मण्डनं करवीरमालाधारोपणात्मकम्, एवं रूपं भवोन्मादं जानन् भवस्वरूपमेवंविधं जानन् मुनिः समस्तपरभावत्यागी आत्मतृप्तः आत्मस्वरूपेऽनन्तगुणात्मके तृप्तः तुष्टः भवेद संसारस्वरूपमसारं निष्फलमभोग्यं तुच्छं ज्ञात्वा मुनिः स्वरूपे मग्नः स्यात् / इत्याद्यात्मस्वरूपं श्रीगुरुमुखाच्छ त्वा प्रबुद्धः कुरुदत्तः प्रबन्यां जग्राह / श्रुतं चाधीत्यान्यदा एकाकिविहारप्रतिमा प्रतिपेदे / सोऽर्थकदा बिहरन्साकेतनगरान्तिके तुर्यपौरुष्यां धैर्यमन्दरः प्रतिमया तस्थौ, तदा चौराः कुतश्चन प्रामाद्गोधनं हत्वा तस्य मुनेः पावस्थेनाभ्वना ययुः / अब साधुपाश्चं गोधनान्वे Darodaee // 68 / /

Page #85
शानसारे मौनाष्टकम् बवल GOOGelaelaCaCIGHeera पिका अप्यभ्येयुः, तत्र ते द्वौ मार्गों दृष्टा इति तं मुनिं पप्रच्छु:-हे साधो ! सगोधनाश्चौरा केन पथा जग्मुः " तच्छत्वाऽपि मुनिस्तेषां न किंचिदुत्तरं ददौ / यतःसुलभ वागनुच्चार, मौनमेकेन्द्रियेष्वपि / पुद्गलेष्वप्रवृत्तिस्तु, योगानां मौनमुत्तमम् // 7 // व्याख्या-वचसामनुच्चारणं मौनमेकेन्द्रियजीवेषु सुलभतया अस्ति किन्तु पुद्गलेषु योगानां-कायवचनमनसां यदप्रवृत्तिः अव्यापारः तदुत्कृष्ट मौनमस्ति / इदमेव मौनं मुनेरस्ति // 7 // वागनुचारं वचनाप्रलापरूपं मौनं सुलभं सुप्रापं, तदेकेन्द्रियेष्वप्यस्ति, तन्मौन मोक्षसाधकं नास्ति, पुदूगलेष्वप्रवृत्तिः रम्यारम्यतयाऽव्यापकत्वं मौनमुत्तमं प्रशस्यम् / स्वरूपलीनः स कुरुदत्तमुनिः कथं सावध वाक्यं सत्यमपि जल्पति ? यतः-'न सत्यमपि भाषेत परपीडाकरं वचः' ततस्ते चौरान्वेषकाः कुपिता वारिक्लिन्नां मृत्तिकामादाय ते दुष्टचेतसः तस्य मुनेः मौलौ पाली बबन्धुः / तत्र क्रोधविह्वलास्ते चिताङ्गारान् क्षिप्त्वा ययुः, तैज्वलन्मौलिरपि मुनिः हृद्येवमचिन्तयत्सह कलेवर ! खेदम्रचिन्तयन् , स्ववशता हि पुनस्तव दुलैमा / बहुतरं च सहिष्यसि जीव हे, परवशो न च तत्र गुणोऽस्ति ते // 1 // इति ध्यायन् यतिन हि मौलिं मनश्चाकम्पयत् / तमुपसर्ग सहित्वा परलोकमसाधयत् // मौने मुनित्वं परिभाव्य सम्यगज्ञानादिमन्तः कुरुदत्ताधे / चरन्ति तन्मौनमपास्य दम्मान्, ते स्युर्धवं स्यात्पदसौख्यसत्काः // 1 // // इति त्रयोदशे मौनाष्टके कुरुदत्तकथानकम् // 13 // STIEDOT // 69 //

Page #86
शानसारे विर्याष्टकम् ज्योतिर्मयीव दीपस्य, क्रिया सर्वाऽपि चिन्मयी / यस्यानन्यस्वभावस्य, तस्य मौनमनुत्तरम् // 8 // ___व्याख्या-यथा प्रदीपस्योर्वगमनाधोगमनप्रभृतयः सर्वाः क्रियाः प्रकाशमयाः सन्ति, तथा न अन्यस्य स्वभावो यस्य स तथाभूतस्तस्य प्रगलभावेषु अआप्तपरिणामस्य यस्याहारविहारप्रभृतयः सर्वाः क्रियाः ज्ञानमयाः सन्ति, तस्य मुनेः मौनमुत्कृष्टं बोद्धव्यम्- वियद्वस्तुस्वभावानुगेधादेव तत्कारकात् / वियत्सम्पूर्णता तदुत्पत्ती कुम्भस्येव दृशात्मनः // 1 // आकाशस्य वस्तुस्वभावमनुसृत्य घटकारणसामग्रीतो घटरूपकार्योत्पत्तौ घटाकाशस्य पूर्णता भवति तथा आत्मनः समस्ताः क्रियाः ज्ञानदृष्टया चैतन्यमयाः भवन्ति // 8 // // इति त्रयोदशं मौनाष्टकम् / / ODDODDISCOS BOOOOOOOOOEWE // अथ चतुर्दर्श विद्याष्टकम् // नित्यशुच्यात्मताख्याति-रनित्याशुच्यनात्मसु / अविद्या तत्त्वधीविद्या, योगाचार्यैः प्रकीर्तिता // 1 // व्याख्या-अनित्येषु आत्मभिन्नपुद्गलादिषु नित्यत्वबुद्धिः तथा नवद्वारैः मलं वहति अशुचौ शरीरे पवित्रताज्ञानम्, आत्मभिन्नपुद्गलादौ आत्मत्वज्ञानमहबुद्धिः तथा ममत्वबुद्धिर्या भवति, सा अविद्या कथ्यते, तत्त्वबुद्धिः अर्थात् शुद्धात्मद्रव्ये पविप्रत्वात्मत्वधीः यथार्थज्ञानं विद्याऽभिधीयते / इत्येवं योगाचार्यैः पतञ्जलिप्रभृतिभिः निरूपितम् // 1 // 1170 //

Page #87
ज्ञानसारे विचाष्टकम् XIADOSTADSDESDE यः पश्येन्नित्यमात्मान-मनित्यं परसंगमम् / छलं लब्धु न शक्नोति, तस्य मोहमलिम्लुचः // 2 // व्याख्या-यः नित्यं-सदाऽविचलितस्वभावमात्मानम् पश्यति तथा परसंयोगमनित्यं अध्रुवम्-अस्थिरं पश्यति तस्य, पुंसः छलं छिद्रं प्राप्तुं मोहरूपचौरः कदापि न शक्नोति // 2 // // अथ चतुर्दशे विद्याष्टके समुद्रपालकथानकम् // चम्पायां समुद्रदत्ताः इभ्यः श्रीमद्वीरपरमेश्वरतः प्रतिबुद्धः सुश्राद्धो निर्मन्थप्रवचने कोविदोऽभूव, निम्रन्थपवचनं चेदम्तरङ्गतरला लक्ष्मी-आयुर्वायुवदस्थिरम् / अदभ्रधीरनुध्याये-दभ्रवद्भङ्गुरं वपुः // 3 // व्याख्या-निपुणबुद्धिः पुमान् समुद्रतरङ्गवच्चपलां लक्ष्मी, पवनवत् अस्थिरमायुः, मेघवन्नवरं शरीरं च चिन्तयेत् // 3 // अद्भधी:-पुष्टबुद्धिः लक्ष्मी तरङ्गवत् चपलाम्-अस्थिरामनुध्यायेत्, आयुः वायुवदस्थिरं-प्रतिसमयविनश्वरमध्यवसायादिविघ्नोपयुक्तं चिन्तयेत्, वपुः-शरीरम् अदभ्र-मेघवद्रगङ्गुरं भङ्गशीलं चानुध्यायेत् / शुचीन्यप्यशुचीकत्त, समर्थेऽशुचिसम्भवे / देहे जलादिना शौच-भ्रमो मूढस्य दारुणः // 4 // व्याख्या- कर्पूरकस्तूरीप्रभृतीनि पवित्रवस्तून्यपि अपवित्रीकत समर्थे पित्रोः रजोवीर्याभ्यामपवित्राभ्यां चोत्पन्ने काये जलमृदादिभिः पवित्रता भ्रमो मूढस्य महाभयङ्करोऽस्ति // 4 // मूढस्य-अज्ञस्य यथार्थोपयोगरहितस्य देहे-इन्द्रियायतने जलादिना-नीरमृत्तिकादिसंयोगेन शौचं, भ्रमः श्रोत्रियादीनां दारुणः // 72 //

Page #88
शानसारे विद्याष्टकम् DescellaicaCare भयकृत् / कथंमते देहे ? शुचीन्यपि-कर्पूरादीन्यपि अशुचीकत्तु-मलिनीकत्तुं समर्थे, देहसंगान्मलयजविलेपनादयोऽप्यशुनीभवन्ति / पुनः अशुचिसंभवे अशुचि-आर्तवं रक्तं पितुः शुक्र (च) तेनोत्पत्तिर्यस्य स तस्मिन्, उक्तं च सुक्क पिउणो माउए सोणियं तदुभयं पि संसहूं / तप्पढमाए जीवो, आहारे तत्थ उप्पनो // 1 // अतोऽस्थिरेऽपवित्रे औपाधिके अभिनवकर्मबन्ध कारणे द्रव्यभावाधिकरणे कः संस्कारः ? अतस्तनिवार्य स्वरूपे आत्मनः पावित्र्यं कार्यम् / तदुपदिशति| यः स्नात्वा समताकुण्डे, हित्वा कश्मलज मलम् / पुनर्न याति मालिन्यं, सोऽन्तरात्मा परः शुचिः।५।। व्याख्या-यो जनः समतारूपे कुण्डे स्नानं विधाय पापोत्पन्नमलं परित्यज्य पुनः मलिनतां नाप्नोति, सोऽन्तरात्मा | सम्यक्त्ववासितामा अत्यन्तपवित्रोऽस्ति / "बन्धेण न रोलड़ कयावि / " सम्यग्दृष्टिः कदापि बन्धनेन अन्तःकोटाकोटिसागरोपमस्थिति नातिकामति ततोऽधिकस्थितिबन्धं न करोति, अनेन न्यायेन सम्यग्दृष्टिरभूत् तत एवांशतः केवलज्ञानी अभूत, यतः उत्कृष्टस्थितिबन्धरूपं मलं सम्यग्दृष्टिं नाधिश्रयति, इदमेव सहजपवित्रत्वं ज्ञेयम् // 5 // आत्मबोधो नवः पाशो, देहगेहधनादिषु / यः क्षिप्तोऽप्यात्मना तेषु, स्वस्य बन्धाय जायते॥६॥ ___व्याख्या-कायगृहधनादिपदार्थेषु आत्मत्वज्ञानमहं मम एतादृगहंभावः ममत्वभावो वा नवीनः लोकोसरः पाशोऽस्ति, योऽसौ पाशः आत्मना देहादौ निक्षिप्तः तथापि आत्मनः स्वस्यैव बन्धनाय भवति, अन्यो लौकिकपाशस्तु यं प्रति निक्षिप्तो भवति तं बध्नाति, देहादी आत्मज्ञानरूपः पाशः देहादी निक्षिप्तोऽपि देहादिन बध्नाति किन्तु निक्षेप्तारमात्मानं बध्नाति इति / OrKaracaeldCaCIDEDICE // 72 //

Page #89
सानसारे AUTOTEASSISTE आश्चर्यमस्ति // 6 // विद्याष्टकम् मिथो युक्तपदार्थाना-मसंक्रमचमत्क्रिया / चिन्मात्रपरिणामेन, विदुषैवानुभूयते // 7 // ब्याख्या-परस्परमीलितजीवपद्लादिद्रव्यपर्यायरूपपदार्थानाम् असंक्रमस्य-लक्षणस्वरूपभेदस्य चमत्कारः ज्ञानमात्रपरिणतिमता विपश्चिताऽनुभूयते सोऽन्यविशेषः पर्यायोऽस्ति यं ज्ञानादिना जानाति, सन्मती कथितं च अमोन्माणुगयाणं इमं तं चत्ति विभयणमसक्कं / जह दुद्धपाणियाणं, 'जावंत विसेसपज्जाया // 1 // | पयःपानीयवत् परस्परसम्बद्धजीवपुद्गलद्रव्याणां यावन्तो विशेषपर्यायाः सन्ति, तत्रायं जीवः, इदं पुद्गलद्रव्यम्, एतादग्विभागो यद्यपि अशक्यः तथापि तयोः द्वयोः अविभक्तपर्यायो ज्ञेयः // 7 // इत्यादिश्रीवीरपूज्यप्रासादात् स धर्मज्ञ आसीत् / एकदा स प्रवहणवाणिज्यं कुर्वन् पिहुण्डपुरे समागाव तत्पुरवासी कोऽपि वणिक तस्मै स्वपुत्री ददौ / तां जातगर्भा प्रतिगृह्म स्वदेशं प्रस्थितः / अथ प्रवहणमध्ये सा गर्भ प्रसूतवती / तस्यात्म जस्य समुद्रपाल इति नाम स्थापितम् / क्षेमेण इभ्यो गृहमागाव / स पुत्रो यौवनं प्राप / तस्य पितृभ्यां रूपवताकन्यापाणिग्रहणं कारितम् / तया सह क्रीडामनुभवन्नन्यदा ग्रामजनतालोकने गवाझे स्थितः समुद्रपालो रक्तचन्दनकणवीराद्यलकृतमेकं वधाई पुरुषं ददर्श, तं वीक्ष्याब्रवीत्-'अहो ! अहो ! अशुभानां कर्मणां विपाकः ! यदयं वराको वधाहमित्थं नीयते' एवं ध्यानात्संबुद्धः स दध्यो एवं हि निश्चये समाधिदशास्था योगिनः आत्मन्येव परमात्मानं समस्तकर्मजालविडम्बनाविमुक्तमुत्कृष्ट निष्पन्नसिद्धात्मानं IN // 73 // बजारमहल

Page #90
मानसारे पश्यन्ति निर्धारयन्ति / कया ? विद्याशानस्पृशा दशा विद्या-तत्त्वबुद्धिस्तद्र यवान तत्पशा रशा-चक्षुषा भवियाऽयथार्थोपयोगान्ध कारविनाशे सति सम्यग्दृष्टयः आत्मानमात्मनि पश्यन्ति इत्यादिशुभध्यानपरः समुद्रपालः पितरावापुच्छय प्राबजत् यत् उत्तराध्ययने एकविंशेऽध्ययनेजहित संगं च महाकिलेस, महंतमोहं कसिणं भयावहं / परियायधम्म चऽभिरोयएज्जा. वयाणि सीलाणि परीसहे य // 1 // अप्रमत्सतया पन महाप्रतानि आसेवेत, न तु स्वीकारमात्रेणैव तिष्ठेद, तथा कालोचितं प्रत्युपेक्षणादिकृत्यं कुर्वर देशे प्रामे यथा यथा संयमयोगहानिर्न स्यात् तथा तथा विहरेव , पुनः यथादृष्टाभिलाषुको न भवेद , पुनः विविक्तालयमानि ज्यादिरहितोपाभयान सेवेत, ततः स कीदृशोऽभूव इत्याह सूत्रे स नाणनाणोवगए महेसी, अणुतरं चरिउ धम्मसंचयं / अणुत्तरे नाणधरे जसंसी, बोमासइ मरिए वंतलिक्खे // 1 // | . स मुनिः ज्ञानं श्रुतं तेन शानमवबोधः तेनोपगतः अनुत्तरं झान्स्यादिधर्म चरित्वा अनुत्तरं केवलज्ञान तबरः यशस्वी जगति सूर्यः इवान्तरिक्षे प्रकाशते ततः पुण्यपापक्षयं कृत्वाऽपुनरागतिं गतिं गतः / . मिथ्यात्वविद्याविगमे निजात्मनः, शुद्धात्मरूप परमात्मसत्रिभम् / . निर्धारयन्त्येव समुद्रपालवल्लोकोत्तर - ज्ञानदृशा हि योगिनः // 1 // // इति चतुर्दशे विद्याष्टके समुद्रपालकथानकम् // 1 // . | अविद्यातिमिरध्वंसे, दृशा विद्याञ्जनस्पृशा / पश्यन्ति परमात्मान-मात्मन्येव हि योगिनः // 8 // MINI..न्याख्या-योगिनः समाधिदशायां मिथ्याज्ञानरूपान्धकारस्य नाशे सति तत्त्वबुद्धिरूपाञ्जनस्पर्शका त्या स्वान्तरा ECOCOCACOCO LICIOURelae

Page #91
ज्ञानसारे विवेकाष्टकम् स्मन्येव परमात्मानम्-उप्कृष्टज्ञानवन्तमात्मानं पश्यन्ति / बाह्मात्मा मिथ्याज्ञानी प्रथमगुणस्थानके, अन्तरात्मा सम्यग्दृष्टिः चतुर्थगुणस्थानकादारभ्य द्वादशगुणस्थानकपर्यन्तं, परमात्मा च केवलज्ञानी त्रयोदशे चतुर्दशे च गुणस्थानके भवति। यो व्यक्तिरूपेण बाहथात्मा भवति स शक्त्या अन्तरात्मा मवति, यः व्यक्त्या अन्तरात्मा स्यात्स शक्त्या परमात्मा स्यात्, परमात्मा भूतपूर्वगत्या वाह्यात्मा कथ्येत किन्तु व्यक्त्या परमात्मा स्यादेव, परमात्मा स्यावाद्यात्मा तथाऽन्तरात्मा भूतपूर्वगत्यैव प्रोच्येत, इयं नयवचनिका ज्ञेया // 8 // // इति चतुर्दशं विद्याष्टकम् // ACATASTALACION ACAC // अथ पञ्चदश विवेकाष्टकम् // कर्मजीवं च संश्लिष्ट, सर्वदा क्षीरनीरवत् / विभिन्नीकुरुते योऽमौ, मुनिहंसो विवेकवान् // 1 // व्याख्या-जलदुग्धवत् ज्ञानावरणादिकर्म जीवश्च सर्वदा एकत्र मोलितोऽस्ति, तं यः साधुरूपः हंसः लक्षणादिभेदेन भिन्नं कर्यात् स विवेकी प्रोच्यते / जीवाजीवयो यद् भेदज्ञानं स विवेकः // 1 // देहात्माद्यविवेकोऽयं, सर्वदा सुलभो भवे / भवकोट्यापि तद्भेद-विवेकस्त्वतिदुर्लभः // 2 // व्याख्या-संसारे शरीरात्मादिशब्दैः चित्तचैतन्यादीनामविवेकोऽमेदः सर्वदा सुप्रापोऽस्ति, कायात्मादिभेदपरिशानं जन्म OMGICAGICGaoad INT75 //

Page #92
शानखारे विवेकाष्टकम् GOLGICHICAGICAacacaaca कोव्यापि अत्यन्तदुर्लभमस्ति संसारे सर्वे जीवाः शरीरात्मनोः अभेदवासनामिः वासिता एव सन्ति भेदज्ञानी तु-कश्चिदेव भवति- सुदपरिचिदाणुभूता, सव्वस्स वि कामभोगबंधकहा / एगत्तस्सुवलंभो, णवरि ण सुलभो विभत्तस्स // 1 // (समयसार गा०४) ___ सर्वेषामेव जीवानां कामभोगवन्धकथा श्रुता परिचिता अनुभूता चास्ति, ततः सुलमोऽस्ति, किन्तु कायात्मनोः भेदः न श्रुतः, न परिचितः, नानुभृतश्च, ततो दुर्लभोऽस्ति // 2 // शुद्धेऽपि व्योम्नि तिमिरा-रेखाभिर्मिश्रता यथा। विकारैमिश्रता भाति, तथात्मन्यविवेकतः॥३॥ व्याख्या-यथा विमले आकाशेऽपि तिमिराख्यरोगात् नीलपीतादिरेखानिमियता-चित्रविचित्रता भासते तथा निर्मले आत्मनि अविवेकात् कामक्रोधादिविकारैर्विकारो भासते, किन्तु शुद्धात्मा निर्विकारोऽस्ति // 3 // यथा योधैः कृतं युद्धं, स्वामिन्येवोपचर्यते / शुद्धात्मन्यविवेकेन, कर्मस्कन्धोर्जितं तथा // 4 // व्याख्या-यथा सभटैः विहितं युद्ध स्वामिनि नृपे उपचर्यते सेवकानां जयपराजयौ उपचारात्वामिनो जयपराजयो | कथ्येते तथा अविवेकविहितकर्मपुद्गलस्य पुण्यापुण्यफलरूपो विलास आत्मन्यारोप्यते // 4 // ... इष्टकाद्यपि हि स्वर्णं पीतोन्मत्तो यथेक्षते / आत्माभेदभ्रमस्तद्वद्, देहादावविवेकिनः // 5 // ___ व्याख्या-यथा पीतोन्मत्तः पुमान् इष्टकायां सुवर्ण पश्यति तथा विवेकशून्यस्य पुसः कायादौ आत्मना सहैक्यज्ञान विपर्यासात्मकं ज्ञेयम् // 5 // DESTACOONETE // 76 //

Page #93
बानसारे ACTES DESC BERGE विवेकाष्टकम् इच्छन्नपरमान भावान्, विवेकाः पतत्यधः। परमं भावमन्विच्छन्, नाविवेके निमज्जति // 6 // N व्याख्या-उत्कृष्टभावाननिच्छन् परममावग्राहकनयसम्मतशुद्धचैतन्यमावं परित्यज्यान्यसात्त्विकराजसतामसभावानिच्छन् विवेकरूपारेरप्रमत्तभावरूपशिखरादधः पतति, सर्वतो विशुद्धात्ममावमन्विच्छन् अविवेकान्धौ न निमजति, अत एव साधुः अपूर्वकरणेनानन्तद्धि प्राप्नोति किन्तु न तत्रासक्तिं धत्ते / "सातद्धिरसेप्वगुरुः, प्राप्यद्धिविभूतिमसुलभामन्यैः / सक्तः प्रशमरतिसुखे, न भजति तस्यां मुनिः संगम् / " "या सर्वसुरवरद्धिविस्मयनीया न ( च ) जात्वनगारर्द्धिः (द्धेः)। नार्घति सहस्रभागं कोटिशतसहस्रगुणिताऽपि // " | अर्थ:-अन्यप्राणिभिः दुष्पापायाः ऋद्धेः-लब्धेः विभूतिं प्राप्य सातागौरवेण ऋद्धिगौरवेण रसगौरवेण च रहितो मुनिः प्रशमरतिसुखे मग्नो भवति परन्तु स ऋद्धेः सखे आसक्तो न भवति.या विस्मयं प्रापयति सा सर्वदेवस्य ऋद्धिरस्ति सा लक्षवारं गुण्यते तथापि साधोरात्मिकसम्पत्तेः सहस्रांशेऽपि न घटते // 6 // आत्मन्येवात्मनः कुर्या-द्यः षट्कारकसंगतिम् / क्वाविवेकज्वरस्यास्य, वैषम्य जडमजनात्॥७॥ व्याख्या-यो नरः आत्मविषये आत्मनः षट्कारकस्यार्थस्य संगति-सम्बन्धं करोति तस्य पुद्गलप्रसंगात् अविवेकरूपज्वरस्य विषमता कुतः स्यात्, जडमजनाव-जलस्नानात् अविवेकिनः ज्वरवतः विषमज्वरो भवत्येवेति श्लेषच्छायाऽस्ति // 7 // ||77 // DIGIOSGOOGasclacIGCS

Page #94
झानसारे विवेकाष्टकम् aaaaaaacaacac .. // अथ पञ्चदशे विवेकाष्टके श्रमणभद्रमुनिकथानकम् // चम्पायां जितशत्रुनृपसुतः श्रमणभद्राह्वोऽजनि / स एकदा धर्मघोषगुरोः पार्श्वे धर्ममशृणोद, तथाहि यथा योधैः सुभटैः कृतं युद्धं नृपे उपचर्यते अयं नृपो जितः अयं पराजित इत्युक्तिों के भवति तथा शुद्ध आत्मनि अविवेकेन असंयमेन कर्मस्कन्धस्योर्जितं साम्राज्यमुपचर्यते-उपचारः कियते इत्यादिधर्मोपदेशाद्विरक्तः कामभोगेभ्यः स महात्मा व्रतमगृहीत् / गुरोः प्रसादास श्रुताम्भोनिधिपारीण एकाकित्वविहाराख्यां प्रतिमां प्रपन्नवान् / अन्यदा स मुनिर्निम्नभूमिप्रदेशेषु विहरन् शरत्काले महारण्ये निशि प्रतिमया तस्थौ / तत्र सूचिसमानवदनाः सहस्रशो दंशाः कोमले तस्य शरीरे विलग्य शोणितं पपुः / निरन्तरविलग्नर्दशनतत्परैस्तैदशैः स्वर्णवर्णोऽपि स मुनिर्लोहवर्ण इवाबभौ / दशत्सु तेषु तस्योच्चैर्वेदनाऽऽसीत् तथापि शान्तिक्षमः स तां तितिक्षामास, न तु तान्ममार्ज, दध्यौ च-दंशोत्थाऽसौ व्यथा मम कियती ? इतोऽप्यनन्तगुणिता नरकेषु सा सोढा, यतः परमाधार्मिकोल्पना, मिथोजाः क्षेत्रजास्तथा / नारकाणां व्यथा वक्तुं, पार्यन्ते ज्ञानिनाऽपि न // 1 // किंच अन्यद्वपुरिदं जीवा-ज्जीवश्चान्यः शरीरतः / जानन्नपीति को दक्षः, करोति ममतां तनौ // 2 // पुद्गलपिण्डो देहोऽनित्यः, जीवस्तु अमूर्तोऽचलो ज्ञानाद्यनन्तचेतनालक्षणः स्वरूपकर्ता स्वरूपभोक्ता स्वरूपरमणो भवविश्रान्तः पुद्गलकर्तृत्वादिभावरहित इत्यादि विवेकज्ञानं भावयन् स तां व्यथा सहमानो दंशैः शोषितशोणितो रात्रावेव स्वर्ग जगामेति / इति विवेकगुणं हृदि धारयन्, श्रमणभद्रमुनिस्त्रिदशोऽभवत् / तदपरैरपि साधुवरैरयं, जिनवचो निपुणैरुररीकृतः // 1 // // इति पञ्चदशे विवेकाष्टके श्रमण भद्रमुनिकथानकम् // 15 // DIESENBESTEDADE // 78 //

Page #95
ज्ञानसारे माध्यस्थाष्टकम् *XCREDESETESDIENSTE संयमास्त्रं विवेकेन, शाणेनोत्तेजितं मुनेः / धृतिधारोल्बणं कर्म-शत्रुच्छेदक्षम भवेत् // 8 // __ व्याख्या-विवेकरूपेण शाणेन कृतातितीक्ष्णं सन्तोषरूपया धारया अत्युत्कटम् संयमरूपात्रं मुनेः कर्मरूपस्यारेः || छेदनाय पर्याप्तं भवति / // इति पञ्चदशं विवेकाष्टकम् // // अथ षोडशं माध्यस्थाष्टकम् // // अथ षोडशे माध्यस्थ्याष्टकेऽर्हन्मित्रकथानकम् // एकस्मिन्पुरेऽहंद्दत्ताहन्मित्राह्रौ द्वौ सोदरौ वसतः / अर्हन्मित्रस्यात्मा सदा धर्मप्रियः प्रत्यहं गुरूक्तवाक्यानि शृणोति / एकदा श्रीमद्गुरुणा माध्यस्थ्यगुणवर्णनं विस्तारितं, तथाहिस्थीयतामनुपालम्भ, मध्यस्थेनान्तरात्मना / कुतर्ककर्करक्षेपै-स्त्यज्यतां बालचापलम् // 1 // व्याख्या-शुद्धान्तरङ्गपरिणामेन पार्थे रागद्वेषो आस्थाय मध्यस्थः सन् कश्चित् क्वचिनोपालभ्येतेति रीत्या तिष्ठे: कुतरूपशिलाचूर्णनिशेपैः बालकालीनचापलं त्यज, कुतकरूपशिलाकणप्रक्षेपात् बहूनामुपालम्मः सोढव्यो भवति // 1 // भो भव्याः ! बालस्याज्ञत्यकान्ताज्ञ नरक्तस्य चापलं वस्तुस्वरूपानपेक्षवचनरूपं चापल्यं मुच्यतां कुतर्का:-कुयुक्तयः त एव कर्करा उपलास्तेषां क्षेपास्तैः / मध्यस्थेन रागद्वेषरहितेनान्तरात्मना साधकात्मनाऽनुपालम्भं स्थोयताम् , स्वभावोपघात उपालम्भः IVascadaODBIGelaielate कर्करा उपलास्तेषापावालस्याज्ञत्यैकान्ताझ नरक्तस्य चापलाशलाकणप्रक्षेपाल बहूनामुपालम्भः सो // 79 //

Page #96
कानबारे माध्यस्था DICASSOCIATIONAL तद्रहितं यथा स्यात्तथा स्थीयतामिति / मनोवत्सो युक्तिगवी, मध्यस्थस्यानुधावति / तामाकर्षति पुच्छेन, तुच्छाग्रहमनःकपिः // 2 // ____ व्याख्या मध्यस्थपुरुषस्य मानसरूपो वत्सः युक्तिरूपां गामनुगच्छति, तुच्छाग्रहवतः पुंसः चित्तरूपो मर्कटः तं पुमांस | | पुच्छेन आकर्षति, यत्र युक्तिः स्यात् तत्र मध्यस्थस्य चित्तं समागच्छेत्, कदाग्रहिणस्तु चित्तं युक्ति कदर्थयेत् // 2 // | नयेषु स्वार्थसत्येषु, मोघेषु परचालने / समशीलं मनो यस्य, स मध्यस्थो महामुनिः // 3 // व्याख्या-वस्वाभिप्राये सत्याः अन्यनययुक्तिखण्डने च निष्फलाः ये नया तेषु नयेषु यस्य मनः पक्षपातरहितसमानखभावं धत्ते स महामुनिः मध्यस्थोऽस्ति / | नियनियवयणिजसच्चा, सव्वणया परवियालणे मोहा / ते पुण ण दिइसमयो, विभयह सच्चेव अलिए वा // (सन्मति. का. १,गा 28) सर्वे नयाः स्वखवक्तव्ये सत्याः सन्ति अन्यस्य वक्तव्यखण्डने असत्याः सन्ति, किन्तु अनेकान्तसिद्धान्तविज्ञः तेषु | नयेषु अयं सत्यः अयमसत्यः इत्येवं न विभजते // 3 // स्वस्वकर्मकृतावेशाः, स्वस्वकर्मभुजो नराः / न रागं नापि च द्वेष,. मध्यस्थस्तेषु गच्छति // 4 // ___ व्याख्या-खस्वकर्मसु कृताग्रहाः स्वस्वकर्माधीनाः स्वस्वकर्मणां फलस्य भोक्तारो ये सन्ति तेषु मानवेषु मध्यस्थाः पुमांसः | रागद्वेषौ नाप्नुवन्ति // 4 // तेषु कर्मोदयेषु ( नरेषु ) मध्यस्थः समचित्तः न रार्ग न घष गच्छति / कीरशा नराः ? वे स्वे कर्मणि कृत आवेशो acar CONTACTOSTOGOSTICA // 8 //

Page #97
ज्ञानसारे माध्यस्थाटकम् KEareeDEIDEVGoa यैस्ते स्वस्वकर्ममावेशा: तथा स्वस्वकर्मभोक्तारः, तेषु मध्यस्थः स्यात् , स्वस्वकर्मविपाकोदये शुभे चाशुभे च प्राप्ते सति समानचेतोवृत्तिधारको मध्यस्थः न रागद्वेषौ समुद्हतीति / मनः स्याद्वयापृतं यावत्, परदोषगुणग्रहे / कार्य व्यग्रं वरं ताव-न्मध्यस्थेनात्मभावने // 5 // व्याख्या-यावदवधि परकीयदोषगुणग्रहणे मनः प्रवृत्तं स्यात्तावावधि मध्यस्थः पुमान् आत्मध्याने समासक्ति विदध्यादिति वरं परस्मिन् मनश्चिन्त रूपं स्य दात्मनि समाधिरूपं स्यादेतावान् विशेो ज्ञेयः / 5 / परदोषगुणग्रहणे यावन्मन: व्यापृतं प्रवृत्तं स्यात् तावन्मध्यस्थेन पुरुषेण आत्मस्वरूपचिन्तने व्यप्रं तदायत्तं वरं प्रधान कार्यमिति। अनेनात्मस्वरूपस्यामूर्तस्यागुमलघुग्गुणहानिवृद्धिपरिणमन त्पादव्ययध्रौव्यलक्षणस्वरूपादिचिन्तनव्यग्रस्य सांसारिकगुणदोषचिन्तनावकाश एव न भवति, अत एव निग्रन्थास्तदेव चिन्तयन्ति, भावनाचक्र घोषयन्ति, द्रव्यानुयोगग्रन्थं प्रश्नयन्ति, परस्परस्वभावविभावपरिणमनं विलोकयन्तीति / विभिन्ना अपि पन्थानः, समुद्र सरितामिव / मध्यस्थानां परं ब्रह्म, प्राप्नुवन्त्येकमक्षयम् // 6 // व्याख्या-यथा नदीनां भिन्ना भिन्नाः अपि अध्वानः समुद्रं प्राप्नुवन्ति तथा मध्यस्थानां जिनकल्पः अथवा स्थविरकल्पादिका विभिन्नाः पन्थानः एकं क्षयरहितमुत्कृष्ट ब्रह्म प्राप्नुवन्ति / / 6 / / . - अनेकभेदभिन्ना अपि पन्थानः मार्गसाधनपद्धतयः द्रव्याचरणतः शुक्लध्यानं यावत्सम्यग्दृष्ट्यपुनर्बन्धकादयो जिनकल्पाद्या मध्यस्थभाववर्तिनामे कमक्षयं परं ब्रह्म प्राप्नुवन्ति, सर्वे साधनोपाया एक शुद्धमात्मस्वरूपं समवतरन्ति सर्वेषां मोक्षसाधकानां साध्यकत्वात् , कमिव ? समुद्रमिव सरितां यथा नदीनां विभिन्ना अपि पन्थानः सर्वे समुद्रं गच्छन्ति / NOTEacacacaaca -1181 //

Page #98
माध्यस्था शानसारे || स्वागर्म रागमात्रेण, द्वेषमात्रात्परागमम् / न श्रयामस्त्यजामो वा, किन्तु मध्यस्थया शा॥७॥ व्याख्या-निजसिद्धान्तं विचाररहितगगमात्रान स्वीकुर्मः, अन्य सिद्धान्तं विवेकरहितद्वेषमात्रान त्यजामः, अपितु मध्यस्थदृष्टया विचार्य स्वसिद्धान्तस्वीकारं परसिद्धान्तत्यागं वा कुर्मः। उक्तं च पक्षपातो न मे वीरे, न द्वेषः कपिलादिषु / युक्तिमद्वचनं यस्य, तस्य कार्यः परिग्रहः // 1 // मम श्रीमति महावीरे कश्चित्पक्षपातो नास्ति, कपिलादिमुनिषु कश्चिद्वेषो नास्ति किन्तु यस्य वचनं युक्तिमदस्ति तदङ्गीकरणीयमिति // 7 // स्वागमं वयं न रागमात्रेण श्रयामः / यथाऽस्मत्परम्परानुगतैरिदमेवाभिहितमस्माकं कल्पमिदमिति रागानुरक्तत्वेन न जिनागमे रागः, वाऽथवा परागमं कपिलादिशास्त्रं न केवलं द्वेषमात्रेण परकीयत्वात् त्यजामः, किन्तु परीक्षया यथार्थवस्तुम्वरूपनिरूपणेन सम्यग्ज्ञानहेतुत्वान्मध्यस्थया दृशा जिनागमं श्रयामः उक्तं चन श्रद्धयैव स्वयि पक्षपातो, न द्वेषमात्रादरुचिः परेषु / यथावदाप्तत्वपरीक्षया तु, त्वामेव वीरं प्रभुमाश्रयामः // 1 // इत्यादि श्रीगुरुमुखतो देशनां श्रुत्वाऽहन्मित्रकुमारः स्वदारनियम जग्राह / अथाग्रजभार्या देवर हावभावकटाक्षनिक्षेपमन्जुलवाण्याऽनुकूलोपसर्ग करोति प्रत्यह, परं लघुर्नेच्छति / स्त्रीस्वरूपं तादृशं मत्वा स्वव्रतरक्षणार्थ पञ्च महाव्रतानि ललौ / तद्रक्ता सा मृता शुनी जाता / अन्यदा विहरन् सोऽहन्मित्रषिः सहसा तं प्रदेशमाययौ। शुन्या स मुनिदृष्टः / सा तं पतिमिवालिलिङ्ग / नष्टः साधुः / साऽथ मृता महाटव्यां मर्कटी अमूव / ततो भवितव्यतायोगात्तस्यामेवाटव्यां स मुनिरगाव / तं मुनि दृष्ट्वा पूर्ववदालिलिङ्ग // 82 // रागधिया, तदाऽपरे साधवो जहसुः-'असौ साधुर्मर्कटीपतिः' तदुक्त्या रुष्टः स लज्जया शीघ्रं तत्प्रदेशान्नष्टः / मर्कटी मृता यक्षिण्यभूव, GEOEGESTORICARICA Doraelaelocesseme

Page #99
ज्ञानसारे माध्यस्था CGeoesdevacuatalesed तं मुनि वीक्ष्य जातिस्मृत्या दथ्यौ-"असौ मुनिर्मया बहुभवेषु वाब्छितो मां न वान्छति तीधुनाऽमुमालिङ्गामि" इति ध्यात्वाss लिङ्गतिस्म / मुनिनष्टः / ततो गच्छन् नदीमुल्लवितुं यावज्जले प्रविष्टस्तावत्तया यक्षिण्या साधोः पादश्छिन्नः / तदा तां यक्षिणी शासनदेवी ताडयामास, आह च-रे पापिनि ! यत्त्वमृषेः पराभवं करोषि तन्न युक्तम्, शृणु प्राग्भवं" ततस्तया मिथ्यादुष्कृतं दत्तं सद्यो दिव्यानुभावात्पादः सज्जीकृतः / ततो यतिः सविशेष संयम प्रपाल्य स्वर्ग गतः, ततो मुक्ति यास्यतीति / भ्रातुश्च पत्न्याऽतिविडम्बितोऽपि, हास्यं कृतं चान्पजनैस्तथापि / मध्यस्थभाव न जहौ स भिक्षुः, तथान्यपूज्यैरपि संप्रधार्यः // 1 // // इति षोडशे माध्यस्थ्याष्टकेऽहन्मित्रकथानकम् // 16 // मध्यस्थया दृशा सर्वे-ध्वपुनर्बन्धकादिषु / चारिसंजीवनीचार-न्यायादाशास्महे हितम् // 8 // व्याख्या-सर्वेषु अपुनर्बन्धकादिषु अत्रादिशब्दात मार्गाभिमुख-मार्गप्राप्त-अविरतिसम्यग्दृष्टिदेशविरति-सर्वविरतिविषये मध्यस्थदृष्टथा संजीवनीचारन्यायात अर्थात् यथाऽज्ञाततयाऽपि संजीवनीमक्षणात्संजीवनीप्रभावात् तथा हितं वाञ्छामः, यद्यपि मैत्रीभावना सर्वत्रवास्ति तथापि प्रवृत्यनुकूलभावना अपुनर्बन्धकाद्याश्रितैव कथिता / 8 // // इति षोडशं मध्यस्थाष्टकम् / / DEESSACSORADO // अथ सप्तदर्श निर्भयाष्टकम् // यस्य नास्ति परापेक्षा, स्वभावाद्वैतगामिनः। तस्य किं न भयभ्रान्ति-क्लान्तिसन्तानतानवम् // 1 //

Page #100
शानसारे निर्भयाष्टकम् व्याख्या स्वभावाद्वैतं प्राप्तवता-केवलमात्मखपावं प्राप्नुवतः यस्य परापेक्षा नास्ति तस्य सः भयम्रान्स्योत्पाखेद- परम्परायाः अल्पत्वं कथं न स्यात् अर्थात्तस्य भयभ्रान्त्योद्भवखेदः अल्पनामधिगच्छति // 1 // भवसौख्येन किं भूरि-भयज्वलनभस्मना / सदा भयोज्झितं ज्ञान-सुखमेव विशिष्यते // 2 // ___ व्याख्या- अतित्रासरूपाग्निना भस्मीभूतस्य सांसारिकसुखस्य किं प्रयोजनं तस्मात्तु सदा भयविवर्जितं ज्ञानसुखमेवातिIN श्रेष्ठमस्ति // 2 // न गोप्यं क्वापि नारोप्यं, हेयं देयं च न क्वचित् / क्व भयेन मुनेः रथेयं, ज्ञेयं ज्ञानेन पश्यतः॥३॥ __ व्याख्या-ज्ञेयवस्तु ज्ञानेन जानानस्य मुनेः कुत्रापि गोपनीयं-स्थापनीयं तथा कुत्रापि त्यजनीयं दानीयं नास्ति तर्हि | तस्य मुनेः भयेन क्व स्थातव्यमस्ति, न क्वापीत्यर्थः // 3 // | एक ब्रह्मास्त्रमादाय, निघ्नन मोहंचमू मुनिः। बिभेति नैव संग्राम-शीर्षस्थ इव नागराट् // 4 // व्याख्या-एकं ब्रह्मज्ञानरूपं शस्त्रं गृहीत्वा मोहरूपां सेनां विनाशयन् मुनिः संग्रामस्याग्रे स्थितो मदोन्मत्तगज इव | नैव बिभेति // 4 // - मयूरी ज्ञानदृष्टिश्चेत्. प्रसर्पति मनोवने / वेष्टनं भयसर्पाणां, न तदाऽऽनन्दचन्दने // 5 // 8 // d . 'व्याख्या -यदि स्वात्मज्ञानस्य दृष्टिरूपा मयूरी अन्तःकरणरूपे वने स्वच्छन्दतया विचरति, तदा आनन्दरूपे चन्दनपादपे GEOGICAaecause GOOGaaelaeoeae

Page #101
निर्भयाष्ट कम् IN भयरूपाणां सर्पाणां वेष्टनं कुतः स्यादिति // 5 // // अथ सप्तदशे निर्भयाष्टके स्कन्दकर्षिकथानकम् // 17 // श्रावस्त्यां जितशत्रुसुनः स्कन्दकोऽभूत् / तद्भूपसुता पुरन्दरयशा जितशत्रुभूपेन कुम्भकारपुरेशाय दण्डभूपाय परिणायिता / तस्य पालकाभिद्योऽभव्यः पुरोहितो दुष्टोऽस्ति / अथान्यदा सुव्रतस्वामो श्रावस्त्यां समवासार्षीत् / धन्यंमन्यः स्कन्दकस्तं नन्तुमगाव / श्रीजिनदेशनां श्रुत्वा श्राद्धधर्म प्रत्यपद्यत / एकदा स पाल कः पुरोधाः किञ्चद्वाजकार्यार्थ श्रावस्त्यामाययौ स च भूपसभामध्ये निर्मन्थग्रहणां कुर्वन् द्रुतं स्कन्दकेन निरुत्तरीचक्रे / तदनु तदुरि द्वेषं वहन् स स्वास्पदं ययौ। ततो मुक्तभोगः स्कन्दको विरक्तचेता मयानां पञ्चभिः शतैः साकं श्रीजिनान्तिकं प्रात्रा जोत् / कमारस्कन्द के बहुश्रुते जाते सुव्रतप्रमुः तानि पञ्च साधुशतानि तस्मै शिष्यतयाऽदात् / _ अन्येद्यहन्तं स्कन्दकः पृष्टवान्–'यदि प्रभोरादेशः स्यात्तदाऽहं स्वसुर्देशं व्रजामि' प्रमुर्जगौ-तत्र मारणान्तिक उपसर्गः सर्वेषामुत्सस्यते' तच्छ्रत्वा स स्माह-वामिन् ! तस्मिनुपसर्गे समुपस्थिते वयमाराधका भविष्यामो विराधका वा स्वामी स्माह"वां विना सर्वेऽप्याराधकाः" तनिशम्य निर्भयः स दध्यो आराधका इयन्तः स्युः, विहारे यत्र माधवः / नूनं स शुभ एवेति, विचिन्त्य स्कन्दकोऽचलत् / 1 / / क्रमा कुम्भकार पुरोपवनं प्राप / तत्पापिना पाल केन श्रुतम् / ततः प्राग्वरशुद्धयर्थ तत्रोद्याने पुरोधाः प्रच्छन्नं विविधशस्त्राणि गोपयामास / तदनु नृां स्माह-"स्वानिन् ! स्कन्दमत्र गताऽस्ति, अयं स्वयं महावीर्यः प्रचण्डदोर्दण्डविक्रमः साधुओषधरैर्भटानां पञ्चशत यु तो बाभूगापितशत्रको वन्दितुं गत वा हत्वा राज्यमे द ग्रहोष्यति / स्वामिन् ! मवचने प्रत्ययो न चेत्तव तदा तद्गोपितास्त्राणि स्वयं वने गत्वा विलोकय" इत्युक्त्या व्युनाझ तानि दशितानि / ततो नृपः क्रुद्धो मुनीन् सर्वानबन्धयत् / तानिबद्धथ acca DELICATOX DeocacACACACAC // 85 //

Page #102
- ज्ञानसारे DOMONTBEFERBE8BETES पालकस्यैव नृपः समार्पयत्, 'यत्तुभ्यं रोचते तत्त्वमेषां कुर्या' इति चात्रवीत् / मुदितः स तान् मयंपीडायन्त्रान्तिकेऽनयत् / इति प्रोचे च-'यूयमिष्टं स्मरतेदानीमनेन यन्त्रेणाखिलान् पीडयिष्यामि, ततस्ते जीवितमरणाशाविप्रमुत्ता निर्भयाः सर्वे पर्यन्ताराधनां विदधुः / अथ पालक एकैकं श्रमणं यन्त्रे क्षेपंक्षेपमपीडयत् स्कन्दकं च यन्त्रपार्श्वे बद्धमधारयत् / सूरिस्तु समयोचितैर्वाक्यैस्तान् सर्वानिर्यामयामास, यतः भिन्नः शरीरतो जीवः, जीवाद्भिन्नश्च विग्रहः / विदन्निति वपुर्नाशे,-ऽप्यन्तः खिद्येत कः कृती // 1 // इत्यादिसद्युक्त्या स्कन्दकेन निर्याम्यमाना विपक्षे मित्रे च समदृष्टयः क्षमाधनाः क्रमाकेवलं प्राप्य शिवं लेभिरे। तेनैवं द्रुतं द्वथूनपञ्चशतर्षिषु हतेषु एक क्षुल्लकमुद्दिश्य पालकं स्कन्दकोऽवदत् अनुकम्प्यमिमं बाल, पीड्यमानं निरीक्षितुम् / नाहं शक्ष्यामि नियतं, पूर्व पीडय मां ततः // 1 // तच्छ्रुत्वा पालको गुरोभूरिदुःखविधित्सया तस्य पश्यत एव द्राक् प्राक् तं बालमपीडयत् / सोऽपि महासत्वो गुरुणा निर्यामितः मुक्ति प्राप / तद्वीक्ष्य सूरि: क्रुद्धो दध्यौ–“अनेन पापिना सपरिकरोऽहं विनाशितः, क्षुल्लकोऽपि मद्वाचा क्षणमेकं न रक्षितः, तदुष्करस्य मत्तपसः फलं भवेच्चेत्तदा पुरोधोभूपजनपदानाममीषां दाहको भाविजन्मनि भूयासम् / " इत्थं कृतनिदानः स तेन दुर्धिया पीडितो मृत्वा वह्निकुमारेषु सुरोऽभूत् / / अथ पुरन्दरयशास्तत्र दिने चैवं दध्यो-'कुतो हेतोरद्य पुरीमध्ये साधवो न दृश्यन्ते ?' इतश्च स्कन्दकमुने रक्ताभ्यक्तं रजोहरणं गृध्र पक्षिणा जगृहे / तद्रजोहरणं द्राभवितव्यतया तस्या राश्याः पुरो गृध्रो न्यपातयत् / / ___ तच्चादायोद्देष्टपन्ती, सा स्वयं परिकर्मितम् / कम्बलखण्डमद्राक्षीद, भ्रातुः प्रव्रजतोऽपितम् // 1 // तेन चिह्नन मुनीन् हतान् ज्ञात्वा सखेदा सा भूपमवादीव-"रे दुष्ट ! किमकृत्यं महत्कारितम् ! अनेन पापेन त्वं महा DETSENDONCAS // 86 //

Page #103
ज्ञानसारे कम् CONTIENTENDED व्यथां प्राप्स्यसि" इत्युदीर्य सा दीक्षोत्सुका देवैर्जिनसन्निधौ नीता, दीक्षा लात्वा परलोकमसाधयत् / अथ स्कन्दकामरोऽवधिना प्राच्यं निर्भयाष्टस्ववृत्तं ज्ञात्वा, क्रोधामातो देशयुक्तं तत्पुरमधाक्षीत् यत्ततोऽरण्यमभूद्देश-भूमौ दण्डकभूपतेः / अद्यापि दण्डकारण्य-मिति तत्प्रोच्यते बुधैः // 1 // एकोनपञ्चाशतसाधुवरैर्गुणौधै-निर्भीकता न हि यथा हृदयाद्विमुक्ता / उद्या तथेयमपरैरपि साधुमुख्यैः, श्रीस्कन्दकश्रमणवन्न पुनर्विधेयम् // 2 // / इति सप्तदशे निर्भयाष्टके स्कन्दकर्षिकथानकम् / / 17 / / कृतमोहास्वैफल्यं, ज्ञानवर्म विभर्ति यः / क्व भीस्तस्य क्व वा भङ्गः, कर्मसंगरकेलिषु // 6 // ___ व्याख्या-कर्मणः संग्रामक्रीडायां मोहरूपशस्त्रस्य नैष्फल्यजनकरूपं वर्म धारयति यः तस्य कुत्र भयं स्यात् अथवा कुतश्च पराजयः स्यात् // 6 // . तूलवल्लघवो मूढा, भ्रमन्त्यभ्रे भयानिलैः / नैकं रोमापि तैनि-गरिष्ठानां तु कम्पते // 7 // व्याख्या-मूढा अज्ञानिनो जनाः तूलवत् लघवः सन्तः भयरूपैः वायुभिः आकाशे भ्रमन्ति परन्तु ज्ञानेन गुरुत्ववतां पुंसामेकमपि रोम नैव कम्पते // 7 // चित्ते परिणतं यस्य, चारित्रमकुतोभयम् / अखण्डज्ञानराज्यस्य, तस्य साधोः कुतो भयम् // 8 // sil // 87|| accasuaranevarta

Page #104
IV अनात्मशंसाष्टकम् ज्ञानसारे व्याख्या–यस्मात्कस्यापि भयं नास्ति अथवा यस्य कस्मादपिमयं नास्ति एतादृशं चारित्रं यस्य चेतसि चमस्कतं परिणतं वाऽस्ति एतादृशाखण्ड जानरूपराज्यवतः तस्य सायोः वस्माद्धयं स्यादर्थात् तस्य कस्मादपि भयं न भवेत् / प्रशमरतिग्रन्थे उक्तश्चआचाराध्ययनोक्तार्थ-मावना चरणगुप्तहृदयस्य / न तदस्ति कालविवरं, यत्र वचनाभिभवनं स्यात् // 1 // आचाराङ्गस्याध्ययने कथितार्थस्य भावनया चारित्रेण च यस्य मनः सुरक्षितं अस्ति तस्य एतादृशं कालरूपं छि नास्ति, यत् यत्र कुत्रापि तस्य पराभवः स्यात् / / 8 / / // इति सप्तदर्श निर्भयाष्टकम् // // // अथाष्टादशमनात्मशंसाष्टकम् // गुणैर्यदि न पूर्णोऽसि, कृतमात्मप्रशंसया / गुणैरेवासि पूर्णश्चेत् , कृतमात्मप्रशंसया // 1 // ___ व्याख्या-यदि त्वं गुणैः पूर्णो नासि तर्हि वृथा स्वप्रशंसा तेन तु व्यर्थमेव हास्यं स्यात्, यदि त्वं गुणैः पूर्ण एवासि IN तथापि निजप्रशंमयाऽलम् “आचारः कुलमाख्याति" इति न्यायात्स्वयमेव प्रकटः स्यात् // 1 // श्रेयोद्मस्य मूलानि, स्वोत्कर्षाम्भःप्रवाहतः / पुण्यानि प्रकटीकुर्वन्, फलं किं समवा स्यसि // 2 // // 8 // व्याख्या-कल्याणरूपवृक्षस्य निजकृतसुकृतरूपाणि मूलानि निजगुणोत्कर्षकथनरूपजलस्य प्रवाहात् प्रकाशयन् कन्याण womewsDoctor

Page #105
ज्ञानसारे अनात्मशंसाष्टकम् रूपपादपस्य किं फलं प्राप्म्यमि, अर्थान्न किमपि, गुप्तमेव पुण्यं फलदानसमर्थ भवति / उक्तं च - 'धर्मः क्षरति कीर्तनात् / / आत्मप्रशंसया धर्मः प्रणश्यति // 2 // आलम्बिता हिताय स्युः, परैः स्वगुणरश्मयः। अहो स्वयं गृहीतास्तु, पातयन्ति भवोदधौ॥३॥ ___ व्याख्या-अन्यैरवलम्बिताः स्वरय गुणरूपा रजवः कल्याणाय स्युः, किन्त्वहो स्वयं गृहीताः स्वयमुच्चारिता गुणरश्मयः संसारसमुद्रे पातयन्ति / यदि अन्यो गुणं गदेव तर्हि गुणकारी स्यात् , आत्मस्तुतेः रज्जु स्वयं गृह्णीयात् तदा पातयेत् अन्यो गृह्णीयात्तदा तारयेत् इदमाश्चर्यम् // 3 // // अथाादोऽनामांसा के मरीचिकमारकथानकम // 18 // श्रीभरतचक्रिपुत्रो मरीचिकुमारः एकदा चक्रिणा सार्धं श्रीयुगादिजिनं समवसृतं वन्दितुमगात् / तत्र श्रीस्याद्वादधर्म श्रीमारुदेवमुखात श्रवा प्रतिबद्धयवतमाददे / स्थविराणां पुरोऽङ्गानि एकादशापि अपठत् / स्वामिना साधे चिरं व्यहरत् / अन्यदा प्रीष्मतापपीडितश्चारित्रावरणकर्मोदयादति दध्यौ, यतः श्रीवीरचरित्रे हैमे न श्रामण्यगुणान्मेरु - समभागन् दुरुद्वहान् / निर्गुणोऽहं भवाकाझी, बोढुं प्रभुरतः परम् // 1 // किं त्यजामि व्रत लोके, तत्त्यागे लज्ज्यते खलु / लब्बो वाऽयं मयोपायो, व्रतं येन क्लमो न च // 2 // श्रमणा भगवन्तोऽमी, त्रिदण्डविरताः सदा / अस्तु दण्डैनिजितस्य, त्रिदण्डी मम लाञ्छनम् // 3 // // 89 //

Page #106
ज्ञानसारे अनात्मशंसाष्टकम् GESICS GENIESSEN GEIGEDE केशलोचादमी मुण्डाः, क्षुग्मुण्डः शिखी त्वहम् / महाव्रतधराश्चामी, स्यामणुव्रतभृत्त्वहम् // 4 // निम्किश्चना मुनयोऽमी, भूयान्मे मुद्रिकादि तु / अमी विमोहा मोहेन, छन्नस्य छत्रमस्तु मे // 5 // उपानद्रहिताश्चामी, संचरन्ति महर्षयः / पादत्राणनिमित्तं मे, भवतामप्युपानहौ // 6 // सुगन्धयोऽमी शीलेन, दुर्गन्धः शोलतस्त्वहम् / सौगन्ध्यहेतोर्भवतु, श्रीखण्डतिलकादिमे // 7 // अमी शुक्लजरद्वस्त्रा, निष्कषाया महर्षयः / भवन्तु मे तु वासांसि, कषायाणि कषायिणः // 8 // त्यजन्त्यमी जलारम्भ, बहुजीवोपमईकम् / स्नानं पानं च पयसा, मितेन भवताच्च मे // 9 // एवं विकल्प्य स्वधिया, लिङ्गनिर्वाहहेतवे / पारिव्राज्यं प्रत्यपादि, मरीचिः क्लेशकातरः // 1 // तादृग्वेषं च तं दृष्ट्वा-ऽपृच्छद्धर्म जनोऽखिलः / साधुधर्म समाचख्यौ, सोऽपि तेषां जिनोदितम् // 11 // सर्वेषां जनानां पुरः स धर्मदेशनां तनोति / तदा जनास्तं पप्रच्छु:-त्वं किं स्वयमेतं मार्गे नाचरसि ?' श्रुत्वा स प्राह'तं मेरुभारं वोढुं नाहमीशोऽस्मि' इति स तान् शशंस / पुनः स धर्माख्यानप्रतिबुद्धान् भव्यानुपस्थितान् शिष्यान् स्वामिनः समर्पयामास / इत्याचारो मरीचिः स्वामिना सह विजहार / स्वामी पुनर्विनीतायां पुरि समवासार्षीत् / तत्र प्रमुं प्रणम्य भरतेन पृष्टो भाव्यर्हच्चक्रवर्त्यादिस्वरूपं प्रभुर्जगी / पुनः पप्रच्छ—'किं कश्चिदिह पर्षदि अत्र भरत क्षेत्रे स्वमिव जिनो भावी ? | स्वाम्याख्यत्"अयं तव सूनुमरीचिश्वरमतीर्थंकद्वीरनामा इह भरते भावी, आद्यो वासुदेवो भावी, विदेहे चक्रो भावी च / " तच्छ्रुत्वा भरतो मरीचि प्रदक्षिणीकृत्य वन्दित्वैवमवोचत्-'तव पारिवाज्यं न वन्धं किन्तु त्वं भाव्यहनसि, तेन वन्द्यसे' इत्यादि सर्व जिनोदितं कथितवान् , ततः तदाकण्य मरीचिस्त्रि-रास्फोट्य त्रिपुटीं मुदा / इत्युवाचोच्चकैविष्णु-भविष्यामि यदादिमः // 1 // करना // 9 //

Page #107
ज्ञानसार अनात्मशंसाष्टकम् Xoranracacacacaacaae मृकानगाँ मे चक्र-वर्तित्वं च भविष्यति / भाव्यहं चरमश्चाहन, पर्याप्तमपरेण मे // 2 // आद्योऽहं वासुदेवानां, पिता मे चक्रवर्तिनाम् / पितामहस्तीर्थकृता-महो मे कुलमुत्तमम् // 3 // इत्यात्मप्रशंसां चकार, तेन नाचगोत्रकर्मोपार्जितम् / अन्यदा तस्य शरीरे व्याधिरुत्पन्नः / साधुभिरपाल्यमानो ग्लान एवं दध्यो-"अहो अमी साधवो निर्दाक्षिण्या, मम पालनं दूरेऽस्तु. परं दृश्या ईक्षन्तेऽपि न ! यद्वा दुश्चिन्तितमिदं मया, स्वतनोरपि परिचर्या न कुर्वन्ति तर्हि भ्रष्टस्य, मम कथं कुर्युः ! अतो व्याधिषु गतेषु शिष्यमेकं करिष्यामि" एवं ध्यायन्मरीचिः पटुरभवत् / अन्यदाऽस्य कपिलः कुलपुत्रको मिलित , तत्पुर आर्हतं धर्म धर्मार्थो सज्ञापितस्तेन / ततः कपिलोऽब्रवीत-किं त्वन्मार्गे धर्मो न विद्यते ? ततः जिनधर्मालसं ज्ञात्वा, शिष्यमिच्छन्स तं जगौ / मार्गे जैनेऽपि धर्मोऽस्ति, मम मार्गेऽपि विद्यते // 1 // तच्छिष्यः कपिलोऽथाभूत , मिथ्याधर्मोपदेशनात् / 'मरीचिरप्यब्धकोटी-कोटीसंसारमार्जयत् // 2 // मरीचिस्तदनालोच्य, विहितानशनो मृतः / ब्रह्मलोके दशोदन्व-अमितायुः सुगेऽभवत् // 3 // शिष्यान्विधायासूर्यादीन, स्वाचारानुपदिश्य च / विपद्य च ब्रह्मलोके, कपिलोऽप्यमरोऽभवत् // 4 // स प्रारजन्मावधेत्विा, मोहादभ्येत्य भृतले / स्वयं कृतं साङ्ख्यमत-मासूर्यादीनबोधयत् // 5 // साव्यमत्र तदाम्नायात् प्रावत च दर्शनम् / सखसाध्ये हनुष्ठाने, प्रायो लोकः प्रवर्तते // 6 // पञ्चविंशतितत्वज्ञो, मोक्षं प्राप्नोति निश्चितम् / क्रियां करोतु वा मा वा, ज्ञानवादिमत ह्यदः // 7 // Xe OOOOOOOOOOOO // 9 //

Page #108
ज्ञानसारे अनात्मशंसाष्टकम् अत्र बहु वक्तव्यमस्ति, तन तकचरित्रतो ज्ञेयम् , अत्रात्मप्रशंमा न कार्येत्युपदेशः / आत्मप्रशंसाकरणान्मरीचि-नीचाख्यगोत्रं समुपायं कर्म / उत्सूत्रवाक्पाद्धि भवानसंख्या बभ्राम भव्यैर्न तथा विधेयम् // 1 // // इति अष्टादशे आत्मप्रशंसाष्टके मरीचिकुमारकथानकम् / उच्चत्वदृष्टिदोषोत्थ-स्वोत्कर्षज्वरशान्तिकम् / पूर्वपुरुषसिंहेभ्यो, भृशं नीचत्वभावनम् // 4 // ___व्याख्या-खस्योच्चैस्त्वदृष्टेः दोषादुत्पन्नवाभिमानरूपज्वरस्य शान्तिकारकं पूर्वपुरुषरूपसिंहेभ्यः अतिनीचैस्त्वभावनाविधानं भवति // 4 // शरीररूपलावण्य-ग्रामारामधनादिभिः / उत्कर्षः परपर्याये-श्चिदानन्दघनस्य कः // 5 // ____ व्याख्या-शरीरस्य रूपं सौन्दर्य ग्राम: आरामः-उद्यानम् धनं पुत्रपौत्रादिसमृद्धिरूपः परपर्यायः-परद्रव्यधर्मैः उत्कर्षः अतिशयाभिमानः ज्ञानानन्देन पूर्णस्य पुरुषस्य किं स्यात् अर्थान्न किमपि // 5 // शुद्धाः प्रत्यात्मसाम्येन, पर्यायाः परिभाविताः / अशुद्धाश्थापकृष्टत्वा-नोत्कर्षाय महामुनेः॥६॥ ____ व्याख्या-शुद्धनयेन विचार्य माणाः सहजपर्यायाः सर्वस्मिन्नात्मनि तुल्यरूपेण सन्ति तस्मात् अशुद्धा:-विभावपर्यायाः तुच्छत्वात् सर्वस्मिन्नये माध्यस्थ्यवतः साधोस्ते अभिमानाय नैव भवन्ति // 6 // // 92 // IN| क्षोभ गच्छन् समुद्रोऽपि, स्वोत्कर्षपवनेरितः / गुणोघान बुबुदीकृत्य, विनाशयसि किं मुधा // 7 // DETACIONSENDES

Page #109
शानसारे तस्वदृष्ट्य. (cracaCacacacacoCOGIC व्याख्या-मुद्रा साधुवेषस्य मर्यादा तया सहितः समुद्रः समुद्रत्वेऽपि स्वस्याभिमानरूपपवनप्रेरितः खेदं प्राप्नुवन् गुणसमुदायान् बुद्बुदीकृत्य वृथा कि विनाशयसि, यथा समुद्रस्य पवनात् जलबुद्बुदरूपं विधाय ध्वंसो न घटते, तथा उत्तमपुरुषस्योत्कर्षात्स्वगुणध्वंसो नैव घटते // 7 // निरपेक्षानवच्छिन्ना-नन्तचिन्मात्रमूर्तयः / योगिनो गलितोत्कर्षापकर्षानल्पकल्पनाः // 8 // व्याख्या-अपेक्षारहितमनवच्छिन्नं-देशमानरहितम् अनन्त-कालमानरहितं च यत् चारित्ररूपं ज्ञानरूपं वा शरीरं तद्वन्तो योगीश्वराः स्वोत्कर्षपरापकर्षकल्पनाविमुखा भवन्ति // 8 // // इत्यष्टादशमनात्मशंसाष्टकम् // earalalacielaievacae // अथैकोनविंशं तत्त्वदृष्ट्यष्टकम् // रूपे रूपवती दृष्टि-दृष्ट्वा रूपं विमुह्यति / मज्जत्यात्मनि नीरूपे, तत्वदृष्टिस्त्वरूपिणी // 1 // व्याख्या-रूपशालिनी पौद्गलिकदृष्टिः रूपमालोक्य मोहमाप्नोति तत्वदृष्टिस्तु अरूपाऽस्ति अत एव सा रूपरहितात्मनि एव मग्ना भवति, समानेन समानस्य सम्बन्धः इति समालकारोऽस्ति // 1 // // 13 //

Page #110
ज्ञानसारे वस्वरष्ट्य BIBSGCERCEGOCCACacak भ्रमवाटी बहिर्दृष्टि-भ्रमच्छाया तदीक्षणम् / अभ्रान्तस्तत्त्वदृष्टिस्तु, नास्यां शेते सुखाशया // 2 // व्याख्या-बाह्यदृष्टिान्तरुयानमस्ति, बाह्यदृष्टिप्रकाशस्तु विपर्याससहितो भ्रमस्य छायाऽस्ति / यथा विषवृक्षस्य छाया विषरूपा भवति तथा बाह्यदृष्टिप्रकाशः भ्रमरूपो ज्ञेयः, किन्तु भ्रमरहिततत्वदृष्टिः सुखेच्छया भ्रान्तिच्छायायां नैव शेते // 2 // ग्रामारामादिमोहाय, यद्दृष्टं बाह्यया दृशा / तत्वदृष्ट्या तदेवान्त- तं वैराग्यसम्पदे // 3 // _ व्याख्या-बाह्यदृष्ट्या दृष्टाः ग्रामोद्यानप्रभृतयः मोहाय भवति तदेव यदि आन्तदृष्ट्या नीतं भवेत्तदा वैराग्याय भवति // 3 // // अथैकोनविंशतितमतत्त्वदृष्ट्यष्टके आचार्यकथानकम् // 19 // बाहयदृष्टया यमामारामादि दृष्टं मोहाय स्यात्-असंयमवृद्धये स्यात् तदेव प्रामादिकं तत्त्वदृष्टया स्वरभेदकृत्रिमाकृत्रिमदृशाऽन्तरात्मोपयोगमध्ये नीतं प्रापितं वैराग्यसम्पदे वैराग्यसम्पत्त्यर्थे स्यात् / एगे आयरिया नाणचरणप्पहाणा सुअरहस्सपारगा तारगा भव्वजीवाणं अणेगसमणगणपरिवुडा गामाणुगाम विहरता वायणाई हिं समणसंघ बोहंता पंचसमिइतिगुत्तिजुत्ता अणिच्चाइभावियसव्वसंजोगा पत्ता एग वर्ण अणेगलयाइण्णं नीलं नीलाभासं सउणिगणनिवासं / तओ वणस्स पुष्फपत्तफजलछि पासिऊण निग्गंथाणं वयंति-"भो भो निग्गंथा ! पासह राए पत्ता पुफा गुच्छा गुम्मा फला जे चेयणलक्खणाणं तसत्ति आवरिऊर्ण नाणावरणचरित्तमोह मिच्छत्तमोहांतराउदएणं दाणहीणं एगिदियभावमापन्ना कंपंता बलहया दुहिया अत्ताणा असरणा जम्मणमरणावगाढा "अहो अणुकंपाजुम्मा एए / को एसिं अणुकंपं कुणा मणवयनियणविगत्ताणं ?" इय भणिऊण जणियसंवेग चलंति पुरओ ताव पत्तं महानयरं अणेगगीयवाइयरवेणं विवाहाइऊसवेणं देवलोगरूवं रमणिज्जं पिक्खिऊण INDICACOESDODECARIOS // 94 //

Page #111
ज्ञानसारे KANDEDESSEWIVENEDIG आयरिओ समणसंघ भणइ “भो भो निरगंथा ! अज्ज एयम्मि णयरे मोहधाडी निवडिया, तेण एए कहति लोगा उच्छलंति IAN तत्वदृष्टयभओविगत्ता अप्पाणं न जुज्जइ इत्थ पवेसो, लोहपासबद्धा लोगा अणुकंपणिज्जा, मोहसुरामत्ता नो उवएसजुत्ता, अम्गे निम्गच्छह / " ता साहवो भणंति-"चारु कहियं" इच्चाइसुहजोगपरा विहरइ / ते णं आयसुहदिट्ठियाणं गामनगराइ वेरग्गकारणं हवइ / इत्यन्धयदृष्टान्तमुक्त्वा व्यतिरेकसम्बन्धमाह- . कस्मिंश्चिद्गच्छे गुरुभिः स्वायुःपर्यन्तमवगम्य कश्चिच्छिष्यः स्थूलसामाचारीज्ञः सूरिपदे स्थापितः / ततः प्राप्तप्रतिष्ठः स आगमादिशास्त्राध्ययने प्रमाद्यमूत् / ततोऽनधिगतश्रुतार्थोऽपि गुरुमहिम्ना सर्वत्र ख्याति प्राप्तवान् / अन्यदा विहरन् पृथ्वीतिलकपुरे प्राप / श्राद्धैः प्रौढप्रवेशेन महोत्सवो व्यधीयत तथा यथा तस्य भृशं महिमाप्रसिद्धिरभूत् शासनोन्नतिश्च / तत्र पुरे प्राग्जैनाचार्यः परवादिनो नृपसभायामनेकशः पराभूताः, ते च तदानीं पुनस्तस्याचार्यस्य तथाविधामुन्नति वीक्ष्य ईर्ष्यालवः प्राग जितत्वेन पुनः स्वमहत्त्वक्षतिभीरवस्तस्य शास्त्रपरिज्ञानपरीक्षां चिकीर्षवः स्ववर्गीयमेवैक श्राद्धं तस्य पार्श्व प्रेषुः / स च विधिवद्गुरु सेवमानोऽन्यदाऽप्राक्षीत-"भगवन् ! पुद्गलस्य कतीन्द्रियाणि ?" इति ततः स सूरिस्तत्त्वदृष्टिविकलश्चिरं विमृश्य प्राक् क्वचित् श्रुतं पुद्गलः समयेन लोकान्तं यावद्यातीत्यस्मार्षीत , ततश्च पश्चेन्द्रियं विना कथमेतावती शक्तिः? इति स्वहदि निर्धाय तं स्माह-"भद्र ! पुद्गलः पञ्चेन्द्रियः” इति / ततः स्वसमयेऽप्येतस्य परिज्ञानं नास्ति परसमयादिपरिज्ञानं पुनः क्वेत्येवं विचार्य लब्धतज्ज्ञानपारेस्तैर्वादिभिर्नृपसभायां पराजितः, बहूनां धर्महानिश्च जाता। संघेन स दूरतरं विहारितः / एवंविधास्तत्त्वविकला प्रामारामोपाश्रयश्राद्धसंद्यादिषु मग्ना उपदेशपरा अपि तादृग्ज्ञानविकलस्वादुत्सूत्रपि प्ररूपयन्ति / इति स्वाश्रितान् भवाब्धौ प्रत्युत मजयन्ति / यतः जं जयइ अगीयत्थो, जंच अगीयत्यनिस्सिओ होइ / बट्टावेइ य गच्छं, अणंतसंसारिओ होई // 1 // तत्त्वदृष्टिविकलस्याबहुश्रुतस्य धर्मदेशनां कर्तुं न कल्पते इति / / // 9 // Calcuacaalactac

Page #112
तत्वष्ट्य सानसारे acaalaimerciaeo // इति एकोनविंशतितमे तत्वदृष्टयष्टके आचार्यकथानकम् // 19 // बाह्यदृष्टेः सुधासार-घटिता भाति सुन्दरी / तत्त्वदृष्टेस्तु साक्षात्सा, विणमूत्रपिठरोदरी // 4 // ____ व्याख्या-बाह्यदृष्टेः पुंसः अमृतसारेण निर्मिता स्त्री भाति, तत्वदृष्टेः पुरुषस्य तु सा खी साक्षात् विष्ठा-मूत्रस्य माण्ड इव जठरवती भासते // 4 // लावण्यलहरीपुण्यं, वपुः पश्यति,बाह्यदृक् / तत्त्वदृष्टिः श्वकाकानां, भक्ष्यं कृमिकुलाकुलम् // 5 // __व्याख्या-बाह्यदृष्टिस्तु सौन्दर्यतरंगेण पवित्रितं शरीरं विलोकते, तत्वदृष्टिस्तु काककुकुरादीनां भक्ष्यं तथा कृमिसमूहव्याप्तं तदालोकते // 5 // | गजाश्वर्भूपभवन, विस्मयाय बहिर्दशः / तत्राश्वेभवनात्कोऽपि, भेदस्तत्त्वदृशस्तु न // 6 // व्याख्या-बाबदृष्टेर्जनस्य गजाश्वसहितराजभवनम् आश्चर्याय भवति, किन्तु तदेव राजमन्दिरं तत्वदृष्टेः गजाश्ववनाद्विमन लगति, न खलु तत्वदृष्टेः कुत्रापि आश्चर्य भासते, स तु पुद्गलानां विलासं मनुते // 6 // भस्मना केशलोचेन, वपु तमलेन वा / महान्तं बाह्यदृग्वेत्ति, चित्साम्राज्येन तत्वविद् // 7 // व्याख्या-बाह्यदृष्टिविभूतिविलेपनात् , कचलुचनात्, मलधारणाद्वा अयमात्मा महान् अस्ति इत्येवं मन्यते, किन्तु तत्वरष्टिः शानस्य प्रभुतया महान्तं जानाति // 7 // GOODCHOOTamaAGOGICA // 16 //

Page #113
सर्वसमृ ज्ञानसारे IS न विकाराय विश्वस्यो-पकारायैव निर्मिताः / स्फुरत्कारुण्यपीयूष-दृष्टयस्तत्त्वदृष्टयः // 8 // व्याख्या-स्फुरायमाणकरुणारूपामृतस्य वृष्टिकारकाः तत्वदृष्टयः विकाराय न भवन्ति, अपि तु संसारस्योपकाराय भवन्ति / 8 // // इत्येकोनविंशं तत्वदृष्ट्यष्टकम् // // अथ विंशतितमं सर्वसमृद्धयष्टकम् // // अथ विंशतितमे सर्वसमृद्धयष्टके भूमिपालनृपकथानकम् // 20 // -- सम्पत्स्वस्थिरतां ज्ञात्वा, पुत्रदारहयादिषु / भूमिपालः प्रबुद्धोद्राक् शास्त्रज्ञोक्तसुभाषितैः // 1 // पृथ्वीपुरे भूमिपालाह्वो भूपोऽजनि / तत्पुर एकः शास्त्रज्ञविप्रः एकस्यां वेश्यायां रक्तोऽभूत् / एकदा कौमुद्युत्सवे राजपत्नी सालङ्कारा रथारूढा ब्रजति स्म / सा वेश्या राजपत्नीकण्ठगतहारमवेक्ष्य मोहिता तं शास्त्रज्ञमाह-"हे प्राणेश ! यदि मत्तनुसौख्यानुभवेच्छा तव स्यात्तदा राज्ञीसरकहार चौर्यवृत्त्या समानय, यदीच्छेद्विपुलां प्रीतिमिति" श्रुत्वा सोऽपि स्त्रीपराधीनो विषयभिक्षुः तस्करक्रियया राजसौधे गतवान् / नृपं जाग्रतं वोक्ष्य प्रच्छन्नं नृपपज्यढाधोभागे गत्वा स्थितः / तदा नृपेण गर्वभरेणे कस्य काव्यस्य त्रीणि पदानि नूतनानि रचितान, चतुर्थं पदं कथमपि तत्र न समेतं तेन, पुनः पुनस्तान्येव स्मरति, तथाहि चेतोहरा युवतयः स्वजनोऽनुकूलो, सदान्धवाः प्रणयगर्भगिरश्च भृत्याः / गर्जन्ति दन्तिनिवहास्तरलास्तुगला... Howadacaraceae // 97||

Page #114
E मानसारे सर्वसमृ laievailalelaaicodae इति त्रीणि पदानि पुनः पुनः समुच्चारयन्त ज्ञात्वा स शास्त्रज्ञश्चतुर्थपदमपूरयन , तथाहि "संमीलने नयनयोनहि किंचिदस्ति // 1 // इति श्रुत्वा सहसा चकितो दध्यो-"अहो ! यामिकान्त्रिपतार्य मत्सद्मनि क आगतो विद्यते 1 देवो मानवो दानवो प्रकटीभवतु" ततः स वेपमानदेहः प्रकटीभूय जगौ-"स्वामिन् ! तव गर्वहरणार्थ चतुर्थपादपूरणयानेन नूतनमार्गेण समयातोऽस्मि" नृपः प्राह-"सत्यं वहि, किमसत्यं वषे !" ततः स यथा जातं ज्ञातं प्राह / नृपस्तु हार तस्मै दत्त्वा गुरुत्वादवभ्योऽयमिति विचार्य तं मुक्तवान् / अथ भूपस्तद्वचसा प्रबुद्धः प्रभाते श्रीमत्सुधर्मगुरुसमागमनं कवकिपुरुषाद्विज्ञाय हर्षेण तत्र गत्वा श्रीगुरुं नत्वा धर्मदेशनामिति शुश्राव बाह्यदृष्टिप्रचारेषु, मुद्रितेषु महात्मनः / अनन्तरेवावभासन्ते, स्फुटाः सर्वाः समृद्धयः // 1 // ____ व्याख्या–बाह्यदृष्टेः विषयसंचारावरोधनात् ज्ञानेन महान् आत्मा यस्य तस्य पुंसः आत्मन्येव प्रकटीभूता समस्ताः / | सम्पत्तयः मासन्ते // 1 // - महात्मनः स्वरूपपररूपभेदज्ञानपूर्वकशुद्धात्मानुभवलीनाः सर्वसमृद्धयः स्फुटाः प्रकटा अन्तरेव स्वरूपमध्ये एवावभासन्ते, | यतः स्वरूपानन्दमयोऽहं, निर्मलाखण्डसर्वप्रकाशकज्ञानवानहम् , इन्द्रचन्द्रचक्रचादिसमृद्धयः औपचारिका अक्षयानन्तपर्यायसम्पत्त्या सम्पनोऽहम् , इति स्वसत्ताज्ञानोपयुक्तस्य स्वात्मनि अवभासन्ते, केषु कीदृशेषु सत्सु ? बाह्यद्रष्टिपचारेषु मुद्रितेषु सत्सु बाह्या दृष्टिः विषयसंचारात्मिका तस्या विस्तारास्तेषु रोधितेषु सत्सु, न हीन्द्रियप्रचारैश्चपलोपयोगैस्मिनोऽभ्यन्तराऽमूर्ता कर्मावृता स्वसत्ता सम्पद् ज्ञायते, रोधिते स्विन्द्रियचापल्ये स्थिरप्रगुणचेतनोपयोगः कर्ममलपटलावगुण्डिताऽप्यात्मसम्पद् ज्ञायत इति / समाधिर्नन्दनं धैर्य, दम्भोलिः समता शची। ज्ञान महाविमानं च, वासवश्रीरियं मुनेः // 2 // PASACASTICO // 98 //

Page #115
बानसारे। सर्वसम बमबारबारमानन व्याख्या-ध्याता ध्यानं ध्येयमिति त्रयाणामेकतारूपसमाधिरेव नन्दनवनमस्ति येन परिषहरूपपर्वतस्य पक्षच्छेदः स्यात् तद् धैर्य वजमस्ति समता मध्यस्थपरिणतिः सैव इन्द्राणी अस्ति स्वरूपावबोधरूपं ज्ञानमेव महाविमानमस्तीत्थं मुनेः इन्द्रसम्पत्तिरस्ति // 2 // मुनेः स्वरूपज्ञानानुभवलीनस्य इयं वासवस्य श्रीः शोभा (लक्ष्मीः) वर्त्तते-ध्यानधातृध्येयैकत्वेन निर्विकल्पानन्दरूपा समाधिः तदेव नन्दन वनं, हरेनन्दनवनक्रीडा सुखायोक्ता साधोश्च समाधिक्रीडा सुखाय / मुने धैर्य वीर्यमकम्पता औदायिकभावेनाक्षुब्धतालक्षणं तदेव दम्भोलिः वाम् , समतैव शची स्वधर्मपत्नी, ज्ञानं सर्वावबोधकरं तदेव महाविमानमित्यादिसम्पत्परिवृतो मुनिर्वञ्जीव भासते। | विस्तारितक्रियाज्ञान-चर्मच्छत्री निवारयन् / मोहम्लेच्छमहावृष्टिं, चक्रवर्ती न किं मुनिः॥३॥ || .. व्याख्या-योगपरिणतिरूपा क्रिया, उपयोगपरिणतिरूपं ज्ञानं ते ज्ञानक्रिये एव चर्मरत्नच्छत्ररले येन विस्तारिते म तथाभूतः सन् मोहरूपम्लेच्छेन प्रेरितमिथ्यात्वदन्येन कृतकुवासनारूपां महावृष्टिं निवारयन्मुनिः किं चक्रवर्ती नास्ति // 3 // सुरेषु इन्द्रः श्रेष्टः, मनुष्येषु चक्रवर्ती, तयोऋद्धिसौख्यं मुनिस्वभावेऽन्तर्भूतं तर्हि अन्येषां का कथा ? तथाऽईत. सौख्यमप्यन्तर्भवतीत्याह रत्नस्त्रिमिः पवित्रा या, श्रोतोभिरिव जाहवी / सिद्धयोगस्स साऽप्यस्-त्पदवी न दवीयसी // सिद्धयोगस्य अष्टाङ्गयोगसाधनसिद्धस्य साधोः साऽपि अहत्पदवी ज्ञानाद्यनन्तचतुष्ट्यात्मिकाऽष्टप्रातिहार्यान्विता जगद्धर्मोपकारिणी न दवीयसी न दूरेत्यर्थः / किं भूता पदवी ? त्रिभिः रस्नैः पवित्रा / केन ? स्रोतोभिः प्रवाहैः जाह्नवी गङ्गा इवेति CACACACADEADC // 19 //

Page #116
सबसम ज्ञानसारे। लोक्यातपरमार्थदायकत्वाद्यतिशयोपेताऽहत्पदवी साधकपुरुषस्य यथार्थमापितस्य आसन्ना इव इत्येवं सर्वमप्यौपाधिकमपहाय स्वीयरस्नत्रये साधना विधेया, येन सर्वा ऋद्धयो निष्पद्यन्ते / इत्यादिधर्मवाक्यात्प्रबुद्धः सर्वबाह्यसम्पदा क्षणभङ्गुरतां विज्ञाय स राजा साधुधर्म जमाह / बाह्यासु सम्पत्सु क्षणकभङ्गरं, धार्य स्वरूपं खलु भूमिपालवत् / स्वात्मस्थितं वासवसार्वभौमज, सर्वद्धियुग्ज्ञेयमिदं सुखं शुभैः // 1 // // इति विंशतितमे सर्वसमृद्धधष्टके भूमिपालनृपकथानकम् // 20 // नवब्रह्मसुधाकुण्ड-निष्ठाधिष्ठायको मुनिः / नागलोकेशवदाति, क्षमां रक्षन प्रयत्नतः // 4 // व्याख्या-नवधा ब्रह्मचर्यरूपामृतकुण्डस्य तनिष्ठत्वसामर्थ्यात् स्वामी पत्नात्सहिष्णुतां पालयन् मुनिः नागलोकाधिपतिरिव शोभते यो नागलोकेशः शेषनागः स क्षमा पृथ्वीं दधानः शोभते // 4 // मुनिरध्यात्मकैलाशे, विवेकवृषभास्थितः। शोभते विरतिज्ञप्ति-गङ्गागौरीयुतः शिवः // 5 // व्याख्या- मुनिः अध्यात्मरूपे कैलाशे सदसतोः निर्णयरूपविवेकवृषभे आरूढः तथा विरतिः-चारित्रकला, झप्तिः-ज्ञान( कला, ताभ्यां गङ्गागौरीभ्यां युक्तः शङ्करः इव शोभते // 5 // ज्ञानदर्शनचन्द्रार्क-नेत्रस्य नरकच्छिदः / सुखसागरमग्नस्य, किं न्यूनं योगिनो हरेः // 6 // व्याख्या -ज्ञान-विशेषवोधः दर्शन-सामान्यबोधः तावेव चन्द्राओं नेत्रे यस्य स तथाभूतस्य: नरकगते शकस्य सख OCCIOCCORSO Moreovalemalelevan // 10 //

Page #117
मानबारे D CODES de | समदे शयानस्य योगिनः कृष्णापेक्षया किमन्पमस्ति. न किमपीत्यर्थः // 6 // कर्मविपाक चिन्तनाष्टकम् या सृष्टिब्रह्मणो बाह्या, बाह्यापेक्षावलम्बिनी / मुनेः परानपेक्षान्त-गुणसृष्टिः ततोऽधिका // 7 // 2. व्याख्या - या विधातुः सृष्टिः बाह्यजगत्सम्बन्धिनी बाह्यकारणस्यापेक्षामवलम्बते मुनेस्तु अन्तरङ्गगुणसृष्टिः परापेक्षारहिताऽस्ति तस्मान्मुनिसृष्टिः ब्राह्मणः सृष्टेरधिकाऽस्ति, अत्रोपानादुपमेयमधिकमस्ति // 7 // रत्नस्त्रिभिः पवित्रा या, स्रोतोभिरिव जाह्नवी / सिद्धयोगस्य साऽप्यर्हत्पदवी न दवीयसी // 8 // व्याख्या-त्रिभिः प्रवाहैः पवित्रगङ्गानदीवत् त्रिभिः रत्नैः पवित्रा आर्हती पदवी अपि सिद्धयोगवतः साधोरतिदूरं ) &|| नास्ति यतो हि सिद्धयोगस्य समापत्तिप्रभृतिभेदेन तीर्थङ्करस्य दर्शनं जायते, उक्तं च गुरुभक्तिप्रभावेण, तीर्थकुदर्शनं मतम् / समापत्त्यादिभेदेन, निर्वाणैकनिबन्धनम् // 1 // गुरुभक्तिः प्रभावात्समापत्यादिभेदेन तीर्थकृतो दर्शनं जायते इति कथितम् // 8 // // इति विंशतितमं सर्वसमृद्धयष्टकम् // . 5 // अथेकविंशतितमं कर्मविपाकचिन्तनाष्टकम् // दुःखं प्राप्य न दीनः स्यात् , सुखं प्राप्य न विस्मितः। मुनिः कर्मविपाकस्य,जानन परवशं जगत् // 1||3|| // 11 // ACACACAC

Page #118
शानसारे कर्मविपाकचिन्तनाष्टकम् aaicacaacaacao व्याख्या-मुनिः कर्मणो विपाकस्य शुभाशुभपरिणामस्याधीनं संसारं पश्यन् सुखं दुःख वा प्राप्य विस्मितो दीनो [वा न स्यात् // 1 // // अथैकविंशे कर्मविपाकाष्टके कदम्बविप्रकथानकम् // 21 // येषां भ्रभङ्गमात्रेण, भज्यन्ते पर्वता अपि / तैरहो कर्मवैषम्ये, भूपैर्भिक्षाऽपि नाप्यते // 2 // व्याख्या-येषां भ्रकृटिभङ्गादपि पवेता अपि भिद्यन्ते तथाविधैः नृपेरपि कर्मणो वैषम्यात भिक्षाऽपि प्राप्त न शक्यते, इति महदाश्चर्यम् // 2 // काकन्यां पुर्या सोमशर्मा विप्रः, तस्य पुत्रः कदम्बोऽतिशौचवादी अन्यच्छायामात्रस्पर्शेऽपि सचैलस्नान करोति, लोके | पानीयपिशाच इति प्रसिद्धोऽभूव , वस्त्राञ्चलस्थगितवदननासिकः सर्वत्र हुँहुं कुर्वन् भ्रमति, यदा कस्यापि वस्त्राश्चलो लगति तदा तस्मिन्द्वेषं चकार, ततो गलत्कुष्ठप्रभृतिरोगग्रस्तः, ततस्तस्य कोऽपि स्पर्श न करोति, वैद्योऽपि नाडी न विलोकयति व्याधिसक्रमभयाव , यत उक्तम् ___ ज्वरो भगन्दरः कृष्ठः, क्षयश्चैव चतुर्थकः / एते संस्पर्शतो रोगाः, सङ्क्रमन्ति नरामरम् // 1 // ततो नष्टशौचवादोऽजनि, शरीरवेदना जाता / अन्यदा यतिपाद्यं गतः / यतिना धर्मोपदेशो ददे, ततः पृष्टं तेन-'युष्माभिः स्नानं न क्रियते, कुतः शुद्धिर्भवति ? यतिना प्रोक्तम"-शरीरमिदमशुचि विद्यते, तस्य स्नानेन किं भवति ? मनःशुद्धिरेव वोक्ष्यते, यत: रसासृम्मासमेदोऽस्थि-मजाशुक्रान्त्रवर्चसाम् / अशुचीनां पदं कायः, शुचित्वं तस्य तत्कुतः // 1 // ACACACACIBADAN // 12 //

Page #119
ज्ञानसारे कर्मविपाकचिन्तनाष्टकम् KOHaeroUGEOGODOGoa नवश्रोतःस्रवद्विन ! सरन्निस्यन्दपिच्छले / देहेऽपि शौचसंकल्पो, महामोहविजम्मितम् // 2 // श्रुत्वैतद्दध्यौ द्विजः-"अहं मुधा शुचिवादं करोमि, अहो ! एत एव शुचयः, ब्रह्मचारी सदा शुचिः" इति ध्यात्वा पुनर्विषो गुरु' स्माह-"स्वामिन् ! देहे दुस्सहा व्यथा, क्षगमात्रमपि रतिं न प्राप्नोमि" तदा सूरिरवोचत् - 'कर्मणां रचनासृष्टिः करमपृष्ठवत् विषमा ज्ञेया" यतः जातिकुलदेहविज्ञानायु-बलभोगभूतिवैषम्यम् / दृष्ट्वा कथमिह विदुषा-मिह संसारे रतिभवति // 1 // अपि च कश्चिन्मुनिः रत्नत्रयीपरिणतस्तीव्रक्षयोपशमोऽपूर्वकरणबलेनोपशमश्रेणिमुपास्य चारित्रपरिणतिमारूढः सर्वथा मोहोदयरहितः च पुनः श्रुतकेवल्यपि दुष्टेन कर्मणा सत्तागतेन मोहेन उदयावस्थायोग्यभूतेन अथवाऽऽयुःकर्मप्रान्तकरणेन प्रतिपातमापनो गतिचतुष्टये भ्रमति, अतोऽहो ! दुष्टेन मोहेनानन्तसंसारो भ्रम्यते / अतः कर्मायत्ता चेतना न कार्या / पुनः कर्मणां वैषम्यं श्रृणु कश्चितकोऽपि क्षणादभ्युदयावहे शुभोदकें कर्मणि नृपः स्यात् , नृपश्चाशुभकर्मविपाकोदये रङ्कः स्यात्, यतः पुराणे यादृशं क्रियते चित्तं, देहिभिर्वर्णनादिषु / तादृशं कविवन्नूनं, जायते सततं जने // 1 // एकदा बहुषु ब्रह्मादिदेवेषु मिलितेषु स्वस्वोत्कर्ष जल्पत्सु शशिना प्रोक्तम्-"अहं सर्वेषु देवादिषु सुखदुःखे कत्तुंभमः / " तदेश्वरेणोक्तम्-"ज्ञास्यते तव कृतं सुखं दुःखं च" एवं प्रोच्य शम्भुः स्वगृहे एत्य पार्वती प्रति स्वचेष्टितं जगौ / ततः शम्मुः स्वयं महिषरूपं विधाय पार्वत्या महिषीरूपं कारयित्वा नगरखालेऽशुचिमये स्थितः / द्वावपि तृतीदिने तस्मिन्व्यतीते पार्वतीपरमेश्वरी खालानिर्गत्यागतौ स्वगृहे / तत ईश्वरः शनिपार्श्व गत्वाऽवक्-"त्वदीया दशा गता कल्ये, स्वया किमपि दुखं न दत्तम् / " शनिर्जगौ"त्वं कुत्रास्थाः ?" ईश्वरः स्वस्थितिं जगौ। ततः शनिः प्राह-अहं किं स्कन्धे हन्मि ? नैव, किन्तु तादृशीं धियं ददामि यथा स्वयं दुःखे पतति, त्वं त्वशुचिमये खले स्थितः अतः परं किं दुःखं ? अहं जनेभ्यो दुःखादिकं ददामि तदपि कर्मणा प्रेरितः ततः DICISIOLOGaaelaica // 1.3 //

Page #120
बानसारे कर्मविपाकचिन्तनाष्टकम् NDIOSADAS शम्मुर्जगो-"सत्यमेव कर्मकृतं सुखं दुःखं च जीवा लभन्ते" इति मन्दादिसर्वदेवैः 'कृतकर्मझयो नास्ति' इति प्रमाणीकृतम् इत्यादि कर्मविपाकस्वरूपं श्रीगुरुमुखाच्छ्रुत्वा स विप्रो दध्यो-“यदि ममापि रोगोपशान्तिर्भवति तदाऽहमपि श्रीगुरुसदृशो भवामि" साधुभिरुक्तम्-"सर्वमौषधं मुक्त्वा त्वमेकं नमस्कारं सदा गणय, षण्मासी यावदपरं ध्यानं न कार्यम् / " ततस्तस्य नमस्कारं गणयतः कुण्डो गतः / स सुश्रावको जातः / सर्व धनं व्ययित्वा चारित्रं गृहीत्वा स्वर्ग गतः कदम्बः / / मिथ्यात्वहेत्वादिभिरात्मना कृतं, कृतं ददात्येव विपाकदारुणम् / श्रुत्वेति वाचं हि कदम्बको द्विजः, प्राप स्वरूपं प्रविधेयमन्यकैः // 1 // इति एकविंशे कर्मविपाकाष्टके कदम्बविप्रकथानकम् // 21 // जातिचातुर्यहीनोऽपि, कर्मण्यभ्युदयावहे / क्षणाद्रकोऽपि राजा स्यात्, छत्रछन्नदिगन्तरः // 3 // ___ व्याख्या-जातिचातुर्याभ्यां विहीनोऽपि जनः अभ्युदयकारकशुभकर्मोदये सति क्षणमात्रेण रङ्कोऽपि नन्दादिवत् छत्राच्छादितदिशामण्डलः सन् राजा भवति ॥शा 8 विषमा कर्मणः सृष्टि-दृष्टा मरभपृष्ठवत् / जात्यादिभूतिवैषम्यात्, का रतिस्तत्र योगिनः // 4 // व्याख्या-जात्याद्युत्पत्तिविषमतया कर्मणो निर्माणमुष्ट्रपृष्ठवत् कुत्रापि समानं नैव दृश्यते तस्मात्कर्मणः सृष्टौ योगिनः कथं प्रीतिः स्यात् उक्तं च जातिकुलदेहविज्ञानायुर्बलभोगभूतिवैषम्यम् / दृष्ट्वा कथमिह विदुषां, भवसंसारे रतिर्भवति // 1 // // 104 //

Page #121
कर्मविपाकचिन्तनाष्टकम् Осларслэгэлзсаал जाति:-मातृपयः, कुलं-पितृपक्षः, शरीरं, विज्ञानम्, आयुष्यं. बलं. भोगः एतेषां प्राप्तौ विषमतां विलोक्य कथं पण्डितस्य संसारे प्रीतिः स्यात् // 4 // | आरूढाः प्रशमश्रेणिं, श्रुतकेवलिनोऽपि च / भ्राम्यन्तेऽनन्तसंसार-महो दुष्टेन कर्मणा // 5 // . व्याख्या-उपशमश्रेण्या उपरि यावदेकादशगुणस्थानकमारूढाः तथा श्रुतकेवलिनोऽपि-चतुर्दशपूर्वधरा अपि दुष्टेन कर्मणा अहो भ्राम्यन्ते // 5 // अक्सिर्वाऽपि सामग्री, श्रान्तेव परितिष्ठति / विपाकः कर्मणः कार्य-पर्यन्तमनुधावति // 6 // व्याख्या- अन्तिकस्था अन्या सर्वाऽपि सामग्री कारणायोजनाबान्ता इव तिष्ठति किन्तु कार्यकारणाय शीघ्रता न भवति, कर्मणो विपाकस्तु कार्यान्तरमनुसरति, अन्तिमकारणत्वात् कर्मविपाक एक प्रधानं कारणमस्ति // 6 // असावचरमावर्ते, धर्म हरति पश्यतः / चरमावर्तिसाधोस्तु, छलमन्विष्य हृष्यति // 7 // व्याख्या-अयं कर्मविपाकः चरमपुद्गलपरावर्त्तात् पूर्वमन्यपुद्गलपरावतें पश्यतो जनस्य धर्म हरति,चरमपुद्गलपरावत्तिनः साधोस्तु प्रमादरूपं छिद्रम् अन्तर्मम अन्विष्य हृष्टो भवति // 7 / साम्यं विभर्ति यः कर्म-विपाकं हृदि चिन्तयन् / स एव स्याच्चिदानन्द-मकरन्दमधुव्रतः // 8 // JalesaacaolGOLDowdefaCA // 105 //

Page #122
सानसारे व्याख्या-यो जनः कर्मणः शुभाशुभपरिणाम मनसि विचारयन् समभावं धत्ते स ज्ञानानन्दरूपमकरन्दस्य मोक्ता भ्रमरः रसज्ञः भवति // 8 // // इत्येकविंशतितमं कर्मविपाकचिन्तनाष्टकम् // | भवोद्वेगा ष्टकम् // DNESSARIOESSOR doo // अथ द्वाविंशतितमं भवोद्वेगाष्टकम् // यस्य गम्भीरमध्यस्या-ज्ञानवज्रमयं तलम् / रुद्धा व्यसनशैलोधैः, पन्थानो यत्र दुर्गमाः // 1 // व्याख्या-यस्य मध्यो भागः अगाधोऽस्ति एतादृशस्य संसारसमुद्रस्य अज्ञानरूपेण वज्रेण निर्मितं तलमस्ति, यत्र IN संकटरूपपर्वतानां पङ्क्त्या संरुद्धाः अत एव दुःखेन गन्तुं शक्याः विषमाः अध्वानः सन्ति // 1 // | पातालकलशा यत्र, भृतास्तृष्णामहानिलैः / कषायाश्चित्तसंकल्प-वेलावृद्धि वितन्वते // 2 // ___ ब्याख्या-पत्र विषयामिलापरूपैः महावायुभिः पूर्णाः क्रोधादिचतुष्कषायरूपपातालकलशाः मनसो विकल्परूपवेलायाः वृद्धिं कुर्वते // 2 // | स्मरौर्वाग्निचलत्यन्त-यंत्र स्नेहेन्धनः सदा / यो घोररोगशोकादि-मत्स्यकच्छपसंकुलः॥३॥ ___ व्याख्या-यत्र मध्यभागे रागरूपेन्धनः कन्दर्परूपवडवानलः सर्वदा ज्वलति, यः संसारसागरः भयङ्कररोगशोकादिरूप मीनकूर्मादिभिर्याप्तोऽस्ति // 3 // DOGSacanaSaat // 106 // |

Page #123
ज्ञानसारे भवोद्वेगाप्रकम् // // wwsewaaaaaaaaamwal दुर्बुद्धिमत्सरद्रोहै-विधुदुर्वातगर्जितैः / यत्र सांयात्रिका लोकाः, पतन्त्युत्पातसंकटे // 4 // व्याख्या-यत्र दुष्टबुद्धिः गुणेषु दोषाविष्करणरूपो मत्सरः, द्रोहोऽपकारबुद्धिरित्येतद्रूपैः सौदामिनीदारुणवायुगर्जनेः सांयात्रिका जनाः उत्पातरूपसंकटे पतन्ति // 4 // ज्ञानी तस्माद्भवाम्भोधे-नित्योद्विग्नोऽतिदारुणात् / तस्य संतरणोपाय, सर्वयत्नेन काङ्क्षति // 5 // व्याख्या-एतादृशात्यन्तभयङ्करसंसारसमुद्रात् सदा भयभीतो ज्ञानी तं भवाब्धि सर्वविधप्रयत्नैः तरीतुमुपायं | वाञ्छति // 5 // तैलपात्रधरो यद्व-द्राधावेधोद्यतो यथा / क्रियास्वनन्यचित्तः स्या-द्भवभीतस्तथा मुनिः // 6 // व्याख्या-यथा तैलैः संभृतपात्रस्य धारकः मनुष्यः मृत्युभयाद्राज्ञः आदेशात् सर्वत्राटित्वा तत्र प्रवर्त्तमानं नाटकादिक न पश्यन् सावधानतया बिन्दुमात्रपतनाद्विना समानयत् / यथा च राधावेधसाधने उद्यतः एकाग्रमनस्कः भवति, तथा संसाराभीतो मुनिः चारित्रक्रियास्वकाग्रचित्ता भवति // 6 // ___ अथ द्वाविंशे भवोद्वेगाष्टके सुकोशलमुनिकथानकम् // 22 // आमिसलुद्धेण वणे, सीहेण य दाढचक्कसंगहिया। तहवि समाहिपत्ता, संवरजुत्ता मुणिवरिंदा // 1 // TENGEBITSETBEN // 107 //

Page #124
सानसारे भवोद्वेगाप्टकम् aco CSICCACEAICAC अयोध्यायां कीर्तिधरो राजा सहदेवीपत्नीयुक्तो राज्यं चक्रे / अन्यदा सुकोशले पुढे जाते राजा दीक्षा ललौ / सुकोशलो देशाधिपत्यं चक्रे / अन्यदा कीर्तिधरमुनिर्मध्याहे भिक्षार्थ नगरमध्ये प्रविशन्सहदेव्या दृष्टः, दथ्यौ च सा-"यदि कदाचित् कीर्तिधरं पितरं सुकोशलो द्रक्ष्यति तदा दीक्षां गृहीष्यत्येव / " एवं ध्यात्वा सा तं सेवकपाश्र्थात् पुराइहिनिष्कासयामास / सुकोशलधात्री रोदिति / सुकोशलोऽवादीव "मातः ! किं रुद्यते त्वया ?" साऽवक्-"तव पिता मुनिस्तव मात्रा पुराद्धहिः कर्षितः / " तदाकर्ण्य. सर्वद्धर्या वन्दितुं भूपो ययौ / धर्म श्रुत्वा पपच्छ-"स्वामिन् ! महोपसमें प्राप्तेऽपि निग्रन्था निर्भयत्वं कथं रक्षन्ति ?" तदा मुनिः प्राह - विर्ष विषस्य वह्वेश्च, वह्निरेव यदौषधम् / तत्सत्यं भवभीताना-मुपसर्गेऽपि यन्न भीः // 7 // ___ व्याख्या-विषस्यौषधं विषमेव, अग्नेश्वौषधमग्निरेव कथ्यते तत् सत्यं वत्तते, यतः संसारभीतानामुपसर्गप्राप्तावपि भयं न भवति // 7 // ____“यथा कश्चिद्विषपीडितो विषस्यौषध विषमेव करोति, यथा सर्पदष्टः निम्बादिचर्वणे न बिभेति / अथवा कश्चिदग्निदग्धः पुनरपि अग्निदाहपोडानिवारणाय पुनरग्नितापमङ्गीकरोति, तत्सत्यं, यतः भवभीतानां मुनीनामुपसर्गेऽपि भवसंचितकर्मक्षपणायोद्यतानां न भीतिः, उपसगैबहुकर्मक्षपणं मन्वानाः साधवो न भयवन्तो भवन्ति, साध्यकार्यनिष्पत्तौ साहाय्यकारिकारणत्वात् इति / मुनिस्तत्त्वज्ञानी भवभयात् नरकनिगोददुःखोद्वेगाव व्यवहारे एषणादिक्रियाप्रवृत्तौ स्थैर्य व्रजेत् गच्छेत् लभेतेत्यर्थः / स्वात्मारामसमाधौ ज्ञानानन्दादिरूपे तदपि भवभयमपि अन्तर्मध्ये निमज्जति, लयीभवति, स्वत एव विनश्यति, आत्मध्यानलीलालीनानां सुखदुःखसमावस्थानां भयाभाव एव भवति / अत्र भवमग्नानां जीवानां धर्मेच्छा न भवति, इन्द्रियसुखास्वादलीना मत्ता इव निर्विवेका भ्रमन्ति, दुःखाग्निना इतस्ततो दुःखापनोदार्थमनेकोपायचिन्तनव्याकुला भ्रमन्ति सूकरा इव महामोहभवाम्भोधौ, किमन्यत्, सर्वसिद्धिकरं श्रीमद्वीतरागवन्दनादिकमपि न कुर्वन्ति, इन्द्रियसुखार्थे च तप उपवासादिकष्टानुष्ठानमाजन्मकृतं हारयन्ति, निदानदोषान्न गणयन्ति, मोक्षहेतुरूपं जैनशासनं देवा OPGEROESOCCESSED // 108 //

Page #125
1950 ज्ञानसारे भवोद्वेगा ट्रकम GOOGalaalac दिसुखहेतुरूपं मत्वा मुझन्ति, भवाब्धौ मत्स्या इव जीवा ऐश्वर्यादिषु मिथ्यावासनावासिता भ्रमन्ति; ततो भवोदेग एव कार्यः, स एवोपसर्गेषु साहाय्यदायको ज्ञेयः" इत्यादि श्रीगुरूपदेशाच्छ्रुत्वा प्रबुद्धः सुकोशलो व्रतं ललौ / सहदेवी तु पुत्रवियोगपतिद्वेषाभ्यां मृता वने व्याघ्रो जाता / देवात् कीर्तिधरसुकोशलमुनी तत्राययतुः चतुर्मासीतपश्चक्रतुः / पारणकदिने गच्छन्तौ तौ व्याघ्रथा दृष्टी, मुनी तु प्राणान्तोपसर्ग ज्ञात्वा कायोत्सर्ग चक्रतुः / सुकोशलमुनिर्व्याघ्रथा भक्ष्यमाणः क्षपकश्रेण्यारूढः केवलज्ञानमवाप्य सद्यो मुक्ति ययौ। ततः श्रीकीर्तिधरमृषि भक्षयन्ती व्याघ्री तन्मुखे स्वर्णखचितदन्तान् दृष्ट्वा जातिस्मृति प्राप्ता स्वपति विज्ञाय प्राप्तपश्चात्तापा समादायानशनं सहस्रारं स्वर्ग गता। कीर्तिधरोऽपि शुक्लध्यानेनाजरामरं पदं प्रापेति / लब्धोपसर्गोऽपि जहाँ न तत्वगं, दाढ्यंभवोद्वेगरतः सुकोशलः / . तद्वद्वताह मुनिमावसङ्गतैर्धार्या तथा कीर्तिपुरषिवन्मतिः // 1 // // इति द्वाविंशे भवोद्वेगाष्टके सुकोशलमुनिकथानकम् // 22 // स्थैर्य भवभयादेव, व्यवहारे मुनिव्रजेत् / स्वात्मारामसमाधौ तु, तदप्यन्तर्निमज्जति // 8 // व्याख्या-व्यवहारनयेन मुनिः संसारभयादेव स्थिरतां प्राप्नोति स्वात्मनो रतिरूपनिर्विकल्पे समाधौ सति तदा संसारभयमपि समाधावेव निमज्जति / उक्तं च ___ "मोक्षे भवे च सर्वत्र, निस्पृहो मुनिसत्तमः / " मोक्षऽथवा संसारे सर्वत्र उत्तमो मुनिः निस्पृहो भवति इति शास्त्रवाक्यमस्ति / aaaaaaaax // 109 //

Page #126
ज्ञानसारे // इति द्वाविंशतितमं भवोद्वेगाष्टकम् / / लोकसंज्ञात्यागाष्टकम् JEDNOTEN // अथ त्रयोविंशतितमं लोकसंज्ञात्यागाष्टकम् // / प्राप्तः षष्ठं गुणस्थानं, भवदुर्गादिलवनम् / लोकसंज्ञारतो न स्या-न्मुनिलोकोत्तरस्थितः // 1 // ____ व्याख्या-संसाररूपविषमपर्वतस्योल्लङ्घनरूपं षष्ठगुणस्थानक लब्धः पुनर्लोकोत्तरे मार्गे स्थितिमर्यादा यस्यैतादृशो | मुनिः लोकैर्यत्कृतं तदेव कर्त्तव्यं किन्तु शास्त्रस्यार्थो न पर्यालोचनीयः, एतादृग्बुद्धिरूपाया लोकसंज्ञायां प्रीतिमान भवति / 1 // यथा चिन्तामणि दत्ते, बठरो बदरीफलैः / हा हा जहाति सद्धर्म, तथैव जनरञ्जनैः // 2 // / व्याख्या- यथा महामूर्खः बदरोफलैः मूल्यैः चिन्तामणि रत्नं प्रयच्छति तथातिमूढः विविधलोकरञ्जनेन सद्धर्म त्यजति इति महाखेदस्य विषयः // 2 // लोकसंज्ञामहानद्या-मनुस्रोतोऽनुगा न के / प्रतिस्रोतोऽनुगस्त्वेको, राजहंसो महामुनिः // 3 // ____ व्याख्या- लोकसंज्ञारूपायां महानद्यां तृणादिवत् प्रवाहमनुसारः के न सन्ति, किन्तु प्रवाहमन्मुखं गन्ता राजहंसैको | महामुनिवर्तते // 3 // लोकमालम्ब्य कर्त्तव्यं, कृतं बहुभिरेव चेत् / तदा मिथ्यादृशां धर्मो, न त्याज्यः स्यात्कदाचन // 4 // Cacaजबरaevae IEITHEWE.

Page #127
ज्ञानसारे स्यागाष्टकम् COQUENOSSENSEIZOTONG व्याख्या - यदि लोकमनुसृत्य बहुभिर्जनैरेव कृतं करणीयं स्यात्तदा मिथ्यादृष्टीनां धर्मः कदापि त्याज्यो न स्यात् // 4 // || लोकसंझाश्रेयोर्थिनोहि भूयांसो,लोके लोकोत्तरे न च। स्तोका हि रत्नवणिजः, स्तोकाश्च स्वात्मसाधकाः॥५॥ व्याख्या-मोक्षस्यार्थिनः खलु लोकमार्गे लोकोत्तरमार्गे वा बहवः न सन्ति यतो हि मणेापारिणोऽन्पशः सन्ति तथा स्वात्मनोऽर्थस्य साधका अल्पा एव सन्ति // 5 // अथ त्रयोविंशे लोकसंज्ञात्यागाष्टके श्वेतश्यामप्रासादकथानकम् // 23 // सर्वत्राप्यधिगम्पन्ते, पापिनो नेतरे जनाः / भूयांसो वायसाः सन्ति, स्तोका यच्चापपक्षिणः // 1 // श्रेष्टिसेनापतिसार्थवाहदूतदोवारिकराजयुवराजामात्यमहामात्यकिङ्करप्रभृतिसकललोकसनाथायां श्रीश्रेणिकराजपर्षदि धर्मिणः पापिनो वा नगरे बहव इत्येकदा धर्माधर्मविवादे जायमाने सर्वैरपि सभासद्भिः पापिनो बहवो धर्मिणश्च स्वल्पा इत्यभिहिते सनिबन्ध राज्ञा पृष्टोऽभयो मन्त्री भणति स्म-“हे देव ! बहवो धर्मिणः पापिनश्वाल्पीयांसः" कथमेतदिति गाढमाग्रहेण भणितो मन्त्री श्वेतं श्याम चेति चत्यद्वयं पुरादहिरचोकरत् / ततो धर्मवद्भिर्धवले प्रासादे पापवद्भिश्च श्यामले प्रासादे समागन्तव्यमिति पटहोद्घोषणां सकलेऽपि पुरे विकचत्वरराजमार्गमहापथादिषु अभयो मन्त्री कारयति स्म / __अथ स्वस्वसम्पदनुसारेण विहितवेषा अपि पौरा धवलप्रासादमुपेयिवांसः, द्वौ मातुलभागिनेयौ तु श्यामलं प्रासादं समेतौ। अथ स्वपरिवारपरिवृतोऽभयेन मन्त्रिणाऽनुगम्यमानो राजा तत्र प्रासादपार्श्व प्राप्तः सकलमपि पौरवर्ग धवलप्रासादे वीक्ष्याभाषिष्ट"भो पौरा: ! कथं सर्वेऽपि यूयं श्वेतचैत्ये प्रविष्टाः अथ तेऽभ्यधुः-“हे राजेन्द्र ! स्वस्वकुलक्रमागताचारकरणेन वयं सम्यग्ध acGEIGEEIJIORCHIC GE // 11 //

Page #128
सानसारे का लोकसंज्ञात्यागाष्टकम् ZASTIEDOT मिणः, तेनात्र प्रासादे समेताः स्मः" / अहो ! प्राणातिपातमृषावादादत्तादानपरदारगमनद्यूतादिसप्तव्यसनाधशेषदोषखनयः सर्वेऽप्यमी धर्मवन्तः एवं समीचीनमजनि वचनमभयस्य मन्त्रिण" इति मत्वा राजा श्यामासादे प्राप्तः / तत्र मातुलभागिनेयौ दृष्टौ पृष्टौ च"कथं युवामत्र चैत्ये प्राप्तौ ?" "हे स्वामिन् ! आवाभ्यां पुरा श्रीसुधर्मस्वामिनोऽभ्यणे सुराया मांसस्य चेति पृथक् नियमावङ्गीकृती, तत आवयोनियमभङ्गोऽभूत् . तेनावां महापापिनौ, यतो व्रतलोपी महापापो अतः कारणादावामिह प्रासादे प्रविष्टौ / " . अथवा कथान्तरे इत्थमपि श्रुतं-येन सुदर्शनश्रेष्टिना राजगृहजनेषु अर्जुनमालिकृतोपसर्गनिवारणं कृतं स श्रेष्ठी भार्यया सह मनसि विचार्य श्यामचैत्य एव प्रविष्टः, तद्वीक्ष्य श्रेणिकोऽभयं प्राह-"आबालगोपालप्रसिद्धधर्मकारकः यः, त्रिभुवनेऽपि यस्य धर्मकीर्तिः, स कथं पापप्रासादे प्रविशति ?" "स्वामिन् ! युष्माभिस्तत्र गत्वा पृच्छयते तदा संशयनिवृत्तिभवेत् / तदा नृपः सपरिकरस्तत्र गत्वा सुखासनादुत्तीर्य श्रेष्टिनं पप्रच्छ-"यूयं महाधर्मिणोऽत्र श्यामप्रासादे कथं प्रविष्टाः ?" स प्राह-"स्वामिन् ! श्रीवीरस्वामिप्रदर्शितश्रावकधर्ममप्यहं यथास्थितं न पालयामि प्रत्यहं षटकायजीवहिंसकत्वेन, अतोऽहं कथं धर्मी ?" इति लोकसंज्ञागरिकप्रवाहत्यागेन ये धर्मरसिकाः श्राद्धाः श्रीशलेयवाक्यतन्मयास्त एव धर्मिणः, परं च संपूर्णधर्मरसिकास्तु मुनय एव, यतःलोकसंज्ञाहता हन्त, नीचैर्गमनदर्शनैः / शंसयन्ति स्वसत्याङ्ग-मर्मघातमहाव्यथाम् // 6 // व्याख्या-ध्रुवमेतदस्ति यद् लोकसंज्ञया ताडिता जीवाः शनैर्गन्तव्यं नीचैर्गन्तव्यमित्यादिप्रवृत्तिभिः निजसत्यव्रतरूपाले प्रवृत्तमर्मप्रहारस्य महती वेदनां निवेदयन्ति // 6 // मुनिः षष्ठं गुणस्थानं सर्वविरतिलक्षणं प्रमत्ताख्यं प्राप्तः पुनर्लोकः कृतं तत्कर्त्तव्यं गतानुगतिकनीतिः तत्र रतो रागी गृहीतप्रहो न स्यात् / किंभूतं गुणस्थानं ? भवः संसारः एव दुर्गाद्रिविषमपर्वतस्तस्य लङ्घनम् / किंविशिष्टो मुनिः ? लोकोत्तरमर्यादया स्थितः, लोको हि विषयोत्सुकः मुनिस्तु निष्कामः, लोकः पुगलसम्पच्छ्रेष्ठत्वमानी मुनिः पुनज्ञानादिसम्पदा श्रेष्ठः, अतः किं लोकसंज्ञया तेषाम् ? आत्मसाक्षिकसद्धर्म-सिद्धौ किं लोकयात्रया। तत्र प्रसन्नचन्द्रश्च, भरतश्च निदर्शने // 7 // Garodaiwale // 112 //

Page #129
ज्ञानसारे | लोकसंज्ञा| त्यागाष्टकम् Kateracroecoraemora व्याख्या - आत्मनः साक्षितया सद्धर्मस्य सिद्धत्वे सति लोकव्यवहारस्य किं प्रयोजनं-लोकज्ञापनया कितत्र प्रसन्नचन्द्रो | राजर्षिः भरतराजर्षिश्च दृष्टान्तमस्ति / प्रसन्नचन्द्रस्य दृश्यबाह्यचारित्रसत्त्वेऽपि नरकगतियोग्यकर्मबन्धोऽभूत् / भरतमहाराजस्य दृश्यबायचारित्राद्विनाऽपि केवलज्ञानमभूत् // 7 // “लोकसंज्ञात्यागेन स्वरूपोपयोगभोगसुखमग्ना निर्ग्रन्था औदयि कमिन्द्रियसुखं दह्यमानस्वगृहप्रकाशवन्मन्यन्ते न सुखमस्तो"त्यादिकं सद्धर्मकृत्स्वरूपं सुदर्शनमुखादवगम्य गतसंशयः श्रेष्ठिनं प्रणम्य पौरसमक्षं महामहस्वं दस्वाऽवोचव-"अहो! मदीयपुरं श्रेष्ठ यत्र युष्मादृशाः पुण्यपवित्राः धर्मिणः सन्ति / " इति स्तुत्वा स्वराजमन्दिरेऽगाव / पौरा अपि सुदर्शनधर्म प्रशंसन्तः स्वस्थानं प्रापुः इति / / लोकप्रवाहं प्रविहाय तत्त्ववित्, मौनीन्द्रमार्गानुभवाभिनन्दकृत् / लब्ध्वा प्रतिष्टां जनतास्वगोचरां,शुद्धात्मधर्म विननोति सन्मति॥१॥ // इति त्रयोविंशे लोकसंज्ञात्यागाष्टके श्वेतश्यामप्रासादकथानकम् // 23 // लोकसंज्ञोज्झितः साधुः, परब्रह्मसमाधिमान् / सुखमास्ते गतद्रोह-ममतामत्सरज्वरः // 8 // व्याख्या-लोकसंज्ञया विरहितः परब्रह्मणि लीनतारूपसमाधिमान् तथा अपगता द्रोहममतामत्सररूपाः ज्वराः यस्यैतादशः साधुः सुखमास्ते // 8 // // इति त्रयोविंशतितमं लोकसंज्ञात्यागाष्टकम् // AADHIDOACTISAC // 113 //

Page #130
ज्ञानसारे ||शालाटकम् DEBBIETTITISAN TODOS // अथ चतुर्विंशतितमं शास्त्राष्टकम् // चर्मचक्षुर्भूतः सर्वे, देवाश्चावधिचक्षुषः / सर्वतश्चक्षुषः सिद्धाः, साधवः शास्त्रचक्षुषः // 1 // सर्वे प्राणिनश्चर्मचक्षुधराः सन्ति, देवाश्चावधिज्ञानचक्षुष्काः सन्ति, सिद्धा भगवन्तः सर्वतः केवलोपयोगचक्षुष्का: सन्ति, | साधवस्तु शास्त्रचक्षुषः सन्ति / समयसारे कथितं यत् आगमचक्खू साहू, चम्मचक्खूणि सव्वभूयाणि / देवा य ओहिचक्खू, सिद्धा पुण सव्वदो चक्खू // 1 // आगमचक्षुषः साधवः सन्ति, सर्वाणि भूतानि चर्मचक्षुष्कानि सन्ति, देवा अवधिज्ञानचक्षुषः सन्तिः, सिद्धाः सर्वतश्चक्षुष्काः सन्ति // 1 // // अथ चतुर्विशे शास्त्राष्टके आर्यरक्षितसूरिकथानकम् // 24 // दशपुरे सोमदेवो द्विजः, तस्य भार्या सोमा परमाहती, तयोरार्यरक्षितो ज्येष्ठः पुत्रः, द्वितीयः फाल्गुरक्षितश्चासीत् / ज्येष्ठः साङ्गोपाङ्गवेदादिशास्त्राण्यधीत्य पाटलीपुयां ततः स्वपुरे प्रविशन् राज्ञा गजस्कन्धेऽध्यारोप्य गृहे स्थापितः सन्मानितश्च / अथ गृहाभ्यन्तरे जननी नन्तुं नृपदत्तसन्मानावृतो जगाम / 'हे पुत्र! तव स्वागतं वर्चते' इत्युक्त्वा मौनमाश्रिता / उदासीनां मातरं वीक्ष्यावोचद"मातः ! मां किं न भाषसे ? सर्वजनपूज्यं सर्वशास्त्रतत्त्वज्ञं मां दृष्ट्वा किं न मोदसे ?" अथेदं रुद्रसोमाऽऽख्यत्, किमेमिः स्वान्यनाशकैः / हिंसोपदेशकैः शास्त्र-रधीतर्नरकप्रदः // 1 // एतेषां च प्रभावेण, त्वां घोरे दुःखसागरे / पतिप्यन्तं प्रपश्यन्स्याः , स्यादानन्दः कथं मम // 2 // DICIRCONCacaIONapelaela // 114 //

Page #131
ज्ञानसारे शाखाष्टकम् Gracielsewood यदा दृष्टिवादं पठसि स्वं तदा मदारमा दृष्ट: स्यात् / विनीतः पुत्रः स्वाम्बो स्माह-"तच्छास्त्रं क्व पठ्यते / " साऽऽह"तोसलिपुत्रगुर्वन्तिके" प्रभातेऽम्बामापृच्छय तमध्येतुं चचाल / इतश्च तपितुः मित्रं द्विज आर्यरक्षितमिलनाय सार्धा नवेक्षुयष्टीगदायागात् / स द्विजः प्रेम्णा समालिकग्य तं प्राह-"त्वनिमित्तं मयाऽऽनीता इक्षुलता इमा गृहाण / " सोऽवादीव-"इक्षुसन्दोहो मन्मातुर्दीयताम्, अहं तु कार्ये गच्छामि / " तेन द्विजेन ता इक्षुयष्टीस्तदम्बाय दत्त्वा तद्वृत्तं कथितम् / तदा जनन्या ध्यातं"नूनमनेन शकुनेन सूचितं यदसौ साधिकनवपूर्वाणि पठिष्यति / " _ अथार्यरक्षितः स्वयं गुरुवन्दनक्रियामजानन ढड्डरश्राद्धेन सह ययौ, श्राद्धानुरूपविधिना गुरुं प्रणम्य स्थितः। तदा भादो गुरु प्रति द्विजजातिकुलादिकं प्राह चतुर्दशानां सद्विद्या,-स्थानानामेष पारगः / प्रावेशि पत्तने राज्ञा, गजारूढो गतेऽहनि // 1 // आर्यरक्षितो गुरु स्माह अध्येतुं दृष्टिवादं हि, पूज्यानहमशिश्रियम् / तत्तदध्यापनेनोचैः, प्रसादः क्रियतां मयि // 2 // तच्छ्रुत्वा मूरयोऽप्यूचुः, यद्येवं तत्परिव्रज / क्रमेण दृष्टिवादं ते, पाठयामो यथा वयम् // 3 // ततो दीक्षामङ्गोकृत्य स्माह इह स्थितं हि मां राजा, स्वजनाः पूर्जनस्तथा / दीक्षातः पातयिष्यन्ति, प्रसद्याप्यनुरागतः // 1 // तच्छ्रुत्वा ते सगच्छास्तं लात्वाऽन्यत्र ययुः / इदं शिष्यचौर्यमाद्यं श्रीवीरशासनेऽभूव / ततस्तोसलिपुत्रपार्वे यावन्मित दृष्टिवादमभूत्तावन्मितं सर्व जमाह / ततः श्रीवज्रस्वाम्यन्तिके पठनायाचलत् / मार्गप्रामे श्रीभद्रगुप्तसूरीशंस ननाम। तं सर्वगुणाढ्यं वीक्ष्योपलक्ष्य सूरीशा आलिलिङ्गः, प्रमोदाच्चैवमूचिरे acacaClocacaosacoclae // 115 //

Page #132
मानसारे शाखाष्टकम् DISPOSEBEWESENTE किं चाद्यानशनं कर्तु-मिच्छामि स्वल्पजीवितः / ततस्त्वां प्रार्थये वत्स, भव निर्यामको मम // 1 // तेन तदङ्गीकृतं / ततस्तेऽनशनं विधायेति तं स्माहुःएकत्रोपाश्रये वज-खामिना सह नो वसेः / किन्तु स्थित्वा परत्र त्वं, पठेस्तस्यान्तिके श्रुतम् // 1 // वसेदज्रेण साधं हि, यः सोपक्रमजीवितः / एकामपि निशां नून, तेन साकं म्रियेत सः // 2 // तद्वचः प्रतिपद्याथ तानिर्याम्य सोमभूर्वअयुतां पुरीमागाव , तां च निशां बहिस्तस्थौ। तद्रातिप्रान्ते वनसूहिरमुं स्वप्नमैक्षत मत्पात्रस्थं सावशेष पयः कोऽप्यतिथिः पपौ। अथार्यरक्षितो वनसूरि प्रभाते नत्वा स्थितः तदा स्वागतमापृच्छच पृष्टः"क्व प्रतिश्रये स्थितोऽसि ?" सोऽवग-"बहिःस्थितोऽस्मि / " ततो वनस्तमभ्यधाव-“हे सोमसूः! तोसलिपुत्रशिष्य ! बहिःस्थितस्त्वं कथं पठिष्यसि ?" सोऽवादीन्द्रगुप्ताह-मूरिन्द्रस्यानुशासनात् / स्वामिनहमितो भिन्न-मुपाश्रयमुपाश्रयम् // 1 // दत्त्वोपयोगं वज्रोऽपि, तनिमित्तं विभाव्य च / प्रोचे युक्तमिदं प्रोक्तं, तैः पूज्यैर्ज्ञानसागरैः // 2 // ततः श्रीवनसूरिस्तं पूर्ववाचनां ददाति ततोऽपेनापि कालेन, नव पूर्वाण्यधीत्य तम् / दशमं पूर्वमध्येतुं, प्रवृत्तं गुरुरित्यवक् // 1 // पूर्वस्प दशमस्याथ, यमकानि पठ द्रुतम् / ततः पठितुमारेभे, विषमाण्यपि तानि सः // 2 // इतश्चार्यरक्षितवियोगादितौ पितरौ तमालातुं फल्गुरक्षितं प्रेषयामासुः / अनुजोऽपि तत्रागल्याप्रजं स्माह-"स्वं स्वकुटुम्ब प्रतिबोधय, मया सह तत्रागच्छ, ममापि त्वदीक्षां प्रयच्छ” ततोऽनुजं दीक्षयित्वा श्रीवत्रं व्यजिज्ञपत्- "स्वामिन् ! अहं पित्रोः NAOOOOOOOOO // 116 //

Page #133
बानसारे शाखाष्टकम् प्रतिबोधार्थ स्वपुरे गच्छामि" ततोऽवादीस्वामी-“हे वत्स ! त्वं पठ, मा ब्रज / " यमकैनिविण्णः स पुनर्गुरुमपृच्छत्--'कियन्मात्र मया दशमपूर्वमधीतम् ?" ततः स्मित्वा सूरिरवदत्--"हे वत्स ! बिन्दुमात्रं दशमपूर्वस्य स्वयाऽऽदायि शेषं तु जलधेः समं, किं विषीदसि त्वं ? सोद्यमोऽसि, सुधीरसि, तदस्य त्वरितं पारं त्वं लप्स्यसे / " इत्थमध्येतुमुत्साहितोऽपि पुनः पुनः स्वानुजेन सह गुर्वन्तिकं गत्वा इत्युवाच-"असौ मद्माता ममाह्वातुमिहाययो, तदादिशत मां पूज्याः ?" ततः श्रुतोपयोगः स्वामिना दत्तः / यतः नागन्ताऽसौ गतः सद्यः, स्वल्पमायुर्ममापि च / तदेतदशमं पूर्व, मयि स्थास्यति निश्चितम् // 1 // ज्ञात्वेत्यनुमतो गन्तुं, श्रीवजेणार्यरक्षितः / पुरं दशपुरं फल्गु-रक्षितेन समं ययौ 12 // तत्र धर्मदेशनां दत्त्वा स्वकुटुम्ब प्रबोधयामास / नृपः सम्यक्त्वं प्राप / अन्यदा सौधर्मेन्द्रः श्रीमहाविदेहे श्रीसीमन्धरजिन प्रणम्य सूक्ष्मनिगोदस्वरूपं श्रुत्वा पप्रच्छ-"स्वामिन् ! भरतक्षेत्रे कोऽपि तादृशः सूक्ष्मनिगोदस्वरूपकथकोऽस्ति ?" प्रमुणोक्तं"श्री आर्यरक्षितोऽस्ति / " तत इन्द्रस्तत्रागत्य सूरि नत्वा यथार्थ वस्तुस्वरूपं निगोदादीनां श्रुत्वा हृष्टः स्वर्ग जगाम / ततः श्रीआर्यरक्षितस्वामी पृथक्पृथक् चतुरोऽनुयोगानस्थापयत् / ततोऽनशनेन दिवं प्रापेति / मुक्त्वा नवोढां रतिसौख्यमाश्रयां, नौतन्यशास्त्रार्थग्रहोद्यमे रतः / देवेन्द्र वन्यो गुरुरायरक्षितो, जातस्तथाऽन्यैरपि भाव्यमणिभिः // 1 // // इति चतुर्विशे शास्त्राष्टके आयरक्षितमरिकथानकम् // 24 // | पुरःस्थितानिवोधि-स्तिर्यग्लोकविवर्तिनः / सर्वान भावानवेक्षन्ते, ज्ञानिनः शास्त्रचक्षुषा // 2 // EvaicseNavaelaedievalaice // 117 //

Page #134
शाखाष्टकम् ज्ञानसारे DIETISTATAS SONORA . व्याख्या-ज्ञानिनो जनाः शास्त्ररूपलोचनेन अग्रे स्थितानिव सौधर्मादूर्ध्वलोके नरकाबधोलोके जम्बलवणादितिर्यग्लोक च विविधपरिणाम प्राप्नुवतः सर्वान् भावान् माक्षात्पश्यन्ति / अत्र श्रुतसहचरितमानसा चाक्षुषदर्शनेनावेक्षन्ते एवं बोद्धव्यम् // 2 // शासनात्त्राणशक्तेश्च, बुधैः शास्त्रं निरुच्यते / वचनं वीतरागस्य, तत्तु नान्यस्य कस्यचित // 3 // विपश्चितः पथ्यशिक्षणात रक्षणसामथ्योच्च शास्त्रशब्दस्य व्युत्पत्ति कुर्वन्ति स्म, तत् सर्वगुणसहितकेवलज्ञानं मलं कारणं यस्यास्ति एतादृशस्य वीतरागस्य वचनमस्ति, नान्यस्य कस्यचिद्वचनं शास्त्रपदव्यपदेष्टव्यमस्ति, तदुक्तं प्रशमरतो यद- . शासनसामर्थ्येन च, संत्राणवलेनानवद्येन / युक्तं यत्तत् शास्त्रं, तच्चैतत्सर्वविद्वचनम् // 2 // तिशिक्षणशक्त्या निर्दोषरक्षणसामर्थ्येन च यद्युक्तं स्यात् तच्छास्त्रं सर्वज्ञवचनमस्ति // 3 // शास्त्रे पुरस्कृते तस्मा-द्वीतरागः पुरस्कृतः। पुरस्कृते पुनस्तस्मिन्, नियमात्सर्वसिद्धयः॥४॥ व्याख्या-तस्माद येन पुरुषेण शास्त्रमग्रे कृतं अर्थात् मुख्यं कृतं तेन भगवान् वीतरागोऽग्रे कृतः, शास्त्रोपयोगेन तत्कर्ता स्मर्यत एव वीतरागोऽग्रे कृतः, एतेन नूनं सर्वाः सिद्धयो भवन्ति / उक्तं च। अस्मिन् हृदयस्थे सति, हृदयस्थस्तत्त्वतो मुनीद्र इति / हृदयस्थिते च तस्मिन्, नियमात्सर्वार्थमिद्धयः॥१॥ -पोडशक / / श्लोक 14 तीर्थक्षाप्रणीतागमो यदा हृदिस्थः स्यात्तदा परमार्थतः भगवान् तीर्थकृत् हृदिस्थो भवति, यतो हि म तस्य स्वतन्त्रप्रणेता अस्ति / यदा भगवान् तीर्थंकरः हृदयस्थो भवेत्तदाऽवश्यं सर्वार्थसिद्धयो भवन्ति // 4 // GIADCASCADEZAC // 118 //

Page #135
ज्ञानसारे शाखाष्टकम् DENGAGICAGO arac अदृष्टार्थेऽनुधावन्तः शास्त्रदीपं विना जडाः / प्राप्नुवन्ति पर खेदं, प्रस्खलन्तः पदे पदे // 5 // व्याख्या-जडा अविवेकिनो मनुष्याः शास्त्ररूपं प्रदीपं विनाऽदृष्टार्थे परोक्षार्थे पश्चाद् धावन्तः पदे पदे खलनां प्रत्याघातमश्रुवन्तोऽतिखेदं प्राप्नुवन्ति // 5 // शुद्धोञ्छाद्यपि शास्त्राज्ञा-निरपेक्षस्य नो हितम् / भौतहन्तुर्यथा तस्य, पदस्पर्शनिवारणम् // 6 // व्याख्या -- शास्त्रादेशनिरपेक्षस्यापमतेः स्वच्छन्दचारिणः शुद्धं-द्वाचत्वारिंशदोषशून्यमाहारगवेषणादिकमपि हितकर नास्ति / यथा भौतमतेः हन्तुः शबरजातेः तस्य चरणस्पर्शनिरोधो हितकारको न भवति. जीवन्तं भौतमति पदा न स्पृशेत इति आज्ञाऽस्ति, तस्य पार्वे स्थितः मयूरपिच्छामिलाषुकः शबरः यथा तं हत्वा पादाभ्यां स्पर्श विना मयूरपिच्छं गृह्णाति तथाऽपमतेः शास्त्रादेशं विना बाह्याचारपरिपालनं ज्ञेयम् / / 6 / / अज्ञानाहिमहामन्त्रं, स्वाच्छन्द्यज्वरलखनम् / धमोरामसुधाकुल्यां, शास्त्रमाहुमहर्षयः // 7 // व्याख्या-महर्षयः शास्त्रं- मिथ्याज्ञानरूपसपेदमनाय तद्विपस्य शमनाय लखनरूपं धर्मोद्यानेऽमृतकुल्यासमानं च | कथयन्ति // 7 // शास्त्रोक्ताचारकर्ता च, शास्त्रज्ञः शास्त्रदेशकः / शास्त्रकदृग्महायोगी, प्राप्नोति परमं पदम् // 8 // Sil OCESIESTORO Oracac // 119 //

Page #136
मानसारे परिग्रहाष्टकम् व्याख्या-बागमकथिताचारस्य पालकः शास्त्रस्य वेत्ता आगमोपदेशकः शास्त्रे यस्यैकाऽद्वितीया दृष्टिरस्ति एतादृग महायोगी परमपदं लभते // 8 // // इति चतुर्विशतितम शास्त्राष्टकम् // 2OVIGermalaeolale // अथ पञ्चविंशतितमं परिग्रहाष्टकम् // न परावर्त्तते राशे-र्वक्रतां जातु नोज्झति / परिग्रहग्रहः कोऽयं, विडम्बितजगत्त्रयः॥१॥ व्याख्या-यो धनानां राशितो नैव परावर्तते कदापि कुटिलतां न जहाति जगत्त्रयं विडम्बितं येनैतादृशः कोऽयं परिग्रहरूपो ग्रहोऽस्ति / सर्वग्रहेभ्यः परिग्रहग्रहो बलीयानस्ति, अस्य गतिनै कश्चिजानाति // 1 // / परिग्रहग्रहावेशा-दुर्भाषितरजःकिराम् / श्रूयन्ते विकृताः किं न, प्रलापा लिङ्गिनामपि // 2 // व्याख्या-परिग्रहरूपग्रहान्तःप्रवेशात् दुर्भाषितरूपां धूलि प्रक्षिपतां जैनवेशधारिणामपि विकारवन्तः प्रलापाः असम्बद्धवचनानि किन यन्ते, अपि तु श्रयन्त एव, तर्हि अन्येषां का कथा कथनीया // 2 // यस्त्यक्त्वा तृणवद्वाह्य-मान्तरं च परिग्रहम् / उदास्ते तत्पदाम्भोज, पर्युपास्ते जगत्त्रयी // 3 // व्याख्या-यो मुनिः तृणवद्धनधान्यादिकं बाह्यं परिग्रह, मिथ्यात्वादिकमान्तरं च परिग्रहं त्यक्त्वा उदासीनः सन् IVJIONacaeracrasalevaaca // 120 //

Page #137
सानसारे परिप्रहाष्टकम् Хараалаа асаас वर्त्तते तस्य मुनेः चरणकमलं त्रयो लोकाः सेवन्ते // 3 // चित्तेऽन्तर्ग्रन्थगहने, बहिनिर्ग्रन्थता वृथा / त्यागात्कञ्चकमात्रस्य, भुजगो न हि निर्विषः // 4 // व्याख्या-अन्तरङ्गपरिग्रहेण यदि चित्तं व्याकुलं स्यात् तदा बाह्यनिर्ग्रन्थता निष्फला, यतो हि सर्पः कञ्चकमात्रत्यागात् विषरहितो न भवति // 4 // त्यक्ते परिग्रहे साधोः, प्रयाति सकल रजः। पालित्यागे क्षणादेव, सरसः सलिलं यथा // 5 // __ व्याख्या - यथा पालिनाशादतिशीघ्रं सरोवरस्य कृत्स्नं जलं निःसृतं भवति तथा परिग्रहत्यागात् मुनेः सर्व पापं | | निर्गतं भवति // 5 // त्यक्तपुत्रकलत्रस्य, मूर्छामुक्तस्य योगिनः / चिन्मात्रप्रतिबद्धस्य, का पुद्गलनियन्त्रणा // 6 // ___ व्याख्या-त्यक्तं पुत्रकलत्रादिकं सर्वविधबन्धनं येनैतादृशस्य मूर्छारहितस्य ज्ञानमात्रासक्तस्य च योगिनः किं पुद्गलस्य बन्धनं भवेत्, अर्थान्नैव भवेत् // 6 // चिन्मात्रदीपको गच्छेन्, निर्वातस्थानसंनिभैः। निष्परिग्रहतास्थैर्य, धर्मोपकरणैरपि // 7 // ___ व्याख्या-ज्ञानमात्रपरिणामवतः साधोः वस्त्रपात्रादिचतुर्दशधर्मोपकरणानां धारणं नैव घटते यतो हि तेषां ग्रहणधारणे मृच्छा विना न भवतः / युक्ताहारादिकं तु अनाहारभावनारूपं ज्ञानसाधनमस्ति तत्सम्भवति साधूनामिति दिगम्बरा वदन्ति, तेषां acicacaaaaasax // 121 //

Page #138
परिणाष्टकम् DODA TGIETET SOPORTE प्रतिबन्दिदूषणानि दिदित्सुम्रन्थकर्ता कथयति यत् ज्ञानमात्रस्य दीपक: अप्रमत्तः साधुः निष्पवनस्थानसदृशधर्मोपकरणः निष्परिग्रहतायाः स्थिरता लभते, अस्मात्कारणात् ज्ञानदीपकम्य तैलसदृशः युक्ताहारो यथा आधारोऽस्ति तथा निर्वायुस्थानतुल्यैः धर्मोपकरणैरपि आधारोऽस्ति इत्येवं ज्ञेयम् / तम्हा किमत्थि वत्थु, गंथोऽगंथो व सब्बहा लोए / गंथोऽगंथो व मओ, मुच्छाऽमुच्छाहिं निच्छयओ // . ' वत्थाइ तेण जं जं. संजमसाहणमरागदोसस्म / तं तमपरिग्गहोच्चिय, परिम्गहो जं तदुवाई // // गा० 3075-76 / / तस्मात् लोके किमपि एतादृशं वस्तु अस्ति यत् सर्वथा परिग्रहोऽपरिग्रहो वा कथ्येत, अतो निश्चयदृष्टया मूळ्या परिग्रहोऽमृर्छया चापरिग्रहः कथितोऽस्ति, ततो रागद्वेषरहितात्मनः संयमसाधनभृतवस्त्रादिः अपरिग्रह एवास्ति, संयमोपघातको योऽस्ति स परिग्रहोऽस्ति // 7 // अथ पञ्चविंशे परिग्रहत्यागाष्टके संयतमुनिकथानकम् // 25 // मूर्छाछन्नधियां सर्व, जगदेव परिग्रहः / मूर्च्छया रहितानां तु, जगदेवापरिग्रहः // 8 // व्याख्या-मूर्च्छयाऽऽच्छादिता धीः बुद्धिर्येषां तेषां लोकानां सर्वमेव जगत्परिग्रहोऽस्ति, मूर्च्छया रहितानां मुनीनां तु जगत् अपरिग्रहरूपमस्ति // 8 // काम्पिल्यपुरेशः संजयाख्यनृपः एकदा मृगयायां निर्गतः मांसास्वादलुब्धोऽश्वारूढनस्तान्मृगान् वधार्थमनुधावितः / तत्र RADIOSAATASARSTICS // 122 //

Page #139
ज्ञानसारे परिप्रहाष्टकम् CCA SIGEAEGSCOCAGO वनैकप्रदेशेऽनगार एको धर्मध्यानं ध्यायति, तन्मुनेः पार्श्वमागतान्मृगान् हन्ति / अथ राजा तत्र मुनिदर्शने जाते सति भीतः साधु प्रणम्य वक्ति-"भगवन् ! अत्र मृगवघे ममापराधं क्षमस्व / " अथ मौनेन स ध्यानमाश्रितो राजानं न प्रतिवक्ति, ततो नृपो भयत्रस्तोऽभूत् यथा न ज्ञायते किमयं क्रुद्धः करिष्यति ? इति त्रस्तः पुनः प्रोचे-"संजयनामाऽहं राजाऽस्मि, तस्मान्मां संभाषय, स्वं तु क्रुद्धस्तेजसा नरकोटिसमूहं दहेः / " इत्थं तेनोक्ते मुनिराह-“हे पार्थिव ! अभयं तव, नतु कोऽपि त्वां दहति" इत्थं समाश्वास्योपदिशति-"अनित्ये जीवलोके किं हिंसायां प्रसज्जसि? नरकहेतुरियं कर्तुं नोचिता, यथा तब मृत्युभयं तथाऽन्येषामपीति परलोकहितं कार्य कुरु / तथा च दाराः सुता देहश्च जीवन्तमनुजीवन्ति तदर्जितवित्ताद्युपभोगेन, मृतं तु नानुव्रजन्ति, ते पुनः कथं सहायाः स्युः ? इत्यतः कृतघ्नेषु नास्था कार्या, सर्वमपि परिग्रह विमुच्य तपोऽङ्गीकुरु / " इत्यादिधर्म श्रुत्वा राज्यं त्यक्त्वा गर्दभालेर्मुनेः समीपे प्रव्रज्यां प्राप्य सामाचारीतः अप्रतिबद्धतया विहरन् कश्चित्सन्निवेशमगाव / तत्रैकः कश्चिन्मुनि वैमानिकाच्च्युत्वाऽत्र क्षत्रियनृपो जातः, कुतोऽपि निमित्ताज्जातिस्मृस्या विरक्तः प्रव्रज्य विरहन् तं संयतमुनि वीक्ष्य तत्परीक्षाक्षमिदमाचख्यौ-"किं नाम ? किं गोत्रं ? कस्मा अर्थाय प्रबजितः ?" इति श्रुत्वा संयत उवाच-"संजय इत्याहा मम, गौतमगोत्रोऽहं, गर्दभालिनामाचार्यैर्जीवघातान्निवर्तितोऽहं, तन्निवृत्तौ च तैर्मुक्तिरूपं फलं दर्शितं, ततस्तदर्थे प्रबजितोऽस्मि / " पुन. क्षत्रियमुनिस्तद्गुणाकृष्टचेता अपृष्टोऽपि इदमाह-"क्रियादिवादिनः सर्वे एकांशग्रहणेन न यथार्थे वस्तुस्वरूपकलनां कुर्वन्ति, ततोऽसत्प्ररूपणां हित्वा सद्धर्मशीलनं भवता कार्यम् / लिङ्गिनामपि जैनवेषविडम्बकानामपि प्रलापा असम्बद्धवचनव्यूहाः किं न श्रूयन्ते ? अपि तु अयन्त एव / परिग्रह एव प्रहस्तस्यावेशात / प्रलापाः कथंभूताः ? विकृता-विकारमयाः तथा उत्सूत्रवचनरजोऽवगुण्डिताः / एवं हि परिप्रहाभिलाषमग्नाः ज्ञानपूजनाद्युपदेशेन परिप्रहमेलनासक्ता उत्सूत्रं वदन्ति / GENEReleacua // 123 // C

Page #140
अनुभवा ज्ञानसारे aodaievaceaerai पुनः क्षत्रियमुनेरेवं संजयमुनि महापुरुषदृष्टान्तैः स्थिरीकर्तृमाह श्रीसूत्रे उत्तराध्ययने 18 एयं पुण्णपयं सोचा, अत्थधम्मोवसोहियं / भरहोवि भारहं वास, चिचा कामाई पवए / इत्यादि ज्ञेयम् / एवं भरतादिमहाबलमुनीन् यावत् महापुरुषोदन्तैर्ज्ञानपूर्विका क्रिया फलवती निष्परिग्रहिणामित्युपदिश्य पुनः प्राह-"यथा श्रीभरतादिभिः श्रीस्याद्वादतत्त्वं समाश्रितं तथा त्वयाऽप्यत्रैव निश्चलं चेतो विधेयम्" इति श्रुत्वा संजयर्षिहृष्टश्चिरं विहृत्य प्राप्त केवलः सिद्ध इति / त्यक्त्वा ममत्वं मृगयां च संजयः, सकृद्वचः क्षत्रियसाधुनोदितम् / श्रुत्वा विशेष चरणादरोऽभवत्, विद्वद्भिरन्यैरपि तद्विधेयम् // 1 // // इति पञ्चविंशे परिग्रहत्यागाष्टके संयतमुनिकथानकम् // 25 // // इति पञ्चविंशतितमं परिग्रहाष्टकम् // acocacaacaceae // अथ षड्विंशतितममनुभवाष्टकम् // सन्ध्येव दिनरात्रिभ्यां, केवलश्रुतयोः पृथक् / बुधैरनुभवो दृष्टः, केवलार्कारुणोदयः // 1 // व्याख्या-यथा दिवसरात्रितः सन्ध्या पृथगस्ति तथा केवलज्ञानात् श्रुतज्ञानाच्च भिन्नः केवलज्ञानरूपस्य सूर्यस्यारुणोदय // 124 //

Page #141
ज्ञानसारे अनुभवाष्टकम् DISTREDOTOVO रूपोऽनुभवः पण्डितैः दृष्टः, मति-श्रुतज्ञानोत्तरभावी केवलज्ञानादव्यवहितपूर्वभावी प्रकाशः अनुभवपदेनोच्यते, तस्त द्वितीयं नाम || प्रतिभाज्ञानमस्ति // 1 // व्यापारः सर्वशास्त्राणां, दिग्प्रदर्शन एव हि / पारं तु प्रापयत्येको,-ऽनुभवो भववारिधेः // 2 // व्याख्या-सर्वेषां शास्त्राणां व्यापारः उपायप्रवर्तनदिशाज्ञापनमेवास्ति, किन्तु अनुभव एवैकः संसारसमुद्रस्य पारं प्रापयति // 2 // // अथ षड्विंशेऽनुभवाष्टके आभीरीवञ्चकवणिक्कथानकम् // 26 // क्वापि नगर एको वणिक, सच हट्टस्थितः प्रतिवासरं व्यापारं चक्रे / अन्यदाऽत्यर्थ सरलाऽऽभीर्येका तस्यापणे रूपकद्वयमादाय कर्पासार्थमुपागमत् / कर्पासोऽधुना महर्योऽस्तीत्युक्त्वा स नैगम एकरूपकस्य कसं तोलयित्वा तस्यै ददौ / सा तु सरला द्विरर्पणात द्वयो रूपकयोर्मम कर्पासो दत्त इति ज्ञात्वा तमादाय शीघ्रं ययौ / ___अथ स वणिग्दध्यो-"रूपकोऽयमेको मया मुधा लेभे, तदद्यैनमुपमुळे" इति ध्यात्वा रूपकस्य घृतखण्डशर्करागोधुमादिक लात्वा गृहे प्रेषीद, भार्यया घृतपूरानचीकरत् / तया च घृतपूरेषु कृतेषु तज्जामाता मित्रयुतः केनचित्कार्येण पुरान्तरादागतः / ततः सा दृष्ट्वा तघृतपूरैः समित्रं तमभोजयत् / यतः स्त्रीणां जामाताऽतीव वल्लभः / तस्मिन्गते च स वणिक् भोजनाय गृहं गतः स्वाभाविक भक्तं वीक्ष्य कामिनी पप्रच्छ-"हे नितम्बिनि ! कुतो नाद्य घृतपूरास्त्वया कृताः ?" रमणी जगाद-"स्वामिन् ! ते तु कृताः, परं सत्पात्रे निहिताः, यतःकिंतु हेतोः कुतोऽप्यत्रा-यातोऽस्मदुहितुः पतिः / समित्रो घृतपूरैस्तै- जितो गमनोत्सुकः // 1 // " // 125 // COCACCIATACADA

Page #142
ज्ञानसारे अनुभवा DESIGNECOCACOCO तन्निशम्योत्पन्नविषादो दध्यो-"मया परार्थमाभीरी वराकी वृथा वञ्चिता, तद्विप्रतारणापा मयैव बद्धं, घृतपूरास्तु अन्यैजग्धाः / यतः-. पापं हि क्रियते मूढः, स्त्रीपुत्रादिकृते भृशम् / विपाकोऽस्य तु कालेन, स्वयमेवोपभुज्यते // 1.' इति ध्यात्वा बाह्मभूमौ गत्वा देहचिन्तां विधाय सूर्यतापतप्तस्तरोस्तले विशश्राम, तदैकं साधु भिक्षायै यान्तं वीक्ष्येवं स्माह"भगवन् ! एहि, विश्रस्य क्षणं मद्वार्ता शृणु / " मुनिर्ज्ञानी जगौ-"स्वकार्ये मया द्रुतं गम्यं ततो नाहं स्थास्याम्यत्र " वणिक्योचेऽन्यकार्येणा-प्यायें कि कोऽपि गच्छति / यद्भवद्भिः स्वकार्येण, मया गम्यमितीरितम् / / 1 / / उवाच मुनिरन्यार्थे, क्लिश्यन्ते बहवो जनाः / भार्याद्यर्थ क्लिश्यमानः, त्वमेवात्र निदर्शनम् // 2 // इत्येकेन वाक्येन स बुद्धः साधु प्राह-"स्वामिन् ! यूयं तपः-पारणादिकृत्यं कुरुत, पश्चादहं समेष्यामि / " ततो मुनिनिर्दोषाहारेण देहभाटकं दत्त्वा खाध्यायं व्यधात्, तदा स तदन्ति के गत्वा धर्ममश्रौषीवअतीन्द्रियं परं ब्रह्म, विशुद्धानुभवं विना। शास्त्रयुक्तिशतेनापि, न गम्यं यद्बुधा जगुः // 3 // व्याख्या-इन्द्रियाणामगोचरं सर्वोपाधिविकलं शुद्धं ब्रह्म-आत्मा विशेषविशुद्धानुभवं विना शास्त्रस्य शतशः युक्तिभिरपि. | ज्ञातुं नैव शक्यते बुधैः कथितं यत्| ज्ञायेरन हेतुवादेन, पदार्था यद्यतीन्द्रियाः। कालेनैतावता प्राज्ञैः, कृतः स्यात्तेषु निश्चयः // 4 // व्याख्या-यदि युक्तिशास्त्रेणातीन्द्रियाणां धर्मास्तिकायादिपदार्थानां हस्तस्थितामलकोनामिव ज्ञानं सुशक्यं स्यातर्हि एतावत्कालपर्यन्तमतीन्द्रियपदार्थानां पण्डितैः असन्दिग्धाभ्रान्तनिश्चयः कृतः स्यात् / आत्माऽपि अतीन्द्रियोऽस्ति, तस्य पर्याया | NICODICHAESACRED COLORS // 126 //

Page #143
ज्ञानसारे ष्टकम् COCIENDSKORTBEWEISBETONG अपि अतीन्द्रियाः सन्ति, तस्माद् तत्तद्वयक्तीनां नूनं मोक्षोपायपरिज्ञानभवनाय सामर्थ्य योगरूपानुभवः प्रमाणमवश्यं अनुभवामन्तव्यम् // 4 // केषां न कल्पनादर्वी, शास्त्रक्षीरानगाहिनी / विरलास्तद्रसास्वाद-विदोऽनुभवजिह्वया // 5 // व्याख्या-केषां मनुजाना कल्पनारूपा दर्वी शास्त्ररूपपायसान्नावगाहिनी प्रवेशक: नास्ति अर्थात्सर्वेषां कल्पना शास्त्रे प्रविशति परन्तु अनुभवरूपया रसनया शास्त्ररूपक्षीरस्य रसास्वादमनुभवन्तो विरला एव सन्ति, अतः शास्त्रज्ञानं बाह्यमनुभवस्तु | आन्तरमिति बोध्यम् / / 5 पश्यतु ब्रह्मनिर्द्वन्द्वं, निर्द्वन्द्वानुभव विना / कथं लिपीमयी दृष्टि-र्वाङ्मयी वा मनोमयी // 6 // ____ व्याख्या-निर्द्वन्द्वं सवविधक्लेशरहितं ब्रह्म-आत्मस्वरूपं शुद्धानुभवं विना लिपीमयी-संज्ञाशररूपा, वाङमयो-उच्चा| रणरूपा, मनोमयी-अर्थपरिज्ञानरूपा वा दृष्टिः कथं पश्येत् शास्त्रदृष्टया चर्मदृष्टया वा ब्रह्म ज्ञातुम शक्यमेवास्ति किन्त्वनुभवमात्रदृष्टया ज्ञेयमस्ति // 6 // विज्ञा इति प्राहुः शास्त्राणां युक्तयस्तेषां शतेनापि अनेकागमरहस्यावबोधेनापि निर्मलानुभवमन्तरेण इन्द्रियज्ञानेनागम्यं | परमुत्कृष्टं ब्रह्म चैतन्यं न ज्ञातुं शक्यम् / न सुषुप्तिरमोहत्वा-त्रापि च स्वापजागरौ / कल्पनाशिल्पविश्रान्ते-स्तुर्यैवानुभवो दशा // 7 // // // 127 // RICARICATITATS

Page #144
शानसारे अनुभवा DESODDSSTICAS व्याख्या-अयमनुभवो न सुषुप्तिदशा यतः स मोहरहितोऽस्ति, सुषुप्तिस्तु निर्विकल्पा मोहसहिताऽस्ति, स पुनः स्वप्नदशा वा जाग्रदशा नास्ति, यतो हि-कल्पनारूपशिल्पस्याभावोऽस्ति, स्वापजाबद्दशात् कल्पनारूपाऽस्ति, अतो अनुभव एव चतुर्थी दशा अवस्थाऽस्ति // 7 // दशाश्वतत्रः, तत्र बहुशयनरूपा मिथ्यात्वस्थानां, शयनावस्था सम्यग्दृशा, जागराऽप्रमत्तमुनीनां, तुर्या चोत्तरोत्तरा सयोगिकेवलिना, पुनर्ग्रन्थान्तरे सपप्तिस्त निद्रावर्णितचेतसा. साऽनुभववतो न भवेत, कस्मात् ? अनुभवे मोहरहितत्वात् , तथा स्वापदशा जागराऽपि च न, एतद्दशाद्वयं कल्पनोपेतम् , अनुभवे कल्पना विकल्पवती चेतना तस्याः शिल्पं विज्ञानं तस्य विश्रान्तिरभावः तस्याः, अतः सम्पूर्णनयपक्षेऽनुभवे तुर्या एव दशा वाच्या / ___ इत्यादि श्रीगुरूपदेशात्प्रबुद्धो वणिग्गुरु स्माह-“हे विभो ! बन्धूनापृच्छय दीक्षायै यावदहमायामि तावत्पूज्यैरिह स्थेयम्" इत्युक्त्वा गृहे गत्वा स्वजनान् जायां चेति जगाद-'हट्टव्यापाराल्लाभः स्वल्प एव लभ्यते, अतो विदेशवाणिज्यं प्राज्यलाभार्थेऽहं करिष्ये / सार्थवाही द्वावत्र विद्येते, तत्रैकः स्वधनं दत्त्वा ईप्सितं पुरं नयति उपार्जितवित्तमध्याच स्वयं भागं न गृह्णाति, द्वितीयस्तु निजं वित्तं नैव प्रदत्ते, सेवितः सन् पूर्वार्जितं सकलं लुम्पति / तस्मायूयमादिशत केन सार्थनाथेन साकमहं व्रजामि ?" स्वजना. प्रोचुः-"भवान् प्रथमेन साकं यातु" ततः स बन्धुभिद्रुतं तत्रोद्याने ययौ / सार्थवाहः क्वास्ति ? इति तैः पृष्टः स एवमवोच"वृक्षाधः स्थितः सिद्धिपुर्याः सार्थवाहः, एष साधुनिजं धर्मधनं दत्त्वा प्रत्यहं व्यापारं कारयति, स्वोपार्जितमध्येऽशमात्रं न कदापि गृहाति, तदनेन सह मुक्तिपुरी कामितां यास्यामि / अन्यः सार्थपस्तु जायादिस्वजनात्मको विज्ञेयः, स हि प्राच्य धर्मधनं सर्व हन्ति नवं च न दत्ते / किं च युष्माभिरेव सानन्दं प्रोक्तं यदायेन सह ब्रज तस्माद्वन्धुसम्बन्धं मुक्त्वा एनं साधुमहं श्रथामि / " इत्युदीर्य स वणिग्मुनिपावें, बन्धुमोहमपहाय महात्मा / प्राप सानुभवधर्ममुदारं, सौख्यमत्र च परत्र च लेभे // 1 // ACASACASACASACA // 128 //

Page #145
झानसारे // इति षडविशेऽनुभवाष्टके आमीरीवश्चकवणिक्कथा // योगाष्टकम् अधिगत्याखिलं शब्द-ब्रह्मशास्त्रदृशा मुनिः / स्वसंवेद्यं परं ब्रह्मा-नुभवेनाधिगच्छति // 8 // CONSOREDDESSES .... व्याख्या-मुनिः शास्त्रदृष्टया सकलं शब्दब्रह्म ज्ञात्वा अनुभवेन स्वप्रकाशं परब्रम जानानि // 8 // // इति षड्विंशतितममनुभवाष्टकम् // 卐 // अथ सप्तविंशतितमं योगाष्टकम् // अथ सप्तविंशे योगाष्टके उज्झितमुनिकथानकम् // 27 // मनोवाक्काययोगानां, चापन्यं दुःखदं मतम् / तत्त्यागान्मोक्षयोगानां, प्राप्तिः स्यादुज्झनादिवत् // 1 // नन्दिपुरे रत्नशेखरो मूपः / रत्नमत्याद्याः पल्योऽभवन् / तयोरपत्यानि मृतवत्सादोषेण न जीवन्ति / अनेकैरुपायैरन्यदा पुत्रो जातः, सोऽपि मृत इति कृत्वा उत्करटिकायामुज्झितः, देववशान मृतः, पुनः पश्चाद्गृहोतः, तस्योज्झितकुमार इति नाम स्थापितं / यौवनं प्राप्तः, परं मनसाऽत्यन्तमहंकारवान् , कायेन कस्यापि प्रोवामपि न नमयति, वचसा दुर्भाषो, जगत्तणं मन्यमानः स्तम्भ इव मातापित्रोरपि न नमति स्म / अन्यदा लेखशालायां पठन् गुरुमवक-"रे त्वमस्मजनपदजनताप्रदत्तकणाहार उचासन उपविशसि अहं नीचासन उप 205CDahalaaelaetap // 129 //

Page #146
ज्ञानसारे योगाष्टकम् BASCUACACIOTTITOR a. विशामि" इति हक्कयन् चपेटयाऽऽहत्याध्यापकं मूमौ पातयामास / ततः कुपुत्र इति कृत्वा राज्ञा निष्कासितो देशात्तापसाश्रमे गतः / पर्यस्तिकां बध्वा मुनीनामग्र आसीनस्तापस: शिक्षितः-“हे महाभाग ! विनयं कुरु।" सोऽवक-"जटाजूटमस्तकभस्मलिप्ताङ्गेषु नग्नेषु को विनयः " / सद्यस्तैद्रे निष्कासितो रुष्टः प्राह-"अहं पितृराज्यं प्राप्य युष्मान् निग्रहीष्यामि" इति संलप्याने गच्छन् मागे सिंहं वीक्ष्य करकृतनिशितकरवालो दाहसंमुख एव गतवान् / सिंहेन भक्षितः खरो जातः / ततः करमः, ततः पुनरपि नन्दिपुरे पुरोहितस्यैव सुतो जातः / शैशवेऽपि चतुर्दशविद्यापारगो महाहकारवशान्मृत्वा तत्रैव पुरे गायनो डुम्बो जातः / पुरोहितस्तं दृष्ट्वा महास्नेहवान् जायते / इतश्च केवलज्ञानी तत्रागात् / केवली पृष्टः पुरोधसा-"ममाय डुम्बोऽतीव वल्लभः कथम ?" केवलिना पूर्वभवसम्बन्धः सर्वः प्रोक्तः / तच्छ्रुत्वा गायनोऽपि जातिस्मृति प्राप्य श्रीमत्केवलज्ञानिपरमात्मवचनश्रवणरसिकः पुनः स्वोद्धरणस्वरूपं पपच्छ / तदा श्रीसर्वज्ञेनानेकस्याद्वादपक्षसमन्वित्रिकरणयोगशुद्धिकरणस्वरूपं प्रकाशितम् / मोक्षयोगविचारो निरूपितः, तथाहिमोक्षेण योजनाद्योगः, सर्वोऽप्याचार इष्यते / विशिष्य स्थानवार्था-लम्बनैकाग्रयगोचरः॥१॥ व्याख्या-मोक्षेण सहात्मनो योजनाद्योगशब्दस्यार्थः निखिलोऽप्याचारो हि इष्ट एव अस्ति विशिष्य-सामान्यशब्द विशेषपरक मत्वा स्थानं मुद्रा आसनादिकं वर्णः अक्षरं शब्दः वाच्यार्थः कायोत्सर्गाद्यालम्बनमेकाग्रता-सिद्धस्मरणमेतत्पश्चविषयकोऽयमाचारः स योग्यः कथ्यते // 1 // / अत्र मिथ्यात्वादिहेतुगतमनोवाक्कायरूपं योगत्रयं, तच्च कर्मवृद्धिहेतुत्वान्न प्रामु, किन्तु मोक्षसाधनहेतुभूतं प्राझम् / सकलकर्मक्षयो मोक्षः, तेन योजनाद्योग उच्यते, स च सर्वोऽप्याचारो जिनशासनोक्तश्चरणसप्ततिकरणसप्ततिरूपो मोक्षोपायत्वाद्योग इष्यते / तत्र विशेषेण स्थान' वर्णार्थी'लम्ब नकाम तेति पञ्चप्रकारो योगो मोक्षोपायहेतुर्मतः इति / अनेनैतदुक्तम्-अनादिपरभावासकानां भव बारबारबारमारनाamudaewa // 130 //

Page #147
शानसारे योगाष्टकम् Vocacuadacracudaae भ्रमणग्रहात पुद्गलभोगमग्नानां न भवत्ययमभिप्रायः, यतोऽस्माकं मोक्षः साध्योऽस्ति, स च गुरुस्मरणतत्त्वजिज्ञासादियोगेन स्वरूपनिर्मल निःसंगं परमानन्दमयं परमात्मानं संस्मृत्य तत्कथाश्रवणप्रीत्यादिकं करोति, स च परम्परया सिद्धयोगी स्यात् / न हि मरुदेवावत्सर्वेषामल्पप्रयासेन सिद्धिः, तस्या हि अल्पाशातनादिदोषकारकत्वेन निःप्रयासा सिद्धिः, अन्यजीवानां चिराशातनाबद्धगाढकर्मणां तु स्थानादिक्रमेणैव भवति / तत्र स्थानं चन्दनक-कायोत्सर्ग-शरीरावस्थानमासनमुद्रादिकं च / / वर्णः अक्षरः शुद्धोचाररूपः / 2 / अर्थो वाक्यस्य भावार्थः / 3 / आलम्बनं वाच्ये पदार्थेऽहत्स्वरूपे उपयोगस्यैकत्वम् / 4 / एकाग्रता शुद्धस्वरूपे निश्चलत्वम् // 5 // यावध्यानकत्वं न भवति, तावन्यासमुद्रावर्णशुद्धिपूर्वकमावश्यकचैत्यवन्दनप्रत्युपेक्षणादिकमुपयोगचापत्यवारणार्थमवश्यं करणीयं महाहितकरं सर्वजीवानां, तेन स्थानवर्णादिक्रमेण तत्त्वप्राप्तिरिति / अथ योगपञ्चके बाझान्तरङ्गसाधकत्वमुपदिशति- . कर्मयोगद्वयं तत्र, ज्ञानयोगत्रयं विदुः / विरतेष्वेव नियमा-द्वीजमात्र परेष्वपि // 2 // ___ व्याख्या-तेषु पञ्चसु योगेषु द्वौ कर्मयोगौ त्रयो ज्ञानयोगा: सन्ति इति ज्ञानिनो जनाः जानन्ति, एते पञ्च योगा: विरतेषु निश्चयाद् भवन्ति अन्यमार्गानुसारिषु केवलं बीजरूपं भवति // 2 // तत्र मोक्षसाधनयोगे स्थानवर्णस्वरूपं कर्मयोगद्वयं बाहयम्, अन्यद्योगत्रयमान्तरीयकम् / एष पञ्चप्रकारो योगो विरतेषु देशविरतसर्वविरतेषु नियमाद्भवति / अत्र योगपञ्चकं चापल्यत्यागहेतुकमपरेषु मार्गानुसारिप्रमुखेषु बीजमात्रं भवति / ____ इत्यादि धर्मोपदेशं श्रुत्वा संसारासारतां मत्वा पुरोहितकुम्बौ द्वावपि धर्म कृत्वा स्वर्ग गतौ, कमान्मुक्तिं यास्यतः / स्थानादयः पञ्चविधाः सुयोगाः, मोक्षस्य प्राप्त्यर्थमिहोदितास्ते / धृतास्त्रिशुद्ध्योज्जितसाधुनाऽन्यः,पूरणादरस्तेषु तथा विधेयः॥१॥ Valevalaaeeme // 13 //

Page #148
योगाष्टर ज्ञानसारे| // इति सप्तविंशे योगाष्टके उज्झितमुनिकथानकम् // 27 // कृपानिर्वेदसंवेग-प्रशमोत्पत्तिकारिणः / भेदाः प्रत्येकमत्रेच्छा-प्रवृत्तिस्थिरसिद्धयः // 3 // ___ व्याख्या-अत्रस्थानादि प्रत्येकयोगस्य - इच्छा', प्रवृत्तिः', स्थिरता', सिद्धिश्चेति चत्वारो भेदाः सन्ति, ते तु कृपा|| अनुकम्पा, निर्वेदः-संसारभयं, संवेगः-मोक्षेच्छा, प्रशम:-उपशमः, इत्येतान् उत्पादयन्ति / पञ्चानामपि योगानां चतुर्मिNI गुणने विंशतिर्भेदा मवन्ति // 3 // | इच्छा' तद्वत्कथाप्रीतिः प्रवृत्तिः पालन परम् / स्थैर्य बाधकभीहानिः, सिद्धि रन्यार्थसाधनम् // 4 // __व्याख्या- तद्योगवतो योगिनः कथायां प्रीतिः स्यात् स इच्छायोगः', अतिप्रयत्नात् शुभोपायपालन स प्रवृत्तियोगः, बाधकोऽतिचाः तस्य भीः मयं तस्य हानिः त्यागः स स्थिरतायोमः', तेन सह शत्रुतात्यागः स्यादित्यादि परार्थसाधनं स | सिद्धियोग, कथ्यते // 4 // अर्थालम्बनयोश्चैत्य-वन्दनादौ विभावनम् / श्रेयसे योगिनः स्थान-वर्णयोर्यत्न एव च // 5 // ___ व्याख्या-चैत्यवन्दनादिक्रियासु अर्थालम्बनयोर्योगयोः विभावनं पुनः पुनः स्मरणं तथा स्थानवर्णयोर्विषये उद्यम एव योगिनः कन्याणाय भवति // 5 // // 132 // आलम्बनमिह ज्ञेयं, द्विविधं रूप्यरूपि च / अरूपिगुणसायुज्य-योगोऽनालम्बनः परः // 6 // DOIDOTONEDIDEOS DIODevanaprasraelaewarr

Page #149
ज्ञानसारे योगाष्टकम् व्याख्या-अत्रालम्बनं रूपि अरूपि चेति द्विविधं ज्ञेयम् , अरूपिगुणः सिद्धस्वरूपस्य तादात्म्येन योगः स चेषदालम्बनत्वात् उत्कृष्टः अनालम्बनयोगः कथ्यते, तथा चोक्तम् तत्राप्रतिष्ठितः खलु यतः प्रवृत्तश्च तत्त्वतस्तत्र / सर्वोत्तमानुजः खलु, तेनालम्बनो गीतः // 1 // अर्थ-यावत्परमात्मनो दर्शनं स्याचावत्परम आत्मतत्त्वासंगेच्छारूपानालम्बनयोगोऽस्ति, स परमात्मतत्त्वे स्थिरता| रहितोऽस्ति, यस्माद ध्यानद्वारा परमात्मदर्शने प्रवृत्तिः तस्माद् योगनिरोधरूपसर्वोत्तमयोगस्य पूर्वभावी अनालम्बनयोगः कथितः / स निरालम्बनयोगः धारावाही प्रशान्तवाहितारल्यं चित्तमस्ति स चोद्योगं विना स्मरणापेक्षया स्वभावादेव सदृशधारया प्रवर्तते इति ज्ञेयम् // 6 // प्रीतिभक्तिवचोऽसंगैः, स्थानाद्यपि चतुर्विधम् / तस्मादयोगयोगाप्ते-र्मोक्षयोगः क्रमाद्भवेत् // 7 // ___ व्याख्या-प्रीतिः, भक्तिः, वचः, असंगानुष्ठानमिति भेदेन स्थानादयो विंशतियोंगा अपि चतुर्विधाः सन्ति, तत्सकलयोगात् अयोगनाम्ना शैलेशीयोगप्राप्त्या क्रमशो मोक्षयोगस्य प्राप्तिर्भवति / उक्तं च यत्रादरोऽस्ति परमः प्रीतिश्च हितोदया भवति कर्तुः। शेषत्यागेन करोति यच्च तत्प्रीत्यनुष्ठानम् // 1 // गौरवविशेषयोगा-बुद्धिमतो यद्विशुद्धतरयोगम् / क्रिययेतरतुल्यमपि, ज्ञेयं तद्भक्त्यनुष्ठानम् // 2 // अत्यन्तवलमा खलु, पत्नी तद्वद्धिता च जननीति / तुल्यमपि कृत्यमनयो-तिं स्यात्प्रोतिभक्तिगतम् // 3 // 15 // 5 // DEAADDAEAC ACACACACDCDEADIAC | // 133 //

Page #150
ज्ञानसारे योगाष्टकम् GESETZTGENGIGE वचनात्मिका प्रवृत्तिः, सर्वत्रौचित्ययोगतो या तु / वचनानुष्ठानमिदं चारित्रानो नियोगेन / 4 // यत्वभ्यासातिशया-त्सात्मीभूतमेव चेप्ठ्यते सद्भिः / तदसंगानुष्ठानं, भवति त्वेतत्तदावेधात् // 5 // चक्रभ्रमणं दण्डा-तदभावे चैव यत्परं भवति / वचनासंगानुष्ठान-योस्तु तज्ज्ञापकं ज्ञेयम् // 6 // अभ्युदयफले चाये, निःश्रेयससाधने तथा चरमे / एतदनुष्ठानानां, विज्ञेये इह गताप ये // 7 // प्रीत्यनुष्ठानलक्षणम्-यस्मिन् अधिकः प्रयत्नो भवेत्, यस्मात्कत: हितोदयः स्यात्. एतादृक्प्रीतिः भवेत, अन्यप्रयोजन | परित्यज्यैकनिष्ठया यत्क्रियते तत्प्रीत्यनुष्ठानम् / / भक्त्यनुष्ठानलक्षणम्-विशेषमहत्वयोगाद् धीधनस्य पुसः विशुद्धयोगवत्या क्रियया प्रीत्यनुष्ठानसदृशमपि तद्भक्त्यनुष्ठानं ज्ञेयम् / प्रीतिभक्त्यनुष्ठानयोविशेषता-पत्नी हि अतिप्रियाऽस्ति तथा हितकारिणी माताऽपि अत्यन्तप्रियाऽस्ति, उभयोः पालनादिकार्यमपि तुल्यमस्ति तथापि प्रीतिभक्त्योविंशेषताव्यापनायेदमुदाहरणम् पत्न्याः कार्य प्रीत्या भवति मातुश्च कार्य भक्त्या भवति एवं प्रीतिभक्त्यो शिष्ट्यमस्ति / वचनानुष्ठानलक्षणम्-सर्वस्मिन् धर्मव्यापारे औचित्यादागममनुसृत्य प्रवृत्तिः वचनानुष्ठानं भवति तच्चारित्रवतः साधोर्भवति / असंगानुष्ठानलक्षणम् - अत्यभ्यासात् चन्दनगन्धन्यायेन स्वभावतः सत्पुरुषेण यत्क्रियते तदसंगानुष्ठानं भवति, PICNGOUGGeocaeo Goaa // 134 //

Page #151
ज्ञानसारे NODO योगाष्टकम् तदागमसंस्काराद्भवति / वचनानुष्ठाना-संगानुठानयोर्विशेषता-दण्डेन चक्रं भ्रमति पश्चाद्दण्डव्यापाराभावेऽपि भ्राम्यत्तिष्ठति, तदिदं वचनानुष्ठानासंगानुष्ठानयोपिकमुदाहरणम् यथा प्रथमं दण्डव्यापारात् चक्रं भ्रमति पश्चाच दण्डाभावेऽपि संस्काराद्ममति तथा वचनानुष्ठानमागमसम्बन्धात् प्रवर्तते तत्पश्चात् आगमसंस्कारमात्रात् वचनं विना खरसतः प्रवर्तते / तदसंगानुष्ठानं ज्ञेयम् / चतुर्विधानुष्ठानफलम् - प्रथमानुष्ठानद्वयं स्वर्गस्य कारणम् / अन्तिमानुष्ठानद्वयं तु मोक्षस्य कारणं निर्विघ्न- | मस्ति // 7 // स्थानाद्ययोगिनस्तीर्थो-च्छेदाद्यालम्बनादपि / सूत्रदाने महादोष, इत्याचार्याः प्रचक्षते // 8 // ___व्याख्या --- स्थानादियोगरहितस्य पुंसः तीर्थोच्छेदो भविष्यतीत्यादिकारणेनापि चैत्यवन्दनादिसूत्राध्यापने सूत्रस्पाशातनारूपो महादोषो भवति, इत्येवं हरिभद्रादय आचार्याः कथयन्ति, तीर्थस्योच्छेदो भवेदिति कारणेनापि यादृशः तादृशो न अध्यापनीयः, कथितं 'यत् दित्यस्सुच्छेयाइ विनालंबणमेत्य जं स एमेव / सुत्तकिरियाइनासो, एसो असमंजसविहाणा // 14 // सो एस बंकओ चिय, न य सयं मयमारिआणमविसेसो / एवं पि भाविअन्वं, तित्थुच्छेयभीरूहि // 15 // अर्थ-तीर्थस्योच्छेदो भविष्यति इति कारणेनापि अवैद्यमनुष्ठानप्रवृत्तौ न ग्राह्यमतो हि तीर्थस्य विच्छेदो मा भूत amacGCLCamera TSEDENDE // 135 //

Page #152
ज्ञानसारे नियागाष्टकम् MEDICATADOR Drsa इत्यवैद्यमपि अनुष्ठान कर्त्तव्यमस्तीति आलम्बनमग्राह्यमस्ति यतोऽनया रीत्या सूत्रविरुद्धाचरणात् अशुद्धक्रियायाः परम्परा अवतिष्ठेत तेन सूत्रोक्तक्रियाविच्छेदः स्यात् यत् आज्ञारहितजनसमुदायः तीर्थ नास्ति किन्तु शास्त्रविहितक्रियाविशिष्टसाधु-साध्वीश्रावकश्राविकासमुदायः तीर्थमस्ति ततोऽवैद्यस्थापनात शास्त्रोक्तक्रियोच्छेदात् वस्तुतः तीर्थस्योच्छेदो भवति / शास्त्रविहितक्रियात्यागः कटुफलं प्रयच्छति स्वयं मृत्युप्राप्तस्य खेन मृतस्य च विशेषो नास्तीति न किन्तु इयान्विशेषोऽस्ति स्वयं मृत्युं प्राप्नोति तत्र स्वस्य दुष्टाशयो निमित्तं न भवति किन्तु खेन म्रियते तत्र स्वस्य दुष्टाशयो निमित्तं भवति तद्वत्स्वयं क्रियायामप्रवर्त्तमानजीवापेक्षया गुरोः दूषणं नास्ति किन्तु अवैद्यप्ररूपणमवलम्म्य श्रोता अवैद्ये प्रवृत्ति कुर्यात् तदोन्मागैस्य प्रवृत्तिकारकपरिणामादवव्यं महाषणं भवति / इदमपि तीर्थोच्छेदमीरुमिर्विचार्यम् // 8 // // इति सप्तविंशतितमं योगाष्टकम् // COCCIONECTACASOSAO // अथाष्टाविंशतितमं नियागाष्टकम् // यः कर्म हुतवान् दीप्ते, ब्रह्माग्नो धाय्यया / स निश्चितेन यागेन, नियागप्रतिपत्तिमान् // 1 // ___ व्याख्या—योजन जाज्वल्यमाने ब्रह्मरूपाग्नौ ध्यानरूपया धाय्यया-समिधः-प्रक्षेपका वेदस्य रुचा कर्म हुतवान || स मुनिः निर्धारितभावरूपं नियागं-भावयनं प्राप्तोऽस्ति, द्रव्ययनो-यागः, मावयज्ञो-नियागः कथ्यते // 1 // // 136 //

Page #153
ज्ञानसारे Carverave पापध्वंसिनि निष्कामे, ज्ञानयज्ञे रतो भव / सावधैः कर्मयज्ञैः किं, भूतिकामनयाऽऽविलैः // 2 // I नियागाष्टकम् व्याख्या- हे वत्स ! पापविनाशके कामनारहिते ज्ञानरूपे यज्ञे आसक्तो भव / ऐहिकसुखेच्छया मलिनैः पापसहितः | ज्योतिष्टोमादिकर्मयज्ञैः किं फलम् , न किमपीत्यर्थः। "भूतिकामः पशुमालभते" "ऐश्वर्याभिलाषुकः पशुहोमं कुर्यात्" इत्यादि श्रुत्यनुसारात्स सकामयज्ञः कथितः // 2 // वेदोक्तत्वान्मनःशुद्धया, कर्मयज्ञोऽपि योगिनः / ब्रह्मयज्ञ इतीच्छन्तः, श्येनयागं त्यजन्ति किम् // 3 // ___व्याख्या-केचित्कथयन्ति यत्-प्रतिपदोक्तफलत्यागाद्वेदोक्तक्रियया सत्त्वशुद्धिद्वारा ज्ञानसम्पत्तये क्रियमाणकर्मयज्ञः ब्रह्मयज्ञो भवेत् इति मतम्-वेदानुवचनेन ब्राह्मणाः विविदिषन्ति, यज्ञेन दानेन तपमा इत्यादि श्रुत्याऽस्ति तन्मतं दूषयन्ति-वेदे कथितत्वाद्यदि कर्मयज्ञोऽपि मनसः शुद्धिद्वारा ज्ञानयोगिनो ब्रह्मयज्ञो भवेत् इत्यभिलषन्तः श्येनयागं कथं त्यजन्ति // 3 // ब्रह्मयज्ञ परं कर्म, गृहस्थस्याधिकारिणः / पूजादि वीतरागस्य, ज्ञानमेव तु योगिनः / / 4 // व्याख्या-न्यायोपार्जितधनः इत्यादि कथितस्वरूपवतोऽधिकारसहितस्य गृहस्थस्य गृहस्थस्य वीतरागस्य पूजादिकं N| स्वरूपतः सावद्यानुष्ठानकर्म ब्रह्मयज्ञोऽस्ति ज्ञानयोगिनस्तु सर्वोपाधिरहितशुद्धज्ञानमेव ब्रह्मयज्ञोऽस्ति // 4 // भिन्नोद्देशेन विहितं, कर्म कर्मक्षयाक्षम् / क्लृप्तभिन्नाधिकारं च, पुढेष्ट्यादिवदिष्यताम् // 5 // // 137 // CBOOTCDDsrae ena

Page #154
ज्ञानसारे शानियागाष्टकर NESTETITIVEBREDEDZESES व्याख्या-मोक्षोपायान्योदेशेन विहितं-शास्त्रोपदिष्टं कर्म-अनुष्ठान कर्मक्षयरूपमोक्षावाप्तये समर्थ न भवति, कल्पितः भिन्नः अधिकारः यस्यैतादृशपष्टयादिवज्ज्ञेयं यथा तेन विविदिषार्थता न स्यात श्येनेनाभिचरन यजेत अभिचारकर्मकर्ता श्येनयागं कुर्यात् / अत्र यथाश्रुताभिचाररूपफलत्यागाद्विविदिषार्थता न भवति तथा "भूतिकामः पशुमालभते अभ्युदयामिलाषुकः पशुहोमं कुर्यात" इत्यादिस्थलेऽपि विविदिषार्थता न भवति इति भावार्थः // 5 // / ब्रह्मार्पणमपि ब्रह्म-यज्ञान्तर्भावमाधनम् / ब्रह्माग्नौ कर्मणो युक्तं, स्वकृतत्वस्मये हुते // 6 // ___ व्याख्या-कर्मयज्ञस्य ब्रह्मयज्ञेऽन्तर्भावस्य कारणं ब्रह्मरूपाग्नौ स्वकृतकर्तत्वाहकारस्य हवनात् कर्मणो ब्रह्मापणमपि युक्तमेवास्ति, नान्यथा / तदुक्तं यत् ब्रह्मार्पणं ब्रह्महवि-ब्रह्माग्नौ ब्रह्मणा हुतम् / ब्रह्मैव तेन गन्तव्यं, ब्रह्मकर्मसमाधिना // 1 // .. अर्थ-अर्पणक्रिया ब्रह्म अस्ति, होमद्रव्यमपि ब्रह्मवास्ति, ब्रह्मरूपाग्नौ ब्रह्मरूपहोमकत हुतमपि ब्रीवास्ति, ब्रह्मरूपकर्मसमाधिना प्राप्तव्यस्थानमपि ब्रह्मवास्ति। कर्मण्यकर्म यः पश्येत्, अकर्मणि च कर्म यः / स बुद्धिमान् मनुष्येषु, स युक्तः कृत्स्नकर्मकृत् // 1 // यो निष्कामकर्मणि अकर्म, अज्ञानपूर्वकाकर्मणि च कर्म पश्यति स मानवेषु बुद्धिमान् योगी सर्वकर्मकर्ता चास्ति / इत्यादिगीतोक्तनिश्चयेन सर्वसाधनानामात्मनस्तत्परतया बोद्धव्यं किन्तु ब्रह्मणि कर्म तत्फलार्पणं तथा कृते एकान्ततया अकृतत्वबुद्धिः तु मिथ्यात्ववासनाविलसितमेवास्ति // 6 // GOOGaecodaieaosa मात्मनस्तत्परतयाबीन की पश्यति मनुष्येषु, स युक्तः / // 138 //

Page #155
शानसारे नियागाष्टकम् ASESOETORASESDEAC ब्रह्मण्यर्पितमर्वस्वो, ब्रह्मदृग्ब्रह्मसाधनः। ब्रह्मणा जुह्यदब्रह्म, ब्रह्मणि ब्रह्मगुप्तिमान् // 7 // व्याख्या-यो ब्रह्मणि अर्पितसर्वस्वः, यस्य दृष्टिः ब्रह्मण्येवास्ति, यस्य ब्रह्मरूपं ज्ञानमेव साधनमस्ति स उपयोगरूपेण ब्रह्मणा आधाररूपे ब्रह्मणि अज्ञानं जुह्वत् // 7 // . अथ अष्टाविंशे नियागाष्टके रविगुप्तब्राह्मणकथानकम् // 28 // अवन्त्यां विप्रो रविगुप्तः, स च प्रत्यहं स्वशास्त्रयुक्तिभिर्लोकानां पुरो यज्ञधर्मवर्णनं करोति-"वेदविहिता हिंसा न दोषाय, प्रत्युत यज्ञसूरिकारकछागादीनां महाफलं प्रजायते" इत्यादि प्ररूपयन् आयुःपूणे मृत्वा तृतीयनरके उत्पन्नः / ततोऽनन्तकालं यावत्परिभ्रम्य काम्पिल्पपुरे वामदेवनामा विप्रोऽभूव, तत्राप्यश्वमेधादिस्तवनां तनोति स्म, निशाभोजनाद्यभक्ष्याणि प्रत्यहं भक्षयति, तस्य सुमित्रनामा श्राद्धः सुहृद संजातः, स च तस्मै शिक्षा ददाति छागानारटतः क्लीव-दृशो व्यापाद्य निर्दयम् / धर्म वदन्तो यज्वानः, शौनिकानतिशेरते // 1 // हिंसाऽप्यहिंसा वेदोक्ते-त्याहुगगमरागतः / ये निर्विचारचित्तास्ते, चार्वाकाय शपन्ति किम् // 2 // इत्यादि श्रुत्वा तं प्रत्याह-“हे मित्र ! जैनस्त्वं विप्रतारितोऽसि मुग्धत्वेन / " श्राद्धः प्राह-“निस्पृहस्य विमतारणं किमर्थम् ? | तेन तस्य को लाभः ? न कोऽपि" इति / अथान्यदा श्राद्धेन स वामदेवविप्रोऽपरनामे विवाहोत्सवे प्रारब्धे साधे नीतः, अन्तरकत्र प्रामे स्थितः, तदा सन्ध्यासमयोऽभूव, श्राद्धेन चतुर्विधाहारप्रत्याख्यानं विहितं विप्रस्तु रात्रावेवाशनादि निष्पाद्य भोजनार्थमुपविशन श्राद्धं मित्रं निमन्त्रयामास-“हे मित्र! समागच्छ भोजनाय, अद्यापि रात्रिन जाता, सन्ध्यासमयोऽस्ति, दीपज्योतिर्विधाय मुब्वहे।" DESIDENGaelae // 139 //

Page #156
सानसारे नियागाष्टकम् OGGGEDEO श्राद्धः स्माह-“यत: स्यणिमोयण जे दोसा, ते दोसा अंधयारम्मि | जे दोसा अंधयारम्मि ते दोसा संकडे मुहे // 1 // दीपप्रभया तु रात्रौ अनेकपतङ्गादिजीवा आगत्य पात्रे पतन्ति, मम तु रात्रिभोजनविषये द्विविधं त्रिविधेन प्रत्याख्यानमस्ति / " ततः स जैनगुरु' निन्दन भोजनार्थ स्थितवान् / इतश्च रन्धनपात्रमध्ये देवादहिः पाचितोऽज्ञानतया, भोजनानन्तरं विषं व्याप्त, श्रावको धर्ममन्त्रेण सज्जीकृतः, श्राद्धेन केवलिसमीपे नीतः, तत्र पूर्वभववाता श्रुत्वा प्रबुद्धः भावयज्ञस्वरूपं पप्रच्छ / केवली माह इन्द्रियाणि पशून कृत्वा, वेदी कृत्वा तपोमयीम् / अहिंसामाहुतिं दद्या-देष यज्ञः सनातनः // 2 // इति श्रुत्वा भावयज्ञकरणे रसिको विप्रो गृहं गत्वा निजं पितरं प्राह-"अहं दीक्षा लास्ये' पित्रोक्तम्-"गतिरपुत्रस्य नास्ति / " तेनोत्तरं दत्तम्- . जायमानो हरेदायाँ, वर्धमानो हरेद्धनम् / प्रियमाणो हरेत्प्राणान, नास्ति पुत्रसमो रिपुः // 1 // इत्यादियुक्त्या पितरौ प्रतिबोध्य दीक्षा जग्राह / द्रव्ययागमपहाय केवलि-वाक्यतो विदितमावयज्ञकृत् / वामदेव' निजवक्रतां त्यजन् , सोऽचिरेण शिवसौख्यमाप्तवान् // 1 // // इति अष्टाविंशे नियागाष्टके रविगुप्तबामणकथानकम् // 28 // ब्रह्माध्ययननिष्ठावान्, परब्रह्मसमाहितः / ब्राह्मणो लिप्यते नाघे-नियागप्रतिपत्तिमान् // 8 // व्याख्या-आचाराङ्गस्य प्रथमश्रुतस्कन्धस्य नवमाध्ययनस्य मर्यादावान् परब्रह्मणा सह एकतापरिणतिमान् निपार्ग१ घुप्तप्रथमान्तमेतत् / DVDevacuacamaicaelievar // 14 //

Page #157
शानसारे N| ब्रह्मयझं प्राप्तः ग्राह्मण-श्रमण-मिक्षु-निर्ग्रन्थ-इत्येतच्चतुराख्यावान पापेन न लिप्यते // 8 // // इत्यष्टाविंशतितमं नियागाष्टकम् // Dalelaa MEDCASOS DESTAC // अथैकोनत्रिंशं पूजाष्टकम् // // अथैकोनत्रिंशे पूजाष्टके धनसारवणिक्कथानकम् // 29 // श्रीपुरे जितारिभूपोऽभूत् / तत्र धनसारवणिग्वसति स्म / स गृहस्थो दरिद्री कुत्राप्यादरं नाप्नोति, परं प्रकृत्या सरलः प्रत्यहं सद्गुरूपदेशं शृणोति स्म / अन्यदा स धनसारो वणिग्विनययुक्तो दीनवाण्या एवं पप्रच्छ-"हे स्वामिन् ! अहं दरिद्री दुःखी निर्धनः कथमभवम् ?" / तदा गुरुणोक्तम्-"त्वया पूर्वभवे श्रीजिनार्चा न विहिता, तेन त्वं दुःखी जातः / अधुना द्रव्यभावपूजां विधेहि, येन तव दुःखक्षयः स्यात् / तत्र भावपूजास्वरूपं च पूज्यपादैरुक्तम् दयाम्भसा कृतस्नानः, सन्तोषशुभवस्त्रभृत् / विवेकतिलकभ्राजी, भावना पावनाशयः // 1 // भक्तिश्रद्धानघुसृणो-न्मिश्रपाटीरजद्रवैः / नवब्रह्माङ्गतो देवं, शुद्धमात्मानमर्चय // 2 // व्याख्या-दयारूपेण जलने कृतस्नानः सन्तोषरूपोज्वलवस्त्रधारकः विवेकरूपेण तिलकेन देदीप्यमानः भावनया पवित्राशयः भक्तिः अयमाराधनायोग्यः इति ज्ञानम् , श्रद्धा-अयमेव परमार्थः इति बुद्धिा, तदुभयरूपकेसरमिश्रितचन्दनरसेन melaeDEIO // 14 //

Page #158
ज्ञानसारे पूजाष्टकम् Savaoraa MINISCEDpare नवविधब्रह्मचर्याङ्गे शुद्धमात्मदेवं पूजयेति रीत्या भावपूजा स्यात् // 1-2 // हे उत्तम ! नवप्रकारब्रह्मचर्यरूपनवाङ्गधारिदेवं शुद्धमात्मानमनन्तज्ञानादिपर्यायमर्चय पूजां कुरु / कीदृशो भूत्वा ? दया द्रव्यभावस्वपरप्राणरक्षणरूपा सेवाम्भो जलं तेन कृतं स्नानं पावित्र्य येन सः, सन्तोषः पुद्गलपिपासाऽभावः तदेव शुभवस्त्रं तद्धारकः, विवेकः स्वपरविभजनरूपज्ञानं तदेव तिलकं तेन शोभमानः, पुनर्भावना अर्हद्गुणैकत्वरूपा तया पावनः पवित्र आशयोऽभिप्रायो यस्य सः, पुनर्भक्तिः आराधना श्रद्धा च प्रीतिः 'एस अट्ठे परम?' एवं ते एव घुसृर्ण चन्दनं तेनोन्मिश्रं पाटीरज कुङ्कुमं तस्य द्रवैः रसैः स्वात्मदेवमर्चयेति / . क्षमापुष्पस्रजं धर्म-युग्मक्षौमद्वयं तथा / ध्यानाभरणसारं च, तदङ्गे विनिवेशय // 3 // ___व्याख्या-तच्छुद्धात्मनोऽङ्ग क्षमारूपपुष्पाणां मालां व्यवहारनिश्चयाभ्यां द्विविधधर्मरूपोत्तमवस्त्रयुगलं तथा ध्यानरूपोतमाभरणं च मानसमावेन परिधापय // 3 // | मदस्थानभिदा त्यागै-लिखाग्रे चाष्टमङ्गलम् / ज्ञानाग्नौ शुभसंकल्प-काकतुण्डं च धूपय // 4 // व्याख्या-अष्टमदस्थानस्य त्यागस्य प्रकारैः आत्मनोऽग्रेऽष्टमंगलं लिख, ज्ञानाग्नौ च शुभसंकल्परूपकृष्णागुरोः धूपं कुरु अतः शुद्धोपयोगरूपनिर्विकल्पसमाधिरूपा पूजा भवेत् // 4 // प्राग्धर्मलवणोत्तरं, धर्मसन्न्यासवह्निना / कुर्वन् पूरय सामर्थ्य-राजन्नीराजनाविधिम् // 5 // व्याख्या-धर्मसन्न्यासरूपाग्निना प्राग्धर्मरूपम्-औदयिकक्षायोपशमिकधर्मरूपं लवणमुत्तारयन् सामर्थ्ययोगरूपदीप्यमाननीराजनायाः विधिं पूरय // 5 // saraie // 142 //

Page #159
ज्ञानसारे पूजाष्टकम् PODCASAIDICATATA इत्यादि भावपूजा स्वरूपं ज्ञेयं, विशेषेण ग्रन्थान्तरात् / जिनपूजास्नात्रगुणप्रामस्तुतिस्तवनादिकरणादप्राप्तदर्शनानां* सम्यक्त्वप्राप्तिः, ये तु प्राप्तदर्शनगुणास्तेषामपि क्षायिकभावोत्पत्तिः रत्नत्रयकारणं च जिनार्चा भवेत् / यतः___ "थयथुइमंगलेणं भंते ! जीवे किं जणइ ? गोयमा ! थयथुइमंगलेणं जीवा नाणदसणचरित्तलाभं जणइ" इति वचनाद / श्रीजिनार्चातः पौद्गलिकसम्पत्तिः सार्वभौमशक्रपदवीराज्यधनधान्यादिरूपा, तथा चिदानन्दसम्पत्तिः, एतदुभयलक्ष्मीप्रापक (ण) हेतुका श्रीजिनसेवा स्यात् / इति धर्मदेशनां श्रुत्वा धनसारो गुरूनापृच्छयाद्यप्रभृति श्रीमदहत्पूजां विना मुखे पानीयं न क्षेप्यमित्यभिप्रहं गृहणाति स्म / तद्दिनमारभ्य श्रेष्टो नित्यमेव श्रीजिनेश्वरप्रतिमानां केशरचन्दनकर्पूरादिना सुरभि जातिपद्मचम्पककेतकीमालतीमुचुकुन्दादिपुष्पैश्च पूजा करोति स्म त्रिकरणशुद्धचा / अनया रीत्या निरन्तर बहुमानतः श्रीसर्वज्ञप्रभुतां ज्ञानदृक्पथमवतार्य पूजां कुर्वता धनसारेण बहु पुण्यमुपार्जितम् / ततः पुण्योदयादनेकप्रकारेण लक्ष्मीगृहे प्रकटीबभूव / ततो विशेषेण जिनभक्तिं विदधानः श्रेष्टो सप्तक्षेत्र्यां धनं वपति स्म / यदुक्तम्- “जिणभवण-वि-पुत्थय-संघसरूवा य सत्त बित्ताई" एवमहर्निशं द्रव्यपूजां भावपूजां च कुर्वाणो धनसारश्रेष्ठी सम्यग्दर्शनं लब्ध्वा स्वर्गायुकं बब्ध्वा नरभवायुः सम्पूर्णीकृत्य प्रथमस्वर्गे सुरोऽभवत् / ततश्च्युत्वा महाविदेहे उत्तमार्यकुलेऽवतीर्य सद्गुरुसमीपे चरणं गृहीत्वा मुक्ति प्रापेति / श्रीश्राद्धधर्मा धनसारनामा, पूजाफलं शीघ्रमिहैव लेभे। साधुत्वरूपे धृतभावपूजा-योगेन मुक्ति स ललौ विशुद्धा // 1 // // इति एकोनत्रिंशे पूजाष्टके धनमारवणिक्कथानकम् / / * दर्शन=सम्यक्त्वम् / NCOCACOSCANDIDEDA // 143 //

Page #160
ज्ञानसारे भ्यानाष्टकम् GEACOCOTTESDra. स्फुरन् मंगलदीपं च, स्थापयानुभवं पुरः / योगनृत्यपरस्तौर्य-त्रिकसंयमवान् भव // 6 // व्याख्या-अनुभवरूपं तेजस्विदीपं पुरतः स्थापय संयमयोगरूपनाट्यपूजायां तत्परो भूत्वा तौर्यत्रिकवत्-गीतनृत्यवादिअत्रयस्यैकतावत् संयमवान भव, त्रयमेकत्र संयमः एकस्मिन्विषये धारणा ध्यान समाधयः संयमः कथ्यते / इयं भावनोपनीता पूजा हृदये धारणोया // 6 // उल्लसन्मनसः सत्य-घण्टां वादयतस्तव / भावपूजारतस्येत्थं, करकोडे महोदयः // 7 // ___व्याख्या—उल्लसत् मनः यस्यास्ति तस्य सत्यरूपां घण्टा वादयतः भावपूजायां लीनस्य तव हस्तमध्ये मोक्षोऽस्ति // 7 // / द्रव्यपूजोचिता भेदो-पासना गृहमेधिनाम् / भावपूजा तु साधूना-मभेदोपासनात्मिका // 8 // व्याख्या-ग्रहस्थानां भेदपूर्वकोपासनारूपा द्रव्यपूजा योग्याऽस्ति / अभेदोपासनारूपा भावपूजा साधूनां योग्यास्ति / यद्यपि गृहस्थानां भावनोपवीतमानसाख्या भावपूजा भवति तथापि कायिकी भावपूजा चारित्रवतामेव स्यादियान् विशेषोऽस्ति // 8 // // इत्येकोनत्रिंशं पूजाष्टकम् // // अथ त्रिंशत्तम ध्यानाष्टकम् // ध्याता ध्येयं तथा ध्यानं, त्रयं यस्यैकतां गतम् / मुनेरनन्यचित्तस्य, तस्य दुःखं न विद्यते // 1 // व्याख्या-ध्याता-ध्यानकर्ता, ध्येयं-ज्यातुं योग्यम्, ध्यानं चैतत्त्रयं यस्य पुंसः एकता प्राप्तम् अर्थात् ध्यानावस्थायां adacaolaimeroievaleva 11144 //

Page #161
ज्ञानसारे ध्यानाष्टकम् aorserGESDedeoasat स्वस्वरूप प्राप्त, यस्य च मनोऽन्यत्र नास्ति एताहशस्य मुनेः दुःखं न भवति // 1 // ध्याताऽन्तरात्मा ध्येयस्तु, परमात्मा प्रकीर्तितः। ध्यानं चैकाग्रयसंवित्तिः, समापत्तिस्तदेकता // 2 // ____ व्याख्या- ध्यानकर्ता अन्तरात्मा-सम्यग्दर्शनपरिणामवान आत्माऽस्ति, ध्यातुं योग्यः परमात्मा-सिद्धभगवान् अथवा क्षीणघातिकर्मा तीर्थकरः, ध्यानम्-एकाग्रबुद्धिः विजातीयज्ञानाव्यवहितसजातीयज्ञानधारारूप: या एतत्त्रयस्यैकता सा योगाचार्य- | मते समापत्तिः कथिता / प्रवचनसारे कथितं यत् जो जाणदि अरिहंते, दबत्तगुणत्तपज्जवत्तेहिं / सो जाणदि अप्पाणं, मोहो खलु जादि तस्स लयं // 1 // योऽरिहन्तारं द्रव्यगुणपर्यायः जानाति स आत्मानं जानाति, तस्य च मोहो नश्यति / विशेषावश्यके कथितं यत्जं थिरमज्झवसाणं, तं झाणं चलं तयं चित्तं / तं होज्ज भावणा वा, अणुप्पेहा वा अहब चित्ता // 1 // यत्स्थिरमतः अस्ति तद् ध्यानमस्ति, यच्चलायमानं तत् चित्तं तद्भावना ध्यानस्याभ्यासक्रिया अनुप्रेक्षा-मननरूपा चिन्तनरूपा वा भवति // 2 // समापत्तेर्लक्षणम् - मणाविव प्रतिच्छाया, समापत्तिः परात्मनः / क्षीणवृत्तौ भवेद् ध्याना-दन्तरात्मनि निर्मले // 3 // व्याख्या- यथा मणौ प्रतिबिम्बः पतति तथा ध्यानात् क्षोणात्यन्तमलवृत्तौ अत एव निर्मले मलशून्येऽन्तरात्मनि CZASTUPIDDDD // 145 //

Page #162
19 ज्ञानसारेगा ध्यानाष्टकम् OGIEONGESESEORGIE परमात्मनः प्रतिबिम्बं पतति सा समापत्तिः कथिता / उक्तश्च मणेरिवाभिजातस्य, क्षीणवृत्तेरसंशयम् / तात्स्थ्यासदञ्जनत्वाच, समापत्तिः प्रकीर्तिता // 1 // उत्तममणिवत क्षीणवृत्तिवतः परमात्मगुणसंसर्गापात् परमात्माऽभेदारोपाचासंशयं समापत्तिः कथिता / अत्र 'तात्स्थ्य' इत्यनेनान्तरात्मनि परमात्मगुणागेपः तदजनत्वपदेन तयोरभेदागेपो बोध्यः, ध्यानस्य फलं समाधिरूपमतिविशुद्ध मस्ति // 3 // आपत्तिश्च ततः पुण्य -तीर्थकृत्कर्मबन्धतः / तद्भावाभिमुखत्वेन, सम्पत्तिश्च क्रमाद्भवेत् // 4 // ___ व्याख्या- तत्समापत्या पुण्यप्रकृतिरूपतीर्थकरनामकर्मणो बन्धात् आपत्तिनामकं फलं भवति, तेन जिननामकर्मणो बन्ध- 2 रूपा आपत्तिज्ञेया, तीर्थकरत्वाभिमुख्येन संपत्तिनामकं फलं क्रमाद्भवति // 4 // इत्थं ध्यानफलायुक्तं, विंशतिस्थानकाद्यी / कष्टमात्र त्वभव्याना-मपि नो दुर्लभं भवे // 5 // व्याख्या-एवं ध्यानस्य त्रिविधफलाविंशतिस्थानकतपःप्रभृतिरपि घटते, उक्तत्रिविधध्यानफलरहितं कष्टं तु अभव्यानामपि संसारे दुर्लभं नास्ति // 5 // // अथ त्रिंशत्तमे ध्यानाष्टके क्षपकमनिकथानकम // 30 // क्वाप्यनगारः कश्चित्तपोऽतिदुस्तपं मासक्षपणादिकमाचरन् नित्यमुद्यानादिषु स्थितः स्वात्मानं ध्यायति / तद्गुणरञ्जिता काचिद्देवता तं मुनि प्रत्यहं ननाम, स्तुतिं विधाय चावोचत्-“हे निर्ग्रन्थ ! मदुचितं कार्य प्रसद्य कथनीयम्"। BICACAOC GEOBOTA / 146 //

Page #163
ज्ञानसारे ध्यानाष्टकम् kearalegacacealeraigat अथैकदा स मुनिः कस्यापि दुर्वाक्यं श्रुत्वा जातकोपस्तेन समं योद्धु प्रववृतेतराम् / तेन द्विजेन स क्षुरक्षामदेहः क्षपको मुष्टयादिभिर्हत्वा पृथ्ख्यामपात्यत / मुहुर्मुहुर्द्विजेन ताडयित्वा स मुमुचे / ततः अपकोऽपि कथश्चन स्वस्थानमगमत् / अथ विभावयाँ विभाभिर्भासुरा सुरी मुनिपावे समाजगाम, पूर्ववत् तत्पादौ प्रणनाम / क्षपकस्तु तां देवीं न किञ्चिजजल्प / अजल्पन्तं तं साधु देवता पप्रच्छ-'स्वामिन् ! कुतोऽपराधादद्य मां न जल्पसि ?" ततो वाचंयमोऽप्युच्चरित्युवाच-"द्विजेन हन्यमानोऽपि यन्नाहं त्वया रक्षितः ममापकारिणश्च तस्य न किञ्चिदपकृतं तो वाणीमात्रेण प्रीतिकारिणी स्वां न वादयामि / तदाकर्ण्य स्मितविच्छुरिताधरा देव्यभ्यधात्-“यदाऽन्योन्यविलग्नयोर्युवयोयुद्धमभवत्तदा कौतुकदर्शिन्यहमपि तत्रैवाभूवं, किंतु तदा कोपाविष्टौ तुल्यौ युवां दृष्टौ मया, तेन कः साधकः कश्च द्विज इति नाहमज्ञासिषं, तस्मयुष्मद्रक्षां विप्रशिक्षां च न व्यधाम् / " इति श्रुत्वा क्षपकः शान्तकोपाटोप इत्यत्रवीत्-. सूनृता प्रेरणा देवि !, त्वयाऽसौ विहिता मम / तदमुष्यातिचारस्य, मिथ्यादुष्कृतमस्तु मे // 1 // हे देवि ! मया ध्यानशास्त्रं बहुयत्नैः पठितं पाठितं श्रुतमनुमोदितं च, परं कार्योत्पत्तौ न स्मृतिपथमागतम् यतः शून्यं ध्यानोपयोगेन, विंशतिस्थानकाद्यपि / कष्टमात्रं त्वभव्याना-मपि नो दुर्लभं भवेत् // 1 // ध्यान चित्तैकाग्रतारूपं तदुपयोगेन शून्यं विंशतिस्थानकादि तपोव्यूह कायक्लेशरूपं, तत्त अभव्यानामपि नो दुर्लभं भवेत बाझाचरणं जिनोक्तमपि बहुशोऽभव्यैः कृतपूर्वमिति / अथ ध्यानकारकस्य स्वरूपमाहजितेन्द्रियस्य धीरस्य, प्रशान्तस्य स्थिरात्मनः / सुखासनस्य नासाग्र-न्यस्तनेत्रस्य योगिनः॥६॥ रुद्धबाह्यमनोवृत्ते - र्धारणाधारया रयात् / प्रसन्नस्याप्रमत्तस्य, चिदानन्दसुधालिहः // 7 // CaCaracalebramaeSae // 147 //

Page #164
ज्ञानसारे ध्यानाष्टकम् GCGICIGIEMICICIGIENICOCO | साम्राज्यमप्रतिद्वन्द्व-मन्तरेव वितन्वतः / ध्यानिनो नोपमा लोके, सदेवमनुजेऽपि हि // 8 // | व्याख्या-येनेन्द्रियाणि जितानि तस्य जितेन्द्रियस्य, धीरस्य-सत्त्ववतः, प्रशान्तस्य-उपशमवतः अतो धीरप्रशान्तनाम्नो नवमरसनायकस्य स्थिरात्मन:-स्थिरः आत्मा यस्य तस्य स्थिरात्मनः, सुखासनस्थस्य-यस्य स्वामनं साधनेन सुखकारकमस्ति तस्य सुखासनस्य, नासाग्रन्यस्तनेत्रस्य-येन नासिकाग्रभागे-नेत्रे-नयने न्यस्ते स्थापिते तस्य नामानन्यस्तनेत्रस्य नासिकाग्रे स्थापितनेत्रस्य, योगिनः-प्रवृत्तचक्रस्य योगिनः, धारणा-कस्मिंश्चिद् ध्येये चित्तस्य स्थिरबन्धनं तम्याः धागप्रवाहः तया धारणाधारया, रयात-बेगात् रुद्धबाह्यमनोवृत्तेः-रुद्धा-अवरुद्धा बाहथेन्द्रियानुसारिमनोवृत्तिः येन तस्प रुद्ध बाह्यमनोवृत्तेःप्रसन्नचित्तस्य-प्रसन्नमनसः, अप्रमत्तस्य-प्रमादरहितस्य, चिदानन्दसुधालिहः-ज्ञानानन्दरूपामृतास्वादकस्य, अन्तरेव-आत्मन्येव अप्रतिद्वन्द्व-विपक्षरहितं साम्राज्यम्, वितन्वतः-विस्तारयतः, एतादृशस्य ध्यानवतो योगिनः देवलोके मनुष्यलोके च वस्तुतः उपमा-सादृश्यं नास्ति // 678 // सुरनरसहिते लोके, अत्र तिर्यनारकयोरग्रहणं तयोदुर्गतित्वात्, अर्थात् त्रिभुवने ध्यानिन उपमा सादृश्यं नास्ति / किं कुर्वतो ध्यानिनः ? अन्तरेव आत्ममध्य एव अप्रतिद्वन्द्वं बाझान्तरविपक्षरहितं साम्राज्यं स्वगुणसम्पत्स्वभावपरिवारोपेतं राज्यं स्वाधीनं विस्तारयतः / पुनः कथंभूतस्य ध्यानिनः ? जितेन्द्रियस्य धीरस्य स्ववीयसामयेन परीषहोपसर्गेऽप्यकम्पस्य / पुनः प्रशान्तस्य कषायोद्रेकमुक्तस्य पुनः स्थिरात्मनः साधनपरिणतौ निश्चल आत्मा यस्य स तस्य / पुनः सुखासनस्य सुखमयमासनं पद्मासनादि यस्य तस्य / पुनः नासाग्रे चापल्यरोधनाय न्यस्ते स्थापिते लोचने येन तस्य / पुनः योगिनो रत्नत्रयमग्नस्य (निश्चलयोगत्रिकस्य वा) पुनः ध्येये चित्तस्य स्थर्यबन्धनं धारणा तस्या धारया धारणाधारया-रयात् शीघ्रं रुद्धबाहयमनोवृत्तेः रुद्धा बाझा मनोवृत्तिर्मनोव्यापारो येन तस्य / पुनः प्रसन्मस्य-मनःकालुष्यरहितस्य / पुनः अप्रमत्तस्य अज्ञानाद्यष्टप्रमादरहितस्य ! पुन: चिदानन्दसुधालिहः-ज्ञानानन्दा BecaeroCESevar // 148 //

Page #165
झानसारे तपोष्टकम् स्वादकस्य / एतादृशस्य ध्यानिनः तुलना केन क्रियते ? न केनापीत्यर्थः / "इत्याद्यनेकविधं ध्यानशास्त्रमुलध्य मयाऽयोग्यं कृतं, तन्नाहम् / " ततो निश्चलमनसा ध्यानं करोति देवाद्युपसर्गेष्वपि पूर्वबन्न चापल्यं तनोति स्म, मेरुरिव निश्चलं ध्यायन् स्वर्गमलंचकारेति / ततो पतिं तं प्रणिपत्य सत्प-भक्त्या निजं धाम जगाम देवी / ध्यानात्प्रमुक्तो मुनिरज्ञतुन्यः, कष्टेऽपि सद्ध्यानमतो न हेयम् // 1 // // इति त्रिंशत्तमे ध्यानाष्टके क्षपकमुनिकथानकम् // 30 // // इति त्रिंशत्तमं ध्यानाष्टकम् // xcodaaaaaat COACDICTADSDEES // अथैकत्रिंशत्तमं तपोऽष्टकम् // // अथैकत्रिंशत्तमे तपोष्टके नन्दनर्षिकथानकम् // इह भरते छत्रिकापुर्या जितशत्रुतो भद्रादेव्या नन्दनो नाम नन्दनोऽजनिष्ट / यौवने क्रमेण पितुः साम्राज्य लब्ध्वा जन्मतश्चतुर्विशतिमब्दलक्षी व्यतीत्य नन्दनः पोट्टिलाचार्यसमीपे धर्ममित्यशृणोदज्ञानमेव बुधाः प्राहुः, कर्मणां तापनात्तपः / तदाभ्यन्तरमेवेष्टं, वायं तदुपबृंहकम् // 1 // कर्मणा तापकत्वात्तपो ज्ञानमेवास्ति एवं विद्वांसो बदन्ति, तदन्तरङ्गमेव तप इष्टमस्ति, अनशनादिवाझं तपः // 149 //

Page #166
शानसारे | तपोऽष्टकम् CacaICAacacaaaaa प्रायश्चित्तादिभेदवत् ज्ञानविशेषरूपान्तरणतपसो यदि वर्धकं तदैवेष्टमिति // 1 // आनुस्रोतसिकी वृत्ति-लानां सुखशीलता / प्रातिस्रोतसिकी वृत्ति-आनिनां परमं तप // 2 // व्याख्या-अज्ञानां संसारप्रवाहानुसारिणी ( "जणेण सद्धि होस्सामि" ) अहं लोकेन साई भविष्यामि इत्यादिलक्षणा प्रवृत्तिः सुखस्वभावताऽस्ति / ज्ञानवतां तु प्रवाहाभिमुखगमनरूपधर्मसंज्ञामूलक श्रेष्ठोग्रमासक्षपणादिप्रवृत्तिः तपोऽस्ति अत एव चतुर्बानी तीर्थकरः 'स्वतस्तद्भवसिद्धिगामी अस्मि' इति जाननपि तपः आदरयति // 2 // धनार्थिनां यथा नास्ति, शीततापादिदुःसहम् / तथा भवविरक्तानां, तत्त्वज्ञानार्थिनामपि // 3 // व्याख्या-यथा धनाभिलाषुकाणां शीततापप्रमुखं सोढुमशक्यं नास्ति तथा संसृतिविरक्तानां तत्त्वज्ञानार्थिनामपि शीततापादि दुःसहं नास्ति // 3 // सदुपोयप्रवृत्ताना-मुपेयमधुरत्वतः / ज्ञानिनां नित्यमानन्द-वृद्धिरेव तपस्विनाम् // 4 // ___ व्याख्या-सम्यगुपाये प्रवृत्तिमतां ज्ञानवतां तपस्विनां निरुपाधिकेच्छाविषयमोक्षरूपसाध्यस्य माधुर्यात् सदाऽऽनन्दस्य वृद्धिरेव भवति, यतः क्रियायामपि मोक्षसाधनमनोरथात् आनन्द एव भवति / वैराग्यरतौ कथितं यत् रतेः समाधावरतिः क्रियासु, नात्यन्ततीवास्वपि योगिनां स्यात् / अनाकुला वह्निकणाशनेऽपि, न कि सुधापानगुणाच्चकोराः // 1 // योगिनां समाधौ रतेर्भवनात अत्यन्ततीव्रक्रियासु अपि अप्रीतिर्न भवति / चकोराः अमृतपानगुणात् अग्निकणभक्षणेऽपि DRDOIGcaaaawar // 15 //

Page #167
तपोऽष्टकम् XICODIPENDIDINDO किमनाकुला न भवन्ति // 4 // इत्थं च दुःखरूपत्वात्, तपो व्यर्थमितीच्छताम् / बौद्धानां निहता बुद्धि-बौद्धानन्दपरिक्षयात् // 5 व्याख्या-एवं पशूनां दुःखमेव तपो दुःखभोगरूपत्वात् निष्फलमस्ति इति इच्छतां बौद्धानां बुद्धिः कुण्ठिताऽस्ति / | यतस्तपसि बुद्धिजनितान्तरङ्गानन्दधारा अखण्डिता तिष्ठति, अतस्तपस्यापि आत्मिकानन्दधाग खण्डिता न भवति, तस्मात्तदुःख रूपं नास्ति / 5 // 3 यत्र ब्रह्म जिनार्चा च, कषायाणां तथा हतिः। सानुबन्धा जिनाज्ञा च, तत्तपः शुद्धमिष्यते // 6 // व्याख्या–यस्मिन् तपसि ब्रह्मचर्य वर्धेत यस्मिंश्च भगवतो जिनस्य पूजा स्यात् कषायाणां च नाशो भवेत् अनुबन्धसहिता वीतरागस्याज्ञा प्रवर्तेत तत् तपः शुद्धं प्रोच्यते // 6 // बुधाः कर्मणामात्मप्रदेशसंश्लिष्टानां तापनात्तीक्ष्णं ज्ञानमेव तपः प्राहः, तत्तपोऽन्तरङ्ग प्रायश्चित्तादिकमिष्ट, बाझमनशनादिकं तदुपबृंहकं तत्प्रशंसकमाभ्यन्तरतपोवृद्धिहेतुः द्रव्यतपो भावतपसः कारणमेव, तेन तदिष्टम् / तदेव हि तपःकार्य, दुर्व्यानं यत्र नो भवेत् / येन योगा न हीयन्ते, क्षीयन्ते नेन्द्रियाणि च // 7 // __व्याख्या- तदेव हि तपः कत्तुं योग्यमस्ति यस्मिन् रौद्रध्यानं न भवेत्, यस्मात् योगाः हीनतां न अधिगच्छेयुः, इन्द्रियाणि च क्षयं न प्राप्नुयुः / कंथितं यत् XIOSAJIDEOTUDAG न तपः शुद्ध Ma ज्ञानमेव तनाव तेन तदिष्ट // 15 //

Page #168
सानसारे तपोष्टकम् वर्जितः, विभिण्डार ! मासोपवासैः सह अशीतिमा समितिपञ्चकं विभ्राण DIDACTIEDEDOR "सो उ तवो कायन्वो, जेण मणो मंतुलं ण चिंतेइ / जेण ण इंदियहाणी, जेण य जोगा ण हायन्ति // " अर्थ-यस्मात् मनः रौद्रचिन्तनं न कुर्यात् . येन चेन्द्रियाणां योगानां च हानिने स्यात् तत् तपः करणाईमस्ति / / 7 / / इत्यादिधर्मदेशनया प्रबुद्धो विरक्तः सूरिसमीपे व्रतमाददे / मासोपवासैः सततैः स श्रामण्यं प्रकर्षयत् गुरुणा साध प्रामादिषु व्यहार्षीत / उभाभ्यामपध्यानाभ्यां वर्जितः, त्रिभिर्दण्डेर्गारवैः शल्यैश्च रहितः सहा, क्षीणचतुष्कषायः, पञ्चप्रकारस्वाध्यायग्रामः, प्रतिवासरं समितिपञ्चकं बिभ्राणः, दुःसहामपि परीषहपरम्परा सहमानो निरीहो नन्दनमुनिवर्षलक्षं तपोऽकरोत, एकादश लक्षाणि अशीतिसहस्राणि मासक्षपणानि चकार, तत्रैव भवे जिननामकर्म च, यत: अर्हद्भक्त्यादिभिः स्थान-विंशत्या हि महातपाः / दुरर्जमर्जयामास, तीर्थकुनामकर्म सः // 1 // मूलतोऽपि हि निष्कलङ्क श्रामण्यं चरित्वाऽऽयुःपर्यन्तसमये आराधनामिति व्यधात्, यतः राशावव्यवहाराख्ये-ऽनन्तजन्तुप्रघट्टनात् / यया मे कर्म कृतं तां, पीडामप्यनुमोदये // 1 // जिनानां प्रतिमाचैत्य-भृङ्गारमुकुटादिषु / यो मे पृथ्वीमयः कायो, जज्ञे तमनुमोदये // 2 // जिनस्नात्रेषु पात्रेषु, दैवादुपकृतो भवेत् / यो मे जलमयः काय:, प्रायस्तमनुमोदये // 3 // धूपाङ्गारे च दीपे च, जिनानां पुर एव हि / मम तेजोमयः कायो, जातस्तमनुमोदये // 4 // धूपोत्क्षेपेऽर्हता सङ्घ, श्रान्ते वातार्थवर्त्मसु / यो मे वायुमयः कायो, क्वौ तमनुमोदये // 5 // मुनीनां पात्रदण्डेषु, जिनार्चाकुसुमेषु च / यो मे द्रुममयः कायो-ऽभवत्तमनुमोदये // 6 // क्वापि सत्कर्मयोगेन, जिनधर्मोपकारकः / आसीत्रसमयः कायो, यो मे तमनुमोदये // 7 // Damaalevalapatel // 15 //

Page #169
सानसारे तपोष्टकम् ( तथा ) श्रीवीरचरित्रे- प्रथमसर्गे श्लोक 231 ) ज्ञानाचारोऽष्टधा प्रोक्तो, यः कालविनयादिकः / तत्र मे कोप्यतिचारो, योऽभूनिन्दामि तं विधा // 1 // यः प्रोक्तो दर्शनाचारो, ऽष्टधा निःशङ्कितादिकः / तत्र मे योऽतिचारोऽभूत्, विधाऽपि व्युत्सृजामि तम् // 2 // या कृता प्राणिनां हिंसा,सूक्ष्मा वा बादराऽपि वा / मोहाद्वा लोभतो वाऽपि, व्युत्सृजामि त्रिधापि ताम् // 3 // हासमीक्रोधलोभाये-चन्मया भाषितं मृषा / तत्सर्वमपि निन्दामि, प्रायश्चितं चरामि च // 4 // अन्पं भूरि च यत्स्वापि, परद्रव्यमदत्तकम् / आत्तं रागादथ द्वेषा-सत्सर्व व्युत्सृजाम्यहम् // 5 // तैग्श्चं मानुषं दिव्यं, मैथुनं मयका पुरा / यत्कृतं त्रिविधेनापि, त्रिविधं व्युत्सृजाम्यहम् // 6 // बहुधा यो धनधान्य-परवादीनां परिग्रहः / लोभदोषान्मयाऽकारि, व्युत्सृजामि त्रिधाऽपि तम् // 7 // पुत्रे कलत्रे मित्रे च, बन्धौ धान्ये धने गृहे / अन्येष्वपि ममत्वं यत्, तस्सर्व व्युत्सृजाम्यहम् // 8 // इन्द्रियैरभिभतेन, यदाहारश्चतुर्विधः / मया रात्रावुपामोजि, निन्दामि तमपि विधा // 9 // क्रोधो मानो माया लोभो, रागो द्वेषः कलिस्तथा / पैशून्यं परनिर्वादो-ऽभ्याख्यानमपरं च यत् // 10 // चारित्राचारविषयं, दुष्टमाचरितं मया / तदहं त्रिविधेनापि, व्युत्सृजामि समन्ततः // 11 // यस्तपः स्वतिचारोऽभूत्, बाह्येवम्पन्तरेषु च / त्रिविधं त्रिविधेनापि, निन्दामि तमहं खल // 12 // IDENTIFICADODcac // 153 //

Page #170
D ज्ञानसारे तपोष्टकम् GENOEG धर्मानुष्ठानविषये, यद्वीय गोपितं मया / वीर्याचारातिचारं च, निन्दामि तमपि त्रिधा // 13 // हतो दुरुक्तश्च मया, यो यस्याहारि किश्चन / यस्यापाकारि किञ्चिद्वा, मम क्षाम्यतु सोऽखिलः // 14 // यश्च मित्रममित्रो वा, स्वजनोऽरिजनोऽपि वा / सर्वः शाम्यतु मे सर्व, सर्वेष्वपि समोऽस्म्यहम् // 15 // तिर्यक्त्वे सति तिर्यञ्चो, नारकत्वे च नारकाः / अमरा अमरत्वे च, मानुषत्वे च मानुषाः // 16 // ये मया स्थापिता दुःखे, सर्वे क्षाम्यन्तु ते मम / क्षाम्याम्यहमपि तेषां, मैत्री सर्वेषु मे खलु // 17 // जीवितं यौवनं लक्ष्मी, रूपं प्रियसमागमः / चलं सवमिदं वात्या-नर्तिताब्धितरङ्गवत् // 18 // व्याधिजन्मजरामृत्यु-प्रस्तानां प्राणिनामिह / विना जिनोदितं धर्म, शरणं कोऽपि नापरः // 19 // सर्वेऽपि जीवाः स्वजना, जाताः परजनाश्च ते / विदधीत प्रतिबन्ध, तेषु को हि मनागपि // 20 // अर्हन्तो मम शरणं, शरणं सिद्धसाधवः / उदोरितः केवलिमि-धर्मः शरणमुच्चकैः // 21 // चतुर्विधाहारमपि, यावज्जीवं त्यजाम्यहम् / उच्छ्वासे चरमे देह-मपि हि व्युत्सृजाम्यहम् // 22 // दुष्कर्मगर्हणां जन्तु-क्षामणां भावनामपि / चतुःशरणं च नम-स्कारं चानशनं तथा // 23 // एवमाराधनां पोढा, स कृत्वा नन्दनो मुनिः / धर्माचार्यानक्षमयत, साधून साध्वीश्च सर्वतः // 24 // षष्टिं दिनान्यनशनं, पालयित्वा समाहितः / पञ्चविंशत्यब्दलक्ष-पूर्णायुः सोऽममो मृतः // 25 // प्राणतस्वर्गे समुत्पन्न: आयुर्विशतिसागरोपममितं सोऽपूरिदेवाग्रणीः, पर्यन्तेऽपि विशेषतः प्रतिकलं देदीप्यमानः भिया / evacuaeracrawaevacuat. GEDOENDE // 154 //

Page #171
ज्ञानसारे Rec सर्वनयाश्रयणाष्टकम् xdeae. 223 2222 मुह्यन्ति छपरे त्रिविष्टपसदः षण्मासशेषायुषः, क्वाप्युच्चैर्ननु तीर्थदिविषदोऽत्यासन्नपुण्योदयाः // 26 // ततश्च्युत्वा श्रोबोरजिनेश्वरश्वरमतीर्थकृद्धभूवेति / पञ्चविंशतितमे भवेऽर्हता, वर्धमानजिनस्वामिना कृतम् / यत्तपो ददतु मादृशां च तत्, भावमङ्गलमिदं महोत्तमम् // 1 // // इति एकत्रिंशत्तमे तपोष्टके नन्दनर्षिकथानकम् // 31 // मूलोत्तरगुणश्रेणि-प्राज्यसाम्राज्यसिद्धये / बाह्यमाभ्यन्तरं चेत्थं, तपः कुर्यान्महामुनिः॥८॥ व्याख्या-मूलगुणरूपस्योत्तरगुणरूपस्य विशालस्य साम्राज्यस्य प्रभुत्वस्य सिद्धये महामुनीन्द्राः इत्थं बाह्यमाभ्यन्तरं च तपः कुर्यात् // 8 // // इत्येकत्रिंशत्तमं तपोष्टकम् // // अथ द्वाविंशत्तम मर्वनयाश्रयणाष्टकम् // // अथ द्वाविंशत्तमे सर्वनयाश्रयणाष्टके शुककथानकम् // 32 // धावन्तोऽपि नयाः सर्वे, स्युर्भावे कृतविश्रमाः / चारित्रगुणलीनः स्या-दिति सर्वनयाश्रितः॥१ व्याख्या-खखाभिप्रायेण धावन्तोऽपि वस्तुस्खभावे कृतविश्रान्तयः नैगमादयः सर्वे नयाः सन्ति, ततः सर्वेषां नयाना emedielavocat // 155 //

Page #172
मनयाभयणाष्टकम् ज्ञानसारे|| मनुमरणं कर्तारः साधवः संयमस्य गुणे-वर्धमानपर्याये आसक्ताः स्युः / कथितं च"सव्वेसि पि नयाणं, बहुविहवत्तव्वयं णिसामित्ता / तं सव्वणयविसुद्धं, जं चरणगुणड्डिओ साहू // 1 // " / ( अनुयोग० प० 268 ) अर्थ-सर्वनयानां परस्परविरुद्धं बहुविधं वक्तव्यं श्रुत्वा सर्वनयसम्मतविशुद्धं तत्त्वं ग्राह्यमस्ति येन माधुः चारित्रज्ञानगुणयोः स्थिगे भवति // 1 // एकस्मिन्गच्छे एकः सूरिः आपकः वृद्धत्वादेकत्र प्रामे तिष्ठति / तस्यैकः शिष्यश्चपलः क्रियाशिथिलो गुरु स्माह "तरुणोऽहं मैथुनं विना न स्थातुं शक्नोमि इति अत्वा गुरुणा स गच्छतो दूरीकृतः, परं बाल्याभ्यासात् पठितसकलशास्त्रो लोकानावर्ण्य प्राणवृत्तिं विदधाति / प्रान्ते आर्तध्यानेन मृत्वा वृक्ष कोटरे शुको जातः / एकदा साधुदर्शनाव प्राप्तजातिस्मरणेनावगतः सर्वधर्मप्रबन्धः / अर्थकदा स वनचरेण गृहीतः, पादस्तस्याकुञ्चितः अक्षि च काणं कृतं भिल्लेन विक्रयार्थ नगरचतुष्पथे स्थापितः, अन्यपक्षिविक्रयार्थमन्यत्र गच्छन् पुलिन्दस्तं शुकं जिनदत्तश्राद्धापणे मुक्त्वा गतः, शुकेन मनुष्यभाषया स्वस्वरूपं निरूपितम् / श्राद्धेन स साधर्मिक इति मूल्येन गृहीतः काष्ठपखरे क्षिप्तश्च / शुकेन तदुपासकस्वजनवर्गः श्रावकीकृतः / / . अन्यदा जिनदत्ततनुजो जिनदासः कस्यचिन्माहेश्वरिणः सुरूपां तनयां वीक्ष्योन्मत्तो धर्म न शृणोति, सदा शुकेनोक्तं"कुतस्तव चित्ते श्रद्धा नास्ति ?" तेनोक्तः स्वव्यतिकरः / शुकः स्माह-स्वस्थो भव, माहेश्वरिपुत्री परिणाययिष्यामि / " ततः शुक उद्दीय माहेश्वरिगृहे गतः / यदा तस्य तनया विवाहवाब्छया दुर्गामभ्यर्च्य विज्ञप्तिं कृतवती तदा प्रच्छन्न. शुक उवाच-"यदि // 156 // सुवरो विलोक्यते तर्हि जिनदत्तपुत्रं वृणु।" ततस्तया पित्रे विज्ञप्तं-"मां जिनदत्तपुत्राय देहि " एवमस्थिति पित्रा विवाहः कृतः / DESDEVEDESETIOCIO GOOGGoracaleHGICSacar.

Page #173
ज्ञानसारे सवेनयाश्रयणाष्टकम् बार ___ अथ सा ग्नुषाऽन्यासु वधूषु देवदत्ताऽहमिति गर्व करोति, विरुद्धधर्मत्वाच्च शुकोक्तमुपदेशं न मन्यते / ततः शुकेन स्वजनसमक्ष विहस्य दुर्गावृत्तान्त उक्तः / ततः स्वजनेनोक्ता सा-“हे स्नुषे ! त्वं देवदत्ता वा पक्षिदत्ता वा ?" / ततः सा शुकस्योपरि द्वेषं वहति स्म / एकदा स्वजनेष्वितस्ततः कार्यव्यग्रेषु शुकस्यैकपिच्छमुत्पाट्य सोवाच-"शुक! त्वं पण्डितोऽसि / " शुकेन ध्यातम्-"अरे मम वाग्दोषफलमेतत् यतः “आत्मनो मुखदोषेण, बध्यन्ते शुकसारिकाः / बकास्तत्र न बध्यन्ते, मौनं सर्वार्थसाधनम् // 1" ततः शुकेनोक्तं-"नाहं विज्ञः, किंतु स धनश्रेष्टी विज्ञः / कथमिति चेदुच्यते-एकस्मिन् प्रामे बहवो निर्नेत्राः स्वस्वचतुष्पथे स्थिताः हास्यगीतदम्भादिभिर्दिनानतिकामन्ति / एकदैक इभ्यः सौवर्णिकान् नित्यं परीक्षते, तत्पाबें स्थित एकोऽन्धो विनयेनेभ्यं स्तुत्वा नुत्वा च "हे श्रेष्टिन् ! एकां माद्यां* स्पर्शनार्थ मम करे प्रयच्छ” इति ययाचे / ऋजुत्वेन श्रेष्ठिना हस्ते स्पर्शनार्थ दत्ता / अन्धेन गृहीत्वा स्ववस्त्रप्रस्थौ गाढं गुप्तीकृत्य सा माद्या रक्षिता / श्रेष्टिना पश्चान्मानिता / अन्धः स्माह-"हे पुण्यपात्र ! मदीया माद्या तव विलोकनार्थ दत्ता, पुनगृहीत्वाऽत्र मया बद्धा, नाहं ददामि, एतावन्मानं मम द्रव्यमाजीवाकारणं त्वं कथं वाञ्छसि ?" / इत्युक्त्वा तेन पूत्कारः कृतः / जनाः श्रेष्ठिनं निनिन्दुः / लज्जितः श्रेष्ठो एकं दक्षं नरं पप्रच्छ / स दक्षः शिक्षा ददौ-"रात्रौ द्रङ्गवासिनः सर्वेऽन्धा एकत्र तिष्ठन्ति, परस्परं प्राप्तद्रव्यादिकं दर्शयन्ति, तत्र त्वं गत्वा प्रच्छन्नस्तिष्ठ " श्रेष्ठो तत्र गतः / तेनान्धेन हण्टेन स्वपाण्डित्यं प्रकाश्य प्रन्थिमुन्मुद्रयान्येषामन्धनराणां स्पर्शनार्थ स्वकमाद्यासहितं वस्त्रं प्रसारित तावद शीघ्रं तेन माथा गृहीता / अन्योऽन्धस्त्वाह--"कथं न दत्से ?"|| * सुवर्णनिष्कम् / ICIGIODOGGCBCODE // 157 //

Page #174
ज्ञानसारे सर्वनयाश्रयणाष्टकम् areGleaelaieviewortal | स स्माह-"दत्ता मया" तत्र तयोर्महायुद्धं प्रवृत्तं / श्रेष्ठी तु स्वस्थोऽभूत् / ततः 'अन्धोऽन्धपोलाय' इति प्रसिद्धिर्जाता / अत्रोपनयोऽपि विधेयः, यथा एकान्तवादिनः सर्वे नया अन्धसदृशाः सनेत्रसदृशोऽनेकान्तपक्षज्ञः इभ्यतुल्यः तत्त्वं प्राप्नोति, नान्य इति / परमिभ्येन मौनबलेन कार्य साधितमतः स विज्ञः / पुनरपीतस्ततो गच्छन्त्या स्नुषया लोमोल्पाटय भणितं - "शुक ! स्वं विद्वानसि" / शुकेन नापितस्त्रीकथोक्ता / इत्येवमाख्यानकै रात्रिर्गमिता / शुको लूनपक्षः प्रभाते काष्ठपञ्जराद्धहिनिष्कासितः / ततः श्येनेन गृहीतः / तदुपरि द्वितीयः श्येन समेतः / जातं तयोर्युद्धम् / शुको मुखादशोकवाटिकायां पतितः / तत्र पतन दासपुत्रेण गृहीत्वा एकान्ते स्थापितः सज्जो जातः / / अथ दासेनोक्तम्- "हे शुक ! एतस्य प्रामस्य राज्यं मम दापय, यतोऽस्य राजा निष्पुत्रो वृद्धोऽन्येषां राज्यं दातुं समीहते।" अथ राजा कुलदेव्याह्वानं विधाय सुप्तः / तदा शुको नृपगृहोपरि क्रीडामयूरदेहे प्रविश्य निशीथे नृपमब्रवीत-हे नृप ! दासपुत्राय राज्यं देहि, अन्यस्य प्रदत्तं सप्तदिनमध्ये यास्यति / " राज्ञा तथैव विहितं / दासपुत्रेण स शुको राजा कृतः / तस्यैवाज्ञा प्रसृता / तेन धर्मोपदेशेन श्रावककुलं माहेश्वरिकुलं च प्रबोधितं / स्वयं संवेगापन्नोऽनशनं कृतवान् / शुभध्यानेन मृत्वा सहस्रारदेवत्वेनोत्पन्नः परमश्रावकः / तत्रापि धर्मकथादिकं प्ररूपयति स्म / ततो देवेष्वपि विद्वत्तरो जातः / ततश्च्युतो महाविदेहे मोक्षं यास्यतीति / ज्ञानवान् सर्वदा संवेगवान् भवति / ततः श्रीपञ्चमाङ्गे प्रोक्तं "ज्ञानमैहिकपारभविकपारतरभविकम्" इत्येवं ज्ञानक्रियाभ्यां मोक्षः स्यात् // सर्वेषां नयपक्षाणां, रहस्यं संयमं मतम् / चित्क्रियाभ्यां तदासेव्यं, श्रीमदाप्तः सुनिश्चितम् // 1 // // इति द्वात्रिंशत्तमे सर्वेनयाश्रयणाष्टके शुककथानकम् // 32 // // समातानीमानि ज्ञानसाराष्टकगतकथानकानि // 1 // 32 // NICARACTICACOBSTANO // 15 //

Page #175
Keva ज्ञानसारे सर्वनयाश्रयणाष्टकम् a laimachar पृथग्नया मिथः पक्ष-प्रतिपक्षकदर्थिता / समवृत्तिसुखास्वादी, ज्ञानी सर्वनयाश्रितः // 2 // व्याख्या-विभिन्नाः सर्वनयाः परस्परं वादप्रतिवादाभ्यां विडम्बनां प्राप्ताः सन्ति किन्तु माध्यस्थ्यसुखस्यानुभविता ज्ञानी सर्वनयाश्रितो भवति / कथितं यत् - अन्योऽन्यपक्षप्रतिपक्षभावा-द्यथा परे मत्सरिणः प्रवादाः / नयानशेषानविशेषमिच्छ-न पक्षपाती समयस्तथा ते // 1 // ... ( अन्य० द्वा० श्लो०) अर्थ-परस्परं पक्षप्रतिपक्षभावात् अन्ये प्रवादाः द्वेषभृताः सन्ति परन्तु सर्वनयानां समानताम् इच्छन् तव सिद्धान्तः | पक्षपाती नास्ति // 2 // नाप्रमाणे प्रमाण वा, सर्वमप्यविशेषितम् / विशेषितं प्रमाणं स्या-दिति सर्वनयज्ञता // 3 // व्याख्या-सर्वे यदि वचनविशेषरहिताः भवेयुस्तदा ते एकान्ततया नाप्रमाणं नापि प्रमाणं येनान्यसिद्धान्तस्थितसर| चनमपि वस्तुपरिशोधनात्प्रमाणमस्ति / कथितं यत्तत्रापि न च द्वेषः, कार्यो विषयस्तु यत्नतो मृग्यः / तस्यापि न सद्वचनं, सर्व यत्प्रवचनादन्यत् // (षोडशक 16 गा० 13) अन्यशास्त्रमपि द्वेष्यं नास्ति किन्तु तस्य विषयः प्रयत्नता विचार्यः, यत्प्रवचनाद्भिनमस्ति तस्यापि सर्व सद्वचनं CoacacaIDIEOGC // 159 //

Page #176
सर्वनयाश्रयणाष्टकम् ज्ञानसारे ||2|| नामित परन्तु यत्प्रवचनानुसारि अस्ति तत्सद्ववचनमस्ति, इदमेव निरूपयति विशेषितमर्थाद्विषयपरिशोधकनयेन योजितो भवेत् तदा प्रमाणमुपलक्षणात् खसिद्धान्तवचनमपि अनुयोगेन विशेषितं न स्यात् तदा तदपि अप्रमाणमस्ति इत्थं स्याद्वादयोजनात्सर्वनयानां प्रमात्वं भवेत्"अपरिच्छियसुयनिहसस्स केवलममिनसुत्तचारिस्म / सव्वुज्ज नेण विकयं, अन्नाणत हु पडई / " (उपदेशमाला गा० 415 ) यः सिद्धान्तस्य रहस्यं न ज्ञातवान् केवलं सूत्राक्षरमनुसृत्य चलति तस्योद्यमेन कृतमनुष्ठानमखिलमत्यन्ताज्ञानतपसि समाविशति // 3 // लोके मर्वनयज्ञानां, ताटस्थ्यं वाऽप्यनुग्रहः / म्यात्पृथग्नयमूढानां, स्मयार्तिर्वाऽतिविग्रहः // 4 // - व्याख्या-लोके सर्वनयज्ञातॄणां ताटस्थ्य-समवृत्तित्वम् अथवा व्यवहारदशायामुपकारबुद्धिः स्यात्, परन्तु भिन्नाभिन्ननयेऽतिभ्रान्तानामहंकारवेदना बहुक्लेशश्च भवेत् // 4 // श्रेयः सर्वनयज्ञानां, विपुल धर्मवादतः / शुष्कवादाद्विवादाच्च, परेषां तु विपर्ययः // 5 // ___व्याख्या-तत्त्वज्ञानार्थी पृच्छेत् तस्वज्ञानं च वदेत् इति धर्मवादात् सर्वनयज्ञातॄणां बहुकन्याणं भवति ततोऽन्यस्यैकान्त दृष्टेः शुष्कवादाद विवादाचाकल्याणमेव भवति, यत्र कण्ठतालुनोः शोषमात्र स्यात्स शुष्कवादः, यत्र परवान्या कार्यहानिः // 160 // स्यात् स विवादः कथ्यते // 5 // OPEORESPECOENSE बाराcare

Page #177
ज्ञानसारे सर्वनयाअयणाष्टकम् प्रकाशित जनानां यै-र्मतं सर्वनयाश्रितम् / चित्ते परिणतं चेदं, येषां तेभ्यो नमोनमः // 6 // ___ व्याख्या-यैर्जनेर्लोकानां सर्वनयराश्रितं स्याद्वादगर्मितप्रवचनं प्रकाशितं येषां जनानां मनसि एतत्सर्वनयाश्रितं प्रवचनं परिणतं तेभ्यो मुहूर्मुहुः नमस्कारोऽस्तु // 6 // निश्चये व्यवहारे च, त्यक्त्वा ज्ञाने च कर्मणि। एकपाक्षिकविश्लेष-मारूढाः शुद्धभूमिकाम् // 7 // अमूढलक्ष्याः सर्वत्र, पक्षपातविवर्जिताः / जयन्ति परमानन्द-मयाः सर्वनयाश्रयाः // 8 // व्याख्या-निश्चयनये व्यवहारनये वा तथा ज्ञानपक्षे क्रियापक्षे वा एकपक्षभ्रान्तिस्थानं परित्यज्य ज्ञानपरिपाकरूपशुद्धभूमिकानिष्ठाः अमूहलक्ष्या:-अविस्मृतलक्ष्याः सर्वविधभूमिकासु कदाग्रहरहिताः परमानन्दपूर्णा सर्वनयाश्रया ज्ञानिनो जयन्ति // 7 // 8 // // इति द्वात्रिंशत्तमं सर्वनयाश्रयणाष्टकम् // FROADED PASJEFSAASTON acare // 16 //

Page #178
मानसारे उपसंहार उपसंहार | पूर्णोमग्नःस्थिरोऽमोहो, ज्ञानी शान्तो जितेन्द्रियः / त्यागी क्रियापरस्तृप्तो, निलैंपो निःस्पृहो मुनिः॥१॥ | विद्या विवेकसम्पन्नो, मध्यस्थो भयवर्जितः / अनात्मशंसकस्तत्त्व-दृष्टिः सर्वसमृद्धिमान् // 2 // & ध्याता कर्मविपाकाना-मुद्विग्नो भववारिधेः / लोकसंज्ञाविनिर्मुक्तः, शास्त्रदृग्निष्परिग्रहः // 3 // शुद्धानुभववान योगी, नियागप्रतिपत्तिमान् / भावार्चाध्यान तपसां, भूमिः सर्वनयाश्रयः // 4 // BEDDENCES DODANONICALTOPENG व्याख्या- यतः पूर्णः अतो मग्नः ज्ञाने मग्नः न तु उपरि स्थितः तत एव स्थिर:-योगस्य स्थिरतावान्, तत एवामोहा-मोहरहितः अत एव ज्ञानी-तस्त्रज्ञः, तत एव शान्तः-उपशमवान्, तत एव जितेन्द्रियः, तत एव त्यागी कथितं यत् बान्धवधनेन्द्रियत्यागात् , त्यक्तभयविग्रहः साधु / त्यक्तात्मा निर्ग्रन्थः, त्यक्ताहकारममकारः // 11 // बान्धवस्य धनस्येन्द्रियविषयस्य च त्यागात् येन भयक्लेशौ त्यक्ती एतादृक् त्यागी आत्मवान् येनाहकारममत्वे त्यक्ते एतादृक् निर्ग्रन्थः साधुः भवति / अत एव क्रियायां तत्परः शास्त्रानुसारेण क्रियातः उत्तीर्णः सन् असंगक्रियानिष्ठः तत एव तप्तः आत्मसन्तुष्टः तत एव निलेपः लेपशून्यः तत एव निःस्पृहः स्पृहारहितः तत एव मुनि:-भावमौनवान् विद्यासम्पन्नः तत एव विवेकसम्पन्नः मध्यस्थः // 162 //

Page #179
मानसारे। उपसंहार KICSISESEDIASSAC सर्वप्रकारभयरहितः आत्मश्लाघायाः अकर्ता अपकीर्तिमयाभावभावनया स आत्मश्लाघां न कुर्वीत तत एव तत्वदृष्टि:-परमार्थदृष्टिमान सर्वसमृद्धिमान् घटे हृदये प्रकटा सर्वा ऋद्धिः यस्य सः, सर्वसमृद्धः स्थिरताय कर्मविपाकस्य विचारकः ततो व्यवहारदशायां संसारसमुद्रात् उद्विग्नः-भयभीतः स्यात्ततः सिद्धनिर्वेदगुणेन लोकसंज्ञातो मुक्तः स्यात् तत एव लोकोत्तरमार्गप्राप्तः शास्त्रदृक्-शास्त्रे दृष्टिमान् तत एव निष्परिग्रह-परिग्रहशून्यः स्यात् , ततः सिद्धनिष्परिग्रहगुणेन शुद्धानुभववान् अत एव भावयोगसम्पन्नः ततः नियागप्रतिपत्तिमान मोक्षलब्धा भावपूजा भूमिः ध्यानभूमिः तथा शुद्धतपसो भूमिः सर्वविशुद्धथा च सर्वनयाश्रितःस्यात् // 1 // 2 // 3 // 4 // स्पष्टं निष्टङ्कितं तत्त्व-मष्टकैः प्रतिपतिमान / मुनिमहोदयज्ञान-सारं समधिगच्छति // 5 // व्याख्या-द्वाविंशदष्टकैः स्फुटनिर्धारित तत्त्वं प्राप्तो मुनिः येन महानुदयो भवति एतादृशं शुद्धचारित्रं मुक्तिरूपं ज्ञानसारं | च प्राप्नोति, कथितं यत् "सामाइअमाइअं, सुअनाणं जाव बिंदुसाराओ / तस्स वि सारो चरणं, सारो चरणस्स निव्वाणं " // 1 // सामायिकादारम्य चतुर्दशलोकबिन्दुसारपूर्वपर्यन्तं श्रुतज्ञानमस्ति, तस्य सारः चारित्रमस्ति, चारित्रस्य च सारो निर्वाणमस्ति // 5 // साम्प्रतं सद्यः फलजातीयमुक्तेः स्वरूपं निर्दिशति DEODACAC // 163 //

Page #180
उपसंहार सानसारे Daaruary निर्विकार निरावाधं, ज्ञानसारमुपेयुषाम् / विनिवृत्तपर।शानां, मोक्षोऽत्रैव महात्मनाम् // 6 // व्याख्या-विकाररहितं बाधरहितं च ज्ञानसारं प्राप्तवतां येषां परस्य आशा निवृत्ता एनादृशानां महात्मनामस्मिन्नेव भवे बन्धनिवृत्तिरूपा मुक्तिरस्ति // 6 // चित्तमार्दीकृतं ज्ञान-सारसारस्वतोर्मिभिः / नाप्नोति तीव्रमोहाग्नि-प्लोषशोषकदर्थनाम् // 7 // व्याख्या-ज्ञानस्य साररूपैः सरस्वत्याः कल्लोलैः कोमलीकृतं चित्तं तीव्रमोहाग्नेः दाहशोषस्य वेदनां न लभते // 7 // अचिन्त्या काऽपि साधूनां, ज्ञानसारगरिष्ठता। गतिर्ययोर्ध्वमेव स्या-दधः पातः कदापि न // 8 // व्याख्या-साधूनां ज्ञानसारस्य गौरवमचिन्त्यमस्ति यस्माद्गौरवात् ऊर्ध्वगतिरेव स्यात् न तु कदापि अधोगतिः स्यात् | अकारणनियमादन्यगुरुतयोर्ध्वगतिर्न स्यात् किन्त्वधोगतिरेव स्यादतो ज्ञानगुरुताऽचिन्त्या कथिता // 8 // क्लेशक्षयो हि मण्डूक-चूर्णतुल्यः क्रियाकृतः / दग्धतच्चूर्णसदृशो, ज्ञानसारकृतः पुनः // 9 // || ___व्याख्या-क्रियायाः कृतः क्लेशनाशः मण्डूकचूर्णसमानोऽस्ति / यथा मण्डूकस्य चूर्णः मेघवृष्टया पुनः मण्डूकानुत्पादयति तथा क्रियाकृतः क्लेशनाशः कारणसभिधानात्पुनरुत्पद्यते, परन्तु ज्ञानसारेण शुद्धक्षयोपशमेन कृतः क्लेशक्षयः दग्धमण्डूकचूर्णवदस्ति। यथा दग्धमण्डूकचूर्णः विपुलवृष्टयाऽपि पुनर्मण्ड्कानोत्पादयति तथा ज्ञानदग्धं कर्म पुनर्न प्रादुःण्यात्, यतो भोगं नागच्छेत् / / 9 // ज्ञानपूतां परेऽप्याहुः, क्रियां हेमघटोपमाम् / युक्तं तदपि तद्भाव, न यद्भग्नापि सोज्झति // 10 OSTEOCASNICDETBODENCA // 164 //

Page #181
ज्ञानसारे उपसंहार DTCGICOSOCOTTAG व्याख्या-बौद्धादयोऽपि ज्ञानेन पवित्रितां क्रियां सुवणघटसदृशी कथयन्ति तत्परवचनमपि घटते, यतः कदा च पतितः || सुवर्णघटो भग्नः स्यात किन्तु सुवर्णतां न जहाति "( बन्धेण न बोलेइ कयावि )" बन्धनेन अन्तःकोटाकोटिं सागरोपमं नातिA] क्रामति अर्थात्ततोऽधिको स्थितिं न बध्नाति ज्ञानयुक्तक्रियातो बन्धो ध्वस्तः ततः स पुनर्न भवेत् // 10 // || क्रियाशून्यं च यज्ज्ञानं, ज्ञानशून्या च यक्रिया। अनयोरन्तरं ज्ञेयं, भानुखद्योतयोरिव // 11 // व्याख्या-क्रियारहितज्ञानस्य ज्ञानरहितक्रियायाश्चान्तरं सूर्यखद्योतयोरिव बोध्यम् / क्रियाशून्यं ज्ञानं सूर्यवन्महाप्रकाश | ज्ञानशून्या क्रिया खद्योत इवात्म्पप्रकाशा अस्ति // 11 // चारित्रं विरतिः पूर्णा, ज्ञानस्योत्कर्ष एव हि / ज्ञानाद्वैतनये दृष्टि-भ्रूया तद्योगसिद्धये // 12 // ___व्याख्या-पूर्णविरतिरूपं चारित्रं ज्ञानातिशय एवास्ति, ततो योगसिद्धयर्थ केवलं ज्ञाननये दृष्टिदेया // 12 // सिद्धि सिद्धपुरे पुरन्दरपुरस्पर्धावहे लब्धवान, चिद्दीपोऽयमुदारसारमहसा दीपोत्सवे पर्वणि / एतद्भावनभावपावनमनश्चञ्चच्चमत्कारिणां, तैस्तैर्दीपशतैः सुनिश्चयमतैर्नित्योऽस्तु दीपोत्सवः॥१३ . व्याख्या- इन्द्रनगरस्य स्पर्धाकारके सिद्धपुरनगरेऽतिमनोहरे ज्योतिषा दीप्ततद्ग्रन्थरूपो ज्ञानस्य दीपः दीपोत्सवपर्वणि सम्पूर्णतामगात्, एतद्ग्रन्थभावनायाः-चर्वणरहस्यात् पूतमनसि सम्पद्यमानाडादवतो जन्तोः निश्चयमतरूपैर्दीपशतैः सर्वदा भाव CONCORDANDAG // 165 //

Page #182
ज्ञानसारे उपसंहार , DETAI SITORS दीपोत्सवो भवतु // 13 // || केषाञ्चिद्विषयज्वरातुरमहो चित्तं परेषां विषा-वेगोदर्ककुतर्कमूछितमथान्येषां कुवैगग्यतः / / | लग्नालर्कमबोधकूपपतितं चास्ते परेषामपि, स्तोकानां तु विकारभाररहितं तज्ज्ञानसाराश्रितम्॥१४| _ व्याख्या-अहो केषांचिन्मनः विषयतापात्प्रतप्तमस्ति अन्येषां च मनः विषस्यावेगसमानं सद्यःफलवत्कृतर्केण च मूछितम्, का पुनरन्येषां मनः कुवैराग्येण दष्टं, परेषां मनः अज्ञानकूपे पतितम्, अन्यानां मनः विकारभाररहितं ज्ञानसारेण युक्तमस्ति // 14 // | | जातोद्रेकविवेकतोरणततौ धावल्यमातन्वति, हृद्गेहे समयोचितः प्रसरति स्फीतश्च गीतध्वनिः। पूर्णानन्दघनस्य किं सहजया तद्भाग्यभङ्गयाऽभवन्नैतद्ग्रन्थमिषात्करग्रहमहश्चित्रं चारित्रश्रियः॥१५ व्याख्या-यत्राधिकतया विवेकरूपतोरणस्य माला निवद्धाऽस्ति अतिप्रकाशं विस्तारयति हृदयरूपे गेहे समयमनुसृत्य | विस्तृतगीतस्य ध्वनिः प्रसरति ततः पूर्णानन्दरूपशुद्धात्मना सह सहजभाग्यरचनया एतद्ग्रन्थरचनाव्यपदेशात् चारित्ररूपलक्ष्म्याः चित्रं विवाहोत्सवः किं नाभूव // 15 // भावस्तोमपवित्रगोमयरसैः लिप्तैव भूःसर्वतः, संसिक्ता समतोदकैरथ पथि न्यस्ता विवेकस्रजः। अध्यात्मामृतपूर्णकामकलशचक्रेऽत्र शास्त्रेपुरः, पूर्णानन्दघने पुरं प्रविशति स्वीयं कृतं मङ्गलम्॥१६ DACIACICADOBLOLAAN orea // 166 //

Page #183
ज्ञानसारे W| उपसंहार DACACACACACACAC व्याख्या-अस्मिन् शास्त्र भावनावृन्दरूपपवित्रकामधेनुगोमयरसैः लिप्ता समतारूपजलेन सर्वतः सिक्ता भूमिः अस्ति मार्गे विवेकरूपपुष्पस्य माला स्थापिता अस्ति अध्यात्मरूपामृतभृतकामकुम्भः पुरतः स्थापितः अस्ति एवं सच्चिदानन्दपूर्णब्रह्मस्वरूपशुद्धात्मा द्वात्रिंशदधिकृत्याप्रमादनगरे प्रविशति सति तदा तेन खस्यैव मङ्गलं कृतम् // 16 // .. गच्छे श्रीविजयादिदेवसुगुरोः खच्छे गुणानां गणे, प्रौढं प्रौढिमचाम्नि जितविजयप्राज्ञाः परमैयरुः / / तत्सातीर्थ्यभृतां नयादिविजयप्राज्ञोत्तमानां शिशोः, श्रीमन्न्यायविशारदस्य कृतिनामेषा कृतिः प्रीतये // 1 // बालालालापानवद्वालबोधो, न्यायं किन्तु न्यायमाला सुधौषः / आस्वायैनं (दुरतिशमन) मोहहालाहलाय(चस्य), ज्वालाशान्ते/विशाल भवन्तु // 2 // आतन्वाना भारती भारती न-स्तुन्यावेशा संस्कृते प्रकृते वा। ___शुक्तिसूक्तियुक्तिमुक्ताफलानां, भाषाभेदो नैव खेदोन्मुखः स्यात् // 3 // सूरजीतनयशान्तिदासह-न्मोदकारणविनोदतः कृतः / आत्मबोधधृतविभ्रमः, श्रीयशोविजयवाचकैरयम् // 4 // // इति श्रीवाचकवरयशोविजयविरचित ज्ञानसाराष्टकं टीकया समलङ्कृतम् // avarodaereasee // 167 //

Page #184
GiaccaCORCELANA RESSES CARATTERICA