Book Title: Gyanodaya
Author(s): Taran Taran Gyan Samsthan Chindwada
Publisher: Taran Taran Gyan Samsthan Chindwada
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009715/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // namAmi guru tAraNam // zrI tAraNa taraNa vItarAga jina siddhAMta para AdhArita pAThyakrama OM jJAnodaya : prakAzaka : zrImad tAraNa taraNa jJAna saMsthAna chiMdavAr3A (ma.pra.) zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya pAThyakrama prathama varSa (praveza ) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ............................. zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya pAThyakrama :racanAkAra: zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcAryajI mahArAja paMDita pravara zrI daulatarAma jI adhyAtma ratna bAla bra.zrI basanta jI mahArAja . . . . jJAnodaya :preraNAsrota: zraddheya adhyAtma ratna bAla bra.zrI basanta jI mahArAja : nirdezaka: : mArgadarzaka : * yuvA sAdhaka zraddheya bAla bra.zAMtAnanda jI viduSI bahina bAla bra. zrI uSA jI viziSTa sahayoga: : saMyojana-samanvayana: yuvA ratna zraddheya bAla bra.zrI AtmAnaMda jI paM.vIrendrakumAra jaina, gaMjabAsaudA Atma sAdhaka zra.bra.zrI paramAnaMda jI paM.rAjeMdrakumAra jaina, amarapATana bAla bra.zrI rAkeza jI evaM samasta tAraNa taraNa zrIsaMgha anumodanA: sa.ra.zrImaMta seTha DAlacaMda jaina (pUrva sAMsada, sAgara) (adhyakSa-a.bhA.tA.ta.jaina tIrthakSetra mahAsabhA) :saMpAdaka maMDala : paM.jayacaMda jaina, chiMdavAr3A DaoN.zrImatI manISA jaina,chiMdavAr3A DaoN.pro.udayakumAra jaina, chiMdavAr3A zrImatI savitA jaina,chiMdavAr3A rAjendra sumana, siMgor3I (saM.tAraNa jyoti) paM.vijaya bahAdura jaina, harapAlapura :prakAzaka: zrImad tAraNa taraNa jJAna saMsthAna chiMdavAr3A (ma.pra.) mUlya 200/ Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA adhyAtma sumanoM kI surabhi se sAdhanA kA upavana sadA surabhita hotA rahA hai| saMtoM kI sAdhanA aura sAhitya isa AdhyAtmika vasuMdharA kI saMskRti kozAzvata pahacAna detI hai| sAhitya kA svarNakAla bhaktimaya, saMtamaya thA / vizeSa rUpa se caudahavIM se satrahavIM zatAbdI to aneka saMtoM dvArA niHsRta, anubhUta darzana, yoga, siddhAMtoM kI paricAyaka hai| vItarAgI saMta AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja aise hI saMta ziromaNi haiN| jinhoMne svayaM vItarAga dharma kI nizcaya sAdhanA karate hue zuddhAtmAnubhava rUpa caudaha graMthoM meM jainAgama kA sArabhUta sRjana kiyA hai| unakI yaha vANI svaprasUta jJAnagaMgA hai, jisane bhAratIya sAhitya vAGgamaya meM AdhyAtmika paraMparA ko navIna mArga diyA hai| ratnarAziyoM kI taraha AbhAvAna yaha caudaha graMtha kisI jIva ke mokSagamana meM preraNA bana jAye to koI Azcarya nhiiN| ataH zrImada tAraNa taraNa jJAna saMsthAna ne mukti preraka, sahakArI ina graMthoM ko zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya ke paMcavarSIya pAThyakrama kA AdhAra banAyA hai| isa AdhAra kI bhAvabhUmi jainAcAryoM kI mUla paraMparA ko anuzruta karatI hai| tIrthaMkaroM kI divya dezanA, gaNadharoM kI vANI, AcAryoM kI lipiyoM ne saMta puruSoM ko yaha gaMgadhArA sauMpI hai; vahIM Aja ghara-ghara meM pravAhita karane kA lakSya isa jJAnayajJa kI mahatvAkAMkSA hai| ikkIsavIM sadI, bhautikatA, videzI saMskRti, saMskAroM kA tirohita hotA jAnA Aja ke samaya kI zocanIya cintA hai| isa prabhAva ne saMsAra, deza va samAja meM AdhyAtmika, dhArmika saMskAroM ko dhUmila kiyA hai| ataH punaH AdhyAtmika krAMti kA zaMkhanAda karate hue zrImad tAraNa taraNa jJAna saMsthAna paMcavarSIya pAThyakrama dvArA zikSA,prayoga, AcaraNa, svAdhyAya aura pracAra ke sAdhana ke mAdhyama se jainAgama, siddhAMta evaM AmnAya meM dakSa karane hetu isa kartavya-ratha para ArUr3ha hai| akhila bhAratIya tAraNa taraNa digaMbara jaina samAja kA yaha prathama adbhuta caraNa hai| adhyAtma ratna bAla bra. pUjya zrI basanta jI kI prabala preraNA se hI zrIsaMgha ke mArgadarzana meM zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya kA yaha svarUpadharmanagarI chindavAr3A meM sAkAra huA hai| satya to yaha hai ki AtmasAdhaka ciMtaka bra. basanta jI ne AcArya pravara zrI jina tAraNa-taraNa kI divya dezanA ko jana-jana taka paha~cAne kA vicAra varSoM se saMjoyA thA, vaha zrIsaMgha tathA vidvatajanoM ke apUrva sahayoga se mUrta rUpa le rahA hai| zrImad tAraNa taraNa jJAna saMsthAna dvArA saMcAlita zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya patrAcAra mAdhyama se deza, samAja ke samasta vargoM meM svAdhyAya kI ruci jAgrata kara, unheM zAstrI kI garimAmaya upAdhi se alaMkRta kregaa| samAja meM pracalita AcaraNa-adhyAtma evaM paramparA se saMbaMdhita samasta bhrAMtiyoM kA unmUlana kara samyak AcaraNa kA prayAsa karanA bhI isakA eka lakSya hai| Adhunika zaikSaNika gatividhiyoM ke mAdhyama se zikSaNa-prazikSaNa, vaktA-zrotA guNoM kA vikAsa isa lakSya kA sahAyaka hogaa| isa jJAnaratha-jJAnayajJa kA mahatI lakSya adhyAtma jAgrati, adhyAtma prabhAvanA, bhAratIya saMskRti kI mUla mokSadAyinI vRtti kA vikAsa karanA hai| saMsAra ke samasta jIvoM meM saMyama, Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadjJAna, sacAritra jAgRta ho| naitikatA, svAdhyAya, vinamratA kI vRtti kA vikAsa ho| paraMparAoM kA samyak Agama prerita AcaraNa, pUjya-pUjaka vidhAna kA jJAna, guruvANI kI prabhAvanA ke saMskAroM kA vikAsa ho / mAnava mAtra ke jIvana meM yaha pAThya yojanA AdhyAtmika bIjAropaNa kara parama AnaMda meM nimitta bane / isake liye zrImad tAraNa taraNa jJAna saMsthAna kRta saMkalpita hai| isa hetu bahumUlya sujhAva bhI AmaMtrita haiN| isa pavitra dharma-prabhAvanA-upakrama meM pUjya bA. bra.zrI basanta jI kI preraNA, zraddheya bA. bra.zrI AtmAnaMda jI, zraddheya bA. bra. zrI zAMtAnaMda jI, zraddheya bra. zrI paramAnaMda jI, bA. bra. zrI araviMda jI viduSI bA. bra. bahinazrI uSA jI, bA. bra. suSamA jI, bra. munnI bahina jI, bra. AzArAnI jI, bA. bra. saMgItA jI evaM samasta tAraNa taraNa zrI saMgha sadaiva prathama smaraNIya haiN| samAja ke zreSThIjana, vidvAnoM, ciMtakoM, lekhakoM tathA pratyakSa-parokSa tana-mana-dhana se sahayoga karane vAle sadasyoM, saMyojakoM tathA samasta sAdharmI baMdhuoM, pravezArthiyoM kA bhI zrImad tAraNa taraNa jJAna saMsthAna AbhAra vyakta karatA hai| jinakA sahayoga hI isa jJAnayajJa kI saphalatA hai| zrImad tAraNa taraNa jJAna saMsthAna saMcAlana kAryAlaya - zrI tAraNa bhavana, saMta tAraNa taraNa mArga, choTI bAjAra, chiMdavAr3A (ma. pra.) 480001 samasta pravezArthI paMca varSIya pAThyakrama pUrNa kara apane jIvana ko samyagjJAnamaya banAyeM evaM samAja kI garimA bar3hAyeM inhIM zubhakAmanAoM sahita....... adhyakSa - sa. ra. zrImaMta seTha surezacaMda jaina, sAgara saMgaThana saciva - dilIpa jaina (adhi.)chiMdavAr3A | kAryakArI adhyakSa- siMghaI jJAnacaMda jaina, bInA saMgaThana saciva - sa. se. vikAsa samaiyA, khuraI upAdhyakSa - bharata jaina parAsiyA saMgaThana saciva-paM. vijaya mohI, pipariyA upAdhyakSa - satIza kumAra samaiyA, jabalapura pracAra saciva - rAjendra sumana, sigor3I upAdhyakSa- kailAza jaina, amaravAr3A pracAra saciva - taruNa kumAra goyala, chiMdavAr3A upAdhyakSa- kizora kumAra jaina, zirapura parAmarzadAtA- mahendra jaina, rAjanAMdagAMva mahAsaciva - paM. jayacaMda jaina, chiMdavAr3A paramarzadAtA-paM. devendra kumAra jaina, bhopAla koSAdhyakSa - zAMta kumAra jaina, chiMdavAr3A paramarzadAtA- maheza kumAra jaina, parAsiyA koSAdhyakSa - subhASacaMda jaina, sTeTa baiMka chiM. parAmarzadAtA - saMjaya jaina, dhuliyA saciva - paM. rAjendra kumAra jaina, amarapATana parAmarzadAtA - motIlAla jaina, zirapura saciva - pradIpa jaina snehI, chiMdavAr3A parAmarzadAtA - navanItalAla jaina, zirapura saciva - zrImatI mInA jaina, caupar3A parAmarzadAtA - pradIpa kumAra jaina, candrapura Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya... 'paropakArAya satAM vibhUtayaH' sajjanoM kI vibhUtiyoM kA upayoga bhI paropakAra ke lie hotA hai| bhAratabhUmi meM sadiyoM se vItarAgI saMtoM ne vItarAgatA pUrvaka, vItarAga bhAvanA kA poSaNa kiyA hai| isI paramparA meM jainAgama kI mUla AmnAya ko dharohara ke rUpa meM sauMpane vAle vItarAgI guruvara AcArya pravara zrImad jina tAraNa-taraNa ne bheda vijJAna ko vAstavika jJAna aura vItarAgatA ko vAstavika cAritra batAyA hai| 'dipta dipti taM disTa sama, dipta disTa smbheu|' arthAta pratisamaya prakAzita zaddhAtma darzana se AtmA, paramAtmA bana jAtA hai| zrI kuMdakuMdAcArya deva ne kahA hai- 'kiM bahuNA bhaNieNaM je siddhA NaravarA gae kaale| sijjhihahi je vi bhaviyA, taM jANaha sammamAhappaM / ' AcArya zrI amRtacaMdra deva bhI yahI samajhAte haiM ki 'bheda vijJAnataH siddhA siddhA ye kila kecn|' vAstava meM eka AtmA hI upAdeya hai, ekamAtra vahI dhyeya hai, jJeya hai, ArAdhya hai| yahI satya hai| amUlya samaya rahate hue Atmapada prApti kI isI sIkha ko paMDita pravara daulatarAma jI kahate haiM- 'yaha rAga Aga dahai sadA, tAteM samAmRta seiye| cira bhaje viSaya kaSAya aba to tyAga nija pada beiye| kahA racyo para pada meM na tero, pada yahai kyoM dukha shai| aba daula ! hou sukhI svapada raci, dA~vamata cUko yhai| vidvAnoM kA yaha mata-ekamata hai| ataH bA. bra. zrI basanta jI bhI kahate haiM- 'nija ko svayaM nija jAna lo, para ko parAyA mAna lo| yaha bhedajJAna jahAna meM, nija dharma hai pahicAna lo|' satya kI prApti eka vyaktigata prakriyA hai aura satya kA pracAra sAmAjika prkriyaa| satya kI prApti ke lie apane meM simaTanA Avazyaka hai aura satya ke pracAra ke lie jana-jana taka phuNcnaa| adhyAtma ratna bA. bra.zrI basanta jI ne jaba isa satya ko jana-jana taka pahu~cAne kA uddezya banAyA to varSoM ke vicAra maMthana se zrI tAraNa-taraNa mukta mahAvidyAlaya dharma nagarI chiMdavAr3A meM sAkAra huA hai| mukta mahAvidyAlaya kI patrAcAra praNAlI dvArA gharoM-ghara jJAna-prabhA niSNAta hogii| jJAnayajJa ke isa punIta lakSya kI pUrti hetu yaha praveza pAThyakrama 'jJAnodaya' saMzodhita dvitIya saMskaraNa Apake hAthoM meM pustakAkAra samarpita hai| paMcavarSIya pAThyakrama ke vaTavRkSa meM AcArya zrI jina tAraNa svAmI jI dvArA sRjita caudaha graMthoM sahita chahaDhAlA, zrI jaina siddhAMta pravezikA, dravya saMgraha, tatvArtha sUtra, adhyAtma amRta kalaza, guNasthAna paricaya Adi kI zAkhAe~ haiN| deva guru zAstra pUjA, maMdira vidhi, pratiSThA vidhi, bAraha bhAvanAe~, tAraNa samAja sAdhaka paricaya isa vRkSa ke surabhita patra puSpa haiN| mUla meM hamArI zraddhA kA siMcana hai, jo vRhadAkAra samyakjJAna, cAritra ko paripuSTa kregaa| 'jJAnodaya' kA prathama adhyAya jainAgama ke siddhAMtoM aura akhila bhAratIya tAraNa taraNa digaM. jaina samAja kI mUla AmnAya kA paricaya hai| jJAna vijJAna bhAga eka evaM do pUrva se hI tAraNa taraNa digaM. jaina pAThazAlAoM ke satat pAThyakrama meM sammilita hai| isakI praznottara va saMvAda zailI hRdayagrAhI hai jo vidyArthI ko tarkaniSTha banAtI hai| jJAnodaya kA dUsarA adhyAya vicAramata kA prasiddha graMtha zrI mAlArohaNa jI hai| zrImad tAraNa svAmI jI ne battIsa gAthAoM meM jinavara kathita AtmasvarUpa aura samyakadarzana kI mahimA ko samavazaraNa kI divya dezanA ke rUpa meM varNita kiyA hai| zrI mahAvIra Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna tathA rAjA zreNika kA yaha geya saMvAda gIti-nATya paraMparA kA vilakSaNa udAharaNa hai | isakA svAdhyAya buddhipUrvaka Atma tattva kA nirNaya karane meM sahakArI hai| jJAnodaya kA tIsarA adhyAya chahaDhAlA hai| jainadarzana ke mUla ko samagrataH sUkSma dRSTi se dekhane kI zailI vikasita karane vAlA yaha graMtha paMDita pravara zrI daulatarAma jI kI geya kavitva zakti kA paricAyaka hai| vItarAgatA kA poSaNa tathA vijJAna ke rUpa meM usakI sthApanA; naI saMskRti kI vikRti meM rata honahAroM ke hRdaya parivartana meM sahakArI siddha hogii| isa adhyAya ko praznottara zailI meM saMjoyA gayA hai| jJAnodaya kA cauthA adhyAya sarasa adhyAya hai| zrI jina tAraNa taraNa kRta vizAla graMtha zrI bhaya khipanika mamalapAhaDa jI kI deva dipti, dhyAvaha, dharma dipti, cetaka hiyarA phalanA tathA jinenda viMda chaMda gAthA isakI viSaya vastu hai / vAstava meM sahajAnubhUti sahaja jJAna yoga hai / mamala svabhAva meM saMyuktatA, jJAna se jJAna kA avalaMbana parama pada kI siddhi kA upAya hai| aisA jAnakara jijJAsu bhavya jIva mokSa patha para agrasara hoNge| deva guru zAstra dharma ke satsvarUpa ko nirUpita karane vAle bA. bra. zrI basanta jI kRta deva vaMdanA, guru stuti, jinavANI kA sAra, dharma kA svarUpa ukta bhAvoM ko paripuSTa karate haiN| sabhI adhyAya adhyayana suvidhA aura parikSopayogI dRSTi se praznottara zailI meM likhe gae haiN| viSaya vastu kI spaSTatA hetu citra, rekhAcitra, chAyAcitra, zAstrokta uddharaNa, sUktiyoM ko viSayAnurUpa saMpAdita kiyA gayA hai| jo vidyArthiyoM ko tathya sampanna bnaayegaa| parIkSA yojanA, maoNDala praznapatra dekara pAThyakrama kI AvazyakatAnusAra saMyojita kiyA gayA hai| jJAnodaya vAstava meM jJAna ke udaya kA paryAya bane isa hetu adhyAtma ratna bAla bra.zrI basanta jI ne isameM apanI ciMtana sAdhanA ke anamola ratna piroye haiN| pUrva prakAzita pustaka ke anachue, anakahe pahaluoM ko sAragarbhita kara pariSkRta kiyA gayA hai| jo kucha AvazyakathA, saMpAdakoM ne use saMzodhita karane kA prayAsa kiyA hai tathApi truTiyA~ honA saMbhAvita hai| jinakA nidAna pAThakoM, sudhIjanoM ke ciMtana se hI apekSita hai| isa kArya ke saMpAdana meM aneka karmaTha hAthoM, citrakAroM vicAravAna bauddhika mastiSkoM kA bahumUlya sahayoga prApta huA hai| usake liye hama sabhI ke prati kRtajJa haiN| DaoN. zrImatI manISA jaina (upa prAcArya) zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya chiMdavAr3A (ma.pra.) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAna kI AvazyakatA..... tAraNa paMtha AdhyAtmika krAMti kI dena hai| tAraNa samAja adhyAtma pradhAna samAja hai| pratyeka mokSArthI puruSa kA eka mAtra lakSya saMsAra ke duHkhoM se mukta hone kA rahatA hai, aura yaha AdhyAtmika mArga isa lakSya kI pUrti meM sabase bar3A sahAyaka haiM isa saMdarbha meM smaraNIya hai - jJAnAnanda svabhAvI ho tuma, dekho khilA basanta hai / Atama zuddhAtama pahicAnoM, yahI to tAraNa paMtha hai // solahavIM zatAbdI ke mahAna adhyAtmavAdI saMta yuga cetanA ke prathama gAyaka yuga dRSTA AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja ne Aja se lagabhaga 550 varSa pUrva saMpUrNa deza ke bhavya jIvoM ke liye binA kisI bhedabhAva ke Atma kalyANa kA patha prazasta kiyA thaa| bhArata kRtajJa hai ki usakI godI meM eka aisA nakSatra karuNA aura jJAna kA saMdeza lekara AyA jisane apanI mahAnatA se bhArata ko mahAna banA diyA / mithyAtva ke gahana aMdhakAra meM bAhya kriyAkADoM aura ADambaroM meM I ulajhe janamAnasa ko Atma kalyANa kA yathArtha mArga batAyA / T vartamAna meM tAraNa samAja meM dhArmika zikSA kI atyaMta AvazyakatA hai / hamArI naI pIr3hI ko susaMskArita karane hetu zikSA hI sabase bar3A mAdhyama hai| dhArmika AdhAra vicAroM kI zUnyatA ko dUra karane ke liye yahI eka sAdhana hai / vigata 15 - 20 varSoM se hama isa pavitra kArya ke liye prayAsarata haiM jo sAkAra ho rahA hai| san 2009 meM zrImad tAraNa taraNa jJAna saMsthAna ke aMtargata zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya kI sthApanA kI gii| yaha mahAvidyAlaya patrAcAra ke mAdhyama se saMpUrNa deza meM samAja ke samasta vargoM meM svAdhyAya kI ruci ko jAgrata kara pravezArthiyoM ko zAstrI kI upAdhi se alaMkRta karane ke liye kRta saMkalpita hai| isake mAdhyama se hama samAja meM pracalita samasta bhrAntiyoM kA unmUlana karane kA bhI prayAsa kara rahe haiN| hamArA lakSya samAja meM acche vaktA ora zrotA ke guNoM kA vikAsa karanA bhI hai / paMcavarSIya pAThayakrama meM jo viSaya diye haiM ve bahuta hI saTIka haiM, jinake adhyayana se pravezArthiyoM ko jIvana ke liye kalyANakArI jJAnopArjana kI suvidhA hogii| mahAvidyAlaya meM adhyayana karane hetu deza ke kone - kone se pravezArthiyoM dvArA praveza lene kA jo utsAha hai vaha atyaMta prazaMsanIya hai | hama sabhI pravezArthiyoM ko maMgala bhAvanA ke sAtha dhanyavAda jJApita karate haiM, jinhoMne mahAvidyAlaya meM praveza lekara adhyayana karane kA saMkalpa kiyA hai, Apa paMcavarSIya pAThayakrama pUrNa kara samyagjJAna ke lakSya ko upalabdha kareM, hamArI zubhakAmanAyeM Apake sAtha haiN| Apa sabhI kA jIvana maMgalamaya ho, inhIM maMgala bhAvanAoM sahita..... siMghaI jJAnacaMda jaina bInA zrImaMta surezacaMda jaina sAgara Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ preraNA..... bhAratIya saMskRti isa bAta para vizvAsa karatI hai - " sA vidyA yA vimuktaye " vidyA vahI hai jo mukti kA kAraNa hai / zikSA kA samagra vyaktitva ke nirmANa meM advitIya sthAna hai| laukika zikSA vyakti ke ihalaukika jIvana vikAsa ke patha ko prazasta karatI hai jabaki AdhyAtmika zikSA nirAkulatA kI prApti, duHkhoM se mukti, zAMti aura Ananda ke rahasyoM ko udghATita karatI huI Atmonnati ke dvAra kholatI hai / zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya samyagjJAna se Alokita parama Atma vidyA ko upalabdha karane hetu sthApita kiyA gayA hai| paMcavarSIya pAThayakrama ke mAdhyama se pravezArthI yathArtha vastu svarUpa se paricita hoMge, jisase vartamAna meM vyavahArika aura sAmAjika jIvana samyagjJAna se Alokita hogA / patrAcAra paddhati para AdhArita deza meM anekoM mahAvidyAlaya aura vizvavidyAlaya saMcAlita kiye jA rahe haiN| dhArmika kSetra meM bhI yaha prayoga saphala ho rahe haiN| lAkhoM parivAra apane - apane dharma se saMbaMdhita mukta mahAvidyAlayoM meM praveza lekara apanI paramparAnusAra iSTa ke prati jAnakArI upalabdha kara dhanyatA kA anubhava karate haiN| vyakti kI aMtaraMga zraddhA aura samarpaNa isa dizA meM atyaMta sahayogI hote haiN| zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya chiMdavAr3A kA atyaMta unnata lakSya hai| isa pavitra uddezya kI pUrti ke liye sabhI pravezArthI pA~ca varSa taka abAdhagati se niraMtara adhyayana kreN| zraddhA, bhakti, saMkalpa zakti aura samarpaNa hI vikAsa kA patha prazasta karatA hai / sabhI kA jIvana samyagjJAnamaya ho aisI aneka zubhakAmanAoM sahita....... bra. basanta jJAna samAna na Ana jagata meM, sukha ko kAraNa saccA jJAna hI sukha kA kAraNa hai| svAdhyAya se isa loka aura paraloka meM sukha prApta hotA hai| svAdhyAya kI ruci meM pratyeka varga meM jAgRta ho isI uddezya se mukta mahAvidyAlaya ke mAdhyama se paMcavarSIya pAThyakrama prAraMbha kiyA gayA hai| prathama varSa meM sabhI ne isa ora gaharI ruci dikhAI hai| Age bhI hama isa krama ko banAyeM rakheM aura paMcavarSIya pAThyakrama ko pUrA kreN| naye vidyArthI aura khAsataura para navayuvaka varga svAdhyAya ke krama ko banAne hetu mahAvidyAlaya se jur3e sabhI varga se vinamra apIla hai ki praveza patra bharakara jJAnArjana ke prathama sopAna meM kadama rkheN| zubhakAmanAoM sahita....... taruNa goyala pracAra saciva pradIpa snehI saciva Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkkathana solahavIM zatAbdI ke mahAna adhyAtmavAdI saMta AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja saMsAra ke pratyeka prANI mAtra ke liye adhyAtma mArga kI pAvana preraNA pradAna karane vAle vItarAgI saMta the, jinhoMne jagata ke jIvoM ko saMsAra se tirane kA mArga batAyA / AcArya pravara ne caudaha graMthoM kI racanA karake bhAratIya adhyAtma darzana kI niSThA ko pratiSThita kiyA hai| isa paMcama kAla meM jahA~ sabhI ora bhautikatA kI cakAcauMdha hai ; vahIM zrI jina tAraNa svAmI ke batAye mArga se jana-jana ko paricita karAne ke liye tAraNa taraNa zrIsaMgha evaM akhila bhAratIya tAraNa samAja kI zubha bhAvanAnusAra zAzvata tIrthakSetra siddhabhUmi zrI sammedazikhara jI meM AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja kI jana kalyANakArI vANI kI prabhAvanA evaM jinavANI kA pracAra-prasAra karane ke nimitta tAraNa bhavana adhyAtma kendra kI sthApanA kI gaI hai| jo samAja kI mahAna aitihAsika upalabdhi hai| isake uddezyoM kI pUrti hetu prathama caraNa meM chiMdavAr3A meM zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya kI sthApanA kI gaI hai| jo loga jIvana ko binA uddezya ke jInA cAhate haiM evaM samAja ko anya paramparAoM kI ber3iyoM meM bAMdhanA cAhate haiM, una sabhI kI bhrAntiyoM ko dUra karane ke liye isa mahAvidyAlaya dvArA paMcavarSIya vizeSa pAThyakrama taiyAra kiyA gayA hai| isa pAThyakrama meM adhyAtma darzana kA sampUrNa vidhi vidhAna adhyAtma ratna bAla bra. pUjya zrI basanta jI mahArAja ne apane ciMtana sAdhanA aura praznottara zailI meM piroyA hai| adhyAtma darzana karane vAle mumukSu jIvoM ke liye sadguru ke abhiprAya ko dhyAna meM rakhakara isa pAThyakrama ko sarala bhASA meM bodhagamya tathA rucikara banAne kA bharasaka prayAsa kiyA gayA hai| pratyeka adhyAya meM aisI sabhI bAtoM kA vistAra se varNana kiyA gayA hai, jinheM atyaMta sAdhAraNa samajhakara chor3a diyA jAtA hai| isase paThanIya sAmagrI atyaMta rucikara bana gaI hai| adhyAtma ratna bAla bra. zrI basanta jI mahArAja, jo AdhyAtmika jJAna dhyAna meM tallIna Atma ciMtaka, hamArI samAja ke sUrya haiM, ne zrImad jina tAraNa svAmI kI dezanA ko jana-jana taka pahu~cAne ke uddezya se isa mahAvidyAlaya kI adhosaMracanA kA vicAra mana meM saMjoyA thA, jo Aja mUrta rUpa meM Apake sAmane hai| isameM unake sAtha yuvA sAdhaka zraddheya bAla bra. zrI zAMtAnanda jI mahArAja, bAla bra. viduSI bahina zrI uSA jI, bAla bra. zrI rAkeza jI evaM samasta zrIsaMgha kA sahayoga unheM milA hai| isa mahAvidyAlaya ke mAdhyama se mAnava samAja meM niyama dharma kA pAlana, dharma ke nAma para ghRNA phailAne vAloM kA hRdaya parivartana, rUr3hiyoM, kurItiyoM aura thothI mAnyatAoM kA unmUlana ho, AtmA se paramAtmA kaise baneM, pUjA kaise kareM, AdhyAtmika va cAritrika dRr3hatA prApta ho aura guruvANI kA jana-jana meM pracAra ho isa hetu adhyAtma ratna bAla bra. pUjya zrI basanta jI mahArAja dvArA kiyA gayA prayAsa abhinaMdanIya hai| hama sabhI ina AdarzoM ko apanI jIvana caryA meM utArane kA saMkalpa kreN| mAnava mAtra ke jIvana meM adhyAtma darzana kA prAdurbhAva ho, isakA paThana kara sabhI jIvoM kI adhyAtma dRSTi bane aisI maMgala bhAvanA hai| DaoNpro. udayakumAra jaina prAcArya zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya chindavAr3A (ma.pra.) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DAlacaMda jaina (pUrva sAMsada) adhyakSa-vizva ahiMsA saMgha, naI dillI adhyakSa-madhyapradeza svataMtratA saMgrAma senAnI pheDarezana bhopAla (ma.pra.) nivAsa : zrImaMta bhavana, bI. esa.jaina mArga rAjIva nagara, sAgara (ma.pra.) niH 268027,268059 A. 268049,268017 phaiksa : (07582)268079 tAra : bAlaka email : sagarmp@hotmail.com adhyAtma ratna bA.bra. basaMta jI saMsthApaka zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya chiMdavAr3A sAdara jaya tAraNa taraNa zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya kI yojanA prAraMbha kara zrI tAraNa taraNa diga. jaina samAja meM eka nayA yuga prAraMbha karane kI dizA meM acchI pahala kI zuruAta kI hai| hama isakI sarAhanA karate hue svAgata karate haiM / hamArI samAja meM dharma ke jJAna dhana kI vRddhi ho, isa yojanA meM samAja ke sabhI vidvAnoM kA sahayoga prApta ho| yojanA kI saphalatA kI kAmanA karatA huuN| sAdara bhAvanAoM ke sAtha ApakA zubhecchu DAlacanda (DAlacaMda jaina) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnodaya samarpita hai..... jina jinayati jinaya jineMdu jinaya pau jinaya mao / jina jinayati kammu anaMtu kamala rui parma pao // kaliya jinu uttu nyAna rasa ramana pao / taM viMda ramana vinyAna ramana su mukti gao // kI anavarata jJAnadhArA pravAhita karane vAle AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa svAmI jI ke prati, jinake, svAnubhUti se prasphuTita amRta vacana daidIpyamAna ratnamaNi ke samAna jJAnAnubhava prakAzita kara rahe haiN| sAtha hI, unakI vizuddha AmnAya ko sahejane vAle vividha kalAoM meM niSNAta dharma divAkara pUjya zrI bra. gulAbacaMda jI mahArAja, samAja ratna pUjya zrI bra. jayasAgara jI mahArAja, adhyAtma ziromaNI pUjya zrI bra. jJAnAnanda jI mahArAja sahita dharma prabhAvaka jAgRta cetanAoM ke prati . Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA ... kra. vivaraNa racanAkAra pRSTha kramAMka 1. II 2. 03. 04. III 01-21 bra. basanta 12 - 14 15-16 17 - 18 19 - 21 5. bra.basanta niyamAvalI parIkSA yojanA prArthanA adhyAya eka : jJAna vijJAna bhAga eka pATha - 1 paMca parameSThI pATha-2 tIrthaMkara aura bhagavAna pATha-3 tAraNa paMtha kA mUla AcAra pATha-4 iMdriyA~ aura jIva pATha-5 sadAcAra pATha-6 vastu vijJAna pATha-7 gatibodha pATha -8 tatva maMgala pATha - 9 Ao sIkheM adhyAya eka : jJAna vijJAna bhAga do pATha -1 AcArya tAraNa taraNa paricaya pATha-2 zrAvaka paricaya pATha-3 deva pUjA vidhi pATha-4 SaT Avazyaka paricaya pATha-5 vicAramata-eka krAMti pATha -6 maMdira vidhi paricaya pATha -7 vinaya baiThaka paricaya pATha-8 bRhad maMdira vidhi paricaya pATha -9 anuyoga paricaya adhyAya do : zrI mAlArohaNa jI adhyAya tIna : chahaDhAlA adhyAya cAra : zrI mamalapAhur3ajI adhyAya cAra : deva guru zAstra pUjA maoNDala prazna patra 01-04 06. zrImad jina tAraNa taraNa paNDita daulatarAma zrImad jina tAraNa taraNa bra. basanta 36 - 37 38-39 40-42 43 - 82 83 - 144 145-174 175 - 188 189 - 192 09. 10. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyamAvalI 01. mahAvidyAlaya dvArA nirdhArita pAThyakrama meM paMjIyana hetu sabhI icchuka vidyArthI pAtra haiM, jAti baMdhana nahIM hai| 02. eka varSIya pAThyakrama ke aMtargata diye jAne vAle 4 adhyAyoM kA pUrA adhyayana karanA anivArya hogA / 03. sabhI pAThyakramoM meM praveza hetu nyUnatama Ayu sImA 15 varSa rhegii| 04. vidyArthiyoM kI saMkhyA ke AdhAra para parIkSA kendra nirdhArita kiye jaayeNge| pratyeka parIkSA kendra meM nyUnatama 25 parIkSArthI honA anivArya hai| 05. parIkSA pariNAma kI aMkasUcI vArSika parIkSA ke pazcAt DAka dvArA bhejI jAvegI evaM meriTa meM Ane vAle prathama dasa chAtroM ke liye vizeSa puraskAra pradAna kiye jaaveNge| jisameM grupa ke pravezArthI raheMge / 06. pramANa-patra mAtra tIsare varSa tathA pA~caveM varSa kI parIkSA ke pazcAt pradAna kiye jaayeNge| I 07. pAMcaveM varSa kI parIkSA meM uttIrNa hone vAle parIkSArthiyoM ko 'zAstrI' upAdhi se alaMkRta kiyA jAvegA / 08. Avedana patra prApta hone para mahAvidyAlaya dvArA nAmAMkana kramAMka bhejane ke pazcAt pAThyakrama ke anusAra vidyArthI ko apanI par3hAI svayaM karanA hogI, kendra dvArA adhyayana hetu pAThya sAmagrI bhejI jAvegI / 09. vidyArthI ko vyaktigata rUpa se apane sAmAjika aura dhArmika kAryoM meM sakriya rahanA apekSita rhegaa| 10. samaya - samaya para mahAvidyAlaya dvArA nirdezita niyamoM kA pAlana karanA / 11. pratyeka vidyArthI kI praveza zulka 350/ ru. hogI jo eka muzta deya hogI, jisameM praveza zulka, pAThya sAmagrI evaM parIkSA zulka sammilita hai| agalI kakSA meM praveza hetu samiti dvArA nirdhArita zulka parIkSA pariNAma ghoSita hone ke bAda eka mAha meM deya hogii| 12. mahAvidyAlaya kAryAlaya se patra vyavahAra karane ke liye apane nAmAMkana kramAMka kA ullekha avazya kreN| 13. alaMkaraNa samAroha tIrthakSetroM ke vArSika Ayojana meM yA anya kisI bhavya samAroha meM sampanna kiyA jAvegA / 14. mahAvidyAlaya se saMbaMdhita samaya-samaya para dI jAne vAlI jAnakArI aura samAcAra saMta zrI tAraNa jyoti evaM tAraNa baMdhu meM prakAzita kiye jaayeNge| 15. vizeSa jAnakArI ke liye mahAvidyAlaya ke nirdezaka prAcArya evaM upaprAcArya mahodaya se saMparka kreN| - vidyArthiyoM ke varga vibhAga evaM protsAhana yojanA - - darzana grupa ( 15 varSa se 25 varSa taka bAlaka evaM bAlikA varga ke liye) (10 vIM kakSA uttIrNa honA apekSita hai) jJAna grupa - ( 26 varSa se 40 varSa taka vayaska puruSa evaM mahilA varga ke liye) mamala grupa - (41 varSa se adhika ke praur3ha puruSa evaM mahilA varga ke liye) uparokta pratyeka varga meM prathama, dvitIya evaM tRtIya sthAna prApta karane vAle vidyArthiyoM ko puraskRta kiyA jaayegaa| - praveza evaM parIkSA kA samaya - (1) icchita pAThyakrama meM praveza hetu Avedana-patra pUrNa rUpa se bharakara saMcAlana kAryAlaya tAraNa bhavana chiMdavAr3A ke pate para bhejeM / (2) Avedana-patra saMcAlana kAryAlaya ko 30 apraila taka prApta honA Avazyaka hai| (3) pravezArthiyoM ke liye mahAvidyAlaya meM praveza 1 maI se prAraMbha hogaa| ( 4 ) pravezArthiyoM ke liye mahAvidyAlaya kA zubhAraMbha 1 julAI se hogaa| (5) vArSika parIkSA pariNAma DAka dvArA preSita kiye jaayeNge| (6) vArSika parIkSA maI mAha meM saMpanna hogii| (7) parIkSA pariNAma jUna mAha meM ghoSita kiyA jaavegaa| - - pravezArthiyoM ke liye Avazyaka niyama (prathama varSa) - (1) pratidina jinavANI darzana krnaa| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parIkSA yojanA 1. zrImad taraNa taraNa jJAna saMsthAna dvArA saMcAlita zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya ke paMcavarSIya pAThyakrama meM pratyeka varSa meM eka bAra parIkSA hogii| parIkSArthI ko parIkSA meM cAra prazna-patra denA anivArya hogaa| pratyeka prazna-patra meM nyUnatama 33% aMka prApta hone para hI uttIrNa ghoSita kiyA jaavegaa| aMkoM kA pratizata/zreNI nimnAnusAra nirdhArita hogA - aMka parIkSA yojanA 0-32 33-44 45-69 70-84 85-100 zreNI D anuttIrNa tRtIya CuttIrNa dvitIya B uttIrNa prathama A uttIrNa vizeSa yogyatA| A+uttIrNa parIkSA yojanA 2. pratyeka prazna-patra meM pUrNAMka 100 hoNge| prazna-patra meM do aMkoM vAle vastuniSTha, cAra aMkoM vAle (30 zabdoM meM) laghu uttarIya prazna, 6 aMkoM vAle (50 zabdoM meM) dIrgha uttarIya tathA 10 aMka kA eka nibaMdhAtmaka prazna hogaa| pratyeka prazna-patra kA blU priMTa nimnAnusAra hogaa| jisameM kula sAta prazna (100 aMka) hoNge| prazna kramAMka | vastuniSTha prazna laghuuttarIya dIrgha uttarIya nibaMdhAtmaka praznoM kA yoga 2 aMka 4 aMka 6 aMka 10 aMka rikta sthAna,satya/ paribhASA,prakAra, aMtara,paricaya, | | paricaya, asatya,sahI jor3I// aMtara vyAkhyA, sArAMza | nibaMdha vikalpa |prazna saMkhyA prazna saMkhyA | prazna saMkhyA |prazna saMkhyA prazna 1 prazna prazna 3 - - | - - prazna4 prazna5 prazna6 prazna7 / 20x2-40 | 544-20 5 4630 1x10-10 / 31prazna aMkoM kA yoga 40 20 30 10 100 aMka / / / / tmm mm / / / / / / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | prArthanA / namAmi guru tAraNam mokSa patha pradarzakam, namAmi guru taarnnm| namAmi guru tAraNam, namAmi guru taarnnm|| vIra zrI nandanaM, puSpAvatI janmanaM // gar3hAzAha pramuditam, namAmi guru tAraNam ....mokSa pathapradarzakam ..... dIkSA tapa sAdhanam, semarakher3I vnm|| dhyAna dhAri nirmalam, namAmi guru tAraNam ....mokSa patha pradarzakam ..... mithyA mada mardanam, moha bhaya vinaashnm|| syAdvAda bhUSitam, namAmi guru tAraNam ....mokSa patha pradarzakam ..... Atma jJAna dAyakam, mokSa mArga naaykm|| satya patha prakAzakam, namAmi guru tAraNam ....mokSa patha pradarzakam ..... dharma patha pracAritaM, jJAnAmRta vrssnnm|| sUkhA nisaI zubham, namAmi guru tAraNam ....mokSa pathapradarzakam ..... jJAna bhAva sthitam, samAdhi vetavA tttm|| nisaI tIrtha vaMdanam, namAmi guru tAraNam ....mokSa patha pradarzakam ..... vItarAga jagadgurum, yugakavi su nirmlm|| brahmAnaMda mokSadaM, namAmi guru tAraNam ....mokSa pathapradarzakam ..... vyaktigata vyaktitva ke vikAsa hetu Avazyaka sarvaprathama padmAsana, arddha padmAsana yA sukhAsana meM baiThe, merudaMDa sIdhA rahe, nAsAgra dRSTi ho| aisI mudrA meM baiThe pazcAt saMkalpa kareM ki - mere bhItara anaMta jJAna kA, anaMta zakti kA, anaMta AnaMda kA sAgara laharA rahA hai, usakA sAkSAtkAra karanA mere jIvana kA parama lakSya hai| saMkalpa ke pazcAt 2 miniTa zvAsocchvAsa para dhyAna deM, pazcAt zvAsa ko gahare kareM evaM OM maMtra kA uccAraNa kareM (apane zvAsocchavAsa pramANa, zvAsa ko chor3ate samaya 3/4 zvAsa meM o aura 1/4 zvAsa meM m kA uccAraNa kareM) isake bAda zAMta mauna hokara zUnya dhyAna meM Atma svarUpa meM nimagna ho jaayeN| aMta meM-3 bAra OM namaH siddhaM evaM 3 bAra OM zAMti maMtra kA uccAraNa karake apane iSTa zuddhAtma deva ko vinaya bhakti pUrvaka praNAma karake dhyAna pUrNa kreN| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -1 jJAna vijJAna bhAga -1 pATha-1 paMca parameSThI Namo arihaMtANaM arihaMtoM ko nmskaar| Namo siddhANaM siddhoM ko nmskaar| Namo AiriyANaM AcAryoM ko nmskaar| Namo uvajjhAyANaM upAdhyAyoM ko nmskaar| Namo loe savvasAhUNaM - loka meM saba sAdhuoM ko nmskaar| prazna - parameSThI kise kahate haiM? uttara - jo parama pada meM sthita haiM, unheM parameSThI kahate haiN| prazna - arihaMta parameSThI kise kahate haiM? uttara - jinhoMne cAra ghAtiyA karmoM ko kSaya kara kevalajJAna prakaTa kiyA hai jo aThAraha doSoM se rahita aura ananta catuSTaya sahita hote haiM, unheM arihaMta parameSThI kahate haiN| prazna - siddha parameSThI kise kahate haiM? uttara - jinhoMne ATha karmoM kA nAza kara, ATha guNa prakaTa kara lie haiM, una azarIrI paramAtmA ko siddha parameSThI kahate haiN| prazna - AcArya parameSThI kise kahate haiM? uttara - jo sAdhu zuddha ratnatraya kI bhAvanA se pA~ca AcAroM kA svayaM pAlana karate hue saMgha ke sAdhuoM se pAlana karAte haiM, jo saMgha ke nAyaka hote haiM aura zikSA-dIkSA dete haiM unheM AcArya parameSThI kahate haiN| (paMcAcAra - darzanAcAra, jJAnAcAra, vIryAcAra, tapAcAra, cAritrAcAra) prazna upAdhyAya parameSThI kise kahate haiM? uttara - jo sAdhu ratnatraya kI bhAvanA sahita jJAna kA svayaM abhyAsa karate haiM, jina kathita padArthoM ke zUravIra upadezaka hote haiM, niHkAMkSa bhAva se saMgha ke anya sAdhuoM ko zikSA dete haiM unheM upAdhyAya parameSThI kahate haiN| prazna - sAdhu parameSThI kise kahate haiM ? uttara - jo samasta pApa-parigraha kA tyAga kara nirgrantha digambara ho jAte haiM tathA ratnatraya kI sAdhanA karate haiM, unheM sAdhu parameSThI kahate haiN| prazna - arihaMta siddha parameSThI meM bar3e kauna se parameSThI haiM? uttara - arihaMta aura siddha parameSThI meM, siddha parameSThI bar3e hote haiM; kyoMki ve azarIrI, samasta karmoM se rahita pUrNa zuddha mukta paramAtma pada meM sthita haiN| prazna - siddha parameSThI bar3e hai phira arihaMtoM ko pahale namaskAra kyoM kiyA jAtA hai? uttara - arihaMta paramAtmA kI divya dhvani khiratI hai jisase saMsAra ke samasta jIvoM ko mokSa mArga kA prazna - Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga-1 upadeza prApta hotA hai tathA jagata ke jIva Atma kalyANa kA mArga prApta karate haiM evaM siddha paramAtmA kA jJAna bhI arihaMta parameSThI ke nimitta se hotA hai isalie arihaMta parameSThI ko pahale namaskAra kiyA jAtA hai| prazna - zarIra sahita aura zarIra rahita kauna-kauna se parameSThI hote haiM ? uttara - siddha parameSThI zarIra rahita aura arihaMta, AcArya, upAdhyAya, sAdhu yaha cAra parameSThI zarIra sahita hote haiN| mukta aura saMsArI kitane parameSThI haiM? uttara - siddha parameSThI mukta haiM tathA zeSa cAra parameSThI saMsArI haiN| prazna - parameSThI ke guNoM kA smaraNa karane se kyA lAbha hai ? uttara - parameSThI ke guNoM kA smaraNa karane se yaha bodha hotA hai ki yaha pA~ca pada hI parama iSTa haiM, anya koI bhI saMsArI pada iSTa nahIM hai| parameSThI ke guNoM kA smaraNa karane se bhagavAna banane kA puruSArtha jAgrata hotA hai tathA yaha jJAna hotA hai ki AtmA meM paramAtmA banane kI zakti vidyamAna hai| prazna - arihaMta parameSThI Adi pada AtmA meM hote haiM yA anyatra hote haiM? uttara - arihaMta parameSThI Adi pA~coM hI pada AtmA ke nija pada haiM, ina pA~ca padoM meM se koI bhI pada AtmA ko chor3akara anyatra nahIM hote| prazna - paMca parameSThI kI zaraNa meM jAne se kyA lAbha hai? uttara - jo jIva vyavahAra se paMca parameSThI kI zaraNa aura nizcaya se nija AtmA kI zaraNa letA hai, vaha jIva saMsAra ke janma-maraNa se chUTakara avinAzI mukti pada ko prApta karatA hai| paMca parameSThI ke 143 guNa arihaMta siddha 46 AcArya upAdhyAya sAdhu 36 25 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -1 pATha-2 tIrthaMkara aura bhagavAna prazna - tIrthakara kise kahate haiM ? uttara - jo mokSamArga kA upadeza dete haiM, dharmatIrtha kI sthApanA karate haiM, jinake tIrthaMkara nAma karma kI puNya prakRti kA udaya hotA hai, jinake samavazaraNa lagate haiM tathA garbha, janma, dIkSA, jJAna aura nirvANa kalyANaka manAye jAte haiM unheM tIrthaMkara kahate haiN| prazna - tIrthakara paramAtmA ne kyA upadeza diyA hai ? uttara - tIrthaMkara paramAtmA ne dravya kI svataMtratA, puruSArtha se mukti evaM vastu svarUpa kA yathArtha nirNaya kara apane Atma svarUpa ko pahicAnane aura janma-maraNa ke duHkhoM se mukta hone kA upadeza diyA hai| prazna - tIna pada ke dhArI kitane aura kauna-kauna se tIrthakara hue? zAMtinAtha, kunthunAtha, arahanAtha yaha tIna tIrthaMkara cakravartI, kAmadeva aura tIrthaMkara pada ke dhArI hue| prazna - kyA sabhI tIrthaMkaroM ke pA~ca kalyANaka hote haiM? uttara - tIrthaMkaroM ke 2,3 aura 5 kalyANaka hote haiM, bharata kSetra aura airAvata kSetra ke tIrthaMkaroM ke garbha Adi pA~coM kalyANaka hote haiN| videha kSetra meM yadi koI gRhastha avasthA meM tIrthaMkara prakRti kA baMdha kare aura usI bhava meM usakA udaya ho to dIkSA, kevalajJAna aura nirvANa yaha tIna kalyANaka manAye jAte haiM aura yadi koI jIva muni avasthA meM tIrthaMkara prakRti kA baMdha kare aura usakA udaya ho to kevalajJAna aura nirvANa do kalyANaka manAye jAte haiN| prazna - kalyANaka kise kahate haiM ? uttara - tIrthaMkaroM ke garbha, janma, dIkSA, jJAna aura nirvANa ke samaya deva utsava manAte haiM, isa nimitta se bhavya jIvoM ke antara meM dharma kI mahimA jAgrata hotI hai aura jagata ke jIvoM ko Atma kalyANa karane kI preraNA prApta hotI hai isalie devoM dvArA manAye jAne vAle utsava ko kalyANaka kahate haiN| prazna - tIrthakara aura arihaMta bhagavAna meM kyA antara hai? uttara - cAra ghAtiyA karmoM se rahita aura ananta catuSTaya sahita sabhI kevalajJAnI, sarvajJa paramAtmA arihaMta bhagavAna kahalAte haiM, unameM jina arihaMta paramAtmA ko tIrthaMkara nAma karma kI sAtizaya puNya prakRti kA udaya hotA hai unheM arihaMta tIrthaMkara kahate haiM, inameM nimnalikhita vizeSatAe~ haiMarihaMta bhagavAna tIrthakara arihaMta bhagavAna 1. arihaMta aneka hote haiN| pratyeka avasarpiNI aura utsarpiNI kAla meM tIrthaMkara arihaMta bhagavAna 24 hI hote haiN| 2. inakI mAtA ko 16 inake garbha meM Ane se pUrva mAtA ko 16 svapna Ate haiN| svapna nahIM aate| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ inake kalyANaka hote haiN| inakI divya dhvani niyama se khiratI hai| jJAna vijJAna bhAga-1 3. inake kalyANaka nahIM hote| 4. inakI divya dhvani khirane kA niyama nahIM hai| 5. inakA samavazaraNa nahIM hotA, gaMdha kuTI arthAt laghu samavazaraNa hotA hai| inakA samavazaraNa hotA hai, vizeSa dharma prabhAvanA hotI hai| ayodhyA tIrthakara vizeSa paricaya kra. tIrthakara / mAtA kA nAma pitA kA nAma janma sthAna |cinha | varNa pUrNa Ayu 01. RSabhanAtha | zrImarudevI zrInAbhirAya | ayodhyA pIta | 84 lAkhapUrva 02. ajitanAtha | zrI vijayAdevI zrI jitazatru hAthI pIta |72 lAkha pUrva 03. saMbhavanAtha zrI suSeNAdevI zrI jitAri | zrAvastI ghor3A / pIta |60 lAkha pUrva 04. abhinandananAtha zrI siddhArthA zrI saMvara | ayodhyA baMdara | pIta |50 lAkha pUrva 05. sumatinAtha | zrI sumaMgalA zrI meghaprabha ayodhyA cakavA pIta |40 lAkha pUrva 06. | padmaprabhu | zrI susImA zrI dhAraNArAjA | kauzAmbIpura / kamala rakta |30 lAkha pUrva 07. | supArzvanAtha zrI pRthivI zrI supratiSTha vArANasI | svAstika harita 20 lAkhapUrva 08. candraprabhu zrI lakSmImati zrImahAsena candrapurI candramA / dhavala | 10 lAkha pUrva 09. puSpadaMta zrI rAmA zrIsugrIva rAjA kAkandIpura magara dhavala | 02 lAkhapUrva |10. zItalanAtha | zrI sunandA devI zrIdRr3haratha | bhadrilApura kalpavRkSa pIta |01lAkha pUrva |11. zreyAMsanAtha | zrI veNudevI zrI viSNarAja siMhapurI gaiMDA | pIta |84 lAkha varSa 12. vAsupUjya | zrI vijayA zrI vasupUjya campAnagarI | rakta 72 lAkha varSa 13. vimalanAtha | zrI Arya/jayazyAmA zrI kRta varmA | kapilApurI suara | pIta |60 lAkha varSa 14. anantanAtha zrI sarvayazA zrI siMhasena ayodhyA sehI | pIta |30 lAkha varSa 15. dharmanAtha |zrIsuvratA zrI bhAnurAja | ratnapurI vajadaMDa pIta | 10 lAkha varSa 16. zAMtinAtha | zrI airAdevI zrI vizvasena hastinApura hiraNa | pIta |01lAkha varSa 17. kunthunAtha | zrI devI/zrImatI zrI sUryasena | hastinApura bakarA | pIta | 95 hajAra varSa 18. arahanAtha |zrI mitrA zrIsudarzana |hastinApura machalI | pIta 84 hajAra varSa 19. mallinAtha |zrIprabhAvatI |zrI kuMbharAja kalaza | pIta | 55 hajAra varSa 20. munisuvratanAtha zrIpadyAvatI zrIsumitra | rAjagRhI | kachuA | zyAma | 30 hajAra varSa 21. naminAtha zrI varmilA zrI vijayarAja | mithilApura nIlakamala pIta | 10 hajAra varSa 22. neminAtha zrI zivAdevI zrI samudravijaya zaurIpura zaMkha zyAma | 01 hajAra varSa 23. pArzvanAtha | zrIvAmAdevI zrI azvasena | vArANasI harita 100 varSa 24. mahAvIra zrI trizalA zrI siddhArtha kuNDalapura | siMha | pIta |72 varSa bhaiMsA mA zrItI nArapatra mithilApura sarpa Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -1 pATha-3 tAraNa paMtha kA mUla AcAra prazna - tAraNa paMtha kise kahate haiM aura tAraNa paMthI kauna hotA hai? uttara - saMsAra se tirane ke mArga ko arthAt mokSamArga ko tAraNa paMtha kahate haiN| samyagdRSTi jJAnI tAraNa paMthI hotA hai kyoMki vaha samyagdarzana pUrvaka mokSamArga meM AcaraNa karatA hai| prazna tAraNa paMtha kA mUla AcAra kyA hai? uttara - sAta vyasanoM ke tyAgapUrvaka aThAraha kriyAoM kA pAlana karanA tAraNa paMtha kA mUla AcAra hai| prazna - vyasana kise kahate haiM aura kauna-kauna se hote haiM? uttara - burI Adata ko vyasana kahate haiM, vyasana sAta hote haiM : 1. juA~ khelanA 2. mA~sa khAnA 3. zarAba pInA 4. vezyAgamana karanA 5. zikAra khelanA 6. corI karanA 7. parastrI sevana krnaa| dohA - juAM khelanA mAMsa mada, vezyA aura zikAra | corI parastrI gamana, sAtoM vyasana nivAra || ina sAta vyasanoM kA niyama pUrvaka tyAga karanA caahiye| prazna - aThAraha kriyAyeM kauna-kauna sI haiM? uttara - dharma kI zraddhA arthAt samyaktva - aSTa mUla guNoM kA pAlana karanA cAra prakAra kA dAna denA ratnatraya kI sAdhanA karanA pAnI chAnakara pInA rAtri bhojana tyAga kula kA prazna - dharma kI zraddhA arthAt samyaktva kise kahate haiM? uttara - sAta tattvoM kA yathArtha zraddhAna vyavahAra samyaktva hai; tathA bhedajJAna pUrvaka apane Atma svarUpa kI anubhUtiyuta zraddhA nizcaya samyaktva hai| isI ko dharma kI zraddhA arthAt samyaktva kahate haiN| prazna - mUlaguNa kise kahate haiM? uttara - prathama bhUmikA meM pAlana kiye jAne vAle guNoM ko mUlaguNa kahate haiN| prazna - mUlaguNoM ke pAlana karane kA kyA abhiprAya hai? uttara - pA~ca udambara (bar3a, pIpala, Umara, kaThUmara, pAkara ) aura tIna makAra (madya, mAMsa, madhu) ke tyAga pUrvaka jIva ke vizuddha guNoM kA prakaTa honA mUla guNoM ke pAlana karane kA abhiprAya hai| prazna - dAna kise kahate haiM ? uttara - apane aura para ke upakAra ke lie pada ke anusAra cAra prakAra kA dAna pAtroM ko denA dAna kahalAtA hai| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna uttara prazna uttara jJAna vijJAna bhAga - 1 - prazna uttara II - prazna uttara prazna pAnI chAnakara kyoM pInA cAhiye ? uttara - - prazna zrAvaka ko bhojana kaba karanA cAhiye ? uttara - - - pAtra kitane aura kauna-kauna se haiM? pAtra tIna hote haiM prazna rAtri bhojana karane se kyA hAni hai ? uttara uttama, madhyama, jaghanya | mahAvratI vItarAgI sAdhu / dezavatI pratimAdhArI zrAvaka / avratI samyakadRSTi zrAvaka / - 1. uttama pAtra 2. madhyama pAtra 3. jaghanya pAtra ina pAtroM ko cAra prakAra kA dAna vinaya aura bhakti pUrvaka denA cAhiye / ratnatraya kI sAdhanA karane kA kyA abhiprAya hai ? - AtmA samyagdarzana samyagjJAna samyakcAritra mayI hai| apane Atma svabhAva kI sAdhanA karanA hI nizcaya se ratnatraya kI sAdhanA hai / vyavahAra se AtmA kA zraddhAna, sva- para kA yathArtha nirNaya karanA tathA svarUpa ke lakSya pUrvaka vratAdi kA pAlana karate hue apane svarUpa meM sthira hone kA puruSArtha karanA ratnatraya kI sAdhanA kahalAtI hai| - pAnI chAnakara pIne se ahiMsA dharma kA pAlana hotA hai, binA chane pAnI meM asaMkhyAta jIva hote haiM / vaijJAnikoM ke anusAra binA chane pAnI kI eka bUMda meM 36450 sUkSma jIva pAye jAte haiM / ina jIvoM kI hiMsA se yathAzakti bacane ke lie pAnI chAnakara pInA caahiye| 6 prazna rAtri bhojana ke bAre meM DaoNkTara kyA kahate haiM ? zrAvaka ko 'anastamitaM be ghar3iyaM ca ' arthAt sUrya DUbane se 2 ghaDI ( 48 miniTa) pahale bhojana kara lenA cAhiye / sUrya asta hone ke bAda rAtri meM bhojana nahIM karanA cAhiye / rAtri bhojana karane se gRddhatA adhika hotI hai evaM rAga kI tIvratA se aneka jIvoM kI hiMsA hotI hai| sUrya ke prakAza ke kAraNa bahuta se choTe-choTe jIva apane gharoM se bAhara nahIM nikalate ve rAtri ke aMdhere meM bAhara nikalate haiM jo bhojana ke sAtha hI peTa meM cale jAte haiM jisase taraha-taraha ke roga bhI paidA ho jAte haiM, isaliye rAtri bhojana nahIM karanA cAhiye / uttara rAtri bhojana ke bAre meM DaoNkTaroM kA kahanA hai ki sone se chaha ghaMTe pahale bhojana kara lenA cAhiye, isa mata se bhI rAtri bhojana kA niSedha ho jAtA hai| rAtri meM bhojana kyoM nahIM karanA cAhiye ? 1. rAtri bhojana se svAsthya bigar3atA hai / 2. pAcana zakti kharAba ho jAtI hai| 3. hiMsA kA doSa lagatA hai| 4. jIva, dharma se dUra ho jAtA hai| 5. pramAda aura mana kI caMcalatA bar3hatI hai| rAtri bhojana ke saMbaMdha meM vaijJAnikoM kA kyA mata hai ? vaijJAnika dRSTikoNa se rAtri meM bhojana karanA hAnikAraka hai, vaijJAnikoM ne siddha kiyA hai ki rAtri meM vRkSa viSailI havA chor3ate haiM jisase vAtAvaraNa to dUSita hotA hI hai, bhojana bhI viSailA ho jAtA hai, jisase aneka prakAra ke roga paidA ho jAte haiN| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga-1 prazna - Ayurvedika zAstra kA rAtri bhojana ke bAre meM kyA kahanA hai ? uttara - Ayurvedika zAstra bhI rAtri bhojana kI salAha nahIM dete, balki Ayurvedika zAstroM ke anusAra rAtri bhojana se adhika hAniyAM haiN| jaise- rAtri meM bhojana karate samaya1. jUM khA lene se jalodara roga ho jAtA hai| 2. makar3I khA jAne se kuSTa roga ho jAtA hai| makkhI khA jAne se vamana (ulTI) ho jAtI hai| kIr3A khA jAne se pitta nikala AtA hai| bAla khAne se svara bhaMga ho jAtA hai| cIMTI khA jAne se buddhi maMda ho jAtI hai| 7. sarpa aura chipakalI ke viSa se prANa bhI cale jAte haiN| isa prakAra rAtri bhojana dhArmikatA, svAsthya aura AcaraNa Adi sabhI apekSAoM se hAnikAraka hai| pATha sAra sAta vyasana ko jo taje, hove zraddhAvAna / aSTamUla guNa pAlatA, detA dAna mahAna || ratnatraya kI sAdhanA, pIve pAnI chAna / rAtri bhojana na kare, tAraNa paMthI jAna || sI 6. mahimAmaya maMtra-OMnamaH siddhaM mahAmaMtra hai yaha, japAkara japAkara, OM namaH siddhaM OM namaH siddha / rahe smaraNa meM maMtra yaha niraMtara, OM namaH siddhaM OM namaH siddhaM // gurudeva tAraNa ko jahara jaba pilAyA / amRta huA viSa, kara kucha na pAyA // maMtra kI agama hai mahimA dhyAo zA~ta hokara, OM namaH siddhaM OM namaH siddhaM gurudeva ko jaba nadI meM DubAyA / bane tIna TApU, deva yazogAna gAyA // alaukika kSamA ke sAgara bole the guruvara, OM namaH siddhaM OM namaH siddhaM ..... siddha prabhu jaise sadAkAla zuddha haiN| vaise hI merA Atama, sadA zuddha buddha hai // svAnubhUti karate hue bolo sabhI nara, OM namaH siddhaM OM namaH siddha kahane lage eka dina virau brahmacArI | kauna sA maMtra hai kalyANakArI // to bole the jJAnI tAraNa taraNa guruvara, OM namaH siddhaM OM namaH siddhaM ..... OM namaH siddha maMtra AtmA ke siddha svarUpa kA anubhava karAne vAlA viziSTa maMtra hai| eka samaya kI AtmAnubhUti saMsAra ke baMdhanoM se chUTane kA upAya hai| yaha adbhuta kArya OM namaH siddha maMtra ke ArAdhana se hotA hai| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna uttara prazna uttara prazna uttara prazna uttara prazna uttara prazna uttara prazna uttara prazna uttara prazna uttara prazna uttara jJAna vijJAna bhAga -1 II II - II - - - - - - - - | I - - II - pATha - 4 indriyA~ aura jIva indriya kise kahate haiM, iMdriyA~ kitanI hotI haiM ? jina cihnoM se saMsArI jIva kI pahicAna hotI hai unheM indriya kahate haiN| iMdriyA~ pA~ca hotI haiM - sparzana (tvacA), rasanA (jIbha), ghrANa (nAsikA), cakSu (A~kha), karNa (kAna) / sparzana iMdriya kise kahate haiM, isake kitane viSaya haiM ? jisake dvArA chUkara padArtha kA jJAna hotA hai use sparzana indriya kahate haiN| sparzana iMdriya ke ATha viSaya haiM - halkA, bhArI, kaDA, narama / rUkhA, cikanA, ThaMDA, garama // rasanA indriya kise kahate haiM, isake kitane viSaya haiM ? jisake dvArA cakhakara padArtha kA jJAna hotA hai use rasanA indriya kahate haiN| isake pA~ca viSaya haiM khaTTA mIThA, kar3avA, caraparA, kaSAyalA / ghrANa indriya kise kahate haiM, isake kitane viSaya haiM ? jisake dvArA sUMghakara padArtha kA jJAna hotA hai use ghrANa indriya kahate haiN| isake do viSaya haiM- sugandha aura durgandha / cakSu indriya kise kahate haiM, isake kitane viSaya haiM ? jisake dvArA dekhakara padArtha kA jJAna hotA hai use cakSu indriya kahate haiN| isake pA~ca viSaya haiM kAlA, pIlA, nIlA, lAla, sapheda / / karNa indriya kise kahate haiM, isake kitane viSaya haiM ? jisake dvArA sunakara padArtha kA jJAna hotA haiM use karNa indriya kahate haiM / isake do viSaya haiM susvara aura du:svara / - / aisI kauna sI indriya hai jo do kArya karatI hai ? rasanA indriya do kArya karatI hai - svAda lenA aura bolanA / ekendriya jIva kise kahate haiM ? jina jIvoM ko eka sparzana indriya hotI hai unheM ekendriya jIva kahate haiN| jaise agni, vAyu, vanaspati / pRthvI, jala, do indriya jIva kise kahate haiM ? jina jIvoM ko sparzana aura rasanA yaha do indriyA~ hotI haiM unheM do indriya jIva kahate haiM / jaise - laTa, keMcuA, joMka Adi / tIna indriya jIva kise kahate haiM ? jina jIvoM ko sparzana, rasanA aura ghrANa yaha tIna indriyA~ hotI haiM unheM tIna indriya jIva kahate haiN| jaise cITIM, jUM khaTamala bicchU Adi / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga-1 prazna - cAra indriya jIva kise kahate haiM ? uttara - jina jIvoM ko sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu yaha cAra indriyA~ hotI haiM unheM cAra indriya jIva kahate haiN| jaise- makkhI , macchara, bhauMrA, barra, tataiyA aadi| - pA~ca indriya jIva kise kahate haiN| uttara - jina jIvoM ko sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu aura karNa yaha pA~ca indriyA~ hotI haiM unheM pA~ca indriya jIva kahate haiN| jaise - gAya, hAthI, manuSya, deva, nArakI aadi| prazna - paMcendriya jIva ke kitane bheda haiM? uttara - paMcendriya jIva ke do bheda haiM -sainI (saMjJI paMcendriya) aura asainI (asaMjJI pNcendriy)| prazna - sainI paMcendriya jIva kise kahate haiM? uttara - jisa jIva ko pA~ca indriya aura mana hotA hai, jo zikSA aura upadeza ko grahaNa kara sakate haiM unheM sainI paMcendriya jIva kahate haiN| jaise - manuSya, siMha, hAthI, meMDhaka aadi| prazna - asainI paMcendriya jIva kise kahate haiM? uttara - jisa jIva ko pA~ca indriyA~ hotI haiM lekina mana nahIM hotA, jo zikSA aura upadeza ko grahaNa nahIM kara sakate unheM asainI paMcendriya jIva kahate haiN| jaise- pAnI kA sAMpa aura koI-koI totA aadi| prazna - ekendriya se paMcendriya taka ke jIvoM meM sainI-asainI kA bheda batAo? uttara - 1. ekendriya se cAra indriya taka ke jIva asainI hote haiM kyoMki unako mana nahIM hotA hai| 2. manuSya, deva, nArakI sainI hI hote haiM kyoMki inake mana hotA hai| 3. paMcendriya tiryaMcoM meM koI-koI jIva mana rahita asainI hote haiM, zeSa mana vAle sabhI jIva sainI hote haiN| prazna - paMcendriya tithaMca jIvoM ke kitane aura kauna-kauna se bheda haiM? uttara - paMcendriya tiryaMca jIvoM ke tIna bheda haiM - 1. jalacara - jo jala meM rahate haiM, jaise - machalI, magara, kachuA aadi| thalacara - jo pRthvI para calate phirate haiM, jaise- hAthI, gAya, ghor3A aadi| nabhacara - jo AkAza meM ur3ate haiM, jaise - cir3iyA, totA, mainA, kabUtara aadi| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -1 pATha-5 sadAcAra dineza - bhAI sAhaba ! jaya tAraNa taraNa // jineza - jaya tAraNa taraNa dineza ! tumhArI pAThazAlA kI par3hAI kaisI cala rahI hai? dineza - pAThazAlA kI par3hAI ThIka cala rahI hai| kala gurujI ne abhakSya tyAga aura sadAcAra ke bAre meM samajhAyA thA, isa viSaya ko punaH Apase samajhanA hai| jineza - hA~-hA~ bahuta acchA ! jijJAsA hone para hI dharma kI samajha pragaTa hotI hai| dekho bhAI naitikatA kA pAlana aura abhakSya padArthoM kA sevana nahIM karanA hI sadAcAra hai| dineza - abhakSya kise kahate haiM, usake bhedoM ke bAre meM samajhAyeM? jineza - jo padArtha khAne yogya nahIM hote unheM abhakSya kahate haiN| bAIsa prakAra ke abhakSya prasiddha haiM, maiM chaMda ke dvArA abhakSya ke nAma batAtA huuN| dineza - hA~, bhAI sAhaba, avazya btaayeN| chaMda se to jaldI samajha meM A jAegA aura yAda bhI jaldI ho jaayegaa| jineza - acchA to suno - olA, ghorabar3A, nizibhojana, bahubIjA, baiMgana, saMdhAna | bar3a, pIpala, Umara, kaThUmara, pAkara, jo phala hoya ajAna || kandamUla, mATI, viSa, AmiSa, madhu, mAkhana, aru madirApAna / phala ati tuccha, tuSAra, calita rasa, jinamata ye bAIsa akhAna // dineza - isa chaMda kA artha batAyeM to bahuta acchA hogaa| jineza - olA (barpha), dahI bar3A (yaha dvidala hai arthAt ur3ada, mUMga, canA, masUra Adi jinake samAna do Tukar3e ho jAte haiM aise anna se banI cIjoM ko dUdha, dahI, mahI ke sAtha khAne se dvidala hotA hai, dvidala meM mukha kI lAra kA saMyoga hone se aneka jIva utpanna ho jAte haiN| rAtri bhojn| bahubIjA - aise phala jinake bIjoM kA alaga-alaga sthAna na ho jaise -kucalA, baiMgana, kacariyA, TamATara Adi / baiMgana, acAra, pA~ca udambara phala tathA jise pahicAnate na hoM aisA ajJAta phala / kandamUla - mUlI, gAjara, pyAja, lahasuna, zakarakaMda aadi| miTTI, viSa, madhu, mAMsa, makkhana, madirA, tuccha phl| jisa zAka yA phala meM bIja na Aye hoN| tuSAra, calita rasa - jisakA svAda badala gayA ho| yaha bAIsa abhakSya kahalAte haiN| dineza - kyA abhakSya ke dUsare prakAra se bhI bheda hote haiM? jineza - hA~, abhakSya ke dUsare prakAra se pA~ca bheda hote haiM - 1. bahu trasa ghAta abhakSya, 2. bahu sthAvara ghAta abhakSya 3. pramAdakAraka yA mAdaka abhakSya 4. aniSTakAraka abhakSya 5. anupasevya abhakSya / dineza - yaha to bahuta acchI taraha samajha meM A gayA ki abhakSya ke dUsare prakAra se bhI bheda haiM, lekina Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga-1 inakA svarUpa samajha meM nahIM aayaa| jineza - vaha bhI samajha meM A jaaegaa| dekho bhAI! jina padArthoM ke khAne se aneka trasa jIvoM kA ghAta hotA hai, unheM bahu trasa ghAta abhakSya kahate haiN| jaise- pA~ca udambara phala, ghunA huA anAja, DabalaroTI, phUlagobhI, maryAdA rahita acAra, maryAdA rahita pApar3a Adi / dineza - aura bahu sthAvara ghAta abhakSya kyA hotA hai ? jineza - jina padArthoM ke sevana se ananta sthAvara jIvoM kA ghAta hotA hai unheM bahu sthAvara ghAta abhakSya kahate haiN| jaise - mUlI, gAjara, lahasuna, pyAja, zakarakaMda, AlU, adaraka aadi| dineza - oha ! eka rasanA indriya ke viSaya meM phaMsakara hama kitane jIvoM kI hiMsA kara rahe haiM! jineza - bhAI, yahI to samajhanA hai ki jIva indriyoM ke viSaya meM phaMsakara hI asaMyama aura pApa karatA hai| indriyoM para kAbU pAnA hI saMyama kahalAtA hai| dineza - bahuta acchA, aba pramAda kAraka abhakSya ke saMbaMdha meM samajhAyeM? jineza - jina padArthoM ke khAne yA sevana karane se pramAda tathA viSaya vikAra bar3hatA hai aura nazA car3hatA hai unheM pramAdakAraka yA mAdaka abhakSya kahate haiN| jaise- zarAba, gAMjA, bhAMga, aphIma aadi| dineza - bIr3I, tambAkU, pAuca Adi bhI abhakSya haiM kyA ? jineza - hA~-bIr3I, tambAkU, sigareTa, pAUca Adi sabhI nazIlI cIjeM haiM, isaliye yaha saba bhI mAdaka abhakSya hI haiN| dineza - yaha aniSTakAraka abhakSya kyA hotA hai? jineza - jo padArtha bhakSya hone para bhI prakRti ke viruddha hoM, unheM aniSTakAraka abhakSya kahate haiN| jaise-haijA ke rogI ko jala, vAyu rogI ko cane kI dAla, khAMsI vAle ko dahI, ghI aadi| dineza - are! jala, cane kI dAla, ghI Adi padArtha to bhakSya haiM, phira bhI unheM abhakSya kahA jA rahA hai| jineza - jaina darzana AtmA ko svastha rakhane ke sAtha-sAtha zarIra ko bhI svastha rakhane kI kalA sikhAtA hai| jala Adi padArtha sevana karane yogya hone para bhI roga ke samaya sevana karane para hAnikAraka haiM, isaliye unheM aniSTakAraka kahA gayA hai| dineza - aura yaha anupasevya abhakSya kA kyA svarUpa hai ? jineza - jo padArtha sevana karane yogya na hoM unheM anupasevya abhakSya kahate haiN| jaise- pAna kA ugAla, mUtra, lAra aadi| dineza - abhakSya padArthoM ke sevana karane se hiMsA to hotI hI hai, kyA aura bhI hAniyA~ hotI haiM ? jineza - abhakSya padArthoM ke sevana karane se bahu hiMsA kA doSa lagatA hai, isake sAtha-sAtha aura bhI hAniyA~ haiN| jaise- heya, upAdeya kA jJAna nahIM rahatA, mana caMcala rahatA hai, buddhi bhramita rahatI hai, puNya kSaya hotA hai, pApa bar3hatA hai aura anta meM naraka Adi durgatiyoM ke duHkha bhoganA par3ate haiN| dineza - oha ! abhakSya padArthoM ke sevana se itanA ahita hotA hai, merA to hRdaya kAMpa gayA / vAstava meM hiMsA Adi pApoM se bacane ke lie abhakSya kA tyAga kara naitikatA evaM sadAcAra kA pAlana karanA caahiye| sadAcAra se hI sadgati prApta hotI hai aura jIvana sukhamaya banatA hai| jineza - sadAcAra kI mahimA hI aisI hai ki sadAcAra, patita manuSya ko bhI unnati ke mArga meM lagA detA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga-1 12 hai| sadAcArI jIvana banAne ke lie indriyoM para saMyama rakhate hue abhakSya padArthoM kA tyAga karanA caahiye| yaha sadAcAra hI adhyAtma sAdhanA kA praveza dvAra hai| dineza - bhAI sAhaba, Apase bahuta preraNA prApta huii| sadAcAra kA yathArtha svarUpa samajha meM AyA isI prakAra mArgadarzana dete rhiyegaa| abhyAsa ke prazna prazna- 1 abhakSya kise kahate haiM, bheda sahita batAiye? prazna -2 kandamUla kauna sA abhakSya hai? prazna -3 abhakSya bhakSaNa se kauna-kauna sI hAniyA~ hotI haiM ? prazna -4 sadAcAra kyA hai? prazna-5 sadAcAra kA kyA mahatva hai ? pATha-6 vastu vijJAna prazna - saMsAra meM mUlataH kitanI vastue~ haiM? uttara - saMsAra meM mUlataH do vastue~ haiM - jIva aura ajIva / prazna - jIva kise kahate haiM? uttara - jisameM jAnane dekhane kI zakti hotI hai use jIva kahate haiN| jaise- cIMTI, manuSya, gAya, deva aadi| prazna - ajIva kise kahate haiN| uttara - jisameM dekhane jAnane kI zakti nahIM hotI hai use ajIva kahate haiN| jaise- Tebila, pena, thAlI, alamArI aadi| prazna - jIva kauna sI indriya se jAnA jAtA hai? uttara - jIva jJAna svabhAvI caitanya tattva hai, vaha indriyoM ke dvArA nahIM jAnA jAtA, anubhava meM hI AtA hai| bhedajJAna ke dvArA hama jIva ko jAna sakate haiM, usakI pahicAna anubhUti meM hI hotI hai| prazna - ajIva ke kitane bheda haiM? uttara - ajIva ke pA~ca bheda haiM - pudgala, dharma, adharma, AkAza, kAla / inameM pudgala dravya rUpI hai, usameM sparza, rasa, gaMdha, varNa Adi pAye jAte haiM aura dharma, adharma, AkAza, kAla arUpI haiM, unameM sparzAdi guNa nahIM hote| prazna - ajIva kI vizeSatA kyA hai? uttara - ajIva meM jJAna nahIM hotA aura vaha sukha-duHkha kA anubhava nahIM karatA yahI ajIva kI vizeSatA hai| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -1 prazna - A~kha dekhatI hai, kAna sunate haiM, phira zarIra ajIva kaise ho sakatA hai? uttara - A~kha dekhane meM aura kAna sunane meM nimitta mAtra haiM, jIva hI indriyoM ke mAdhyama se dekhatA -sunatA hai| jisa zarIra meM se AtmA nikala jAtI hai usa mRta zarIra ke A~kha, kAna dekhate-sunate nahIM haiM isaliye zarIra ajIva hI hai| prazna - jIva aura zarIra ko bhinna-bhinna jAnane ke liye kyA vicAra karanA cAhiye? uttara - 1. maiM jIva hU~ , mujhameM jJAna-darzana cetanA hai| 2. zarIra ajIva hai, isameM jJAna-darzana cetanA nahIM hai| prazna - jIva ke kitane bheda haiM? uttara - jIva ke do bheda haiM - saMsArI aura mukt| - saMsArI jIva kise kahate haiM? uttara - jo jIva karma sahita haiM aura saMsAra meM janma-maraNa karate haiM unheM saMsArI jIva kahate haiN| prazna - mukta jIva kise kahate haiM? uttara - jinhoMne ATha karmoM kA nAza kara diyA hai aura saMsAra ke janma-maraNa Adi duHkhoM se chUTakara mokSa prApta kara liyA hai, aise siddha paramAtmA ko mukta jIva kahate haiN| prazna - saMsArI jIva ke kitane bheda haiM? uttara - saMsArI jIva ke do bheda haiM - sthAvara aura trs| jIva ke bheda (saMsArI aura mukta) jIva saMsArI ni (zarIrarI +pRthvI kAviLa +jala kAyika + agni kAyika +vAyu kAyika +kAspati kAyika saMjJI asaMjJI prazna - sthAvara jIva kise kahate haiM, ve kitane aura kauna-kauna se haiM? uttara - jina jIvoM ko jina jIvoM ko eka sparzana indriya hotI hai unheM sthAvara jIva kahate haiN| sthAvara jIva ke pA~ca bheda haiM - 1.pRthvI kAyika,2. jala kAyika,3. agni kAyika, 4. vAyukAyika,5. vanaspati kaayik| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -1 prazna - paMca sthAvara jIvoM kA kyA svarUpa hai, udAharaNa sahita batAiye? uttara - 1. pRthvI kAyika - pRthvI hI jinakA zarIra hai unheM pRthvI kAyika jIva kahate haiN| jaise - miTTI, patthara aadi| 2. jala kAyika - jala hI jinakA zarIra hai unheM jala kAyika jIva kahate haiN| jaise - pAnI, barpha, olA, osa aadi| 3. agni kAyika - agni hI jinakA zarIra hai unheM agnikAyika jIva kahate haiN| jaise - agni, aMgAre, dIpaka kI lau aadi| 4. vAyukAyika - vAyu hI jinakA zarIra hai unheM vAyukAyika jIva kahate haiN| jaise - havA, AMdhI, tUphAna aadi| 5. vanaspati kAyika - vanaspati hI jinakA zarIra hotA hai unheM vanaspati kAyika jIva kahate haiN| jaise - vRkSa, latA, ghAsa aadi| prazna - sa jIva kise kahate haiM? uttara - do indriya se pA~ca indriya jIvoM ko trasa jIva kahate haiN| prazna - vikalatraya kise kahate haiM? do indriya se cAra indriya taka jIvoM ko vikalatraya kahate haiN| prazna - ekendriya se paMcendriya taka ke jIva alaga-alaga indriya vAle kyoM hote haiM ? uttara - karma kA udaya alaga-alaga hone se jIva alaga-alaga indriyoM vAle hote haiN| jaise-sthAvara nAma karma ke udaya se jIva ekendriya sthAvara paryAya dhAraNa karate haiM tathA pRthvI, jala, agri, vAyu, vanaspati kAya meM janma lete haiN| trasa nAma karma ke udaya se jIva do indriya, tIna indriya, cAra indriya aura pA~ca indriya rUpa trasa paryAya meM janma lete haiN| isa prakAra karma ke udaya kI bhinnatA hone se jIva alaga-alaga indriyoM vAle hote haiN| jinavANI stuti he jinavANI mAtA, tuma jaga kalyANI ho / sadjJAna pradAna karo, tuma ziva sukhadAnI ho // mithyAtva mohatama kA, cahu~ ora aMdherA hai / mA~ tuma bina isa jaga meM koI nahIM merA hai / bhava pAra karo naiyA, tuma jinavara vANI ho ... cahu~gati ke duHkha bhoge, pala bhara na sukha paayaa| ati puNya udaya se mA~, tava caraNoM meM AyA / sukhamaya kara do mujhako, sukhamaya hara prANI ho ... Atama zuddhAtama hai, tumane hI batAyA hai / ratnatraya kI mahimA, suna mana haraSAyA hai | maiM karUM sadA vaMdana, tuma saba guNakhAnI ho ... racayitA - bra. basanta Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -1 pATha-7 gati bodha gati kI paribhASA aura bheda jIva kI avasthA vizeSa ko gati kahate haiN| gati ke cAra bheda haiM - naraka gati, tiryaMca gati, manuSya gati, deva gti| narakagati kA svarUpa, bheda aura sthAna naraka gati nAma karma ke udaya se naraka paryAya meM janma hone ko naraka gati kahate haiN| isa gati meM janma lene vAle jIva nArakI kahalAte haiN| narakoM kI sAta bhUmiyA~ hotI haiM - ratnaprabhA, zarkarAprabhA, bAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaprabhA, mahAtama prbhaa| yaha sAta naraka bhUmiyA~ isa pRthvI ke nIce-nIce kI ora haiN| narakoM meM tIvra garmI, tIvra sardI aura atyanta durgandha rahatI hai| bhUkha-pyAsa bahuta lagatI hai kintu anna kA eka dAnA aura pAnI kI eka bUMda bhI nahIM miltii| vahA~ kI Ayu kama se kama dasa hajAra varSa aura adhika se adhika 33 sAgara hotI hai| vahA~ duHkha hI duHkha haiN| Ayu pUrNa hue binA nArakI jIvoM kA maraNa nahIM hotaa| naraka meM jAne kA kAraNa - sAta vyasanoM kA sevana karanA, bahuta AraMbha-parigraha meM Asakta rahanA, hiMsAdi pApa karanA, tIvra baira virodha ke bhAva rakhanA, madya-mA~sa Adi kA sevana krnaa| ina pApa pariNAmoM se jIva naraka meM jAtA hai| tithaMca gati kA svarUpa tiryaMca gati nAma karma ke udaya se tiryaMca paryAya meM janma hone ko tiryaMca gati kahate haiN| hAthI, ghor3A,kuttA, billI, laTa, cIMTI, bhauMrA Adi tiryaMca gati ke jIva haiN| tithaMca gati ke duHkha tiryaMca gati meM janma-maraNa, bhUkha-pyAsa, chedana-bhedana,vadha-baMdhana, bhAravahana Adi asaMkhyAta duHkha haiN| tithaMca gati meM jAne kA kAraNa - mAyAcArI karanA, parigraha meM mUrcchita rahanA, mithyA mArga kA upadeza denA, kapaTa bhAva rakhanA, durjana svabhAva honA, kama bhAva vAlI vastu adhika bhAva vAlI vastu meM milAvaTa karake becanA, bar3oM kA apamAna karanA, dUsaroM para jhUThA doSAropaNa karanA ityAdi kArya karane se jIva tiryaMca gati meM jAtA hai| manuSya gati kA svarUpa manuSya gati nAma karma ke udaya se manuSya paryAya meM janma lene ko manuSya gati kahate haiN| puruSa -strI, bAlaka-bAlikA yaha manuSya gati ke jIva haiN| manuSya gati ke duHkha - manuSya gati meM garbha avasthA aura janma ke atyaMta duHkha haiN| bAla avasthA meM ajJAnatA kA duHkha hai tathA parAdhInatA, bhUkha-pyAsa, mAnahAni, roga, daridratA, dAsatA, vRddhAvasthA Adi ke duHkha pratyakSa dikhAI dete haiN| manuSya gati meM janma lene kA kAraNa vinamra honA, saralatA-sahajatA honA, alpa AraMbha, alpa parigrahI honA, maMda kaSAya evaM bhadra prakRti honA, dharma kArya meM ruci honA, dayA-dAna paropakAra karanA, mRdubhASI honA, samatA dhAraNa karanA Adi pariNAma manuSya gati meM janma lene ke kAraNa haiN| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga - 1 - manuSya kI vizeSatA jo vicAravAna, vivekavAna hai aura mana ke dvArA heya - upAdeya, tattva atattva evaM dharma-adharma kA svarUpa samajhane kI jisameM yogyatA hai, yahI manuSya kI vizeSatA hai| manuSyoM kA nivAsa - 16 manuSya ar3hAI dvIpa-jambUdvIpa, dhAtakI khaNDa aura puSkarArdhadvIpa meM rahate haiN| mAnuSottara parvata ke Age manuSya nahIM jA sakate / deva gati kA svarUpa deva gati nAma karma ke udaya se deva paryAya meM utpanna hone ko devagati kahate haiM / bhavanavAsI, vyaMtara, jyotiSI aura vaimAnika deva gati ke bheda haiN| deva gati ke duHkha - dUsare devoM ke aizvarya evaM RddhiyoM ko dekhakara IrSyA karanA, adhika se adhika viSayoM kI cAha kI dAha meM jalanA, maraNa ke 6 mAha pUrva gale kI maMdAra mAlA murajhAne para saMkleza bhAva karanA Adi devagati ke duHkha haiM / devagati meM janma lene kA kAraNa - svabhAva meM saralatA honA, vratoM kA pAlana karanA, samyaktva honA, sarAga saMyama, saMyamAsaMyama, akAma nirjarA, bAlatapa, dAna-puNya Adi ke pariNAmoM se jIva devagati meM jAtA hai| deva kI vizeSatA - jo 'icchAnusAra nAnA prakAra kI vikriyA karate haiM, ATha RddhiyoM se yukta hote haiM aura jinakA prakAzamAna divya zarIra hotA hai, unheM deva kahate haiN| cAroM gatiyoM meM sabase acchI gati kaunasI hai cAroM gatiyoM meM koI gati acchI nahIM hai| manuSya gati ko sabase acchI gati isaliye kahA hai kyoMki manuSya gati se hI mokSa kI prApti hotI hai| isa gati meM jIva saMyama tapa ko dhAraNa karake mokSa prApta kara sakatA hai isaliye manuSya gati sabase acchI gati hai sabase kharAba tiyaMca gati hai kyoMki vahA~ nigoda meM eka zvAsa meM aThAraha bAra janma-maraNa hotA hai aura jJAna kA kSayopazama akSara ke anaMtaveM bhAga pramANa rahatA hai| jJAna hI jIva kA lakSaNa hai aura vahI tiyaMca gati meM sabase kama hotA hai isaliye tiyaMca gati sabase kharAba gati hai| - saMsArAtIta siddha bhagavAna siddha bhagavAna cAroM gati ke paribhramaNa se mukta haiM isaliye ve cAra gatiyoM meM se kisI bhI gati ke jIva nahIM haiN| karma rahita ho jAne se ve saMsArAtIta siddha gati ke jIva kahalAte haiM / paMDita karma asTa vinirmuktaM mukti sthAneSu tisTite / I so ahaM deha madhyeSu, yo jAnAti sa paMDitA // ATha karmoM se rahita siddha paramAtmA jo mukti sthAna siddha kSetra meM virAjate haiM, vaisA hI maiM | siddha svarUpI paramAtmA isa deha meM virAjamAna hU~, jo tattva jJAnI aisA jAnatA hai vahI paMDita hai| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -1 pATha-8 tattva maMgala deva ko namaskAra tattvaM ca nanda Ananda mau, ceyananaMda sahAu / parama tattva padaviMda pau, namiyo siddha subhaau|| artha- Atma tattva nanda, AnaMda mayI, cidAnanda svabhAvI hai, yahI parama tattva nirvikalpa zuddhAtmA hai, aise siddha svabhAva ko maiM namaskAra karatA huuN| vizeSa jAnane yogya deva ko namaskAra saMbaMdhI yaha gAthA AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja dvArA racita zrI mamalapAhur3a jI graMtha ke devadipti nAmaka pahale phUlanA kI pahalI gAthA hai| isa gAthA meM sacce deva ko namaskAra kiyA gayA hai| vyavahAra se hamAre sacce deva arihaMta aura siddha paramAtmA haiN| nizcaya se hamArA saccA deva nija zuddhAtmA hai| AcArya isa gAthA meM kahate haiM ki saccA deva nanda, Ananda mayI cidAnanda svabhAva vAlA nirvikalpa svarUpa meM rahatA hai| arihaMta aura siddha bhagavAna isI prakAra apane Ananda svarUpa meM lIna haiM, hamAre Adarza haiM isaliye vyavahAra se sacce deva haiN| una paramAtmA ke samAna merA AtmA bhI svabhAva se parama zuddha tattva, viMda pada svarUpa hai yahI mujhe iSTa ArAdhya hai isaliye nizcaya se nija zuddhAtmA hamArA saccA deva hai| isI zuddhAtma svarUpa maya siddha svabhAva kA maiM dhyAna karatA huuN| sAkSAt bhagavantoM ke svarUpa kA vicAra kara apane siddha svabhAva kI zaraNa lenA hI sacce deva kI yathArtha vandanA hai| guru ko namaskAra guru uvaesiu gupita ruI,gupita nyAna shkaar| tArana tarana samartha muni, guru saMsAra nivAra // artha - gupta ruci arthAt jo AtmA anAdikAla se jAnane meM nahIM AyA, aise Atma svabhAva ko jAnane kA jo upadeza dete haiN| ve Atma jJAna ko prApta karane kA mArga batAte haiN| aise nirgrantha vItarAgI muni sacce guru haiM jo saMsAra sAgara se svayaM tirane meM aura jagata ke jIvoM ko tArane meM nimitta haiN| vizeSa jAnane yogya guru ko namaskAra saMbaMdhI yaha gAthA zrI mamalapAhur3a jI grantha ke gurU dipti nAmaka tIsare phUlanA kI pahalI gAthA hai| isa gAthA meM sacce guru kA svarUpa batAyA gayA hai| jo nirgrantha sAdhu vastu svarUpa kA yathArtha upadeza dete haiM, jagata ke jIvoM ko kalyANa kA mArga batAte haiM, jinake mana meM saMsArI kAmanA aura koI svArtha nahIM haiM, jo nispRha AkiMcanya vItarAgI sAdhu haiM ve sacce guru haiN| jo svayaM saMsAra se tirate haiM aura dUsare jIvoM ko tArane meM nimitta haiM isaliye tAraNa taraNa kahalAte haiN| nizcaya se nija aMtarAtmA hamArA saccA guru hai| zrI guru tAraNa svAmI jI ne svayaM tirane kA aura jagata ke jIvoM ko saMsAra se pAra hone kA mArga prazasta kiyA isaliye Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga - 1 18 unheM tAraNa taraNa kahate haiN| sacce guru kASTha kI naukA kI taraha hote haiM aura kuguru patthara kI naukA kI taraha hote haiM isaliye viveka pUrvaka sacce guru kI zaraNa meM jAnA cAhiye / kahA bhI hai - ' pAnI pio chAnakara, guru banAo jAnakara' guru kA jIvana meM bahuta mahatva hai, binA guru ke jJAna nahIM hotA hai, zrI jina tAraNa svAmI jI ne kahA hai - jo bina sune sayAno hoya | to guru sevA kare na koya // dharma ko namaskAra artha dhammu ju uttau jinavarahiM, artha tiarthaha jou / bhaya vinAsa bhavuju munahu, mamala nyAna paralou // jinendra bhagavAna ne kahA hai ki prayojanIya tiartha arthAt ratnatraya svarUpa ko saMjoo yahI dharma hai| jo bhavya jIva tiartha kA manana aura anubhava karate haiM unake bhaya vinaza jAte haiM aura bhaviSya meM unheM mamala jJAna arthAt kevalajJAna prApta ho jAtA hai| vizeSa jAnane yogya - dharma ko namaskAra saMbaMdhI yaha gAthA zrI mamalapAhur3a jI grantha ke dharmadipti nAmaka pA~caveM phUlanA kI pahalI gAthA hai| isameM dharma kA svarUpa batalAyA hai| jinendra bhagavAna kI divya dezanA hai ki tiarthamayI ratnatraya svarUpa ko saMjonA hI dharma hai / tiartha arthAt utpanna artha, hitakAra artha aura sahakAra artha yaha tInoM artha kramazaH samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra ke sUcaka haiN| abhiprAya yaha hai ki ratnatraya kI upalabdhi honA hI dharma hai| ratnatraya AtmA kA svabhAva hai| AtmA ko dekhanA jAnanA pahicAnanA aura anubhava karanA dharma hai jo bhavya jIva ratnatraya svarUpa AtmA kA ciMtana anubhavana tathA sAdhanA-ArAdhanA karate haiM unake bhaya vinaza jAte haiN| ve jIva uttarottara paMcama jJAna arthAt kevalajJAna ko prApta karate haiN| dharma kI zaraNa se hI jIva, AtmA se paramAtmA hotA hai| saMsAra meM dharma hI ekamAtra zaraNa lene yogya hai| isI se jIvana sukha-zAMti - Anandamaya banatA hai / abhyAsa ke prazna prazna 1 - zuddhAtma deva se kyA abhiprAya hai ? prazna 2 - guru kA kyA svarUpa hai ? prazna 3 - dharma kA kyA svarUpa hai ? prazna 4 tAraNa taraNa kise kahate haiM ? prazna 5 - tIna ratnatraya kauna se haiM ? - Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka dharma jJAna vijJAna bhAga -1 zrutajJa tIna cetanA cAra dhyAna jIva ke pA~ca bhAva chaha lezyA sapta zIla ATha karma nau labdhi dasa prANa gyAraha dasa pUrvI AcArya dvAdazAMga teraha mahAvrata / / 1 pATha - 9 Ao sIkheM dharma eka hai do zruta jJAna, tIna cetanA cAra haiM dhyAna / pA~ca bhAva chaha lezyA jAna, sapta zIla dhAre guNavAna // ATha karma nau labdhisAra, dasa prANoM meM jIva apAra / gyAraha dasa pUrvI AcArya, dvAdazAMga pahicAnoM Arya // teraha mahAvrata caudaha grantha, pandraha yoga jAna lo santa / solaha dhyAna niyama haiM satraha, Apta, rahita haiM doSa aThAraha | jIva samAsa kahe unnIsa pudgala ke guNa jAno bIsa / bhAva audayika haiM ikkIsa, taja do saba abhakSya bAIsa || karalo aba nija para kA jJAna, caubIsa ThANA jIva sthAna / bhavya ! kaSAya tajo paccIsa bhava tarakara baiTho jaga zIza // / , vistAra bodha 19 AtmA kA svabhAva / bhAva zruta, dravya zruta / karma cetanA, karmaphala cetanA, jJAna cetanA / Arta dhyAna, raudra dhyAna, dharma dhyAna, zukla dhyAna / audayika, aupazamika, kSAyika, kSAyopazamika, pAriNAmika bhAva | kRSNa, nIla, kApota, pIta, padma, zukla lezyA / tIna guNa vrata, cAra zikSA vrata / jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra, aMtarAya / kevalajJAna, kevaladarzana, kSAyika dAna, kSAyika lAbha, kSAyika bhoga, kSAyika upabhoga, kSAyika vIrya kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra / pA~ca indriya (sparzana, rasanA, ghANa, cakSu, karNa) tIna bala ( mana, vacana, kAya), Ayu, zvAsocchvAsa / vizAkha, prauSThila, kSatriya, jayasena, nAgasena, siddhArtha, dhRtiSeNa, vijaya, buddhila, gaMgadeva, dharmasena / AcArAMga, sUtrakRtAMga, sthAnAMga, samavAyAMga, vyAkhyA prajJapti aMga, jJAtRdharma kathAMga, upAsakAdhyayana aMga, aMtaHkRta dazAMga, anuttaropapAdika aMga, prazna vyAkaraNAMga, vipAka sUtrAMga, dRSTi vaadaaNg| pA~ca mahAvrata - ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, aparigraha | pA~ca samiti - IryA samiti, bhASA samiti, eSaNA samiti, AdAna nikSepaNa samiti, pratiSThApanA samiti / tIna gupti- mana gupti, vacana gupti, kAya gupti / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga-1 caudaha grantha - zrI mAlArohaNa jI, zrI paNDita pUjA jI, zrI kamala battIsI jI, zrI zrAvakAcAra jI, zrI jJAna samuccaya sAra jI, zrI upadeza zuddha sAra jI, zrI tribhaMgI sAra jI, zrI caubIsa ThANA jI, zrI mamalapAhur3a jI, zrI khAtikA vizeSa jI, zrI siddha svabhAva jI, zrI sunna svabhAva jI, zrI chadmastha vANI jI, zrI nAma mAlA jii| pandraha yoga cAra manoyoga-satya manoyoga, asatya manoyoga, ubhaya manoyoga, anubhaya manoyoga / cAra vacana yoga-satya vacana yoga, asatya vacana yoga, ubhaya vacana yoga, anubhaya vacana yoga / sAta kAya yoga - audArika, audArika mizra, vaikriyaka, vaikriyaka mizra, AhAraka, AhAraka mizra, kArmANa / solaha dhyAna - cAra Arta dhyAna - iSTa viyoga, aniSTa saMyoga, pIr3A ciMtavana, nidAna bNdh| cAra raudra dhyAna - hiMsAnaMdI, mRSAnaMdI, cauryAnaMdI, prigrhaanNdii| cAra dharma dhyAna - AjJA vicaya, apAya vicaya, vipAka vicaya, saMsthAna vicy| cAra zukla dhyAna - pRthaktva vitarka vIcAra, ekatva vitarka vIcAra , sUkSma kriyA pratipAti, vyuparata kriyA nivRtti| satraha niyama bhojana, SaTrasa, jala, kumakuma vilepana, puSpa, pAna, gIta, saMgIta, nRtya, brahmacarya, snAna, AbhUSaNa, vastra, vAhana, zayana, Asana, sacitta vastu / (pratidina saMkalpa karane ke satraha niym)| aThAraha doSa bhUkha, pyAsa, roga, bur3hApA, janma, maraNa, bhaya, rAga, dveSa, garva, moha, ciMtA,mada, acaraja, nidrA, arati, kheda, sveda / unnIsa jIva samAsa - pRthvIkAya bAdara va sUkSma, apakAya bAdara va sUkSma, agnikAya bAdara va sUkSma, vAyukAya bAdara va sUkSma, nityanigoda bAdara va sUkSma, itara nigoda bAdara va sUkSma, sapratiSThita pratyeka, apratiSThita pratyeka, do indriya, tIna indriya, cAra indriya, saMjJI paMcendriya, asaMjJI paMcendriya / bIsa vizeSa guNa sparza ke ATha - halkA, bhArI, kar3A, narama, rUkhA, cikanA, ThaMDA, garama / rasa ke pA~ca - khaTTA, mIThA, kar3avA, caraparA, kssaaylaa| gaMdha ke do - sugaMdha, durgndh| varNa ke pA~ca - kAlA, pIlA, nIlA, lAla, sphed| ikkIsa audayika bhAva - gati cAra - naraka, tiryaMca, manuSya, deva / kaSAya cAra - krodha, mAna, mAyA, lobha / liMga tIna - strI, puruSa, npuNsk| mithyAdarzana, ajJAna, asaMyama, asiddhatva / lezyA chaha - kRSNa, nIla, kApota, pIta, padma, shukl| bAIsa abhakSya - olA, dahIbar3A, rAtribhojana, bahubIjA, baiMgana, acAra murabbA, bar3a, pIpala, Umara, kaThUmara, pAkara, anajAna phala, kaMdamUla, miTTI, viSa, mAMsa, zahada, makkhana, madirA, atyaMta tuccha phala, tuSAra, calita rasa vAlI vstueN| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -1 caubIsa jIva sthAna - gati, indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, jJAna, saMyama, darzana, lezyA, bhavya, samyaktva, sainI, AhAraka, guNasthAna, jIva samAsa, paryApti, prANa, saMjJA, upayoga, dhyAna, Azrava, yoni, kulkoddi| paccIsa kaSAya anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha / apratyAkhyAna krodha, mAna, mAyA, lobha / pratyAkhyAna krodha, mAna, mAyA, lobha / saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha / nau no kaSAya - hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda, napuMsaka ved| abhyAsa ke prazna prazna 1 - ATha karma ke nAma likhiye| prazna 2-caudaha graMthoM ke nAma likhiye| prazna 3- cAra ArtadhyAna ke nAma likhiye| prazna 4 - cAra raudradhyAna ke nAma likhiye| prazna 5 - pudgala ke vizeSa guNoM ke nAma likhiye| ( koI dasa) prazna 6 - abhakSya vastuoM ke nAma likhiye / ( koI dasa) prazna 7 - nau no kaSAya ke nAma likhiye| prazna 8 - cAra kaSAyoM ke nAma likhiye| preraNA gIta bola sako to mIThA bolo, kaTuka bolanA mata siikho| bacA sako to jIva bacAo, jIva mAranA mata sIkho || badala sako to kupatha badalo, supatha badalanA mata siikho| batA sako to rAha batAo, patha bhaTakAnA mata sIkho || jalA sako to dIpa jalAo, hRdaya jalAnA mata siikho| bichA sako to phUla bichAo, zUla bichAnA mata sIkho | miTA sako to garva miTAo, pyAra miTAnA mata sIkho / kamA sako to puNya kamAo, pApa kamAnA mata sIkho || lagA sako to bAga lagAo, Aga lagAnA mata sIkho / bola sako to saccA bolo, jhUTha bolanA mata sIkho / / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -2 jJAna vijJAna bhAga -2 pATha-1 AcArya tAraNa taraNa paricaya paricaya AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja mahAna adhyAtmavAdI saMta jJAnI mahApuruSa the| ve solahavIM zatAbdI meM hue the| unakA janma miti agahana sudI saptamI vikrama samvat1505 (I. san1448) meM puSpAvatI nagarI meM huA thaa| puSpAvatI ko vartamAna meM bilaharI kahA jAtA hai, yaha sthAna kaTanI jile meM kaTanI se 16 kilomITara kI dUrI para sthita hai| zrI tAraNa svAmI ke pitA kA nAma zrI gar3hAzAha jI aura mAtA jI kA nAma zrImatI vIrazrI devI thaa| tAraNa svAmI ke mAmA zrI lakSmaNa siMghaI semarakher3I meM rahate the| pA~ca varSa kI bAlyAvasthA meM unake mAtA-pitA unheM semarakher3I le Aye the| unakI zikSA semarakher3I aura siroMja meM huii| dhArmika zikSA prApta karane ke lie ve caMderI gaye vahA~ bhaTTAraka devendra kIrti jI ke sAnnidhya meM dharma granthoM kA adhyayana kiyA tathA svayaM svAdhyAya-manana ke dvArA vastu svarUpa kA vizeSa jJAna arjita kiyaa| tAraNa svAmI bacapana se hI atyaMta prajJAvAna aura vairAgyavAna the| 11 varSa kI bAlyAvasthA meM unheM samyagdarzana kI prApti huii| 21 varSa kI kizorAvasthA meM AjIvana brahmacarya vrata kA saMkalpa kiyA aura semarakher3I ke vana meM sthita guphAoM meM Atma sAdhanA karane lge| unakI vairAgya bhAvanA nirantara vRddhiMgata ho rahI thii| saMsAra se virakti evaM dharma meM anurakti hone se mA~ kI mamatA aura pitA kI AzAe~ bahuta pIche chUTatI jA rahIM thIM phira bhI mAtA-pitA kA AzIrvAda unheM prApta thaa| 30 varSa kI yuvAvasthA meM unhoMne saptama brahmacarya pratimA dhAraNa kii| Atma nirIkSaNa, dharma ArAdhanA karate hue unhoMne saMyama-tapa kI kasauTI para apane Apako parakha liyaa| janaraMjana rAga, kalaraMjana doSa, manaraMjana gArava ko jJAna kI sAdhanA pUrvaka dUra kiyA aura 60 varSa kI umra meM miti agahana sudI saptamI, vikrama samvat 1565 meM unhoMne vItarAgI muni dIkSA dhAraNa kii| unake vItarAgI vyaktitva se prabhAvita hokara lAkhoM loga unake ziSya bne| zrI nAmamAlA grantha ke anusAra unakI ziSya saMkhyA tiratAlIsa lAkha paiMtAlIsa hajAra tIna sau ikatIsa (43,45,331) hai| AcArya tAraNa svAmI ke ziSyoM ke 151 maNDala the| jinake pramukha AcArya zrI tAraNa svAmIjIthe isaliye unheM maNDalAcArya kahA jAtA hai| - AdhyAtmika krAMti kA uddezyaAcArya zrI jina tAraNa svAmI ne jo AdhyAtmika krAMti kI usakA uddezya jana-jana ko dharma ke nAma para hone vAle ADambara aura jar3avAda se mukta kara Atma kalyANa kA yathArtha mArga prazasta karanA thaa| unhoneM Agama meM se zuddha adhyAtma ko nikAlA / kucha mahAnubhAvoM kA mata hai ki usa samaya mugaloM kA zAsana thA aura una logoM dvArA jaina dharma aura hindU samAja ke dhArmika sthaloM para AkramaNa kara maMdiroM ko tor3A-phor3A jA rahA thA isa kAraNa tAraNa svAmI ne adhyAtma kA mArga apanA liyA kintu mugalakAlIna AkramaNa kI ghaTanAoM se svAmI jI kI AdhyAtmika krAMti kA saMbaMdha nahIM hai| vAstavikatA yaha hai ki Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga-2 unhoMne sacce deva, guru, zAstra aura dharma ke svarUpa ko yathArtha rUpeNa samajhakara AtmakalyANa karane kI dezanA dI aura dharma ko jAti-pAMti ke baMdhana se pare manuSya mAtra ko smjhaayaa| isase siddha hotA hai ki deva, guru,dharma kI ArAdhanA meM AI huI vikRtiyoM ko dUra karane ke lakSya se unhoMne zuddha adhyAtma ke mArga ko prazasta kiyaa| isa prakAra satyamArga se vicalita hue prANiyoM ko sanmArga meM sthita karanA unakI AdhyAtmika krAMti kA pramukha uddezya thaa| upasarga aura atizaya - AdhyAtmika mArga meM abAdha gati se calate rahane ke kAraNa unake vItarAgatA ke prabhAva ko bar3hate dekhakara satyadharma ke virodhI varga dvArA tAraNa svAmI ko jahara diyA gayA, jisakA koI bhI prabhAva una para nahIM huA, taba dUsarI bAra tAraNa svAmI ko betavA nadI ke gahare jala meM DubAyA gyaa| tIna bAra DubAne se tInoM sthAnoM para TApU bana gae jo Aja malhAragar3ha ke nikaTa betavA nadI meM jina tAraNa kI gaurava gAthA gA rahe haiN| una para aura bhI aneka upasarga hue kintu ve apane patha se vicalita nahIM hue| tAraNa taraNa zrIsaMgha paricaya - AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja ke vizAla saMgha meM 7 munirAja, 36 AryikAyeM, 231 brahmacAriNI bahineM, 60 vratI zrAvaka evaM 43,45,331 ziSya the| zrIsaMgha ke munirAjoM ke nAma zrI hemanandi jI, zrI citragupta jI, zrI candragupta jI, zrI jayakIrti jI, zrI samantabhadra jI, zrI samAdhigupta jI, zrI bhuvananda jI mhaaraaj| zrIsaMgha kI 36 AryikAyeM 1. kamala zrI, 2. carana zrI, 3. karana zrI, 4. suvana zrI, 5. haMsa zrI, 6. aukAsa zrI, 7. dipti zrI, 8. sudipti zrI, 9. abhaya zrI,10. svarka zrI, 11. artha zrI,12. viMda zrI,13.naMda zrI, 14. Ananda zrI, 15. samaya zrI,16. hiya ramana zrI, 17. alaSa zrI, 18. agama zrI 19. sahayAra zrI 20. ramana zrI, 21. suiraMja zrI, 22. sui uvana zrI, 23. Sipana zrI, 24. mamala zrI, 25. vikta zrI 26. sui samaya zrI, 27. sunaMda zrI,28.hiyayAra zrI,29.jAna zrI, 30. jayana zrI,31. lakhana zrI 32. lIna zrI,33. bhadra zrI, 34. mai uvana zrI, 35. sahaja zrI, 36. paya uvana shrii,| pramukha ziSyoM ke nAma - ruiyAramaNa, virau brahmacArI, kamalAvatI, lukamAnazAha, cidAnaMda caudharI, dayAlaprasAda, lakSmaNa pANDe, khemarAja pANDe, hiyananda kumAra, tejakumAra tAraNa, DAlU, manasukha, vaidya, pAtAle Adi pramukha ziSya the| AcArya pada va samAdhi AcArya tAraNa svAmI muni pada para 6 varSa 5 mAha 15 dina rhe| unakI pUrNa Ayu 66 varSa 5 mAha 15 dina kI thii| miti jyeSTha vadI chaTha vikrama samvat 1572 (I. san1515) meM unhoMne samAdhipUrvaka deha kA tyAga kiyaa| tAraNa taraNa tIrthakSetra - 1.zrI puSpAvatI (bilaharI)- zrI tAraNa svAmI kI janma sthalI hai, jo kaTanI jile meM kaTanI se 16 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga - 2 24 ki.mI. kI dUrI para sthita hai| 2. zrI semarakher3I jI dIkSA evaM tapobhUmi hai jahA~ pA~ca guphAyeM haiM, yaha tIrtha vidizA jile meM siroMja se 7 ki. mI. kI dUrI para sthita hai / 3. zrI sUkhA nisaI jI - dharma pracAra kendra hai, jo damoha jile meM pathariyA sTezana se mAtra 7 ki.mI. kI dUrI para sthita hai| 4. zrI nisaI jI (malhAragar3ha) - samAdhi sthala hai, jo azokanagara jile meM muMgAvalI se 14 ki.mI. kI dUrI para sthita hai| vizeSa anAdyanaMta caubIsI ke samasta tIrthaMkara bhagavaMta niyama se zrI sammedazikhara jI se mokSa jAte haiN| vartamAna caubIsI ke bIsa tIrthaMkara evaM karor3oM vItarAgI sAdhu bhI zrI sammedazikhara jI se mokSa ko prApta hue haiN| saMpUrNa deza ke samagra jaina samAja kI zraddhA ke kendra zAzvata tIrthadhAma zrI sammedazikhara jI meM AcArya zrI jina tAraNa svAmI jI kI vANI ke pracAra-prasAra hetu tAraNa bhavana kA nirmANa evaM adhyAtma kendra sthApita kiyA gayA hai| yaha tIrtha jhArakhaMDa meM sthita hai| - tAraNa taraNa sAhitya paricaya zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja ne pA~ca matoM meM caudaha granthoM kI racanA kI, kisa grantha meM kitanI gAthAyeM evaM sUtra haiM usakA vivaraNa isa prakAra hai - (1) vicAramata 1. zrI mAlArohaNa jI 2. zrI paNDita pUjA jI 3. zrI kamala battIsI jI (2) AcAramata 1. zrI zrAvakAcAra jI (3) sAramata 1. zrI jJAna samuccayasAra jI 2. zrI upadeza zuddha sAra jI 3. zrI tribhaMgI sAra jI (4) mamalamata 1. zrI caubIsa ThANA jI 2. zrI mamala pAhur3a jI (5) kevala mata - 1. zrI khAtikA vizeSa jI 2. zrI siddha svabhAva jI 3. zrI suna svabhAva jI 4. zrI chadmastha vANI jI 5. zrI nAma mAlA jI - : 32 gAthA 32 gAthA 32 gAthA 462 gAthA 908 gAthA 589 gAthA 2 adhyAya meM 71 gAthA 5 adhyAya gadyamaya evaM 27 gAthA 3200 gAthA ( 164 phUlanA) 104 sUtra 20 sUtra 32 sUtra 12 adhyAya gadya grantha abhyAsa ke prazna prazna 1 - AcArya pravara tAraNasvAmI jI kA saMkSipta paricaya dIjiye ? prazna 2 - AdhyAtmika krAMti kyA hai ? zrI tAraNa svAmI kA sAhityika paricaya dete hue samajhAiye | Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -2 uttara pATha-2 zrAvaka paricaya prazna - zrAvaka kise kahate haiM? uttara - sAta vyasana ke tyAga pUrvaka jo aSTa mUlaguNoM kA pAlana karatA ho, tattvArtha zraddhAnI evaM AtmAnubhavI ho, sacce deva, guru, dharma kA ArAdhaka ho, pAnI chAnakara pItA ho, rAtri bhojana kA tyAgI ho use zrAvaka kahate haiN| prazna - zrAvaka kI kitanI vizeSatAe~ hotI haiM? uttara 'zrAvaka zabda meM tIna akSara haiM- 'zra' 'va' aura 'ka' ina tIna akSaroM se zrAvaka kI tIna vizeSatAyeM hotI haiM - zraddhAvAna, vivekavAna aura kriyAvAna / zrAvaka ina tIna vizeSatAoM sahita hotA hai| prazna - 'zraddhAvAna' kA kyA abhiprAya hai? - zrAvaka sacce deva, guru, dharma, zAstra kA samyak zraddhAnI hotA hai, yahI zraddhAvAna kA abhiprAya hai| prazna - sacce deva kauna haiM, jinake prati zraddhAvAna honA cAhiye? uttara - AtmA svabhAva se zuddha, jJAna-darzana kA dhArI paramAtma svarUpa hai yahI iSTa aura prayojanIya hai isaliye nija zuddhAtmA saccA deva hai| zuddhAtma svarUpa kA jJAna vItarAgI arihaMta aura siddha paramAtmA dvArA hotA hai isaliye vyavahAra se sacce deva arihaMta aura siddha paramAtmA haiM jinake prati zraddhAvAna honA caahiye| prazna - sacce guru kauna haiM, jinake prati zraddhAvAna honA cAhiye ? uttara - nizcaya se nija aMtarAtmA saccA guru hai tathA jinake dvArA aMtarAtmA evaM sacce deva guru zAstra kA jJAna hotA hai ve nirgrantha vItarAgI sAdhu vyavahAra se sacce guru haiN| prazna - nirgrantha aura vItarAgI kA kyA artha hai? uttara - rAga-dveSa se rahita hone ko vItarAgI aura caubIsa prakAra ke parigraha se rahita hone ko nirgrantha kahate haiN| isa prakAra sAdhu 24 parigraha se rahita nirgrantha vItarAgI hote haiN| prazna - parigraha ke 24 bheda kauna-kauna se haiM? uttara - parigraha ke mUla bheda do haiM - aMtaraMga parigraha aura bahiraMga parigraha / aMtaraMga parigraha ke caudaha bheda -1. mithyAtva, 2. krodha, 3. mAna, 4. mAyA, 5. lobha, 6. hAsya, 7. rati, 8. arati, 9. zoka, 10. bhaya, 11. jugupsA, 12. strIveda,13. puruSa veda, 14. napuMsaka veda / bAhya parigraha ke dasa bheda- 1. kSetra (kheta jamIna), 2. vAstu (makAna), 3. hiraNya (cAMdI), 4. svarNa (sonA), 5. dhana (gAya,bhaiMsa Adi), 6. dhAnya (anAja), 7. dAsI (naukarAnI), 8. dAsa (naukara), 9. bartana (bhANDa),10. vastra (kupya) / isa prakAra parigraha ke mUlabheda do aura uttara bheda 24 hote haiN| prazna - saccA zAstra kise kahate haiM, jisa para zraddhA karanA cAhiye? uttara - jisameM sacce deva guru zAstra kI mahimA ho, AcAra - vicAra kriyAoM kA pratipAdana ho| jisameM jJAna kI utpatti, karmoM kI nirjarA aura mukti mArga kA kathana kiyA gayA ho use saccA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -2 zAstra kahate haiN| prazna - saccA dharma kyA hai, jisakI zraddhA karanA cAhiye? uttara nizcaya se AtmA kA cetana lakSaNa svabhAva dharma hai aura vyavahAra se ratnatraya, uttamakSamA Adi bhAva dharma hai jisakA zraddhAna ArAdhana karanA caahiye| isa prakAra zrAvaka sacce deva guru zAstra dharma kA zraddhAnI hone se zraddhAvAna kahalAtA hai| prazna - vivekavAna kA kyA abhiprAya hai? uttara - vivekavAna kA abhiprAya hai-hita ahita ke viveka pUrvaka apane Atma kalyANa karane meM sAvadhAna rhnaa| prazna - bhedajJAna, tattva nirNaya kA abhyAsa kisa prakAra karanA cAhiye? - bhedajJAna- isa zarIra Adi se bhinna maiM eka akhaNDa avinAzI caitanya tattva bhagavAna AtmA hU~, yaha zarIra Adi maiM nahIM aura yaha mere nhiiN| tattva nirNaya- jisa jIva kA jisa dravya kA jisa samaya jaisA jo kucha honA hai vaha apanI tatsamaya kI yogyatAnusAra ho rahA hai aura hogA, ise koI TAla phera badala sakatA nhiiN| prazna - kriyAvAna hone kA kyA artha hai ? uttara - kriyAvAna hone kA artha hai - anyAya, anIti aura abhakSya kA tyAga / zrAvaka sAMsArika jIvana meM ghara-vyApAra Adi ke kAryoM ko nyAya nIti pUrvaka karatA hai aura bAIsa prakAra ke abhakSya kA sevana nahIM karatA isalie zrAvaka kriyAvAna hotA hai| kI Avazyaka ka kriyAe~ zrAvaka kI samyaktva yathArtha anAna .. ratnatraya kI sAdhanA aSTa mUlaguNoM kA pAlana paMca uvambara, tIna makAra kA tyAga sapta vyasana kA tyAga juA khelanA, mAMsa, maya, vezyAgamana, zikAra, corI, parastrI ramaNa kA tyAga, cArakAmanA AhArakAna, bhAMdhivAna, jJAnahAna, abhaya kAna rAtri bhojana tyAga jala chAnakara prayoga karanA olA | bahubIja kaMdamUla viSa | bAIsa abhakSaya tuSAra madhu ghorabar3A baiMgana miTTI | mAMsa madirA pAna | tuccha phala calita | makkha nizi bhojana saMdhAna rasa zrAvaka ke SaT Avazyaka deva ArAdhanA, guru upAsanA zAstra svAdhyAya, saMyama Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -2 pATha -3 deva pUjA vidhi prazna - hamArA iSTa kauna hai? uttara - hamArA iSTa nija zuddhAtmA hai| prazna - hameM pUjya kyA hai? uttara - hameM vItarAgatA pUjya hai| prazna - sacce deva kA svarUpa kyA hai ? - jo vItarAgI, sarvajJa, hitopadezI hote haiM ve sacce deva kahalAte haiN| prazna - vItarAgI, sarvajJa, hitopadezI kA kyA abhiprAya hai? uttara - vItarAgI- jo moha, rAga dveSAdi vikAroM se rahita hote haiM unheM vItarAgI kahate haiN| sarvajJa-jo saMsAra ke samasta padArthoM aura unakI trikAlavartI paryAyoM ko jAnate haiM vaha sarvajJa kahalAte haiN| hitopadezI- jo divyadhvani dvArA jagata ke jIvoM ko Atma hitakArI upadeza dete haiM unheM hitopadezI kahate haiN| prazna - nizcaya se saccA deva kauna hai| uttara - ratnatrayamayI nija zuddhAtmA hI nizcaya se saccA deva hai| prazna - deva kahA~ hai ? isa saMbaMdha meM AcArya tAraNa svAmI, yogIndu deva Adi AcAryoM kA kyA mata hai? uttara - sabhI vItarAgI AcArya kahate haiM ki deva deha devAlaya meM vAsa karatA hai jo caitanya svarUpI hai| prazna - pUjA kise kahate haiM, vyavahAra se deva pUjA kI vidhi kyA hai ? uttara - pUjA kA artha hai pUjanA arthAt pUrNa karanA / apane zuddhAtma svarUpa ke Azraya se paryAya kI azuddhi aura kamI ko dUra kara pUrNatA ko upalabdha karane ko pUjA kahate haiN| 75 guNoM ke dvArA arihaMta siddha paramAtmA kA aura apane Atma svarUpa kA cintana manana ArAdhana karanA vyavahAra se deva pUjA kI vidhi hai| prazna - 75 guNa kauna-kauna se haiM? uttara - deva ke pA~ca guNa- pA~ca parameSThI - arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu / guru ke tIna guNa - tIna ratnatraya-samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra / zAstra ke cAra guNa - cAra anuyoga - prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga, drvyaanuyog| siddha ke ATha guNa- samyaktva, darzana, jJAna, agurulaghutva, avagAhanatva, sUkSmatva, vIryatva aura avyaabaadhtv| solaha kAraNa bhAvanA-1.darzana vizuddhi, 2. vinaya saMpannatA, 3.zIla vratoM kA niraticAra pAlana, 4. abhIkSNa jJAnopayoga, 5. saMvega, 6. zaktitaH tyAga, 7. zaktitaH tapa, 8. sAdhu samAdhi, 9. vaiyAvRtya karaNa,10. arhanta bhakti,11. AcArya bhakti, 12. bahuzruta bhakti, Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jJAna vijJAna bhAga -2 13. pravacana bhakti, 14. Avazyaka aparihANi, 15. mArga prabhAvanA, 16. pravacana vatsalatva / dasa lakSaNa dharma- 1. uttama kSamA, 2. uttama mArdava, 3. uttama Arjava, 4. uttama satya, 5. uttama zauca, 6. uttama saMyama, 7. uttama tapa, 8. uttama tyAga, 9. uttama AkiMcanya, 10. uttama brhmcry| samyagdarzana ke ATha aMga - 1. niHzaMkita, 2. niHkAMkSita, 3. nirvicikitsA, 4.amUr3ha dRSTi, 5. upagUhana,6. sthitikaraNa, 7. vAtsalya, 8. prbhaavnaa| samyagjJAna ke ATha aMga - 1. zabdAcAra,2. arthAcAra,3. ubhayAcAra, 4. kAlAcAra, 5. vinayAcAra, 6. upadhAnAcAra,7. bahumAnAcAra, 8. anihnavAcAra / teraha prakAra kA cAritra- pA~ca mahAvrata - ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, aparigraha / pA~ca samiti - IryA samiti, bhASA samiti, eSaNA samiti, AdAna nikSepaNa samiti, pratiSThApanA smiti| tIna gupti - mana gupti, vacana gupti, kAya gupti / prazna - nizcaya se deva pUjA kI vidhi kyA hai ? uttara - siddha paramAtmA ke samAna apane zuddha svarUpa maya honA arthAt apane caitanya svarUpa meM upayoga ko lagAnA nizcaya se deva pUjA kI vidhi hai| prazna - deva pUjA kA kyA phala hai? uttara - deva pUjA se vartamAna jIvana meM jIva, sukha-zAMti-AnaMda meM rahatA hai aura paramparA sadgati, mukti kI prApti hotI hai| prazna - AcArya tAraNa svAmI ne kina-kina granthoM meM devapUjA kA varNana kiyA hai? uttara 1. AcArya zrI tAraNa svAmI jI ne zrI mAlArohaNa jI grantha kI 11 vIM gAthA meM 75 guNoM ke dvArA deva pUjA kA vidhAna spaSTa kiyA hai| 2. tAraNa taraNa zrAvakAcAra grantha meM gAthA 323 se 366 taka 75 guNoM kI ArAdhanA pUrvaka sacce deva kA svarUpa aura deva pUjA kA vistRta vivecana kiyA hai| 3. zrI paNDita pUjA jI grantha meM sacce deva, guru,dharma,zAstra kI mahimA sahita pUjA kA vizad varNana kiyA hai| tAraNa samAja meM mandira vidhi ke mAdhyama se sacce deva, guru, dharma, zAstra kI pUjA ArAdhanA kI jAtI hai| maiM moha rAgAdika vikAroM se rahita avikAra huuN| aisI nijAtama svAnubhUtimaya samaya kA sAra hU~ | yaha nirvikalpa svarUpamayatA vAstavika pUjA yahI / jo kare anubhava guNa pacahattara se bhavikajana hai vahI // (adhyAtma ArAdhanA chaMda - 21) Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -2 pATha -4 SaT Avazyaka paricaya prazna - zrAvaka ko pratidina kyA karanA cAhiye? uttara - zrAvaka ko pratidina SaT Avazyaka kA pAlana karanA caahiye| prazna - AcArya zrI tAraNa svAmI kA SaT Avazyaka ke saMbaMdha meM kyA kathana hai? uttara - AcArya zrI tAraNa svAmI jI ne tAraNa taraNa zrAvakAcAra grantha meM SaT Avazyaka ke do bheda batAye haiM -1. azuddha SaT Avazyaka 2. zuddha SaT aavshyk| 1. Atma dRSTi ke abhAva pUrvaka SaTkarma kA pAlana karanA azuddha SaT Avazyaka kahA jAtA hai| 2. Atma dRSTi kI pramukhatA sahita SaTkarma kA pAlana karanA zuddha SaT Avazyaka kahalAtA hai| prazna - SaT Avazyaka kauna-kauna se haiM? uttara - 1. deva pUjA 2. guru upAsanA 3. zAstra svAdhyAya 4. saMyama 5. tapa 6. daan| prazna - saccA deva kauna hai? uttara - vyavahAra se - arihaMta, siddha paramAtmA sacce deva haiN| nizcaya se-nija zuddhAtmA saccA deva hai| prazna - deva pUjA kise kahate haiM? uttara - 75 guNoM ke dvArA arihaMta siddha paramAtmA kA aura apane Atma svarUpa kA ciMtana manana ArAdhana karanA vyavahAra se deva pUjA hai| apane Atma svarUpa kA ciMtana manana karate hue upayoga ko nija svabhAva meM lagAnA nizcaya se deva pUjA hai| prazna - sacce guru kauna haiM? uttara - vyavahAra se nirgratha vItarAgI sAdhu sacce guru haiN| nizcaya se nija aMtarAtmA saccA guru hai| prazna - sacce guru kinheM kahate haiM? uttara - jo parigraha se rahita, samyagjJAna se alaMkRta, nirgrantha vItarAgI hote haiM, rAga-dveSa nahIM karate, jinhoMne viSaya-kaSAya kA tyAga kara diyA hai, jo ratnatraya se zuddha aura mithyA mAyA Adi se rahita hote haiM unheM sacce guru kahate haiN| AcArya, upAdhyAya, sAdhu sacce guru kahalAte haiN| prazna - guru upAsanA kise kahate haiM? uttara - vItarAgI sadguruoM ke guNoM kA smaraNa karanA tathA vaMdanA bhakti karanA, vyavahAra se guru upAsanA kahalAtI hai| nija aMtarAtmA jJAyaka bhAva kI ArAdhanA karanA nizcaya se guru upAsanA hai| prazna - zAstra svAdhyAya kise kahate haiM? uttara - Atma kalyANa ke lakSya se jinavANI kA adhyayana, ciMtana, manana karanA vyavahAra se svAdhyAya hai| Atma nirIkSaNa karanA, pariNAmoM kI saMbhAla rakhanA aura dhruva svabhAva meM sthita honA nizcaya se svAdhyAya hai| prazna - saMyama kise kahate haiM, usake kauna-kauna se bheda haiM? uttara - mana ke saMyamana karane ko saMyama kahate haiN| saMyama ke do bheda haiM 1. indriya saMyama 2.prANI saMyama / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -2 1. indriya saMyama-pA~ca indriya aura mana ko vaza meM karanA indriya saMyama hai| 2. prANI saMyama-pA~ca sthAvara aura trasa arthAt SaTkAya ke jIvoM kI rakSA karanA prANI saMyama kahalAtA hai| pRthvI, jala, agni, vAyu, vanaspati ko pA~ca sthAvara kAya aura do indriya se pA~ca indriya taka ke jIvoM ko trasa kAya kahate haiN| isa prakAra pA~ca sthAvara kAya aura eka trasakAya milakara SaT kAyika jIva kahalAte haiM, inakI rakSA karanA vyavahAra se saMyama kA svarUpa hai| prazna - nizcaya se saMyama kA kyA svarUpa hai ? uttara - Atma nirIkSaNa pUrvaka apane zuddhAtma svarUpa kA dhyAna karanA nizcaya se saMyama hai| - tapa kise kahate haiM, tapa ke kitane bheda hote haiM? uttara - 'icchA nirodhaH tapaH icchAoM ke nirodha karane ko tapa kahate haiN| tapake mUla bheda do haiM- aMtaraMga tapa aura bahiraMga (bAhya) tp|inke kramazaH chaha-chaha bheda haiN| isa prakAra tapa ke uttara bheda bAraha hote haiN| prazna - tapa ke bAraha bheda kauna-kauna se haiM? uttara - bahiraMga (bAhya) tapa ke chaha bheda haiM - 1. anazana 2. avamaudarya 3. vRtti parisaMkhyAna 4. rasa parityAga 5. vivikta zayyAsana 6. kAya klesh| aMtaraMga tapa ke chaha bheda haiM - 1. prAyazcita 2. vinaya 3. vaiyAvRtya 4. svAdhyAya 5. vyutsarga 6. dhyAna / prazna - nizcaya se tapa kA kyA svarUpa hai? uttara - rAgAdi vikArI bhAvoM kA tyAga karake Atma svarUpa meM lIna rahanA nizcaya se tapa kahalAtA hai| prazna - tapa karane se kyA lAbha hai? uttara - tapa karane se karmoM kI nirjarA aura mukti kI prApti hotI hai| prazna - dAna kise kahate haiM? uttara - apane aura para ke upakAra ke liye cAra prakAra kA dAna denA dAna kahalAtA hai| prazna - dAna ke cAra bheda kauna se haiM, aura nizcaya-vyavahAra se dAna kA svarUpa kyA hai? uttara - 1. AhAra dAna 2. jJAna dAna 3. auSadhi dAna 4. abhayadAna / vyavahAra se dAna - tIna prakAra ke supAtroM ko AhAra Adi denA vyavahAra se dAna hai| nizcaya se dAna - upayoga ko apane Atma svarUpa meM lagAnA nizcaya dAna hai| prazna - SaT Avazyaka meM nizcaya vyavahAra rUpa kathana kiyA gayA hai, isakA kyA abhiprAya hai? uttara - zuddhAtmAnubhUti rUpa vItarAga pariNati nizcaya Avazyaka hai vaha mokSa kA kAraNa hai| samyagdRSTi jJAnI ke jIvana meM zubha rUpa vyavahAra sahaja hotA hai / ajJAnI jIva ko kaSAya kI maMdatA aura zubha bhAva hone se puNya kA upArjana hotA hai kintu usase mukti nahIM hotii| jJAnI kA jIvana nizcaya-vyavahAra se samanvita hotA hai, yahI nizcaya-vyavahAra rUpa kathana kA abhiprAya hai| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -2 pATha-5 vicAra mata - eka krAMti AcArya zrI jina tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja ne vicAra mata meM tIna granthoM kI racanA kii| vicAramata jIvana jIne kI kalA hai| vicAra mata kA artha hai - buddhipUrvaka apane svarUpa kA nirNaya krnaa| svayaM ke nirNaya ke abhAva meM Atma svarUpa se aparicita jIva saMsAra meM janma-maraNa ke duHkha bhoga rahA hai| vicAra mata vaha mArga hai jisa para calakara adhyAtma kI jyoti prakaTa hotI hai aura ajJAna aMdhakAra sadA ke lie dUra ho jAtA hai| isa prakAra kA lakSya banAnA, buddhipUrvaka apane Atma svarUpa kA nirNaya karanA, vicAra mata kA abhiprAya hai| isa mata meM tIna grantha haiM-zrI mAlArohaNa jI, zrI paNDita pUjA jI, zrI kamala battIsI jii| ina granthoM kA saMkSipta paricaya isa prakAra hai - zrI mAlArohaNa jI yaha vicAramata kA prathama grantha hai, isa grantha meM 32 gAthAe~ haiM tathA samyagdarzana isa grantha kA pramukha viSaya hai| prathama do gAthAoM meM maMgalAcaraNa karake tIsarI gAthA meM samyagdarzana kA mahattva, samyagdRSTi kI vizeSatA, sacce puruSArtha kA svarUpa, mukti ko prApta karane kA upAya tathA eka sau ATha guNoM kI mAlA gUMthane kA arthAt guNoM kI ArAdhanA pUrvaka Atma sAdhanA karane kA mArga prazasta kiyA hai| samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra kI zreNiyoM para ArohaNa karanA mAlArohaNa hai| zuddhAtma svarUpa ke Azraya se Atma guNoM kI ArAdhanA karanA mAlArohaNa hai| samyagdarzana mokSa mahala kI prathama sIr3hI hai| samyagdarzana jIva kA parama hitakArI hai, samyaktva jaisA zreSTha ratna saMsAra meM dUsarA koI nahIM hai| mithyAtva atyaMta duHkha kA kAraNa hai aura samyaktva parama sukha kA kAraNa hai isaliye mithyAtva ko tyAga kara samyaktva ko dhAraNa karanA iSTa hai| isa prakAra mAlArohaNa grantha meM samyagdarzana kI pramukhatA se kathana kiyA gayA hai| bhagavAna mahAvIra svAmI ke samavazaraNa meM rAjA zreNika ne jJAna guNa mAlA ko prApta karane kA upAya pUchA thA, vaha mArmika prasaMga bhI bahuta sundaratA se mAlArohaNa grantha meM pratipAdita kiyA gayA hai| jo bhI mukti gaye abhI taka, jA rahe haiM yA jAveMge / zuddha svabhAva kI karake sAdhanA, ve mukti ko pAveMge | jinavara kathita dharma yaha saccA, divya alaukika locana hai| bhedajJAna yuta samyagdarzana, yahI to mAlArohaNa hai // zrI paNDita pUjA jI paNDita pUjA, vicAra mata kA dUsarA grantha hai, isameM 32 gAthAyeM haiM, samyagjJAna isa grantha kA pramukha viSaya hai| sacce deva, guru, dharma, zAstra, pUjA kI vidhi, jJAnI kA svarUpa, pUjA karane ke vidhAna meM vikAroM kA prakSAlana, dharma ke vastra, dRSTi kI zuddhatA, zuddhAtma deva kA darzana aura AdhyAtmika pUjA kA phala, mukti kI prApti ityAdi viSayoM kA isa grantha meM sAMgopAMga vivecana kiyA gayA hai| samyagjJAna ke binA koI bhI kriyAyeM Atma hitakArI nahIM hotii| mukti mArga meM samyagjJAna kI pradhAnatA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -2 hai| jJAna se hI AtmazAMti milatI hai, isalie jJAna hI tIna loka meM sAra hai| jJAnI kA jIvana nizcaya - vyavahAra se samanvita hotA hai, yahI makti kA AdhAra hai| ekAMtavAda mithyA hai, isaliye AtmArthI sAdhaka aMtarbAhya eka samAna hotA hai| isa prakAra samyagjJAnI kI caryA, pUjA vidhi aura phala kA varNana paMDita pUjA graMtha meM kiyA gayA hai| __ pUjA kA kyA artha hai ? yaha bahuta mahattvapUrNa prazna hai, jisake samAdhAna meM AcArya zrI jina tAraNa svAmI kahate haiM ki 'pUjya ke samAna AcaraNa honA hI saccI pUjA hai'| pUjA kA abhiprAya pUjya sama, svayaM pUjya bana jAnA hai| jo bhI apanA iSTa mAnate, usI iSTa ko pAnA hai | ku devAdi kI pUjA karanA, yahI mahA ajJAna hai / pUjya samAna AcaraNa hI, pUjA kA sahI vidhAna hai | zrI kamala battIsI jI vicAramata kA yaha tIsarA grantha hai, isameM 32 gAthAyeM haiM aura samyakcAritra isa grantha kA pramukha viSaya hai| cAritra ke do bheda haiM - nizcaya samyak cAritra aura vyavahAra samyak cAritra / Atma svarUpa meM lIna rahanA nizcaya samyak cAritra hai| pApa viSaya kaSAya ke tyAga pUrvaka vrata, samiti, gupti rUpa AcaraNa ko vyavahAra samyak cAritra kahate haiN| janaraMjana rAga, kalaraMjana doSa, manaraMjana gArava se virakta hone para hI saccA cAritra hotA hai| vikathAyeM aura vibhAva pariNAma cAritra meM bAdhaka hote haiM isaliye jJAnI sAdhaka AtmA aura para padArthoM ko bhinna-bhinna jAnakara svarUpa meM sthita hone kA puruSArtha karate haiN| prANI mAtra se maitrI bhAva, guNIjanoM ke prati pramoda bhAva, duHkhI jIvoM para karuNA aura haThI jIvoM para mAdhyastha bhAva rakhanA yahI jJAnI samyagdRSTi kA kartavya hai| sva para kA yathArtha nirNaya kara, jisako samyagjJAna jagA / mithyAbhAva zalya Adi kA, bhrama bhaya saba ajJAna bhagA // sAre karma vilA jAte haiM, dharatA Atama dhyAna hai / kamala battIsI jisakI khila gaI, banatA vaha bhagavAna hai / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -2 pATha-6 mandira vidhi paricaya (dAdA ruiyAramaNa aura tejakumAra kA saMvAda) tejakumAra - dAdA, praNAma / Aja to Apa bahuta jaldI meM dikha rahe haiM, kahIM jA rahe haiM kyA? ruiyAramaNa- Ao, tejakumAra / maiM caityAlaya jAne kI taiyArI kara rahA huuN| tejakumAra - kyoM dAdA ! kyA Aja caityAlaya meM koI vizeSa kAryakrama honA hai ? ruiyAramaNa - beTA, Aja caturdazI hai na, isaliye mandira vidhi honA hai| kyA tuma bhI caityAlaya cala rahe ho? tejakumAra - hA~ dAdA, Apake sAtha maiM bhI calatA hU~ , vaise jaba-jaba mandira vidhi hotI hai taba-taba maiM caityAlaya jarUra jAtA hU~, parantu dAdA merI samajha meM kucha nahIM AtA isaliye mandira vidhi ke bAre meM mujhe samajhAyeM to bar3I kRpA hogii| ruiyAramaNa- hA~ beTA, tuma jijJAsu ho, isaliye tumhArI samajha meM jaldI A jaavegaa| kisI bhI viSaya ko samajhane ke liye jijJAsA honA atyaMta Avazyaka hai| tejakumAra - guru mahArAja aura Apa logoM kI satsaMgati se hI dhIre-dhIre sIkha rahA huuN| hA~ to dAdA, mandira vidhi ke bAre meM batAiye n| ruiyAramaNa- dekho beTA, bhAva pUjA ko mandira vidhi kahate haiM, yaha bhAva pUjA(mandira vidhi) bahuta bhakti bhAva se deva, guru, dharma evaM zAstra ke bahumAnapUrvaka kI jAtI hai| pratyeka mAha kI aSTamI, caturdazI evaM pratidina ke niyama meM sAdhAraNa mandira vidhi kI jAtI hai| ise bolacAla meM choTI mandira vidhi kahate haiM aura dazalakSaNa Adi mahAna parva ke dinoM meM vRhad mandira vidhi kI jAtI hai, ise dharmopadeza ke nAma se jAnA jAtA hai| tejakumAra - mandira vidhi ko prAraMbha karane kI vidhi kyA hai aura pahale to choTI mandira vidhi ke bAre meM btaaiye| isameM kauna-kauna se viSaya par3he jAte haiM ? ruiyAramaNa- sabase pahale yaha samajho ki sAdI vezabhUSA meM (dhotI, kurtA, TopI pahinakara) mandira vidhi karanA caahiye| Age kI vidhi aura viSaya isa prakAra haiM- paMDita jI ke sAvadhAna kahate hI sabhI zrAvaka khar3e ho jAte haiM aura jinavANI ko vinayapUrvaka siMhAsana para virAjamAna karate haiM phira 'jinavANI ke jJAna se sUjhe lokAloka' dohA par3hakara vinaya sahita namaskAra kara baiThate haiN| 'jaya namo'stu' kahakara tattvamaMgala sAmUhika rUpa se par3hate haiM, pazcAt zrI mamalapAhur3a jI grantha kI koI bhI eka phUlanA par3hate haiM, phira vartamAna caubIsI, videha kSetra ke bIsa tIrthaMkaroM kI stuti, vinaya baiThaka, nAma leta pAtaka kaTeMdohA, AzIrvAda aura abalabalI kA bhakti sahita vAMcana kiyA jAtA hai| tejakumAra - jo viSaya Apane batAye, inameM se tattva maMgala aura phUlanA hama paDhate rahate haiM. caubIsI kaise par3hate haiM dAdA, hamako caubIsI sunAiye? ruiyAramaNa- acchA, maiM caubIsI prAraMbha kara rahA hU~ tuma dhyAna se sunanA aura mere sAtha par3hanA - zrI RSabha ajita sambhava abhinandana, sumati padmaprabhu chaThe jinezvara / saptama tIrthaMkara bhaye haiM supArasa, candraprabha AThama haiM nivArasa // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga - 2 tejakumAra - - puSpadaMta zItala zreyAMsa, vAsupUjya arU vimala anaMta / dharmanAtha vaMdata avinIzvara, solaha kAraNa zAMti jinezvara / kunthu araha malli munisuvrata vIsA, namUM aSTAMga nami ikavIsA / neminAtha sAhasi giri nemi, sahanasIla bAIsa parISaha | pArasanAtha tIrthaMkara teIsa varddhamAna jinavara caubIsa / cAra jinendra cahu~ dizi gaye, bIsa sammedazikhara para gaye // AdinAtha kailAzahiM gaye, vAsupUjya campApura gaye / neminAtha svAmI giranAra, pAvApurI vIra jinarAja // do dhavalA do zyAmalA vIra, do jinavara Arakta zarIra / hare varaNa do hI kulavanta, hemavaraNa solA ikavaMta // caubIsa tIrthaMkara mokSa gaye, daza kor3Akor3I kAla vila bhaye / bhaye siddha arU hoMya anaMta, je vandoM caubIsa jinendra vandauM tIrthaMkara caubIsa, vandauM siddha baseM jaga zIza / ruiyAramaNa cauthe chanda taka to tumhArI samajha meM uttara pAMcaveM chanda meM hai| AdinAtha - 34 vanda AcAraja uvajhAya vandauM sAdhu guruna ke pAMya // dAdA, bahuta Ananda AyA Apake sAtha caubIsI par3hane meM aura yaha bhI samajha A gayA ki prathama cAra chandoM meM caubIsa tIrthakaroM ke nAma haiM aura cauthe chanda kI antima paMkti meM batalAyA gayA hai ki caubIsa meM se bIsa tIrthaMkara sammedazikhara se mokSa gaye haiM kintu yaha cAra tIrthaMkara kauna-kauna se haiM aura kahAM-kahAM se mokSa gaye haiM? - acchA A gayA aura tumane jo prazna kiyA hai usakA kailAza parvata se mokSa gye| vAsupUjya caMpApura se, neminAtha - giranAra se aura mahAvIra bhagavAna -pAvApurI se aura zeSa bIsa tIrthaMkara sammedazikhara se mokSa gaye haiN| tejakumAra - aura chaTaveM chanda kA artha to bahuta kaThina lagatA hai dAdA, usakA kyA artha hai ? ruiyAramaNa chaTaveM chanda kA artha hai ki candraprabha aura puSpadaMta jI do tIrthaMkaroM ke zarIra kA varNa sapheda thA neminAtha aura munisuvratanAtha do tIrthakaroM ke zarIra kA zyAma varNa thA, vAsUpUjya aura padma prabhu do tIrthakaroM ke zarIra kA varNa lAla thA, pArzvanAtha aura supArzvanAtha ke zarIra kA varNa harA thA tathA zeSa solaha tIrthaMkaroM ke zarIra kA tape hue svarNa ke samAna pIta varNa thaa| tejakumAra dAdA, tAraNa svAmI ne to nirAkAra caitanya kI ArAdhanA rUpa zuddha adhyAtma kA mArga batAyA hai aura mandira vidhi meM tIrthaMkaroM ke zarIra kA raMga bheda batalAyA gayA hai, isakA kyA prayojana hai ? ruiyAramaNa - 1. tIrthaMkara bhagavaMtoM ke zarIra vibhinna varNa vAle the, isa prakAra AtmA ke sAtha saMyoga rUpa vyavahAra kA jJAna karAne ke liye tIrthaMkaroM ke zarIra ke varNabheda kA kathana kiyA hai| 2. yaha kathana jIva - ajIva kI yathArtha pahicAna kI ora saMketa karatA hai ki zarIra kA raMga kaisA bhI ho kintu AtmA zarIra se sarvathA bhinna arasa, arupI, agaMdha, avarNa hai vahI pUjya aura ArAdhya hai / 3. mukti kI prApti karane meM jAti bheda aura varNa bheda bAdhaka nahIM hai, koI bhI saMjJI puruSArthI Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -2 manuSya ratnatraya ko dhAraNa kara svabhAva kA avalambana lekara mukti ko prApta kara sakatA hai yaha mahatvapUrNa bAta samajhAne ke prayojana se zarIra ke varNabheda kA kathana kiyA gayA hai| tejakumAra - dAdA, yaha to bar3I apUrva bAta Apane samajhAI, aisA to koI jAnatA hI nhiiN| aba yaha batAiye ki tIrthaMkaroM ke mokSa jAne kA Asana kauna sA thaa| ruiyAramaNa- hA~, yaha bhI samajhane yogya hai / caubIsa meM se tIna tIrthaMkara AdinAtha, vAsupUjya, neminAtha padmAsana se aura zeSa 21 tIrthaMkara khaDgAsana (kAyotsargAsana) se mokSa gye| eka bAta aura hai ki pA~ca tIrthaMkara bAla brahmacArI the| tejakumAra - acchA to unhoMne saMsAra kI ber3I meM pAMva hI nahIM phaMsAyA hogA, ve bAla brahmacArI tIrthaMkara kauna-kauna se haiM? ruiyAramaNa- bAla brahmacArI tIrthaMkara pAMca haiM - 1. vAsupUjya,2. mallinAtha,3. neminAtha, 4. pArzvanAtha 5. mahAvIra bhagavAna / inheM paMca bAlayati kahate haiN| tejakumAra - caubIsI to acchI taraha samajha meM A gaI, aba kucha videha kSetra ke bAre meM batAiye? ruiyAramaNa- videha kSetra meM SaTkAla cakra parivartana nahIM hotA vahA~ hamezA caturthakAla vartatA rahatA hai isaliye bIsa tIrthaMkara vahA~ hamezA vidyamAna rahate haiN| tejakumAra - videha kSetra ke bIsa tIrthaMkara kauna-kauna se haiM ? ruiyAramaNa- 1.sImaMdhara 2. yugamaMdhara 3. bAhu 4.subAhu 5. sujAta 6. svayaM prabha 7. RSabhAnana 8. anaMta vIrya 9.sUriprabha 10.vizAlakIrti 11. vajadhara 12. candrAnana 13. candrabAhu 14. bhujaMgama 15. Izvara 16. nemiprabha 17. vIrasena 18. mahAbhadra 19. devayaza 20. ajitviiry| tejakumAra - mandira vidhi meM isa saMbaMdha meM kyA par3hA jAtA hai ? ruiyAramaNa- mandira vidhi meM videha kSetra ke bIsa tIrthaMkaroM kI stuti par3hI jAtI hai, Ao hama stuti ko par3hakara Aja kI carcA ko virAma deMgesImandhara svAmI jina namoM, mana vaca kAya hiye meM dharoM / yugamandhara svAmI yuga pAya, nAma leta pAtaka kSaya jAya / / bAhu subAhu svAmI dhara dhIra, zrI saMjAta svAmI mahAvIra / svayaM prabha svAmI jI ko dhyAna, RSabhAnana jI kaheM bakhAna || anantavIrya sUriprabha soya, vizAlakIrti jaga kIrata hoya / vajadhara svAmI candradhara nema, candrabAha kahiye jina baina / bhujaMgama Izvara jaga ke Iza, nemIzvara jU kI vinaya karIza / vIrya sena vIraja balavAna, mahAbhadra jI kahiye jAna // devayaza svAmI zrI parameza, ajita vIrya sampUrNa nareza / vidyamAna bIsI par3ho citalAya, bAr3he dharma pApa kSaya jAya // tejakumAra - dAdA, Aja bahuta Ananda AyA, isI prakAra mArgadarzana pradAna karate rheN| dAdA, prnnaam...| abhyAsa ke prazna : prazna - 1 saMkSepa meM maMdira vidhi kA varNana kIjiye? prazna -2 maMdira vidhi par3hane kA krama kyA hai ? prazna - 3 maMdira vidhi par3hate samaya vinaya kyoM Avazyaka hai ? Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna vinaya baiThaka kA kyA artha hai ? uttara prazna uttara jJAna vijJAna bhAga - 2 prazna uttara prazna vinaya baiThaka meM vicAraNIya pramukha viSaya kauna se haiM? uttara prazna sacce zAstra kI kyA pahicAna hai ? uttara prazna uttara - - - - - - II pATha - 7 vinaya baiThaka paricaya - II vinaya pUrvaka baiThakara jinavANI ke mAdhyama se apane hita-ahita kartavya - akartavya aura sat-asat kA nirNaya kara Atma kalyANa karane kA puruSArtha karanA / vinaya baiThaka meM zAstra, sUtra aura siddhAMta pramukha rUpa se vicAraNIya viSaya haiN| 36 jinameM vastu svarUpa kA varNana ho, sacce deva, guru, dharma kI mahimA batalAI gaI ho tathA jIvoM ke liye mukti kA mArga prazasta kiyA gayA ho, usako sacce zAstra jAnanA cAhiye / sacce deva, guru, dharma, zAstra kA svarUpa jAnane ke liye vinaya baiThaka meM kauna sA chaMda par3hate haiM ? vinaya baiThaka meM savaiyA chaMda par3hA jAtA hai jisameM sacce deva, guru, dharma, zAstra kA svarUpa varNana hai / savaiyA sA~co deva soI jAmeM doSa ko na leza koI / sA~co gurU vahI jAke ura kachu kI na cAha hai | sahI dharma vahI jahA~ karuNA pradhAna kahI / sahI grantha vahI jahA~ Adi aMta eka so nirvAha hai // yahI jaga ratana cAra jJAna hI meM parakha yAra / sA~ce lehu jhUThe DAra narabhava ko lAha hai // manuSya to viveka binA pazu ke samAna ginA / yAteM yaha bAta ThIka pAraNI salAha hai // vinaya baiThaka meM zAstra kI vyAkhyA kisa prakAra par3hI jAtI hai ? 'aise zAzvate deva, guru, dharma kI mahimA sahita, jAmeM AcAra vicAra kriyAoM kA pratipAdana hoya, jJAna kI utpatti, karmoM kI Sipati, jIva kI mukti, darzana jJAna cAritra, kalana, carana, ramaNa, uvana dRDha, jJAna dRDha, mukti dRDha, aiso trika svabhAva rUpa vArtA cale aru samuccaya varNana jAmeM hoya tAko nAma zAstra jI kahiye / trika kise kahate haiM, zAstra kI vyAkhyA meM kitanI aura kauna sI trika kahI gaI haiM ? tIna ke samuccaya athavA samUha ko trika kahate haiN| zAstra kI vyAkhyA meM chaha trika kahI gaI haiM, jo isa prakAra haiM- 1. sacce deva, guru, dharma 2. AcAra, vicAra, kriyA 3. jJAna kI utpatti, karmoM kI khipati, jIva kI mukti 4. darzana, jJAna, cAritra 5. kalana, carana, ramaNa 6. uvana dRr3ha, jJAna dRr3ha, mukti dRr3ha (arthAt samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra meM dRr3hatA ) Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna uttara prazna uttara prazna uttara prazna uttara prazna uttara prazna uttara prazna uttara jJAna vijJAna bhAga - 2 37 saMsAra meM kitane aura kauna-kauna se ratna haiM tathA unakA kyA karanA cAhiye ? - saMsAra meM cAra ratna haiM saccA deva, saccA guru, saccA dharma aura saccA zAstra, inakA yathArtha svarUpa samajhakara inakI zaraNa lenA cAhiye / - - - - II - - II - - - - II - - - manuSya janma kI sArthakatA kisa bAta meM hai ? kudeva, kugurU, kudharma aura adeva, aguru, adharma ke zraddhAna rUpa mithyAtva ko chor3akara sacce deva, guru, dharma kA zraddhAna karanA arthAt sat-asat kI pahicAna kara samyak mArga para calane meM manuSya janma kI sArthakatA hai| kudeva aura sudeva donoM kI zraddhA karane meM kyA hAni hai ? - 'manuSya to viveka binA, pazu ke samAna ginA' sacce jhUThe kA viveka jisako hotA hai vahI manuSya hai| sat-asat ke viveka binA manuSya pazu ke samAna hotA hai isaliye sacce deva guru dharma zAstra kA zraddhAna karanA cAhiye / vinaya baiThaka meM sUtra kI vyAkhyA kisa prakAra par3hate haiM ? 'jAmeM saMkSepa meM hI bahuta sArabhUta kathana hoya, jAke sune se jIva ke mana, vacana, kAya eka rUpa ho jAyeM, nahIM to he bhAI! mana kahUM ko cale, vacana kachU kahe aura kAyA jAkI sthira na hoya tAko eka sUtra na hoya hai - dhanya haiM zrI guru tAraNa taraNa maNDalAcArya mahArAja jinake mana, vacana, kAya, utpanna, hita, sAha, no, bhAva, dravya yaha nau sUtra sudhare tathA dasaveM Atma sUtra kI upalabdhi kara caudaha granthoM kI racanA karI / AcArya tAraNa svAmI ke nau sUtra sudhare isakA kyA tAtparya hai ? nau sUtra meM tIna yoga, tIna artha aura tIna karma haiN| AcArya tAraNa svAmI ke nau sUtra sudhare arthAt mana, vacana, kAya zuddha hue samyagdarzana, samyagjJAna pUrvaka samyakcAritra ko dhAraNa kiyA / dravya karmoM meM vizeSa kSayopazama huA, bhAva karma meM vizuddhatA pragaTa huI aura no karma rUpa zarIra tapa sAdhanA se pavitra ho gyaa| vinaya baiThaka meM siddhAMta kI vyAkhyA kisa prakAra par3hI jAtI hai ? jAmeM pUrvApara virodha rahita siddhAMta rUpa carcA ho, sapta tattva, nava padArtha, chaha dravya, paMcAstikAya aise sattAIsa tattvoM kA yathArtha nirNaya kiyA hoya tathA Atmopalabdhi kI vArtA cale tAko nAma siddhAMta grantha kahiye / nAma kI zobhA kisase hai ? nAma kI zobhA guNa se hai isaliye mandira vidhi meM par3hate haiM 'yathA nAma tathA guNa, guNa zobhita nAma nAma zobhita guNa, dhanya haiM ve bhagavAna jinake nAma bhI vandanIka haiM aura guNa bhI vaMdanIka haiM jinake nAma liye artha arthAt ratnatraya kI prApti hoya hai| *** Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -2 pATha-8 bRhad maMdira vidhi paricaya prArambhika paricaya - tAraNa samAja meM vigata 500 varSoM se maMdira vidhi kA mahatva akSuNNa rUpa se banA huA hai| maMdira vidhi Aja bhI vahI hai jo hamAre pUrvaja kiyA karate the| maMdira vidhi tAraNa samAja kI AdhAra zilA hai jisa para tAraNa paMtha arthAt mokSa mArga kA bhavana khar3A huA hai| maMdira vidhi ke dvArA hama sacce deva, guru, dharma, zAstra kI ArAdhanA karake bhAva pUjA saMpanna karate haiN| pratyeka mAha kI aSTamI, caturdazI Adi paryoM para tathA pratidina ke niyama meM sAdhAraNa maMdira vidhi dvArA pUjA kI jAtI hai| ise bolacAla kI bhASA meM choTI maMdira vidhi kahate haiN| dazalakSaNa Adi mahAna parvo para bRhad maMdira vidhi kI jAtI hai, yaha dharmopadeza mokSamArga kA vidhAna hai, jisase Atma kalyANa kA mArga prazasta hotA hai| maMdira vidhi ke lekhaka - AryikA kamala zrI mAtA jI ke mArgadarzana meM AryikA jJAna zrI evaM zrI ruiyAramaNa jI ne sarva prathama yaha maMdira vidhi dharmopadeza likhaa| zrI guru mahArAja ke zrI saMgha meM vidvAnoM kI eka pariSad thI, jisameM paMDita udau, paMDita sarau, paMDita bhISama, paMDita laSana pramukha vidvAna the| ina vidvAna mahAnubhAvoM kA hara kArya meM viziSTa yogadAna rahatA thaa| isa bRhad maMdira vidhi meM dharmopadeza ke dvArA zrI guru mahArAja (AcArya zrI tAraNa svAmIjI) ke sAnnidhya meM 12 tilaka pratiSThAyeM saMpanna huIM aura una pratiSThA mahotsavoM meM pahu~cane vAle sabhI bhavya jIvoM ko zrI guru mahArAja kA AzIrvAda prApta huaa| isakA pramANa zrI chadmasthavANI aura nAmamAlA grantha meM diyA gayA hai| dharmopadeza kI viSaya vastu - dharmopadeza ke dvArA anAdi-ananta dharma kI zAzvata paramparA kA bodha hotA hai| dharmopadeza meM jo viSaya par3he jAte haiM ve saMkSepa meM isa prakAra haiM-dharmopadeza dene ke adhikArI jinendradeva kI mahimA, jinendra deva ke upadeza meM samyaktva kI vizeSatA, atIta kI caubIsI ke aMtima tIrthaMkara zrI anaMta vIrya prabhu kA prasAda lekara vartamAna caubIsI ke prathama tIrthaMkara zrI AdinAtha svAmI ke hone kA ullekha, paMca parameSThI maMtra, eka sau taitAlIsa guNa, chaha yaMtra (pA~ca parameSThI, eka jinavANI) kI pUjA, sattAIsa tatva kA vicAra, dAna cAra, trepana kriyA kA vidhi vicAra, AdinAtha bhagavAna kA paricaya, samavazaraNa varNana, devAMgalIya pUjA, indradhvaja pUjA, zAstra aura guNa pATha pUjA, caubIsI aura videha kSetra ke bIsa tIrthaMkaroM kA stavana, bhagavAna mahAvIra svAmI kA pUrNa paricaya tathA AgAmI caubIsI meM hone vAle prathama tIrthaMkara rAjA zreNika ke jIva ko bhagavAna mahAvIra svAmI dvArA akatA prasAda arthAt AgAmI caubIsI ke prathama tIrthaMkara hone kI ghoSaNA kA ullekha, maMgala, vIra nirvANa, vairAgya preraNA, zAstra, sUtra, siddhAMta kI vyAkhyA, nAma leta pAtaka kaTeM dohA, AzIrvAda, abalabalI Adi mahatvapUrNa viSaya bRhad maMdira vidhi meM par3he jAte haiN| dharmopadeza dvArA mUla dhArA kA jJAna dharmopadeza meM atIta kI caubIsI ke aMtima tIrthaMkara aura vartamAna caubIsI ke prathama tathA aMtima Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -2 39 tIrthaMkara evaM bhaviSyat caubIsI ke prathama tIrthaMkara ke bIca vItarAgatA kI avicchinna paramparA kA jo kathana hai yaha hamAre liye gaurava kA viSaya hai tathA isase yaha jJAna hotA hai ki zrI guru mahArAja ne hameM jo kalyANakArI adhyAtma kA mArga diyA hai yaha tIrthaMkara bhagavaMtoM kI mUla paramparA se niHsRta hai| dharmopadeza meM deva guru zAstra kI pUjA - dharmopadeza dvArA vItarAgI deva, nirgrantha guru, jinavANI tathA ahiMsAmayI vItarAga dharma ke guNoM kI ArAdhanA kI jAtI hai| sampUrNa dharmopadeza deva guru zAstra kI guNa pUjA hai| zrotA kA lakSaNa par3heyA par3hata hai apanI buddhi vizeSa, sunaiyA sunata hai apanI buddhi vishess| par3hatA aura vaktA se zrotA kA lakSaNa dIrgha hai, kaba dIrgha hai ? jaba guNa-guNa ko jAne, doSa-doSa ko pahicAne, guNa ko grahaNa kare aura doSa ko parityAga kare taba vaktA se zrotA kA lakSaNa dIrgha hai| AtmArthI manuSya kA kartavya - nija zatru jo ghara mAMhi Ave, mAna vAko kIjiye / zubha U~cI Asana madhura vANI, bola ke yaza lIjiye // bhagavAna suguru nidAna munivara, dekhakara mana harSiyo / par3agAha lIje dAna dIje, ratna varSA barasiyo / dharmopadeza meM tAraNa paMtha - sarvathA raMja ramana, Ananda vAMchA pUrNa hoya kahane pramANa jinezvara deva jI ke jina kahe, jinake asthApa rUpa vANI kaheM, jina jyoti vANI jJAna zrI kaNTha kamala mukhAra viMda vANI zrI bhaiyA ruiyAramaNa jI kaheM jina guruna ko kahano satya hai, dhruva hai, pramANa hai| iSTa smaraNa kI preraNA aura phala iSTa hI darzana, iSTa hI jJAna aisA jAnakara he bhAI! ATha pahara kI sATha ghar3I meM eka ghar3I, do ghar3I sthira citta hoya, deva guru dharma ko smaraNa kre| AtmA ko dhyAna dhare to jIva ko dharma lAbha hoya, karmana kI kSaya hoya aura dharma ArAdhya-ArAdhya jIva paramparA nirvANa pada ko prApta hoya hai| 8 pahara meM 60 ghar3I kA gaNita 1pahara = 3 ghaMTA, 8 pahara =24 ghaMTA, 1 ghaMTA = 60 miniTa, 24 ghaMTA ke miniTa banAo. 24x 60 = 1440 miniTa 1 ghar3I = 24 miniTa, 144024 = 60 ghar3I / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -2 pATha - 9 anuyoga paricaya prazna - anuyoga kise kahate haiM aura ve kitane hote haiM? uttara - jinavANI ko jisake mAdhyama se samajhA jAye, use anuyoga kahate haiN| anuyoga cAra hote haiM prathamAnuyoga karaNAnuyoga caraNAnuyoga dravyAnuyoga prazna - jinavANI kise kahate haiM aura isakA anuyogoM se kyA saMbaMdha hai? uttara - tIrthaMkara jinendra bhagavAna kI vANI ko jinavANI kahate haiN| cAra anuyoga jinavANI ke hI aMga haiM, jinendra bhagavAna dvArA kathita vastu svarUpa ko spaSTa rUpa se samajhane ke liye jinavANI kA cAra anuyogoM meM vibhAjana hai| vItarAgatA kI poSaka hI jinavANI kahalAtI hai / satya dharma hI mukti mArga hai, nita hamako sikhalAtI hai / / prazna - AcArya tAraNa svAmI jI ne jinavANI kA varNana kisa prakAra kiyA hai ? uttara - jinavANI ko AcArya tAraNa svAmI jI ne sarasvatI kahA hai aura jinavANI ko tIna prakAra ke mithyAtva, kujJAna rUpa aMdhakAra kA nAza karane vAlI, buddhi ko prakAzita karane vAlI, jinendra kI vANI, amUrtika jJAna mUrti Adi vizeSaNoM sahita varNana karate hue namaskAra kiyA hai| prazna - prathamAnuyoga kise kahate haiM, prathamAnuyoga ke antargata kauna-kauna se grantha haiM ? jina zAstroM meM zreSaTha zlAkA puruSoM kI jIvana gAthA yA unake guNoM kA varNana hotA hai, use prathamAnuyoga kahate haiN| padmapurANa, zreNika caritra, harivaMza purANa, jIvaMdhara caritra, yazodhara caritra, mahApurANa, dhanyakumAra caritra, vimala purANa Adi prathamAnuyoga ke grantha haiN| prazna - caritra aura purANa meM kyA antara hai? uttara - jisameM kisI eka mahApuruSa ke jIvana saMbaMdhI ghaTanA kA varNana hotA hai use caritra kahate haiM aura jisameM aneka mahApuruSoM ke jIvana kI ghaTanAoM kA varNana hotA hai, use purANa kahate haiN| prazna - prathamAnuyoga ke svAdhyAya se kyA lAbha hotA hai ? uttara - saMsAra, zarIra, bhogoM se vairAgya, pariNAmoM meM nirmalatA, puNya-pApa kA jJAna, Atma hita karane kI preraNA evaM samAdhi kA lAbha prathamAnuyoga saMbaMdhI zAstroM kA svAdhyAya karane se hotA hai| prazna - karaNAnuyoga kise kahate haiM, isa anuyoga meM kauna-kauna se grantha haiM? uttara - jisameM loka-aloka kA vibhAga, kAla kA parivartana, guNasthAna, mArgaNA sthAna tathA karmoM ke baMdha, udaya, sattA Adi kA varNana hotA hai use karaNAnuyoga kahate haiN| caubIsa ThANA, khAtikA vizeSa, tribhaMgIsAra, gommaTasAra jIvakAMDa, karmakAMDa, SaTkhaNDAgama, tiloya paNNattI, karma prakRti Adi karaNAnuyoga ke grantha haiN| prazna - karaNAnuyoga ke svAdhyAya se kyA lAbha hotA hai? uttara - jIva kI avasthAoM kI pahicAna, tIna loka kA svarUpa darzana, pariNAmoM se hone vAle karma Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga -2 baMdha kA jJAna, karma siddhAMta kI jAnakArI, apane pariNAmoM kI saMbhAla karane kI preraNA tathA karma rahita caitanya svarUpa kI pahicAna kA yathArtha mArga karaNAnuyoga ke svAdhyAya se prazasta hotA hai| prazna - caraNAnuyoga kise kahate haiM aura isameM kauna-kauna se grantha haiM ? uttara - jisameM zrAvaka aura muni ke cAritra kA varNana hotA hai use caraNAnuyoga kahate haiN| tAraNa taraNa zrAvakAcAra, ratnakaraNDa zrAvakAcAra, bhagavatI ArAdhanA, mUlAcAra, upAsakAdhyayana, puruSArtha siddhi upAya, zrAvaka svarUpa, zrAvaka dharma pradIpa Adi caraNAnuyoga ke grantha haiN| prazna - caraNAnuyoga ke svAdhyAya se kyA lAbha hai? uttara - pApa-puNya kA jJAna, pApoM se aruci, saMyama, niyama meM ruci, ahiMsAmaya AcaraNa, viveka pUrNa caryA evaM AtmA se paramAtmA hone ke liye zuddhopayoga kI sAdhanA kA bodha caraNAnuyoga ke svAdhyAya se hotA hai ? prazna - dravyAnuyoga kise kahate haiM, isameM kauna-kauna se grantha haiM? uttara - jisameM sAta tattva, nau padArtha, chaha dravya, paMcAstikAya kA varNana ho tathA Atma svarUpa kI prApti kA mArga batAyA gayA ho use dravyAnuyoga kahate haiN| jJAna samuccaya sAra, upadeza zuddha sAra, mamala pAhur3a, samaya sAra, pravacana sAra, niyama sAra, paramAtma prakAza, yogasAra Adi dravyAnuyoga ke grantha haiN| prazna - jinavANI kA cAra anuyoga rUpa bheda ho jAne se kyA cAroM anuyogoM kA lakSya alaga-alaga nahIM ho jAtA? uttara - jisa prakAra eka bhavana meM cAroM ora cAra daravAje hoM aura bhavana ke bIcoM-bIca ratna rakhA ho to kisI bhI daravAje se praveza kara ratna prApta kiyA jA sakatA hai| isI prakAra jinavANI rUpI zruta jJAna bhavana ke cAra daravAje haiM jinakA lakSya apane caitanya ratna kI prApti karAne kA hai| vastu svarUpa ko saralatA pUrvaka samajhane ke liye jinavANI ke cAra anuyoga ke svAdhyAya dvArA apane caitanya svarUpa ko prApta kara sakate haiM isaliye cAroM anuyogoM kA lakSya ekamAtra svarUpa kI prApti karAne kA hai| prazna - cAroM anuyogoM kI kathana paddhati ko kisI udAharaNa dvArA samajhAiye? uttara - eka jijJAsu ne padmapurANa kA svAdhyAya kiyA aura usameM par3hA ki lakSmaNa ne rAvaNa ko mArA' jijJAsu ne eka dina prathamAnuyoga se pUchA- kyA lakSmaNa ne rAvaNa ko mArA thA ? prathamAnuyoga ne kahA - hA~, lakSmaNa ne rAvaNa ko mArA thaa| jijJAsu ko aura vizeSatA se jAnane kI icchA huI to usane eka dina caraNAnuyoga se pUchA ki - kyA lakSmaNa ne rAvaNa ko mArA thA ? caraNAnuyoga ne kahA- lakSmaNa ne rAvaNa ko mArane kA pApa bhAva kiyA thaa| jijJAsu ko aura adhika jijJAsA jAga gaI phira usane karaNAnuyoga se vahI prazna kiyA, karaNAnuyoga ne kahA ki - lakSmaNa to nimitta mAtra thA, rAvaNa apanI Ayu pUrNa hone se marA thA / jijJAsu kI jijJAsA aura prabala ho gaI aura usane phira vahI prazna eka dina dravyAnuyoga se pUchA, taba dravyAnuyoga ne kahA- koI kisI ko mAra nahIM sakatA kyoMki vastu satsvarUpa hai isaliye rAvaNa marA nahIM hai| rAvaNa ke jIva kA dUsarI paryAya meM parivartana huA hai| isa prakAra eka hI Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna vijJAna bhAga-2 bAta ko kathana karane kI cAroM anuyogoM kI zailI meM bhinnatA hai| anuyogoM kI kathana paddhati meM bhinnatA hone para bhI samanvaya hai| apekSA ke sahI abhiprAya ko samajhanA hI anekAMta hai| cAra anuyoga vastu svarUpa ko samajhane ke dvAra haiN| isa prakAra jinavANI ke yathArtha svarUpa ko jAnanA caahiye| prazna - kisa anuyoga se kyA upalabdhi hotI hai? uttara - sApekSatA ke siddhAMta pUrvaka, nizcaya aura vyavahAra naya ke dvArA anuyogoM se yathArtha vastu svarUpa kA jJAna hotA hai| pratyeka anuyoga se jo upalabdhi hotI hai vaha isa prakAra hai banatI haiM bhUmikAyeM prathamAnuyoga se / AtI haiM yogyatAyeM karaNAnuyoga se || pakatI haiM pAtratAyeM caraNAnuyoga se / taba svAnubhava jhalakatA dravyAnuyoga se // jinavANI namaskAra maMtra-prathamaM karaNaM caraNaM dravyaM nmH|| guru bhakti Ao hama saba milakara gAyeM, guruvANI kI gAthAyeM / hai ananta upakAra guru kA, kisa vidhi use cukA pAyeM / vande tAraNam jaya jaya vande tAraNam. caudaha grantha mahAsAgara haiM, svAnubhUti se bhare hue| unheM samajhanA lakSya hamArA, hama bhakti se bhare hue / guru vANI kA Azraya lekara, hama zuddhAtama ko dhyAyeM // hai ananta upakAra ....... kaisA viSama samaya AyA thA, jaba guruvara ne janma liyaa| ADambara ke tUphAnoM ne satya dharma ko bhulA diyA / taba guruvara ne dIpa jalAyA, jisase jIva samhala jAyeM // hai ananta upakAra....... amRtamaya guru kI vANI hai, hama saba amRta pAna kreN| janma jarA bhava roga nivAreM, sadA dharma kA dhyAna dhareM // hama arihaMta siddha bana jAyeM, yahI bhAvanA nita bhAyeM // hai ananta upakAra... zuddha svabhAva dharma hai apanA, pahale yahI samajhanA hai| kriyA kANDa meM dharma nahIM hai, brahmAnaMda meM rahanA hai // jAgo jAgo re jaga jIvo, satya sabhI ko batalAyeM / hai ananta upakAra... Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI prastAvanA solahavIM zatAbdI ke mahAna adhyAtmavAdI saMta AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja samyagjJAna ke prabhApuMja se alokita, ratnatraya vibhUSita, vItarAgatA kI tejomaya AbhA saMpanna saMsAra sAgara se svayaM pAra hone vAle tathA mAnava mAtra ko bhava sAgara se pAra karane meM nimitta tAraNa taraNa krAMtikArI vItarAgI mahApuruSa the| unhoMne vicAra mata, AcAra mata, sAra mata, mamala mata aura kevala mata ina pA~ca matoM meM caudaha graMthoM kI racanA kara bhArata kI AdhyAtmika saMskRti ko atyaMta dRr3hatA pradAna kara jana-jana ke kalyANa kA mArga prazasta kiyA hai| vicAra mata kA artha hai- buddhi pUrvaka apanA nirNaya karanA / yaha jIva apane svarUpa ko bhUlakara mithyAdarzana, jJAna, cAritra ke vaza hokara anAdikAla se saMsAra kI cAra gati, caurAsI lAkha yoniyoM meM bhaTakate hue karmaphaloM ko bhoga rahA hai| svayaM kA ajJAna moha, rAga, dveSa aura mithyAtvAdi viparIta mAnyatA saMsAra ke kAraNabhUta pariNAma haiN| vicAra mata ke anusAra buddhi pUrvaka apanA nirNaya karane se saMsAra ke du:khoM se mukta hone kA mArga prazasta hotA hai| vicAra mata meM tIna grantha haiM- zrI mAlArohaNa jI, zrI paMDita pUjA jI, zrI kamala battIsI jI ina tInoM graMthoM meM kramaza: samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra kA pratipAdana kiyA gayA hai| ina tInoM graMthoM meM battIsa-battIsa gAthAyeM haiM isaliye inheM tIna battIsI ke nAma se jAnA jAtA hai aura inameM saMsAra sAgara se pAra hone meM kAraNabhUta ratnatraya kA varNana hone se inheM tAraNa triveNI bhI kahA jAtA hai| zrI mAlArohaNa jI graMtha meM zuddhAtma tattva kI pradhAnatA hai| zuddhAtma tattva zuddha jJAna mayI akhaMDa abheda tattva hai| isake Azraya aura anubhava se samyagdarzana kI prApti hotI hai| zraddhA guNa kI nirmala paryAya pragaTa hotI hai| dRSTi kA viSaya akhaMDa, abheda zuddhAtmA hotA hai| dRSTi bheda ko grahaNa nahIM karatI isaliye abheda svabhAva kI anubhUti ko samyagdarzana kahate haiN| AtmAnubhavI jIva ke aMtaraMga meM mokSa rUpI vRkSa kA advitIya bIja svarUpa samasta doSoM se rahita samyagdarzana jayavaMta hotA hai| aise mahA mahimAmaya samyagdarzana kA svarUpa isa mAlArohaNa jI graMtha meM pUjya AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja ne pragaTa kiyA hai| isa graMtha kI 32 gAthAoM meM dharma, samyagdarzana, sAdhanA, jJAnI sAdhaka kI caryA, AtmAnubhUti kA pramANa, dharma kI mahimA Adi aneka viSayoM kA abhUtapUrva vizleSaNa prApta hotA hai| eka ora samyaktva kA lAbha aura dUsarI ora trailokya kA lAbha hotA ho to trailokya ke lAbha se samyagdarzana kA lAbha zreSTha hai| adhika kyA kaheM? atItakAla meM jo zreSThajana siddha hue haiM aura jo Age siddha hoMge, vaha samyaktva kA hI mAhAtmya hai| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI 44 zrI mAlArohaNa jI saMkSipta paricaya samyagdarzana saba ratnoM meM mahAratna hai| saba yogoM meM uttama yoga hai| saba RddhiyoM meM mahA Rddhi hai| samyagdarzana sarva siddhiyoM kA pradAtA hai| tIna kAla aura tIna loka meM jIva ko samyaktva ke samAna kucha bhI kalyANakArI nahIM hai aura mithyAtva ke samAna koI akalyANakArI nahIM hai / samyagdarzana ke samAna koI mitra nahIM aura mithyAtva ke samAna koI zatru nahIM hai| samyagdarzana samasta loka kA AbhUSaNa hai aura mokSa hone paryanta AtmA ko saMsAra meM duHkhI nahIM hone detA / zrI mAlArohaNa jI graMtha meM AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja ne aise atizaya mahimAmaya samyagdarzana kA pratipAdana kiyA hai| AtmAnubhava sahita samyagdRSTi saMsAra ke duHkhoM se mukta hone kA satpuruSArtha karatA hai| isa prakAra vibhinna AyAmoM se graMtha kI viSaya vastu ko spaSTa kiyA hai| samavazaraNa meM bhagavAna mahAvIra svAmI se rAjA zreNika kA jo jijJAsA aura samAdhAna paraka saMvAda hai, atyaMta suMdara vidhi se usakA vivecana kiyA gayA hai| yaha samyagdarzana svarUpa jJAna guNa mAlA kisI bAharI veSa se, bAharI jJAna se, dhana Adi laukika padArthoM se prApta nahIM hotI, zuddha dRSTi hI isakI prApti kA eka mAtra upAya hai| samyagdRSTi jIva apanI pAtratA aura puruSArtha pramANa isakA sva saMvedana karate haiN| prathama bhUmikA meM buddhi pUrvaka apanA nirNaya karanA anivArya hai, isa nirNaya ke AdhAra para AtmAnubhava rUpa samyagdarzana ratna aMtara meM prakAzamAna hotA hai| vizeSa bAta yaha hai ki jo jIva saMsAra ke duHkhoM se chUTanA cAhate haiM, virakta haiM, unheM AtmonmukhI dRSTi pUrvaka samyagdarzana pragaTa hotA hai| vahI jIva mukti ke avinAzI sukha ko prApta karate haiN| ananta siddha paramAtmA jinhoMne siddhi ko prApta kiyA hai unhoMne samyagdarzana ko dhAraNa karake hI mukti ko upalabdha kiyA hai| jo bhI bhavya jIva samyaktva ko dhAraNa kareMge ve bhI mukti zrI ke atIndriya sukha meM ramaNa karane vAle mukti ramApati trilokInAtha siddha bhagavanta hoNge| aise anirvacanIya apUrva mahimA se sampanna mahAna samyagdarzana kA varNana ina battIsa gAthAoM meM nibaddha hai| samayasAra ke sAra svarUpa gAgara meM sAgara kI ukti ko caritArtha karane vAlA yaha zrI mAlArohaNa jI graMtha hai| isa graMtha ke sambaMdha meM jijJAsA uThatI hai ki zrI mAlArohaNa jI graMtha mahAna graMtha hai, isameM samyagdarzana kA pratipAdana kiyA gayA hai isaliye isakI pavitratA apane ApameM pramANita hai, phira aise mahAna graMtha ko vivAha ke avasara para kyoM par3hA jAtA hai ? usakA samAdhAna isa prakAra hai ki sAMsArika jIvana aneka prakAra ke utAra-car3hAva bharA jIvana hai aura vahA~ hara paristhiti meM dharma kI anivArya AvazyakatA hotI hai| binA dharma kI zaraNa ke saMsArI jIvana sukha maya nahIM ho sakatA / isakA pramukha uddezya dharma sAkSI pUrvaka gRhastha jIvana meM praveza karanA hai va gRhastha dazA meM rahate hue bhI samyagdarzana kI prApti kA puruSArtha buddhipUrvaka karate rahanA hai / sAMsArika cakravyUha se nikalane kA ekamAtra upAya samyagdarzana hI hai| zrI mAlArohaNa graMtha samyagdarzana kI kalA sikhAtA hai / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI 45 AcArya tAraNa svAmI jI kRta graMthoM meM mokSamArga kA svarUpa mokSamArga kA svarUpa paripUrNa atIndriya Anandamaya dazA ko prApta karane meM kAraNa bhUta niyAmaka kAraNoM ko mokSa mArga kahate hai| mokSa mArga to eka hI hai usakA kathana do prakAra se kiyA jAtA hai| nizcaya mokSamArga aura vyavahAra mokSamArga / vyavahAra mokSamArga - chaha dravya, paMcAstikAya, sAta tattva aura nau padArthoM kA zraddhAna karanA samyagdarzana hai, aMga pUrva saMbaMdhI Agama jJAna samyagjJAna hai aura tapa sAdhanA meM pravRtti karanA samyakcAritra hai| isa prakAra vyavahAra mokSamArga hai| isako dUsare rUpa meM isa prakAra bhI kahA jA sakatA hai ki jIvAdi nau padArthoM kA zraddhAna karanA samyagdarzana hai, una padArthoM kA adhigama arthAt jJAna honA samyagjJAna hai aura rAgAdi pariNAmoM kA parihAra karanA samyakcAritra hai yaha vyavahAra mokSamArga kA svarUpa hai| paMcAstikAya, chaha dravya tathA jIva- pudgala ke saMyogI pariNAmoM se utpanna Asrava, bandha, puNya, pApa, saMvara, nirjarA aura mokSa isa prakAra nava padArthoM ke vikalparUpa vyavahAra samyaktva hai| nizcaya mokSamArga jo sAdhaka athavA sAdhu aMtara meM nizcaya ko pradhAna karake calate haiM unake zraddhAna ke anusAra Atma svarUpa ke nizcaya ko samyagdarzana, Atma svarUpa ke jJAna ko samyagjJAna tathA usI AtmA meM sthira hone ko samyakcAritra kahate haiN| ina tInoM kI ekatA mokSa kA kAraNa hai| vAstava meM zuddha nizcaya naya kI apekSA se yaha tInoM eka caitanya svarUpa hI haiN| eka akhaNDa AtmA meM bhedoM ke liye sthAna hI nahIM hai| jJAnI apane Atma svabhAva kI akhaMDatA kA anubhava karate hue jJAyaka rahatA hai| isaliye jo AtmA ratnatraya kI akhaNDatA maya nijAtmA meM ekAgra hotA huA anya kucha bhI na karatA hai, na chor3atA hai arthAt karane va chor3ane ke vikalpoM se atIta ho jAtA hai vaha AtmA hI nizcaya se mokSamArga hai / - prathama jaba nizcaya samyagdarzana pragaTa hotA hai taba vikalpa rUpa vyavahAra samyagdarzana kA abhAva hotA hai / isaliye vaha (vyavahAra samyagdarzana) vAstava meM nizcaya samyagdarzana kA sAdhaka nahIM hai, tathApi use bhUtanaigamanaya se sAdhaka kahA jAtA hai, arthAt pahile jo vyavahAra samyagdarzana thA vaha samyagdarzana ke hote samaya abhAva rUpa hotA hai, isaliye jaba usakA abhAva hotA hai taba pUrva kI savikalpa zraddhA ko vyavahAra samyagdarzana kahA jAtA hai| isa prakAra vyavahAra samyagdarzana nizcaya samyagdarzana kA kAraNa nahIM, kiMtu usakA abhAva kAraNa hai| sAra bAta yaha hai ki samyagdarzana, samyagjJAna va samyakcAritra ina tInoM guNoM ko ratnatraya kahate haiM / jIvAdi sAta tattva aura sacce deva gurU zAstra Adi kI zraddhA, Agama kA jJAna aura vrata Adi cAritra kA pAlana karanA bheda ratnatraya hai tathA Atma svarUpa kI zraddhA, AtmA kA svasaMvedana jJAna aura Atma svarUpa meM nizcala sthiti yA nirvikalpa samAdhi meM sthita honA abheda ratnatraya hai| ratnatraya kI ekatA hI mokSamArga hai bheda ratnatraya vyavahAra mokSamArga hai aura abheda ratnatraya nizcaya mokSamArga hai| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI gAthA-1 maMgalAcaraNa - sAdhya kA nirdhAraNa urvakAra vedanti suddhAtma tatvaM, pranamAmi nityaM tatvArtha sAdhaM / nyAnaM mayaM saMmika darsa netvaM, saMmikta caranaM caitanya rUpaM // anvayArtha - (urvakAra) paMca parameSThI (suddhAtma tatvaM) zuddhAtma tattva kA (vedanti) anubhava karate haiM (netva) nitya, sadAkAla (saMmika darsa) samyagdarzana (nyAnaM) samyagjJAna (samikta carana) samyak cAritrA (mayaM) mayI (caitanya rUpa) caitanya svarUpI (tatvArtha) prayojana bhUta tattva arthAt zuddhAtma tattva kI (sAdha) sAdhanA ke liye (nityaM) nitya hI, sadaiva (pranamAmi) praNAma karatA huuN| artha- paMca parameSThI zuddhAtma tattva kA anubhava karate haiN| vaha zuddhAtma tattva samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra mayI caitanya svarUpI hai| aise prayojanabhUta zuddhAtma tattva kI sAdhanA karane ke liye, maiM hamezA use praNAma karatA huuN| prazna 1- isa gAthA meM zuddhAtma tattva ko namaskAra kyoM kiyA hai? uttara - Atma kalyANa karane vAle jIva ke liye nija zuddhAtma tattva sAdhya, ArAdhya hotA hai, usakI sAdhanA aura prApti ke liye zuddhAtma tattva ko namaskAra kiyA hai| prazna 2- zuddhAtma tattva kaisA hai? uttara - zuddhAtma tattva samyagdarzana, samyagjJAna, samyakacAritra mayI caitanya svarUpI hai / prazna 3- paMca parameSThI zuddhAtma tattva kA kaisA anubhava karate haiM? uttara - arihaMta siddha parameSThI zuddhAtma tattva ke nirvikalpa anubhava meM sadaiva lIna rahate haiN| AcArya, upAdhyAya aura sAdhu parameSThI zuddhopayoga meM nirvikalpa svAnubhUti karate haiM tathA savikalpa dazA meM jJAna meM pratIti rUpa anubhava karate haiN| prazna 4- uvaMkAra meM paMca parameSThI kisa prakAra garbhita haiM? uttara - pA~coM parameSThI ke prathama akSaroM ke saMyoga se OM meM paMca parameSThI isa prakAra samAhita haiM -arihaMta kA - a siddha azarIrI hote haiM unakA - a, a + a = A AcArya kA - A, A+A A upAdhyAya kA - u, A+u = o sAdhu muni hote haiM unakA - m, o+ m = om gAthA-2 vaMdanA evaM graMtha kathana kI pratijJA namAmi bhaktaM zrI vIranAthaM, naMtaM catusTa tvaM vikta rUpaM / mAlA gunaM bochanti tvaM prabodhaM, namAmiha kevali naMta siddha // anvayArtha - (tvaM) he prabho] Apane (naMtaM catusTa) ananta catuSTaya mayI (rUpa) svarUpa ko Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 zrI mAlArohaNa jI (vikta) vyakta arthAt pragaTa kara liyA hai (zrI vIranAthaM) zrI vIranAtha bhagavAna Apako (bhaktaM ) bhakti pUrvaka (namAmi ) namaskAra karatA hU~ (kevali naMta) ananta kevalajJAnI aura (siddha) siddha bhagavantoM ko ( namAmihaM) namaskAra karatA hU~ (tvaM prabodha) [he Atman ] tumhAre prabodhanArtha (mAlA gunaM ) mAlA ke guNoM ko arthAt mAlArohaNa graMtha ko (bochanti ) kahatA huuN| artha parama vItarAgI zrI vIranAtha bhagavAna Apane anaMta catuSTyamayI svarUpa ko pragaTa kara liyA hai| he prabhu! maiM Apako bhakti pUrvaka namaskAra karatA huuN| anaMta kevalajJAnI aura anaMta siddha bhagavaMtoM ko namaskAra karake he Atman ! tumhAre liye tattva kA vizeSa jJAna pragaTa ho, isa lakSya se mAlA ke guNoM ko arthAt mAlArohaNa graMtha ko kahatA huuN| prazna 1 - ananta catuSTaya kyA hai ? uttara ananta darzana, ananta jJAna, ananta sukha aura ananta vIrya (bala) yaha ananta catuSTaya kahalAte haiM, ananta catuSTaya AtmA kI sattA hai| ananta catuSTaya AtmA kI sattA hai to pragaTa kyoM nahIM hai ? pratyeka AtmA kI sattA ananta catuSTaya mayI hai kintu saMsArI jIvoM kA ananta catuSTaya ghAtiyA karmoM se AvRta ho rahA hai isaliye pragaTa nahIM hai, jo vItarAgI sAdhu apane svarUpa meM lIna hokara cAra ghAtiyA karmoM ko kSaya karate haiM unheM ananta catuSTaya pragaTa ho jAtA hai| - prazna 2 - uttara - prazna 3 - kauna se karma ke abhAva se anaMta darzana Adi pragaTa hote haiM ? uttara - prazna 4uttara - - prazna 5uttara darzanAvaraNa ke abhAva se - anaMta darzana, jJAnAvaraNa ke abhAva se - anaMta jJAna, mohanIya ke abhAva se - anaMta sukha, aMtarAya ke abhAva se - anaMta bala pragaTa hote haiM / mAlArohaNa kA kyA artha hai ? mAlArohaNa kA artha - mAlA arthAt zreNiyAM, maMjileM / ArohaNa arthAt - car3hanA / isa prakAra mAlA + ArohaNa mAlArohaNa / = samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra kI zreNiyoM para caDhanA mAlArohaNa hai| bhedajJAna tattvanirNaya pUrvaka sAdhanA kI uttarottara UMcAiyoM ko upalabdha karanA mAlArohaNa hai| pacahattara guNoM kI mAlA apane zuddhAtma deva ko samarpita karanA arthAt guNoM ko pragaTa karanA mAlArohaNa hai / abhiprAya yaha hai ki 75 guNoM ke ciMtana - manana pUrvaka nija zuddhAtma svarUpa kI ArAdhanA karanA mAlArohaNa hai| mAlArohaNa kA yahA~ kyA abhiprAya hai ? AcArya zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja ne tattva kA vizeSa jJAna pragaTa ho isa uddezya se yahAM 108 guNoM kI mAlA kA varNana karane kI pratijJA kI hai / ve 108 guNa isa prakAra haiM - deva ArAdhanA hetu 75 guNa (gAthA 11) deva ke 5 guNa (paMca parameSThI), guru ke tIna guNa (tIna ratnatraya), zAstra ke cAra guNa (cAra anuyoga ) siddha ke ATha guNa, solaha kAraNa bhAvanA, dharma ke dazalakSaNa, samyagdarzana ke ATha aMga, samyagjJAna ke ATha aMga aura teraha prakAra kA cAritra / tattva nirNaya hetu 27 tattva (gAthA - 10) 7 tattva, 9 padArtha, 6 dravya, 5 astikAya / sAdhanA hetu 6 samyaktva (gAthA - 3,29) mUla samyaktva, AjJA samyaktva, vedaka samyaktva, upazama samyaktva, kSAyika samyaktva, zuddha samyaktva | Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI 48 gAthA-3 samyakdRSTi sacce puruSArthI kAyA pramAnaM tvaM brahmarUpaM, niraMjana cetana laNyanetvaM / bhAve anetvaM je nyAna rUpaM, te suddha disTI saMmikta vIja // anvayArtha - (tva) tuma [AtmA (kAyA pramAnaM) zarIra ke barAbara (brahma rUpa) brahma svarUpI (niraMjana) karma mala se rahita (cetana laSyanetvaM) caitanya lakSaNa mayI ho [aisA zraddhAna kara] (je) jo jIva (anetvaM) anitya, kSaNabhaMgura, nAzavAna (bhAve) bhAva meM, azuddha paryAyI pariNamana meM (nyAna rUpa) jJAna rUpa arthAt jJAyaka rahate haiM (te) ve (suddha disTI) samyakdRSTi (saMmikta vIja)sacce puruSArthI haiM / artha- he Atman ! tuma zarIra ke pramANa ho, brahmasvarUpI, niraMjana arthAt karma maloM se rahita, caitanya lakSaNamayI ho aisA zraddhAna karake jo jIva anitya bhAvoM se bhinna jJAna rUpa jJAyaka rahate haiM, ve zuddha dRSTi arthAt samyakdRSTi sacce puruSArthI haiN|| prazna 1- AtmA kA vyavahAra naya aura nizcaya naya se kyA svarUpa hai? uttara - AtmA vyavahAra naya se kAyA pramANa hai arthAt nAma karma ke udaya se prApta choTe-bar3e zarIra ke barAbara hai aura nizcaya naya se brahma svarUpI karma mala se rahita siddha ke samAna zuddha hai| prazna 2- samyagdarzana kise kahate haiM? uttara - apane Atma svarUpa kA anubhava pramANa bodha honA hI samyagdarzana hai| prazna 3- samyagdRSTi jIva kI kyA vizeSatA hai? uttara - samyagdRSTi jIva saMsAra, zarIra, saMyoga aura saMyogI bhAvoM meM, jala meM kamala kI taraha jJAyaka rahatA hai| prazna 4- saccA puruSArtha kyA hai? uttara - jJAyaka rahanA hI saccA puruSArtha hai| prazna 5- isa gAthA kI kyA vizeSatA hai? uttara - isa gAthA meM AcArya mahArAja ne AtmaciMtana ke pA~ca sUtra diye haiM jo isa prakAra haiM - 1. maiM AtmA zarIra ke barAbara huuN| (zarIra nahIM) 2. maiM AtmA brahma svarUpI huuN| (saMsArI nahIM) 3. maiM AtmA karma maloM se rahita huuN| (azuddha nahIM) 4. maiM AtmA caitanya lakSaNa vAlA huuN| (jar3a nahIM) 5. maiM AtmA anitya bhAvoM se bhinna jJAna svarUpI huuN| (jJAyaka hU~) prazna 6- "kAyA pramAnaM tvaM brahma rUpaM " se saMbaMdhita jaina AcArya bhagavaMtoM kA kyA saMdeza hai ? uttara - jaha paumarAya rayaNaM,khittaM khIre pabhAsayadi khiirN| taha dehI dehattho, sadehameta pabhAsayadi // jisa prakAra padmarAga ratna dUdha meM DAlA jAne para dUdha ko prakAzita karatA hai, usI prakAra dehI arthAt jIva deha meM rahatA huA svadeha pramANa prakAzita hotA hai| (zrI kundakundAcArya, paMcAstikAya saMgraha - gAthA 33) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI daMsaNa NANa pahANo, asaMkhadeso hu mutti parihINo / saMgahiya deha pamANo NAyavvo eriso appA // 1 suddhappA taNumANo NANI " iya jhAyaMto joI, pAvai zuddhAtmA zarIra pramANa hai, jJAnI hai, caitanya guNa kA vAlA yogI paramAtma pada rUpa sthAna ko prApta karatA hai / bhI hai| AtmA ko darzana jJAna se pradhAna, asaMkhyAta pradezI, amUrtIka, dhAraNa kiye hue deha pramANa jAno / (zrI devasenAcArya, tatvasAra gAthA - 17) cedaNaguNohameko'haM / paramappayaM ThANaM // bhaMDAra hai, aisA maiM ekAkI huuN| aisA dhyAna karane 49 (zrI padmasiMha muni, jJAnasAra gAthA - 45 ) aNuguru deha pamANo, uvasaMhArappasappado cedA / asamuhado vavahArA, NiccayaNayado asaMkhadeso vA // AtmA vyavahAra naya se saMkoca vistAra guNa ke kAraNa samudghAta avasthA ke atirikta zeSa saba avasthAoM meM nAma karma se nirmita prApta choTe bar3e zarIra pramANa aura nizcaya naya se asaMkhyAta pradezI lokAkAza ke barAbara hai| (zrI nemicaMdrAcArya, dravya saMgraha gAthA - 10 ) Nicchar3a loya pamANa muNi, vavahArai susarIru / ehau appa sahAu muNi, lahu pAvahu bhava tIru // jo Atma svabhAva ko nizcaya se loka pramANa aura vyavahAra se svazarIra pramANa samajhatA hai vaha zIghra hI saMsAra se pAra ho jAtA hai| (zrI yogIndudeva, yogasAra gAthA - 24) niratyayaH | svasaMvedana suvyaktastAnumAtro atyaMta saukhyavAnAtmA lokAloka vilokana: // AtmA lokAloka ko jAnane dekhane vAlA, atyaMta anaMta sukha svabhAva vAlA, zarIra pramANa, nitya, svasaMvedana se tathA kahe hue guNoM se yogIjanoM dvArA acchI taraha anubhava meM AyA huA hai| (zrI pUjyapAda svAmI, iSTopadeza gAthA - 21) loya pamANo jIvo, dehapamANo vi atthi de khette / ogAhaNa sattIdo, saMharaNa visappadhammAdo || avagAhana zakti ke kAraNa jIva lokapramANa hai aura saMkoca vistAra dharma ke kAraNa zarIra pramANa (zrI svAmI kArtikeya, kArtikeyAnuprekSA gAthA - 176 ) ego me sAsado AdA, NANa daMsaNa lakkhaNo / sesA me bAhirA bhAvA savve saMjoga lakkhaNA // jJAna darzana lakSaNa vAlA, zAzvata eka AtmA merA hai, zeSa saba saMyoga lakSaNa vAle bhAva mujhase bAhya haiM, bhinna haiM / (zrI kundakundAcArya, niyamasAra gAthA - 102 ) Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI cicchakti vyApta sarvasvasAro jIva iyAnayam / ato'tiriktAH sarve'pi bhAvaH paudagalikA amii|| caitanya rUpa jo zakti usase hI vyApta hai saMpUrNa nija sAra jisakA, aisA itanA mAtra to jIva hai tathA isa caitanya svarUpa jIva se bhinna saMpUrNa bhAva ve pudgala svarUpa haiN| (zrI amRtacandrAcArya, adhyAtma amRta kalaza-35) eko'haM nirmamaH zuddho jJAnI yogIndra gocaraH / bAhyAH saMyogajA bhAvA mattaH sarve'pi sarvathA // maiM eka, mamatArahita, zuddha, jJAnI yogIndroM ke dvArA jAnane yogya hU~ , saMyoga janya jitane bhI padArtha aura bhAva haiM ve mujhase sarvathA bhinna haiN| (zrI pUjyapAda svAmI, iSTopadeza gAthA - 27) loka mAtra pramANo'yaM nizcayena na hi sNshyH| vyavahAre tanumAtra: kathita: paramezvaraiH // jinendra bhagavAna ne AtmA ko vyavahAra se zarIra pramANa aura nizcaya se loka pramANa kahA hai isameM saMzaya nahIM hai| (zrI paramAnaMda stotra zloka - 14) anya: sacetano jIvo vapuranyadacetanam / hA tathApi na manyante nAnAtvamanayojanaH // sacetana jIva bhinna hai aura acetana zarIra bhinna hai, kheda hai ki phira bhI loga ina donoM ke bheda ko nahIM maante| (zrI amRtacandrAcArya, tattvArthasAra gAthA-6/35) prazna 7- 'bhAve anetvaM je nyAna rUpa' se saMbaMdhita jainAcAryoM kI kyA dezanA hai? uttara - sakkhamao ahamekko, suddhappA NANa dasaNa smggo| aNNe je parabhAvA, te savve kammaNA jaNiyA // maiM eka hU~ , sukha svarUpa hU~ ,zuddhAtmA jJAna darzana se samagra (paripUrNa) hU~ , anya jo parabhAva haiM ve saba karmodaya janita haiN| (zrI devasenAcArya, ArAdhanAsAra gAthA - 103) ahamekko khalu suddho, dasaNa NANa maiyosadA rUvI / Navi asthi majjha kiMcivi aNNaM prmaannumettNpi|| ratnatraya pariNata AtmA yaha jAnatA hai ki nizcaya se maiM eka hU~, zuddha hU~, darzana jJAna maya hU~, sadA arUpI hU~, kiMcit mAtra bhI anya para dravya paramANumAtra merA nahIM hai| (zrI kuMdakuMdAcArya, samayasAra gAthA -38) sad dravyamasmi cidaha, jJAtA dRSTA sadapyudAsInaH / svopAttadeha mAtrastataH pRthaggaganavadamUrtaH // maiM sat dravya hUM, caitanya svarUpa hUM, jJAtA dRSTA sadA hI udAsIna hUM, jo zarIra prApta hotA hai utanA hI merA pramANa haiM, kiMtu maiM usase bhinna hUM, AkAza ke samAna amUrta huuN| (zrI samantabhadrAcArya, tatvAnuzAsana gAthA - 153) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI gAthA-4 samyakadRSTi sAdhaka kA kartavya saMsAra duSyaM je nara viraktaM,te samaya suddha jina ukta disTa / mithyAta maya moha rAgAdi SaMDaM, te suddha disTI tatvArtha sAdhaM // anvayArtha-(je) jo (nara) puruSArthI bhavya jIva (saMsAra duSyaM) paMca parAvartana rUpa janma - maraNa ke du:khoM se (virakta) virakta haiM, chUTanA cAhate haiM (te) ve (jina ukta) jinendra bhagavAna ke kahe anusAra (samaya suddha) zuddhAtma svarUpa ko (disTa) dekheM, anubhava kareM (mithyAta) mithyAtva arthAt tatvArtha ke prati azraddhAna rUpa pariNAma (maya) mada, ahaM bhAva (moha) mamatva, mama bhAva (rAgAdi) rAga hai Adi meM jisake aise rAga-dveSa Adi samasta vikArI bhAvoM kA (paMDa) khaMDana kareM, jJAna pUrvaka aMtara zodhana parimArjana kareM (te) ve (suddha disTI) samyakdRSTi (tatvArtha sAdha) tatvArtha ke zraddhAnI [sAdhaka haiN| artha - jo puruSArthI bhavya jIva saMsAra ke duHkhoM se chUTanA cAhate haiM ve jinendra bhagavAna ke kahe anusAra apane zuddha samaya arthAt zuddhAtma svarUpa ko dekheM, anubhava kareM aura mithyAtva, mada, moha, rAga Adi ko khaMDa-khaMDa kareM ve hI zuddha dRSTi tattvArtha ke zraddhAnI sAdhaka haiN| prazna 1- saMsAra kise kahate haiM? uttara - 'saMsRti iti saMsAra:' jIva eka zarIra ko chor3atA hai, dUsare naye zarIra ko grahaNa karatA hai pazcAt use bhI chor3akara puna: nayA zarIra dhAraNa karatA hai| isa prakAra mithyAtva kaSAya se yukta hokara jIva cAra gati caurAsI lAkha yoniyoM meM saMsaraNa arthAta paribhramaNa karatA hai ise saMsAra kahate haiN| prazna 2- saMsAra meM duHkha kyA hai? uttara - saMsAra meM janma ke, maraNa ke, roga ke, vRddhAvasthA Adi ke aneka du:kha haiN| manuSya gati meM garbhAvasthA, janma, bAlapana, jarA Adi ke duHkha haiN| tiryaMca gati meM bhUkha-pyAsa, vadha-baMdhana, tAr3ana-mAraNa, chedana-bhedana Adi ke du:kha haiN| naraka gati meM zIta-uSNa, bhUkha-pyAsa, asura kumAroM dvArA paraspara utpanna kiyA huA du:kha tathA azubha pariNAma, azubha lezyA vikriyA Adi ke aneka du:kha haiN| devagati meM ajJAna ke kAraNa IrSyA tathA anya bhI aneka du:kha haiN| isa duHkha bhare saMsAra meM sukha nahIM hai| prazna 3- samyagdRSTi sAdhaka kyA karatA hai ? uttara - samyagdRSTi sAdhaka niraMtara bhedajJAna tattvanirNaya kA abhyAsa karatA hai aura svabhAva ke Azraya se jJAyaka rahatA huA apane pUrva saMskAroM ko tor3atA hai, mAnyatAoM ko miTAtA hai tathA zuddhAtma svabhAva kI sAdhanA meM saMlagna rahatA hai| gAthA-5 samyagdRSTi sAdhaka kI svarUpa sAdhanA salyaM triyaM citta nirodha nitvaM, jina ukta vAnI hidai cetayatvaM / mithyAta devaM guru dharma dUraM, suddhaM sarUpaM tatvArtha sAdhaM // anvayArtha - (salyaM triyaM) tIna prakAra kI zalyoM ko (citta) citta se (nirodha) roka kara (jina Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI 52 ukta vAnI) jinendra bhagavAna ke dvArA kahI huI vANI [jinavANI] kA (hidai) hRdaya meM (nitva) nitya, hamezA (cetayatvaM) ciMtana karatA hai (mithyAta deva) mithyAtva maya deva (guru dharma) guru dharma se (dUra) dUra rahakara (suddhaM sarUpa) zuddha svarUpI (tatvArtha) prayojana bhUta tattva arthAt zuddhAtma tattva kI (sAdha) sAdhanA karatA hai| artha- samyakdRSTi sAdhaka tIna zalyoM ko citta se rokakara, hamezA jinendra bhagavAna kI vANI kA hRdaya meM ciMtana manana karatA hai| mithyAtvamaya deva, guru, dharma se dUra rahakara apane zuddha svarUpI zuddhAtma tattva kI sAdhanA karatA hai yahI saMsAra ke duHkhoM se chUTane kA upAya hai| prazna 1- zalya kise kahate haiM? uttara - ajJAna janita mana ke aise vicAra jo kAMTe kI taraha chidate rahate haiM unheM zalya kahate haiN| prazna 2- zalya kitanI hotI haiM aura unakA svarUpa kyA hai ? uttara - zalya tIna hotI haiM- mithyA zalya, mAyA zalya, nidAna zalya inakA svarUpa isa prakAra hai - Agama kI apekSA zalya kA svarUpa1. mithyA zalya-dharma ke svarUpa ko nahIM jAnanA / saMsAra ke kAraNoM ko tathA mokSa aura mokSa ke kAraNoM ko yathArthatayA nahIM jAnanA, viparIta saMdehayukta rahanA, vrata dhAraNa karane kA abhiprAya nahIM jAnanA,dUsaroM kI dekhA dekhI yA anya abhiprAya se vrata pAlana karane vAlA mithyA zalya se yukta ajJAnI mithyAdRSTi hai| 2. mAyA zalya - mana vacana kAya kI vakra pariNati, pApoM ko chipAnA, mAna pratiSThA ke lobha se vrata pAlana karanA, aMtaraMga meM pApoM se ghRNA na honA aise pariNAmoM vAlA jIva ajJAnI mithyAdRSTi mAyA zalya se yukta rahatA hai| 3.nidAna zalya- vrata niyama kA pAlana karake AgAmI aihika arthAt isa loka saMbaMdhI viSaya sukhoM kI abhilASA rakhane ko nidAna zalya kahate haiN| ajJAnI mithyAdRSTi zalya sahita hotA hai, vratI zrAvaka aura mahAvratI ni:zalya hotA hai| sAdhanA kI apekSA zalya kA svarUpa1. mithyA zalya - mithyA arthAt jhUThI, zalya arthAt kalpanA aisA na ho jAye, 'aisA na ho gayA ho' aise jhUThe vikalpa ko mithyA zalya kahate haiN| aisA na ho jAye' yaha vikalpa caina se nahIM rahane detA, yaha zalya moha kI tIvratA meM aura bhI du:khada hotI hai| 2. mAyA zalya - 'aisA nahIM aisA hotA' aise mithyA vikalpa ko mAyA zalya kahate haiN| kaMcana kAminI kIrti kI cAha 'aisA nahIM aisA hotA' saba kucha hote hue milate hue bhI yaha zalya tRpta aura saMtuSTa nahIM rahane detii| vartamAna kA sukha bhI nahIM bhogane detI, hamezA mAyA ke cakkara meM hI bhramita karatI rahatI hai| 3. nidAna zalya- 'aisA karanA yA aisA karUMgA' kartRtva se pUrNa aise ahaM rUpa mithyA vikalpa ko nidAna zalya kahate haiN| yaha zalya bhUta bhaviSya meM bhaTakAtI rahatI hai, vartamAna meM nahIM jIne detii| isake kAraNa hiMsAdi pApoM meM pravRtti hotI hai| isa zalya ke kAraNa mana sakriya aura kaThora rahatA hai| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI gAthA-6 mukti sukha ko prApta karane kA upAya je mukti suSyaM nara kopi sAdhaM, saMmikta suddha te nara dharetvaM / rAgAdayo punya pApAya dUra, mamAtmA subhAvaM dhuva suddha disTa // anvayArtha - (je) jo (kopi) koI bhI (nara) puruSArthI bhavya jIva (mukti suSyaM) mokSa ke sukha ko (sAdha) sAdhanA, pAnA cAhate haiM (te) ve (nara) puruSArthI sAdhaka (saMmikta suddha) zuddha samyaktva ko (dharetvaM) dhAraNa kareM (rAgAdayo) rAga Adi vikArI bhAva (punya pApAya) puNya-pApAdi karmoM se (dUra) dUra (mamAtmA) merI AtmA kA (subhAva) svabhAva (dhuva) zAzvata, avinAzI (suddha) karma rahita, zuddha hai (disTa) aisA dekheM, anubhava kreN| artha- jo koI bhI puruSArthI nara arthAt bhavya jIva mukti ke sukha ko prApta karanA cAhate haiM, ve zuddha samyaktva ko dhAraNa kreN| rAgAdi vikArI bhAva aura puNya-pApa se dUra merA Atma svabhAva dhruva hai, zuddha hai, aisA dekheM arthAt anubhava kreN| prazna 1- mokSa kA sukha kaisA hai? uttara - mokSa kA sukha anupama, atIndriya, bAdhA rahita, indriyAtIta, kabhI naSTa na hone vAlA,zAzvata aura avinAzI hai| prazna 2- zuddha samyaktva kise kahate haiM? uttara - apane Atma svarUpa ke dRr3ha aTala nizcaya zraddhAna ko zuddha samyaktva kahate haiN| prazna 3- rAgAdi bhAva aura puNya-pApa kA AtmA se kyA saMbaMdha hai? uttara - rAgAdibhAva mAhanAya kA rAgAdi bhAva mohanIya karma ke udaya nimitta se hone vAle azaddha bhAva haiM aura AtmA svabhAva se dhruva zuddha hai ata: rAgAdi vikArI bhAvoM kA AtmA se koI bhI saMbaMdha nahIM hai| puNya-pApa karma bhI jar3a haiM, acetana haiM aura AtmA jJAnAnaMda svabhAvI caitanya svarUpa hai,AtmA aura karma donoM kI prakRti bhinna-bhinna hai ata: puNya-pApa karma kA caitanya jJAyaka svabhAvI AtmA se koI saMbaMdha nahIM hai| gAthA-7 Atma svarUpa kI mahimA aura Atma darzana kI preraNA zrI kevalaM nyAna viloki tatvaM, suddha prakAsaM suddhAtma tatvaM / saMmikta nyAnaM caranaMta suSyaM, tatvArtha sAdhaM tvaM darsanetvaM // anvayArtha - (zrI kevalaM nyAna) zrI kevalajJAnI bhagavAna ne apane jJAna meM (tatva) tattva ko (viloki) dekhA hai (suddhAtmatatva) zuddhAtma tattva (suddhaM prakAsaM) zuddha prakAzamayI (samikta) samyagdarzana (nyAnaM) samyagjJAna (cara) samyakcAritra se paripUrNa (naMta suSyaM) anaMta sukha svabhAvI hai (tatvArtha) prayojanabhUta zuddhAtma tattva kI (sAdha) zraddhA karo (tvaM) tuma bhI (darsanetva) dekho, darzana karo, anubhava kro| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI artha - zrI kevalajJAnI bhagavAna ne apane jJAna meM dekhA hai - zuddhAtma tattva zuddha prakAzamayI samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra se paripUrNa anaMta sukha svabhAvI hai, aise prayojanabhUta zuddhAtma tattva kI zraddhA karo aura tuma bhI apane zuddhAtma svarUpa ko dekho, aMtaraMga meM svAnubhava karo / prazna 1- kevalajJAna kI kyA vizeSatA hai ? uttara - - uttara prazna 2- kevalajJAnI bhagavAna ke kevalajJAna kI divyatA ko svIkAra karane se kyA lAbha hai ? kevalajJAnI bhagavAna trikAladarzI haiM, unake jJAna meM jhalakane vAlA trikAlavartI pariNamana kramabaddha nizcita aTala hai, isa prakAra sarvajJa kI sarvajJatA ke anusAra vastu svarUpa svIkAra karane se anAdi kAla se calI A rahI para meM kartRtva, bhortRtva kI khoTI buddhi kA abhAva hokara dharma kI prApti, vRddhi aura pUrNataH arthAt mokSa kI prApti ho jAtI hai| prazna 3 - kevalI bhagavAna lokAloka ko jAnate haiM AtmA ko nahIM, koI aisA kahe to kyA doSa hai ? - uttara asaMbhava doSa AyegA / jIva jJAna maya hai| jJAna hI jIva kA svarUpa hai isaliye jJAna AtmA ko jAnatA hai; yadi jJAna AtmA ko na jAne to vaha AtmA se pRthak siddha ho kintu jJAna aura AtmA trikAla abhinna haiM aura kevalajJAnI bhagavAna apane AtmA ko jAnate haiN| satya to yaha hai ki unhoMne pahale apanI AtmA ko jAnA tabhI kevalajJAnI hue| prazna 4 - kevalajJAnI bhagavAna para ko jAnate haiM, aisA kahane meM to unheM uttara - prazna 5uttara - kevalajJAna tIna loka, tIna kAla ke samasta dravyoM ko, unakI paryAyoM ko yugapata arthAt eka sAtha eka samaya meM jAnatA hai| saMpUrNa loka- aloka, dravya kSetra kAla bhAva sahita akramarUpa se kevalajJAna meM jhalakate haiN| yadi aise aMnata loka bhI hoM, to bhI kevalajJAna siMdhu meM biMdu ke samAna haiN| 54 - baMdha kA prasaMga AyegA ? kevalajJAnI bhagavAna apane svarUpa meM lIna rahate haiN| unakA jAnanA dekhanA darpaNavat hotA hai, icchA aura rAga pUrvaka nahIM hotaa| unakA mohanIya karma kSaya ho gayA hai, isaliye dekhane jAnane se unheM baMdha nahIM hotaa| svayaM svataH dikhate haiN| kevalajJAnI bhagavAna sabako jAnate haiM yaha kyoM kahA jAtA hai ? prazna 6 - zuddhAtma tattva kA kyA svarUpa hai ? uttara * kevalajJAna atizaya nirmala jJAna hai, pUrNa jJAna hai, vaha itanA nirmala hotA hai ki binA prayatna ke darpaNa kI taraha sabhI padArtha usameM pratibimbita hote haiN| cUMki vaha mahAna jJAna kevalajJAnI ko hI pragaTa hotA hai isaliye kevalajJAnI bhagavAna kI mahimA batAne ke liye vyavahAra se kahA jAtA hai ki ve sabako dekhate - jAnate haiN| nizcaya se to kevalajJAnI bhagavAna apane AtmA ko hI dekhate - jAnate haiM / zuddhAtma tattva zuddha citprakAzamayI samyagdarzana samyagjJAna samyakcAritra se paripUrNa anaMta sukha svabhAvI karma rahita AnaMda svarUpa hai| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI gAthA - 8 Atma guNoM ko pragaTa karane kI preraNA saMmikta suddhaM hRdayaM mamastaM', tasya gunamAlA guthatasya vIjaM / devAdhidevaM gurU graMtha muktaM, dharma ahiMsA Sima uttamAdhyaM // 1 anvayArtha (saMmikta suddha) zuddha samyaktva (hRdayaM mamastaM) mere hRdaya meM sthita hai (tasya) usakI (gunamAlA) guNamAlA ko (guthatasya) gUMthane kA pragaTa karane kA (bIja) puruSArtha karo (yaha samyaktva svarUpa AtmA] (devAdhidevaM) arihaMta bhagavAna (gurU graMtha muktaM ) parigraha se rahita sacce gurU (dharma ahiMsA) ahiMsA mayI dharma ( vima uttamAdhyaM) uttama kSamAdi guNoM se paripUrNa hai| artha- zuddha samyaktva mere hRdaya meM sthita hai arthAt maiM svayaM zuddhAtmA paramAtmA haiM, isakI guNamAlA ko gUMthane kA puruSArtha kro| yaha zuddha samyaktva svarUpa AtmA devAdhideva arihaMta paramAtmA ke samAna guNoM vAlA, parigraha se rahita nirgrantha guru ke samAna guNoM kA dhArI, ahiMsAmayI vItarAga dharma tathA uttama kSamA Adi anaMta guNoM se paripUrNa hai / prazna 1- zuddha samyaktva mere hRdaya meM sthita hai' isakA kyA tAtparya hai ? uttara - 55 prazna 2 - isa gAthA meM AcArya zrI jina tAraNa svAmI jI ne kyA preraNA dI hai ? uttara AtmA svabhAva se zuddha hai, samyaktva svarUpa hai / AtmA zuddha bhAva meM nivAsa kara rahA hai, zuddha bhAva meM rahane se anaMta guNa pragaTa hote haiN| AcArya zrI jina tAraNa svAmI jI ke atirikta zrI kundakunda AcArya mahArAja zrI nemicandrAcArya jI, zrI amRtacandrAcArya jI ne bhI kahA hai ki jJAna AtmA kA svarUpa hai, vaha zuddha bhAva pUrvaka pragaTa hotA hai| aMtaraMga meM zakti rUpa se vidyamAna hai, zuddha bhAva se paryAya meM vyakta ho jAtA hai| , I AtmA zuddha samyaktva svarUpa hai aura yaha AtmA svabhAva se paramAtmA hai| AtmA meM paramAtma zakti nihita hai, AtmA gurU ke samAna guNoM vAlA arthAt ratnatrayamayI hai ahiMsAmayI dharma aura uttama kSamAdi dharma bhI AtmA ke lakSaNa haiM, isa prakAra yaha zuddha samyaktva svarUpa AtmA ananta guNoM kA dhArI hai| AcArya zrI jina tAraNa svAmI jI ne isa gAthA meM puruSArtha pUrvaka AtmaguNoM ko pragaTa karane kI preraNA dI hai / uttara prazna 3 - 'zuddha samyaktva kI guNamAlA gUMthane kA puruSArtha karo' isakA kyA abhiprAya hai ? AtmA sat puruSArtha se apanI anubhUti pUrvaka dharma ko pragaTa karatA hai| vItarAgI sAdhu pada dhAraNa kara ahiMsA aura kSamA Adi dharma ke lakSaNoM meM AcaraNa karatA hai| apane svarUpa meM lIna hokara cAra ghAtiyA karmoM ko kSaya kara devAdhideva arihaMta hotA hai aura siddha pada ko prApta kara letA hai / isa prakAra aMtaraMga meM chipI huI Atma zaktiyoM ko pragaTa karanA hI guNamAlA gUMthane kA abhiprAya hai / 1- prAcIna pratiyoM me samastaM pAThAntara bhI milatA hai, jisakA artha sabake hRdaya meM sthita hai, aisA jAnanA cAhiye / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI - anvayArtha - (tatvArtha) prayojana bhUta zuddhAtma tattva kI (sArdhaM) zraddhA sahita (tvaM) tuma (darsanetvaM) anubhava karo [ki yaha zuddhAtma tattva] (malaM) maloM se vikAroM se, karmoM se (vimuktaM ) rahita ( saMmikta suddha) samyaktva se zuddha (nyAnaM) jJAna (caranasya) cAritra (vIjaM puruSArtha Adi (suddhasya) zuddha (gunaM ) guNoM kA dhArI hai ( suddhAtma tatvaM) [aise] zuddhAtma tatva ko ( nitvaM) sadaiva nitya ( namAmi ) namaskAra karatA huuN| , artha prayojanIya zuddhAtma tattva kI zraddhA pUrvaka apane svarUpa kA anubhava kro| zuddhAtma tatva samasta karma maloM se rahita, samyaktva se zuddha, jJAna cAritra tathA puruSArtha Adi zuddha guNoM kA dhArI hai| aise mahimAmaya zuddhAtma tattva ko maiM namaskAra karatA hU~ / prazna 1 - AtmA anaMta guNoM kA dhArI hai phira yaha nirbala, parAzrita parAdhIna kyoM rahatA hai ? - gAthA - 9 atizaya mahimA maya zuddhAtma tattva tatvArtha sArdhaM tvaM darsanetvaM, malaM vimuktaM saMmikta suddhaM / nyAnaM gunaM caranasya suddhasya vIrjaM, namAmi nitvaM suddhAtma tatvaM // - uttara AtmA svabhAva se zuddhAtmA paramAtmA hai, anaMta guNoM kA dhArI hai kintu ise apanI sattA zakti kA bodha nahIM hai| anaMta guNoM meM se eka bhI guNa kI pahicAna nahIM hai isaliye zarIrAzrita hokara karma ke udaya janya pariNamana meM, vibhAvoM meM jur3A rahatA hai| zubha - azubha kriyAoM kA apane ko kartA mAnatA hai, ajJAnI banA huA hai isaliye nirbala parAdhIna parAzrita rahatA hai| apanI anaMta guNoM mayI sattA ko jAna le, pahicAna le to svayaM hI tIna loka kA nAtha paramAtmA hai| prazna 2- anaMta guNoM meM jJAna aura anya guNoM kI kyA vizeSatA hai ? uttara anaMta guNoM meM jJAna aisA guNa hai jo jJeyAkAra hokara pariNamatA hai| zeSa anya guNa AkAra rUpa nahIM hote isaliye anAkAra rahate haiM / yahI kAraNa hai ki jJAna savikalpa aura sAkAra hai jabaki anya ananta guNoM meM nirvikalpatA hotI hai| jJAna ke atirikta zeSa sabhI guNa kevala sat rUpa lakSaNa se hI lakSita haiM isaliye sAmAnya athavA vizeSa donoM hI apekSA se vAstava meM anAkAra rUpa hI hote haiN| - 56 prazna 3 - zuddhAtma tattva ko bAra-bAra namaskAra karane kA kyA prayojana hai ? uttara jisa prakAra kisI vyakti ko rAjA se kucha lenA hotA hai to vaha rAjA kA bahumAna karatA hai, isI prakAra sAdhaka jJAnI apane zuddhAtma svarUpa meM lIna honA cAhatA hai isaliye bAra-bAra zuddhAtma tattva ke guNoM kI mahimA gAtA hai, bahumAna karatA hai, namaskAra karatA hai| gAthA - 10 sattAIsa tattvoM meM iSTa nija zuddhAtma tattva je sapta tatvaM SaT darva juktaM, padArtha kAyA guna cetanetvaM / visvaM prakAsaM tatvAni vedaM zrutaM devadevaM suddhAtma tatvaM // * anvayArtha - (sapta tatvaM) sAta tattva (SaT darva) chaha dravya (padArtha) nava padArtha (kAyA) pA~ca Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI astikAya meM (je) jo (cetanetvaM guna) sadA kAla caitanya guNa se (jukta) yukta hai [vaha] (suddhAtma tatva) zuddhAtma tattva (visva) vizva ko (prakAsaM) prakAzita karane vAlA (tatvAni) tattvoM ko (veda) jAnane vAlA hai (zrutaM) zAstra, jinavANI meM [zuddhAtma tattva ko] (devadevaM) devoM kA deva kahA gayA hai| artha- sAta tattva, chaha dravya, nau padArtha aura pA~ca astikAya meM jo caitanya guNa se yukta hai aisA zuddhAtma tattva hI vizva ko prakAzita karane vAlA aura samasta tattvoM ko jAnane vAlA hai, jinavANI meM sarvajJa paramAtmA ne usI ko devoM kA deva kahA hai| prazna 1- tattva, padArtha, dravya aura astikAya kA svarUpa kyA hai? uttara - tattva - vastu ke svabhAva ko tattva kahate haiN| 2. padArtha - jisase puNya-pApa rUpa padoM kA bodha ho use padArtha kahate haiN| 3. dravya - guNoM ke samUha ko dravya kahate haiN| 4. astikAya - bahupradezI dravya ko astikAya kahate haiN| prazna 2- tattva, padArtha, dravya aura astikAya ke bheda batAiye? uttara - tattva - jIva, ajIva, Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa / padArtha - jIva, ajIva, Asrava, baMdha, puNya, pApa, saMvara, nirjarA, mokSa / dravya-jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza, kAla | astikAya - jIvAstikAya, ajIvAskiAya, dharmAstikAya, adharmAstikAya aura AkAzAstikAya / prazna 3- jaba jIva eka hai phira use jIva tattva, jIva padArtha, jIva dravya aura jIvAstikAya kyoM kahA gayA hai? uttara - jIva meM jJAna darzana cetanA bhAva jIva rUpa hI haiM ataH vaha jIva tattva hai| jIva zabda se jJAnAnaMda svabhAvI AtmA (jIva) kA bodha hotA hai ataH vaha jIva padArtha hai / svanAma catuSTaya vAlA hone se vaha jIva padArtha hai| 'davvaM davva sahAvaM' jisakA dravita arthAt pariNamita hone kA svabhAva hai vaha jIva dravya hai| jIva ke asaMkhyAta pradeza hone se usakA eka kSetra hai ataH vaha jIvAstikAya hai| aisA jIva kA dravya kSetra kAla bhAva sva catuSTaya rUpa kathana AtA hai| prazna 4- tattva, padArtha, dravya aura astikAya kisake viSaya haiM ? uttara - zrI jJAna samuccaya sAra jI graMtha meM AcArya zrI mad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja ne gAthA 764 se 832 taka sattAIsa tattvoM kA vizad varNana kiyA hai| vahA~ tattva Adi kisake viSaya haiM yaha spaSTa kiyA hai jo isa prakAra haiM- tattva - dRSTi kA viSaya hai / padArtha- jJAna kA viSaya hai| dravya - cAritra kA viSaya hai| astikAya - tapa kA viSaya hai| gAthA-11 devArAdhanA kA vidhAna, pacahattara guNoM se kalyANa devaM guraM sAstra gunAni netvaM, siddha gunaM solahakAranetvaM / dharma gunaM darsana nyAna caranaM, mAlAya guthataM guna sasvarUpaM // anvayArtha - (deva) deva ke (guraM) gurU ke (sAstra) zAstra ke (gunAni) guNa (siddha guna) siddha ke Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI guNa (solaha kAranetvaM) solaha kAraNa bhAvanA (dharma gunaM ) dharma ke daza lakSaNa (darsana) samyagdarzana (nyAna) samyagjJAna (caranaM) samyakcAritra ke (guna) guNoM se (netvaM) nitya, sadaiva (sasvarUpaM ) sva svarUpa kI (mAlAya) mAlA ko (guthataM) gUMtho / cAra - - artha deva ke 5 guNa pA~ca parameSThI, guru ke 3 guNa tIna ratnatraya, zAstra ke 4 guNa anuyoga, siddha ke 8 guNa, solaha kAraNa bhAvanA, dharma ke dazalakSaNa, samyagdarzana ke 8 aMga, samyagjJAna ke 8 aMga aura 13 prakAra kA samyakcAritra ina guNoM se nija svarUpa kI guNamAlA gU~tho / pacahattara guNoM ke mAdhyama se apane zuddhAtma tattva kA ciMtana - manana, sAdhanA karo yahI deva ArAdhanA kI vidhi hai / pacahattara guNa kauna-kauna se haiM bheda sahita spaSTa kIjiye ? prazna 1 uttara parameSThI 5 arihanta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu ratnatraya 3 samyagdarzana, samyagjJAna, - prazna 2 uttara - samyakcAritra anuyoga 4 prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga, dravyAnuyoga / - siddha ke ATha guNa - 1. samyaktva, 2. darzana, 3. jJAna, 4 agurulaghutva, 5. avagAhanatva, 6. sUkSmatva, 7. vIryatva 8. avyAbAdhatva / , solaha kAraNa bhAvanA 1. darzana vizuddhi 2. vinaya sampannatA 3. zIlavrateSvanaticAra, 4. abhIkSNajJAnopayoga 5. saMvega, 6. zaktitastyAga, 7 zaktitastapa, 8. sAdhu samAdhi, 9. vaiyAvRtyakaraNa, 10. arhatbhakti, 11. AcAryabhakti, 12. bahuzrutabhakti 13. pravacanabhakti 14. Avazyaka aparihANi, 15. mArga prabhAvanA, 16. pravacana vatsalatva / - samyagjJAna ke ATha aMga 1. vyaMjanAcAra varNa pada vAkya ko zuddha par3hanA / 2. arthAcAra anekAnta svarUpa artha ko ThIka-ThIka samajhanA / dharma ke dazalakSaNa - uttama kSamA, mArdava, Arjava, satya, zauca, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanya, brhmcry| samyagdarzana ke ATha aMga niHzaMkita, ni: kAMkSita, nirvicikitsA, amUDhadRSTi, / - * upagUhana, sthitikaraNa, vAtsalya, prabhAvanA / - - - - -- - 58 - 3. ubhayAcAra 4. kAlAcAra 5. vinayAcAra mana vacana kAya se zAstra kI vinaya karanA / 6. upadhAnAcAra - zAstra ko veSTana Adi meM vinaya pUrvaka samhAla kara rkhnaa| 7. bahumAnAcAra bahumAna pUrvaka pATha Adi par3hanA / 8. anihnavAcAra-guru va zAstra kA nAma nahIM chipAnA / teraha prakAra kA cAritra pA~ca mahAvrata ahiMsA mahAvrata, satya mahAvrata, acaurya mahAvrata, - brahmacarya mahAvrata, aparigraha mhaavrt| tIna gupti manogupti, vacanagupti, kAyagupti / pA~ca samiti - IryA samiti, bhASA samiti, eSaNA samiti, AdAna nikSepaNa samiti, pratiSThApanA samiti isa prakAra 75 guNa kahe gaye haiM / pacahattara guNoM kA deva ArAdhanA se kyA saMbaMdha hai ? - pATha Adi zuddha par3hate hue artha ko ThIka-ThIka samajhanA / sAmAyika Adi ke kAla ko TAla kara svAdhyAya karanA / - ina pacahattara guNoM ke dvArA arihaMta siddha bhagavAna ke guNoM kA aura apane sat svarUpa zuddhAtma deva kA ArAdhana karanA vyavahAra se deva ArAdhanA hai| apane upayoga ko zuddha svabhAva meM lagAnA nizcaya se deva kI ArAdhanA hai / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI prazna 3- pacahattara guNoM kA ullekha isa gAthA ke atirikta tAraNa sAhitya meM kahA~ kiyA gayA hai? uttara - pacahattara guNoM kA saMkSipta ullekha vRhad maMdira vidhi meM guNa pATha pUjA ke prathama do zlokoM meM kiyA gayA hai tathA vistRta varNana zrI tAraNa taraNa zrAvakAcAra jI graMtha meM gAthA 323 se 365 taka kiyA gayA hai| zrI paMDita pUjA jI SaT Avazyaka kA adhyAtma maya yathArtha svarUpa batAne vAlA graMtha hai| gAthA-12 adhyAtma sAdhanA nizcaya vyavahAra se samanvita paDimAya gyArA tatvAni peSa, vratAni sIla tapa dAna cetvaM / samikta suddhaM nyAnaM caritraM, sa darsanaM suddha malaM vimuktaM // anvayArtha - (tatvAni peSa) tattvoM ko acchI taraha pahicAna kara, anubhava kara (paDimAya gyArA) darzana Adi gyAraha pratimA (vratAni) ahiMsAdi pA~ca aNuvrata (sIla) saptazIla - 3 guNavrata, 4 zikSAvrata (tapadAna) tapa aura dAna meM (cetva) citta lagAo arthAt inako dhAraNa karo aura (malaM vimukta) karma maloM se rahita (saMmikta suddha) zuddha samyagdarzana (nyAnaM caritra) samyagjJAna, samyakcAritra mayI (sa darsanaM suddha) zuddha svarUpa kA darzana kro| artha - tattvoM ko acchI taraha pahicAna kara, anubhava karake, gyAraha pratimA, pA~ca aNuvrata, sapta zIla (tIna guNavrata, cAra zikSAvrata) tathA tapa, dAna meM citta lagAo arthAt inako dhAraNa karo aura samasta karma maloM se rahita samyagdarzana, jJAna, cAritramayI zuddhAtma svarUpa kA darzana kro| prazna 1- 'paDimAya gyArA tatvAni peSa' kA artha spaSTa kIjiye? uttara - saMsAra meM jIva-ajIva do tattva pradhAna haiM, ina donoM ko bhedajJAna pUrvaka bhinna-bhinna parakhakara acchI taraha jAnakara, anubhava karake darzana pratimA, vrata pratimA, sAmAyika pratimA, proSadhopavAsa pratimA, sacitta tyAga pratimA, anurAga bhakti pratimA, brahmacarya pratimA, Arambha tyAga pratimA, parigraha tyAga pratimA, anumati tyAga pratimA aura uddiSTa tyAga pratimA, ina gyAraha pratimAoM kA pAlana kro| gyAraha pratimAoM kA AcaraNa samyagdarzana pUrvaka dezavirata nAma ke pA~caveM guNasthAna meM hotA hai| prazna 2- vratAni zIlaM kA kyA artha hai? uttara - vratAni se yahA~ pA~ca aNuvrata liye gaye haiM-ahiMsANuvrata, satyANuvrata, acauryANuvrata, brahmacaryANuvrata, parigraha pramANa aNuvrata / zIlaM kA abhiprAya sapta zIla se hai| tIna guNavrata divrata, dezavrata, anarthadaNDavrata aura cAra zikSAvrata - sAmAyika, proSadhopavAsa, bhogopabhoga parimANa tathA atithi saMvibhAga isa prakAra ina sAta ko yahA~ sapta zIla kahA gayA hai| prazna 3- pratimA evaM vratAcaraNa ke pAlana meM kyA sAvadhAnI rakhanA cAhiye? uttara - samyagdarzana sahita pariNAmoM kI vizuddhatA pUrvaka Atmonnati kI zreNiyoM para ArohaNa karane ko pratimA kahate hai| pA~ca aNuvrata, tIna guNavata, cAra zikSAvrata ina 12 vratoM kA vizuddha bhAva pUrvaka niraticAra pAlana karanA vratAcaraNa hai / pratimA va vratAcaraNa dhArI zrAvaka paMcama Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI guNasthAnavartI hote haiM ataeva Atma kalyANArthI bhavya jIvoM ko ucita hai ki pahale dharma kA vAstavika svarUpa samajheM, mukti ke mArga ko jAneM,tattvoM kA sahI jJAna kareM, apane AtmA ke svabhAva-vibhAva ko jaaneN| samyagdarzana sahita vibhAva tyAgane aura svabhAva kI prApti rUpa apane guNoM ko pragaTa karane ke liye zrAvaka tathA munivrata kI sAdhaka bAhya aura antaraMga kriyAyeM va unake phala ko jAneM, pazcAt yathAzakti vrata aMgIkAra kreN| prazna 4- pratimA tathA vratAcaraNa ke niraticAra pAlana karane kA kyA phala hai? uttara - jo jIva pratimA aura vratAcaraNa kA niraticAra pAlana karatA hai tathA mRtyu ke samaya samAdhi dhAraNa karake vrata evaM pratimA saMbaMdhI doSoM ko dUra karatA hai, vaha zrAvaka ke vratoM kA pAlana karake solahaveM svarga taka utpanna hotA hai vahA~ se Akara manuSya paryAya prApta karake mokSa jAtA hai| gAthA - 13 samyagdRSTi sAdhaka kI caryA syAdvAda se sampanna mUlaM gunaM pAlaMti je visuddhaM, suddhaM mayaM nirmala dhArayetvaM / nyAnaM mayaM suddha dharati cittaM, te suddha disTI suddhAtma tatvaM // anvayArtha - (je) jo jIva, jo sAdhaka (mUlaM guna) mUlaguNoM kA (visuddha) vizuddha bhAvoM se (pAlati) pAlana karate haiM (suddha mayaM nirmala) zuddha bhAva maya nirmalatA ko (dhArayetva) dhAraNa karate haiM (suddha) zuddha (nyAnaM mayaM) jJAnamayI (suddhAtma tatvaM) zuddhAtma tattva ko (dharaMti cittaM) citta meM dharate haiM (te) ve (suddha disTI) zuddha dRSTi haiN| artha - jo jIva mUlaguNoM kA vizuddha bhAvoM se pAlana karate haiM, zuddha bhAvamaya nirmalatA ko dhAraNa karate haiM, parama jJAnamayI zuddhAtma tattva ko citta meM dharate haiM, ciMtavana karate haiM ve zuddha dRSTi mokSamArgI sAdhaka haiN| prazna 1- mUlaguNa kise kahate haiM, kisa bhUmikA meM kauna se mUlaguNa hote haiN| uttara - prathama bhUmikA meM pAlana kiye jAne vAle guNoM ko mUlaguNa kahate haiN| 1. zrAvaka kI bhUmikA meM pA~ca udambara (bar3a, pIpala, Umara, kaThUmara, pAkara ke phala) aura tIna makAra (madya, mAMsa, madhu ) ke tyAga karane ko aSTa mUla guNa kahate haiN| 2. samyagdRSTi jJAnI kI bhUmikA meM saMvega, nirveda, niMdA, garhA, upazama, bhakti, vAtsalya, anukampA ina guNoM ke pAlana karane ko aSTa mUla guNa kahate haiM / 3. sAdhu pada meM 28 mUlaguNa hote haiM - pA~ca mahAvrata, pA~ca samiti, pA~ca indriya nirodha,chaha Avazyaka, sAta anya guNa / pA~ca mahAvrata - ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, aparigraha / pA~ca samiti-IryA, bhASA, aiSaNA, AdAnanikSepaNa, pratiSThApanA / pAMca indriya nirodha - sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu, karNa ina pA~ca indriyoM para saMyama hotA hai| chaha Avazyaka - sAmAyika, stavana, vaMdanA, svAdhyAya, pratikramaNa, kAyotsarga / sAta anya guNa - kezaloMca, acelakatva, asnAna, bhUmizayana, adantadhovana, khar3e-khar3e bhojana, eka bAra bhojn| vizeSa - zrI jina AcArya tAraNa svAmI jI ne nizcaya aura vyavahAra ke samanvaya pUrvaka 28 mUlaguNa isa prakAra batAye haiM - samyagdarzana ke 10bheda, samyagjJAna ke 5 bheda, 13 prakAra kA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI 61 cAritra / (zrI nyAna samuccayasAra jI graMtha kI gAthA - 382 evaM vRhad maMdira vidhi meM guNa pATha pUjA zloka - 9 ke AdhAra para) - gAthA - 14 nirmala samyaktva kA dhArI samyagdRSTi saMkAya doSaM mada mAna muktaM anAya SaT karma mala paMcavIsa . anvayArtha - (saMkAya doSaM) zaMkAdi ATha doSa (mada) jJAnAdi ATha mada (mAna) ahaMkAra, abhimAna se (mukta) dUra rahane vAlA ( mUDhaM trayaM) tIna mUr3hatA ( anAya SaT karma) chaha anAyatana (mala paMcavIsa) paccIsa doSoM kA ( tiktasya) tyAga karane vAlA (mithyA mAyA) mithyA mAyA ko (na disTaM) nahIM dekhane vAlA (nyAnI) jJAnI (mala karma) karma maloM se (mukta) mukta ho jAtA hai| artha - zaMkA Adi ATha doSoM se, jJAna Adi ATha prakAra ke mada, ahaMkAra se dUra rahane vAlA, tIna mUDhatA aura chaha anAyatana samyagdarzana ke ina paccIsa doSoM kA tyAgI, mithyA mAyA ko nahIM dekhane vAlA jJAnI karma baMdhanoM se mukta ho jAtA hai| prazna 1- samyagdarzana ke 25 doSa kauna-kauna se haiM? uttara 1 mUDhaM trayaM mithyA mAyA na visTaM / tiktasya nyAnI mala karma muktaM // - | ATha doSa -zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, mUr3ha dRSTi, anupagUhana, asthitikaraNa, avAtsalya, aprabhAvanA ATha madajJAna mada, pUjA mada (dhanamada) kula mada, jAti mada, balamada, Rddhi mada, tapa mada, rUpa mada / tIna mUr3hatA - deva mUr3hatA, loka mUDhatA, pAkhaMDa muuddh'taa| chaha anAyatana kudeva, kugurU, kudharma aura tIna inako mAnane vAle samyagdarzana hone para ina paccIsa doSoM kA abhAva ho jAtA hai| | prazna 2- samyagdRSTi jJAnI kI aMtaraMga sthiti kaisI hotI hai ? uttara nizcaya se maiM eka haiM, darzana jJAna maya sadA arUpI hU~, kiMcit mAtra anya para dravya, paramANu mAtra bhI merA nahIM hai, aisA jise nizcaya hai, aise samyagdRSTi jJAnI ke jIvana meM cAhe jaise zubhAzubha karma kA udaya Aye, jisake bhaya se tIna loka ke jIva bhI kAMpa uTheM parantu samyagdRSTi jJAnI apane jJAna bhAva se calAyamAna nahIM hotaa| aise nirmala dRDha zraddhAna vAlA jJAnI samasta karma maloM se mukta ho jAtA hai| gAthA - 15 svAnubhava meM citprakAza se paripUrNa zuddhAtma tattva suddhaM prakAsaM suddhAtma tatvaM, samasta saMkalpa vikalpa muktaM / ratnatrayaM laMkRta visvarUpaM, tatvArtha sArdhaM bahubhakti juktaM // anvayArtha - (suddhAtma tatvaM) zuddhAtma tattva (suddhaM prakAsa) zuddha prakAzamayI jJAna jyoti svarUpa (samasta ) sabhI prakAra ke (saMkalpa vikalpa) saMkalpa-vikalpoM se (muktaM ) rahita (ratnatrayaM) ratnatraya se (laMkRta) alaMkRta, suzobhita (visvarUpaM ) paramAtma svarUpa hai ( tatvArtha) [aise ] prayojanabhUta zuddhAtma Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI tattva kI (bahubhakti) bahuta bhakti, samarpaNa bhAva se (juktaM) yukta hokara (sAdha) sAdhanA kro| artha - zuddhAtma tattva zuddha prakAzamayI samasta saMkalpa-vikalpoM se rahita, ratnatraya se alaMkRta apanA hI paramAtma svarUpa hai| aise prayojana bhUta zuddhAtma tattva kI bahuta bhakti yukta hokara sAdhanA kro| prazna 1- jJAnI apane satsvarUpa kI sAdhanA kisa prakAra karatA hai? uttara - zuddhAtma tattva parama prakAzamAna kevalajJAna jyoti svarUpa lokAloka prakAzaka hai| samasta saMkalpa-vikalpoM se rahita hai arthAt mana meM hone vAle bhAvoM se mukta, ratnatrayamayI parama brahma paramAtma svarUpa hai, bhedajJAna pUrvaka aisA satzraddhAna jJAna karake jJAnI apane sat svarUpa kI bahuta bhakti yukti pUrvaka sAdhanA karatA hai| prazna 2- jJAnI sAdhaka kI aMtaraMga sAdhanA kisa prakAra vRddhiMgata hotI hai? uttara - jJAnI aMtaraMga meM caitanya mAtra vastu ko dekhatA hai aura zuddhanaya ke Alambana dvArA usameM ekAgra hokara apane parama tattva kA anubhava karatA hai, jisase usake samasta Asrava bhAvoM kA abhAva hotA hai aura trikAlavartI padArthoM ko jAnane vAlA kevalajJAna pragaTa ho jAtA hai / isa prakAra jJAnI kI sAdhanA uttarottara vRddhiMgata hotI huI pUrNatA ko prApta hotI hai| prazna 3- zuddhAtma tattva kI anubhUti huI yaha kaise jAneM ? uttara - svAnubhUti hone para -1.zuddhAtmA jJAna prakAza rUpa anubhava meM AtA hai| 2. saMkalpa-vikalpoM se rahita nirvikalpa avasthA hotI hai| 3. ratnatraya maya abheda avasthA hotI hai| 4. anubhUti ke kAla meM deha kA koI bhI bhAna nahIM rahatA hai| 5. para dravya, saMyoga aura saMyogI bhAvoM kA bodha nahIM rahatA hai| prazna 4- anubhava kise kahate haiM? uttara - paM. zrI banArasIdAsa jI ne anubhava kA svarUpa nATaka samayasAra meM isa prakAra kahA hai - vastu vicArata dhyAvateM, mana pAve vizrAma | rasa svAdata sukha Upajai,anubhava tAko nAma || prazna 5- zuddhAtma tattva indriya gamya kyoM nahIM hai? uttara - zuddhAtma tattva sparza, rasa, gaMdha aura zabda se rahita niraMjana hai isaliye kisI bhI indriya dvArA grahaNa nahIM kiyA jA sktaa| svAnubhava pratyakSa se hI jAnA jA sakatA hai, isa kAraNa zuddhAtma tattva indriya gamya nahIM hai| gAthA-16 caitanya lakSaNa mayI dharma kI atizaya mahimA je dharma lInA guna cetanetvaM, te duSya hInA jina suddha disttii| saMproSi tatvaM soi nyAna rUpa, brajati moya pinameka etvaM // anvayArtha - (je) jo jIva (guna cetanetva) caitanya guNa mayI (dharma) svabhAva meM (lInA) lIna hote haiM (te) ve (duSya hInA) du:khoM se rahita (jina) antarAtmA (suddha disTI) zuddha dRSTi haiM (nyAna rUpa) jJAna svarUpI (tatva) zuddhAtma tattva ko (saMproSi) anubhava meM prApta karake (soi) vaha jJAnI (pinameka) eka kSaNa meM (etvaM) hI (moSyaM) mokSa ko (brajaMti) cale jAte haiM, prApta kara lete haiN| artha- jo jIva caitanya guNamayI dharma meM lIna hote haiM, ve duHkhoM se rahita aMtarAtmA zuddha dRSTi Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI kahalAte haiN| ve jJAnI, apane jJAna svarUpI zuddhAtma tattva kA anubhava karate hue eka kSaNa meM hI mokSa ko prApta kara lete haiN| prazna 1 - AcArya zrI jina tAraNa svAmI jI ne apane granthoM meM dharma kA kyA svarUpa batalAyA hai ? uttara - AcArya zrI jina tAraNa svAmI jI ne apane sabhI granthoM meM AtmA ke caitanya lakSaNa svabhAva ko dharma kahA hai, jo sampUrNa jinavANI kA sAra hai| udAharaNa svarUpa kucha granthoM ke gAthAMza isa prakAra haiM - 1. cetanA lakSaNo dharmo / AtmA kA caitanya lakSaNa svabhAva dharma hai| (paMDita pUjA gA. - 9) 2. zuddha dharmaM ca proktaM ca, cetanA laSyano sdaa| trikAlI cetanA lakSaNa svabhAva ko zuddha dharma kahA gayA hai| (tAraNa taraNa zrAvakAcAra gAthA - 168) 3. dhammaM ca ceyanatvaM, cetana laSyanehi saMjuttaM / caitanya lakSaNa se saMyukta honA, usakA anubhava karanA hI dharma hai| (nyAna samuccaya sAra gAthA - 710) 4. dhamma sahAva uttaM, ceyana saMjutta Sipana sasarUvaM / karmoM ko kSaya karane vAle sva svarUpa caitanya svabhAva se saMyukta honA dharma hai| (upadeza zuddha sAra gAthA -27) isI prakAra anyatra bhI jAnanA caahiye| yahI caitanya lakSaNa dharma hai, jisameM lIna hone mAtra se samasta du:khoM kA abhAva hotA hai aura apane caitanya svabhAva meM lIna hokara jJAnI eka kSaNa mAtra meM mukti ko prApta kara lete haiN| prazna 2 - jaina AcAryoM ne dharma ke saMbaMdha meM kyA dezanA dI hai? uttara - 1.daMsaNa mUlo dhammo / samyagdarzana dharma kA mUla hai| (zrI kundakundAcArya, darzana pAhur3a gAthA -2) 2. dhammo dayA visuddho| jo dayA se vizuddha hai vaha dharma hai| (zrI kundakundAcArya, bodha pAhur3a gAthA -25) 3. mohakkhoha vihINo, pariNAmo appaNo dhammo / moha aura kSobha arthAt rAga-dveSa se rahita AtmA kA pariNAma dharma hai| (zrI kundakundAcArya, bhAva pAhur3a gAthA -83) 4.saMsAra du:khata: satvAn yo dharatyuttame sukhe| jo prANiyoM ko saMsAra ke duHkha se uThAkara uttama sukha meM dharatA hai vaha dharma hai| (zrI samaMtabhadrAcArya, ratnakaraNDa zrAvakAcAra gAthA -2) 5. sadRSTi jJAna vRttAni dharma dharmezvarA viduH dharma ke Izvara tIrthaMkara arihaMta bhagavAna ne samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra ko dharma kahA hai| (zrI samaMtabhadrAcArya, ratnakaraNDa zrAvakAcAra gAthA -3) 6.dhammo maMgalamukkaTeM ahiMsA saMjamo tavo / dharma utkRSTa maMgala hai jo ahiMsA saMyama tapa svarUpa hai| (uttarAdhyayana sUtra evaM samaNasuttaM) varddhate ca tathA meghAtpUrva jAtA mahIruhAH / tathA cidrUpa sad dhyAnAt dharmazcAbhyudaya prada: // jisa prakAra pahale se Uge hue vRkSa, megha ke jala se vRddhi ko prApta hote haiM, usI prakAra zuddha cidrUpa ke dhyAna se dharma bhI vRddhi ko prApta hotA hai aura nAnA prakAra ke kalyANoM ko pradAna karatA hai| (zrI bhaTTAraka jJAnabhUSaNa jI, tattvajJAna taraMgiNI-14/9) 7. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI 64 maoNDala evaM abhyAsa ke prathama varSa (paricaya) prazna prazna patra - zrI mAlArohaNa samaya -3 ghaMTA abhyAsa ke prazna - gAthA 1 se 16 pUrNAMka - 100 noTa : sabhI prazna hala karanA anivArya hai| zuddha spaSTa lekhana para aMka die jaaveNge| prazna 1 - rikta sthAnoM kI pUrti kIjie - (aMka 245=10) (ka) paripUrNa atIndriya Anandamaya dazA ko prApta karane meM kAraNabhUta niyAmaka kAraNoM ko kahate haiN| (kha) paMcaparameSThI .................kA anubhava karate haiN| (ga) samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra kI zreNiyoM para cddh'naa................hai| (gha) samyakdRSTi scce....................hai| (Ga) apane AtmasvarUpa ke anubhava pramANa bodha honA hii................hai| prazna 2 - satya/asatya kathana likhie - (aMka 2 x 5=10) (ka) kevalI bhagavAna lokAloka ko jAnate haiM AtmA ko nahIM, aisA kaheM to asaMbhava doSa aayegaa| (kha) zarIra anaMta guNa vAlA hai| (ga) tattva to dRSTi kA viSaya hai| (gha) sAmAyika Adi ke kAla ko TAla kara svAdhyAya karanA caahiye| (Ga) paMDita pUjA jI SaT Avazyaka kA yathArtha svarUpa batAne vAlA graMtha hai| prazna 3- sahI vikalpa cunakara likhiye - (aMka 2 x 5=10) (ka) mokSa kA sukha kaisA hai- (1) kSaNika (2) iMdriyAtIta (3) zarIra sahita (4) vaibhava sahita (kha) samasta dravyoM ko yugapat jAnate haiM- (1) saMsArI (2) muni (3) AcArya (4) kevalajJAnI (ga) prayojanabhUta tattva haiM (1) paramAtmA (2) AtmA (3) aMtarAtmA (4) zuddhAtmA (gha) vastu ke svabhAva ko kahate haiM- (1) tattva (2) padArtha (3) dravya (4) astikAya (Ga) "davvaM davva sahAvaM" pratIka hai- (1) pudgala (2)AkAza kA (3) dharma kA (4) jIvadravya kA prazna 4 - sahI jor3I banAiye- staMbha-ka staMbha-kha (aMka 245=10) madya mAMsa madhu mUlaguNa bar3apIpala iMdriya IryA, bhASA makAra rasanA, ghrANa umbara bhUmizayana samiti prazna 5 - atilaghu uttarIya prazna (30 zabdoM meM koI pA~ca) (aMka 4x 5= 20) (ka) pratimA tathA vratAcaraNa ke niraticAra pAlana karane kA kyA phala hai? (kha) tattva padArtha dravya astikAya kA kyA svarUpa hai? (ga) kevalajJAna kI kyA vizeSatA hai? (gha) mokSa kA sukha aura zuddha samyaktva kyA hai? (Ga) saMsAra kise kahate haiM? (athavA) tIsarI gAthA meM AcArya mahArAja ne kauna se pA~ca sUtra diye haiM? prazna 6 - laghu uttarIya prazna (50 zabdoM meM koI pA~ca) (aMka 645= 30) (1) mAlArohaNa kA kyA artha hai ? (2) anaMta catuSTamaya AtmA kI sattA hai to pragaTa kyoM nahIM hai ? (3) uvaMkAra meM paMca parameSThI kisa prakAra garbhita hai? (4) zuddha samyaktva kI mAlA gUMthane kA kyA puruSArtha hai ? (5) "paMDimAya gyArA tattvAnipeSaM" kA artha spaSTa kIjie? (6) zuddhAtma tattva iMdriya gamya kyoM nahIM hai? zuddhAtma tattva kI anubhUti kA lakSaNa kyA hai ? prazna 7 - dIghra uttarIya prazna - (koI eka) (aMka 1x 10 = 10) (ka) TippaNI likhie - 1. tAraNa svAmI ke graMthoM meM dharma kA svarUpa 2. samyagdarzana ke 25 doss| (kha) TippaNI likhie - 1. mUlaguNa 2. pratimA evaM vrata (ga) paMcahattara guNoM ke bheda evaM usakA deva ArAdhanA se kyA saMbaMdha hai? spaSTa kiijie| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI gAthA - 17 saMsAra se mukta aura ziva sukha se yukta hone kA puruSArtha je suddha disTI saMmikta suddhaM, mAlA gunaM kaMTha hridaya virulitaM / tatvArtha sAdhaM ca karoti nitvaM, saMsAra mukta siva sauSya vIja // anvayArtha - (je) jo (suddha disTI) zuddha dRSTi (saMmikta suddha) zuddha samyaktvI hai (mAlA guna) jJAna guNa mAlA ko (kaMTha hidaya) hRdaya kaMTha meM (virulita) jhUlatI huI dekhatA hai (ca) aura (nitva) sadaiva, nitya hI (tatvArtha) zuddhAtma tattva kI (sAdha) sAdhanA (karoti) karatA hai [yahI] (saMsAra muktaM) saMsAra se mukta hone aura (siva sauSya) mokSa sukha ko prApta karane kA (vIja) puruSArtha hai| artha-jo zuddha dRSTi zuddha samyaktvI haiM, jinakA samyaktva zuddha ho gayA hai arthAt maiM AtmA hU~ zarIra nahIM hU~, yaha dRr3ha zraddhAna ho gayA hai, ve AtmajJAnI jJAna guNamAlA ko hRdaya kaMTha meM virulita hotI huI arthAt jhulatI huI dekhate haiM aura nitya hI zuddhAtma tattva kI sAdhanA karate haiN| yahI saMsAra se mukta hone kA aura mokSa ke sukha ko prApta karane kA saccA puruSArtha hai| prazna 1- jJAnI saMsAra se mukta hokara mukti ke sukha ko kaise prApta karate haiM? uttara - apane zuddhAtma svarUpa ke anubhava se jinakI dRSTi zuddha huI hai, jo samyaktva se zuddha haiM ve jJAnI apane hRdaya kaMTha meM jJAna guNoM kI mAlA jhUlatI huI dekhate haiM arthAt unheM apane zuddhAtmA kA smaraNa dhyAna rahatA hai aura samasta para dravyoM se apanI dRSTi haTAkara apane iSTa zuddhAtma tattva kI sAdhanA meM rata rahate haiM, isI satpuruSArtha se jJAnI saMsAra se mukta hokara mukti ke parama utkRSTa sukha ko prApta karate haiN| prazna 2- zuddha dRSTi satpuruSArtha ke aMtargata kyA karate haiM? uttara - zuddha dRSTi jJAnI audayika Adi para bhAvoM ke samUha kA parityAga karake zarIra, indriya aura vANI ke agocara apane kAraNa paramAtma svarUpa mamala svabhAva ko dhyAte haiM aura zuddha bodha maya ziva svarUpa mokSa ko prApta karate haiN| gAthA - 18 samavazaraNa carcA (jinopadeza meM jJAna guNa mAlA kI mahimA) nyAnaM gunaM mAla sunirmaletvaM, saMSepa guthitaM tuva guna anaMtaM / ratnatrayaM laMkRta sa svarUpaM, tatvArtha sAdhaM kathitaM jinendraM // anvayArtha - (kathitaM jinendra) jinendra bhagavAna ne kahA hai (nyAnaM guna) jJAna guNoM kI (mAla) mAlA zuddhAtma svarUpa] (sanirmaletva) atyaMta nirmala hai, isameM (tuva guna anaMta) tumhAre ananta guNa (ratnatrayaM) ratnatraya se (laMkRta) alaMkRta (sa svarUpa) nija svarUpa meM (saMSepa guthitaM) saMkSepa meM guMthe hue haiM inheM pragaTa karane ke liye] (tatvArtha) prayojana bhUta zuddhAtma tattva kI (sAdha) sAdhanA kro| artha - tIrthaMkara paramAtmA bhagavAna mahAvIra svAmI ne kahA - jJAna guNoM kI mAlA nija zuddhAtma svarUpa atyanta nirmala hai, isameM tumhAre ananta guNa ratnatraya se alaMkRta nija svarUpa meM guMthe hue haiM, inheM pragaTa karane ke liye prayojanIya zuddhAtma tattva kI sAdhanA ArAdhanA kro| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI prazna 1- isa gAthA meM samavazaraNa carcA se kyA tAtparya hai? uttara - samavazaraNa meM zrI tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra svAmI ne apanI divya dhvani meM jJAna guNamAlA arthAt zuddhAtma svarUpa kI mahimA kA kathana kiyA aura rAjA zreNika ne zrI vIraprabhu se aneka prazna pUche, unakA samAdhAna prApta kiyA isa gAthA meM samavazaraNa kI carcA kA yahI tAtparya hai| [yaha prazna aura samAdhAna Age kI gAthAoM meM diye gaye haiM] prazna 2- ananta guNa pragaTa kaise hote haiM? uttara - zuddhAtma tattva kI sAdhanA karane vAlA sAdhaka jIva svarUpa ke lakSya pUrvaka prAraMbha se anta taka nizcaya kI mukhyatA rakhakara vyavahAra ko gauNa karate jAte haiM isaliye sAdhaka dazA meM nizcaya kI mukhyatA ke bala se sAdhaka ke aMtara meM zuddhatA kI vRddhi hotI jAtI hai arthAt guNa pragaTa hote jAte haiN| prazna 3- AtmA meM anaMta guNa haiM aisA batalAne kA prayojana kyA hai? uttara - AtmA meM anaMta guNa hai aisA batalAne kA prayojana anaMta guNoM ke abheda piMDa nija AtmA kI pahacAna karAnA hai| jisake Azraya se sarvaguNoM meM nirmala paryAya pragaTa hotI hai aura krama se AtmA mukta dazA ko prApta ho jAtA hai| gAthA-19 rAjA zreNika kA prazna (guNamAlA ko prApta karegA kauna) zrenIya picchanti zrI vIranAthaM, mAlAzriyaM mAgaMti neyacakraM / dharanendra indraM gandharva jayaM, naranAha cakraM vidyA dharetvaM // anvayArtha-(zrenIya) rAjA zreNika (zrI vIranArtha) zrI vIranAtha prabhu se (mAlAzriyaM) ratnatrayamayI zreSTha mAlA ke bAre meM (picchanti) pUchate haiM (neyacakra) sneha bhakti pUrvaka pradakSiNA dekara [jJAna guNamAlA (mArgati) mAMgate haiM [zreNika jAnanA cAhate haiM ki yaha jJAna guNamAlA] (dharanendra) dharaNendra (indra) indra (gandharva) gandharva (jaSyaM) yakSa (naranAha) rAjA, mahArAjA (cakraM) cakravartI (vidyA dharetvaM) vidyAoM ke dhArI vidyAdhara Adi [kisako milegI] ? artha- rAjA zreNika bhagavAna mahAvIra svAmI se ratnatrayamayI zreSTha mAlA zuddhAtma svarUpa ke saMbaMdha meM pUchate haiM aura atyaMta bhakti pUrvaka pradakSiNA dekara jJAna guNamAlA ko mAMgate haiM, rAjA zreNika zrI vIranAtha prabhu se nivedana karate haiM ki yaha jJAna guNamAlA dharaNendra, indra, gaMdharva, yakSa, rAjA, mahArAjA, cakravartI, vidyAdhara Adi kisako prApta hogI? prazna 1- zrI mahAvIra bhagavAna kI divyadhvani meM jJAna guNa mAlA kI mahimA sunakara rAjA zreNika atyaMta Anandita hue| unhoMne bhagavAna se pUchA-prabho! yaha ratnatraya mayI jJAna guNa mAlA kyA hai? uttara - bhagavAna ne divya dhvani meM kahA ki AtmA akhaMDa Ananda svabhAva vAlA hai, jisameM ananta darzana, ananta jJAna, ananta sukha, ananta vIrya Adi ananta guNa haiN| yaha ratnatraya mayI jJAna guNa mAlA apanA Atma svarUpa hai| aise caitanya mUrti nija AtmA kI zraddhA karo, usameM lIna rho| ratnatraya mayI mAlikA ko dhAraNa karo, isI se kevalajJAna pragaTa hotA hai| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI prazna 2- jJAna guNamAlA kI mahimA sunakara rAjA zreNika ne kyA kiyA? uttara - rAjA zreNika jJAna guNa mAlA kI mahimA sunakara atyaMta prasanna Anandita hue aura unakI bhAvanA huI ki yaha ratnatraya mAlikA maiM le luuN| cUMki kSAyika samyaktva unake hRdaya meM Ananda kI urmiyA~ jAgrata kara rahA thA, unakA roma-roma AtmAnubhUti se AplAvita thaa| samyak zraddhA, bhakti se otaprota ve samyak cAritra dhAraNa karane kI prabala bhAvanA se prazna pUcha rahe the| unhoMne bar3I vinaya bhakti pUrvaka bhagavAna kI tIna pradakSiNAyeM dekara kahA-ki prabho ! yaha ratnatraya mAlikA mujhe de do| prazna 3- bhagavAna mahAvIra svAmI ne kyA kahA? uttara - bhagavAna mahAvIra svAmI ne kahA ki he rAjA zreNika ! yaha ratnatraya mayI jJAna guNa mAlA mA~gane se nahIM miltii| yaha koI sAmAnya vastu nahIM hai| prazna 4- rAjA zreNika ne kyA vicAra kiyA aura bhagavAna se kyA pUchA? uttara - rAjA zreNika ne vicAra kiyA ki yaha jJAna guNa mAlA to koI vizeSa vastu hai / yaha kise milegI? praznoM ke adhiSThAtA rAjA zreNika punaH prazna karate haiM ki yaha jJAna guNoM kI mAlA kauna prApta kara sakatA hai ? kyA indra ? kyA dharaNendra ? kyA gaMdharva ? kyA yakSa? kyA cakravartI ? kyA vidyAdhara ? kAmadeva yA aura koI any| cUMki sAMsArika dRSTi se zreSTha pada ye hI haiN| isa saMdarbha meM agalI gAthA avatarita hotI hai| gAthA-20 puna: prazna-guNamAlA prApti kI prabala jijJAsA kiM dipta ratnaM bahuvihi anaMta, kiM dhana anaMtaM bahubheya juktaM / kiM tikta rAja banavAsa letvaM,kiM tava tavetvaM bahavihi anaMtaM // anvayArtha-(ki) kyA [jinake pAsa] (bahuvihi) bahuta prakAra ke (anaMta) ananta (dipta ratna) prakAzita ratna haiM (ki) kyA [jo] (bahubheya) bahuta prakAra ke (anaMta) ananta (dhana) dhana se (jukta) yukta haiM, sampanna haiM (kiM) kyA [jinhoMne (rAja) rAjya ko (tikta) chor3akara, tyAgakara (banavAsa letvaM) vanavAsa le liyA hai (kiM) kyA [jo] (bahuvihi) bahuta prakAra se (anaMta) aneka prakAra kA (tava tavetva) tapa tapate haiM kyA unheM yaha jJAna guNamAlA milegI ? artha- jinake pAsa bahuta prakAra ke ananta prakAzita ratna haiM? kyA ve ise prApta kareMge? jo bahuta prakAra ke dhana se saMpanna haiM yA jinhoMne rAjya ko tyAgakara vanavAsa le liyA hai athavA jo aneka prakAra se bahuta tapasyA karate haiM ? kyA unheM yaha jJAna guNamAlA prApta hogI? prazna 1- isa gAthA ke praznoM ko spaSTa kIjiye? uttara - rAjA zreNika pUchate haiM ki yaha ratnatrayamayI jJAna guNa mAlA kyA unako milegI-jinake pAsa bahuta prakAra ke hIre javAharAta Adi prakAzita aneka ratna haiM? kyA unako milegI, jo kuberoM ke samAna bahuta prakAra kI dhana rAzi ke svAmI haiM? kyA jinane rAjya kA tyAga karake vanavAsa le liyA, bAhya veSa banA liyA hai unako milegI? jo bahuta prakAra se tapasyA karate haiM, kyA unako yaha ratnatraya mAlikA milegI? Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI prazna 2- yaha saba pUchane meM rAjA zreNika kA abhiprAya kyA thA? uttara - rAjA zreNika bahuta jijJAsu jIva the, unakA abhiprAya thA ki yaha jJAna guNamAlA kisako prApta hogI kyoMki ve svayaM use prApta karanA cAhate the| prazna 3- bhagavAna mahAvIra svAmI ne kyA kahA? uttara - bhagavAna mahAvIra svAmI ne kahA ki he rAjA zreNika ! nija zuddhAtma svarUpa ratnatraya mAlikA bAhara kI kisI vibhUti se yA kisI prakAra ke kriyA kAMDa se nahIM milatI kyoMki yaha ratnatrayamayI AtmA kA svarUpa hai, yaha jJAna guNa mAlA mAtra svAnubhUti pUrvaka hI jJAna meM jAnane meM AtI hai| jina jIvoM ko Atma svarUpa kA zraddhAna jJAna hotA hai ve apane jJAna svabhAva kA darzana aura anubhava karate haiN| gAthA -21 bhagavAna mahAvIra svAmI ne kiyA samAdhAna zrI vIranAtha uktaMti suddha, sunu zrenirAyA mAlA gunAtha / kiM ratna kiM artha kiM rAjanAtha, kiM tava tavetvaM navi mAla disTaM // anvayArtha - (zrI vIranAthaM) zrI vIranAtha prabhu (suddha) zuddhatA pUrvaka [oMkAra dhvani meM] (uktaMti) kahate haiM (zrenirAyA) he rAjA zreNika ! (mAlA gunAtha) prayojanIya mAlA ke guNoM ko (sunu) suno (kiM ratna) kyA ratna (kiM artha) kyA dhana (kiM rAjanAtha) kyA rAjya (kiM tava tavetva) kyA tapa tapane vAle [yaha koI bhI] (mAla) jJAna guNa mAlA ko (navi) nahIM (disTa) dekha skte| artha- zrI vIranAtha prabhu zuddhatA pUrvaka divya dhvani meM kahate haiM - he rAjA zreNika ! prayojanIya mAlA ke guNoM ko arthAt zuddhAtma svarUpa kI mahimA ko suno, use prApta karane meM kyA ratna, kyA dhana, kyA rAjya, kyA tapasyA karane vAle, yaha koI bhI jJAna guNamAlA ko nahIM dekha sakate, svAnubhUti ko upalabdha nahIM kara skte| prazna 1- bhagavAna mahAvIra svAmI ne rAjA zreNika se kyA kahA? uttara - kevalajJAnI zrI mahAvIra bhagavAna kahate haiM ki he rAjA zreNika ! zuddha cidAnanda mayI yaha jJAna guNamAlA apanA hI zuddhAtma svarUpa hai| nija svarUpa kI anubhUti karane meM ratnoM kA, dhana kA, rAja vaibhava kA, kore tattva jJAna kA yA satzraddhAna rahita kore tapa tapane kA kyA prayojana hai ? jisake pAsa ratna, dhana Adi vastueM hoM aura dRSTi azuddha ho, mithyAdRSTi ho use yaha ratnatraya mAlikA dikhAI nahIM degI arthAt nija zuddhAtma svarUpa anubhava meM nahIM aayegaa| prazna 2- jIva ke saMsAra meM paribhramaNa kA kyA kAraNa hai ? uttara - anAdi se jIva ne apane svarUpa ko nahIM jAnA hai| yaha zarIra hI maiM hU~ - yaha zarIrAdi mere haiM, maiM ina sabakA kartA hU~, aisA anAdi se mAna rahA hai,yaha agRhIta mithyAtva saMsAra paribhramaNa kA kAraNa hai| prazna 3- jIva ke kalyANa kA mArga kaise banatA hai? uttara - manuSya bhava meM saba zubha yoga prApta hue haiM, buddhi milI hai, svastha zarIra aura puNya kA udaya hai| inakA sadupayoga apane zuddhAtma svarUpa ko jAnane, bhedajJAna karane aura vastu svarUpa kA vicAra karane meM kareM, isase hI jIva ke kalyANa kA mArga banatA hai| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI prazna 4- ratnatraya mAlikA ko prApta karane kA kyA upAya hai? uttara - anAdi ananta zuddha caitanya svarUpa ke sammukha hokara nija svabhAva kI ArAdhanA karanA hI ratnatraya mAlikA ko prApta karane kA upAya hai| prazna 5- satya dharma ko jIva kyoM bhUle haiM aura usakA svarUpa kyA hai? uttara - anAdi kAla se jIva, zubhAzubha bhAva meM ruci hone se satya dharma nija zuddhAtma svarUpa ko bhUle haiN| AtmA svayaM ananta guNa nidhAna ananta catuSTaya kA dhArI Ananda svarUpa hai, isako jAne binA jIva bAhya meM dharma karanA cAhate haiN| zubhAcaraNa puNya ko dharma mAnate haiM, puNya kI vibhUti ko hitakArI lAbhadAyaka mAnate haiM / dayA, dAna, vrata, niyama, saMyama Adi zubhAcaraNa puNya bandha kA kAraNa hai| eka mAtra apanA caitanya svarUpa zuddha svabhAva hI dharma hai| gAthA - 22 Atma darzana meM dhana Adi kAryakArI nahIM kiM ratna kA bahuvihi anaMta, kiM artha artha nahi kopi kaarj| kiM rAjacakraM kiM kAma rUpaM, kiM tava tavetvaM bina suddha disTI // anvayArtha - (bahuvihi) [Atmadarzana meM ] bahuta prakAra ke (anaMta) ananta (ratna) ratnoM kA (kiM) kyA (kAja) kArya hai (artha) dhana kA [bhI] (kiM artha) kyA prayojana hai (kopi) koI bhI (kAja) kAryakArI (nahi) nahIM hai (kiM rAja) kyA rAjA (cakra) kyA cakravartI (kiM kAma rUpa) kyA kAmadeva (kiM tava tavetva) kyA tapa tapane vAle (bina suddha disTI) binA zuddha dRSTi ke koI bhI zuddhAtma svarUpa ko nahIM dekha sktaa| artha- jJAna guNamAlA kI prApti arthAt zuddhAtma svarUpa kA darzana karane ke liye bahuta prakAra ke ananta ratnoM kA kyA kAma hai ? dhana kA bhI isameM kyA prayojana hai ? arthAt koI bhI bAhya vastu Atma darzana meM kAryakArI nahIM hai| kyA rAjA, kyA cakravartI, kyA kAmadeva, kyA tapasyA karane vAle, binA zuddha dRSTi ke koI bhI guNamAlA zuddhAtma svarUpa ko nahIM dekha sakate, AtmAnubhUti nahIM kara skte| prazna 1- isa gAthA kA kyA abhiprAya hai? uttara - nija AtmAnubhUti karane meM bahuta prakAra ke ratnoM kA kyA kAma hai ? kuberoM ke samAna vipula dhana kI bhI kyA AvazyakatA hai ? arthAt zuddhAtma svarUpa kI prApti karane meM (paramAtmA kA darzana karane meM) ina bAhya padArthoM kI koI AvazyakatA nahIM hai| rAjA,mahArAjA, cakravartI, kAmadeva, vidyAdhara yA tapa ke tapane vAloM kA bhI isameM kyA kAma hai ? binA zuddha dRSTi ke koI bhI pada yA kriyA Adi se apane svarUpa kI anubhUti nahIM ho sakatI aura binA samyagdarzana ke mukti kI prApti nahIM hotii| prazna 2- puNya ko dharma mAnane vAle jIva kI aMtaraMga icchA kyA hotI hai? uttara - sarvajJa bhagavAna ne kahA hai ki jo jIva puNya ko dharma mAnatA hai vaha mAtra bhoga kI hI icchA rakhatA hai kyoMki puNya ke phala se svargAdi ke bhogoM kI prApti hotI hai isaliye jise puNya kI bhAvanA hai tathA vaibhava Adi meM sukha kI kalpanA hai, usake aMtara meM bhoga kI arthAt saMsAra kI hI Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI bhAvanA hai, mokSa kI bhAvanA nahIM hai| rAga ko, puNya ko dharma mAnane vAlA jIva mithyAdRSTi saMsArI hai| prazna 3- ratnatraya mAlikA ke darzana hetu bhagavAna kA kyA upadeza hai? uttara - AtmA acintya sAmarthyavAna hai| isameM ananta guNa haiN| yaha ratnatraya mayI hai arthAt parama sukha, parama zAnti, paramAnanda kA bhaMDAra hai| usakI ruci hue binA upayoga para se haTakara sva meM nahIM A sktaa| jina jIvoM ko pApa bhAvoM kI ruci hai, unakA to kahanA hI kyA hai ? parantu puNya kI ruci vAle bhI bAhya tyAga kareM, tapa kareM, dravyaliMga dhAraNa kareM parantu jaba taka zubha kI ruci hai, taba taka upayoga para se haTa kara svasanmukha nahIM hotA aura yaha ratnatraya mayI jJAna guNa mAlA bhI prApta nahIM ho sakatI aura na mokSa ho sktaa| abhiprAya yaha hai ki binA zuddha dRSTi (samyagdarzana) ke ratnatraya kI mAlikA ko koI nahIM dekha sakatA / ratnatraya mAlikA ke darzana hetu bhagavAna kA aisA upadeza hai| gAthA-23 Atma darzana kA bAhya veSa se saMbaMdha nahIM je indra dharanendra gaMdharva jayaM, nAnA prakAra bahubihi anaMtaM / te naMtaM prakAra bahubheya kRtvaM, mAlA na disTa kathitaM jinendr|| anvayArtha - (jinendra) bhagavAna mahAvIra svAmI ne (kathita) kahA (je) jo (indra) indra (dharanendra) dharaNendra (gaMdharva) gaMdharva (jaya) yakSa (nAnA prakAre) nAnA prakAra ke (bahubihi) bahuta bheda vAle (anaMta) aneka deva haiM (te) ve (naMtaM prakAra) aneka prakAra ke deva (bahubheya) bahuta prakAra ke veSa (kRtva) kareM, banAyeM, to bhI] (mAlA) jJAna guNamAlA, zuddhAtma svarUpa ko (na disTaM) nahIM dekha sakate, Atma darzana, Atma anubhava nahIM kara skte| artha- bhagavAna mahAvIra svAmI ne rAjA zreNika se kahA - jo indra, dharaNendra, gaMdharva, yakSa Adi aneka prakAra ke bahuta bheda vAle aneka deva haiM, ve aneka prakAra ke deva bahuta prakAra ke veSa banAyeM, aneka prakAra kI vikriyA kareM to bhI jJAna guNamAlA kA darzana nahIM kara sakate, veSa banAne mAtra se zuddhAtma svarUpa kI anubhUti nahIM ho sktii| prazna 1- isa gAthA kA abhiprAya spaSTa kIjiye? uttara - bhagavAna mahAvIra svAmI ne kahA- he rAjA zreNika ! yaha jo indra, dharaNendra, gandharva, yakSa Adi anekoM taraha ke bahuta se deva upasthita haiM, inameM se nija svabhAva kA lakSya kisako hai ? nijAtma darzana kA kisI veSa, paryAya aura paristhiti se sambandha nahIM hai| zuddha dRSTi ke binA jJAna guNa mAlA kI prApti asaMbhava hai aura jo zuddha dRSTi haiM yA hoMge vaha kisI bhI paryAya meM aura kisI bhI paristhiti meM ho sakate haiM kyoMki dharma meM koI jAti-pAMti, kula paryAya kA bheda bhAva nahIM hotA / manuSya yA deva kyA ? nArakI aura tiryaMca bhI nija zuddhAtmAnubhUti dvArA dharma ko upalabdha karake paramAtmA bana sakate haiM, Atma darzana rUpa dharma kI upalabdhi karane meM zuddha dRSTi hI pramukha upAya hai| isakA bAhya veSa aura kriyA se koI saMbaMdha nahIM hai| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI prazna 2- saMsAra meM kisa jIva ko ratnatraya mAlikA prApta ho sakatI hai ? uttara - saMsAra ke samasta jIvoM meM se kisI bhI saMjJI paMcendriya paryAptaka bhavya jIva ko nija zuddhAtmAnubhUti (samyagdarzana) dvArA ratnatraya mAlikA prApta ho sakatI hai| prazna 3- mukti zrI kA varaNa kauna karatA hai ? uttara - pA~ca indriya aura mana kI ora pravartita buddhi ko jo puruSArthI bhavya jIva para lakSya meM jAne se roka kara Ananda mayI AtmA kI ora unmukha hotA hai, vaha mokSa mahala kI sIr3hiyoM para car3hatA hai, use hI yaha jJAna guNamAlA zuddhAtmAnubhUti rUpa prApta hotI hai aura vahI mukti zrI kA varaNa karatA hai| gAthA-24 samyakadRSTi nirvikArI sAdhaka karate haiM svarUpa darzana je suddha disTI saMmikta juktaM, jina ukta satyaM su tatvArtha sAdhaM / AsA bhaya lobha asneha tikta, te mAla disTa hiMdai kaMTha rulitaM // anvayArtha - (je) jo (suddha disTI) zuddha dRSTi (samikta) samyaktva se (jukta) yukta haiM (jina ukta) jinendra bhagavAna ke vacanAnusAra (satyaM) satya svarUpa (su tatvArtha) prayojanIya nija zuddhAtma tattva kI (sAdha) sAdhanA karate haiM (AsA) AzA (bhaya) bhaya (lobha) lobha (asneha) sneha kA (tikta) tyAga karate haiM (te) ve (mAla) jJAna guNamAlA ko (hidai kaMTha) apane hRdaya kaMTha meM (rulita) jhulatI huI (disTa) dekhate haiN| artha-jo zuddha dRSTi samyaktva se yukta haiM, jinendra bhagavAna ke vacanAnusAra prayojanIya sat svarUpa zuddhAtma tattva kI sAdhanA karate haiM aura AzA, bhaya, lobha, sneha kA tyAga karate haiN| ve jJAnI jJAna guNamAlA ko apane hRdaya kaMTha meM jhulatI huI dekhate haiN| prazna 1- isa gAthA kA abhiprAya kyA hai? uttara - isa gAthA kA abhiprAya yaha hai ki jinheM nija svabhAva kA anubhava ho gayA hai| jo zuddha dRSTi nizcaya samyaktva se yukta haiM aura jinavANI kathita tattva kI yathArtha pratIti sahita apane iSTa zuddhAtma svarUpa kI sAdhanA meM rata rahate haiM tathA Ananda maya rahane meM bAdhaka kAraNa AzA, bhaya, lobha, sneha, Adi kA tyAga karate haiN| ve jJAnI apane hRdaya kaMTha meM jJAna guNamAlA ko jhulatI huI dekhate haiM arthAt nija zuddhAtma tattva kA svasaMvedana meM pratyakSa darzana karate haiM aura Ananda-paramAnanda meM rahate haiN| prazna 2- rAjA zreNika bhagavAna mahAvIra se prazna karate haiM ki yaha ratnatraya guNamAlA hRdayakaMTha meM kaba jhUlatI hai? yaha kaise pUrNatA ko prApta karatI hai ? uttara - bhagavAna kI divya dhvani meM samAdhAna hotA hai ki he rAjA zreNika ! samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra kI ekatA rUpa yaha guNamAlA krama pUrvaka jIva ke puruSArtha aura karmoM ke upazama, kSaya, kSayopazama se pragaTa hotI hai| jaba jIva apane puruSArtha se Atma bodha kara samyagdarzana prApta karatA hai, taba hI samyagjJAna kA udaya hotA hai| jisa taraha dIpaka prajjvalita hote hI prakAza ho jAtA hai, usI taraha samyagdarzana rUpI dIpaka prajjvalita hote hI samyagjJAna Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI rUpa prakAza ho jAtA hai kintu samyakcAritra krama rUpa uttarottara hotA hai| prathama anantAnubaMdhI kaSAya caukar3I ke kSaya pUrvaka caturtha guNasthAna hotA hai phira apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya catuSka ke kSaya pUrvaka paMcama guNasthAna hotA hai| tatpazcAta pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke kSaya pUrvaka chaTavA~, sAtavA~ guNasthAna arthAt muni dazA hotI hai| saMjvalana kaSAya ke aura cAra ghAtiyA karmoM ke kSaya pUrvaka arihaMta dazA hotI hai| ve arihaMta cAra aghAtiyA karmoM kA kSaya kara siddha banate haiN| isa taraha se yaha ratnatraya guNamAla hRdaya kaMTha meM jhUlate hue pUrNatA ko prApta hotI hai| prazna 3- 'je suddha disTI saMmikta jukta' se kyA abhiprAya hai ise do bAra kyoM kahA hai? uttara - buddhi pUrvaka svarUpa kA nirNaya aMtara se svIkAra karane para jo mAnyatA badalatI hai,samyak hotI hai ise samyaktva kahate haiN| samyaktva ke binA svAnubhava nahIM hotA aura svAnubhava pUrvaka hI samyagdarzana hotA hai| svAnubhava eka dazA (paryAya) hai jo jIva ko anAdi kAla se nahIM huI, parantu darzana mohanIya kA upazama hote hI pragaTa hotI hai| isa svAnubhava kI adbhuta mahimA hai| svAnubhava meM hI mokSamArga hai| svAnubhava meM jo Ananda hai, vaha Ananda jagata meM kahIM bhI nahIM hai| prazna 4- AzA, bhaya, lobha sneha kyA haiM, inakA AtmA se kyA sambaMdha hai? uttara - AzA - cAha ko AzA kahate haiN| yaha kAma abhI nahIM huA, lekina aba ho jAyegA, aisA nahIM huA, to aisA ho jAyegA, yaha mAyA kA cakra hI AzA hai aura saMsArI jIva isI AzA se jIte haiN| strI, putra, parivAra, dhana, vaibhava, parigraha isI AzA kI pUrti ke liye haiN| yadi AzA na ho, to phira inakI kyA jarUrata hai ? yaha AzA moha kI tIvratA meM hotI hai, jo ajJAna bhAva hai| avrata dazA meM AzA chUTatI nahIM hai| bhaya - zaMkita hone, Darane ko bhaya kahate haiN| samyagdRSTi ke saMsArI sAta bhaya chUTa jAte haiM parantu no kaSAya rUpa bhaya tathA saMjJA rUpa bhaya sattA meM rahate haiM isaliye karmodaya janya sthiti meM bhayabhItapanA hotA hai, yaha bhI ajJAna bhAva hai| moha ke kAraNa zaMkA-kuzaMkA aura bhaya hotA hai, yaha bhI avrata dazA meM chUTatA nahIM hai| lobha- parigraha kI mUrchA, dhana vaibhava kI cAha aura saMgraha karane ko lobha kahate haiN| lobha pApa kA bApa hai, jaba taka jIva pApAdi ke saMyoga meM avrata dazA meM rahatA hai, taba taka yaha hotA hai, isI se nAnA prakAra ke vikalpa bhaya aura cintAyeM hotI haiN| sneha- lagAva, apanatva, priyatA, prema bhAva ko sneha kahate haiN| sneha kA baMdhana hI saMsAra hai, yaha rezama kI gAMTha kI taraha sUkSma hotA hai, sahaja meM nahIM chUTatA, yaha pramAda kA aMga bhI hai, strI Adi ke sneha vaza jIva saMsAra meM rulatA hai| yaha saba pariNAma cAritra mohanIya ke kAraNa avrata dazA meM hote haiM aura inake sadbhAva meM jIva apane svabhAva kI ora dRSTi nahIM kara paataa| AtmA se inakA koI sambandha nahIM hai aura yaha AtmA ke svabhAva meM nahIM haiM parantu jaba taka vibhAva rUpa pariNamana hai aura avrata bhAva hai, taba taka yaha saba hote haiM, inake hote hue jIva apane svarUpa kI sAdhanA nahIM kara sakatA / AzA, bhaya, lobha, sneha kA tyAga hone para parivAra Adi se moha bhAva chUTane para jaba saMyama bhAva AtA hai, taba apane svarUpa kI surata rahatI hai aura vaha sAdhaka apane svabhAva kI sAdhanA karatA huA AnaMda meM rahatA hai| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna 5 uttara 73 zrI mAlArohaNa jI gAthA 24 se 31 taka 'hRdaya kaMTha rulitaM' zabda kA vizeSa prayoga huA hai, isakA kyA abhiprAya hai ? - uttara gAthA - 25 - - saMyamI ucca pAtratA vAle sAdhakoM ko dikhatI hai jinasya uktaM je suddha visTI, saMbhiktadhArI bahuguna samiddhaM / te mAla disTa hide kaMTha rulitaM mukti pravesaM kathitaM jinendraM // anvayArtha - (jinasya uktaM ) bhagavAna mahAvIra svAmI ne kahA hai ki (je) jo (suddha disTI) zuddha dRSTi (saMbhiktadhArI) samyaktva ke dhArI (bahuguna) bahuta guNoM se (samiddhaM) samRddhavAna haiM (te) ve (mAla) jJAna guNa mAlA ko (hide kaMTha) apane hRdaya kaMTha meM (rulitaM) jhUlatI huI (visTa) dekhate haiM ( mukti pravesa ) mukti meM praveza karate haiM [ aisA ) (jinendra) jinendra bhagavantoM ne (kathitaM kathana kiyA hai, nirUpaNa kiyA hai| zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja vItarAgI jJAnI Atma sAdhanA meM niraMtara saMlagna rahane vAle mahApuruSa the| unhoMne apanI Atma sAdhanA ke aMtargata upayoga ko aMtaraMga meM sthita kara, pA~ca jJAna ke sthAna nirdhArita kara sAdhanA kI thii| jaise mati jJAna kA sthAna kaMTha meM, zruta jJAna kA sthAna hRdaya meM nirdhArita kiyA hai| isa nirdeza ke anusAra 'hRdaya kaMTha meM jhUlatI huI dekhate haiM' isakA artha huA ki apane mati zruta jJAna meM svarUpa kA smaraNa rahatA hai| samyagdRSTi, vratI zrAvaka, mahAvratI sAdhu, zreNI para car3hane vAle sAdhu Adi ko apanIapanI pAtratAnusAra jJAna meM apanA svabhAva jhalakatA hai| AtmA kI anaMtaguNa mAlA ko kaMThahAra banAyA yahI 'hRdaya kaMTha rulitaM' kA abhiprAya hai / - - artha - bhagavAna mahAvIra svAmI ne divya saMdeza meM kahA- jo zuddha dRSTi samyaktva ke dhArI bahuta guNoM se samRddhavAna haiN| ve jJAna guNamAlA ko apane hRdaya kaMTha meM jhulatI huI dekhate haiM, unheM apane zuddhAtma svarUpa kA bodha rahatA hai, vahI jJAnI saMsAra se mukta hokara parama AnaMdamayI mokSa pada ko prApta kara lete haiN| prazna 1- bahuta guNoM se samRddhavAna kA kyA artha hai, saMyamI sAdhaka kisa prakAra jJAna guNa mAlA ko dekhate haiM ? uttara jo 'zuddha dRSTi apane dhruva svabhAva kI sAdhanA karate haiM, jo samyaktva ke dhArI bahuta guNoM se samRddhavAna haiN| unake ahiMsA uttama kSamAdi guNa pragaTa ho jAte haiM jinakI pAtratA bar3ha jAtI hai arthAt paMcama Adi guNasthAnoM meM saMyama, tapa maya jIvana banAte hue, nija svabhAva kI sAdhanA ArAdhanA meM rata rahate haiM, ve samyadRSTi jJAnI, jJAna maI jJAna guNamAlA ko apane hRdaya kaMTha arthAt sva saMvedana meM jhUlatI huI dekhate haiN| nija svabhAva meM lIna hokara mukti meM praveza karate haiM aisA kevalajJAnI jinendra paramAtmA kI divya dhvani meM nirUpaNa kiyA gayA hai / prazna 2 - rAjA zreNika bhagavAna mahAvIra svAmI se pUchate haiM ki he prabhu ! kSAyika samyaktva aura tIrthakara prakRti kA baMdha hone para bhI maiM cAritra dazA aMgIkAra kyoM nahIM kara pA rahA huuN| isakA kyA kAraNa hai ? bhagavAna mahAvIra svAmI kahate haiM ki he rAjA zreNika ! tumheM darzana mohanIya kI tIna evaM - jJAna guNamAlA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna 3 uttara zrI mAlArohaNa jI 74 anaMtAnubaMdhI kaSAya catuSka ke abhAvapUrvaka kSAyika samyaktva pragaTa ho gayA hai aura tIrthaMkara prakRti kA baMdha bhI ho gayA / samyaktva hone ke pahale yazodhara munirAja ke gale meM sarpa DAlane se tumheM naraka Ayu kA baMdha ho gayA hai isaliye saMyama dhAraNa karane ke bhAva nahIM ho rahe haiN| saMyama deva Ayu kA kAraNa hai| samyagdarzana ke pUrva Ayu baMdha na huA ho, to usa jIva ko niyama se saMyama ke bhAva hote haiM aura vaha devagati jAtA hai / - - rAjA zreNika pUchate haiM ki mukti meM praveza kisakA hotA hai ? jisa jIva ne samyagdarzana ke dvArA jJAnAnanda svabhAvI nija bhagavAna AtmA ko apanatvarUpa se svIkAra kiyA hai| samyagjJAna dvArA jise apanatva rUpa se jAnA hai| usI meM samarpaNa hai, lInatA hai vahI zuddha dRSTi samyaktva ke dhArI bahuta guNoM se samRddhavAna haiM, unhIM jIvoM kA mukti meM praveza hotA hai| gAthA - 26 vItarAgI sAdhu rakhate haiM niraMtara svabhAva kA smaraNa saMmikta suddhaM mithyA viraktaM, lAjaM bhayaM gArava jevi tiktaM / te mAla disTa hridai kaMTha rulitaM, muktasya gAmI jinadeva kathitaM // anvayArtha (jevi ) jo koI bhI bhavya jIva (saMmikta suddha) zuddha samyaktva ke dhArI haiM (mithyA viraktaM ) mithyAtva se virakta haiM (lAjaM) lAja (bhayaM) bhaya (gArava) gArava kA ( tiktaM) tyAga karate haiM (te) ve (mAla) jJAna guNa mAlA ko (hridai kaMTha) apane hRdaya kaMTha meM (rulitaM) jhUlatI huI (disTaM) dekhate haiM (muktasya) mukti ko (gAmI) prApta karate haiM [aisA ] ( jinadeva ) jinendra bhagavAna ne (kathitaM ) kahA hai| artha - jo koI bhavya jIva zuddha samyaktva ke dhArI haiM, mithyAtva se virakta haiM, lAja, bhaya, gArava kA tyAga karate haiM, ve jJAnI jJAna guNamAlA ko apane hRdaya kaMTha meM jhulatI huI dekhate haiM, sva saMvedana kA pratyakSa rasAsvAdana karate hue mukti ko prApta karate haiM, zrI jinendra bhagavAna kA aisA maMgalamaya upadeza hai| prazna 1- isa gAthA kA abhiprAya kyA hai ? uttara jo AtmAnubhavI jIva samyaktva se zuddha haiM, mithyAtva se virakta haiM tathA loka lAja, bhaya, gArava (ahaMkAra) Adi doSoM ko tyAga kara vItarAgI sAdhu pada dhAraNa karate haiM, ve jJAnI ratnatraya mayI jJAna guNamAlA ko apane hRdaya kaMTha meM jhUlatI huI dekhate haiN| apane caitanya svarUpa kA anubhavana karate haiM tathA apane zuddha svabhAva meM lIna hokara mukti ko prApta karate haiN| prazna 2 - lAja aura gArava kA svarUpa kyA hai ? uttara lAja - zarma, saMkoca, maryAdA apane satsvarUpa ko chipAnA lAja hai / jaba taka saMsAra kI apekSA, dUsaroM kA mahatva aura mAnyatA rahatI hai, taba taka yaha loka lAja rahatI hai / antara kI saMkoca vRtti, apane svarUpa kA pUrNa svAbhimAna, bahumAna na hone para yaha lAja rahatI hai isIliye yaha AvaraNa vastrAdi pahane jAte haiM, maryAdA kA baMdhana rahatA hai, jo ina sabako chor3a detA hai vaha nirbandha, nirgrantha ho jAtA hai| gArava * ahaMkAra, pada, sattA, sAmAjika adhikAra kA gaurava rakhanA gArava hai, rAga bhAva kA aMza bhI vidyamAna rahanA gArava hai| yaha gArava chUTane para hI vItarAgatA AtI hai| gArava kA artha Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI hai- lobha, vajana, jimmedArI, bar3appana kA bhAna rahanA, yaha saba chUTane para hI AkiMcanyapanA, vItarAgatA hotI hai| prazna 3- vItarAgI bhAvaliMgI sAdhu kI mahimA kyA hai? uttara - sAdhu nija svarUpa meM nirantara jAgrata rahate haiN| dravya svabhAva kA avalambana lekara vibhAvoM se nivRtta ho jAte haiN| ratnatraya ke dhArI, mukti ke adhikArI, pracura svasaMvedana meM rata, vItarAgI bhAvaliMgI, dharma zukla dhyAna meM rata rahane vAle, sAMsArika prapaMcoM se mukta munirAja satat svarUpa meM ramaNa karate haiN| gAthA -27 pramatta-apramatta kA jhUlA jhUlane vAle dekhate haiM - jJAna guNamAlA je darsanaM nyAna cAritra suddha, mithyAta rAgAdi asatyaM ca tiktaM / te mAla disTaM hRidai kaMTha rulitaM, saMmikta suddhaM karma vimuktaM // anvayArtha - (je) jo jJAnI sAdhaka (darsana) samyagdarzana (nyAna) samyagjJAna (cAritra) samyak cAritra se (suddha) zuddha haiM (mithyAta) mithyAtva (ca) aura (asatyaM) asatya (rAgAdi) rAgAdi bhAvoM ko (tikta) tyAga dete haiM (te) ve [jJAnI] (mAla) jJAna guNa mAlA ko (hidai kaMTha) apane hRdaya kaMTha meM (rulita) jhUlatI huI (disTa) dekhate haiM [tathA] (samikta suddha) zuddha samyaktva sahita (kama vimukta) karmoM se mukta ho jAte haiN| artha- jo jJAnI sAdhaka samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra se zuddha haiM, mithyAtva aura asatya rAgAdi bhAvoM ko tyAga dete haiM, ve jJAnI jJAna guNamAlA ko apane hRdaya kaMTha se jhulatI huI dekhate haiM tathA zuddhAtma zraddhAna sahita svAnubhava meM ramaNa karate hue karmoM se mukta ho jAte haiN| prazna 1- isa gAthA meM AcArya zrI mad jina tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja ne jJAnI sAdhu kI sAdhanA kA jo rahasya vyakta kiyA hai, use spaSTa kIjiye? uttara - jo jJAnI sAdhaka samyagdarzana jJAna cAritra se zuddha haiM arthAt vItarAgI sAdhu pada para sthita haiM, jinakA mithyAtva chUTa gayA hai, jo kSaNabhaMgura rAgAdi bhAvoM meM yukta nahIM hote, balki jJAyaka svarUpa kI sAdhanA meM lIna rahate haiM, pramatta-apramatta guNasthAnoM meM jhUlA jhUlate haiM aura svAnubhavAmRta kA pAna karate haiN| vaha jJAnI apane hRdaya kaMTha meM ratnatrayamayI jJAna guNamAlA ko jhUlatI huI dekhate haiM arthAt hara kSaNa cidAnanda mayI dhruvadhAma kA anubhava karate haiN| isI zuddha samyaktvamayI svabhAva lInatA ke bala se karmoM se chUTakara mukti ko prApta karate haiN| prazna 2- AtmA meM anaMta guNa haiM phira jJAna guNamAlA hI kyoM kahA hai? uttara - jAnane kA kArya ekamAtra jJAna karatA hai, anya guNoM meM jAnane kI kriyA nahIM hotii| jJAna kA svabhAva sva - para prakAzaka hai arthAt jJAna svayaM ke sAtha - sAtha anya guNoM ko bhI jAnatA hai AtmA ke anaMta guNoM meM jJAna guNa pradhAna hai isaliye jJAna guNamAlA kahane meM anaMta guNa samAhita ho jAte haiN| prazna 3- vItarAgI bhAvaliMgI sAdhu kI aMtaraMga sthiti kaisI hotI hai ? uttara - vItarAgI jJAnI sAdhu saMsAra kI icchA nahIM rakhate, ve saMsAra se vimukha hokara mokSa mArga para Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI calate haiM, svabhAva meM subhaTa haiM, antara meM nirbhaya haiM, unheM kisI karmodaya yA upasarga kA bhaya nahIM hai| munirAja ko paMcAcAra, vrata niyama ityAdi zubha bhAvoM ke samaya bhI bhedajJAna kI dhArA, zuddha svarUpa kI cAritra dazA nirantara vartatI rahatI hai| ve dhruva svabhAva kA avalambana lekara vizeSa samAdhi sukha pragaTa karane ko utsuka rahate haiN| svarUpa meM kaba aisI sthiratA hogI jaba zreNI mAMr3akara pUrNa vItarAga dazA pragaTa hogii| kaba aisA avasara AyegA jaba paripUrNa kevalajJAna svabhAva pragaTa hogA / kaba aisA parama dhyAna hogA ki AtmA zAzvata rUpa se zuddha svabhAva meM lIna ho jaayegaa| aisI aMtaraMga sthiti vAle vItarAgI sAdhu samasta karmoM ko kSaya karake apane ananta guNoM ko pragaTa kara ratnatraya mAlikA se suzobhita hokara mukti zrI kA varaNa karate haiN| gAthA-28 dhyAnI yogI dekhate haiM caitanya camatkAra padasta piMDasta rUpasta cetaM, rUpA atItaM je dhyAna juktaM / Arati raudraM maya mAna tiktaM, te mAla disTa hidai kaMTha rulitaM // anvayArtha- (je) jo jJAnI yogI (padasta) padastha dhyAna (piMDasta) piMDastha dhyAna (rUpasta) rUpastha dhyAna meM (ceta) citta lagAte haiM (rUpA atIta) rUpAtIta (dhyAna) dhyAna meM (jukta) lIna hote haiM (Arati) Arta dhyAna (raudra) raudra dhyAna [aura] (maya mAna) mada mAna kA (tiktaM) tyAga karate haiM (te) ve yogI jJAnI (mAla) jJAna guNamAlA ko (hidai kaMTha) hRdaya kaMTha meM (rulitaM) jhulatI huI (disTa) dekhate haiN| artha- svAnubhava sampanna jo jJAnI puruSa padastha, piMDastha, rUpastha dhyAna meM citta lagAte haiM, rUpAtIta dhyAna meM lIna hote haiM, Arta raudra dhyAna aura mada mAna kA tyAga karate haiN| ve AtmadRSTA yogI jJAna guNamAlA ko apane hRdaya kaMTha meM jhulatI huI dekhate haiM, unheM apane Atma svarUpa kA niraMtara smaraNa dhyAna rahatA hai| prazna 1- samyagdRSTi jJAnI dhyAnI yogI caitanya camatkAra kA darzana kisa prakAra karate haiM ? uttara - jo Arta raudra dhyAna, mada, mAna Adi vikArI bhAvoM se rahita bhadra pariNAma vAle haiN| svarUpa meM Anandita rahate haiN| jo jJAnI caitanya svarUpa meM sthita hone ke lakSya se padastha, piNDastha, rUpastha dharma dhyAna meM citta lagAte haiN| Atma svarUpa kA ciMtavana karate haiM aura siddha ke samAna karmoM se rahita nija svabhAva ke rUpAtIta dhyAna meM lIna rahate haiN| aise samyagdRSTi jJAnI-dhyAnI, vItarAgI, yogI, ratnatrayamayI jJAna guNa mAlA ko apane hRdayakaMTha meM jhUlatI huI dekhate haiM arthAt nija zuddhAtma svarUpa kA svAnubhUti meM pratyakSa anubhava karate haiN| prazna 2- sAdhu jIvana kyA hai? uttara - jJAna, dhyAna, tapa hI sAdhu jIvana hai| sAdhu mAtra jJAna-dhyAna meM lIna rahate haiN| jinake pApa, viSaya, kaSAya chUTa gaye haiM aura AzA, sneha, lobha, lAja,bhaya,gArava kSaya ho gaye haiM, jo samasta saMyoga sambandha se mukta ho gaye haiN| vaha apane svarUpa meM lInatA rUpa Atma dhyAna karate haiN| unake chaTavAM - sAtavAM guNasthAna hone se dharma dhyAna hotA hai| zreNI mAMr3ane para zukla dhyAna hotA hai, jo AThaveM guNasthAna se Upara le jAtA hai, jisase kevalajJAna pragaTa hotA hai| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI prazna 3- padastha Adi cAroM dhyAna kA saMkSipta svarUpa kyA hai? uttara - padasthaM maMtra vAkyasthaM, piNDasthaM svAtma ciMtanaM / rUpasthaM sarva cidrUpaM, rUpAtItaM niraMjanam // padastha- maMtra, vAkya aura padoM meM citta ko sthira karanA padastha dhyAna hai| piNDastha - nijAtma svarUpa ke ciMtavana meM ekAgra honA piMDastha dhyAna hai| rUpastha - zuddha cidrUpa kA ciMtavana karanA rUpastha dhyAna hai| rUpAtIta-niraMjana trikAlI zuddhAtmA kA dhyAna rUpAtIta dhyAna hai| ye cAroM dhyAna saMsthAna vicaya dharma dhyAna ke bheda haiN| prazna 4- AcArya deva ne yahA~ padastha piNDastha rUpastha dhyAna meM citta lagAte haiM aura rUpAtIta dhyAna meM yukta hote haiM aisA kisa kAraNa se kahA hai ? uttara - prathama tIna dhyAna savikalpa ciMtana rUpa haiM, yaha tInoM dhyAna dharma dhyAna meM garbhita haiN| rUpAtIta dhyAna zAMta zUnya vikalpa rahita dhyAna hai aura yaha ciMtavana se atIta, mAtra jJAtA dRSTA rUpa se jJAnAnubhava rUpa hai| yaha pUrNa nirvikalpa hone se zukla dhyAna ke samAna hai, isa kAraNa se aisA kathana kiyA hai| dhyAna : vizeSa tathya 1. kisI eka vicAra yA Alambana para citta kA ekAgra ho jAnA dhyAna hai| dhyAna kI avasthA meM zarIra atyanta bhArahIna, mana sUkSma aura zvAsa-prazvAsa alakSita pratIta hote haiN| 2. prathama bhUmikA meM dhyAna kA abhyAsa karane se dainika jIvana caryA meM sAdhaka moha se vimukta ho jAtA hai| jyoM-jyoM vaha moha se vimukta hotA hai, tyoM-tyoM use dhyAna meM saphalatA milatI hai| dhyAna janita Ananda kI anubhUti hone para vyakti ko bhautika jagata meM hone vAlI kuTilatA, ghRNA, svArtha, parigraha, viSaya bhoga Adi nIrasa evaM nirarthaka pratIta hone lagate haiN| 3. asta, vyasta, dhvasta evaM bhagna mana ko zAnta, sukhI evaM svastha karane ke liye dhyAna sarvazreSTha auSadhi hai| jAgrata avasthA meM dhyAna antaraMga kA gahana sukha hai, jo anirvacanIya 4. dhyAna koI taMtra, maMtra nahIM hai| dhyAna eka sAdhanA hai jisake dvArA apane bhItara caitanya svarupa ke Ananda kI prApti kI jAtI hai| mauna, dhyAna kA prathama caraNa hai| mauna kA artha hai- bAhya saMcaraNa chor3akara anta: saMcaraNa karanA / mauna kA artha hai- saMyama ke dvArA dhIre-dhIre indriyoM tathA mana ke vyApAra ko zamana krnaa| 5. mauna kI saphalatA hone para hI dhyAna kI saphalatA hotI hai isaliye jo mauna so muni aisA kahate haiN| mauna vrata dhAraNa karane se rAga-dveSAdi mada mAna zIghra naSTa ho jAte haiN| mauna se guNoM kI vRddhi hotI hai, mauna se jJAna prApta hotA hai, mauna se uttama zrutajJAna pragaTa hotA hai / mauna se kevalajJAna pragaTa hotA hai| bhagavAna mahAvIra svayaM sAdhu avasthA meM 12 varSa taka mauna rhe| 6. dhyAna meM gahare stara para cetanA kI nirgrantha nirmala akhaNDa sattA kA darzana hotA hai| dhyAna dvArA hI Atma sAkSAtkAra hotA hai| Atma tattva, paramAtma tattva meM laya ho jAtA hai| dhyAna kI carama avasthA meM sAdhaka AnaMda mahodadhi meM nimagna ho jAtA hai| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI prazna 2uttara anvayArtha - (anyA) [jo jJAnI] AjJA samyaktva (su vedaM) vedaka samyaktva (uvasama) upazama samyaktva (ghyAyikaM ) kSAyika samyaktva (suddha) zuddha samyaktva ke (dharetvaM ) dhArI haiM (jina ukta) jinendra bhagavAna ke vacanAnusAra (sArdhaM) svarUpa sAdhanA karate haiM (tribhedaM) tIna prakAra ke (mithyA) mithyAtva aura (mala rAga) rAgAdi doSoM ko (baMDa) khaNDa-khaNDa karate haiM (te) ve nirmala zraddhAnI (mAla) jJAna guNa mAlA ko (hridai kaMTha) hRdaya kaMTha meM (rulitaM) jhUlatI huI (disTaM) dekhate haiN| artha- jo mokSamArgI sAdhaka AjJA, vedaka, upazama, kSAyika athavA zuddha samyaktva ke dhArI haiM, jinendra bhagavAna ke vacanoM para zraddhAna pUrvaka apane zuddhAtma svarUpa kI sAdhanA karate haiN| tIna prakAra ke mithyAtva aura rAgAdi doSoM ko khaNDa-khaNDa kara dete haiM, ve nirmala zraddhAnI AtmajJAnI sAdhaka jJAna guNamAlA ko hRdaya kaMTha meM jhulatI huI dekhate haiM / prazna 1- zuddhAtma svarUpa ke darzana ke liye kauna sA samyaktva honA cAhiye ? uttara - gAthA - 29 nirmala zraddhAna meM dikhatI hai jJAna guNa mAlA anyA su vedaM uvasama dharetvaM SyAyikaM suddhaM jina ukta sArdhaM / mithyA tribhedaM mala rAga baMDaM, te mAla disTaM hidai kaMTha rulitaM // - 78 jinheM zuddhAtma svarUpa kI zraddhA anubhUti hotI hai, aise sAdhaka AjJA, vedaka, upazama, kSAyika yA zuddha kisI bhI samyaktva ko dhAraNa karate haiM tathA jina vacanoM ke zraddhAna sahita svabhAva sAdhanA meM rata rahate haiM samyaktva pUrvaka hI jIva kA mokSamArga prazasta hotA hai; ataH zuddhAtma svarUpa kA darzana karane ke liye AjJA, vedaka, upazama, kSAyika aura zuddha samyaktva meM se koI bhI samyaktva honA cAhiye / samyaktva ke yaha bheda kisa apekSA se haiM ? sAdhanA kI apekSA samyaktva ke yaha pA~ca bheda haiM- (1) AjJA samyaktva (2) vedaka samyaktva (3) upazama samyaktva (4) kSAyika samyaktva (5) zuddha samyaktva / inameM se koI sA bhI samyaktva ho / vizeSa bAta yaha hai ki jinendra paramAtmA ke kahe anusAra jise nija zuddhAtmAnubhUti ho, yahI nizcaya samyagdarzana mukti mArga meM prayojanIya hai / prazna 3 - samyaktva ke pA~ca bhedoM kA svarUpa kyA hai ? uttara (1) AjJA samyaktva - deva, gurU, zAstra kI AjJAnusAra jIvAdi sAta tattvoM kA yathArtha zraddhAna karanA AjJA samyaktva hai / , (2) vedaka samyaktva cAra anantAnubaMdhI kaSAya, mithyAtva aura samyakmathyAtva ina chaha prakRtiyoM ke udayAbhAvI kSaya aura inhIM ke savasthA rUpa upazama tathA dezaghAtI samyaktva prakRti ke udaya meM jo tattvArtha zraddhAna hotA hai vaha kSAyopazamika samyaktva hai, isI ko vedaka samyaktva kahate haiN| - (3) upazama samyaktva - tIna mithyAtva - 1. mithyAtva 2. samyak mithyAtva 3. samyak prakRti mithyAtva | cAra anaMtAnubaMdhI kaSAya - 1. krodha 2. mAna 3. mAyA 4. lobha / ina sAta prakRtiyoM ke upazama hone para kIcar3a ke nIce baiTha jAne se nirmala jala ke samAna padArthoM kA jo nirmala zraddhAna hotA hai vaha upazama samyaktva hai| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI 79 (4) kSAyika samyaktva - cAra anaMtAnubaMdhI kaSAya aura darzanamohanIya kI tIna prakRtiyoM ke sarvathA kSaya ho jAne para jo nirmala zraddhAna hotA hai use kSAyika samyaktva kahate haiN| (5) zuddha samyaktva apane svarUpa meM pUrNa tallIna hokara apane meM paripUrNa zuddha ho jAnA aura niraMtara apane svarUpa kI anubhUti meM rata rahanA zuddha samyaktva hai| prazna 2 uttara jina ukta sArdhaM su tatvaM prakAsaM, te mAla disTaM hidai kaMTha rulitaM // anvayArtha (je) jo vItarAgI jJAnI (cetanA labhyano) caitanya lakSaNa svabhAva kA ( cetanitvaM) hamezA ciMtavana, anubhava karate haiM (acetaM) acetana (vinAsI) vinAzI (ca) aura (asatyaM) asat bhAvoM kA ( tiktaM) tyAga kara dete haiM (jina ukta) jinendra bhagavAna ke kahe anusAra (sArdhaM) sAdhanA karate hue (su tatvaM ) zuddhAtma tattva kA (prakAsaM) prakAza karate haiM (te) ve vItarAgI yogI (mAla) jJAna guNa mAlA ko (hide kaMTha) hRdaya kaMTha meM (rUlitaM) jhUlatI huI (visTa) dekhate haiN| artha- jo AtmajJAnI sAdhaka caitanya lakSaNa svabhAva kA hamezA ciMtana manana aura anubhava karate haiM, acetana, vinAzIka aura asat bhAvoM kA tyAga kara dete haiM, jinendra paramAtmA ke kahe anusAra Atma sAdhanA karate hue zuddhAtma tattva kA prakAza karate haiM ve vItarAgI yogI jJAna guNamAlA ko hRdaya kaMTha me jhulatI huI dekhate haiN| prazna 1- vItarAgI jJAnI kI dRSTi kahA~ rahatI hai ? uttara - - - gAthA - 30 zreNI ArohaNa karane vAle yogiyoM ko dikhatA hai - zuddhAtma svarUpa je cetanA laSyano cetanitvaM acetaM vinAsI asatyaM ca tiktaM / - - zreNI ArohaNa karane vAle jo jJAnI caitanya lakSaNa mayI nija svabhAva kA cintana karate haiM, zarIrAdi saMyoga aura rAgAdi vibhAvoM se dRSTi haTAkara zuddha svabhAva kI sAdhanA karate haiN| vaha jJAnI zuddhAtma tattva kA prakAza pragaTa karate hue ratnatrayamayI jJAna guNa mAlikA ko apane hRdaya kaMTha meM jhUlatI huI dekhate haiN| jJAnI ne caitanya kA astitva grahaNa kiyA hai isaliye abheda meM hI dRSTi rahatI hai| caitanya kI zobhA nihArane vAle jJAnI kaise hote haiM? sAdhaka jIva ko apane aMtara meM aneka guNoM kI nirmala paryAyeM pragaTa ho jAtI haiN| jisa prakAra nandanavana meM aneka vRkSoM ke vividha prakAra ke patra, puSpa, phalAdi khila uThate haiM, usI prakAra sAdhaka ke caitanya rUpI nandanavana meM aneka guNoM kI vividha paryAyeM khila uThatI haiN| jJAnI, caitanya kI zobhA nihArane ke liye kautUhala buddhi vAle hote haiM / una parama puruSArthI mahAjJAniyoM kI dazA apUrva hotI hai| prazna 3 - vItarAgI jJAnI kA kyA lakSya rahatA hai ? uttara jJAnI kI dRSTi saMsAra se chUTane kI hai isaliye vaha svabhAva ke zraddhAna jJAna meM dRr3ha hokara acetana para padArtha, asatya rAgAdi vibhAva aura puNya-pApa Adi kA Adara nahIM karatA / jo siddha paramAtmA pUrNa zuddha mukta hue haiM, maiM unake kula kA uttarAdhikArI hU~, mujhe atIndriya siddha paramAtma dazA ko pragaTa karanA hai, jJAnI ke aMtara meM niraMtara aisA lakSya rahatA hai / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI gAthA-31 prabala puruSArthI yogI dekhate haiM AtmA prakAzamAna je suddha buddhasya guna sasvarUpaM, rAgAdidoSa mala paMja tiktaM / dharma prakAsaM mukti pravesaM, te mAla disTaM hRidai kaMTha rulitaM // anvayArtha - (je) jo (suddha buddhasya) zuddha buddha (guna) guNoM mayI (sasvarUpa) sat svarUpa meM [lIna hote haiM] (rAgAdi doSa) rAgAdi doSoM ke (mala puMja) mala samUha kA (tiktaM) tyAga kara dete haiM (te) ve jJAnI (dharma) dharma kA (prakAsa) prakAza karate haiM (mukti ) mukti meM (pravesa) praveza karate haiM [aura (mAla) jJAna guNa mAlA ko (hida kaTha) hRdaya kaMTha meM (rulita) jhUlatI huI (disTa) dekhate haiM / artha- sampUrNa puruSArtha ke bala se jo mokSArthI sAdhaka vItarAgI jJAnI zuddha buddha guNoMmayI satsvarUpa meM lIna hote haiM, rAgAdi doSoM ke mala samUha kA tyAga karate haiM, ve AtmajJa satpuruSa Atma dharma ko prakAzita karate hue mukti meM praveza karate haiM aura jJAna guNamAlA ko apane hRdaya kaMTha meM jhulatI huI dekhate haiM arthAt apane zuddhAtma svarUpa ke nirvikalpa svAnubhava meM niraMtara tallIna rahate haiN| prazna 1- prabala puruSArthI jJAnI kisa prakAra mukti kI ora agrasara hote haiM? uttara - jo zuddha dRSTi jJAnI prabala puruSArthI haiM ve zuddha jJAna guNoM mayI nija zuddhAtma tattva ke Azraya se samasta rAgAdi doSoM ke mala samUha ko tyAga dete haiN| ve jJAnI karmoM se rahita zuddha caitanya svabhAva ko prakAzita kara svabhAva lInatA pUrvaka mukti meM praveza karate haiM, siddha pada pAte haiN| ananta kAla taka jJAnAdi guNoM mayI abheda zuddha samayasAra ko sva saMvedana meM pratyakSa jhUlatA huA dekhate haiM, paramAnanda meM lIna rahate haiN| prazna 2- jJAnI kI kyA vizeSatA hai? uttara - jJAnI, para ko grahaNa nahIM karatA / svayaM meM paripUrNa paramAtma svarUpa ko dekhatA hai| zuddha svabhAva ke Azraya se jJAyaka rahatA huA, vijJAnaghana AtmA kA anubhava karatA hai| gAthA-32 samyaktva kI mahimA je siddha naMtaM mukti pravesaM, suddhaM sarUpaM guna mAla grahitaM / je kevi bhavyAtma saMmikta suddhaM, te jAMti moSyaM kathitaM jinendraM // anvayArtha - (je) jo (naMta) ananta (siddha) siddha paramAtmA (mukti pravesa) mukti ko prApta hue haiM [unhoMne] (suddhaM sarUpa) zuddha svarUpI (guna mAla) jJAna guNa mAlA ko (grahitaM) grahaNa kiyA hai (je) jo (ke vi) koI bhI (bhavyAtma) bhavyAtmA, bhavya jIva (saMmikta) samyaktva se (suddha) zuddha hoMge (te) ve (moSyaM) mukti ko, mokSa ko (jAMti) jAyeMge, prApta kareMge (kathitaM jinendra) jinendra bhagavantoM kA aisA divya saMdeza hai| artha- saMsAra ke anAdikAlIna paMca parAvartana se mukta hokara jina ananta bhavyAtmAoM ne mukti ko prApta kiyA hai, unhoMne zuddha svarUpI jJAna guNamAlA arthAt nija zuddhAtmAnubhUti ko grahaNa kiyA hai| jo Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI koI bhI bhavya jIva samyaktva se zuddha hoMge, ve svAnubhUti meM ramaNa karate hue, AtmA ke atIndriya amRta rasa kA pAna karate hue mukti ko prApta kreNge| parama vItarAgI zrI jinendra bhagavaMtoM kA yahI kalyANakArI divya saMdeza hai| prazna 1- isa gAthA kA abhiprAya spaSTa kIjiye? uttara - jo ananta siddha paramAtmA anAdi kAlIna saMsAra ke paMca parAvartana rUpa paribhramaNa se chUTakara mukti ko prApta hue haiM, una sabane ratnatrayamayI jJAna guNa mAlA zuddha svarUpa kI anubhUti ko grahaNa kiyA hai| isI prakAra jo koI bhI bhavyajIva samyaktva se zuddha hoMge, nija zuddhAtmAnubhUti pUrvaka Atma dhyAna meM lIna hoMge, ve bhI mokSa ko prApta kreNge| brahmAnandamayI jJAna svabhAva meM lIna rheNge| yaha zrI jinendra paramAtmA bhagavAna mahAvIra ne kahA hai| prazna 2- samyagdarzana ke liye kaisA prayatna karanA? uttara - pahale to antara meM AtmA kI bahuta pratIti jAgrata krnaa| sadgurU kA samAgama karake tattva kA yathArtha nirNaya krnaa| saMsAra ko du:kha rUpa jAnakara pratisamaya antara meM gaharA-gaharA manthana karake bhedajJAna kA abhyAsa karanA / bAra-bAra bhedajJAna kA abhyAsa karate-karate jaba hRdaya meM Atma svarUpa kI mahimA AtI hai, taba usakA nirvikalpa anubhava hotA hai aura usa anubhava meM siddha bhagavAna ke samAna Ananda kA vedana hotA hai, usakI mahimA anirvacanIya hai| prazna 3- jisa jIva ko samyagdarzana hone vAlA hai aise jIva ke antaraMga bahiraMga kAraNa kyA haiM? uttara - jisa jIva ko samyagdarzana hone vAlA hai aise jIva ke antaraMga kAraNa -1. nikaTa bhvytaa| 2. samyaktva ke prati bAdhaka mithyAtva Adi karmoM kA yathAyogya upazama, kSaya, kSayopazama / 3. upadeza Adi grahaNa karane kI yogyatA / 4. saMjJitva (paMcendriya-sainI chahoM paryApti se puurnn)| 5. pariNAmoM kI zuddhi (krnnlbdhi)| bahiraMga kAraNa-sadgurU kA upadeza, saMsArI vedanA Adi kA bhaya / prazna 4- samyagdarzana hone para kyA hotA hai? uttara - rAgAdi se bhinna cidAnanda svabhAva kA bhAna aura anubhava hote hI dharmI ko usakA ni:saMdeha jJAna hotA hai ki mujhe AtmA ke apUrva Ananda kA vedana huA, samyagdarzana huA hai, aura mithyAtva kA nAza ho gayA hai, yaha dRr3ha pratIti ho jAtI hai| prazna 5- samyagdRSTi kyA karatA hai? uttara - samyagdRSTi AtmA ke jJAnAnanda svabhAva kI sanmukhatA aura ruci pUrvaka bAraha bhAvanAoM kA ciMtavana kara upayoga kI ekAgratA ko bar3hAtA hai| para dravyoM ko acchA burA nahIM mAnatA, vaha apane moha, rAga dveSa bhAva ko hI burA mAnatA hai aura unheM dUra karane kA prayAsa karatA hai| samyak dRSTi ko jJAna vairAgya kI aisI zakti pragaTa hotI hai ki grahasthAzrama meM hone para bhI vaha kisI bhI kArya meM lipta nahIM hotaa| jJAnadhArA aura karmadhArA donoM pariNamatI haiN| puruSArtha kI kamajorI se asthiratA bhI hotI hai| zarIrAdi para se bhinnatva bhASita hone se vaha apane caitanya jJAyaka bhAva upayoga kI niraMtara saMbhAla karatA hai| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAlArohaNa jI maoNDala evaM abhyAsa ke prathama varSa (paricaya) prazna prazna patra - zrI mAlArohaNa samaya -3 ghaMTA abhyAsa ke prazna - gAthA 17 se 32 pUrNAMka - 100 noTa : sabhI prazna hala karanA anivArya hai| zuddha spaSTa lekhana para aMka die jaaveNge| prazna 1 - rikta sthAnoM kI pUrti kIjie - (aMka 245=10) (ka) samyagdRSTi....................ko apane hRdaya meM jhUlatI huI dekhate haiN| (kha) ....................unake hRdaya meM AnaMda kI urmiyA~ jAgrata kara rahA thaa| (ga) anAdi se jIva ne apane...............ko nahIM jAnA hai| (gha) .....................aciMtana sAmarthyavAna hai| (Ga) saMjJI paMcendriya paryAptaka...................jIva ko ratnatraya mAlikA prApta ho sakatI hai| prazna 2 -satya/asatya kathana likhie - (aMka 2 x 5= 10) (ka) upadeza Adi grahaNa karane kI yogyatA samyagdarzana ke bahiraMga kAraNa hai| (kha) puruSArtha kI kamajorI se sthiratA hotI hai| (ga) jJAnI, para ko grahaNa nahIM krtaa| (gha) mauna kI saphalatA hone para hI dhyAna kI saphalatA hotI hai| (Ga) AzA moha kI maMdatA meM hotI hai| prazna 3- sahI vikalpa cunakara likhiye (aMka 245=10) (ka) paMcendriya kI ora pravRtta buddhi kAraNa hai -(1) saMsAra kA (2) mokSa kA (3) rAga kA (4) puNya kA (kha) zuddhAtmA kI ArAdhanA se milatI hai - (1) jJAnaguNa mAlA (2) mukti (3) zAMti (4) bhakti (ga) mukti meM..... kA praveza hotA hai- (1) manuSya (2) deva (3) samyagdRSTi (4) vidvAna kA (gha) nija svarUpa meM niraMtara rahane vAle haiM- (1) manuSya (2) vidvAna (3) sAdhu (4) deva (Ga) sAta prakRti ke upazama se... samyaktva hotA hai-(1) zuddha (2) kSAyika (3) upazama (4) vedaka prazna 4 - sahI jor3I banAiye- staMbha-ka staMbha-kha (aMka 245=10) cAha mithyAtva zaMkA sneha parigraha lobha apanatva bhaya zarIra maiM hU~ AzA prazna 5- atilaghu uttarIya prazna (30 zabdoM meM koI pA~ca) (aMka 445-20) (ka) zuddha dRSTi satpuruSArtha kaise karate haiM? (kha) anaMta guNa kaise pragaTa hote haiM? (ga) jIva ke saMsAra paribhramaNa kA kyA kAraNa hai? (gha) mukti zrI kA varaNa kauna karatA hai? (Ga) vItarAgI bhAvaliMgI sAdhu kI mahimA kyA hai? (athavA) cAra sthAna kA nAma va saMkSipta paribhASA likhie| prazna 6 - laghu uttarIya prazna (50 zabdoM meM koI pA~ca) (aMka 6x 5= 30) (1) zuddhAtma darzana ke lie kauna sA samyaktva honA cAhie? (2) je suddha disTi saMmikta juktaM kA abhiprAya likho| (3) samyaktva ke bhedoM ke nAma likhakara kinhIM tIna bhedoM kA svarUpa likhie? (4) " Atma darzana kA bAhya veSa se saMbaMdha nahIM hai" siddha kiijie| (5) lAja aura gArava kA kyA svarUpa hai? (6) vItarAgI sAdhu kI aMtaraMga sthiti kaisI hotI hai? prazna 7 - dIghra uttarIya prazna - (koI eka) (aMka 1x10 = 10) (ka) dhyAnI yogI caitanya camatkAra kaise dekhate haiM? dhyAna kA kyA svarUpa hai| (kha) gAthA 16 se 32 kA sArAMza likhie| (ga) zuddha samyaktva para saMkSipta TippaNI likhie| (mAlArohaNa ke AdhAra para) Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA paricaya paMDita daulatarAma jI-jIvana paricaya adhyAtma sRjana ke kSetra meM vikrama saMvat 1855-56 ke madhya eka naye sUrya kA janma huA, jo Aja bhI adhyAtma AkAza meM jagamagA rahA hai| paMDita zrI budhajanajI evaM paMDita zrI dyAnatarAya jI ne "chahaDhAlA" kI racanA karake ubuddha kiyA parantu adhyAtma ke sAgara ko gAgara meM bharane vAle paMDita zrI daulatarAma jI ne chahaDhAlA ko nayA svarUpa to diyA hI mokSamArga ko bhI spaSTa kiyA hai| paMDita zrI daulatarAmajI kA janma alIgar3ha ke pAsa hAtharasa jile ke sAsanI nAmaka grAma meM pallIvAla jAti meM huaa| inake pitA kA nAma ToDaramala tathA gotra gaMgaTIvAla thA / Apane vastra vyavasAya (bajAjI) apanAyA, isake liye alIgar3ha Akara rahane lge| ApakA vivAha alIgar3ha nivAsI ciMtAmaNi bajAja kI suputrI ke sAtha huaa| Apake do bar3e putroM meM se TIkArAma jI Apake samAna kavi hRdaya the| AtmaprazaMsA se dUra rahakara, adhyAtma rasa meM nimagna rahane vAle kavi paMDita daulatarAma jI kI racanAoM ke atirikta unakA vistRta paricaya prApta nahIM hai| ve eka sarala svabhAvI, AtmajJAnI sAdhAraNa gRhastha the| vikrama saMvat 1923 mArgazIrSa kRSNa amAvasyA ko dillI meM unakA dehAvasAna huA thaa| Apako apanI mRtyu kA AbhAsa chaha dina pUrva ho gayA thaa| taba Apa gommaTasArajI graMtha kA hindI anuvAda kara rahe the aura usa graMtha kA hindI anuvAda Apane chaha dina pUrva hI kara liyA thaa| kavivara paMDita daulatarAma jI kI pramukha do racanAyeM haiM - prathama racanA Apako amRta pradAna karane vAlI "gAgara meM sAgara" kI ukti ko caritArtha karane vAlI"chahaDhAlA" sarvatra prasiddha hai| yaha saMpUrNa jaina dharma ke marma ko apane meM sameTe hue jana-jana ke kaMTha kA hAra banA huA atyaMta lokapriya, saMkSipta, sarala, sarasa, AdhyAtmika graMtha hai| dUsarI racanA hai "daulata vilAsa" yaha Apake adhyAtma rasamaya bhajanoM, padoM, stutiyoM kA saMkalana hai| isameM atyaMta bhAvapUrNa"dekhana meM choTe lageM, ghAva kareM gaMbhIra" kI ukti ko caritArtha karane vAle lagabhaga 150 pada haiN| ye bhajana mAtra bhaktimaya nahIM haiM; apitu jaina dharma ke gUr3ha rahasyoM se ota-prota haiN| isakI bhASA bhI atyaMta sarala, subodha, pravAhamayI tathA zabdoM kI sArthakatA ko siddha karane vAlI praur3hatAyukta hai| hindI gIta sAhitya meM ina donoM kRtiyoM kA bhASA, zailI, geyatA kI dRSTi se viziSTa sthAna rahA hai| graMtha paricaya chahaDhAlA se tAtparya isa grantha meM varNita DhAloM se hai| jisa prakAra yuddha kSetra meM zatru pakSa ke vAroM se bacAva ke liye DhAloM kA prayoga kiyA jAtA hai, usI prakAra saMsAra-cakra meM isa jIva ko caurAsI lAkha yoniyoM meM bhaTakAne vAle mithyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritra se bacAva ke liye chahaDhAlA graMtha hai| sarvaprathama yaha jIva mithyAtva ke vazIbhUta hokara kina-kina gatiyoM va kina-kina yoniyoM meM bhaTakatA hai - isakA suvizad va saMkSipta varNana pahalI DhAla meM kiyA gayA hai / jinake vazIbhUta hokara yaha jIva saMsAra cakra meM janma-maraNa ke anaMta duHkha uThA rahA hai, una mithyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritra (agRhIta va gRhIta) kA svarUpa kyA hai- isakA varNana dUsarI DhAla meM sUtrAtmaka zailI meM kiyA gayA hai| tIsarI DhAla meM mokSamArga kA sAmAnya svarUpa darzana va samyagdarzana kA vizeSa lakSaNa, phala evaM mahimA kA varNana bahuta hI suMdara rIti se kiyA gayA hai| cauthI DhAla meM samyagjJAna kA svarUpa phala evaM mahimA ke sAtha-sAtha samyakcAritra ke aMtargata paMcama Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA paricaya 84 guNasthAnavartI dezavratI zrAvaka ke bAraha vratoM kA citraNa bhI prAmANikatA ke sAtha kiyA gayA hai| __ dezavratI zrAvaka jaba svayaM vizeSa puruSArtha karake munivrata aMgIkAra karatA hai, taba vaha kaisI bhAvanA bhAtA hai-isakA sarvAMgINa citraNa bAraha bhAvanAoM ke rUpa meM pAMcavI DhAla meM atyuttama rIti se kiyA gayA hai| samAja meM abhI bhI ina anitya, azaraNa Adi bhAvanAoM kA satat citavana kiyA jAtA hai, pA~cavIM DhAla ke prArambha meM paMDita daulatarAma jI kahate haiM ina ciMtana sama sukha jAge, jimi jvalana pavana ke laagai| jisa prakAra vAyu ke sparza se agni aura adhika prajjvalita ho jAtI hai, usI prakAra bhAvanAoM ke ciMtavana se samatA rUpI sukha aura adhika vRddhiMgata ho jAtA hai arthAt bAraha bhAvanAoM kA ciMtavana na to ro-rokara aura na hI ha~sa-ha~sakara; balki vItarAga bhAva se karanA cAhiye, jisase samatA rUpI sukha utpanna ho| chaTavIM DhAla meM muni se lekara bhagavAna banane taka kI sArI vidhi savistAra batAI gaI hai| yahA~ paMDita jI ne chaTaveM guNasthAnavartI muni ke 28 mUlaguNoM kA varNana karane ke pazcAt svarUpAcaraNa cAritra kA varNana kiyA hai, jisameM AtmAnubhava kA citraNa bar3I hI magnatA ke sAtha kiyA gayA hai| aisA lagatA hai - mAno paMDitajI svayaM munirAja ke hRdaya meM baiThe hoM aura unake aMtaraMga bhAvoM kA avalokana kara rahe hoN| chahaDhAlA - AdhyAtmika jaina sAhitya kA vaha jagamagAtA ratna hai, jise jauhariyoM ne ekamata se 'amUlya' mAnA hai| manISiyoM ke kathana prastuta haiM - sAgara ko gAgara meM bhara diyA - sva. gaNeza prasAda jI varNI aneka AgamoM kA maMthana kara 'chahaDhAlA' kA nirmANa huA hai -paM. darabArIlAla koThiyA bhAva,bhASA aura anubhUti kI dRSTi se yaha racanA bejor3a hai - zrI nemIcaMda zAstrI, ArA daulatarAma jI prabuddha, AdhyAtmika,prakRti ke antasthala ke aMtardRSTA kavi haiM-paM.sumeracandra divAkara kavi daulatarAma ke kAraNa mA~ bhAratI kA mastaka unnata huA hai - hindI-jaina - sAhitya parizIlana isa prakAra hama daulatarAma jI ko sarala bhASA meM gaMbhIra AdhyAtmika rahasyoM ko spaSTa karane vAle AdhyAtmika kavi pAte haiN| bhASA va zailI- 'chahaDhAlA' braja mizrita khar3I bolI hai, jo alIgar3ha ke Asa-pAsa bolI jAtI hai| bhASA sarala, svAbhAvika aura muhAvaredAra hai aura sIdhI hRdaya ko chUtI hai / bhASA-zailI samakAlIna kaviyoM se milatI-julatI hai, phira bhI prasAda guNa usameM bharapUra hai| durUha tAtvika viSaya ko itane rocaka aura sarala DhaMga se likhanA inakI lekhanI kI vizeSatA hai| rasa alaMkAra - yaha graMtha vairAgya kA poSaka va zAnta-rasa pradhAna hai| vaise anya rasoM ke prasaMga vaza kucha chIMTe dikhAI dete haiM, kiMtu mUlataH zAnta rasa hI laharAtA hai| aura alaMkAroM meM upamA, utprekSA, rUpaka Adi binA prayAsa ke unakI kavitA meM alaMkRta ho gaye haiN| chanda - 'chahaDhAlA' meM mukhya chaha chanda haiM - caupAI, paddhar3I, narendra (jogIrAsA), rolA, chandacAla aura harigItA chanda / inakI padAvalI meM aneka geya-chanda haiN| mAlUma hotA hai ki kavi saMgIta ke acche jAnakAra aura piMgala-zAstra ke bhI pAraMgata vidvAna the| isa prakAra paM. zrI daulatarAma jI evaM unake dvArA likhita chahaDhAlA graMtha kA samAja meM atyadhika mahatvapUrNa sthAna hai| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - pahalI DhAla pahalI DhAla - maMgalAcaraNa (soraThA) tIna bhuvana meM sAra, vItarAga vijJAnatA / zivasvarUpa zivakAra, namahu~ triyoga samhArika // 1 // anvayArtha :- (vItarAga) rAga-dveSa rahita (vijJAnatA) kevalajJAna (tIna bhuvana meM) tIna loka meM (sAra) uttama vastu (zivasvarUpa) AnandasvarUpa [aura] (zivakAra) mokSa prApta karAne vAlA hai, use maiM (triyoga) tIna yoga se (samhArika) sAvadhAnI pUrvaka (nama) namaskAra karatA huuN| __ grantha racanA kA uddezya aura jIvoM kI icchA je tribhuvana meM jIva ananta, sukha cAhe dukhateM bhayavanta / tAteM dukhahArI sukhakAra, kahaiM sIkha guru karuNA dhAra // 2 // anvayArtha :- (tribhuvana meM) tInoM loka meM (je) jo (ananta) ananta (jIva) prANI [haiM ve] (sukha) sukha kI (cAhai) icchA karate haiM aura (dukhate) duHkha se (bhayavanta) Darate haiM (tAteM) isaliye (guru) AcArya (karuNA) dayA (dhAra) karake (duHkhahArI) duHkha kA nAza karane vAlI aura (sukhakAra) sukha ko dene vAlI (sIkha) zikSA (kahai) kahate haiN| guru kI zikSA sunane kI preraNA tathA saMsAra-paribhramaNa kA kAraNa tAhi suno bhavi mana thira Ana, jo cAho apano kalyAna / moha mahAmada piyo anAdi, bhUla Apako bharamata vAdi // 3 // anvayArtha :- (bhavi) he bhavya jIvo ! (jo) yadi (apano) apanA (kalyAna) hita (cAho) cAhate ho to] (tAhi) guru kI vaha zikSA (mana) mana ko (thira) sthira (Ana) karake (suno) suno [ki isa saMsAra meM pratyeka prANI] (anAdi) anAdi kAla se (moha mahAmada) moharUpI mahAmadirA (piyo) pIkara (Apako) apane AtmA ko (bhUla) bhUlakara (vAdi) vyartha (bharamata) bhaTaka rahA hai| grantha kI prAmANikatA aura nigoda kA duHkha tAsa bhramana kI hai bahu kathA, pai kachu kahU~ kahI muni yathA / kAla ananta nigoda majhAra, vItyo ekendrI tana dhAra // 4 // anvayArtha :- (tAsa) usa saMsAra meM (bhramana kI) bhaTakane kI (kathA) kathA (bahu) bar3I (hai) hai (pai) tathApi (yathA) jaisI (muni) pUrvAcAryoM ne (kahI) kahI hai [tadanusAra maiM bhI] (kachu) thor3I sI (kahU~) kahatA hU~ ki isa jIva kA] (nigoda maiMjhAra) nigoda meM (ekendrI) ekendriya jIva ke (tana) zarIra (dhAra) dhAraNa karake (ananta) ananta (kAla) kAla (vItyo) vyatIta huA hai| nigoda kA duHkha aura vahA~ se nikalakara prApta kI huI paryAyeM eka zvAsa meM aThadasa bAra, janmyo marayo bharayo dukhabhAra / nikasi bhUmi jala pAvaka bhayo, pavana pratyeka vanaspati thayo // 5 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - pahalI DhAla vA ) MESSAGE STD jala sthAyara paryAya) jara yataspati anvayArtha :- [nigoda meM yaha jIva] (eka zvAsa meM) eka sA~sa meM (aThadasa bAra) aThAraha bAra (janmyo) janmA [aura] (maryo) marA [tathA] (duHkhabhAra) duHkhoM kA bhAra (bharyo) sahana kiyA [aura vahA~ se] (nikasi) nikalakara (bhUmi) pRthvIkAyika jIva (jala) jalakAyika jIva (pAvaka) agnikAyika jIva (bhayo) huA tathA] (pavana) vAyukAyika jIva [aura] (pratyeka vanaspati) pratyeka vanaspatikAyika jIva (thayo) huaa| trasa paryAya kI durlabhatA aura usakA duHkha durlabha lahi jyoM ciMtAmaNi, tyo paryAya lahI trasataNI / laTa pipIla ali Adi zarIra, dhara dhara maryo sahI bahu pIra // 6 // anvayArtha :- (jyoM) jisa prakAra (ciMtAmaNi) cintAmaNi ratna (durlabha) kaThinAI se (lahi) prApta hotA hai (tyoM) usI prakAra (sataNI) trasa kI (paryAya) paryAya [bhI bar3I kaThinAI se] (lahI) prApta huii| [vaha bhI] (laTa) illI (pipIla) cIMTI (ali) bha~varA (Adi) ityAdi ke (zarIra) zarIra (dhara dhara) bArambAra dhAraNa karake (maryo) maraNa ko prApta huA aura (bahu pIra) atyanta pIr3A (sahI) sahana kii| tiryaMcagati meM asaMjJI tathA saMjJI ke duHkha kabahU~ paMcendriya pazu bhayo, mana bina nipaTa ajJAnI thayo / siMhAdika sainI hai krUra, nibala pazu hati khAye bhUra // 7 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - pahalI DhAla anvayArtha :- [yaha jIva] (kabahU~) kabhI (paMcendriya) paMcendriya (pazu) tiryaMca (bhayo) huA to (mana bina) mana ke binA (nipaTa) atyanta (ajJAnI) mUrkha (thayo) huA [taba] (siMhAdika) siMha Adi (krUra) krUra jIva (hai) hokara (nibala) apane se nirbala (bhUra) aneka (pazu) tiryaMca (hati) mAra-mArakara (khAye) khaaye| tiryaMcagati meM nirbalatA tathA duHkha kabahU~ Apa bhayo balahIna, sabalani kari khAyo atidIna / chedana bhedana bhUkha piyAsa, bhAra-vahana, hima, Atapa trAsa // 8 // anvayArtha :- [yaha jIva tiryaMca gati meM] (kabahU~) kabhI (Apa) svayaM (balahIna) nirbala (bhayo) huA to] (atidIna) asamartha hone se (sabalanikari) apane se balavAna prANiyoM dvArA (khAyo) khAyA gayA [aura (chedana) chedA jAnA (bhedana) bhedA jAnA (bhUkha) bhUkha (piyAsa) pyAsa (bhAra-vahana) bojha DhonA (hima) ThaNDa (Atapa) garmI [Adi ke] (trAsa) duHkha sahana kiye| tiryaMca ke duHkha kI adhikatA aura naraka gati kI prApti kA kAraNa vadha baMdhana Adika dukha ghane, koTi jIbhatai jAta na bhane / ati saMkleza bhAvateM maro ghora zvabhra sAgara meM parayo // 9 // -bandhana |saMkleza-maraNa - anvayArtha :- [isa tiryaMca gati meM jIva ne anya bhI] (vadha) mArA jAnA (baMdhana) ba~dhanA (Adika) Adi (ghane) aneka (duHkha) duHkha sahana kiye [ve] (koTi) karor3oM (jIbhatai) jIbhoM se (bhane na jAta) nahIM kahe jA skte| [isa kAraNa] (ati saMkleza) atyanta bure (bhAvate) pariNAmoM se (maryo) marakara (ghora) bhayAnaka (zvabhrasAgara meM) narakarUpI samudra meM (paryo) jA giraa| narakoM kI bhUmi aura nadiyoM kA varNana tahA~ bhUmi parasata dukha iso, bicchU sahasa Dase nahiM tiso / tahA~ rAdha-zroNitavAhinI, kRmi-kula-kalita, deha-dAhinI // 10 // anvayArtha :- (tahA~) usa naraka meM (bhUmi) dharatI (parasata) sparza karane se (iso) aisA (dukha) duHkha hotA hai ki (sahasa) hajAroM (bicchU) bicchU (Dase) DaMka mAreM tathApi (nahiM tiso) usake samAna duHkha nahIM hotA tathA] (tahA~) vahA~ naraka meM ] (rAdha-zroNitavAhinI) rakta aura mavAda bahAne vAlI Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - pahalI DhAla 88 laraka bhUmi vaitaraNa [vaitaraNI nAmaka ] nadI hai jo ( kRmikulakalita ) choTe-choTe kSudra kIr3oM se bharI hai tathA ( dehadAhinI) zarIra meM dAha utpanna karanevAlI hai| narakoM ke semara vRkSa tathA sardI-garmI ke duHkha semara taru dalajuta asipatra, asi jyoM' deha vidAre tatra / meru samAna loha gali jAya, aisI zIta uSNatA thAya // 11 // viir uSNa anvayArtha :- (tatra ) una narakoM meM (asipatra jyoM) talavAra kI dhAra kI bhA~ti tIkSNa (dalajuta) pattoM vAle (semara taru) semala ke vRkSa [haiM, jo] (deha) zarIra ko (asi jyoM) talavAra kI bhA~ti (vidAra) cIra dete haiM, [ aura ] (tatra) vahA~ [usa naraka meM] (aisI) aisI (zIta) ThaNDa [aura ] (uSNatA) garmI (thAya ) hotI hai [ki] (meru samAna) meru parvata ke barAbara (loha) lohe kA golA bhI (gali) gala (jAya) sakatA hai| 6. narakoM meM anya nArakI, asurakumAra tathA pyAsa kA duHkha tila-tila kareM deha ke khaNDa, asura bhir3Avai duSTa pracaNDa | sindhunIra taiM pyAsa na jAya, to paNa eka na bUMda lahAya // 12 // anvayArtha :- [una narakoM meM nArakI jIva eka-dUsare ke] (deha ke) zarIra ke (tila-tila) tillI Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA pahalI DhAla 89 mArakATa cirapyAsa' ke dAne barAbara (khaNDa) Tukar3e (kareM) kara DAlate haiM [ aura ] (pracaNDa) atyanta (duSTa) krUra (asura) asurakumAra jAti ke deva [ eka- dUsare ke sAtha ] (bhir3AvaiM) lar3Ate haiM, [tathA itanI] (pyAsa) pyAsa [lagatI hai ki] (sindhunIra taiM) samudrabhara pAnI pIne se bhI (na jAya) zAMta na ho (to paNa) tathApi (eka bU~da ) eka bU~da bhI (na lahAya) nahIM milatI / narakoM kI bhUkha, Ayu aura manuSyagati prApti kA varNana tIna loka ko nAja ju khAya, miTai na bhUkha kaNA na lahAya / ye duHkha bahu sAgara lauM sahai, karama jogateM naragati lahai // 13 // anvayArtha -- [una narakoM meM itanI bhUkha lagatI hai ki] (tIna loka ko) tInoM lokoM kA (nAja) anAja (ju khAya) khA jAye tathApi (bhUkha) kSudhA ( na miTai) zAMta na ho [ parantu khAne ke liye] (kaNA) eka dAnA bhI ( na lahAya) nahIM milatA / (ye dukha) aise duHkha (bahu sAgara lauM) aneka sAgaropamakAla taka (sahai) sahana karatA hai, (karama jogate) kisI vizeSa zubhakarma ke yoga se (nara gati) manuSyagati (lahai) prApta karatA hai / manuSyagati meM garbhanivAsa tathA prasavakAla ke duHkha jananI udara vasyo nava mAsa, aMga sakucataiM pAyo trAsa / nikasata je dukha pAye ghora, tinako kahata na Ave ora // 14 // anvayArtha :- [manuSya gati meM bhI yaha jIva] (nava mAsa) nau mahIne taka (jananI) mAtA ke (udara) peTa meM (vasyo) rahA; [taba vahA~ ] ( aMga) zarIra (sakucateM) sikor3akara rahane se ( trAsa) duHkha (pAyo ) pAyA [aura] (nikasata) nikalate samaya (je) jo (ghora) bhayaMkara (dukha pAye) duHkha pAye (tinako) una duHkhoM ko (kahata) kahane se (aura) anta (na Ave) nahIM A sktaa| manuSya gati meM bAla, yuvA aura vRddhAvasthA ke duHkha bAlapane meM jJAna na lahyo, taruNa samaya taruNI rata rahyo / ardhamRtakasama bUr3hApano, kaise rUpa lakhai Apano // 15 // anvayArtha :- [manuSyagati meM ] ( bAlapane meM) bacapana meM (jJAna) jJAna ( na lahyo) prApta nahIM kara sakA [aura] (taruNa samaya) yuvAvasthA meM (taruNI - rata) yuvatI strI meM lIna (rahyo) rahA [aura] (bUr3hApano) vRddhAvasthA meM (ardhamRtakasama) adhamarA jaisA [rahA, aisI dazA meM ] ( kaise) kisa prakAra [jIva] (Apano ) apanA (rUpa) svarUpa (lakhai) dekhe - vicAre / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - pahalI DhAla devagati meM bhavanatrika kA duHkha kabhI akAmanirjarA karai, bhavanatrika meM suratana dharai / viSaya-cAha-dAvAnala dahyo, marata vilApa karata duHkha saho // 16 // anvayArtha :- [isa jIva ne] (kabhI) kabhI (akAma nirjarA) akAma nirjarA (karai) kI to marane ke pazcAt (bhavanatrika meM) bhavanavAsI vyaMtara aura jyotiSI meM (suratana) devaparyAya (dharai) dhAraNa kI [parantu vahA~ bhI (viSaya cAha) pA~ca indriyoM ke viSayoM kI icchArUpI (dAvAnala) bhayaMkara agni meM (dahyo) jalatA rahA [aura] (marata) marate samaya (vilApa karata) ro - ro kara (dukha) duHkha (sahyo) sahana kiyaa| devagati meM vaimAnika devoM kA duHkha jo vimAnavAsIha thAya, samyagdarzana bina dukha pAya / tahata caya thAvara tana dharai, yo parivartana pUre karai // 17 // anvayArtha :- (jo) yadi (vimAnavAsI) vaimAnika deva (hU) bhI (thAya) huA [to vahA~] (samyagdarzana) samyagdarzana (bina) binA (dukha) duHkha (pAya) prApta kiyA [aura (tahatai) vahA~ se (caya) marakara (thAvara tana) sthAvara jIva kA zarIra (dharai) dhAraNa karatA hai (yoM) isa prakAra [yaha jIva (parivartana) pA~ca parAvartana (pUre karai) pUrNa karatA rahatA hai| praznottara maMgalAcaraNa prazna 1 - chahaDhAlA meM kula kitane pada haiM, pratyeka DhAla ke padoM kI saMkhyA batAiye? uttara - chahaDhAlA meM kula 95 pada haiM, pahalI DhAla meM 17, dUsarI meM 15, tIsarI meM 17, cauthI meM 15, pA~cavIM meM 15 aura chaTavIM DhAla meM 16 pada haiN| prazna 2 - chahaDhAlA meM kisa-kisa chaMda meM pada likhe gaye haiM? uttara - chahaDhAlA meM caupAI, paddharI, narendra, rolA, chaMdacAla aura harigItA chaMda meM pada likhe gaye haiN| prazna 3 - vItarAga vijJAnatA kise kahate haiM? uttara - vItarAga arthAta rAgadveSa rahita, vijJAnatA arthAta kevljnyaan| rAgadveSa rahita kevalajJAna svarUpa ko vItarAga vijJAnatA kahate haiN| prazna 4 - jaina dharma vijJAna hai yA kalA? uttara - jainadharma kalAtmaka vijJAna hai aura vaijJAnika kalA hai kyoMki isakA samyagdarzana aura samyagjJAna pakSa, vijJAna hai aura samyakcAritra pakSa, kalA hai| vijJAna meM vastu kA vyavasthita jJAna hotA hai aura kalA meM jo zikSA grahaNa kI hai usakA jIvana meM upayoga hotA hai| jaise - 1. par3hanA vijJAna hai| par3hAnA kalA hai| 2. AtmA ko jAnanA vijJAna hai| jAnate rahanA, usameM nimagna rahanA kalA hai| prazna 5 - tIna bhuvana kauna se haiM, nAma likheM? uttara - tIna bhuvana - Urdhva loka, madhya loka, adho loka haiN| praznottara prazna 1 - tIna loka meM kitane jIva haiM? uttara - tIna loka meM ananta jIva haiN| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - pahalI DhAla prazna 2 - tIna loka ke jIva kyA cAhate haiM? uttara - tIna loka ke jIva sukha cAhate haiM aura duHkha se bhayabhIta rahate haiN| prazna3 - Urdhvaloka meM kauna se jIva rahate haiM? uttara - Urdhvaloka meM vaimAnika deva rahate haiN| prazna 4 - madhyaloka meM kauna se jIva rahate haiM? uttara - manuSya, tiryaMca, bhavanavAsI deva, vyantara deva aura jyotiSI deva madhyaloka meM rahate haiN| prazna 5 - adholoka meM kauna se jIva rahate haiM? uttara - asurakumAra rAkSasa Adi bhavanavAsIdeva, vyantaradeva, nArakI tathA nigodiyA jIva adholoka meM rahate haiM evaM ekendriya sUkSma jIva sarvatra loka meM vyApta haiN| prazna 6 - nigoda kise kahate haiM? uttara - sAdhAraNa nAmakarma ke udaya se eka zarIra ke Azraya se anaMtAnaMta jIva samAna rUpa se jisameM ekasAtha rahate haiM, marate haiM aura paidA hote haiM aisI avasthA vAle jIvoM ko nigoda kahate haiN| prazna 7 - nigoda ke kitane bheda haiM? uttara - nigoda ke do bheda haiM- 1. nitya nigoda 2. itara nigoda / prazna8 - nitya nigoda kise kahate haiM? uttara - jo jIva Aja taka nigoda paryAya se nahI nikale haiM unheM nitya nigoda kahate haiM parantu ve jIva bhaviSya meM trasa paryAya prApta kara sakate haiN| prazna 9 - itara nigoda kise kahate haiM? uttara - jo jIva nigoda se nikalakara anya paryAya ko prApta karake punaH nigoda meM utpanna hote haiM unheM itara nigoda kahate haiN| prazna 10- nigodiyA jIva kI kitanI indriyA~ hotI hai? uttara - nigodiyA jIva ekendriya hote haiN| unake mAtra sparzana indriya hotI hai| prazna 11- nigodiyA jIvoM ko kyA duHkha hai? uttara - nigodiyA jIvoM kA eka zvAsa meM aThAraha bAra janma-maraNa hotA hai isaliye unheM janma maraNa kA sabase bar3A duHkha hai| prazna 12- sthAvara jIva kise kahate haiM aura yaha kitane indriya hote haiM? uttara - sthAvara nAmakarma ke udaya se pRthvI, jala, agni, vAyu tathA vanaspati kAyika jIvoM ko sthAvara jIva kahate haiN| sthAvara jIvoM ko eka sparzana indriya hotI hai| prazna 13- sajIva kise kahate haiM? uttara - trasa nAmakarma ke udaya se prApta huI jIva kI avasthA vizeSa arthAt do se pA~ca indriya taka ke jIvoM ko trasa jIva kahate haiN| prazna 14- naraka kitane hote haiM unake rUDhigata nAma kauna-kauna se haiM? uttara - naraka sAta hote haiM-1.dhammA 2. vaMzA 3. meghA 4. aMjanA 5. ariSTA 6. maghavI (maghavA) Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - pahalI DhAla 7. maaghvii| prazna 15- naraka kI bhUmiyoM ke nAma kauna-kauna se haiM? uttara - naraka kI bhUmiyoM ke sAta nAma haiM - 1. ratnaprabhA 2. zarkarAprabhA 3. bAlukAprabhA 4. paMkaprabhA 5. dhUmaprabhA 6. tamaHprabhA 7. mahAtamaHprabhA / prazna 16- narakoM meM USNatA va zIta kauna-kauna se narakoM taka hotI hai? uttara - prathama, dvitIya, tRtIya, caturtha aura paMcama bhUmi ke UparI bhAga taka USNatA hotI hai evaM pAMcaveM naraka kI bhUmi ke nIce ke bhAga meM tathA chaTaveM va sAtaveM naraka kI bhUmi meM zIta hotI hai| prazna 17- naraka Ayu ke Asava kA kAraNa kyA hai? uttara - bahuta AraMbha aura parigraha kA honA naraka Ayu ke Asrava kA kAraNa hai| prazna 18-nirjarA kise kahate haiM? uttara - AtmA ke sAtha pUrva meM baMdhe hue karmoM kA eka deza jhar3a jAnA nirjarA hai| prazna 19- bhavanatrika kise kahate haiM? uttara - bhavanavAsI, vyantara evaM jyotiSI devoM ko bhavanatrika kahate haiN| prazna 20- deva kitane prakAra ke hote haiM? uttara - deva cAra prakAra ke hote haiM? 1. bhavanavAsI 2. vyaMtara 3. jyotiSI 4. vaimaanik| abhyAsa ke prazna prazna 1- vastuniSTha prazna - (ka) tIvra karmodaya meM yukta na hokara jIva puruSArtha dvArA maMdakaSAya rUpa pariNamita ho, vaha ---- ----- hai| (akAmanirjarA/nirjarA) (kha) jahA~ ke jIvoM ne anAdikAla se Aja taka trasaparyAya prApta nahIM kI, aisI jIvarAzi ---- ---- kahalAtI hai| (nitya nigoda/nigoda) (ga) ati --------- bhAvateM maryo, ghora zvabhra sAgara meM pryo| (kleza/saMkleza) (gha) durlabha lahi jyoM cintAmaNi, tyoM paryAya lahI --------- I (trasataNI/manuSya) (Ga) mana, vacana aura kAya athavA dravya aura bhAva ko ------- kahate haiN| (bhoga /yoga) prazna 2- atilaghuuttarIya prazna - (ka) tIna bhuvana meM sAra kyA hai ? uttara - tIna bhuvana (Urdhva, madhya aura adholoka) meM sAra tattva rAga-dveSa rahita kevalajJAna arthAt vItarAga vijJAna hai| (kha) saMsAra paribhramaNa kA kAraNa kyA hai? uttara - anAdikAla se apane Atma svarUpa ko bhUlakara moha meM pha~sanA hI saMsAra paribhramaNa kA kAraNa hai| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - pahalI DhAla (ga) ekendriya ke kitane bheda hote haiM ? nAma likhie| uttara - pRthvIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika ye pA~ca ekendriya jIva haiN| (gha) narakoM kI nadI aura vRkSa ke nAma likhie| uttara - narakoM kI rakta, mavAda, kITa se bharI nadI vaitaraNI nadI hai aura talavAra kI dhAra jaise teja pattoM vAle vRkSa- semara vRkSa haiN| (Ga) devagati meM vaimAnika deva kyoM duHkhI hote haiM ? uttara - devagati meM vaimAnika deva samyagdarzana ke binA duHkhI hote haiN| prazna 3- dIrghauttarIya prazna - (ka) pahalI DhAla kA sArAMza likhie| uttara-saMsAra kI koI bhI gati sukhadAyaka nahIM hai| nizcaya samyagdarzana se hI paMca parAvartanarUpa saMsAra samApta hotA hai| anya kisI kAraNa se - dayA, dAnAdi ke zubha rAga se saMsAra nahIM chUTatA / saMyoga sukha-duHkha kA kAraNa nahIM hai, kintu mithyAtva (para ke sAtha ekatva buddhi, kartA buddhi, zubharAga se dharma hotA hai, zubharAga hitakara hai- aisI mAnyatA hI) duHkha kA kAraNa hai| samyagdarzana sukha kA kAraNa hai| -tiryaMca gati ke duHkha1. yaha jIva kabhI paMcendriya pazu huA, to mana ke binA atyanta ajJAnI (mUrkha) huA vahA~ mana rahita hone se kucha vicAra karane kI sAmarthya hI nahIM rhii| 2. kabhI saMjJI arthAt mana sahita bhI huA to apane se nirbala aneka prANiyoM ko mAra-mAra kara khaayaa| 3. kabhI yaha jIva svayaM balahIna huA to apane se balavAna prANiyoM dvArA mArakara khAyA gyaa| 4. paMcendriya pazu chedA jAnA, bhedA jAnA, bhUkha, pyAsa, bojhA DhonA, ThaMDa, garmI ke duHkhoM se bhI vyAkulita ___ hotA hai| 5. isa jIva ne paMcendriya pazu hokara mArA jAnA, baMdhanA Adi aneka duHkha sahe / jinakA varNana karor3oM jIbhoM se bhI nahIM kiyA jA sakatA aura Ayu ke aMta meM saMklezita pariNAmoM se (zarIra meM ekatvabuddhi ke kAraNa ArtadhyAna se) maraNa kara ghora naraka gati meM jA phuNcaa| - naraka gati ke duHkha tathA naraka gati kA vAtAvaraNa - 1. naraka kI bhUmi kA sparza mAtra karane se nArakiyoM ko itanI vedanA hotI hai ki hajAroM bicchU eka sAtha DaMka mAreM taba bhI utanI vedanA na ho| vahA~ kI miTTI kA eka kaNa bhI isa loka meM A jAye to usakI durgandha se kosoM ke saMjJI paMcendriya jIva mRtyu ko prApta ho jaaveN| 2. vahA~ khUna va mavAda kI nadiyA~ haiM jo choTe-choTe kIr3oM se bharI huI haiM jo zarIra meM dAha paidA karatI haiN| vahA~ asahya vedanA se duHkhI jIva jaba isa vaitaraNI nadI meM kUdatA hai, to usakI vedanA aura bhI bhayaMkara ho jAtI hai| 3. una narakoM meM talavAra ke samAna tIkSNa pattoM vAle semara ke vRkSa haiM, jo zarIra ko cIra dete haiN| 4. merU parvata ke samAna lohe kA piMDa bhI gala jAye aisI bhISaNa sardI, garmI hai| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - pahalI DhAla 5. una narakoM meM nArakI jIva eka dUsare ke zarIra ke tillI ke dAne ke barAbara Tukar3e kara DAlate haiM tathApi unakA zarIra pAre kI bhA~ti bikharakara phira jur3a jAtA hai, Ayu kA aMta nahIM hotaa| 6. vahA~ asura kumAra jAti ke deva paraspara baira batAkara lar3avAte haiN| 7. narakoM meM itanI bhISaNa pyAsa lagatI hai ki pUre sAgara kA jala bhI pI jAye to bhI tRSA zAMta na ho tathApi pIne ke liye jala kI eka bUMda bhI nahIM miltii| 8. una narakoM meM itanI tIvra bhUkha lagatI hai ki tIna loka kA anAja eka sAtha khA jAye to bhI kSudhA zAMta na ho tathApi vahA~ khAne ke lie eka kaNa bhI nahIM miltaa| 9. narakoM meM yaha jIva aise duHkha kama se kama dasa hajAra varSa aura adhika se adhika taiMtIsa sAgaropama kAla taka (Ayu ke anusAra) bhogatA hai| - manuSya gati ke duHkha - 1. kisI vizeSa puNyodaya se yaha jIva jaba kabhI manuSya paryAya prApta karatA hai taba nau mAha mA~ ke peTa meM rahA __taba vahA~ zarIra ko sikor3akara rahane se mahAna kaSTa sahatA hai| 2. garbhavAsa ke duHkhoM ko sahana kara jaba vahA~ se yaha jIva nikalatA hai, to itanI apAra vedanA hotI hai ki jisakA aMta nahIM, vaha vedanA avarNanIya hai| 3. manuSyagati meM yaha jIva bAlyAvasthA meM vizeSa jJAna prApta nahIM kara skaa| 4. yuvAvasthA meM jJAna prApta kara liyA, kiMtu strI ke moha meM par3akara viSayAsakta hokara yauvana naSTa kara diyaa| 5. vRddhAvasthA meM indriyA~ zithila ho gaIM athavA koI roga laga gayA jisase adhamarA jaisA par3A rhaa| bhAvArtha yaha hai ki tInoM hI avasthA meM yaha jIva isa durlabha manuSya janma ko pAkara bhI AtmasvarUpa se anabhijJa rahate hue mahAna duHkhI rhaa| -devagati ke duHkha - 1. jaba kabhI yaha jIva akAmanirjarA ke prabhAva se bhavanavAsI, vyaMtaravAsI aura jyotiSI devoM meM utpanna huaa| taba vahA~ apane se adhika Rddhi vAle devoM kA vaibhava dekhakara mahAna duHkhI huaa| 2. Ayu kA aMta nikaTa Ane para maMdAramAlA ko murajhAte dekhakara tathA zarIra aura AbhUSaNoM kI kAMti kSINa hote dekhakara apanA mRtyusamaya nikaTa jAnakara, avadhijJAna se aisA jAnakara ki - "hAya ! aba yaha bhoga mujhe nahIM mileNge|" aisA vicAra kara bahuta vilApa karatA hai| 3. jaba yaha jIva vaimAnika devoM meM utpanna huA to vahA~ bhI samyagdarzana arthAt atIndriya AnaMda kI anubhUti ke binA duHkha utthaaye| 4. vahA~ se marakara (samyaktva ke binA) pRthvIkAyika Adi sthAvaroM ke zarIra dhAraNa kara punaH tiryaMcagati meM jA phuNcaa| (kha) aMtara batAie 1. trasa aura sthAvara 2. saMjJI aura asaMjJI 3. cAroM gatiyoM ke duHkha aura duHkhoM kA kAraNa smjhaaiye| uttara - (ukta prazna kA uttara svayaM khojeM) Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA- dUsarI DhAla dUsarI DhA paddhari chanda 15 mAtrA saMsAra (caturgati) meM paribhramaNa kA kAraNa aise mithyA dRga-jJAna- carNavaza, bhramata bharata dukha janma-marNa / tAtaiM inako tajiye sujAna, suna tina saMkSepa kahU~ bakhAna // 1 // anvayArtha :- [yaha jIva ] ( mithyA dRga-jJAna-carNavaza) mithyAdarzana, mithyAjJAna aura mithyAcAritra ke vaza hokara (aise) isa prakAra (janma-marNa) janma aura maraNa ke (dukha) duHkhoM ko (bharata) bhogatA huA [cAroM gatiyoM meM] (bhramata) bhaTakatA phiratA hai / ( tAtai) isaliye (inako) ina tInoM ko (sujAna) bhalIbhA~ti jAnakara (tajiye) chor3a denA cAhiye / [isaliye ] (tina) ina tInoM kA (saMkSepa) saMkSepa se (kahU~ bakhAna) varNana karatA hU~ use (suna) suno| agRhIta-mithyAdarzana aura jIvatattva kA lakSaNa jIvAdi prayojanabhUta tattva, saradhai tinamAMhi viparyayatva | cetana ko hai upayoga rUpa, vinamUrata cinmUrata anUpa // 2 // anvayArtha :- (jIvAdi) jIva, ajIva, Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA aura mokSa (prayojanabhUta) prayojanabhUta (tattva) tattva haiM (tinamAMhi) unameM (viparyayatva) viparIta (sarapaiM) zraddhA karanA [so agRhIta mithyAdarzana hai] (cetana ko) AtmA kA (rUpa) svarUpa (upayoga) dekhanA - jAnanA athavA darzana-jJAna (hai) hai [ aura vaha ] ( vinamUrata) amUrtika (cinmUrata) caitanyamaya [ tathA ] ( anUpa) upamA rahita hai| jIvatattva ke viSaya meM mithyAtva (viparIta zraddhA ) pudgala nabha dharma adharma kAla, inatai nyArI hai jIva cAla | tAkoM na jAna viparIta mAna, kari karai deha meM nija pichAna // 3 // anvayArtha :- (pudgala) pudgala (nabha) AkAza (dharma) dharma (adharma) adharma (kAla) kAla (inatai) inase (jIva cAla) jIva kA svabhAva athavA pariNAma (nyArI) bhinna (hai) hai; [tathApi mithyAdRSTi jIva] (tAko) usa svabhAva ko ( na jAna) nahIM jAnatA aura (viparIta) viparIta (mAna kari) mAnakara (deha meM zarIra meM (nija) AtmA kI ( pichAna) pahicAna (karai) karatA hai / mithyAdRSTi kA zarIra tathA paravastuoM sambandhI vicAra maiM sukhI dukhI maiM raMka rAva, mere dhana gRha godhana prabhAva / mere suta tiya maiM sabala dIna, berUpa subhaga mUrakha pravINa // 4 // anvayArtha :- [mithyAdRSTi jIva mithyAdarzana ke kAraNa mAnatA hai ki ] (maiM) maiM ( sukhI) sukhI (dukhI) duHkhI (raMka) nirdhana, (rAva) rAjA hU~ (mere) mere yahA~ (dhana) rupayA-paisA Adi (gRha) ghara (godhana) gAya, bhaiMsa Adi (prabhAva) bar3appana [ hai aura ] ( mere suta) merI saMtAna tathA ( tiya) merI strI hai (maiM) maiM (sabala) balavAna (dIna) nirbala (berUpa) kurUpa (subhaga) sundara (mUrakha) mUrkha aura (pravINa) catura hU~ / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - dUsarI DhAla ajIva aura Asravatattva kI viparIta zraddhA tana upajata apanI upaja jAna, tana nazata Apako nAza mAna / rAgAdi pragaTa ye du:kha daina, tinahI ko sevata ginata caina // 5 // anvayArtha :- [mithyAdRSTi jIva] (tana) zarIra ke (upajata) utpanna hone se (apanI) apanA AtmA (upaja) utpanna huA (jAna) aisA mAnatA hai [aura] (tana) zarIra ke (nazata) nAza hone se (Apako) AtmA kA (nAza) maraNa huA aisA (mAna) mAnatA hai| (rAgAdi) rAga, dveSa, mohAdi (ye) jo (pragaTa) spaSTa rUpa se (duHkha daina) duHkha dene vAle haiM (tinahI ko) unakA hI (sevata) sevana karatA huA (caina)sukha (ginata) mAnatA hai| bandha aura saMvaratattva kI viparIta zraddhA zubha azubha baMdha ke phala maMjhAra, rati-arati karai nijapada visAra / Atamahita hetu virAga jJAna, te lakhai Apako kaSTa dAna // 6 // anvayArtha :- [mithyAdaSTi jIvA (nijapada) AtmA ke svarUpa ko (visAra) bhUlakara (baMdha ke) karma baMdha ke (zubha) acche (phala maMjhAra) phala meM (rati) prema (karai) karatA hai [aura karma baMdha ke] (azubha) bure phala se (arati) dveSa karatA hai [tathA jo] (virAga) rAga-dveSa kA abhAva [arthAt apane yathArtha svabhAva meM sthiratA rUpa samyakcAritra aura] (jJAna) samyagjJAna [aura samyagdarzana] (Atamahita) AtmA ke hita ke (hetu) kAraNa haiM (te) unheM (Apako) AtmA ko (kaSTadAna) duHkha dene vAle (lakhai) mAnatA hai| nirjarA aura mokSa kI viparIta zraddhA tathA agRhIta mithyAjJAna roke na cAha nija zakti khoya, zivarUpa nirAkulatA na joy|| yAhI pratItijuta kachuka jJAna, so dukhadAyaka ajJAna jAna // 7 // anvayArtha :- [mithyAdRSTi jIva] (nija zakti) apanI Atma zakti ko (khoya) bhUlakara (cAha) icchA ko (na roke) nahIM rokatA aura (nirAkulatA) AkulatA ke abhAva ko (ziva rUpa) mokSa kA svarUpa (na joya) nahIM mAnatA (yAhI) isa (pratItijuta) mithyA mAnyatA sahita (kachuka jJAna) jo kucha jJAna hai (so) vaha (dukhadAyaka) kaSTa dene vAlA (ajJAna) agRhIta mithyA jJAna hai [aisA] (jAna) samajhanA caahiye| agRhIta mithyAcAritra (kucAritra) kA lakSaNa ina juta viSayani meM jo pravRtta, tAko jAno mithyAcaritta / yo mithyAtvAdi nisarga jeha, aba je gRhIta, suniye sa teha // 8 // anvayArtha :-(jo) jo (viSayani meM) pA~ca indriyoM ke viSayoM meM (ina juta) agRhIta mithyAdarzana tathA agRhIta mithyAjJAna sahita (pravRtta) pravRtti karatA hai (tAko) use (mithyAcaritta) agRhIta mithyAcAritra (jAno) samajho (yoM) isa prakAra (nisarga jeha) yaha agRhIta (mithyAtvAdi) mithyAdarzana, mithyAjJAna aura mithyAcAritra kA varNana kiyA] (aba) aba (je) jo (gRhIta) gRhIta [mithyAdarzana, jJAna, cAritra] hai (su teha) use (suniye) suno| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - dUsarI DhAla gRhIta mithyAdarzana aura kuguru ke lakSaNa jo kuguru kudeva kudharma seva, poeM cira darzana moha eva / aMtara rAgAdika dharai jeha, bAhara dhana ambarateM saneha // 9 // chaMda 10 (pUrvArddha) dhArai kuliMga lahi mahata bhAva, te kuguru janmajala upalanAva / anvayArtha :- (jo) jo (kugurU) mithyA guru kI (kudeva) mithyAdeva kI aura (kudharma) mithyA dharma kI (seva) sevA karatA hai, vaha (cira) ati dIrghakAla taka (darzanamoha) mithyAdarzana (eva) hI (po poSatA hai| (jeha) jo (aMtara) aMtara meM (rAgAdika) mithyAtva rAga dveSa Adi (dharai) dhAraNa karatA hai aura (bAhara) bAhya meM (dhana ambarase) dhana tathA vastrAdi se (saneha) prema rakhatA hai tathA (mahata bhAva) mahAtmApane kA bhAva (lahi) grahaNa karake (kuliMga) mithyAveSoM ko (dhAre) dhAraNa karatA hai vaha (kuguru) kuguru kahalAtA hai aura vaha kuguru (janmajala) saMsAra rUpI samudra meM (upalanAva) patthara kI naukA samAna hai| chaMda 10 (uttarArddha) kudeva (mithyAdeva) kA svarUpa jo rAga dveSa malakari malIna, vanitA gadAdijuta cihacIna // 10 // chaMda 11 (pUrvArddha) kudeva (mithyAdeva) kA svarUpa te haiM kudeva tinakI ju seva, zaTha karata na tina bhava bhramaNa cheva / anvayArtha :- (jo) jo (rAga dveSa malakari malIna) rAga dveSa rUpI maila se malina haiM aura (vanitA) strI (gadAdi juta) gadA Adi sahita (ciha cIna) cinhoM se pahicAne jAte haiM (te) ve (kudeva) jhUThe deva (8) haiM (tinakI) una kudevoM kI (ju) jo (zaTha) mUrkha (seva karata) sevA karate haiM (tina) unakA (bhavabhramaNa) saMsAra meM bhramaNa karanA (na cheva) nahIM mitttaa| chaMda 11 (uttarArddha) kudharma aura gRhIta mithyAdarzana kA saMkSipta lakSaNa rAgAdi bhAva hiMsA sameta, darvita trasa thAvara maraNa kheta // 11 // je kriyA tinheM jAnahu kudharma, tina saradhai jIva lahai azarma / yAkU gRhIta mithyAtva jAna, aba suna gRhIta jo hai ajJAna // 12 // anvayArtha :-(rAgAdi bhAva hiMsA) rAga-dveSa Adi bhAva hiMsA (sameta) sahita tathA (trasa thAvara) trasa aura sthAvara (maraNa kheta) maraNa kA sthAna (darvita) dravya hiMsA (sameta) sahita (je) jo (kriya kriyAe~ [haiM] (tinhaiM) unheM (kudharma) mithyA dharma (jAnahu) jAnanA caahiye| (tina) unakI (saradhai) zraddhA karane se (jIva) AtmA-prANI (lahai azarma) du:kha pAte haiN| (yAkU) ina kuguru, kudeva aura kudharma kA zraddhAna karane ko (gRhIta mithyAtva) gRhIta mithyAdarzana (jAna) jAnanA, (aba gRhIta) aba gRhIta (ajJAna) mithyAjJAna (jo hai) jise kahA jAtA hai [usakA varNana] (suna) suno| gRhIta mithyAjJAna kA lakSaNa ekAntavAda dUSita samasta, viSayAdika poSaka aprazasta / rAgI kumatinakRta zrutAbhyAsa, so hai kubodha bahu dena trAsa // 13 // anvayArtha :- (ekAntavAda) ekAntarUpa kathana se (dUSita) mithyA [aura] (viSayAdika) pA~ca indriyoM ke viSaya Adi kI (poSaka) puSTi karane vAle (rAgI kumatinakRta) rAgI kumati AdikoM ke dvArA race hue (aprazasta) mithyA (samasta) samasta(zrutAbhyAsa)zAstroM ko (abhyAsa) par3hanA-par3hAnA, sunanA mAga Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 chahaDhAlA - dUsarI DhAla aura sunAnA (so) vaha (kubodha) mithyAjJAna hai; vaha (bahu) bahuta (trAsa) du:kha ko (dena) dene vAlA hai| gRhIta mithyAcAritra kA lakSaNa jo khyAti lAbha pUjAdi cAha, dhari karana vividha vidha dehadAha / Atama anAtma ke jJAna hIna, je je karanI tana karana chIna // 14 // anvayArtha :- (jo) jo (khyAti) prasiddhi (lAbha) lAbha tathA] (pUjAdi) mAnyatA aura Adara satkAra Adi kI (cAha dhari) icchA karake (dehadAha) zarIra ko kaSTa dene vAlI (Atama anAtma ke) AtmA aura para vastuoM ke (jJAna hIna) bhedajJAna se rahita (tana) zarIra ko (chIna) kSINa (karana) karane vAlI (vividha vidha) aneka prakAra kI (je je karanI) jo-jo kriyAe~ haiM ve saba (mithyAcAritra) mithyAcAritra haiN| mithyAcAritra ke tyAga kA tathA Atma hita meM lagane kA upadeza te saba mithyAcAritra tyAga, aba Atama ke hita paMtha lAga / jaga jAla bhramaNa ko dehu tyAga, aba daulata ! nija Atama supAga // 15 // anvayArtha :-(te) usa (saba) samasta (mithyAcAritra) mithyAcAritra ko (tyAga) chor3akara (aba) aba (Atama ke ) AtmA ke (hita) kalyANa ke (paMtha) mArga meM (lAga) laga jAo (jaga jAla) saMsAra rUpI jAla meM (bhramaNa ko) bhaTakanA (dehu tyAga) chor3a do (daulata) he daulatarAma ! (nija Atama) apane AtmA meM (aba) aba (supAga) bhalIbhA~ti lIna ho jaao| praznottara prazna 1 - saMsAra paribhramaNa kA mukhya kAraNa kyA hai ? uttara ___ - saMsAra paribhramaNa kA mukhya kAraNa mithyAdarzana, mithyAjJAna aura mithyAcAritra hai| prazna 2 - mithyAdarzana kise kahate haiM ? uttara - jIvAdi padArthoM kA viparIta zraddhAna karanA mithyAdarzana kahalAtA hai| prazna3 - mithyAjJAna kise kahate haiM ? uttara - jo jJAna vastu ke svarUpa ko viparIta jAnatA hai use mithyAjJAna kahate haiN| prazna 4 - mithyAtva ke kitane bheda haiM? uttara - mithyAtva ke do bheda haiM - agRhIta mithyAtva aura gRhIta mithyAtva / prazna 5 - tattva kise kahate haiM? uttara - "tadbhAvastattvam" jisa vastu kA jo bhAva hai vaha tattva hai| prazna 6 - prayojana bhUta tattva kyA hai? uttara - jina tattvoM ke yathArtha jJAna zraddhAna ke binA kabhI bhI AkulatA naSTa nahIM hotI, unheM prayojanabhUta tattva kahate haiN| pra prakRSTa rUpa se, yuja - yukta honA, jisa kArya meM hama prakRSTa rUpa se jur3ate haiM vaha prayojana hai| bhUta - honA, tat = usa vastu kA, tva = maulika svbhaav| arthAt vastu ke jisa maulika svabhAva ke yathArtha jJAna zraddhAna se vAstavika sukha utpanna hotA hai use prayojana bhUta tattva kahate haiN| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - dUsarI DhAla prazna 7 - prayojana bhUta jIvAdi tattva kauna-kauna se haiM aura inake lakSaNa kyA haiM? uttara - prayojanabhUta tattva sAta haiM - 1. jIva 2. ajIva 3. Asrava 4. baMdha 5. saMvara 6. nirjarA 7. mokss| jIva-jo cetanA lakSaNa se yukta hai vaha jIva kahalAtA hai| ajIva-jo cetanA lakSaNa se rahita hai vaha ajIva kahalAtA hai| Asava-zubha aura azubha karmoM ke Ane ko Asrava kahate haiN| baMdha - AtmA aura karma ke pradezoM kA paraspara eka kSetrAvagAha rUpa mila jAnA baMdha hai| saMvara - zubha-azubha karmoM kA AnA ruka jAnA saMvara hai / nirjarA - AtmA se karmoM kA ekadeza kSaya ho jAnA nirjarA hai| mokSa - samasta karmoM kA kSaya ho jAnA mokSa hai| prazna 8- upayoga kise kahate haiM, upayoga ke kitane bheda haiM? uttara - upayoga jIva kA lakSaNa hai / caitanya guNa se saMbaMdha rakhane vAle pariNAma ko upayoga kahate haiM athavA jIva kI jJAna darzana arthAt jAnane dekhane kI zakti kA vyApAra upayoga hai| upayoga ke do bheda haiM - 1. darzanopayoga 2. jnyaanopyog| prazna 9 - darzanopayoga kise kahate haiM? uttara - jo sAmAnya sattA mAtra ko grahaNa karatA hai use darzanopayoga kahate haiN| yaha nirvikalpa aura nirAkAra hotA hai| prazna 10- jJAnopayoga kise kahate haiM? uttara - cetanA kA jo pariNamana padArthoM kA sva-para kI bhinnatA pUrvaka avabhAsana karatA hai use jJAnopayoga kahate haiN| yaha savikalpa aura sAkAra hotA hai| prazna 11- jIva tattva ke viSaya meM viparIta zraddhAna kyA hai? uttara - zarIra meM apanI AtmA kI pahicAna karanA, jIva ko ajIva mAnanA jIva tattva saMbaMdhI viparIta zraddhAna hai| prazna 12- ajIva tattva kA viparIta zraddhAna kyA hai? uttara - zarIra Adi bhinna padArthoM meM AtmA kI mAnyatA karanA, zarIrAdi ko apanA mAnanA ajIva tattva kA viparIta zraddhAna hai| prazna 13- mithyAdRSTi jIva apanA janma-maraNa kaise mAnatA hai? uttara - mithyAdRSTi jIva zarIra ke utpanna hone para apanA janma evaM zarIra kA vinAza ho jAne para apanA maraNa mAnatA hai| prazna 14- Asava tattva kA viparIta zraddhAna kyA hai? uttara - rAga - dveSa Adi bhAva jo duHkha dene vAle haiM unako sukha dene vAlA mAnanA yaha Asrava tattva kA viparIta zraddhAna hai| prazna 15- ajIva tattva ke bheda kauna se haiM ? uttara - pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla ye pA~ca ajIva tattva ke bheda haiN| prazna 16- baMdha tattva kA viparIta zraddhAna kyA hai ? uttara - yaha jIva apane Atma svarUpa ko bhUlakara zubha karma kA phala bhogane meM rAga tathA azubha karma Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - dUsarI DhAla kA phala bhogane meM dveSa karatA hai yaha bandha tattva kA viparIta zraddhAna hai| prazna 17- saMvara tattva kA viparIta zraddhAna kyA hai ? uttara - vairAgya aura jJAna jo AtmA ke hitakArI kAraNa haiM unheM duHkhadAyaka mAnanA saMvara tattva kA viparIta zraddhAna hai| prazna 18- nirjarA tattva kA viparIta zraddhAna kyA hai? uttara - AtmA apanI anaMta jJAnAdi zaktiyoM ko bhUlakara parAzraya meM sukha mAnatA hai| zubhAzubha icchA tathA pA~ca iMdriyoM kI cAha ko nahIM rokatA hai| yaha nirjarA tattva kA viparIta zraddhAna hai| prazna 19- mokSa tattva kA viparIta zraddhAna kyA hai? uttara - paripUrNa nirAkulatAmaya vAstavika sukharUpa avasthA mokSa dazA hai| use nahIM jAnane ke kAraNa paMcendriya viSaya bhoga saMbaMdhI sukha ko hI sukha mAnanA tathA mokSa dazA meM bhI isI jAti ke anaMta sukha kI kalpanA karanA mokSa tattva saMbaMdhI bhUla hai| prazna 20- kudharma kise kahate haiM? uttara - jina kAryoM ko karane se rAga-dveSa utpanna hote haiM, apane aura dUsare ke prANoM ko duHkha hotA hai tathA trasa aura sthAvara jIvoM kI hiMsA hotI hai unheM dharma kahate haiN| abhyAsa ke prazna prazna 1 - satya asatya cuniye - (ka) maiM sukhI hU~, maiM garIba hU~, ye dhana sampatti mere haiM,ye strI-putrAdi mere haiM, aisI maanytaa| (asatya/satya) (kha) AtmA janma aura maraNa karatA hai, zarIra kA viyoga AtmA kA maraNa hai| (asatya/satya) (ga) paradravya jIva ko lAbha-hAni nahIM pahuMcA sakate haiN| (asatya/satya) (gha) aghAtiyA karma ke phalAnusAra padArtha kI saMyoga-viyoga rUpa avasthAyeM hotI haiN| tattvadRSTi se aisA nizcaya karake puNya kArya karanA caahiye| (asatya/satya) (Ga) svarUpa meM lInatA rUpa pUrNa nirAkula Atmika sukha kI prApti arthAt jIva kI saMpUrNa zuddha dazA mokSa kA svarUpa hai| (asatya/satya) prazna 2 - laghu uttarIya prazna (ka) ajIva dravya kauna se haiM? unase kauna bhinna hai ? uttara-'pudgala nabhadharma adharma kAla, ina nyArI hai jIva cAla' arthAt pudgala, AkAza, dharma, adharma aura kAla-yaha pA~ca ajIva dravya haiN| jIva trikAla jJAnasvarUpa tathA pudgalAdi dravyoM se pRthak hai| agRhIta mithyAcAritra kise kahate haiM ? uttara -anAdi mithyAdarzana aura mithyAjJAna ke sAtha pA~coM indriyoM ke jo viSaya haiM,unameM AcaraNa karanA agRhIta mithyAcAritra hai| (ga) AtmA aura jIva meM kyA aMtara hai? uttara-AtmA aura jIva meM koI aMtara nahIM hai, donoM paryAyavAcI zabda haiN| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA- dUsarI DhAla (gha) gRhIta mithyAcAritra kA lakSaNa kyA hai ? uttara -jo apanI khyAti, lAbha, pUjA Adi kI cAhapUrvaka zarIra ko kaSTa dene vAlI aneka prakAra kI kriyAyeM karate haiM, vaha gRhIta mithyAcAritra hai| prazna 3 dIrgha uttarIya prazna - 101 (ka) dUsarI DhAla kA saMkSipta sArAMza likhiye / uttara 1- yaha jIva mithyAdarzana, mithyAjJAna aura mithyAcAritra ke vaza hokara cAra gatiyoM meM paribhramaNa karake pratisamaya ananta duHkha bhoga rahA hai| jaba taka dehAdi se bhinna apane AtmA kI saccI pratIti tathA rAgAdi kA abhAva na kare taba taka sukha-zAnti aura AtmA kA hi nahIM ho sakatA / 2 - Atmahita ke liye (sukhI hone ke liye) - 1. sacce deva, gurU aura dharma kI yathArtha pratIti, 2. jIvAdi sAta tattvoM kI yathArtha pratIti, 3. sva-para ke svarUpa kI zraddhA, 4. nija zuddhAtmA ke pratibhAsarUpa AtmA kI zraddhA, ina cAra lakSaNoM ke avinAbhAva sahita satya zraddhA ( nizcaya samyagdarzana) jaba taka jIva pragaTa na kare taba taka uddhAra nahIM ho sakatA arthAt dharma kA prArambha bhI nahIM ho sakatA aura taba taka AtmA ko aMza mAtra bhI sukha pragaTa nahIM hotA / 3 - sAta tattvoM kI mithyA zraddhA karanA use mithyAdarzana kahate haiN| apane svataMtra svarUpa kI bhUla kA - kAraNa AtmasvarUpa meM viparIta zraddhA hone se jJAnAvaraNAdi dravyakarma, zarIrAdi no karma, puNya-pApa, rAgAdi malina bhAvoM meM ekatva buddhi hai aura isIliye zubharAga tathA puNya ti hai, zarIrAdi para padArthoM kI avasthA (kriyA) maiM kara sakatA hU~, para mujhe lAbha-hAni pahuMcA sakatA hai, tathA maiM para kA kucha kara sakatA hU~ - aisI mAnyatA ke kAraNa jIva ko sat-asat kA viveka nahIM hotaa| saccA sukha tathA hitarUpa zraddhA jJAna cAritra apane AtmA ke hI Azraya se hote haiM isa bAta kI bhI use khabara nahIM hotii| 4 punazca kudeva, kugurU, kuzAstra aura kudharma kI zraddhA, pUjA, sevA tathA vinaya karane kI jo pravRtti hai vaha apane mithyAtvAdi mahAna doSoM kA poSaNa karane vAlI hone se duHkhadAyaka hai, anaMta saMsAra bhramaNa kA kAraNa hai| jo jIva usakA sevana karatA hai, use kartavya samajhatA hai vaha durlabha manuSya jIvana ko naSTa karatA hai| 5- agRhIta mithyAdarzana jJAna cAritra jIva ko anAdikAla se hote haiM phira manuSya hone ke pazcAt kuzAstra kA abhyAsa karake kugurU kA upadeza svIkAra karake gRhIta mithyAjJAna- mithyA zraddhA dhAraNa karatA hai| kumati kA anusaraNa karake mithyAkriyA karatA hai vaha gRhIta mithyAcAritra hai / isaliye jIva ko bhalI-bhA~ti sAvadhAna hokara gRhIta tathA agRhIta donoM prakAra ke mithyAbhAva choDane yogya haiN| unakA yathArtha nirNaya karake nizcaya samyagdarzana pragaTa karanA caahiye| mithyAbhAvoM kA sevana kara-karake, saMsAra meM bhaTakakara, anaMta janma dhAraNa karake anaMta kAla gavAM diyA aba sAvadhAna hokara AtmoddhAra karanA cAhiye / (kha) mithyAtva kyA hai ? vistAra se batAkara siddha kareM ki Atmahita kA paMtha nija Atama supAga hai| uttara- viparIta mAnyatA arthAt viparIta zraddhAna ko mithyAtva kahate haiN| jo vastu jaisI hai, use vaisI na mAnakara anya taraha se mAnanA, yaha mithyA zraddhAna hai| AcAryoM ne mithyAtva ko do taraha se Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA dUsarI DhAla kahA hai- 1 agrahIta mithyAtva 2. grahIta mithyAtva / 1. agrahIta mithyAtva - jIva, ajIva, Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA aura mokSa prayojana bhUta tattva haiM unameM viparIta zraddhA karanA agrahIta mithyAtva hai / - agrahIta kA sAmAnya artha hai - jo anAdi se jIva ke sAtha mithyA mAnyatA calI A rahI hai / zarIra va para vastuoM meM maiM pane kA saMbaMdha jor3anA, zubha-azubha bhAvoM - karmoM ke udaya meM harSa-viSAda Adi karake naye karmoM kA baMdha krnaa| tapa Adi se nirjarA hotI hai use kaSTa dAyaka mAnanA / pUrNa nirAkulatA hI mokSa tattva hai use svIkAra na karanA agrahIta mithyAtva hai| 2. grahIta mithyAtva manuSya bhava pAkara kugurU, kudeva, kudharma kA sevana karanA grahIta mithyAtva hai| jo manuSya grahIta mithyAtva kA sevana karatA hai, vaha apane darzana mohanIya karma ko puSTa karatA hai / - kavivara daulatarAma jI kahate haiM - "I 'aba Atama ke hita paMtha lAga " arthAt Atma hitaiSI jIva ko nizcaya samyagdarzana, jJAna, cAritra grahaNa karake agrahIta mithyAdarzana jJAna cAritra kA tyAga karake Atma kalyANa ke mArga meM laganA cAhiye / ve Age kahate haiM- " nija Atama supAga -" nija Atama supAga " arthAt jIva ko bhalIbhA~ti sAvadhAna hokara grahIta tathA agrahIta donoM prakAra ke mithyAbhAva chor3akara, unakA yathArtha nirNaya kara nizcaya samyagdarzana pragaTa karanA caahiye| AtmA meM bhalIbhA~ti lIna ho jAnA cAhiye yahI Atma hita kA paMtha hai| prazna (ga) kisI eka chaMda ko zuddha rUpa se likhakara usakI vyAkhyA kIjiye / uttara- (ukta prazna kA uttara svayaM khojeM ) [] AtmA paramAtma tulyaM / 102 tAraNa vANI - amRta sUtra AtmA paramAtmA ke samAna hai / appaM ca appa tAraM / apanA AtmA hI svayaM ko tArane vAlA hai / [ kamma sahAvaM vipanaM / karmo kA svabhAva kSaya hone kA hai / ] vikahA adharma mUlasya / vikathAyeM (vyartha carcAyeM) adharma kI jar3a haiM | kamalaM kalaMka rahiye / [] pUjA pUjya samAcaret / pUjya ke samAna AcaraNa honA saccI pUjA hai| jinavayanaM saddahanaM / jinendra bhagavAna ke vacanoM para zraddhA karo / ] paNDiya viveya suddhaM / paMDita arthAt jJAnI vaha hai jo viveka se (Atma-anAtma bodha se ) zuddha hotA hai| [ mamAtmA mamalaM suddhaM / merA AtmA mamala svabhAvI hai| kamala ke samAna jJAyaka jJAna svabhAvI AtmA sarva karma mala rahita hai| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - tIsarI DhAla 103 tIsarI DhAla narendra chanda (jogIrAsA) Atmahita, saccA sukha tathA do prakAra se mokSamArga kA kathana Atama ko hita hai sukha, so sukha AkulatA bina kahiye / AkulatA zivamAhiM na tAteM, zivamaga lAgyo cahiye // samyagdarzana jJAna carana ziva maga, so dvividha vicAro / jo satyAratha rUpa so nizcaya, kAraNa so vyavahAro // 1 // anvayArtha :-(Atama ko) AtmA kA (hita) kalyANa (hai) hai (sukha) sukha kI prApti (so sukha) vaha sukha (AkulatA bina) AkulatA rahita (kahiye) kahA jAtA hai (AkulatA) AkulatA (zivamAMhiM) mokSa meM (na) nahIM hai (tAte) isaliye (zivamaga) mokSa mArga meM (lAgyo) laganA (cahiye) caahiye| (samyagdarzana jJAna carana) samyagdarzana jJAna cAritra ina tInoM kI ekatA rUpa (zivamaga) jo mokSa kA mArga hai (so) usa mokSa mArga kA (dvividha) do prakAra se (vicAro) vicAra karanA cAhiye ki (jo)jo (satyAratha rUpa) vAstavika svarUpa hai (so) vaha (nizcaya) nizcaya mokSa mArga hai aura (kAraNa) jo nizcaya mokSa mArga kA nimitta kAraNa hai (so) use (vyavahAro) vyavahAra mokSa mArga kahate haiN| nizcaya samyagdarzana jJAna cAritra kA svarUpa para dravyanase bhinna ApameM ruci, samyaktva bhalA hai / AparUpa ko jAnapanoM, so samyagjJAna kalA hai // AparUpa meM lIna rahe thira, samyakcAritra soii| aba vyavahAra mokSamaga suniye, hetu niyata ko hoI // 2 // anvayArtha :-(ApameM) AtmA meM (para dravyanate) para vastuoM se (bhinna) bhinnatva kI (ruci) zraddhA karanA (bhalA) nizcaya (samyaktva) samyagdarzana (hai) hai (AparUpa ko) AtmA ke svarUpa ko [para dravyoM se bhinna (jAnapanoM) jAnanA (so) vaha (samyagjJAna) nizcaya samyagjJAna (kalA) prakAza (hai) hai para dravyoM se bhinna] aise (AparUpa meM) Atma svarUpa meM (thira) sthiratA pUrvaka (lIna rahe) lIna honA so (samyak cAritra) nizcaya samyakcAritra (soI) hai| (aba) aba (vyavahAra mokSamaga) vyavahAra mokSa mArga (suniye) suno [ki jo vyavahAra mokSa mArga] (niyata ko) nizcaya mokSa mArga kA (hetu) nimitta kAraNa (hoI) hai| vyavahAra samyaktva (samyagdarzana) kA svarUpa jIva ajIva tattva asa Asava, baMdha ru saMvara jaano| nirjara mokSa kahe jina tinako, jyoM kA tyoM saradhAno // hai soI samakita vyavahArI, aba ina rUpa bakhAno / tinako suna sAmAnya vizeSai, dir3ha pratIta ura Ano // 3 // anvayArtha :- (jina) jinendra paramAtmA ne (jIva) jIva (ajIva) ajIva (Asrava) Asrava (baMdha rU) baMdha aura (saMvara) saMvara (nirjara) nirjarA (aru) aura (mokSa) mokSa (tattva) yaha sAta tattva (kahe) Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - tIsarI DhAla 104 kahe haiM (jAno) aisA jAno (tinako) una sabakI (jyoM kA tyoM) yathAvat yathArtha rUpa se (saradhAno) zraddhA karo (soI) isa prakAra zraddhA karanA (samakita vyavahArI) vyavahAra se samyagdarzana (hai) hai| (aba ina rUpa) aba ina sAta tattvoM ke svarUpa kA (bakhAno) varNana karate haiM (tinako) unheM (sAmAnya vizeSa) saMkSepa se tathA vistAra se (suna) sunakara (ura) mana meM (dir3ha) aTala (pratIta) zraddhA (Ano) kro| jIva ke bheda, bahirAtmA aura uttama aMtarAtmA kA lakSaNa bahirAtama antara Atama paramAtama jIva tridhA hai / deha jIva ko eka gine bahirAtama tattva mudhA hai // uttama madhyama jaghana trividha ke antara Atama jnyaanii| dvividha saMga bina zudha upayogI muni uttama nijadhyAnI // 4 // anvayArtha :- (bahirAtama) bahirAtmA (antara Atama) antarAtmA [aura] (paramAtama) paramAtmA [isa prakAra (jIva) jIva (tridhA) tIna prakAra ke (hai) haiM [unameM] (deha jIva ko) zarIra aura AtmA ko (eka gine) eka mAnate haiM ve (bahirAtama) bahirAtmA haiM aura ve bahirAtmA (tattva mudhA) yathArtha tattvoM se ajAna arthAt tattva mUr3ha mithyAdRSTi haiN| (Atama jJAnI) AtmA ko para vastuoM se bhinna jAnakara yathArtha nizcaya karane vAle (antara Atama) aMtarAtmA kahalAte haiM, ve] (uttama) uttama (madhyama) madhyama aura (jaghana) jaghanya aise (trividha ke) tIna prakAra ke haiM; [unameM] (dvividha) aMtaraMga tathA bahiraMga aise do prakAra ke (saMga bina) parigraha rahita (zudha upayogI) zuddha upayogI (nija dhyAnI) Atma dhyAnI (muni) digambara muni (uttama) uttama antarAtmA haiN| madhyama aura jaghanya antarAtmA tathA sakala paramAtmA madhyama antara Atama haiM je dezavratI anagArI / jaghana kahe avirata samadRSTi, tInoM zivamaga cArI // sakala nikala paramAtama daividha tinameM ghAti nivaarii| zrI arihaMta sakala paramAtama lokAloka nihArI // 5 // anvayArtha :- (anagArI) chaTaveM guNasthAna ke samaya aMtaraMga aura bahiraMga parigraha rahita yathAjAtarUpa dhara-bhAvaliMgI muni madhyama aMtarAtmA haiM tathA (je) jo (dezavratI) do kaSAya ke abhAva sahita aise paMcama guNasthAna vartI samyakdRSTi zrAvaka [haiM ve] (madhyama) madhyama (aMtara Atama) aMtarAtmA (hai) haiM aura avirata) vrata rahita (samadRSTi) samyakadRSTi jIva (jaghana) jaghanya aMtarAtmA (kahe) kahalAte haiM (tInoM) yaha tInoM (zivamaga cArI) mokSamArga para calane vAle haiN| (sakala nikala) sakala aura nikala ke bheda se (paramAtama) paramAtmA (dvaividha) do prakAra ke haiM (tinameM) unameM (ghAti) cAra ghAtiyA karmoM ko (nivArI) nAza karane vAle (lokAloka) loka tathA aloka ko (nihArI) jAnane dekhane vAle (zrI arihaMta) arihaMta parameSThI (sakala) zarIra sahita (paramAtama) paramAtmA haiN| nikala paramAtmA kA lakSaNa tathA paramAtmA ke dhyAna kA upadeza jJAna zarIrI trividha karma mala varjita siddha mhtaa| te haiM nikala amala paramAtama bhogai zarma anantA // bahirAtamatA heya jAni taji, aMtara Atama hajai / paramAtama ko dhyAya niraMtara jo nita AnaMda pUjai // 6 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA tIsarI DhAla 105 anvayArtha :(jJAna zarIrI) jJAna mAtra jinakA zarIra hai aise (trividha) jJAnAvaraNAdi dravya karma, rAgAdi bhAva karma tathA audArika zarIrAdi nokarma, aise tIna prakAra ke (karma mala) karma rUpI maila se (varjita) rahita (amala) nirmala aura (mahaMtA) mahAna (siddha) siddha parameSThI (te) ve (nikala) nikala (paramAtama) paramAtmA (hai) haiN| ve (anantA) aparimita (zarma) sukha (bhoga) bhogate haiM / ina tInoM meM (bahirAtamatA) bahirAtmapane ko (heya) chor3ane yogya (jAni) jAnakara aura (taji) use chor3akara (aMtaraAtama) aMtarAtmA (hUjai) honA cAhiye aura (niraMtara) sadA (paramAtama ko) [nija] paramAtma pada kA (dhyAya) dhyAna karanA cAhiye (jo) jisake dvArA (nita) arthAt sadaiva (AnaMda) Ananda ( pUjai) prApta kiyA jAtA hai / ajIva-pudgala dharma aura adharma dravya ke lakSaNa tathA bheda cetanatA bina so ajIva hai, paMca bheda tAke haiM / pudgala paMca varana rasa, gaMdha do pharasa vasu jAke haiM / jiya pudgala ko calana sahAI, dharma dravya anarUpI / tiSThata hoya adharma sahAI, jina bina mUrti nirUpI // 7 // anvayArtha :- jo (cetanatA bina) cetanatA rahita hai (so) vaha (ajIva) ajIva hai (tAke) usa ajIva ke (paMca bheda) pA~ca bheda haiM (jAke paMca varana rasa gaMdha do) jisake pA~ca varNa aura rasa, do gaMdha aura (vasu) ATha (pharasa) sparza (haiM) hote haiM vaha (pudgala) pudgala dravya hai| jo (jiya) jIva ko [ aura ] (pudgala ko ) pudgala ko (calana sahAI) calane meM nimitta [aura] (anarUpI) amUrtika hai vaha (dharma dravya) dharma dravya hai| [tathA] (tiSThata) gati pUrvaka sthiti pariNAma ko prApta [jIva aura pudgala ko] (sahAI) nimitta (hoya) hotA hai vaha (adharma) adharma dravya hai / (jina) jinendra bhagavAna ne usa adharma dravya ko (bina mUrti) amUrtika (nirUpI) arupI kahA hai| AkAza, kAla aura Asrava ke lakSaNa athavA bheda sakala dravya ko vAsa jAsa meM, so AkAza pichAno / niyata vartanA nizadina so, vyavahAra kAla parimAno // yoM ajIva, aba Asrava suniye, mana vaca kAya triyogA / mithyA avirata aru kaSAya, paramAda sahita upayogA // 8 // anvayArtha :- (jAsa meM) jisameM (sakala) samasta (dravya ko) dravyoM kA (vAsa) nivAsa hai (so) vaha (AkAza) AkAza dravya (pichAno) jAnanA (vartanA) svayaM pravartita ho aura dUsaroM ko pravartita hone meM nimitta ho vaha (niyata) nizcaya kAla dravya hai tathA (nizadina) rAtri, divasa Adi (vyavahAra kAla) vyavahAra kAla (parimAno) jAno (yoM) isa prakAra (ajIva) ajIva tattva kA varNana huaa| (aba) aba (Asrava) Asrava tattva (suniye) kA varNana suno| (mana vaca kAya ) mana, vacana aura kAya ke Alambana se AtmA ke pradeza caMcala hone rUpa (triyogA) tIna prakAra ke yoga [tathA] ( mithyA avirata ) mithyAtva, avirata (aru) aura (kaSAya) kaSAya (paramAda) pramAda (sahita) sahita (upayoga ) AtmA kI pravRtti vaha (Asrava) Asrava tattva kahalAtA hai| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - tIsarI DhAla Asrava tyAga kA upadeza aura baMdha, saMvara, nirjarA kA lakSaNa ye hI Atama ko du:kha kAraNa, tAtai inako tajiye / jIva pradeza baMdhai vidhi soM so, baMdhana kabahuM na sajiye // zama dama taiM jo karma na Avai, so saMvara Adariye / tapa balate vidhi marana nirjarA, tAhi sadA Acariye // 9 // anvayArtha :-(ye hI) mithyAtvAdi hI (Atama ko) AtmA ko (du:kha kAraNa) du:kha ke kAraNa haiM (tAta) isaliye (inako) ina mithyAtvAdi ko (tajiye) chor3a denA pradezoM kA (vidhi soM) karmoM se (baMdhai) baMdhanA vaha (baMdhana) baMdha [kahalAtA hai (so) vaha [baMdha] (kabahuM) kabhI bhI (na sajiye) nahIM karanA caahiye| (zama) kaSAyoM kA abhAva [aura] (dama tai) indriyoM tathA mana ko jItane se (jo) jo (karma) karma (na Avai) nahIM AyeM vaha (saMvara) saMvara tattva hai (tAhi) usa saMvara ko (Adariye) grahaNa karanA cAhiye / (tapa balate) tapa kI zakti se (vidhi) karmoM kA (marana) eka deza khira jAnA so (nirjarA) nirjarA hai (tAhi) usa nirjarA ko (sadA) sadaiva (Acariye) AcaraNa karanA caahiye| mokSa kA lakSaNa, vyavahAra samyaktva kA lakSaNa tathA kAraNa sakala karmak rahita avasthA, so ziva thira sukhakArI / ihi vidha jo saradhA tattvana kI, so samakita vyavahArI // deva jinendra, guru parigraha bina, dharma dayAjuta sAro / yehu mAna samakita ko kAraNa, aSTa aMga juta dhAro // 10 // anvayArtha :- (sakala karmatai) samasta karmoM se (rahita) rahita (thira) sthira, aTala (sukhakArI) ananta sukhadAyaka (avasthA) dazA, paryAya (so) vaha (ziva) mokSa hai (ihi vidha) isa prakAra (jo) jo (tattvana kI) sAta tattvoM ke bheda sahita (saradhA) zraddhA karanA so (vyavahArI) vyavahAra (samakita) samyagdarzana hai| (jinendra) vItarAga, sarvajJa aura hitopadezI (deva) sacce deva (parigraha bina) caubIsa parigraha se rahita (guru) vItarAga guru [tathA] (sAro) sArabhUta (dayAjuta) ahiMsAmaya (dharma) jina dharma (yeha) ina sabako (samakita ko) samyagdarzana kA (kAraNa) nimitta kAraNa (mAna) jAnanA caahiye| samyagdarzana ko usake (aTa) ATha (aMga juta) aMgoM sahita (dhAro) dhAraNa karanA caahiye| samyaktva ke paccIsa doSa tathA ATha guNa vasu mada TAri nivAri trizaThatA, SaT anAyatana tyAgo / zaMkAdika vasu doSa binA, saMvegAdika cita pAgo // aSTa aMga aru doSa pacIso tina saMkSepai kahiye / bina jAne se doSa gunanako', kaise tajiye gahiye // 11 // anvayArtha :- (vasu) ATha (mada) mada kA (TAri) tyAga karake (trizaThatA) tIna prakAra kI mUr3hatA ko (nivAri) haTAkara (SaT) chaha (anAyatana) anAyatanoM kA (tyAgo) tyAga karanA caahiye| (zaMkAdika) zaMkAdi (vasu) ATha (doSa binA) doSoM se rahita hokara (saMvegAdika) saMvega, anukampA, Astikya aura prazama meM (cita) citta ko (pAgo) lagAnA caahiye| [aba, samyaktva ke] (aSTa) ATha (aMga) aMga (aru) aura (pacIsoM doSa) paccIsa doSa (tina)unako (saMkSepai) saMkSepa meM (kahiye) kahA jAtA hai| kyoMki] Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - tIsarI DhAla (bina jAne teM) unheM jAne binA (doSa) doSoM ko (kaise) kisa prakAra (tajiye) chor3eM [aura] (gunanakoM) guNoM ko kisa prakAra (gahiye) grahaNa kreN| samyaktva ke ATha aMga (guNa) aura zaMkAdika ATha doSoM kA lakSaNa jina vaca meM zaMkA na dhAra vRSa, bhava sukha vAMchA bhAnai / muni tana malina na dekha ghinAvai, tattva kutattva pichAnai // nija guNa aru para auguNa ThAMke, vA nija dharma bar3hAvai / kAmAdika kara vRSase cigate, nija para ko sa dir3hAvai // 12 // chaMda 13 pUrvArddha dharmI soM gau vaccha prIti sama, kara jina dharma dipAvai / ina guNate viparIta doSa vasu, tinako satata khipAvai // anvayArtha :- 1. (jina vaca meM) sarvajJa deva ke kahe hue tattvoM meM (zaMkA na) saMzaya-saMdeha nahIM karanA [so niHzaMkita aMga hai] 2. (vRSa) dharma ko (dhAra) dhAraNa karake (bhava sukha vAMchA) sAMsArika sukhoM kI icchA (bhAnai) na kare so ni:kAMkSita aMga hai] 3. (muni tana) muniyoM ke zarIrAdi (malina) maile (dekha) dekhakara (na ghinAvai) ghRNA na kare [so nirvicikitsA aMga hai] 4.(tattva kutattva) sacce aura jhUThe tattvoM ko [yathArthatayA] (pichAne) pahicAne [so amUDhadRSTi aMga hai] 5. (nija guNa) apane guNoM ko (aru) aura (para auguNa) dUsare ke auguNoM ko (DhAke) chipAye (vA) tathA (nija dharma) apane Atma dharma ko (bar3hAvai) bar3hAye arthAt nirmala banAe [so upagUhana aMga hai] 6. (kAmAdika kara) kAma vikArAdi ke kAraNa (vRSa ) dharma se (cigate) cyuta hote hue (nija para ko) apane ko tathA para ko (su dir3hAvai) usameM puna: dRr3ha kare so sthitikaraNa aMga haiM] 7. (dharmI soM) apane sAdharmIjanoM se (gau vaccha prIti sama) bachar3e para gAya kI prIti samAna (kara) prema rakhanA [so vAtsalya aMga hai aura] 8. (jina dharma) jina dharma kI (dipAvai) zobhA meM vRddhi karanA [so prabhAvanA aMga hai] (ina guNate) ina ATha guNoM se (viparIta) ulTe (vasu) ATha (doSa) doSa haiM, (tinako) unheM (satata) hamezA (khipAvai) dUra karanA caahiye| chaMda 13 uttarArddha mada ke ATha prakAra pitA bhUpa vA mAtula nRpa jo, hoya na to mada ThAne / mada na rUpa ko madana jJAna ko, dhana bala ko mada bhAnai // 13 // chaMda 14 pUrvArddha tapa ko mada na mada ju prabhutA ko, karai na so nija jAne / mada dhArai tau yahI doSa vasu, samakita kau mala ThAnai // anvayArtha :-[jo jIva] (jo) yadi (pitA) pitA Adi pitRpakSa ke svajana (bhUpa) rAjAdi (hoya) hoM (tau) to (mada) abhimAna (na ThAna) nahIM karatA [yadi] (mAtula) mAmA Adi mAtRpakSa ke svajana (nRpa) rAjAdi (hoya) hoM to (mada) abhimAna (na) nahIM karatA (rUpa kau) zArIrika sauMdarya kA (mada na) abhimAna nahIM karatA (jJAna kau) vidyA kA abhimAna nahIM karatA (dhana kau) lakSmI kA (balako) zakti kA (mada bhAnai) abhimAna nahIM karatA (tapa kau) tapa kA (mada na) abhimAna nahIM karatA (ju) aura (prabhutA kau) aizvarya-bar3appana kA (mada na karai) abhimAna nahIM karatA (so) vaha (nija) apane AtmA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - tIsarI DhAla 108 ko (jAnai) jAnatA hai| yadi jIva unakA] (mada) abhimAna (dhAra) rakhatA hai to (yahI) Upara kahe hue mada (vasu) ATha (doSa) doSa rUpa hokara (samakita kau) samyaktva ko-samyagdarzana ko (mala) dUSita (ThAnai) karatA hai| chaMda 14 uttarArddha chaha anAyatana tathA tIna mUr3hatA doSa ku guru ku deva ku vRSa sevaka kI, nahi prazaMsa ucarai hai| jinamuni jinazruta bina kugurAdika, tinheM na namana karai hai // 14 // anvayArtha :- [samyakdRSTi jIva] (kuguru kudeva kuvRSa sevaka kI) kuguru kudeva aura kudharma kI tathA unake sevaka kI (prazaMsa) prazaMsA (nahiM ucarai hai) nahIM karatA hai| (jina) jinendra deva (muni) vItarAgI muni [aura] (jina zruta) jinavANI (bina) ke atirikta [jo] (kugurAdika) kuguru kudeva kudharma haiM (tinheM) unheM (namana) namaskAra (na kara hai) nahIM karatA hai| avratI samyakdRSTi kI devoM dvArA pUjA aura gRhasthapane meM aprIti doSarahita guNasahita sudhI je, samyak daraza saje haiN| caritamoha vaza leza na saMjama, pai saranAtha jajai hai // gehI pai gRha meM na racaiM jyoM, jalate bhinna kamala hai| nagara nAriko pyAra yathA, kAde meM hema amala hai // 15 // anvayArtha :- (je) jo (sudhI) buddhimAna puruSa Upara kahe hue] (doSarahita) paccIsa doSa rahita [tathA] (guNasahita) ni:zaMkitAdi ATha guNoM sahita (samyakadaraza) samyagdarzana se (sajai hai) bhUSita haiM [unheM] (caritamoha vaza) apratyAkhyAnAvaraNIya cAritramohanIya karma ke udaya vaza (leza) kiMcit bhI (saMjama) saMyama (na) nahIM hai (pai) tathApi (suranAtha) devoM ke svAmI indra [unakI] (jajai hai) pUjA karate haiM yadyapi ve] (gehI) gRhastha haiM (pai) tathApi (gaha meM) ghara meM (na racaiM) nahIM raacte| (jyoM) jisa prakAra (kamala) kamala (jalate) jala se (bhinna bhinna (hai) hai [tathA] (yathA) jisa prakAra (kAde meM) kIcar3a meM (hema) svarNa (amala hai) zuddha rahatA hai [usI prakAra usakA ghara meM] (nagara nAriko) vezyA ke (pyAra yathA) prema kI bhA~ti prema hotA hai | samyaktva kI mahimA, samyakdRSTi ke anutpatti sthAna tathA sarvottama sukha aura sarva dharma kA mUla prathama naraka bina SaT bhU jyotiSa vAna bhavana paMDa naarii| thAvara vikalatraya pazu meM nahi, upajata samyak dhArI // tIna loka tihu~kAla mA~hiM nahiM, darzana so sukhakArI / sakala dharma ko mUla yahI, isa bina karanI dukhakArI // 16 // anvayArtha :- (samyadhArI) samyakdRSTi jIva (prathama naraka bina) pahale naraka ke atirikta (SaT bhU) zeSa chaha narakoM meM, (jyotiSa) jyotiSI devoM meM, (vAna) vyaMtara devoM meM, (bhavana) bhavanavAsI devoM meM (paMDa) napuMsakoM meM, (nArI) striyoM meM, (thAvara) pA~ca sthAvaroM meM, (vikalatraya) dvIndriya, trIndriya aura caturindriya jIvoM meM tathA (pazu meM) karmabhUmi ke pazuoM meM (nahiM upajata) utpanna nahIM hote / (tIna loka) tIna loka (tilkAla mA~hiM) tIna kAla meM (darzana so) samyagdarzana ke samAna (sukhakArI) sukhadAyaka (nahiM) anya kucha nahIM hai, (yahI) yaha samyagdarzana hI (sakala dharma) samasta dharmoM (ko) kA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA tIsarI DhAla 109 (mUla) mUla hai (isa bina) isa samyagdarzana ke binA (karanI) samasta kriyAe~ (dukhakArI) duHkhadAyaka haiN| samyagdarzana ke binA jJAna aura cAritra kA mithyApanA mokSa mahala kI parathama sIr3hI, yA bina jJAna caritrA / samyaktA na laha~, so darzana, dhAro bhavya pavitrA || "daula" samajha suna ceta sayAne, kAla vRthA mata khovai / yaha narabhava phira milana kaThina hai, jo samyak nahiM hovai // 17 // anvayArtha :- [yaha samyagdarzana] (mokSa mahala kI) mokSa rUpI mahala kI (parathama) prathama (sIr3hI) sIr3hI hai (yA bina) isa samyagdarzana ke binA (jJAna caritrA) jJAna aura cAritra ( samyaktA) saccAI (na lahai) prApta nahIM karate isaliye (bhavya) he bhavya jIvo ! (so) aise (pavitrA) pavitra (darzana) samyagdarzana ko (dhAro) dhAraNa karo (sayAne daula) he samajhadAra daulatarAma ! (suna) suna (samajha) samajha aura (ceta) sAvadhAna ho (kAla) samaya ko (vRthA) vyartha (mata khovai) na ga~vA (kyoMki] (jo) yadi (samyak ) samyagdarzana (nahiM hovai) nahIM huA to (yaha) yaha (narabhava) manuSya paryAya (phira) puna: (milana) milanA (kaThina hai) durlabha hai| praznottara prazna 1 uttara prazna 2 uttara prazna 3 uttara prazna 4 uttara prazna 5 uttara prazna 6 uttara prazna 7 uttara prazna 8 uttara prazna 9 uttara - - - - - - - - - - - AtmA kA hita kisameM hai? AtmA kA hita sukha prApta karane meM hai / sukha kaisA hotA hai ? sukha AkulatA se rahita hotA hai| AkulatA kahA~ para nahIM hai ? AkulatA mokSa meM nahIM hai / sukha prApta karane ke liye kyA karanA cAhiye ? sukha prApta karane ke liye mokSa mArga meM laganA cAhiye / mokSa kA mArga kyA hai ? samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra kI ekatA hI mokSa kA mArga hai| mokSa mArga kA kathana kitane prakAra se kiyA gayA hai ? mokSa mArga kA kathana do prakAra se kiyA gayA hai - 1. nizcaya mokSa mArga 2. vyavahAra mokSa maarg| nizcaya mokSa mArga kise kahate haiM ? apane jJAyaka svabhAva ke Azraya pUrvaka aMtara meM abheda nizcaya ratnatraya (mokSamArga) ko pragaTa karane ko nizcaya mokSa mArga kahate haiM / vyavahAra mokSa mArga kise kahate haiM ? jo nizcaya mokSamArga meM kAraNabhUta hai use vyavahAra mokSa mArga kahate haiN| naya kise kahate haiM ? pramANa dvArA jAnI huI vastu ke eka aMza ko jAnane vAle jJAna ko naya kahate haiN| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - tIsarI DhAla prazna 10- naya ke kitane bheda haiM? uttara - naya ke do bheda haiM -1. nizcayanaya 2. vyavahAranaya / prazna 11- nizcayanaya kise kahate haiM? uttara - nizcaya zabda niH aura caya se milakara banA hai / niH = niHzeSa rUpa se/niyama rUpa se/ nizcita rUpa se caya - saMgraha karanA/ikaTThA karanA/grahaNa karanA arthAt vastu ke mUla svarUpa ko/yathArtha aMza ko/bhUtArtha aMza ko jAnane vAle jJAna yA kahane vAle zabda ko nizcaya naya kahate haiN| prazna 12- vyavahAra naya kise kahate haiM ? uttara - vyavahAra zabda vi aura avahAra - ina do zabdoM se milakara banA hai| vi = vizeSa rUpa se, avahAra = jJAna karAne vaalaa| arthAt vastu ke jisa aMza kI mukhyatA se vastu kA vizeSa jJAna hotA hai use jAnane vAle yA kahane vAle zabdoM ko vyavahAra naya kahate haiN| prazna 13- nizcaya samyagdarzana kise kahate haiM? uttara - para dravyoM se bhinna apane Atma svarUpa kA zraddhAna karanA nizcaya samyagdarzana hai| prazna 14- nizcaya samyagjJAna kise kahate haiM? uttara - para dravyoM se bhinna apane Atma svarUpa ko jAnanA nizcaya samyagjJAna hai| prazna 15- nizcaya samyakcAritra kise kahate haiM? uttara - para dravyoM se bhinna apane Atma svarUpa meM sthiratApUrvaka lIna honA nizcaya samyakcAritra hai| prazna 16- ratnatraya kise kahate haiM? uttara - samyagdarzana,samyagjJAna aura samyakcAritra ko ratnatraya kahate haiN| prazna 17- vyavahAra samyagdarzana kise kahate haiM? uttara - jIvAdi sAta tattvoM ke yathArtha zraddhAna ko vyavahAra samyagdarzana kahate haiN| prazna 18- utpatti kI apekSA samyagdarzana ke kitane bheda hai? uttara - utpatti kI apekSA samyagdarzana ke 2 bheda haiM - 1. nisargaja 2. adhigamaja / 1. nisargaja - dUsaroM ke upadeza ke binA svayameva hI darzana mohanIya ke upazama, kSaya yA kSayopazama pUrvaka paradravyoM se bhinna AtmA kI pratIti hotI hai use nisargaja samyagdarzana kahate haiN| 2. adhigamaja - jo paropadeza ke nimitta pUrvaka darzana mohanIya ke upazamAdi hote haiM tathA AtmapratIti hotI hai use adhigamaja samyagdarzana kahate haiN| prazna 19- darzana moha aura cAritra moha kise kahate haiM? uttara - jo vastu svarUpa kA yathArtha zraddhAna na hone de use darzana moha kahate haiM aura jo cAritra kA ghAta kare use cAritra moha kahate haiN| prazna 20- sampUrNa dharma kA mUla kyA hai ? uttara - samyagdarzana saba dharmoM kA mUla hai, isake binA jo bhI kriyAyeM haiM ve saba duHkha dene vAlI haiN| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA tIsarI DhAla prazna 1 - vastuniSTha prazna - prazna 2 - (kha) sahI jor3I banAiye (31) 1. zaMkA (ka) rikta sthAnoM kI pUrti kIjiye / * so dvividha vicAro / ( zivamaga) 1. samyagdarzana jJAna carana ---- 2. AtmA meM para vastuoM se bhinnatva kI zraddhA karanA so --- samyagdarzana hai| (nizcaya) 3. deha jIva ko eka gine tattva mudhA hai| (bahirAtama) 4. madhyama antara Atama haiM je dezavratI ---I (anagArI) 5. dharma ko dhAraNa karake sAMsArika sukhoM kI icchA na karanA use - 2. kAMkSA 3. cikitsA 4. mUDhadRSTi 5. anupagUhana 6. asthitikaraNa 7. avAtsalya 8. aprabhAvanA abhyAsa ke prazna - -------- (ba) jinadharma kA virodha ---- sAdharmIjanoM se virodha / dveSa 7 dharma se dUra rakhanA / rahanA 6 guNoM kA prakAzana, avaguNoM ko chipAnA 5 sAMsArika sukha kI icchA 2 jinavacanoM meM saMdeha 1 3 sAdhuoM ke prati ghRNA satya aura jhUThe tattvoM meM aviveka sahI uttara 8 111 - 'laghuuttarIya prazna - (ka) guNasthAna ke viSaya meM likhiye| / uttara - moha aura yoga ke nimitta se jIva ke zraddhA aura cAritra guNa kI hone vAlI tAratamya rUpa avasthA ko guNasthAna kahate haiN| guNasthAna 14 hote haiM 1. mithyAtva 2. sAsAdana, 3. mizra ( samyak mithyAtva ), 4. avirata samyaktva, 5. deza virata, 6. pramatta virata, 7. apramatta virata, 8. apUrvakaraNa 9 anivRtti karaNa 10. sUkSma sAmparAya 11. upazAMta moha, 12. kSINa moha, 13 sayoga kevalI, 14. ayoga kevalI / , , kahate haiM / (niHkAMkSita aMga) (kha) guNa kise kahate haiM, guNa ke kitane bheda haiM svarUpa sahita batAie ? uttara- jo dravya ke sampUrNa bhAgoM meM aura usakI saMpUrNa avasthAoM meM rahatA hai use guNa kahate haiN| guNa ke do bheda haiM- sAmAnya guNa aura vizeSa guNa / (1) sAmAnya guNa jo saba dravyoM meM samAna rUpa se pAye jAte haiM unheM sAmAnya guNa kahate haiN| sAmAnya guNa ananta haiM; kintu unameM chaha guNa mukhya haiM 1 astitva, 2. vastutva, 3. dravyatva, 4 prameyatva, 5. agurulaghutva, 6 pradezatva - (2) vizeSa guNa - jo saba dravyoM meM na rahakara apane-apane dravyoM meM rahate haiM unheM vizeSa guNa kahate haiM / jaise - jIva meM caitanya, samyaktva, cAritra, sukha, kriyAvatI zakti Adi / pudgala Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - tIsarI DhAla meM sparza, rasa, gaMdha, varNa, kriyAvatI zakti Adi / dharma dravya meM gati hetutva / adharma dravya meM sthiti hetutv| AkAza dravya meM avagAhana hetutva / kAla dravya meM pariNamana hetutva ityAdi vizeSa guNa haiN| (ga) "mokSamahala kI parathama sIr3hI' paMkti kA bhAvArtha likheN| uttara - samyagdarzana mokSa mahala kI prathama sIr3hI hai, jisake binA jJAna aura cAritra samyakapane ko prApta nahIM hote arthAt jaba taka samyagdarzana na ho taba taka jJAna, mithyAjJAna hotA hai aura cAritra mithyAcAritra hotA hai| ataH pratyeka AtmArthI ko manuSya jIvana rUpI amUlya nidhi pAkara sarvaprathama samyagdarzana ko prApta karane kA upAya karanA cAhiye aisA chahaDhAlA kI tIsarI DhAla ke satrahaveM chaMda kA bhAvArtha hai| prazna 3- dIrghauttarIya prazna - (ka) TippaNI likhiye - 1.heya-zeya-upAdeya-chor3ane yogya ko heya kahate haiM, jAnane yogya ko jJeya kahate haiM aura grahaNa karane yogya ko upAdeya kahate haiN| sAta tattvoM kI jAnakArI ke binA heya upAdeya karanA ucita nahIM hai| jJeya to sAtoM hI tattva haiN| unameM se jIva tattva ke Azraya se saMpUrNa duHkhoM kA aMta hokara paripUrNa sukhamaya dazA pragaTa hotI hai| ataH yaha jJeya ke sAtha-sAtha ekamAtra Azraya yogya parama upAdeya bhI hai| ajIva tattva svayaM ke liye sukha duHkhamaya nahIM hone se vaha na svayaM heya hai aura na upAdeya apitu mAtra jJeya hai| Asrava, baMdha, puNya, pApa svayaM pUrNatayA duHkhamaya hone ke kAraNa sarvathA heya hI haiN| saMvara aura nirjarA tattva sukha kA kAraNa hone se pragaTa karane kI apekSA ekadeza upAdeya haiN| mokSa tattva pUrNa sukhamaya hone se pragaTa karane kI apekSA pUrNa upAdeya hai| isa prakAra ajIva tattva maatr-jnyey| Asrava, bNdh-hey| saMvara, nirjarA- ekadeza upAdeya haiN| mokSa kI zuddhAvasthA pragaTa karane kI apekSA sarvadeza upAdeya hai| jIva svabhAva se pUrNa upAdeya hai| (2) jIva ke bheda-prabheda jIva (AtmA) bahirAtmA antarAtmA jo zarIra va AtmA ko eka mAnate haiM jo zarIra se bhinna AsmA ko jAnate haiM karmamala se meM sthita sakala paramAtmA ni saMsArI ajJAnI jIva uttama aMtarAtmA madhyama aMtarAramA jaghanya aMtarAtmA terahaveM caudahaveM guNasthAnavartI pUrNa vItarAgI deza sakala saMgamI avirata samyagdRSTi sAtaveM se cArahaveM pAMcave se chaTaveM caturtha gumasthAnavartI guNasthAnavartI sAdhu guNasthAnavartI Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 chahaDhAlA - tIsarI DhAla (3) karma ke bheda-prabheda - karma bhAvakarma pUrvavaza mohanIya Adi karmodaya kA nimitta pAkara AtmA meM utpanna hone vAle rAga va moha rUpI vikArI bhAvoM ko bhAvakarma kahate haiN| nokarma tIna zarIra (audArika, vaikriyika,AhAraka) aura chaha paryApti ke yogya pudgala vargaNAoM ko nokarma kahate haiN| ghAtiyA karma jJAna darzana sasa vIrya Adi guNoM ke vikAsa na hone ke nimitta bhUta kau ko ghAtiyA karma kahate haiN| vedana jJAnAvaraNa darzanAvaraNa mohanIya aMtarAya (4) dravya - guNoM ke samUha ko dravya kahate haiN| pratyeka dravya anaMta vaibhava saMpanna hai| anaMta vaibhava saMpanna hone se dravyoM ko dUsare ke sahayoga kI raMca mAtra bhI apekSA nahIM hai ataH ve svAdhIna, svataMtra, para-se pUrNa nirapekSa, paripUrNa sattA vAle haiN| jAti apekSA dravya chaha haiM - jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza, kAla / saMkhyA apekSA - jIva anaMta haiM, pudgala anaMtAnaMta haiN| dharma, adharma aura AkAza dravya eka-eka aura kAladravya loka pramANa asaMkhyAta haiM, isa prakAra kula anaMtAnaMta dravya haiN| chaha dravyoM kA svarUpa isa prakAra hai - 1. jIva dravya-jisameM cetanA arthAt jJAna darzana rUpa zakti ho use jIva dravya kahate haiN| 2. pudgala dravya-jisa dravya meM sparza, rasa, gaMdha, varNa Adi guNa pAye jAyeM use pudgala dravya kahate haiM / pudgala = pud + gala / pud = jur3anA, gala = bichur3anA arthAt jisakA jur3anA (milanA) aura bichur3anA (alaga honA) svabhAva ho vaha pudgala hai, yaha rUpI dravya hai| 3. dharma dravya - jo svayaM gamana karate hue jIva aura pudgaloM ko gamana karane meM sahakArI ho use dharma dravya kahate haiN| jaise calatI huI machalI ko calane meM jala sahakArI hai| yaha gati hetutva 4. adharma dravya - jo svayaM gati pUrvaka Thaharate hue jIva aura pudgaloM ko Thaharane meM nimitta hotA hai use adharma dravya kahate haiN| jaise-calate hue pathika ko Thaharane meM vRkSa kI chaayaa| yaha sthiti hetutva hai| 5. AkAza dravya - jo jIvAdi pAMca dravyoM ko sthAna dene meM nimitta hotA hai use AkAza dravya kahate haiM / yaha avagAhana hetutva hai| 6. kAla dravya- apanI-apanI avasthA rUpa svayaM pariNamita hone vAle jIvAdi dravyoM ke pariNamana meM jo nimitta hotA hai use kAla dravya kahate haiN| yaha pariNamana hetutva hai| jaisekumhAra ke cAka ko ghUmane meM lohe kI kiilii| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - tIsarI DhAla (kha) - tIsarI DhAla kA sArAMza likhiye| uttara - AtmA kA hita sukha prApta karane meM hai| AkulatA kA miTa jAnA saccA sukha hai| mokSa sukha svarUpa hai| isaliye pratyeka AtmArthI ko mokSamArga meM pravRtti karanA caahiye| samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra tInoM kI ekatA mokSamArga hai, usakA kathana do prakAra se kiyA gayA hai| nizcaya samyagdarzana jJAna cAritra to vAstava meM mokSamArga hai, aura vyavahAra samyagdarzana jJAna cAritra vaha mokSamArga nahIM hai apitu baMdhamArga hai lekina nizcayamokSamArga meM sahakArI hone se use vyavahAra mokSamArga kahA jAtA hai| AtmA kI paradravyoM se bhinnatA kA yathArtha zraddhAna nizcaya samyagdarzana hai| paradravyoM se bhinnatA kA yathArtha jJAna nizcaya samyagjJAna hai aura paradravyoM kA AlaMbana chor3akara AtmasvarUpa meM lIna honA nizcaya samyakcAritra hai| sAta tattvoM kA yathAvat bhedarUpa aTala zraddhAna karanA vyavahAra samyagdarzana kahalAtA hai| yadyapi sAta tattvoM ke bheda kI aTala zraddhA zubharAga hone se vAstava meM samyagdarzana nahIM hai kintu nicalI dazA meM arthAt cauthe,pAMcaveM aura chaTaveMguNasthAna meM nizcaya samyaktva ke sAtha sahacara hone se vaha vyavahAra samyagdarzana kahalAtA hai| ATha mada, tIna mUr3hatA, chaha anAyatana aura zaMkAdi ATha doSa yaha samyaktva ke paccIsa doSa haiN| niHzaMkitAdi samyaktva ke ATha aMga (guNa) haiN| unheM bhalIbhA~ti jAnakara doSoM kA tyAga tathA guNoM ko grahaNa karanA caahiye| jo vivekavAna jIva nizcaya samyaktva ko dhAraNa karatA hai, use jaba taka nirbalatA hai taba taka puruSArtha kI maMdatA ke kAraNa yadyapi kiMcit saMyama nahIM hotA tathApi vaha indrAdi ke dvArA pUjA jAtA hai| tIna loka aura tIna kAla meM nizcaya samyaktva ke samAna koI bhI anya vastu sukhakArI nahIM hai| saba dharmoM kA mUla, sAra tathA mokSamArga kI prathama sIr3hI yaha samyaktva hI hai| usake binA jJAna aura cAritra samyakpane ko prApta nahIM hote isaliye mithyA kahalAte haiN| Ayu kA baMdha hone se pUrva samyaktva dhAraNa karane vAlA jIva mRtyu ke pazcAt dUsare bhava meM nArakI, jyotiSI, vyaMtara, bhavanavAsI, napuMsaka, strI, sthAvara, vikalatraya, pazu, hIna aMga, nIca gotravAlA, alpAyu tathA daridrI nahIM hotaa| samyakdRSTi manuSya aura tiryaMca marakara vaimAnika deva hote haiN| deva aura nArakI samyakdRSTi marakara karmabhUmi meM uttama kSetra meM manuSya hI hotA hai| yadi samyagdarzana hone se pUrva - 1. deva, 2. manuSya, 3. tiryaMca yA 4. narakAyu kA baMdha ho gayA ho to vaha marakara - 1. vaimAnika deva 2. bhogabhUmi kA manuSya 3. bhogabhUmi kA tiryaMca athavA 4.prathama naraka kA nArakI hotA hai| isase adhika nIce ke sthAna meM janma nahIM hotaa| isa prakAra nizcaya samyagdarzana kI apAra mahimA hai| isaliye pratyeka AtmArthI ko satzAstroM kA svAdhyAya, tattvacarcA, satsamAgama tathA yathArtha tattvavicAra dvArA nizcaya samyagdarzana prApta karanA caahiye| kyoMki yadi isa manuSya bhava meM nizcaya samyaktva pragaTa nahIM kiyA to punaH manuSya paryAya Adi suyoga kA milanA kaThina hai| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. viSaya 1 nAma 2 lakSaNa 3 saMkhyA 4 pradeza saMkhyA asaMkhyAtapradezI ( mApa) jIva jIvadravya jJAna-darzana 8 vizeSa guNa 9 paryAyeM ananta 5 kAya astikAya 6 bheda saMsArI aura mukta 7 sAmAnya guNa astitva, vastutva, dravyatva Adi jJAna darzana Adi ekavyaJjana paryAya aura ananta artha pryaayeN| chaha dravyoM ke svarUpa kA vistRta cArTa dharma adharma adharmadravya sthitihetutva pudgala pudgaladravya sparza, rasa, gandha, varNa anantAnanta saMkhyAta asaMkhyAta anaMtapradezI asaMkhyAtapradezI - paramANu apekSA eka pradezI astikAya paramANu aura skandha astitva, vastutva dharmadravya gatihetutva eka dravyatva Adi sparza, rasa, gandha, varNa Adi eka vyaJjana aura ananta artha paryAyeM ( skandha apekSA) aura pratyeka paramANu meM eka svabhAva vyaJjana aura ananta svabhAva artha pryaayeN| astikAya - astitva, vastutva dravyatva Adi gati hetutva Adi eka svabhAva vyaJjana aura ananta svabhAva artha paryAyeM / eka asaMkhyAta pradezI astikAya astitva, vastutva dravyatva Adi sthitihetutva Adi eka svabhAva vyaJjana aura ananta svabhAva artha paryAyeM / AkAza AkAza dravya avagAhana hetutva eka anantapradezI astikAya lokAkAza aura alokAkAza astitva, vastutva, dravyatva Adi avagAhana hetutva Adi eka svabhAva vyaJjana aura ananta svabhAva artha paryAyeM / kAla 115 kAla dravya pariNamana hetutva lokapramANa asaM. ekapradezI asti kAya nahIM nizcayakAla vyavahArakAla astitva, vastutva, dravyatva Adi pariNamana hetutva ekasvabhAva vyaJjana aura anantasvabhAva artha paryAyeM / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - cauthI DhAla cauthI DhAla (rolA chanda) samyagjJAna kA lakSaNa aura usakA samaya samyak zraddhA dhAri puni, sevahu samyagjJAna | sva para artha bahu dharmajuta, jo pragaTAvana bhAna // 1 // anvayArtha :- (samyak zraddhA) samyagdarzana ( dhAri) dhAraNa karake (puni) phira (samyagjJAna) samyagjJAna kA (sevahu) sevana karo [ jo samyagjJAna) (bahu dharmajuta ) aneka dharmAtmaka (sva para artha ) apanA aura dUsare padArthoM kA (prakaTAvana) jJAna karAne meM (bhAna) sUrya samAna hai| - samyagdarzana aura samyagjJAna meM antara samyak sAthai jJAna hoya, pai bhinna arAdhI / lakSaNa zraddhA jAna, duhU meM bheda abAdhau // samyak kAraNa jAna, jJAna kAraja hai soI / yugapat hote hU, prakAza dIpakate hoI // 2 // darzabajJAna 116 meM antara anvayArtha :- ( samyak sAthai ) samyagdarzana ke sAtha (jJAna) samyagjJAna (hoya) hotA hai (pai) tathApi [una donoM ko ] ( bhinna bhinna (arAdhau) samajhanA cAhiye kyoMki (lakSaNa) una donoM ke lakSaNa [kramazaH] (zraddhA) zraddhA karanA aura (jAna) jAnanA hai tathA (samyak ) samyagdarzana (kAraNa) kAraNa hai aura (jJAna) samyagjJAna (kAraja) kArya hai| (soI) yaha bhI (duhU meM) donoM meM (bheda) antara (abAdhau ) nirbAdha hai / [jisa prakAra ] ( yugapat) ekasAtha (hote hU ) hone para bhI (prakAza) ujAlA (dIpakataiM) dIpaka kI jyoti se (hoI) hotA hai usI prakAra / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - cauthI DhAla samyagjJAna ke bheda, parokSa aura dezapratyakSa ke lakSaNa tAsa bheda do haiM, parokSa paratachi tina mAMhIM / mati zruta doya parokSa, akSa manatai upajAhIM // avadhijJAna manaparjaya do haiM deza pratacchA | dravya kSetra parimANa liye jAnai jiya svacchA || 3 || anvayArtha :(tAsa) usa samyagjJAna ke (parokSa) parokSa aura (paratachi) pratyakSa (do) do (bheda haiM) bheda haiM (tina mAMhIM) unameM (mati zruta) matijJAna aura zrutajJAna (doya) yaha donoM (parokSa) parokSajJAna haiN| [kyoMki ve ] (akSa manataiM ) indriyoM tathA mana ke nimitta se (upajAhIM) utpanna hote haiN| (avadhijJAna) avadhijJAna aura (manaparjaya) manaH paryaya jJAna (do) yaha donoM jJAna (deza pratacchA) deza pratyakSa ( haiM ) haiM [kyoMki una jJAnoM se] (jiya) jIva (dravya kSetra parimANa) dravya aura kSetra kI maryAdA (liye) lekara (svacchA) spaSTa (jAnaiM) jAnatA hai / 117 sakala pratyakSa jJAna kA lakSaNa aura jJAna kI mahimA sakala dravya ke guna anaMta, parajAya anaMtA / jAneM ekai kAla pragaTa ke vali bhagavantA // jJAna samAna na Ana jagata meM sukha kau kArana | ihi paramAmRta janma jarA mRta roga nivArana // 4 // anvayArtha :- * [ jisa jJAna se] (kevali bhagavantA) kevalajJAnI bhagavAna (sakala dravya ke ) chahoM dravyoM ke (anaMta) aparimita (guna) guNoM ko [ aura ] (anantA) ananta (parajAya) paryAyoM ko (ekai kAla) eka sAtha (pragaTa) spaSTa (jAnaiM) jAnate haiM [usa jJAna ko] (sakala) sakala pratyakSa athavA kevala jJAna kahate haiM / (jagata meM) isa jagata meM (jJAna samAna) samyagjJAna jaisA (Ana) dUsarA koI padArtha (sukha kau) sukha kA ( na kArana) kAraNa nahIM hai / ( ihi) yaha samyagjJAna hI (janma jarA mRta roga nivArana) janma, jarA [vRddhAvasthA ] aura mRtyurupI rogoM ko dUra karane ke liye (paramAmRta) utkRSTa amRta samAna hai| jJAnI aura ajJAnI ke karmanAza ke viSaya meM aMtara koTi janma tapa tapaiM, jJAna bina karma jhareM je / jJAnI ke china meM trigupti taiM sahaja Tarai te // munivrata dhAra ananta bAra grIvaka upajAyo / painija AtamajJAna binA sukha leza na pAyau // 5 // : anvayArtha :- [ajJAnI jIva ko ] (jJAna bina) samyagjJAna ke binA (koTi janma) karor3oM janmoM taka (tapa tapaiM) tapa karane se (je karma) jitane karma (jha) nAza hote haiM (te) utane karma (jJAnI ke) samyagjJAnI jIva ke (trigupti taiM) mana vacana aura kAya kI ora kI pravRtti ko rokane se [nirvikalpa zuddha svabhAva se] (china meM) kSaNamAtra meM (sahaja) saralatA se (TaraiM) naSTa ho jAte haiN| [yaha jIva] (munivrata ) muniyoM ke mahAvratoM ko (dhAra) dhAraNa karake (ananta bAra) anantabAra (grIvaka) navaveM graiveyaka taka (upajAyo) utpanna huA (pai) parantu (nija Atama) apane AtmA ke (jJAna binA) jJAna binA (leza) Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - cauthI DhAla 118 kiMcitamAtra (sakha) sukha (na pAyo) prApta na kara skaa| jJAna ke doSa aura manuSya paryAya Adi kI durlabhatA tAtai jinavara kathita tattva abhyAsa karIje / saMzaya vibhrama moha tyAga Apo lakha lIje // yaha mAnuSa paryAya sakala sanivau jinavAnI / iha vidha gaye na mile, sumaNi jyauM udadhi samAnI // 6 // anvayArtha :- (tAteM) isaliye (jinavara kathita) jinendra bhagavAna ke kahe hue (tattva) paramArtha tattva kA (abhyAsa) abhyAsa (karIje) karanA cAhiye [aura] (saMzaya) saMzaya (vibhrama) viparyaya [tathA] (moha) anadhyavasAya [anizcitatA ko] (tyAga) chor3akara (Apo) apane AtmA ko (lakha lIje) lakSya meM lenA cAhiye arthAt jAnanA caahiye| yadi aisA nahIM kiyA to] (yaha) yaha (mAnuSa paryAya) manuSya bhava (sukula) uttama kula [aura] (jinavAnI) jinavANI kA (sunivau) sunanA (iha vidha) aisA suyoga (gaye) bIta jAne para (udadhi) samudra meM (samAnI) samAye-DUbe hue (sumaNi jyauM) sacce ratna kI bhA~ti [punaH] (na milai) milanA kaThina hai| samyagjJAna kI mahimA aura kAraNa dhana samAja gaja bAja rAja to kAja na Avai / jJAna Apako rUpa bhaye phira acala rahAvai // tAsa jJAna ko kArana sva-para viveka bakhAnau / koTi upAya banAya bhavya tAko ura Anau // 7 // anvayArtha :- (dhana) paisA (samAja) parivAra (gaja) hAthI (bAja) ghor3A (rAja) rAjya (to) to (kAja) apane kAma meM (na Avai) nahIM Ate [kintu] (jJAna) samyagjJAna (Apako rUpa) AtmA kA svarUpa [jo] (bhaye) prApta hone ke (phira) pazcAt (acala) acala (rahAvai) rahatA hai (tAsa) usa (jJAna ko) samyagjJAna kA (kArana) kAraNa (sva-para viveka) AtmA aura para vastuoM kA bhedavijJAna (bakhAnau) kahA hai [isaliye] (bhavya) he bhavya jIvo ! (koTi) karor3oM (upAya) upAya (banAya) karake (tAko) usa bhedavijJAna ko (ura Anau) hRdaya meM dhAraNa kro| samyagjJAna kI mahimA aura viSayecchA rokane kA upAya je pUraba ziva gaye jAhiM aru Age jaihaiM / so saba mahimA jJAna tanI muninAtha kahai haiN|| viSaya cAha dava dAha jagata jana arani dajhAvai / tAsa upAya na Ana jJAna ghanaghAna bujhAvai // 8 // anvayArtha:- (pUraba) pUrvakAla meM (je) jo jIva (ziva) mokSa meM (gaye) gaye haiM [vartamAna meM ] (jAhi) jA rahe haiM (aru) aura (Age) bhaviSya meM (jaihaiM) jAyeMge (so) vaha (saba) saba (jJAna tanI) samyagjJAna kI (mahimA) mahimA hai aisA] (muninAtha) jinendradeva ne (kahe haiM) kahA hai| (viSaya cAha) pA~ca indriyoM ke viSayoM kI icchArUpI (dava dAha) bhayaMkara dAvAnala (jagata jana) saMsArI jIvoM rUpI (arani) araNya-purAne vana ko (dajhAvai) jalA rahA hai (tAsa) usakI zAMti kA (upAya) upAya (Ana) Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - cauthI DhAla dUsarA (na) nahIM hai [mAtra (jJAna ghanaghAna) jJAnarUpI varSA kA samUha (bujhAvai) zAnta karatA hai| puNya-pApa meM harSa-viSAda kA niSedha aura tAtparya kI bAta puNya pApa phalamAhiM harakha bilakhau mata bhaaii| yaha pudgala parajAya upaji vinasai phira thAI // lAkha bAta kI bAta yahI nizcaya ura laao| tori sakala jaga daMda-phaMda nita Atama dhyAo // 9 // anvayArtha :- (bhAI) he AtmArthI prANI ! (puNya pApa phalamAhiM harakha vilakhau mata) puNya ke phala meM harSa na kara aura pApa ke phala meM dveSa na kara kyoMki puNya aura pApa (yaha) yaha (pudagala parajAya) pudgala kI paryAyeM haiN| ve] (upaji) utpanna hokara (vinasai) naSTa ho jAtI haiM [aura] (phira) punaH (thAI) utpanna hotI haiN| (ura) apane antara meM (nizcaya) nizcaya se vAstava meM (lAkha bAta kI bAta) lAkhoM bAtoM kA sAra (yahI) itanA hI (lAo) grahaNa karo ki (sakala) puNya-pAparUpa samasta (jaga daMda phaMda) janma-maraNa ke dvada [rAga-dveSa rUpa vikArI malina bhAva (tori) tor3akara (nita) sadeva (Atama dhyAo) apane AtmA kA dhyAna kro| samyakcAritra kA samaya aura bheda tathA ahiMsANuvrata aura satyANuvrata kA lakSaNa samyak jJAnI hoya bahuri dir3ha cArita lIjai / ekadeza aru sakaladeza tasubheda kahIjai // trasahiMsA ko tyAga vRthA thAvara na sa~hAre / para vadhakAra kaThora niMdya nahiM vayana ucArai // 10 // anvayArtha :- (samyakjJAnI) samyakjJAnI (hoya) hokara (bahuri) phira (dir3ha) dRr3ha (cArita) samyakcAritra (lIjai) kA pAlana karanA cAhiye (tasu) usake [samyakcAritra ke (ekadeza) ekadeza (aru) aura (sakala deza) sarvadeza [aise do] (bheda) bheda (kahIjai) kahe gaye haiN| [unameM] (trasahiMsA ko) trasa jIvoM kI hiMsA kA (tyAga) tyAga karanA [aura (vRthA) binA kAraNa (thAvara) sthAvara jIvoM kA (na saMhArai) ghAta na karanA [vaha ahiMsANuvrata kahalAtA hai] (para vadhakAra) dUsaroM ko duHkhadAyaka (kaThora) kaThora [aura] (niMdya) niMdyanIya (vayana) vacana (nahiM ucArai) na bolanA [vaha satyANuvrata hai / acauryANuvrata, brahmacaryANuvrata, parigraha parimANANuvrata tathA digvrata kA lakSaNa jala matikA vina aura nAhiM kachu gahai adattA / nija vanitA vina sakala nArisoM rahe virattA // apanI zakti vicAra parigraha thoro rAkhe / daza diza gamana pramANa ThAna, tasa sIma na nAkhe // 11 // anvayArtha :- (jala mRtikA vina) pAnI aura miTTI ke atirikta (aura kachu) anya koI vastu (adattA) binA diye (nAhiM) nahIM (gahai) lenA [use acauryANuvrata kahate haiM ] (nija) apanI (vanitA vina) strI ke atirikta (sakala nArisauM) anya sarva striyoM se (virattA) virakta (rahe) rahanA [vaha brahmacaryANuvrata hai] (apanI) apanI (zakti vicAra) zakti kA vicAra karake (parigraha) parigraha (thoro) maryAdita (rAkhai) rakhanA [so parigraha parimANANuvrata hai] ( daza diza) dasa dizAoM meM (gamana) jAne-Ane Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 chahaDhAlA - cauthI DhAla kI (pramANa) maryAdA (ThAna) rakhakara (tasu) usa (sIma) sImA kA (na nAkhai) ullaMghana na karanA [so divrata hai| Urya uttara bakSiNa chanda 12 pUrvArddha dezavrata (dezAvagAzika) nAmaka guNavrata kA lakSaNa tAhU meM phira grAma galI, gRha bAga bajArA / gamanAgamana pramANa ThAna ana,sakala nivArA // 12 // anvayArtha :- (phira) phira (tAhU meM) usameM kinhIM prasiddha-prasiddha] (grAma) gAMva (galI) galI (gRha) makAna (bAga) udyAna tathA (bajArA) bAjAra taka (gamanAgamana) jAne-Ane kA (pramANa) mApa (ThAna) rakhakara (ana) anya (sakala) sabakA (nivArA) tyAga karanA [use dezavrata athavA dezAvagAzika vrata kahate haiN| chanda 12 uttarArddha anarthadaNDavrata ke bheda aura unakA lakSaNa kAhU kI dhanahAni,kisI jaya hAra na cintai / deya na so upadeza, hoya agha vanaja kaSI te // 12 // kara pramAda jala bhUmi vakSa pAvaka na virAdhai / asi dhanu hala hiMsopakaraNa nahiM de yaza lAdhai // rAga-dveSa-karatAra, kathA kabahU~ na sunIjai / aura hu anaratha daMDa, hetu agha tinheM na kIjai // 13 // anvayArtha :- 1.(kAha kI) kisI ke (dhanahAni) dhana ke nAza kA (kisI) kisI kI (jaya) vijaya kA [athavA] (hAra) kisI kI hAra kA (na cintai) vicAra na karanA [use apadhyAna anarthadaMDavrata kahate haiM ] 2. (vanaja) vyApAra aura (kRSI teM) khetI se (agha) pApa (hoya) hotA hai / isaliye (so) usakA (upadeza) upadeza (na deya) na denA [use pApopadeza anarthadaMDavrata kahA jAtA hai] (kara pramAda) pramAda se 3. (jala) jalakAyika (bhUmi) pRthvIkAyika, (vRkSa) vanaspatikAyika, (pAvaka) agnikAyika [aura vAyukAyika jIvoM kA (na virAdhai) ghAta na karanA [so pramAdacaryA anarthadaMDavrata kahalAtA hai] 4. (asi) talavAra, (dhanu) dhanuSa (hala) hala [Adi] (hiMsopakaraNa) hiMsA hone meM kAraNabhUta padArthoM ko (de) dekara (yaza) yaza (nahiM lAdhai) na lenA [so hiMsAdAna anarthadaMDavrata kahalAtA hai] 5. (rAga dveSa karatAra) rAga aura dveSa utpanna karane vAlI (kathA) kathAe~ (kabahU~) kabhI bhI (na sunIjai) nahIM sunanA so Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - cauthI DhAla duHzruti zravaNa anartha daMDavrata kahA jAtA hai] (aura ha) tathA anya bhI (aghahetu) pApa ke kAraNa (anaratha daMDa) anarthadaMDa haiM (tinheM) unheM bhI (na kIjai) nahIM karanA caahie| sAmAyika, proSadha, bhogopabhogaparimANa aura atithisaMvibhAgavata dhara ura samatAbhAva,sadA sAmAyika kariye / parava catuSTaya mAhi, pApa taja proSadha dhariye // bhoga aura upabhoga, niyamakari mamata nivArai / muni ko bhojana deya phera, nija karahi ahArai // 14 // anvayArtha :- (ura) mana meM (samatAbhAva) nirvikalpatA arthAt zalya ke abhAva ko (dhara) dhAraNa karake (sadA) hamezA (sAmAyika) sAmAyika (kariye) karanA [so sAmAyika zikSAvrata hai] (parava catuSTaya mAhi) cAra parva ke dinoM meM (pApa) pApakAryoM ko (taja) chor3akara (proSadha) proSadhopavAsa (dhariye) karanA [so proSadha upavAsa zikSAvrata hai] (bhoga) eka bAra bhogA jA sake aisI vastuoM kA tathA (upabhoga) bArambAra bhogA jA sake aisI vastuoM kA (niyamakari) parimANa karake maryAdA rakhakara (mamata) moha (nivArai) chor3a de [so bhoga upabhoga parimANavrata hai] (muni ko) vItarAgI muni ko (bhojana) AhAra (deya) dekara (phera) phira (nija karahi AhArai) svayaM bhojana kare [so atithi saMvibhAgavata kahalAtA hai / niraticAra zrAvaka vrata pAlana karane kA phala bAraha vrata ke atIcAra, pana pana na lagAvai / maraNa samaya saMnyAsa dhAri tasa doSa nazAvai // yoM zrAvaka vrata pAla, svarga solaha upajAvai / taha~teMcaya narajanma pAya, muni hai ziva jAvai // 15 // anvayArtha :- jo jIva (bAraha vrata ke) bAraha vratoM ke (pana pana) pA~ca-pA~ca (aticAra) aticAroM ko (na lagAvai) nahIM lagAtA, aura (maraNa samaya) mRtyu kAla meM (saMnyAsa) samAdhi (dhAri) dhAraNa karake (tasu) unake (doSa) doSoM ko (nazA) dUra karatA hai vaha (yoM) isa prakAra (zrAvaka vrata) zrAvaka ke vrata (pAla) pAlana karake (solaha) solahaveM (svarga) svarga taka (upajAvai) utpanna hotA hai [aura] (tahateM) vahA~ se (caya) deha chor3akara (nara janma) manuSya paryAya (pAya) prApta karake (muni) muni (hai) hokara (ziva) mokSa (jAvai) jAtA hai| praznottara prazna 1 - samyagjJAna kise kahate haiM? uttara - jo jJAna vastu ke svarUpa ko nyUnatA rahita, adhikatA rahita tathA viparItatA rahita jaisA kA taisA saMdeha rahita jAnatA hai use samyagjJAna kahate haiN| prazna 2 - lakSaNa, kAraNa evaM kArya kise kahate haiM ? uttara - lakSaNa - milI huI vastuoM meM se kisI eka vastu ko alaga karane vAle cihna ko lakSaNa kahate haiN| kAraNa - kArya kI utpAdaka sAmagrI ko kAraNa kahate haiN| kArya - uddezya kI pUrti ko kArya kahate haiN| prazna 3 - pratyakSa jJAna kise kahate haiM? uttara - indriya, prakAza, upadeza Adi kI sahAyatA ke binA jo jJAna AtmA se hI utpanna hotA hai Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA-cauthI DhAla use pratyakSa jJAna kahate haiN| prazna 4 - dravya, guNa, paryAya kA kyA svarUpa hai? uttara - dravya - guNoM ke samUha ko dravya kahate haiN| guNa - jo dravya ke pUre hisse meM aura usakI saba avasthAoM meM rahatA hai use guNa kahate haiN| paryAya - guNoM ke pariNamana ko paryAya kahate haiN| prazna 5 - saMzaya kise kahate haiM? uttara - viruddha aneka koTi kA sparza karane vAle jJAna ko saMzaya kahate haiN| jaise-yaha sIpa hai yA caaNdii| prazna 6 - viparyaya kise kahate haiM? uttara - viparIta eka koTi ke nizcaya karane vAle jJAna ko viparyaya kahate haiN| jaise - sIpa ko cA~dI jaannaa| (isako vibhrama bhI kahate haiN|) prazna 7 - anadhyavasAya kise kahate haiM ? uttara - 'kucha hai' aise nirdhAra rahita jJAna ko anadhyavasAya kahate haiN| jaise - yaha sIpa hai yA cAMdI isakA nirNaya na honaa| prazna8 - samyagjJAna kA kAraNa kyA hai ? uttara - samyagjJAna kA kAraNa AtmA aura para padArthoM kA bheda vijJAna hai| prazna 9 - samyagjJAna kI mahimA kyA hai ? uttara - jo jIva pahale mokSa jA cuke haiM, abhI jA rahe haiM aura Age jAveMge, yaha saba samyagjJAna kI mahimA hai| prazna 10- viSayoM kI cAha rUpI agni ko zAMta karane kA kyA upAya hai? uttara - viSayoM kI cAha rUpI agni ko samyagjJAna rUpI megha (bAdala) hI zAMta kara sakate haiM use zAMta karane kA anya koI upAya nahIM hai| prazna 11- puNya aura pApa ke phala meM bhavya jIvoM ko kyA nahIM karanA cAhiye? uttara - Atma hitaiSI bhavya jIvoM ko puNya ke phala meM harSa aura pApa ke phala meM viSAda nahIM karanA cAhiye kyoMki ye puNya aura pApa donoM hI pudgala kI paryAyeM haiM jo punaH-punaH utpanna hotI haiM aura naSTa ho jAtI haiN| prazna 12- samyakcAritra kise kahate haiM ? uttara - hiMsAdi pApoM se nivRtta hone ko cAritra kahate haiN| azubha kAryoM se nivRtti aura zubha kAryoM meM pravatti hone ko vyavahAra samyakcAritra kahate haiN| apane svarUpa meM ramaNatA ko nizcaya samyakcAritra kahate haiN| prazna 13- hiMsA ke kitane bheda haiM? uttara - hiMsA ke cAra bheda haiM - 1.saMkalpI hiMsA 2. ArambhI hiMsA 3. udyogI hiMsA 4. virodhI hiNsaa| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - cauthI DhAla 123 prazna 14- zrAvaka kise kahate haiM aura zrAvaka ke kitane bheda hote haiM ? uttara - sAta vyasana ke tyAga pUrvaka jo aSTa mUla guNoM kA pAlana karatA ho, tattvArtha zraddhAnI evaM AtmAnubhavI ho, sacce deva, guru, dharma kA ArAdhaka ho, pAnI chAnakara pItA ho, rAtri bhojana kA tyAgI ho use zrAvaka kahate haiN| zrAvaka ke tIna bheda haiM - 1. pAkSika zrAvaka 2. naiSThika zrAvaka 3. sAdhaka shraavk| prazna 15- pAkSika zrAvaka kise kahate haiM ? uttara - jo abhyAsa rUpa se zrAvaka dharma kA pAlana karatA hai use pAkSika zrAvaka kahate haiN| prazna 16- naiSThika zrAvaka kise kahate haiM? uttara - jo niraticAra zrAvaka dharma kA pAlana karatA hai use naiSThika zrAvaka kahate haiN| prazna 17- sAdhaka zrAvaka kise kahate haiM? uttara - jo zrAvaka dharma kA AcaraNa karatA huA gyAraha pratimA kA pAlana karatA hai use sAdhaka zrAvaka kahate haiN| prazna 18- naiSThika zrAvaka ke kitane bheda haiM? uttara - naiSThika zrAvaka ke tIna bheda haiM - 1 se 6 pratimA taka jaghanya zrAvaka / 7 se 9 pratimA taka madhyama zrAvaka / 10 vI 11 vI pratimAdhArI uttama zrAvaka kahalAte haiN| naiSThika zrAvaka gyAraha pratimAoM kA pAlana karate haiM -1. darzana 2. vrata 3. sAmAyika 4 proSadhopavAsa 5. sacittavirata 6. rAtribhuktityAga 7. brahmacarya 8. Arambhavirata 9. parigrahavirata 10. anumati virata 11. uddiSTavirata / prazna 19- zrAvaka ko maraNa ke samaya kyA karanA cAhiye? uttara - zrAvaka ko maraNa ke samaya prItipUrvaka sanyAsa (sallekhanA) dhAraNa karanA caahiye| prazna 20- sallekhanA kise kahate haiM? uttara - samyakaprakAra se zarIra aura kaSAyoM ke kRza karane ko sallekhanA kahate haiN| abhyAsa ke prazna prazna 1 - ucita zabdoM kA cayana kara rikta sthAnoM kI pUrti kIjiye (ka) cauthI DhAla meM ------- kI ArAdhanA kA upadeza hai| (samyagdarzana/samyagjJAna) (kha) yaha jIva anAdi se saMsAra ke ------- bhoga rahA hai| (duHkha / sukha) (ga) sva-para ko prakAzita karane ke liye AtmA ------- ke samAna hai| (sUrya / caMdra) (gha) jo jJAna indriyoM tathA mana ke nimitta se vastu ko spaSTa jAnatA hai use ------- kahate haiN| (pratyakSajJAna/parokSajJAna) (Ga) munivrata dhAra anaMtabAra ------- upjaayo| (grIvaka / sarvArtha siddhi) prazna 2 - atilaghuuttarIya/laghuuttarIya prazna - (ka) samyakjJAna kaba hotA hai ? uttara - samyagdarzana ke sAtha hI samyagjJAna hotA hai| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - cauthI DhAla (kha) darzana kI ArAdhanA kaba pUrNa va pragaTa hotI hai ? uttara - darzana kI ArAdhanA kSAyika samyaktva ke pUrNa hone para pragaTa hotI hai| (ga) aticAra se Apa kyA samajhate haiM? uttara - vratoM ke pAlana karane kI bhAvanA hote hue bhI usakA eka deza bhaMga honA aticAra hai| (gha) parva catuSTaya kyA hai ? uttara - pratyeka mAha kI do aSTamI aura do caturdazI parva catuSTaya haiN| (Ga) kyA yaha satya hai ? (1) grahastha avasthA meM svasaMvedana jJAna hotA hai| (hA~) (2) AtmA ko jAnane meM indriyA~ nimitta haiN| (nahIM) (3) tiryaMca avasthA meM AtmA kA anubhava saMbhava hai| (hA~) (4) zubha rAga se ajJAna aMdhakAra Tala sakatA hai| (nahIM) (5) anukUlatA milane para hI Atma sAdhanA ho sakatI hai| (nahIM) prazna 3- dIrgha uttarIya prazna (ka) cauthI DhAla kA sArAMza saMkSepa meM likhiye uttara -samyagdarzana ke abhAva meM jo jJAna hotA hai use kujJAna (mithyAjJAna) kahA jAtA hai| samyagdarzana hone ke pazcAt vahI samyagjJAna kahalAtA hai| isa prakAra yadyapi samyagdarzana aura samyagjJAna eka sAtha hote haiM tathApi unake lakSaNa bhinna-bhinna haiM aura kAraNa kArya bhAva kA antara hai arthAt samyagdarzana samyagjJAna kA nimitta kAraNa hai| svayaM ko aura paravastuoM ko svasanmukhatA pUrvaka yathAvat jAne vaha samyagjJAna kahalAtA hai, usakI vRddhi hone para aMta meM kevalajJAna prApta hotA hai| samyagjJAna ke atirikta sukhadAyaka anya koI vastu nahIM hai aura vahI janma, jarA tathA maraNa kA nAza karatA hai / mithyAdRSTi jIva ko samyagjJAna ke binA karor3oM janma taka tapa tapane se jitane karmoM kA nAza hotA hai utane karma samyakjJAnI jIva ke trigupti se kSaNamAtra meM naSTa ho jAte haiN| pUrva kAla meM jo jIva mokSa gaye haiM, bhaviSya meM jAyeMge aura vartamAna meM mahAvideha kSetra se jA rahe haiM vaha saba samyagjJAna kA prabhAva hai| jisa prakAra mUsalAdhAra varSA vana kI bhayaMkara agni ko kSaNamAtra meM bujhA detI hai usI prakAra yaha samyagjJAna viSaya vAsanA ko kSaNamAtra meM naSTa kara detA hai| puNya-pApa ke bhAva jIva ke cAritraguNa kI vikArI (azuddha) paryAyeM haiN| ve raha~Ta ke ghar3oM kI bhA~ti ulTI-sIdhI hotI rahatI haiN| una puNya-pApa ke phaloM meM jo saMyoga prApta hote haiM unameM harSa viSAda karanA ajJAnatA hai| prayojana bhUta bAta to yaha hai ki puNya-pApa, vyavahAra aura nimitta kI ruci chor3akara svasanmukha hokara samyagjJAna prApta karanA cAhiye / AtmA aura paravastuoM kA bhedavijJAna hone para samyagjJAna hotA hai| isaliye saMzaya, viparyaya aura anadhyavasAya (tattvArtha kA anirdhAra) kA tyAga karake tattva ke abhyAsa dvArA samyagjJAna prApta karanA cAhiye kyoMki manuSya paryAya, uttama zrAvaka kula aura jinavANI kA sunanA Adi suyoga - jisa prakAra samudra meM DUbA huA ratna hAtha nahIM AtA usI prakAra yaha zubhayoga bAraMbAra prApta nahIM hote / aisA durlabha suyoga prApta karake Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - cauthI DhAla samyakdharma prApta na karanA mUr3hatA hai| samyagjJAna prApta karake phira samyakcAritra pragaTa karanA caahiye| samyakcAritra kI bhUmikA meM jo kucha bhI rAga rahatA hai vaha zrAvaka ko aNuvrata aura muni ko paMca mahAvrata ke prakAra kA hotA hai, use samyakadRSTi puNya mAnate haiN| jo zrAvaka niraticAra samAdhimaraNa ko dhAraNa karatA hai vaha samatA pUrvaka Ayu pUrNa hone se yogyatAnusAra solahaveM svarga taka utpanna hotA hai aura vahA~ se Ayu pUrNa hone para manuSya paryAya prApta karatA hai pazcAta munipada dhAraNa karake mukti ko prApta karatA hai| isaliye samyagdarzana jJAna pUrvaka cAritra kA pAlana karanA pratyeka AtmArthI jIva kA kartavya hai / nizcaya samyakcAritra hI saccA cAritra hai aisI zraddhA karanA tathA usa bhUmikA meM jo zrAvaka aura munivrata ke vikalpa uThate haiM vaha saccA cAritra nahIM, cAritra meM hone vAlA rAga hai kintu usa bhUmikA meM vaisA rAga Aye binA nahIM rahatA aura usa samyakcAritra meM aisA rAga nimitta hotA hai| use sahacara mAnakara vyavahAra samyakcAritra kahA jAtA hai| vyavahAra samyakcAritra ko saccA samyakcAritra mAnane kI zraddhA chor3a denA cAhiye / (kha) bheda - prabheda likhiye (1) kAla - nizcaya kAla, vyavahAra kAla / (2) vikathA strI kathA. - (3) zrAvaka vrata - pA~ca aNuvrata, tIna guNavrata, cAra zikSAvrata kula bAraha vrata haiN| (4) rogatraya janma, jarA, mRtyu / (ga) cauthI DhAla ke AdhAra para bheda-prabheda likhiye - (a) pramAda ke bheda-prabheda paMcendriya viSaya - strI kathA, bhojana kathA, rAja kathA, cora kathA / sparza rasa gaMdha varNa zabda - vikathA - strI kathA - bhojana kathA - rAja kathA - cora kathA pramAda 125 kaSAya krodha mAna Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - cauthI DhAla (ba) zrAvaka ke vrata ke bheda-prabheda - aNuvrata avidhajJAna - ahiMsA dravya ahiMsA bhAva ahiMsA -satya - acaurya - brahmacarya 'parigraha parimANa ekadeza pratyakSa (sa) samyagjJAna ke bhedaprabheda pratyakSa pramANa manaH paryaya (gha) aMtara batAiye - - apazyAna pApopadeza pramAdacaryA hiMsAdAna - zrAvaka ke vrata (1) bhoga - upabhoga (2) digvrata dezavrata * (3) samyagdarzana samyagjJAna guNavata - digvata - dezavrata - anarthadaNDavrata sakaladeza pratyakSa kevalajJAna samyagjJAna (4) aNuvrata mahAvrata (Ga) cauthI DhAla ke AdhAra para "zrAvaka ke vrata para eka nibaMdha likhiye / uttara - (gha aura Ga - ukta praznoM ke uttara svayaM khojeM ) 126 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - pA~cavIM DhAla 127 pA~cavIM DhAla (chanda cAla yA sakhI chanda) bhAvanAoM ke ciMtavana kA kAraNa, usake adhikArI aura usakA phala muni sakalavratI bar3abhAgI bhava bhoganateM vairaagii| vairAgya upAvana mAI, cintai anuprekSA bhAI // 1 // anvayArtha :-(bhAI) he bhavya jIva ! (sakalavratI) mahAvratoM ke dhAraka (muni) bhAvaliMgI munirAja (bar3abhAgI) mahAna puruSArthI haiM kyoMki ve] (bhava bhoganate) saMsAra aura bhogoM se (vairAgI) virakta hote haiM [aura] (vairAgya) vItarAgatA ko (upAvana mAI) utpanna karane ke lie mAtA ke samAna (anuprekSA) bAraha bhAvanAoM kA (cintai) ciMtavana karate haiN| bhAvanAoM kA phala aura mokSasukha kI prApti kA samaya ina cintata sama sukha jAgai, jimi jvalana pavana ke laagai| jaba hI jiya Atama jAnai, taba hI jiya zivasukha ThAnai // 2 // anvayArtha :- (jimi) jisa prakAra (pavana ke) vAyu ke (lAgai) lagane se (jvalana) agni (jAgai) bhabhaka uThatI hai, usI prakAra (ina) bAraha bhAvanAoM kA (cintata) citavana karane se (sama sukha) samatArUpI sukha (jAgai) pragaTa hotA hai| (jaba hI) jisa samaya (jiya) jIva (Atama) Atma svarUpa ko (jAnai) jAnatA hai (taba hI) tabhI (jIva) jIva (zivasukha) mokSasukha ko (ThAnai) prApta karatA hai| bAraha bhAvanAoM kA svarUpa 1- anitya bhAvanA jobana gRha godhana nArI, haya, gaya, jana AjJAkArI / indriya bhoga china thAI, suradhanu capalA capalAI // 3 // anvayArtha :- (jobana) yauvana, (gRha) makAna, (go) gAya-bhaiMsa, (dhana) lakSmI, (nArI) strI, (haya) ghor3A, (gaya) hAthI, (jana) kuTumba, (AjJAkArI) naukara-cAkara tathA (indriya bhoga) pA~ca iMndriyoM ke bhoga - yaha saba (saradhanu) indradhanuSa tathA] (capalA) bijalI kI (capalAI) caMcalatAkSaNikatA kI bhAMti (china thAI) kSaNamAtra rahane vAle haiN| 2- azaraNa bhAvanA sura asura khagAdhipa jete, mRga jyoM hari, kAla dale te| maNi maMtra taMtra bahu hoI, marate na bacAvai koI // 2 // anvayArtha :- (sura asura khagAdhipa) devoM ke indra, asuroM ke indra aura khagendra garur3a, haMsa (jete) jo-jo haiM (te) una sabakA (mRga hari jyoM) jisa prakAra hirana ko siMha mAra DAlatA hai usI prakAra (kAla) mRtyu (dale) nAza karatA hai| (maNi) cintAmaNi Adi maNiratna, (maMtra) bar3e-bar3e rakSAmaMtra, (taMtra) taMtra, (bahu hoI) bahuta se hone para bhI (marate) marane vAle ko (koI) ve koI (na bacAvai) nahIM bacA skte| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - pA~cavI DhAla 128 3- saMsAra bhAvanA caDhaMgati duHkha jIva bharai hai, parivartana paMca karai hai| saba vidhi saMsAra asArA, yA meM sukha nAhiM lagArA // 5 // anvayArtha :-(jIva)jIva (cahu~gati) cAra gati meM (duHkha) duHkha (bharai hai) bhogatA hai aura (parivartana paMca) pA~ca parAvartana, pA~ca prakAra se paribhramaNa (karai hai) karatA hai| (saMsAra) saMsAra (saba vidhi) sarva prakAra se (asArA) sAra rahita hai, (yA meM) isameM (sukha) sukha (lagArA) leza mAtra bhI (nAhiM) nahIM hai| 4 - ekatva bhAvanA zubha azubha karama phala jete, bhogai jiya eka hi te te| suta dArA hoya na sIrI, saba svAratha ke haiM bhIrI // 6 // anvayArtha :- (jete) jitane (zubha-azubha karama phala) zubha aura azubha karma ke phala haiM (te te) ve saba (jiya) yaha jIva (eka hi) akelA hI (bhogai) bhogatA hai (suta) putra (dArA) strI (sIrI) sAtha dene vAle (na hoya) nahIM hote (saba) yaha saba (svAratha ke) apane svArtha ke (bhIrI) sage (hai) haiN| 5- anyatva bhAvanA jala paya jyoM jiya tana melA, pai bhinna bhinna nahiM bhelaa| to pragaTa jude dhana dhAmA, kyoM hai ika mili suta rAmA // 7 // anvayArtha :- (jiya tana) jIva aura zarIra (jala paya jyoM) pAnI aura dUdha kI bhAMti (melA) mile hue haiM (pai) tathApi (bhelA) ekarUpa (nahiM) nahIM haiM, (bhinna bhinna) pRthak-pRthak haiM (to) to phira (pragaTa) jo bAhya meM pragaTa rUpa se (jude) pRthak dikhAI dete haiM aise (dhana) lakSmI, (dhAmA) makAna, (suta) putra aura (rAmA) strI Adi (mili) milakara (ika) eka (kyoM) kaise (hai) ho sakate haiM? 6 - azuci bhAvanA pala rudhira rAdha mala thailI, kIkasa vasAditai mailii| nava dvAra bahaiM ghinakArI, asa deha kare kima yArI // 8 // anvayArtha :- [jo] (pala) mAMsa (rudhira) rakta (rAdha) pIva aura (mala) viSTA kI (thailI) thailI hai, (kIkasa) haDDI, (vasAdita) carabI Adi se (mailI) apavitra hai aura jisameM (ghinakArI) ghRNA-glAni utpanna karane vAle (nava dvAra) nau daravAje (bahe) bahate haiM (asa) aise (deha) zarIra meM (yArI) prema-rAga (kima) kaise (kare) kiyA jA sakatA hai ? 7- Asrava bhAvanA jo yogana kI capalAI, tAte hai Asava bhaaii| Asava dukhakAra ghanere, budhivaMta tinheM niravere // 9 // anvayArtha :- (bhAI) he bhavya jIva ! (yogana kI) yogoM kI (jo) jo (capalAI) caMcalatA hai (tAte) usase (Asrava) Asrava (hai) hotA hai aura (Asava) vaha Asrava (ghanere) atyaMta (duHkhakAra) duHkhadAyaka hai [isaliye] (budhivaMta) buddhimAna (tinheM) use (niravere) dUra kreN| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA pA~cavI DhAla - 129 8- saMvara bhAvanA jina puNya pApa nahiM kInA, Atama anubhava cita dInA / tinahI vidhi Avata roke, saMvara lahi sukha avaloke // 10 // anvayArtha :- (jina) jinhoMne (puNya) zubhabhAva aura (pApa) azubha bhAva (nahiM kInA) nahIM kiye, tathA mAtra (Atama) AtmA ke (anubhava) anubhava meM [zuddha upayoga meM ] (cita) jJAna ko (dInA) lagAyA hai (tinahI) unhoMne hI (Avata) Ate hue (vidhi) karmoM ko (roke) rokA hai aura (saMvara lahi) saMvara prApta karake (sukha) sukha kA (avaloke) sAkSAtkAra kiyA hai| 9 - nirjarA bhAvanA nija kAla pAya vidhi jharanA, tAsoM nija kAja na saranA / tapa kari jo karma khipAvai, soI zivasukha darasAvai // 11 // anvayArtha :- [jo] (nija kAla) apanI-apanI sthiti (pAya) pUrNa hone para (vidhi) karma (jharanA) khira jAte haiM (tAsoM') usase (nija kAja) jIva kA dharmarUpI kArya (na saranA) nahIM hotA kintu (jo) [nirjarA] (tapa kari) AtmA ke zuddha pratapana dvArA (karma) karmoM kA (khipAvai) nAza karatI hai [vaha avipAka athavA sakAma nirjarA] (soI) vaha (zivasukha) mokSa kA sukha (darasAvai) dikhalAtI hai| 10 - loka bhAvanA kinahU na karau na dharai ko, SaD dravyamayI na harai ko / so lokamAMhi bina samatA, dukha sahai jIva nita bhramatA // 12 // anvayArtha :- [isa loka ko] (kinahU) kisI ne (na karau) banAyA nahIM hai (ko) kisI ne (na dharai) TikA nahIM rakhA hai, (ko) koI (na harai) nAza nahIM kara sakatA [aura yaha loka] (SaDdravyamayI) chaha prakAra ke dravya svarUpa hai [chaha dravyoM se paripUrNa hai ] (so) aise (lokamAMhi) loka meM (bina samatA) vItarAgI samatA binA (nita) sadaiva (bhramatA) bhaTakatA huA (jIva) jIva (dukha sahai ) duHkha sahana karatA hai / 11 - bodhidurlabha bhAvanA aMtima grIvakaloM kI hada, pAyo ananta viriyAM pada / para samyagjJAna na lAdhau, durlabha nija meM muni sAdhau // 13 // anvayArtha :- (aMtima) aMtima, navaveM (grIvakalauM kI hada) graiveyaka taka ke (pada) pada (ananta viriyAM) ananta bAra (pAyo) prApta kiye (para) tathApi (samyagjJAna) samyagjJAna ( na lAdhau ) prApta na huA (durlabha) aise durlabha samyagjJAna ko (muni) munirAjoM ne (nija meM) apane AtmA meM (sAdhau) dhAraNa kiyA hai| 12 - dharma bhAvanA jo bhAva mohateM nyAre, dRga jJAna vratAdika sAre / so dharma jabai jiya dhArai, taba hI sukha acala nihAre // 14 // anvayArtha - (moha taiM) moha se (nyAre) bhinna (sAre) sArarUpa athavA nizcaya (jo) jo (dRga jJAna vratAdika) darzana-jJAna- cAritrarUpa ratnatraya Adika (bhAva) bhAva haiM (so) vaha (dharma) dharma kahalAtA hai / (jabai) jaba (jiya) jIva (dhArai) use dhAraNa karatA hai (taba hI) tabhI vaha (acala sukha ) acala sukha -mokSa (nihAre) dekhatA hai- prApta karatA hai / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - pA~cavI DhAla O . AtmAnubhavapUrvaka bhAvaliMgI muni kA svarUpa so dharma muninakari dhariye, tinakI karatUta ucariye / tAko suniye bhavi prAnI, apanI anubhUti pichAnI // 15 // anvayArtha :- (so) aisA ratnatraya (dharma) dharma (muninakari) muniyoM dvArA (dhariye) dhAraNa kiyA jAtA hai (tinakI) una muniyoM kI (karatUta) kriyAe~ (ucariye) kahI jAtI haiM (bhavi prAnI) he bhavya jIvo ! (tAko) use (suniye) suno aura (apanI) apane AtmA ke (anubhUti) anubhava ko (pichAnau) phicaano| prazna 1 - anuprekSA kise kahate haiM? uttara - anuprekSA arthAt bhAvanA / bhedajJAnapUrvaka saMsAra, zarIra aura bhogAdi ke svarUpa kA bArambAra vicAra karake unake prati vairAgyabhAva utpanna karanA anuprekSA hai| prazna 2 - anuprekSA kitanI hai? uttara - anuprekSA bAraha haiM - anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, azuci, Asrava, saMvara, nirjarA, loka, bodhi durlabha, dharma bhaavnaa| prazna3 - anitya anuprekSA kise kahate haiM ? uttara - yauvana, makAna, gAya, dhana, strI, ghor3A, hAthI, kuTumbI, naukara aura indriya viSaya Adi saba kSaNa bhaMgura anitya haiM aisA bAra-bAra cintana karanA anitya anuprekSA hai| prazna 4 - azaraNa anuprekSA kise kahate haiM? uttara - jaise hiraNa ko siMha naSTa kara detA hai, vaise hI saMsAra meM indra, narendra, nAgendra aura khagendra (vidyAdhara) Adi ko mRtyu naSTa kara detI hai arthAt saMsAra meM koI zaraNa nahIM hai, aisA bAra-bAra cintana karanA azaraNa anuprekSA hai| prazna 5 - saMsAra anuprekSA kise kahate haiM? uttara - jIva cAroM gatiyoM ke duHkha bhogatA huA paMca parAvartana karatA hai aura yaha saMsAra saba prakAra se asAra hai isameM thor3A sA bhI sukha nahIM hai aisA ciMtana karanA saMsAra anuprekSA hai| prazna 6 - ekatva anuprekSA kise kahate haiM ? uttara - apane zubha karmoM ke acche aura azubha karmoM ke bure phala ko jIva akelA hI bhogatA hai| putra aura strI Adi koI bhI sAthI nahIM hote, ve saba svArtha ke sAthI haiM aisA cintana karanA ekatva anuprekSA hai| prazna 7 - anyatva anuprekSA kise kahate haiM? uttara - maiM zarIra se bhinna hU~ phira strI putra dhana Adi bAhya parigraha mere kaise ho sakate haiM arthAt AtmA se sabhI padArtha bhinna haiM aisA ciMtana karanA anyatva anuprekSA hai| prazna 8 - azuci anuprekSA kise kahate haiM ? uttara - yaha zarIra mA~sa khUna pIva mala-mUtrAdi kA ghara hai| isa taraha zarIra kI apavitratA kA ciMtana karanA azuci anuprekSA hai| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - pA~cavI DhAla prazna 9 uttara - - prazna 10- nirjarA anuprekSA kise kahate haiM ? uttara prazna 13 uttara prazna 11 - nirjarA kitane prakAra kI hotI hai ? uttara prazna 12- savipAka nirjarA kise kahate haiM ? uttara - - uttara prazna 18 - saMvara anuprekSA kise kahate haiM ? zubha - azubha bhAvoM se upayoga ko haTAkara jisa svAnubhUti ke bala se karmoM kA AnA rukA hai, usameM tanmaya hone kA niraMtara ciMtana karanA saMvara anuprekSA hai / prazna 14 - loka anuprekSA kise kahate haiM ? uttara - saMvara pUrvaka tapa ke bala se saMcita karmoM kA jhar3a jAnA nirjarA hai aisA ciMtana karanA nirjarA anuprekSA hai| nirjarA do prakAra kI hotI hai - 1. savipAka nirjarA 2. avipAka nirjarA / prazna 15- bodhidurlabha anuprekSA kise kahate haiM ? uttara - apanA samaya pUrNa karake karmoM kA jhar3a jAnA savipAka nirjarA hai aura isa nirjarA se koI lAbha nahIM hai / avipAka nirjarA kise kahate haiM ? sthiti pUrI hone ke pahale hI tapa ke bala se karmoM kA eka deza kSaya ho jAnA avipAka nirjarA hai / isase mokSa sukha prApta hotA hai| - prazna 16- dharma anuprekSA kise kahate haiM ? uttara chaha dravyoM se bhare hue loka ko na kisI ne banAyA hai, na kisI ne ise dhAraNa kiyA hai aura na koI ise naSTa kara sakatA hai, aise saMsAra meM samatA ke binA yaha jIva bhaTakatA huA duHkha bhogatA rahatA hai aisA cintana karanA loka anuprekSA hai / 131 prazna 17 - pUrNa ratnatraya dharma ko kauna dhAraNa karatA hai ? isa jIva ne nava graiveyakoM taka jAkara ananta bAra ahamindra pada prApta kiyA kintu samyagjJAna eka bAra bhI prApta nahIM huA, aise durlabha samyagjJAna kI prApti kA bAra-bAra cintana karanA bodhidurlabha anuprekSA hai| mithyAtva se bhinna samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra Adi jo bhAva haiM ve dharma kahalAte haiN| jaba yaha jIva isa dharma ko dhAraNa karatA hai tabhI mokSa ko prApta karatA hai, aisA vicAra karanA dharma anuprekSA hai| uttara vairAgya ciMtavana se samatA rUpI sukha pragaTa hotA hai| prazna 19 uttara ratnatraya ko pUrNa rUpa se nirgrantha digambara munirAja hI dhAraNa karate haiN| vairAgya citavana se kyA hotA hai ? samyaktva sahita bAraha bhAvanAoM ke ciMtana se kyA lAbha hai ? samyaktva sahita bAraha bhAvanAoM ke ciMtana se pUrva meM bAMdhe hue karmoM kI nirjarA hotI hai| nae karmoM kA AnA aura baMdhanA rukatA hai arthAt saMvara hotA hai| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - pA~cavI DhAla 132 prazna 20 - graiveyaka kyA hai ? uttara - solahaveM svarga se Upara aura prathama anudiza se nIce devoM ke rahane ke sthAna ko graiveyaka kahate haiN| abhyAsa ke prazna prazna 1 - vastuniSTha prazna - (ka) rikta sthAna kI pUrti kIjiye(1) pA~cavIM DhAla meM ------- kA varNana hai| (bAraha anuprekSAoM) (2) muni ------- hote haiN| (sakalavratI) (3) jobana, gRha, godhana nArI ------- aajnyaakaarii| (haya gaya jana) (4) iMdriya Adi ke viSaya bhoga ------- ke samAna haiN| (indradhanuSa) (5) kinahU na karau na dharai ko, ------- na harai ko| (SaDdravyamayI) (kha) satya-asatya likhiye - (1) bAraha bhAvanAyeM vairAgya utpanna karane ke lie mAtA ke samAna haiN| (satya) (2) Ayu pUrNa hone para maraNa se koI nahIM bacA sakatA, aisA ekatva bhAvanA meM batAyA hai| (asatya) (3) zubha-azubha karmoM ke phala ko yaha jIva apane parivAra ke sAtha bhogatA hai| (asatya) (4) caturgati rUpa saMsAra meM bahuta sukha bharA huA hai aura yaha jIva sukhapUrvaka bhramaNa karatA (asatya) (5) durlabha samyagjJAna ko munirAjoM ne apane AtmA meM dhAraNa kiyA hai| (satya) prazna 2 - laghuuttarIya prazna - (ka) bAraha bhAvanAoM ke nAma likhie| uttara - anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, azuci, Asrava, saMvara, nirjarA, loka, bodhi durlabha, dharma bhaavnaa| (kha) yogoM kI caMcalatA se kyA hotA hai? uttara - yogoM kI caMcalatA se karmoM kA Asrava hotA hai| (ga) parAvartana kitane hote haiM? uttara - parAvartana pA~ca hote haiM - dravya, kSetra, kAla, bhAva, bhava / (gha) sura-asura se kyA tAtparya hai ? uttara - devagati nAmakarma ke udaya vAle bhavana vAsI, kalpavAsI, vaimAnika devoM ko sura - asura kahate haiN| (Ga) dravya aura bhAva yoga kise kahate haiM ? uttara - mana, vacana, kAya ke nimitta se AtmA ke pradezoM meM kampana honA dravyayoga tathA karma, nokarma ke grahaNa meM nimittarUpa jIva kI zakti ko bhAvayoga kahate haiN| Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - pA~cavIM DhAla (ca) azubha upayoga kyA hai ? uttara - hiMsAdi meM athavA kaSAya, pApa aura vyasanAdi niMdanIya kAryoM meM pravRtti honA azubha upayoga hai| (cha) zubha upayoga kyA hai ? uttara - deva ArAdhanA, svAdhyAya, saMyama, dAna, dayA, aNuvrata-mahAvratAdi ke zubhabhAva honA zubhopayoga hai| (ja) sakala vrata kyA hai ? uttara - 5 mahAvrata, 5 samiti, SaTAvazyaka, 5 indriya jaya, kezaloMca, asnAna, bhUmizayana, adantadhAvana,khar3e-khar3e AhAra, dina meM eka bAra AhAra jala tathA nagnatA athavA nirgranthatA kA pAlana karanA vyavahAra sakalavrata hai aura ratnatraya kI ekatArUpa AtmasvabhAva meM sthira honA nizcaya sakalavrata hai| prazna3 - dIrgha uttarIya prazna - (ka) pA~cavIM DhAla kA sArAMza likhiye| uttara - yaha bAraha bhAvanAe~ cAritraguNa kI AMzika zuddha paryAyeM haiM isaliye ve samyakdRSTi jIva ko hI ho sakatI haiN| samyak prakAra yaha bAraha prakAra kI bhAvanAe~ bhAne se vItarAgatA kI vRddhi hotI hai| una bAraha bhAvanAoM kA ciMtana mukhya rUpa se to vItarAgI digambara jaina munirAja ko hI hotA hai tathA gauNarUpa se samyakdRSTi ko bhI hotA hai| jisa prakAra pavana ke lagane se agni bhabhaka uThatI hai, usI prakAra antaraMga pariNAmoM kI zuddhatA sahita ina bhAvanAoM kA ciMtana karane se samatAbhAva pragaTa hotA hai| usase mokSasukha prApta hotA hai / svonmukhatApUrvaka ina bhAvanAoM se saMsAra, zarIra aura bhogoM ke prati vizeSa upekSA arthAt udAsInatA hotI hai aura AtmA ke pariNAmoM kI nirmalatA bar3hatI hai| ina bAraha bhAvanAoM kA svarUpa vistAra se jAnanA ho to svAmI kArtikeyAnuprekSA, jJAnArNava Adi granthoM kA avalokana karanA cAhiye / samyagdarzana ke binA zarIrAdi ko burA jAnakara, ahitakArI mAnakara unase udAsa hone kA nAma anuprekSA nahIM hai, kyoMki yaha to jisa prakAra pahale kisI ko mitra mAnatA thA taba usake prati rAga thA aura phira usake avaguNa dekhakara usake prati udAsIna ho gyaa| usI prakAra pahale zarIrAdi se rAga thA, kintu bAda meM unake anityAdi avaguNa dekhakara udAsIna ho gayA parantu aisI udAsInatA to dveSarUpa hai| apane tathA zarIrAdi ke yathAvat svarUpa ko jAnakara, bhrama kA nivAraNa karake, unheM bhalA jAnakara rAga na karanA tathA burA jAnakara dveSa na karanA- aisI yathArtha udAsInatA ke hetu anitya, azaraNa Adi bhAvanAoM kA yathArtha ciMtana karanA hI saccI anuprekSA hai| (kha) kisI eka chaMda ko zuddhatA pUrvaka likhakara vyAkhyA kiijiye| (ga) "bAraha bhAvanAyeM' viSaya para nibaMdha likhiye| pA~cavIM DhAla meM se kisI eka bhAvanA kA chaMda likhiye| athavA (ga) 12 bhAvanA ke nAma likhakara lokabhAvanA ko chaMdasahita spaSTa kiijiye| uttara - (kha aura ga - ukta praznoM ke uttara svayaM khojeM) Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - chaTavIM DhAla chaTavIM DhAla (harigItikA chanda) ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya mahAvrata ke lakSaNa SaT kAya jIva na hananateM, saba vidha daravahiMsA TarI / rAgAdi bhAva nivArata', hiMsA na bhAvita avatarI // jinake na leza mRSA na jala, mRNa hU binA dIyo gahaiM / aThadazasahasa vidha zIla dhara, cidbrahma meM nita rami rahaiM // 1 // anvayArtha :- (SaTkAya jIva) chaha kAya ke jIvoM ko (na hananate) ghAta na karane ke bhAva se (saba vidha) sarva prakAra kI (daravahiMsA) dravyahiMsA (TarI) dUra ho jAtI hai aura (rAgAdi bhAva) rAgadveSa, kAma, krodha, mAna, mAyA, lobha Adi bhAvoM ko (nivArateM) dUra karane se (bhAvita hiMsA) bhAva hiMsA bhI (na avatarI) nahIM hotI (jinake) una muniyoM ko (leza) kiMcit (mRSA) jhUTha (na) nahIM hotA (jala) pAnI aura (mRNa) miTTI (hU) bhI (binA dIyo) diye binA (na gahaiM) grahaNa nahIM karate [tathA] (aThadazasahasa) aThAraha hajAra (vidha) prakAra ke (zIla)zIla ko- brahmacarya ko (dhara)dhAraNa karake (nita) sadA (cidbrahma meM)caitanyasvarUpa AtmA meM (rami rahai) lIna rahate haiN| parigraha tyAga mahAvrata, IryA samiti aura bhASA samiti aMtara caturdasa bheda bAhira, saMga dasadhA te Talai' / paramAda taji caukara mahI lakhi, samiti IryA se caleM // jaga-suhitakara saba ahitahara, zruti sukhada saba saMzaya hraiN| bhramaroga hara jinake vacana-mukhacandra se amRta jharai // 2 // anvayArtha :- [ve vItarAgI digambara jaina muni (caturdasa bheda) caudaha prakAra ke (aMtara) antaraMga tathA (dasadhA te) dasa prakAra ke (bAhira) bahiraMga (saMga) parigraha se (TalaiM) rahita hote haiN| (paramAda) pramAda-asAvadhAnI (taji) chor3akara (caukara) cAra hAtha (mahI) jamIna (lakhi) dekhakara (I-) IryA (samiti tai) samiti se (calaiM) calate haiM aura (jinake) jina munirAjoM ke (mukhacandra teM) mukha rUpI candra se (jaga suhitakara) jagata kA saccA hita karane vAlA tathA (saba ahitahara) sarva ahita kA nAza karanevAlA (zruti sukhada) sunane meM priya lage aisA (saMzaya) samasta saMzayoM kA (harai) nAzaka aura (bhrama rogahara) mithyAtvarUpI roga ko haranevAlA (vacana amRta) vacana rUpI amRta (jhare) jharatA hai| eSaNA, AdAna-nikSepaNa aura pratiSThApana samiti chayAlIsa doSa binA sukula zrAvakatanai ghara azana ko / laiM tapa bar3hAvana hetu, nahiM tana, poSate taji rasana ko // zuci jJAna saMyama upakaraNa, lakhikai gahaiM lakhimaiM dhrai| nirjantu thAna viloki tana, mala mUtra zleSma pariharai // 3 // anvayArtha :- [vItarAgI muni (sakula) uttama kulavAle (zrAvakatanai) zrAvaka ke (ghara) ghara aura (rasana ko) chahoM rasa athavA eka-do rasoM ko (taji) chor3akara (tana) zarIra ko (nahiM poSate) puSTa na Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - chaTavIM DhAla karate hue mAtra (tapa) tapa kI (bar3hAvana hetu) vRddhi karane ke hetu se [AhAra ke] (jyAlIsa) chyAlIsa (doSa binA) doSoM ko dUra karake (azana ko) bhojana ko (laiM) grahaNa karate haiN| (zuci) pavitratA ke (upakaraNa) sAdhana kamaNDala ko (jJAna) jJAna ke (upakaraNa) sAdhana zAstra ko [tathA] (saMyama) saMyama ke (upakaraNa) sAdhana picchI ko (lakhika) dekhakara (gahai) grahaNa karate haiM [aura] (lakhikai) dekhakara (dharai) rakhate haiM [aura] (tana) zarIra kA (mala) viSThA (mUtra) pezAba (zleSma) thUka ko (nirjantu thAna) jIva rahita sthAna (viloki) dekhakara (pariharai) tyAgate haiN| muniyoM kI tIna gupti aura pA~ca indriyoM para vijaya samyak prakAra nirodha mana vaca kAya, Atama dhyAvate / tina suthira mudrA dekhi mRgagaNa upala khAja khujAvate // rasa rUpa gaMdha tathA pharasa arU zabda zubha asuhAvane / tinameM na rAga virodha paMcendriya jayana pada pAvane // 4 // anvayArtha :- [vItarAgI muni (mana vaca kAya) mana, vacana, kAyA kA (samyak prakAra) bhalIbhA~ti (nirodha) nirodha karake, jaba (Atama) apane AtmA kA (dhyAvate) dhyAna karate haiM taba (tina) una muniyoM kI (suthira) susthira zAMta (mudrA) avasthA (dekhi) dekhakara unheM (upala) patthara samajhakara (mRgagaNa) hirana athavA caupAye prANiyoM ke samUha (khAja) apanI khAja khujalI ko (khujAvate) khujAte haiN| [jo] (zubha) priya aura (asuhAvane) apriya [pA~ca indriyoM saMbaMdhI] (rasa) pA~ca rasa (rUpa) pA~ca varNa (gaMdha) do gaMdha (pharasa) ATha prakAra ke sparza (arU) aura (zabda) zabda (tinameM) una sabameM (rAga virodha) rAga yA dveSa (na) muni ko nahIM hote [isaliye ve muni (paMcendriya jayana) pA~ca indriyoM ko jItane vAlA arthAt jitendriya (pada) pada (pAvane) prApta karate haiN| muniyoM ke chaha Avazyaka aura zeSa sAta mUlaguNa samatA samhAreM, thuti ucAreM, vandanA jinadeva ko / nita kareM zrutirati, kareM pratikrama, taU~ tana ahameva ko // jinake na nhauna, na daMtadhovana, leza ambara Avarana / bhUmAhiM pichalI rayani meM kachu zayana ekAsana karana // 5 // anvayArtha :-vItarAgI muni (nita) sadA (samatA) sAmAyika (samhArai) samhAla kara karate haiM (thuti) stuti (ucArai) bolate haiM (jinadeva ko) jinendra bhagavAna kI (vandanA) vandanA karate haiM (zrutirati) svAdhyAya meM prema (kareM) karate haiM (pratikrama) pratikramaNa (kareM) karate haiM, (tana) zarIra kI (ahameva ko) mamatA ko (tajai) chor3ate haiM (jinake) jina muniyoM ko (nhauna) snAna aura (daMtadhovana) dA~toM ko svaccha karanA (na) nahIM hotA (ambara Avarana) zarIra DhaMkane ke lie vastra (leza) kiMcit bhI unake (na) nahIM hotA [aura] (pichalIrayani meM) rAtri ke pichale bhAga meM (bhUmAhiM ) dharatI para (ekAsana) eka karavaTa (kachu) kucha samaya taka (zayana) zayana (karana) karate haiN| muniyoM ke zeSa guNa tathA rAga dveSa kA abhAva ika bAra dina meM leM AhAra, khar3e alapa nija-pAna meN| kacaloMca karata na Darata pariSaha sauM, lage nija dhyAna meM // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - chaTavIM DhAla ari mitra mahala masAna kacana, kA~ca nindana thuti karana / arghAvatArana asi prahArana meM sadA samatA dharana // 6 // anvayArtha :- [ve vItarAgI muni (dina meM) dina meM (ikabAra) eka bAra (khar3e) khar3e rahakara aura (nija pAna meM) apane hAtha meM rakhakara (alapa) thor3A sA (AhAra) AhAra (le) lete haiM (kacaloMca) kezaloMca (karata) karate haiM (nija dhyAna meM) apane AtmA ke dhyAna meM (lage) tatpara hokara (pariSaha sauM) bAIsa prakAra ke pariSahoM se (na Darata) nahIM Darate [aura] (ari mitra) zatru yA mitra (mahala masAna) mahala yA zmazAna (kAna kA~ca) sonA yA kA~ca (nindana thuti karana) nindA yA stuti karane vAle (arghAvatArana) pUjA karane vAle aura (asi prahArana) talavAra se prahAra karane vAle una sabameM (sadA) sadA (samatA) samatAbhAva (dharana) dhAraNa karate haiN| muniyoM ke tapa, dharma, vihAra tathA svarUpAcaraNa cAritra tapa tapaiM dvAdaza, dharai vRSa daza, ratanatraya sevai sadA / muni sAtha meM vA eka vicarai cahaiM nahiM bhavasukha kadA // yoM hai sakala saMyama carita, suniye svarUpAcarana aba / jisa hota pragaTai ApanI nidhi, miTai para kI pravRtti saba // 7 // anvayArtha :- [ve vItarAgI muni sadA] (dvAdaza) bAraha prakAra ke (tapa tapaiM) tapa karate haiM (daza) dasa prakAra ke (vRSa) dharma ko (dharai) dhAraNa karate haiM [aura] (ratanatraya) samyagdarzana, samyagjJAna tathA samyakcAritra kA (sadA) sadA (sebaiM) sevana karate haiN| (muni sAtha meM) muniyoM ke saMgha meM (vA) athavA (eka) akele (vicarai) vicarate haiM aura (kadA) kisI bhI samaya (bhavasukha) sAMsArika sukhoM kI (nahiM cahai) icchA nahIM krte| (yoM) isa prakAra (sakala saMyama carita) sakala saMyama cAritra (hai) hai (jisa) jisa cAritra [svarUpa meM ramaNatArUpa cAritra ke (hota) pragaTa hone se (ApanI) apane AtmA kI (nidhi) jJAnAdika sampatti (pragaTai) pragaTa hotI hai [tathA] (para kI) para vastuoM kI ora kI (saba) sarva prakAra kI (pravRtti) pravRtti (miTai) miTa jAtI hai| [aba aise] (svarUpAcarana) svarUpAcaraNa cAritra [kA varNana] (suniye) suno| svarUpAcaraNa cAritra (zuddhopayoga) kA varNana jina parama painI subudhi chainI, DAri antara bhediyA / varaNAdi aru rAgAditai nija bhAva ko nyArA kiyA // nija mAhi nija ke hetu nijakara, Apako Apai gahyo / guNa guNI jJAtA jJAna jJeya majhAra kachu bheda na rahyo // 8 // anvayArtha :- (jina) jo vItarAgI munirAja (parama) atyanta (painI) tIkSNa (subudhi) samyagjJAna arthAt bhedavijJAna rUpI (chainI) chainI (DAri) DAla kara (antara) antaraMga meM (bhediyA) bheda karake (nija bhAva ko) AtmA ke vAstavika svarUpa ko (varaNAdi) varNa, rasa, gandha tathA sparza rUpa dravyakarma se (aru) aura (rAgAdita) rAga-dveSAdirUpa bhAva karma se (nyArA kiyA) bhinna karake (nijamAhi) apane AtmA meM (nija ke hetu) apane liye (nijakara) apane dvArA (Apako) AtmA ko (Apa) svayaM apane se (gahyo) grahaNa karate haiM taba (guNa) guNa (guNI) guNI (jJAtA) jJAtA, AtmA meM (jJeya) jJAna kA viSaya aura (jJAna maiMjhAra) jJAna meM (kucha bheda na rahyo) kiMcitmAtra bheda [vikalpa] nahIM rhtaa| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - chaTavIM DhAla svarUpAcaraNacAritra (zuddhopayoga ) kA varNana jaheM dhyAna dhyAtA dhyeya ko na vikalpa, vaca bheda na jahA~ / cidbhAva karma, cideza karatA, cetanA kiriyA tahA~ // tInoM abhinna akhinna zudha upayoga kI nizcala dazA / pragaTI jahA~ dRga jJAna vrata tInadhA ekai lasA / / 9 / / 137 , anvayArtha :- (jaha~) jisa svarUpAcaraNa cAritra meM (dhyAna) dhyAna ( dhyAtA) dhyAtA aura (dhyeya ko) dhyeya - ina tIna ke (vikalpa) bheda (na) nahIM hote tathA (jahA~ jahA~ (vaca) vacana kA (bheda na) vikalpa nahIM hotA (tahA~) vahA~ to (cidbhAva) AtmA kA svabhAva hI (karma) karma (cideza) AtmA hI (karatA) kartA (cetanA kiriyA) cetanA kriyA (tInoM) kartA, karma aura kriyA - yaha tInoM (abhinna) bhedarahita eka (akhinna) akhaNDa [bAdhArahita] ho jAte haiM aura (zuddha upayoga kI) zuddha upayoga kI (nizcala) nizcala (dazA) paryAya (pragaTI) pragaTa hotI hai (jahA~) jisameM (dRga jJAna vrata) samyagdarzana samyagjJAna aura samyakcAritra (ye tInadhA) yaha tInoM (ekai) ekarUpa - abhedarUpa se (lasA) zobhAyamAna hote haiM / svarUpAcaraNa cAritra kA lakSaNa aura nirvikalpa dhyAna paramANa naya nikSepa ko na udyota anubhava meM dikhe / dRga jJAna sukha balamaya sadA, nahiM Ana bhAva ju mo bikhai // maiM sAdhya sAdhaka maiM abAdhaka, karma aru tasu phalanitaiM / cit piMDa caMDa akhaMDa suguNakaraMDa cyuta puni kalaniteM // 10 // anvayArtha :- [usa svarUpAcaraNacAritra ke samaya muniyoM ke] (anubhava meM) AtmAnubhava meM (paramANa pramANa (naya) naya aura (nikSepa ko) nikSepa kA vikalpa (udyota) pragaTa (na dikhai) dikhAI nahIM detA [parantu aisA vicAra hotA hai ki] (maiM) maiM (sadA) sadA (dRga jJAna sukha balamaya) ananta darzana, anantajJAna, anantasukha aura anantavIryamaya hU~ (mo vikhai) mere svarUpa meM (Ana) anya rAga dveSAdi (bhAva ju) bhAva (nahiM) nahIM haiM, (maiM) maiM (sAdhya) sAdhya (sAdhaka) sAdhaka tathA (karma) karma (aru) aura (tasu) usake (phalanitai) phaloM ke (abAdhaka) vikalpa rahita (cit piMDa) jJAna darzana cetanA svarUpa (caMDa) nirmala tathA aizvaryavAna (akhaMDa) akhaMDa (suguNa karaMDa) suguNoM kA bhaMDAra (puni) aura (kalanitaiM) azuddhatA se (cyuta) rahita hU~ / svarUpAcaraNacAritra aura arihaMta dazA yoM cintya nija meM thira bhaye, tina akatha jo AnaMda lahyo / so indra nAga narendra vA ahamindrakeM nAhIM kahyo / taba hI zukala dhyAnAgni kari, caughAti vidhi kAnana dahyo / saba lakhyo kevalajJAnakari, bhaviloka ko zivamaga kahyo // 11 // anvayArtha [svarUpAcaraNacAritra meM ] (yoM) isa prakAra (cintya) ciMtavana karake (nija meM) AtmasvarUpa meM (thira bhaye) lIna hone para (tina) una muniyoM ko (jo ) jo (akatha) kahA na jA sake [aisA vacana se pAra] (AnaMda) Ananda (lahyo) hotA hai (so) vaha Ananda (indra) indra ko (nAga) nAgendra ko (narendra) cakravartI ko (vA ahamindra kaiM) yA ahamindra ko (nAhIM kahyo) kahane meM nahIM AyA [nahIM -- Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - chaTavIM DhAla 138 hotA] (tabahI) vaha svarUpAcaraNacAritra pragaTa hone ke pazcAt jaba (zukala dhyAnAgni kari) zukla dhyAnarUpI agni dvArA (caughAti vidhi kAnana) cAra ghAtiyA rUpI karmoM kA vana (dahyo) jala jAtA hai aura (kevalajJAnakari) kevalajJAna se (saba) tIna kAla aura tIna loka meM hone vAle samasta padArthoM tathA paryAyoM ko (lakhyo) pratyakSa jAna lete haiM taba (bhaviloka ko) bhavya jIvoM ko (zivamaga) mokSamArga (kahyo) batalAte haiN| siddhadazA (siddha svarUpa) kA varNana puni ghAti zeSa aghAti vidhi, chinamAMhi aSTama bhU vasaiM / vasu karma vinaseM suguNa vasu, samyaktva Adika saba lasaiM // saMsAra khAra apAra pArAvAra tari tIrahiM gaye / avikAra akala arUpa zuci, cidrapa avinAzI bhaye // 12 // anvayArtha :- (puni) kevalajJAna prApta karane ke pazcAt (zeSa) zeSa cAra (aghAti vidhi) aghAtiyA karmoM kA (ghAti) nAza karake (chinamAMhi) kucha hI samaya meM (aSTama bhU) AThavIM pRthvI-ISat prAgbhAramokSa kSetra arthAt loka ke agrabhAga meM (vasaiM) nivAsa karate haiM [unako] (vasu karma) ATha karmoM kA (vinase) nAza ho jAne se (samyaktva Adika) samyaktvAdi (saba) samasta (vasu suguNa) ATha mukhya guNa (lasaiM) zobhAyamAna hote haiN| aise siddha hone vAle muktAtmA] (saMsAra khAra apAra pArAvAra) saMsArarUpI khAre tathA agAdha samudra ko (tari) pAra karake (tIrahiM) kinAre para (gaye) pahu~ca jAte haiM aura (avikAra) vikArarahita (akala) zarIrarahita (arUpa) rUparahita (zuci) zuddha-nirdoSa (cidrUpa) darzana-jJAna-cetanAsvarUpa tathA (avinAzI) nitya- sthAyI (bhaye) hote haiN| mokSadazA kA varNana nijamAhi loka aloka guNa, parajAya pratibimbita thaye / rahihai anantAnanta kAla, yathA tathA ziva pariNaye // dhani dhanya haiM je jIva, narabhava pAya yaha kAraja kiyaa| tinahI anAdi bhramaNa paMca prakAra taji vara sukha liyA // 13 // anvayArtha :- (nijamAhi) una siddha bhagavAna ke AtmA meM (loka-aloka) loka tathA aloka ke (guNa parajAya) guNa aura paryAyeM (pratibimbita thaye) jhalakane lagate haiM [arthAt jJAta hone lagate haiM ve (yathA) jisa prakAra (ziva) mokSarUpa se (pariNaye) pariNamita hue haiM (tathA) usI prakAra (anantAnanta kAla) ananta-ananta kAla taka (rahihai) raheMge / (je) jina (jIva) jIvoM ne (narabhava pAya) puruSa paryAya prApta karake (yaha) yaha munipada Adi kI prApti rUpa (kAraja) kArya (kiyA) kiyA hai, ve jIva (dhani dhanya haiM) mahAna dhanyavAda ke pAtra haiM aura (tinahI) unhIM jIvoM ne (anAdi) anAdikAla se cale A rahe (paMca prakAra) pA~ca prakAra ke parAvartanarUpa (bhramaNa) saMsAra paribhramaNa ko (taji) chor3akara (vara) uttama (sukha) sukha (liyA) prApta kiyA hai| ratnatraya kA phala aura Atmahita meM pravRtti kA upadeza mukhyopacAra du bheda yoM bar3abhAgi ratnatraya dharai / aru dhareMge te ziva laha, tina sayaza jala jaga mala hre // imi jAni Alasa hAni sAhasa ThAni, yaha sikha Adarau / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - chaTavIM DhAla jabalauM na roga jarA gahai, tabalauM jhaTiti nija hita karau // 14 // anvayArtha :- (bar3abhAgi) jo mahA puruSArthI jIva (yoM) isa prakAra (mukhyopacAra) nizcaya aura vyavahAra (dubheda) aise do prakAra ke (ratnatraya) ratnatraya ko (dharai aru dhareMge) dhAraNa karate haiM aura kareMge(te) ve (ziva) mokSa (lahaiM) prApta karate haiM aura (tina) una jIvoM kA (suyaza-jala) sukIrtirUpI jala (jagamala) saMsArarUpI maila kA (harai) nAza karatA hai (imi) aisA (jAni) jAnakara (Alasa) pramAda [svarUpa meM asAvadhAnI] (hAni) chor3akara (sAhasa) puruSArtha (ThAni) karane kA saMkalpa kara (yaha) yaha (sikha) zikSA-upadeza (Adarau) grahaNa karo ki (jaba lau) jaba taka (roga jarA) roga yA vRddhAvasthA (na gahai) na Aye (tabalA) taba taka (maTiti) zIghra (nija hita) AtmA kA hita (karau) kara lenA caahiye| antima sIkha yaha rAga Aga dahai sadA, tAtai samAmRta seiye / cira bhaje viSaya kaSAya aba to, tyAga nija pada beiye // kahA racyo para pada meM, na tero pada yahai, kyoM dukha sahai / aba 'daula'! hou sukhI svapada raci, dAva mata cUko yahai // 15 // anvayArtha :- (yaha) yaha (rAga Aga) rAgarUpI agni (sadA) anAdikAla se nirantara jIva ko (dahai) jalA rahI hai, (tAte) isaliye (samAmRta) samatArUpa amRta kA (seiye) sevana karanA cAhiye (viSaya kaSAya) viSaya-kaSAya kA (cira bhaje) anAdikAla se sevana kiyA hai (aba to) aba to (tyAga) usakA tyAga karake (nijapada) Atma svarUpa ko (beiye jAnanA cAhiye prApta karanA cAhiye (para pada meM) para padArthoM meM-parabhAvoM meM (kahA) kyoM (racyo) Asakta [santuSTa ho rahA hai ? (yahai) yaha (pada) pada (tero) terA (na) nahIM hai / tU (dukha) duHkha (kyoM) kisaliye (sahai) sahana karatA hai ? (daula !) he daulatarAma ! (aba) aba (svapada) apane Atmapada [siddha pada meM ] (raci) lagakara (sukhI) sukhI (hou) hoo ! (yaha) yaha (dAva) avasara (mata cUko) na gavAo ! grantha-racanA kA kAla aura usameM AdhAra ika nava vasu eka varSa kI tIja zukla vaizAkha / karyo tattva upadeza yaha, lakhi budhajana kI bhAkha // laghu dhI tathA pramAdateM, zabda artha kI bhUla / sudhI sudhAra par3ho sadA, jo pAvo bhava kUla // 16 // bhAvArtha:- paMDita budhajanakRta chahaDhAlA ke kathana kA AdhAra lekara maiMne (daulatarAma ne) vikrama saMvat 1891 vaizAkha zuklA 3 (akSaya tRtIyA) ke dina isa chahaDhAlA grantha kI racanA kI hai| merI alpabuddhi tathA pramAdavaza usameM kahIM zabda kI yA artha kI bhUla raha gaI ho to buddhimAna use sudhArakara par3heM, tAki jIva saMsAra samudra ko pAra karane meM zaktimAna ho| praznottara prazna 1 - bhAva liMgI muni kise kahate haiM? uttara - tIna kaSAya caukar3I ke abhAva rUpa jinako zuddha pariNatipragaTa huI hai, jo nizcaya samyagdarzana jJAna sahita ekAgratA pUrvaka svarUpa meM ramaNa karate haiM, jo chaTaveM-sAtaveM guNasthAnavartI haiM unheM bhAva liMgI muni kahate haiN| Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - chaTavIM DhAla 140 prazna 2 - dravya liMgI muni kise kahate haiM? uttara - jinako nizcaya samyagdarzana jJAna kI pragaTatA nahIM hai kintu jo aTThAIsa mUla guNoM kA niraticAra pAlana karate haiM unheM dravya liMgI muni kahate haiN| prazna3 - pratikramaNa kise kahate haiM? uttara - kie hue doSoM ke zodhana karane ko pratikramaNa kahate haiN| prazna 4 - svAdhyAya kise kahate haiM? uttara - svAdhyAya zabda tIna padoM se milakara banA hai| sva-adhi-Aya / sva - apanA, adhi - jJAna, Aya = lAbha arthAt jisa kriyA se AtmajJAna kA lAbha hotA hai use svAdhyAya kahate haiN| apane Atma svarUpa ko jAnakara, pahicAnakara, usameM lInatArUpa zuddhi se AtmajJAna kA lAbha hotA hai ataH bhUmikAnusAra yaha pragaTa zuddhi hI nizcaya svAdhyAya hai / AtmajJAna meM kAraNabhUta vItarAgatA poSaka jinavANI ko vinayabhaktipUrvaka par3hakara, Atmahita hetu adhyayana, manana, ciMtana karanA Adi kriyA vyavahAra svAdhyAya hai| prazna 5 - pratyAkhyAna kise kahate haiM? uttara - vartamAna aura bhaviSyakAla ke doSoM ko dUra karane ke lie jo upavAsa tathA sAvadha (pApa kriyAoM) kA tyAga kiyA jAtA hai use pratyAkhyAna kahate haiN| prazna 6 - kAyotsarga kise kahate haiM ? uttara - nidrA para vijaya prApta karane ke liye, vratoM meM lage aticAroM kI vizuddhi ke liye, karmoM kI nirjarA ke liye, tapa kI vRddhi ke liye nizcala khar3e honA aura zarIra se mamatva bhAva tyAga kara Atmastha honA kAyotsarga hai| prazna 7 - tapa kise kahate haiM, tapa ke kitane bheda hai? uttara - icchAoM ke nirodha ko tapa kahate haiN| tapa ke do bheda haiM - 1. bAhya tapa 2. abhyantara tp| bAhya tapa ke 6 bheda haiM - 1. anazana 2. avamaudarya (Unodara) 3. vRtti parisaMkhyAna 4. rasa parityAga 5. vivikta zayyAsana 6. kaayklesh| abhyantara tapa ke chaha bheda haiM- 1. prAyazcitta 2. vinaya 3. vaiyAvRtya 4. svAdhyAya 5. vyutsarga 6. dhyaan| prazna 8 - dharma ke kitane lakSaNa haiM? uttara - dharma ke 10 lakSaNa haiM - 1. uttama kSamA 2. uttama mArdava 3. uttama Arjava 4. uttama satya 5. uttama zauca 6.uttama saMyama 7. uttama tapa 8. uttama tyAga 9. uttama AkiMcanya 10. uttama brhmcry| prazna 9 - dhyAna, dhyAtA, dhyeya kA kyA svarUpa hai? uttara - dhyAna- apane citta kI vRtti ko saba ora se rokakara eka hI viSaya meM lagAnA dhyAna hai| dhyAtA - dhyAna karane vAle ko dhyAtA kahate haiN| dhyeya- jisakA dhyAna kiyA jAtA hai vaha dhyeya hai| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - chaTavIM DhAla 141 prazna 10- AjJA vicaya dharmadhyAna kise kahate haiM ? uttara - dharma adharma Adi ajIva dravyoM ke svabhAva kA ciMtavana karanA / jaina siddhAMta meM varNita vastu svarupa ko sarvajJa bhagavAna kI AjJA kI pradhAnatA se yathAsaMbhava parIkSA pUrvaka ciMtavana karanA AjJA vicaya dharma dhyAna hai| prazna 11- apAya vicaya dharma dhyAna kise kahate haiM? uttara - jinamata ko prApta karake karmoM kA nAza kina upAyoM se ho, aisA ciMtavana karanA apAya vicaya dharma dhyAna hai| prazna 12- vipAka vicaya dharma dhyAna kise kahate haiM? uttara - dravya kSetra kAla bhAva ke nimitta se aSTa karmoM ke vipAka dvArA AtmA kI kyA-kyA sukha duHkhAdi rUpa avasthA hotI hai usakA ciMtavana karanA vipAka vicaya dharma dhyAna hai| prazna 13- saMsthAna vicaya dharma dhyAna kise kahate haiM ? uttama - loka ke AkAra tathA usakI dazA kA vicAra karanA saMsthAna vicaya dharma dhyAna hai| padastha, piMDastha, rUpastha, rUpAtIta isake cAra bheda haiN| prazna 14- zukla dhyAna kise kahate haiM? uttara ___ - kaSAya rUpI mala kA kSaya athavA upazama hone se zukla dhyAna hotA hai isaliye AtmA ke zuci guNa ke saMbaMdha se ise zukla dhyAna kahate haiM; arthAt rAgAdi rahita svasaMvedana jJAna ko Agama bhASA meM zukla dhyAna kahA hai| prazna 15- pRthaktva vitarka vIcAra zukla dhyAna kise kahate haiM? uttara - dravya, guNa aura paryAya ke bhinnapane ko 'pRthaktva' kahate haiN| sva zuddhAtmA kI anubhUti jisakA lakSaNa hai aise bhAvazruta ko aura usake (svazuddhAtmA ke) vAcaka aMtarjalpa rUpa vacana ko 'vitarka' kahate haiM / icchA ke binA eka artha se dUsare artha meM, eka vacana se dUsare vacana meM, eka yoga se dUsare yoga meM jo pariNamana hotA hai use vIcAra kahate haiN| yadyapi dhyAna karane vAlA nija zuddhAtmA kA saMvedana chor3akara bAhya padArthoM kA ciMtana nahIM karatA to bhI use jitane aMza meM svarUpa sthiratA nahIM hai utane aMza meM icchA ke binA vikalpa utpanna hote haiM, isa kAraNa ise pRthaktva vitarka vIcAra kahate hai| prazna 16- ekatva vitarka zukla dhyAna kise kahate haiM ? uttara - nija zuddhAtma dravya meM yA vikAra rahita Atmasukha anubhava rUpa paryAya meM, yA upAdhi rahita svasaMvedana guNa meM- ina tInoM meM se jisa eka dravya, guNa yA paryAya meM pravRtta ho gayA aura usI meM vitarka nAmaka nijAtmAnubhava rUpa bhAvazruta ke bala se sthira hokara avIcAra arthAt dravya, guNa paryAya meM parAvartana nahIM karatA vaha ekatva vitarka zukla dhyAna kahalAtA hai| prazna 17- sUkSmakriyApratipAti zukla dhyAna kise kahate haiM ? uttara - sUkSmakAya kI kriyA ke vyApAra rUpa aura apratipAti (jisase giranA nahIM ho) use sUkSmakriyA pratipAti zukla dhyAna kahate haiN| Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - chaTavIM DhAla 142 prazna 18- vyuparatakriyAnivRtti zukladhyAna kise kahate haiM ? uttara - jisameM zvAsocchvAsa kA saMcAra tathA saba prakAra ke manoyoga, vacanayoga, kAyayoga ke dvArA hone vAlI Atma pradezoM meM parispaMdana arthAt halana-calana Adi kriyA ruka jAtI hai arthAt sarva kriyA kI nivRtti huI ho use vyuparatakriyAnivRtti zukla dhyAna kahate haiN| prazna 19- sakala saMyamAcaraNa cAritra kyA hai? uttara - bhAvaliMgI muni zuddhAtma svarUpa meM lIna rahakara sadA bAraha prakAra ke tapa aura dasa dharma ko dhAraNa karate haiM, ratnatraya kA sevana karate haiM, muniyoM ke saMgha meM yA akele vicaraNa karate haiM, kisI bhI samaya sAMsArika sukhoM kI icchA nahIM karate ise sakala saMyamAcaraNa cAritra kahate haiN| prazna 20- svarUpAcaraNa cAritra kise kahate haiM? uttara - jisake pragaTa hone se AtmA kI anaMta darzana,anaMtajJAna, anaMtasukha,anaMtavIrya AdizaktiyoM kA pUrNa vikAsa hotA hai aura para padArtha ke ora kI sarvaprakAra kI pravRtti dUra hotI hai vaha svarUpAcaraNa cAritra hai| abhyAsa ke prazna prazna 1 - rikta sthAna bhariye - (ka) chaha kAya ke jIvoM kA ghAta na karane se sarva prakAra kI ----- dUra ho jAtI hai| (dravyahiMsA/bhAvahiMsA) (kha) aMtara ----- bheda bAhira, saMga ----- taiM ttlaiN| (caturdasa/ dasadhA/navadhA) (ga) -----, ----- upakaraNa, lakhimaiM gahaiM lakhimaiM dhraiN| (azuci ajJAna yama/zuci jJAna saMyama) (gha) vItarAgI munirAja atyaMta tIkSNa ----- aura bhedavijJAna rUpa ----- DAlakara -- --- meM bheda karate haiN| (samyagjJAna, chainI, antaraMga/jJAna,painI, bahiraMga) (Da.) satya-asatya kathana cuniye aura hA~/nahIM meM uttara dIjiye(1) svarUpAcaraNa cAritra chaTaveM guNasthAna meM pragaTa ho jAtA hai| (hA~/nahIM) (2) zubhopayoga dvArA karma aura AtmA alaga-alaga ho jAte haiN| (hA~/nahIM) (3) maiM sadA ananta darzana-ananta jJAna-ananta sukha aura anantavIryamaya huuN| (hA~/nahIM) (4) sarvaprakAra ke vikalpoM se rahita nirvikalpa AtmasthiratA ko svarUpAcaraNa cAritra kahate (hA~/nahIM) (5) saMsAra khAra apAra pArAvAra tari tIrahiM gye| avikAra akala arUpa zuci, cidrUpa vinAzI bhaye // (hA~/nahIM) prazna 2 - laghuuttarIya prazna - (ka) nimnalikhita paMktiyA~ pUrNa kIjiye - (1) puni ghAti ------- saba lsaiN| (chaMda yAda karake pUrNa kareM) Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - chaTavIM DhAla (2) jaha~ dhyAna dhyAtA -------kiriyA thaaN| (chaMda yAda karake pUrNa kareM) (3) samatA samhArai ------- ahameva ko| (chaMda yAda karake pUrNa kareM) (4) jinake na leza------- rami rhaiN| (chaMda yAda karake pUrNa kareM) (kha) munirAja ke mukhacaMdra se kaisI vANI nikalatI hai ? uttara - munirAja ke mukhacaMdra se amRta ke samAna mIThI vANI nikalatI hai| (ga) ahiMsA aura satya mahAvrata ke kyA lakSaNa haiM ? uttara - ahiMsA mahAvrata - chahakAya ke jIvoM kA ghAta na karane kA bhAva dravya ahiMsA mahAvrata hai| rAga-dveSa, kAma, krodha, mAna, mAyA, lobha Adi ke bhAvoM se dUra rahanA bhAva ahiMsA mahAvrata hai| satya mahAvrata - sthUla aura sUkSma donoM prakAra se jhUTha na bolanA satya mahAvrata hai| (gha) samiti kyA hai ? uttara -jIvoM kI rakSArtha yatnAcAra pravRtti ko samiti kahate haiN| munirAja ati Asakti ke abhAva rUpa gamana Adi meM pramAda rUpa pravRtti nahIM karate yahI saccI samiti hai| IryA bhASA eSaNA, puni kSepaNa AdAna / pratiSThApanA jutakriyA, pA~coM samiti vidhAna // (Ga) gupti kA svarUpa kyA hai ? uttara - svarUpalInatA rUpa vItarAga bhAva hone para mana, vacana, kAya kI pravRtti svayameva ruka jAnA yA yogoM kA bhalI-bhA~ti nigraha ho jAnA gupti hai| svabhAvalInatA rUpa mana gupti, vacana gupti, kAya gupti hotI hai| manavacana kAya kI bAhya ceSTAe~ ruka jAnA, pApa kA ciMtana na karanA, gamanAdi na karanA, susthira zAMta ho jAnA hI gupti hai| (ca) munirAja ke SaTAvazyaka kyA haiM ? uttara - vItarAgI munirAja sadA - 1. sAmAyika 2. sacce deva zAstra kI stuti 3. jinendra vaMdanA 4. svAdhyAya 5. pratikramaNa 6. kAyotsarga karate haiM yahI SaTAvazyaka haiN| (cha) AtmA kaba kartA-karma-kriyA hotA hai ? uttara - vItarAgI munirAja svarUpAcaraNa ke samaya jaba AtmadhyAna meM lIna ho jAte haiM taba dhyAna,dhyAtA aura dhyeya ke bheda nahIM hote| vahA~ vacana kA vikalpa nahIM hotA, vahA~ (AtmadhyAna meM) to AtmA hI kartA, AtmA hI karma aura AtmA hI kriyA hotI hai| vahA~ dhyAna dhyAtA dhyeya arthAt kartA karma kriyA akhaNDa ho jAte haiN| zuddhopayoga rUpa samyagdarzana samyagjJAna aura samyakcAritra ekarUpa-abhedarUpa pragaTa hote haiN| prazna3 - dIrgha uttarIya prazna - (ka) chaTavIM DhAla kA sArAMza likhiye| uttara - jisa cAritra ke hone se samasta parapadArthoM se vRtti haTa jAtI haiN| varNAdi tathA rAgAdi se caitanyabhAva ko pRthak kara liyA jAtA hai| apane AtmA meM, AtmA ke liye, AtmA dvArA, Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaDhAlA - chaTavIM DhAla apane AtmA kA hI anubhava hone lagatA hai, vahA~ pramANa, naya, nikSepa, guNa-guNI, jJAnajJAtA-jJeya, dhyAna-dhyAtA-dhyeya, kartA-karma aura kriyA Adi bhedoM kA kiMcit vikalpa nahIM rhtaa| zuddha upayogarUpa abheda ratnatraya dvArA zuddha caitanya kA hI anubhava hone lagatA hai use svarUpAcaraNacAritra kahate haiN| yaha svarUpAcaraNacAritra cauthe guNasthAna se prArambha hokara munidazA meM adhika ucca hotA hai| tatpazcAt zukladhyAna dvArA cAra ghAtiyA karmoM kA nAza hone para jIva kevalajJAna prApta karake 18 doSa rahita zrI arihantapada prApta karatA hai| tatpazcAt zeSa cAra aghAtiyA karmoM kA bhI nAza karake kSaNamAtra meM mokSa prApta kara letA hai| usa AtmA meM anantakAla taka ananta catuSTaya (anantadarzana-jJAna-sukha-vIrya) kA eka-sA anubhava hotA rahatA hai| pazcAt use paMcaparAvartanarUpa saMsAra meM nahIM bhaTakanA par3atA, vaha kabhI avatAra dhAraNa nahIM karatA apitu sadaiva akSaya ananta sukha kA anubhava karatA hai| akhaNDita jJAna-AnandarUpa anantaguNoM meM nizcala rahatA hai use mokSasvarUpa kahate haiN| jo jIva mokSa kI prApti ke liye isa ratnatraya ko dhAraNa karate haiM aura kareMge unheM avazya hI mokSa kI prApti hogii| pratyeka saMsArI jIva mithyAtva, kaSAya aura viSayoM kA sevana to anAdikAla se karatA AyA hai kintu usase use kiMcit zAMti prApta nahIM huii| zAMti kA ekamAtra kAraNa to mokSamArga hai| usameM jIva ne kabhI tatparatApUrvaka pravRtti nahIM kii| isaliye aba bhI yadi zAMti kI (Atmahita kI) icchA ho to Alasya ko chor3akara apanA kartavya samajhakara roga aura vRddhAvasthA Adi Ane se pUrva hI mokSamArga meM pravRtta ho jAnA caahiye| yaha manuSya paryAya, satsamAgama Adi suyoga bArambAra prApta nahIM hote isaliye unheM vyartha na gavAMkara avazya hI Atmahita sAdha lenA caahiye| (kha) pramANa, naya, nikSepa kyA hai ? uttara -pramANa - pramANa nayairadhigamaH arthAt pramANa va nayoM ke dvArA tattvoM aura ratnatraya kA jJAna hotA hai| jo vastu ke sarvadeza ko jAnatA hai vaha pramANa hai| isake 2 bheda haiM pratyakSa pramANa aura parokSa pramANa / naya-pramANa dvArA jAnI huI vastu ke ekadeza ko jAnane vAle jJAna ko naya kahate haiN| naya ke do bheda haiM - dravyArthika naya aura paryAyArthika ny| (ga) munirAja ke 28 mUla guNoM ke bheda-prabheda btaaie| uttara - saMlagna cArTa kA avalokana kreN| (gha) sakala saMyama cAritra dhArI bhAvaliMgI munirAja ke svarUpa kA vistAra se varNana kiijiye| uttara - (chaTavIM DhAla ke 1 se 11veM chaMda taka ke AdhAra para ukta prazna kA uttara svayaM khojeM) Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI paricaya zrI bhayaSipanika mamala pAhui jI saMkSipta paricaya / AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya mahArAja dvArA racita caudaha graMthoM meM yaha sabase vizAla graMtha hai| / isa graMtha kA nAma zrI bhayaSipanika mamala pAhur3a hai| / bhaya Sipanika kA artha hai-bhayoM ko kSaya karane vAlA / AcArya zrImad jina tAraNa svAmI ko 'mithyAvilI varSa gyAraha 'zrI chadmasthavANI graMtha ke isa sUtrAnusAra gyAraha varSa kI avasthA meM samyagdarzana kI prApti huii| samyagdarzana hone para iha loka paraloka Adi sAta bhayoM kA abhAva huaa| punazca yaha graMtha bhayoM ko kSaya karane vAlA hai - isakA Azaya hai ki samyakdRSTi jJAnI ke aMtara meM cAritramohanIya karmodaya ke nimitta se hone vAle cAritra guNa ke vikAra rUpa bhayoM kA kSaya ho isa uddezya se AcArya tAraNa svAmI ne isa graMtha kI racanA kI hai| / mamala kA artha hai trikAlI zuddha dhruva svabhAva, jisameM atIta meM karma mala nahIM the, vartamAna meM nahIM haiM aura bhaviSya meM karma mala nahIM hoMge, aise parama zuddha svabhAva ko mamala kahate haiN| graMtha meM isI abhiprAya ko vyakta karane ke lie mamalaha mamala svabhAva bhI kahA gayA hai| - isa graMtha meM 3200 gAthAyeM haiM, jo 164 phUlanAoM meM nibaddha haiN| jise par3hakara yA sunakara jIva AlhAdarUpa pariNAmoM sahita AnaMda vibhora ho jAe use phUlanA kahate haiN| / jisa prakAra vartamAna samaya meM hama bhajana par3hate haiM, usI prakAra mamala pAhur3a graMtha meM likhI gaI phUlanA vibhinna rAga-rAganiyoM meM par3hI jAne vAlI prAcIna racanAyeM haiN| / jaise bhajanoM meM hara aMtarA ke bAda Teka doharAI jAtI hai, usI prakAra phUlanAoM meM acarI yA AcarI hotI hai, jo hara gAthA ke bAda doharAI jAtI hai| - isa graMtha kI 164 phUlanAoM meM 115 phUlanA-phUlanA rUpa haiM, 14 phUlanA-chaMda gAthA rUpa haiM aura 35 phUlanA-gAthA rUpa haiM isa prakAra 164 phUlanA tIna prakAra kI racanAoM meM vibhAjita haiN| zrI bhayaSipanika mamalapAhur3a graMtha Atma sAdhanA kI anubhUtiyoM kA agAdha siMdhu hai| 164 phUlanAoM meM upayoga ko mamala svabhAva meM lIna karane kI sAdhanA ke rahasya nihita haiN| samyagdarzana jJAnapUrvaka, samyakdRSTi jJAnI samyakcAritra ke mArga meM agrasara hotA hai, svabhAva meM lIna hone kA puruSArtha karatA hai, jJAnI sAdhaka kI cAritra paraka aMtaraMga sAdhanA isa graMtha kA mukhya viSaya hai| / zuddhAtma svarUpa ke Azraya se Atma sAdhanA ArAdhanA pUrvaka upalabdha hone vAlI sUkSma AdhyAtmika anubhUtiyA~ isa graMtha kA hAI hai| sAtha hI Agama meM adhyAtma ko khojanA sAdhaka kI anupama kalA hai| isa graMtha meM AcArya zrI tAraNa svAmI ne Agama sammata aneka viSayoM ke mAdhyama se adhyAtma kI gaharAI ko chuA hai| jagata meM aise jJAnI puruSa virale hI hote haiN| nizcaya vyavahAra se deva gurU dharma kI mahimA, kevalajJAna svabhAva aura siddha svarUpa kI ArAdhanA, mamalaha mamala svabhAva ke bahumAna pUrvaka vItarAgI hone kA puruSArtha, paMca parameSThI ke guNoM kI ArAdhanA pUrvaka svabhAva kI sAdhanA, dharma karma kA yathArtha nirNaya, paMca padavI ke mAdhyama se AtmA se paramAtmA hone kI sAdhanA kA vidhAna tathA anya anekoM prakAra se mamala svabhAva kI sAdhanA sahita saMpUrNa dvAdazAMga vANI kA sAra isa graMtha meM batAyA gayA hai| Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA - 1 zrI mamalapAhur3a jI phUlanA 1 zrI deva dipti gAthA (phUlanA kra. 1) deva ko svarUpa sahita namaskAra, zuddhAtma svarUpa kI mahimA) 146 , ( viSaya tatvaM ca naMda AnaMda mau, ceyananaMda sahAu / parama tatva pada viMda pau namiyo siddha subhAu / / 1 / / bhAvArtha:- (tattvaM zuddhAtma tatva (naMda AnaMda mau ) nanda Ananda mayI (ceyananaMda sahAu) cidAnaMda svabhAvI hai (ca) aura [yahI] (parama tattva ) parama tattva (pada viMda ) viMda pada arthAt nirvikalpa svarUpa hai (pau) isakI anubhUti karate hue [ mai ] (siddha subhAu) siddha svabhAva ko (namiyo ) namaskAra karatA hU~ / jinavara uttau suddha jina, siddhaha mamala sahAu / nyAna vinyAnaha samaya pau, parama niraMjana bhAu / / 2 / / bhAvArtha :( jinavara uttau ) jinendra paramAtmA ne kahA hai ki (jinu) he aMtarAtman ! (suddha) AtmA trikAla zuddha (siddhaha) siddha svarUpI (mamala sahAu) mamala svabhAvI hai (nyAna vinyAnaha) jJAna vijJAna arthAt bhedavijJAna se (parama niraMjana) sadaiva karma maloM se rahita (samaya) zuddhAtmA kI (bhAu) bhAvanA bhAo [aura ] (pau) isI ko prApta karo / parama payaM paramAnu muni, parama nyAna sahakAra | parama niraMjana so munahu, mamalaha mamala sahAu / / 3 / / bhAvArtha :(muni) vItarAgI sAdhu (parama nyAna) zreSTha jJAna arthAt samyagjJAna kI (sahakAra) sahakAritA pUrvaka (parama parya) parama pada ko (paramAnu) pramANa arthAt anubhava se svIkAra karate haiM [isaliye tuma bhI] (so) apane isI (parama niraMjana) saMpUrNa karma maloM se rahita (mamalaha mamala sahAu) mamalaha mamala svabhAva kA ( munahu) ciMtana manana karo / -- bhaya vinAsu bhavu ju munahu, paramAnaMda sahAu parama niraMjana so munahu, mamalaha suddha sahAu / / 4 / / bhAvArtha:- ( bhavuju ) jo bhavya jIva (bhaya vinAsu) samasta bhayoM ko chor3akara [apane] (paramAnaMda sahAu) paramAnaMda mayI svabhAva kA ( munahu) ciMtana, manana, ArAdhana karate haiM (so) vaha [jJAnI] (mamalaha suddha sahAu) zuddha mamala svabhAva kA ( munahu) manana ArAdhana karate hue (niraMjana) karma maloM se rahita (parama) zreSTha pada ko prApta kara lete haiM / deva ju diTThaha jinavarahaM, uvanau dAtA deu / nyAna vinyAnaha mamala pau, su parama pau jou // 5 // bhAvArtha:- (jinavarahaM) jinendra bhagavAna ne (deva ju) jisa devatva pada ko (diTThaha) dekhA hai [ vaha ] ( nyAna vinyAnaha) jJAna vijJAnamayI (mamala pau) mamala pada hai (su parama pau) apane isa parama pada ko (jou) saMjone se (deu dAtA) devatva pada (uvanau) pragaTa ho jAtA hai| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA - 1 dipta dipti taM disTa samu, dipta disTa sama bheu / disTi sabda vivAna sui, utpaMnau dAtA deu // 6 // bhAvArtha :- (dipta dipti taM) samyagjJAna se daidIpyamAna AtmasvarUpa ko (disTa samu) prati samaya dekho (dipta disTa sama) samyagdarzana jJAna pUrvaka sama bhAva [vItarAga bhAva] kA (bheu) varaNa karo (sui) sva svabhAva para (disTi) dRSTi rakhanA (sabda vivAna) zabda vivAna hai [jo] (dAtA deu) paramAnanda ko dene vAle devatva pada ko (utpaMnau) utpanna karatA hai| dipta disTa sui naMta muni, kamala isTi paramisTi / surya labdhi taM rayana pau, dipi naMta catusTai saMjuttu // 7 // bhAvArtha :- (muni) bhAva liMgI sAdhu (sui nanta) apane anaMta catuSTamayI (dipsa) divya prakAza ko (disTa) dekhate haiM [apane] (kamala isTi) isTa jJAyaka svabhAva ke dvArA (rayana) ratnatrayamayI (paramisTi) parameSThI (pau) pada kI sAdhanA karate hue (suyaM) svayaM (taM naMta catusTai) anaMta catuSTaya ko (labdhi) prApta karake (dipi) daidIpyamAna svarUpa meM (saMjutta) lIna ho jAte haiN| aMgadi aMgaha dipi disTa mau, sabda hiyayAra saMjuttu / artha tiartha ju kamala rui, gira dipta disTi saMjuttu // 8 // bhAvArtha :-(ja) jo (aMgadi aMgaha) aMga sarvAMga meM (dipi) divya prakAza (mau) mayI svabhAva hai, ise (disTa) dekho (sabda hiyayAra) hitakArI jinavacanoM kI ArAdhanA meM (saMjutta) saMlagna raho (artha prayojanIya (tiartha) ratnatrayamayI (kamala rui) kamala svabhAva kI ruci sahita (dipta disTi) jJAna se prakAzamAna svabhAva para dRSTi rakhate hue (saMjuttu) isI meM lIna raho (gira) yahI jina vacana haiN| dipti disTi sui sabda mau, hiya huvayAra sNjuttu| arka viMda taM ramana pau, uva uvanau dAtA deu // 9 // bhAvArtha :- [he Atman !] (sui sabda mau) sva svabhAva ko darzAne vAle jina vacanoM ko svIkAra karake (dipti) jJAna se prakAzamAna svabhAva para (disTi) dRSTi rakho (hiya) hRdaya meM (huvayAra) utsAha pUrvaka (saMjutta) ArAdhanA karo tumane] (arka viMdataM) jJAyaka dazA ko (pau) prApta kara liyA hai (ramana) isI meM ramana karo (uva) zuddhAtma tattva ke Azraya se (dAtA deu) AnaMda ko dene vAlA deva pada [arihaMta siddha pada] (uvanau) pragaTa ho jAtA hai| uva uvana uvana hiyayAra pau, sahayAra dipti sNjoii| nyAna vinyAna ju disTi mau, dipi disTi dei sui deu // 10 // bhAvArtha :- [he Atman !] (uva) zuddhAtma tattva kA (uvana) udaya ho rahA hai (hiyayAra pau) yahI hitakArI pada hai (uvana) isI kA anubhavana karo (sahayAra) samyakcAritra ke lie (dipti saMjoI) divya jyoti svarUpa ko saMjoo (ju) yadi (disTi) dRSTi (nyAna vinyAna) jJAna vijJAna (mau) mayI ho jAye [upayoga aura svabhAva meM bheda na rahe taba] (dipi disTi) jJAna darzanamayI svabhAva (sui) svayaM hI (deu) deva pada (dei) detA hai arthAt svabhAva meM lIna hone para paramAtma pada pragaTa hotA hai| jaM jaM uvana sahAva jinu, dipi disTi uvana uva uttu / sabda unau uvana mau, uva uvana disTi darsatu // 11 // bhAvArtha :- he Atman (jaMja) jaise- jaise (dipi) prakAzamAna (uva) oMkAramayI zuddhAtmA Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA - 1 148 (disTi uvana) dRSTi meM udita hotA hai vaise vaise] (sahAva jina) vItarAga paramAtma svabhAva (uvana) anUbhUti meM vartatA hai (uvana mau) svAnubhUti meM (sabda) zabda brahma paramAtma svarUpa kA (urvanau) udaya ho rahA hai (disTi) dravya dRSTi pUrvaka (uva) oMkAramayI zuddhAtma svarUpa kA (uvana) svAnubhava meM (dasaMtu) darzana karo (uttu) yahI jinendra bhagavAna ne kahA hai| jaMdarsiu naMtAnaMta mau, nyAna vIrya vinyAnu / naMta sauSya sui parama pau, taM dei deu uvarvanu // 12 // bhAvArtha:-(ja) jo jJAnI (vinyAna) bhedavijJAna ke bala se (darsiu naMtAnaMta) anaMta darzana (nyAna) anaMta jJAna (naMta sauSya) anaMta sukha (vIrya) anaMta bala (mau) mayI (sui parama pau) svayaM ke parama pada meM (dei) upayoga lagAtA hai (taM) usako (deu) deva pada (uvavaMnu) pragaTa ho jAtA hai| parama nyAna taM parama pau, parama bhAva soI bheu / naMtAnaMta su deu pau, parama deu soI deu // 13 // bhAvArtha:-(parama nyAna taM) parama jJAnamayI parama pada kA dhArI (parama bhAva) utkRSTa svabhAva jo (naMtAnaMta) anaMta catuSTayamayI (su deu pau) svayaM kA deva pada hai (soI bheu) isI kA varaNa karo (soI) yahI (deu) deva [aura] (parama deu) parama deva hai| no utpanna taM so jinaI, jiniyo naMtAnaMta / naMta uvana sui ramana mau, jina jinavara sui uttu // 14 // bhAvArtha :- (jinavara uttu) jinendra paramAtmA kahate haiM ki (no taM) jisake aMtara meM no arthAt ISat [AMzika rUpa se] (jinaI) jinendra pada (utpanna) utpanna huA hai (so) vaha (jina) aMtarAtmA hai (sui) vaha jJAnI (naMta uvana sui) svabhAva kI anaMta svAnubhUti meM (ramana mau) ramaNa karatA huA (jiniyo naMtAnaMta) anaMta karmoM ko jIta letA hai| parama uvana jo ramana mau, parama nyAna sui juttu / parama uvana ju jinaya jinu, uvarvana vilI jina uttu // 15 // bhAvArtha :-(jina uttu) jinendra paramAtmA kahate haiM ki (jo) jo jJAnI (parama uvana) zreSTha svAnubhUti meM (ramana mau) ramaNa karatA hai (sai) vaha (parama nyAna) samyagjJAna se (jutta) yukta hotA hai (ja) (parama uvana) zreSTha svAnubhUti meM (jinaya jinu) jina svabhAva ko jIta letA hai [usake] (uvavana vilI) karmoM kA utpanna honA vilA jAtA hai arthAt kSaya ho jAtA hai| parama subhAvaha parama rau, parama parama jina uttu / parama laSya gama agama pau, parama parama jina uttu // 16 // bhAvArtha :-(parama) parama pAriNAmika bhAvamayI (parama subhAvaha) zreSTha svabhAva meM (rau) rata raho (jina uttu) jinendra paramAtmA ne kahA hai ki (parama parama) yahI utkRSTa aura zreSTha (parama laSya) parama lakSya hai (agama) jise nahIM jAnA thA (gama) use jAna liyA (pau) prApta kara liyA [yahI] (parama parama) sarvotkRSTa pada hai (jina uttu) yahI jinendra paramAtmA ke vacana haiN| mamalaM mamala uvana, bhaya pipiya sasaMka vilayati / kama uvanaM viliyaM, bhaya Sipanika mamala pAhuDaM bocchaM // 17 // bhAvArtha :- he Atman !] (mamalaM mamala uvaMnaM) mamalaha mamala svabhAva ke pragaTa hote hI (bhaya Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA - 1 149 Sipiya) bhaya kSaya ho jAyeMge (sasaMka vilayaMti) sazaMkapanA vilA jAyegA (kammaM uvanaM viliyaM) karmoM kA udaya honA vilIna ho jAyegA / [ cAritra mohanIya karmodaya janita ] ( bhayaSipanika) bhayoM ko kSaya karane [aura abhayapanA pragaTa] karane ke lie (mamala pAhuDaM bocchaM) mamala pAhur3a grantha kahatA hU~ / deva dipti gAthA (sArAMza) deva dipti gAthA AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja dvArA racita zrI bhaya Sipanika mamala pAhur3a jI graMtha kI pahalI phUlanA hai| isa phUlanA meM sacce deva kI mahimA batalAI gaI hai| deva dipti gAthA kA artha hai - sacce deva ke svarUpa ko prakAzita karane vAlI phUlanA / zrI guru tAraNa svAmI jI ne zrI zrAvakAcAra jI, zrI jJAnasamuccayasAra jI Adi graMthoM meM arihaMta siddha paramAtmA ko saccA deva kahA hai| arihaMta bhagavAna ne cAra ghAtiyA karmoM ko aura siddha bhagavAna ne ATha karmoM ko kSaya karake devatva pada prApta kiyA hai| yaha devatva pada svarUpa ke Azraya pUrvaka zuddhAtmA meM lIna hone se pragaTa hotA hai| isaliye nizcaya se nija zuddhAtmA saccA deva hai| yaha zuddhAtma svarUpa pratyeka jIva kA apanA-apanA svabhAva hai| yaha svabhAva kaisA hai ? AcArya kahate haiM - zuddhAtma tatva naMda AnaMdamayI cidAnaMda svabhAvI hai / yahI parama tatva nija svabhAva hai| isakI anubhUti karate hue maiM siddha svabhAva ko namaskAra karatA huuN| zrI jinendra bhagavAna ne aise mahimAmaya zuddhAtma svarUpa ko siddha zuddha parama niraMjana mamala svabhAvI kahA hai| AcArya deva isa phUlanA meM sAra svarUpa yaha kahate haiM ki AtmA meM paramAtma zakti vidyamAna hai / jo jIva apane Atma svarUpa kI zakti kA bodha aMtara meM jAgrata kara lete haiM unake bhaya kSaya ho jAte haiM, ve nirbhayatA pUrvaka mokSamArga meM Age bar3hate jAte haiN| zuddhAtmA jise nizcaya se deva kahA hai isake Azraya se aMtara meM satpuruSArtha vartatA hai aura sAdhaka arihaMta siddha paramAtmA ko Adarza mAnakara svayaM devatva pada prApta karane kI sAdhanA karatA hai| anaMta darzana, anaMta jJAna, anaMta sukha, anaMta bala se saMpanna parama pada kA apane meM hI anubhava karatA hai| sAdhaka jAnatA hai ki sampUrNa pradezoM meM jo sarvAga jJAnamayI hai, sUkSma anubhava gamya hai aisA zuddhAtma deva hI zaraNabhUta iSTa aura prayojanIya hai / arihaMta siddha paramAtmA bhI nija zuddhAtmA ke Azraya se parama pada ko prApta hue haiN| isaliye zuddhAtmA parama deva svarUpa hitakArI jJAna kI anaMta dIpti se daidIpyamAna parama zreSTha hai| isakI sAdhanA aura isameM lIna hone se karmoM kA Asava baMdha nahIM hotaa| AcArya deva kahate haiM ki mamala svabhAva kI sAdhanA se AtmA meM nihita paramAtma zakti kI abhivyakti hotI hai, bhaya kSaya hote haiM, zaMkAyeM vilaya ho jAtI haiM / mamala svabhAva kI sAdhanA se parama pada kI pragaTatA hotI hai isa pavitra uddezya kI pUrti hetu bhaya Sipanika mamala pAhur3a graMtha kahatA hU~ / praznottara prazna 1 deva dipti gAthA meM kise namaskAra kiyA gayA hai ? uttara - prazna 2 uttara arihaMta siddha paramAtmA ko namana kara apanA paramAtma parama pada jo svayaM jinendra svarUpa hai usakA anubhava meM AnA hI devadarzana hai| - deva dipti gAthA meM sacce deva ko namaskAra kiyA gayA hai| vyavahAra se sacce deva arihaMta siddha paramAtmA haiM aura nizcaya se saccA deva nija zuddhAtmA hai / deva darzana kise kahate haiM ? - Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna 3- jinendra paramAtmA ne kyA kahA hai? uttara - jinendra paramAtmA ne kahA hai ki AtmA trikAla zuddha siddha svarUpI mamala svabhAvI hai| prazna 4 - zuddhAtmA kI anubhUti kaise hotI hai? uttara - nija zuddhAtmA parama niraMjana paramAtma sattA svarUpa hai aise zraddhAna sahita bhedavijJAna pUrvaka nija zuddhAtmA kI anubhUti hotI hai| prazna 5 - paramAtma pada kaise prApta hotA hai ? uttara - apane Atma svarUpa kI anubhUti pUrvaka ratnatrayamayI akhaMDa abheda svabhAva meM lIna hone se paramAtma pada prApta hotA hai| prazna 6 - devatva pada ko kauna prApta karate haiM ? uttara - jo bhavya jIva bhayoM kA nAza kara abhaya hokara paramAnaMdamayI zuddha svabhAva kA Azraya lekara parama niraMjana mamala svabhAva kA ciMtana manana aura AtmadhyAna dhAraNa karate haiM, vahI bhavya jIva devatva pada ko prApta karate haiN| prazna 7 - arihaMta pada kaba pragaTa hotA hai? uttara - muktimArga kA pathika, ratnatraya pada kA dhArI, kSAyika samyaktvI jIva muni hokara sAtaveM apramatta guNasthAna taka dharma dhyAna kA abhyAsa pUrNa karatA hai| pazcAt kSapaka zreNI para ArUr3ha hokara dasaveM sUkSma sAMparAya guNasthAna ke aMta meM cAritra mohanIya kA sarva prakAra kSaya karake bArahaveM guNasthAna ke aMta meM jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa va aMtarAya karma kA abhAva kara cAroM ghAtiyA kamoM ko kSaya karake anaMta catuSTaya prApta karatA hai| taba vahI terahaveM guNasthAnavatI sayoga kevalI arihaMta paramAtmA hotA hai| prazna8 - mukti ko dene vAlA kauna hai? uttara - jinavANI ke zabda par3hane mAtra se mukti nahIM miltii| zabda jisa jJAyaka svabhAva kI ora saMketa karate haiM vahA~ dRSTi dene se mukti milatI hai arthAt jJAyaka dazA pragaTa hotI hai| jJAyaka svabhAva meM ramaNatA se AnaMda kA anubhava hotA hai aura yaha jJAyaka svabhAva hI mukti ko dene vAlA hai| prazna 9 - parama pAriNAmika bhAva ke Azraya se kyA lAbha hai? uttara - jo nirmala hai, paripUrNa hai, parama nirapekSa hai, dhruva hai aura traikAlika sAmarthyavAna hai aise parama pAriNAmika bhAva svarUpa akhaMDa paramAtma dravya kA Azraya karane se anaMta nirmala paryAyeM aMtara meM svayaM khila uThatI haiN| samyagdarzana pragaTa hotA hai, saccA munipanA AtA hai, anaMta catuSTaya pragaTa hotA hai, siddha pada kI prApti hotI hai| prazna 10- AcArya zrI jina tAraNa svAmI kA mamala pAhur3a graMtha kahane kA kyA uddezya thA ? uttara - AcArya zrI jina tAraNa svAmI ko apane mamala svabhAva ke Azraya se paryAya meM jo zuddhatA pragaTa huI, AnaMda pragaTa huaa| usake bahumAna pUrvaka svarUpa lInatA meM nimitta rUpa se bAdhaka cAritra mohanIya karma ke udaya ke nimitta se hone vAle bhayoM kA abhAva karanA, abhaya honA, mamala svabhAva meM lIna rahanA, isa graMtha kI racanA kA mukhya uddezya thaa| Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA 4 151 2 - dhyAvahu phUlanA (phUlanA kra. 4) (viSaya : aMtarAtmA guru aura paramAtmA parama guru kA dhyAna karane kI preraNA, dharma - karma kA marma ) dhyAvahu re guru, guraha parama guru, bhava saMsAra nivArai / nyAna vinyAnaha kevala sahiyo, Apa tire para tArai // 1 // // AcarI // bhAvArtha : - * (dhyAvahu re guru) guru kA dhyAna karo (guraha parama guru) guru aura parama guru [jIvoM ko] (bhava saMsAra nivArai) saMsAra sAgara se pAra lagAne vAle haiM [guru] (nyAna vinyAnaha) jJAnavijJAna ke dhArI [aura parama guru ] (kevala) kevalajJAna (sahiyo) sahita hote haiM jo (Apa tire) svayaM tirate haiM (para tArai) anya jIvoM ko bhI tArate haiM / parama guraha uvaesiu loyaha, nyAna vinyAnaha bheu / bhaya vinAsu bhavvu taM muni hai, uva uvanau dAtA deu // 2 // bhAvArtha :- (parama guraha) parama guru paramAtmA (loyaha) jagata ke jIvoM ko (uvaesiu) upadeza dete haiM ki (bhavvu) he bhavya jIvo ! (nyAna vinyAnaha) jJAnavijJAnamayI svabhAva kA ( bheu) varaNa karo (taM muni hai) sAdhu pada ko dhAraNa karo, isase (bhaya vinAsu) bhaya vinasa jAyeMge [aura] (uva) oMkAramayI (dAtA deu) paramAnaMda kA dAtA deva pada (uvanau) pragaTa ho jAyegA / deu urvanau diTTha u dInhau, loyAloya uvaesu / parama deu parama sui uvane, parama mamala suparasu // 3 // bhAvArtha :- (deu) deva svarUpa [jo] (uvaMnau) utpanna huA hai (diTThau dInhau) dikhAI diyA hai [anubhava meM AyA hai, ise ] (loyAloya) lokAloka ko jAnane vAlA (uvaesu) kahA gayA hai (parama sui) svayaM kA zreSTha (parama deu) parama deva svabhAva (uvane) udita huA hai, jo (parama) parama (supaesa) zuddha pradezI (mamala) mamala svabhAvI hai / parama deu paramappA sahiyo, naMtAnaMta su diTThI / gupita vinyAna uvaMnau, mamala disTi paramisTI // 4 // bhAvArtha :(parama deu paramappA) parama deva paramAtmA (naMtAnaMta) anaMta catuSTaya (sahiyo) sahita (su diTThI) apane meM lIna haiM, jinhoMne (naMta gupita vinyAna uvaMnau) anaMta gupta vijJAna ko utpanna kara liyA hai (mamala disTi) jinakI mamala svabhAva para dRSTi hai, ve [parama pada meM sthita ] (paramisTI) parameSThI haiM / jina uvaesiu bhavyaha loyaha, arthati arthaha jou / SaT kamalaha taM vimala sunirmala, jima sUSama kamma galeu // 5 // bhAvArtha :- (jina) jinendra paramAtmA ne (loyaha) jagata ke (bhavyaha) bhavya jIvoM ko (uvaesiDa) upadeza diyA hai ki [apane] (arthati arthaha) prayojanIya ratnatrayamayI svabhAva ko (jou) saMjoo (taM vimala sunirmala) vimala nirmala svabhAva kA ( SaT kamalaha) SaTkamala ke mAdhyama se dhyAna karo (jima) jisase (sUSama kamma) sUkSma karma (galeu) gala jAyeMge / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA - 4 152 cidAnanda jinu kahiu parama jinu, sukiya subhAva suditttthii| arthati arthaha kamalaha sahiyo, sahajanaMda jina diTThI // 6 // bhAvArtha :-(jinu) he aMtarAtman ! (parama jinu) kevalajJAnI jinendra paramAtmA ne (kahiu) kahA hai ki tumhArA (cidAnaMda) cidAnaMdamayI (sukiya) svakRta [apane se hI kiyA huA] (subhAva) svabhAva hai (sudiTThI) isako hI dekho (arthati arthaha) prayojanIya ratnatrayamayI (kamalaha sahiyo) jJAyaka svabhAva meM raho [aura] (sahajanaMda jina diTThI) sahajAnaMdamayI vItarAga svabhAva para dRSTi rkho| jinavara uttau suddha parama jinu, marma kammu su jineI / jaha jaha samayaha kammu upajjai, nyAna anmoya SipeI // 7 // bhAvArtha :-(jinavara uttau) jinendra paramAtmA ne kahA hai ki [AtmA] (suddha parama jinu) zuddha parama jinasvarUpa hai (marma kammusu jineI) karmoM kA marma aisA jAno ki (jaha jaha samayaha) jisa - jisa samaya (kammu upajjai) karma upajate haiM [Azrava baMdha hotA hai,usa samaya (nyAna anmoya SipeI) jJAna svabhAva kA bhAna nahIM rahatA hai| jaha jaha thAnaha kammu Upajai, kammaha kamma sahAI / nyAna anmoyaha taM taM viliyau, marma karma su jineI // 8 // bhAvArtha :- (jaha jaha thAnaha) jisa - jisa sthAna samaya meM (kammu Upajai) karma utpanna hote haiM [Asrava baMdha hotA hai vahA~ (kammaha kamma sahAI) karma ke baMdha meM karma hI sahakArI haiM [arthAt dravya karma se bhAva karma hote haiM aura bhAva karma se dravya karma baMdhate haiM, karma se hI karma baMdhate haiM] (nyAna anmoyaha) [jaise - jaise] jJAna svabhAva kI anumodanA hotI hai (taM taM viliyau) vaise - vaise kSaya hote jAte haiM (marma karma su jineI) karma kA marma itanA hI jaano| parama jina paramaNyaru gahio, paramAnaMda sahAI / parama subhAvaha nyAna vinyAnaha, kevala sahiyo soI // 9 // bhAvArtha :- he Atman ! (paramAnaMda sahAI) paramAnaMda svabhAvI (parama jina) paramAtma svarUpa (paramaSyasa) parama akSara [avinAzI] svabhAva ko (gahio) grahaNa karo (nyAna vinyAnaha) jJAna vijJAna pUrvaka (parama subhAvaha) zreSTha svabhAva meM raho (soI) yahI (kevala sahiyo) kevalajJAna ko pragaTa karane kA upAya hai| dhammu ju dhariyau jinavara uttau,nyAna vinyAna subhAu / jaha jaha kammu upati sa diTThI, taha taha Sipana sahAu // 10 // bhAvArtha:-(jinavara uttau) jinendra bhagavAna dvArA kahe hue (dhammu) dharma ko (dhariyau) dhAraNa karo (ja) jo (nyAna vinyAna subhAu) jJAna vijJAna svabhAva meM lInatA rUpa hai (jaha jaha kammu) jisa - jisa samaya (upati sa diTThI) udaya rUpa anubhava meM AtA hai (taha taha Sipana) usa - usa samaya kSaya bhI hotA jAtA hai, karmoM kA aisA galana (sahAu) svabhAva hai| parama dhammu paramappaya sahiyo, parama bhAu uvaladdhI / parama niraMjanu aMjana rahio, mamala bhAva siva siddhI // 11 // bhAvArtha :-(paramappaya sahiyo) paramAtma pada kA bodha jAgrata honA (parama bhAu) parama pAriNAmika bhAva kI (uvaladdhI) upalabdhi karanA (parama dhammu) uttama dharma hai (aMjana rahio) karma maloM se rahita Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 zrI mamalapAhur3a jI phUlanA - 4 (parama niraMjana) trikAla zuddha (mamala bhAva) mamala svabhAva meM rahane se (siva siddhI) mokSa kI prApti hotI hai| darsana sahiyo disTi anmoyaha, parinai nyAna sahAu / paramAnaha so caranu upajjai, anmoyaha mamala sahAu // 12 // bhAvArtha :-(sahAu) svabhAva (disTi) dRSTi (sahiyo) sahita honA (anmoyaha) Atma tattva ko svIkAra karanA (darsana) samyagdarzana hai [svabhAva rUpa] (parinai) pariNata rahanA (nyAna) samyagjJAna hai (paramAnaha) pramANa [samyagjJAna] pUrvaka (anmoyaha mamala sahAu) mamala svabhAva meM lIna hone se [jo] (upajjai) utpanna hotA hai (so) vaha (caranu) samyakcAritra hai| caya acayaha avahi ju sahiyo, nyAna vinyAna saMjuttu / kammu upattihi kammu ju viliyo, nyAna anmoya sa uttu // 13 // bhAvArtha :- [he Atman !] (caSya acaSyaha avahi ju sahiyo) cakSu, acakSu, avadhi darzana sahita (nyAna vinyAna saMjutta) jJAna vijJAna svabhAva meM lIna raho (ja) jo (kammu upattihi) karma udaya meM Ate haiM (kammu) ve karma (viliyo) vilaya hote jAte haiM (nyAna anmoya) jJAna svabhAva kI anumodanA karo (sa utta) yahI jinendra bhagavAna ke vacana haiN| jaitaha taha jAnu sahAvaha, manaparjaya nyAna sudiTThI / para parajaya vilayaMtu sahaja sui, nyAna vinyAna su iTThI // 14 // bhAvArtha :- (jAnu sahAvaha) jJAna svabhAva (jaivaMtaha) jayavaMta ho (su diTThI) svabhAva dRSTi se (manaparjaya nyAna) manaHparyaya jJAna (taha) tathA (su iTThI) apane iSTa (nyAna vinyAna) jJAna vijJAnamayI svabhAva ke bala se (para parajaya) para paryAya (sahaja sui) sahaja hI (vilayatu) vilaya ho jAtI haiN| pada vidaha sarvanya su sahiyo, arthaha kamala sahAu / kala laMkrita kammu ju galiyo, sahaje nirmala mamala sahAu // 15 // bhAvArtha :- (sarvanya) sarvajJa svarUpa (su) nija (pada) pada kI (viMdaha) anubhUti karo (arthaha) prayojanIya (kamala sahAu) jJAyaka svabhAva ke (sahiyo) Azraya raho (sahaje nirmala mamala sahAu) sahaja nirmala mamala svabhAva meM rahane se (ja) jo (kammu) karma (kala laMkrita) zarIra kI prApti meM kAraNa bhUta haiM, ve (galiyo) gala jAte haiN| davva kammu Avarna U pajai, ghAi kammu jina uttu / bhAva kammu no kammaha sahiyo, nyAna anmoya vilayaMtu // 16 // bhAvArtha :- he Atman ! vibhAva bhAvoM meM tanmaya hone se (davva kamma) dravya karmoM ke (Avarna upajai) AvaraNa utpanna hote haiM [inameM jJAnAvaraNa Adi cAra ] (ghAi kammu) ghAtiyA karma haiM, jIva (bhAva kammu) bhAva karma [aura] (no kammaha sahiyo) no karma sahita ho rahA hai (jina uttu) jinendra bhagavAna kahate haiM ki (nyAna anmoya) jJAna svabhAva meM lIna hone se [tInoM prakAra ke karma (vilayaMtu) kSaya ho jAte haiN| nyAnI nyAna anmoya saMjutta, sarani na kammu sa uttu / vimala sunirmala bhAvaha sahiyo, sivapuri gamanu turaMtu // 17 // bhAvArtha :-(nyAnI) he jJAnI ! (nyAna anmoya) jJAna svabhAva kI anumodanA meM (saMjuttu) rata raho Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAiDa jI phUlanA-4 [svabhAva sAdhanA karo] (sarani na kammu sa uttu) karma Azraya karane ke yogya nahIM kahe gae haiM (vimala sunirmala bhAvaha) vimala nirmala svabhAva meM (sahiyo) lIna rahane se (turaMtu) tatkSaNa (sivapuri gamanu) mokSapurI ko gamana hotA hai| dhyAvahu phUlanA kA sArAMza dhyAvahu phUlanA, AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja dvArA racita zrI bhaya Sipanika mamalapAhuDa jI grantha kI cauthI phUlanA hai| isa phUlanA meM guru aura parama guru kA dhyAna karane kI preraNA dI gaI hai tathA dharma aura karma kA rahasya spaSTa kiyA gayA hai| dhyAvahu kA artha hai dhyAna kro| zrI guru tAraNa taraNa svAmI jI ne zrI zrAvakAcAra jI, zrI jJAna samuccayasAra jI, zrI upadeza zuddha sAra jI Adi granthoM meM vyavahAra se vItarAgI nirgrantha bhAvaliMgI sAdhu ko guru aura arihaMta paramAtmA ko parama guru kahA hai| sAdhu meM AcArya upAdhyAya sAdhu tInoM parameSThI garbhita ho jAte haiN| ekAgracitta se guNoM kA ciMtana karate hue inakA dhyAna karane se Atma bala bar3hatA hai, saMsAra ke duHkhoM se mukta hone kI bhAvanA pragAr3ha hotI hai| nizcaya se aMtarAtmA guru hai| aMtarAtmA svabhAva se athavA nizcaya se paramAtmA hai| AcArya kahate haiM nija aMtarAtmA kA tathA aMtarAtmA meM hI paramAtmA kA nivAsa hai usakA dhyAna kro| guru aura parama guru samyakjJAnI haiN| jIva ko saMsAra sAgara se pAra utArane meM samartha haiN| vItarAgI sAdhu sacce guru lakar3I kI naukA kI taraha svayaM pAra ho jAte haiM aura anya bhavya jIvoM ko saMsAra sAgara se pAra hone meM nimitta hote haiN| parama guru tIrthaMkara paramAtmA ne jagata ke samasta jIvoM ko upadeza diyA hai ki nirbhaya hokara zuddhAtma svarUpa kA Azraya lekara mamala svabhAva kI sAdhanA kro| SaTkamala kI yoga sAdhanA se mamala svarUpa kA dhyAna karane vAlA yogI sAdhaka sahajAnaMda meM rahatA hai| parama akSara arthAt kabhI kSaraNa nahIM hone vAle parama AnaMdamayI svabhAva meM rahanA dharma hai| vibhAva meM rahanA karma hai| jaba jIva vibhAvoM se yukta hotA hai taba karma baMdha hotA hai| AtmA svabhAva se jJAnamayI hai jabaki karma jar3a haiN| dravya karma se bhAva karma hote haiM tathA bhAva karma se dravya karma baMdhate haiM ataH karma se hI karma baMdhate haiN| jaise - gAya ke gale kI rassI, rassI meM baMdhatI hai usI prakAra karma kA vijJAna hai| vibhAvoM ke nimitta se utpanna hone vAle karma svabhAva meM lIna hone se nirjarita hote haiN| darzanopayoga kI mahimA batalAte hue AcArya kahate haiM cakSu darzana acakSu darzana avadhidarzana pUrvaka jJAna vijJAnamayI svabhAva meM rahane se paryAyeM vilaya ho jAtI haiM, karma kSaya ho jAte haiN| ataH he Atman ! apane sarvajJa svarUpa nija pada kA anubhava kro| svabhAva hI zaraNabhUta hai, karma Azraya lene yogya nahIM haiN| apane vimala nirmala svabhAva meM rahane se mokSa kI prApti hotI hai| praznottara prazna 1 - bhava saMsAra pAra utArane meM kauna samartha hai? uttara - isa loka meM nizcaya se sarvotkRSTa parama gurU merA jJAnamayI aMtarAtmA hai aura vyavahAra se sacce gurU nirgrantha bhAvaliMgI sAdhu haiM jo svayaM tirane ke sAtha-sAtha bhavya jIvoM ko bhava saMsAra se pAra utArane meM samartha haiN| prazna 2 - Apa tireM para tAreM kA kyA artha hai ? uttara - bhava sAgara se jo svayaM tirate haiM aura dUsaroM ko tArate haiM arthAt mokSa kA mArga batAte haiM yahI Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA - 5 Apa tireM para tAreM kA artha hai, isI vizeSatA ke kAraNa vItarAgI gurU ko tAraNa taraNa kahA jAtA hai| prazna 3 - sva saMvedana jJAna kise kahate haiM ? uttara - jisa jJAna ke vedana meM sva kI sattA samAI hai, isa jJAna ko svasaMvedana jJAna kahate haiN| prazna 4 - lokAloka ko kauna jAnatA hai ? uttara - samyakdRSTi jJAnI parokSa rUpa se evaM kevalajJAnI pratyakSa rUpa se lokAloka ko jAnate haiN| prazna 5 - sUkSma karma kisake galate haiM? uttara - jo bhavya jIva apane ratnatrayamayI AtmasvarUpa ke Azraya se SaTkamala ke mAdhyama se dhyAna karate haiM, unhIM jIvoM ke sUkSma karma gala jAte haiM arthAt kSaya ho jAte haiN| prazna 6 - karma kise kahate haiM, karmoM kA kyA kArya hai aura ye kSaya kaise hote haiM ? uttara - rAga-dveSAdi vibhAvoM ke nimitta se jo kArmANa vargaNAyeM eka kSetrAvagAha rUpa AtmA se saMbaddha ho jAtI haiM unheM karma kahate haiN| jIva aura karma kA sambandha anAdi se hai, karmoM ke kAraNa hI AtmA kI aneka dazAyeM hotI haiM, karmoM ke kAraNa hI AtmA ko zarIra meM rahanA par3atA hai| yaha karma kalaMka Atma dhyAna rUpI agni meM jalakara bhasma arthAt kSaya ho jAte haiN| prazna 7 - Azrava tattva kise kahate haiM ? uttara - Azrava - jIva kI zubhAzubha bhAvamaya vikArI avasthA ko bhAvAsrava kahate haiN| usa samaya karma yogya navIna rajakaNoM kA svayaM- svataH AtmA ke sAtha eka kSetrAvagAha rUpa meM Agamana honA dravyAsrava hai| prazna8 - baMdha tatva kise kahate haiM? uttara - baMdha - AtmA kA ajJAna rAga dveSa, puNya-pApa rUpa vibhAvoM meM ruka jAnA bhAva bandha hai, usa samaya karma ke yogya pudgaloM kA svayaM - svataH jIva ke sAtha eka kSetrAvagAha rUpa baMdhanA dravya baMdha hai| prazna 9 - saMvara tattva kise kahate haiM? uttara - AtmA ke zuddha bhAva dvArA puNya-pAparUpa azuddha bhAva (Asrava) kA rukanA bhAva saMvara hai| tadanusAra naye karmoM kA Agamana svayaM-svataH ruka jAnA dravya saMvara hai| prazna 10- nirjarA tattva kise kahate haiM? uttara - nirjarA-akhaNDAnanda nija zuddhAtmA ke lakSya ke bala se AMzika zuddhi kI vRddhi aura azuddha avasthA (zubhAzubha icchArUpa) kI AMzika hAni honA bhAva nirjarA hai, usa samaya khirane yogya karmo kA svayaM-svataH aMzataH khira jAnA dravya nirjarA hai| prazna 11- kammaha kamma sahAI kA kyA artha hai? uttara - karma se hI karma baMdhate haiM arthAt karma ke bandha meM karma hI sahakArI haiN| dravya karma se bhAva karma hote haiM aura bhAva karma se dravya karma baMdhate haiN| karmo kA saMpUrNa pariNamana karmoM meM hI calatA hai, jIva kA karma se koI saMbaMdha nahIM hai| Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA - 5 prazna 12- karma se karma baMdhate haiM, isako udAharaNa dvArA samajhAiye ? uttara - jaise gAya ko rassI se bAMdhate haiM, to rassI ko rassI se bAMdhate haiM, gAya ko rassI se nahIM bAMdhate haiN| isI taraha karma se karma baMdhate haiM, jIva se karma nahIM bNdhte| prazna 13- karma kauna sA dravya hai? uttara - karma pudgala dravya hai| prazna 14- karma kI utpatti meM kAraNa kauna hai? uttara - rAga bhAva karma kI utpatti meM kAraNa hai| prazna 15- karma ke kSaya meM kAraNa kyA hai? uttara - vItarAga bhAva karma ke kSaya meM kAraNa hai| prazna16 - parama akSaya kA kyA artha hai? uttara - jo sukha AnaMda jJAna Adi guNoM se bharapUra parama utkRSTa dravya hai, jisake AnaMda kA anaMta kAla taka bhI bhoga kiyA jAve taba bhI sukha AnaMda jJAna kA khajAnA kabhI aMzamAtra bhI kama na ho yahI parama akSaya kA artha hai| prazna 17- nirvANa kA kyA artha hai ? uttara - nirvANa kA artha hai jahAM AtmA sarva rAga dveSa moha Adi doSoM se mukta hokara, sarva karma kalaMka se chUTakara zuddha svarNa ke samAna pUrNa zuddha ho jAve va niraMtara AnaMda amRta kA svAda leve isa prakAra AtmA kA svAbhAvika pada meM AnA hI nirvANa hai| 3-dharma dipti gAthA (phUlanA ) (viSaya : dharma kA svarUpa aura dharma ko namaskAra, tiartha kI mahimA) dhammu ju uttau jinavaraha, arthati arthaha jou / bhaya vinAsu bhavu ju munahu, mamala nyAna paralou // 1 // bhAvArtha :- (jinavaraha uttau) jinendra paramAtmA ne kahA hai ki (arthati arthaha) prayojanabhUta tiartha [oMkAra, hRIMkAra, zrIMkAra maya svarUpa] ko (ju) jo (jou) saMjonA arthAt anubhava karanA, vaha (dhammu) dharma hai (bhavu ju) jo bhavya jIva [Atma dharma kA] (munahu) manana karate haiM, unake (bhaya vinAsu) bhaya vinaza jAte haiM aura (paralou) paraloka arthAt bhaviSya meM (mamala nyAna) kevalajJAna kI prApti hotI hai| arthati arthaha bheu muni, laSana rUva saMjutta / mamala nyAna sahakAra mau, bhaya vinAsa taM utt|| 2 // bhAvArtha :- (muni) vItarAgI sAdhu (arthaha) prayojanIya (arthati) ratnatraya svarUpa kA (bheu) varaNa karate haiM (laSana) caitanya lakSaNamayI (rUva) svarUpa kI sAdhanA meM (saMjuttu) saMyukta rahate haiM (mamala nyAna sahakAra) mamala jJAna svabhAva kA Azraya kara (mau) usI meM tanmaya rahate haiM (taM) unake (bhaya vinAsa) bhaya vinaza jAte haiM (utta) aisA jinendra bhagavAna ne kahA hai| Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 zrI mamalapAiDa jI phUlanA-5 uvaMkAra una maI, hriyaMkAra hiyayArU / zrIMkAraha saMjuttu sirI, mamala bhAva sahakArU // 3 // bhAvArtha :- (urvakAra) paMcaparameSThI mayI zuddhAtma svarUpa kI (maI) anubhUti (urvana) utpanna artha hai (hiyaMkAra) paramAtma svarUpa kA bodha (hiyayArU) hitakAra artha hai (mamala bhAva) mamala svabhAva rUpa (sirI) mokSa lakSmI meM (saMjuttu) lInatA (zrIMkAraha) zrIMkAramayI (sahakArU) sahakAra artha hai| uvana hiyayAra sahayAra mau, arthati artha saMjuttu / dhammu ju dhariyo mamala pau, amiya ramana jina uttu // 4 // bhAvArtha :- (jina uttu) jinendra bhagavAna kahate haiM ki (ju) jo (uvana) utpanna artha (hiyayAra) hitakAra artha (sahayAra) sahakAra artha (artha) prayojanIya (arthati) ratnatraya (mau) mayI svabhAva (dhammu) dharma hai (dhariyo) ise dhAraNa karo (saMjuttu) isase saMyukta raho [aura] (amiya) amRta svarUpa (mamala pau) mamala pada meM (ramana) ramaNa kro| ramane ramiyo mamala pau, bhaya salya saMka vilayatu / anmoya nyAna bhaya pipiya suI, dhamma dhariya jina uttu|| 5 // bhAvArtha :-(ramane) ramaNa karane yogya (mamala pau) mamala pada meM (ramiyo) ramaNa karo isase (bhaya salya saMka vilayaMtu) bhaya zalya zaMkAyeM vilA jAyeMgI (anmoya nyAna) jJAna svabhAva kI anumodanA rUpa (dhammu dhariya) dharma ko dhAraNa karo (jina uttu) jinendra bhagavAna kahate haiM ki (bhaya Sipiya suI) bhaya svayameva kSaya ho jaayeNge| dhammu ju dhariyo mamala pau, dhariya uvana jina uttu / arka su arka su arka mau, viMda vinyAna sa uttu // 6 // bhAvArtha :- (jina uttu) jinendra bhagavAna ne kahA hai ki (mamala pau) mamala pada svarUpa (dhammu) dharma ko (dhariyo) dhAraNa karo (ju) jo jIva [ise] (dhariya) dhAraNa karatA hai use (uvana) svAnubhUti hotI hai [aMtaraMga meM] (arka su arka su arka mau) caitanya svarUpa prakAza hI prakAzamayI anubhava meM AtA hai (sa) vaha (viMda) anubhava (vinyAna) AtmajJAna (uttu) kahA gayA hai| arka suyaM jina arka pau, hiya arka ramana hiyayAra / gupita arka sahakAra jinu, vida ramana vinyAnu // 7 // bhAvArtha :- (jinu) he aMtarAtman ! (arka) jJAna se prakAzamAna (suyaM) svayaM kA (arka pau) daidIpyamAna pada hai (hiya) hRdaya meM (arka) prakAzita svarUpa meM (ramana) ramaNa karanA (hiyayAra) hitakArI [samyagjJAna] hai (vinyAnu) bhedajJAna pUrvaka (gupita) sva saMvedanagamya (arka) daidIpyamAna (jinu) vItarAga svarUpa kI (viMda) nirvikalpa anubhUti meM (ramana) lIna rahanA (sahakAra) sahakAra artha samyakcAritra hai| paya arkaha pada vida samu, padaha parama pada uttu / paramappaya paramappu jina, bhaya Sipiya amiya rasa uttu // 8 // bhAvArtha :- (paya) amRta svarUpa (arkaha pada) prakAzamAna nija pada kA (viMda samu) anubhava karanA samabhAva hai (padaha parama pada) yaha pada hI parama pada (uttu) kahA gayA hai (paramappu jina) jinendra paramAtmA ne [apane] (paramappaya) paramAtma pada ko (bhaya Sipiya) bhayoM ko kSaya karane vAlA (amiya rasa) amRta rasamayI (uttu) kahA hai| Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA - 5 158 arthati arthaha arka samu, laghu dIragha nahu diTtu / / arka vinda vinyAna samu, utpanna bhAu sui isTu // 9 // bhAvArtha :- (arthaha) prayojanIya (arthati) ratnatrayamayI svabhAva ke (arka) prakAza rUpa (samu) samabhAva meM [koI] (laghu dIragha) choTA bar3A (nahu dilu) dikhAI nahIM detA (vinyAna) bhedajJAna ke dvArA (arka) prakAzamayI svabhAva (viMda) anubhUti pUrvaka (samu bhAu) samabhAva [vItarAga bhAva] utpanna huA hai [isI meM raho] (sui isTu) yahI iSTa hai| dharayati dhammu ju jina kahiu, dharayati lou alou / arthati arthaha samaya samu, bhaya Sipiya amiya sui uttu // 10 // bhAvArtha :-(arthaha) prayojanIya (samaya) sva samaya arthAt nija AtmA (arthati) ratnatrayamayI (samu) samabhAva rUpa hai, yaha (bhaya bipiya) bhayoM ko kSaya karane vAlA (amiya) amRta svarUpa (sui uttu) kahA gayA hai (ju) jo jIva (jina kahiu) jinendra bhagavAna dvArA kahe hue (dhammu) dharma ko (dharayati) dhAraNa karatA hai, vaha (lou alou) loka aura aloka ko (dharayati) dhAraNa karatA hai [arthAt lokAloka ko jAnane vAlA kevalajJAnI paramAtmA ho jAtA hai| dharayati dhariyo mamala pau, samala bhAva vilayaMta / jAmana marana ju samala pau, anmoya nyAna vilayatu // 11 // bhAvArtha:-(dharayati) jJAnIjana jise dhAraNa karate haiM, aise (mamala pau) mamala pada ko (dhariyo) dhAraNa karo, isase (samala bhAva) rAgAdi vikArI bhAva (vilayaMtu) vilaya ho jAte haiM [aura (jAmana marana) janma - maraNa Adi (ju) jo (samala pau) karma janita azuddha dazAyeM haiM (anmoya nyAna) jJAna svabhAva kI anumodanA se ve (vilayaMta) kSaya ho jAtI haiN| dharana vilaya jina dharana dhariu. dhamma tiloya psiddh| naMta nyAna vinyAna pau, para parjaya vilayaM tu // 12 // bhAvArtha :- (jinu) he aMtarAtman ! (dhammu) dharma (tiloya) tIna loka meM (pasiddha) prasiddha hai (dhariu) ise dhAraNa karo (dharana) isako dhAraNa karane se (dharanu vilaya) jo mithyA mAnyatAyeM anAdikAla se dhAraNa kI haiM, ve vilA jAyeMgI (naMta nyAna vinyAna pau) anaMta jJAna vijJAna mayI pada meM rahane se (para parjaya) para paryAyeM (vilayatu) vilA jaayeNgii| gahanu vilaya agahanu gahau, bhaya salya saMka vilayatu / amiya payohara ramana pau, abhaya amiya vilasaMtu // 13 // bhAvArtha :- [he Atman ! (agahanu) jisa svabhAva ko grahaNa nahIM kiyA (gahau) use grahaNa karo, isase (gahanu vilaya) anAdikAla se jo ajJAna adharma Adi grahaNa kiyA hai, vaha vilA jAyegA (bhaya salaya saMka vilayaMta) bhaya zalya zaMkAyeM dUra ho jAyeMgI (amiya payohara) amRta mayI siMdhu (pau) nija pada meM (ramana) ramaNa karo (abhaya) bhaya rahita hokara (amiya) amRtamayI svarUpa meM (vilasaMtu) vilAsa kro| sahanu vilaya jina sahanu sahiu, sahiya nyAna uvaesa / dharanu dhariu jina dharanu jina, parjaya bhaya naMta vilaMtu // 14 // bhAvArtha:-he Atman !] (jina) vItarAgatA (sahiu) sahita raho (sahanu) isI ko sahana arthAt Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA - 5 svIkAra karo, isase (sahanu vilaya) jo abhI taka puNya - pApa karmoM ko sahana kiyA hai, vaha vilA jAyegA (sahiya nyAna) jJAna bhAva sahita rahane kA (uvaesa) bhagavAna ne upadeza diyA hai (jina) jo vItarAgatA (jina dharanu) jinendra paramAtmA ne dhAraNa kI hai vaisI (dharanu) dhAraNa karane yogya vItarAgatA ko [tuma (dhariu) dhAraNa karo, isase (parjaya bhaya naMta) anaMta paryAyI bhaya (vilaMtu) kSaya ho jaayeNge| rahanu vilaya jina rahanu rahiu, rahi parjaya vilayatu / dipti disTi sui nyAna pau, vinyAna mukti dasaMtu // 15 // bhAvArtha :- [he Atman !] (jina) vItarAga bhAva meM (rahiu) raho (rahanu) isameM rahane se (rahanu vilaya) vibhAvoM meM rahanA chUTa jAyegA (rahi) isa rahani arthAt isa prakAra vItarAga bhAva meM rahane se (parjaya vilayaMta) paryAyeM vilA jAyeMgI (vinyAna) bhedajJAna pUrvaka (disTi) dravya dRSTi ke dvArA (dipti) divya prakAzamayI (su nyAna) svayaM ke jJAna svabhAva ko (pau) prApta karo [aura] (mukti darsatu) mukti zrI kA darzana karo arthAt mukti zrI ke atIndriya amRta rasa meM nimagna rho| ramanu vilaya jina ramanu ramiu, ramiyo uvanu hiyayAra / sahayAra ramanu sAhiu mamalu, amiya rasa ramana hiyayAra // 16 // bhAvArtha :- he Atman !] (jina) vItarAga svabhAva meM (ramiu) ramaNa karo (ramana) isa ramaNatA se (ramanu vilaya) para bhAvoM meM ramaNa honA chUTa jAyegA (ramiyo uvanu) svAnubhUti meM ramaNa karanA (hiyayAra) hitakArI hai (sAhiu mamalu) mamala svabhAva kI sAdhanA pUrvaka (ramanu) lInatA (sahayAra) samyakcAritra hai (amiya rasa) amRta rasa meM (ramana) lIna rahanA hI (hiyayAra) hitakArI, kalyANakArI hai| daMsu galiya jina darsa dhariu, disTi galiya jina disTi / tArana tarana sahAu laI, dhammu isTi paramisTi // 17 // bhAvArtha :- he Atman ! (jina) vItarAga svabhAva ke (darsa) darzana ko (dhariu) dhAraNa karane se (daMsu galiya) paryAya dRSTi se utpanna hone vAlA kaSTa gala jAtA hai (jina disTi) vItarAga bhAva kI dRSTi hone para (disTi galiya) paryAya dRSTi gala jAtI hai (tArana tarana sahAu laI) tAraNa taraNa svabhAva jo aMtara meM pragaTa huA hai (isTi paramisTi) yahI iSTa parameSThI svabhAva hai (dhamma) isameM rahanA hI dharma hai| laSu galiya jina laSu laSiu, jinayati kamma sahAu / bhaya vinAsu bhavuju munahu, amiya mamala subhAu // 18 // bhAvArtha :- he Atman !] (jina) vItarAga svabhAva ko (laSiu) lakho (laghu) isako lakhane se (laSu galiya) para paryAya ko lakhanA gala jAtA hai (bhavu ju) jo bhavya [jJAnI] (amiya) amRta mayI (mamala subhAu) mamala svabhAva kA (munahu) manana karate haiM, unake (bhaya vinAsu) bhaya vinasa jAte haiM, ve (sahAu) svabhAva ke Azraya se (kamma) karmoM ko (jinayati) jIta lete haiN| alaSu galiya jina alaSu laSiu, lapaMtau mamala sahAu / bhaya Sipaniku parjaya vilayaM, viSu vilaya amiya rasa bhAu // 19 // bhAvArtha :- (jina) he aMtarAtman ! (alaSu) indriya aura mana se pakar3a meM nahIM Ane vAle svabhAva ko (laSiu) lakho (mamala sahAu) mamala svabhAva ko (laSaMtau) lakhane se (alaSu galiya) rAgAdi bhAva jo lakhane yogya nahIM haiM ve gala jAyeMge (amiya rasa) amRta rasamayI svabhAva kI (bhAu) bhAvanA bhAo, jisase (bhaya Sipaniku) bhaya kSaya ho jAyeMge (parjaya vilaya) paryAya vilA jAyegI (viSu vilaya) rAgAdi Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA -5 kA jahara utara jaayegaa| gaMmu galiya jina gamu gamiU, gama dipti disTi uva uttu / sabda isTi sui amiya mau, bhaya bipiya mamala darsatu // 20 // bhAvArtha :- [he Atman !] (jina) vItarAga svarUpa ko (gamiU) sva saMvedana pUrvaka jAno (gamu) ise jAnane se (gaMmu galiya) sAMsArika anubhava gala jAyeMge (uva) zuddhAtma tattva ko (disTi) dravya dRSTi se dekhane para (dipti) daidIpyamAna svabhAva kA (gama) anubhava hotA hai (uttu) jinendra bhagavAna ne aisA kahA hai (sabda) jinavacanoM ke dvArA (isTi sui) apane iSTa (amiya mau) amRtamayI (mamala) mamala svabhAva ko (dasaMtu) dekho, isase (bhaya Sipiya) bhaya kSaya ho jaayeNge| agamu galiya jinu agamu gamiu, gamiyo naMtAnaMtu / viMda vinyAna su samaya mau, dhammu ramanu siva paMthu // 21 // bhAvArtha :- (jinu) he aMtarAtman ! (agamu) atIndriya svabhAva ko (gamiu) jAna liyA, isase (agamu galiya) svabhAva ko nahIM jAnane rUpa pariNati gala gaI [apane] (naMtAnaMta) anaMta sattA svarUpa ke (gamiyo) anubhava meM rata raho (vinyAna) bhedajJAna pUrvaka (susamaya) zuddhAtmA kI (viMda) nirvikalpa anubhUti (mau) mayI (dhammu) dharma meM (ramanu) ramaNa karanA (siva paMthu) mokSamArga hai| labdhi galiya jina labdhi pau, jiniyo kammu sahAu / parjaya bhaya vilayaMtu sui, amiya rasa mamala subhAu // 22 // bhAvArtha :- (jina) he aMtarAtman ! (pau) nija pada kI (labdhi) prApti huI hai (labdhi galiya) vaibhAvika upalabdhiyA~ gala gaI haiM (sahAu) svabhAva ke Azraya se (kammu) karmoM ko (jiniyo) jIto (amiya rasa) amRta rasamayI (mamala subhAu) mamala svabhAva meM raho (parjaya bhaya) paryAyI bhaya (vilayatu sai) svayameva vilA jaayeNge| parama parama parinAmu dhari, parama nyAna sahakAra / para parjaya bhaya salya vilI, parama dharma sahakAra // 23 // bhAvArtha :- [he Atman !] (parama nyAna) utkRSTa jJAna [samyagjJAna] kA (sahakAra) sahakAra kara (parama parama) uttarottara vRddhiMgata hote hue (parinAmu dhari) pariNAmoM ko dhAraNa karo (parama dharma sahakAra) satyadharma ko svIkAra karo, isase (para parjaya) para paryAya (bhaya salya vilI) bhaya zalya Adi vibhAva vilA jaayeNge| dharma dIpti gAthA kA sArAMza dharma dipti gAthA, AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja dvArA racita zrI bhaya Sipanika mamala pAhur3a jI grantha kI pA~cavIM phUlanA hai| isa phUlanA meM sacce dharma kA svarUpa batalAyA gayA hai| dharma dipti gAthA kA artha hai dharma kA svarUpa prakAzita karane vAlI phuulnaa| AcArya deva isa phUlanA meM kahate haiM ki zrI jinendra bhagavAna ke kahe anusAra prayojanIya ratnatraya kI ArAdhanA karanA dharma hai| isa dharma ke Azraya se jIva nirbhaya ho jAtA hai aura paramparA se mukti ko prApta karatA hai| vastutaH vItarAga dharma kA vItarAga bhAva meM vItarAgI sAdhu hI pratyakSa anubhava karate haiN| nicalI bhUmikA ke sAdhaka zraddhAna, jJAna tathA yathAyogya cAritra pramANa anubhava karate haiN| dharma tiarthamayI hai, tiartha kA Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA - 11 161 Azaya yahA~ ratnatraya se hai / yaha tiarthamayI Atmadharma amRta svarUpa hai| isameM ramaNa karane se bhaya, zalya, zaMkAyeM samApta ho jAtI haiN| bhedajJAna pUrvaka pragaTa hone vAlA Atmadharma anubhava meM prakAza rUpa vartatA hai| dharmAtmA jIva pUrNa jJAna svarUpa kA zraddhAnI hotA hai, nirvikalpa svabhAva ko iSTa mAnatA hai| kisI ko paryAya dRSTi se choTA bar3A nahIM dekhtaa| usake vikArI bhAva vilaya ho jAte haiM aura janma maraNa kA abhAva ho jAtA hai| jinendra bhagavAna kI dezanA hai ki aise dharma kA dhAraka jIva paramAtma pada prApta karatA hai / ' dharma aisA parama amRta hai jisako jIva ne abhI taka dhAraNa, grahaNa, sahana, rahani (nivAsa), ramaNa, darzana, anubhava aura prApta nahIM kiyA jIva uparokta zabdoM ke kramAnusAra dharma ko dhAraNa, grahaNa, sahana ( svIkAra), rahani (nivAsa) Adi pUrvaka prApta kare to paryAyI anaMta bhaya aura ukta zabdoM ke anusAra saMsAra aura karmoM kA dhAraNa, grahaNa Adi samApta ho jAvegA / dharma carcA kA nahIM, caryA kA viSaya hai / dharma paribhASA nahIM, jIvana kA prayoga hai| dharma zabdoM meM nahIM, svAnubhava meM hai / dharma kI apUrva mahimA hai| dharma kI sAdhanA ArAdhanA aura svabhAva lInatA se mukti kI prApti hotI hai / praznottara prazna 1 - parama iSTa prayojanIya kyA hai ? uttara prazna 2 uttara prazna 3 uttara prazna 4 uttara prazna 5 uttara prazna 6 uttara - - - - - - saMsAra ke sabhI jIvoM ko svabhAva se paramAtma svarUpa dekhanA, kisI se rAga-dveSa nahIM honA, apane prakAzamAna paramapada ke Azraya se samabhAva meM rahanA hI parama iSTa prayojanIya hai| dharma jIvana meM kisa prakAra pragaTa hotA hai ? dharma para padArthoM ke Azraya se aura paronmukhI dRSTi se nahIM hotA, AnaMdamayI trikAlI mamala svabhAva ke Azraya se svAnubhUti pUrvaka dharma jIvana meM pragaTa hotA hai| ramaNa karane yogya kyA hai ? parama zuddha trikAlI dhruva mamalaha mamala svabhAva ramaNa karane yogya hai| janma-maraNa kA abhAva kisako hotA hai ? karma se nibaddha jIva deha meM rahatA huA bhI kabhI karma rUpa yA deha rUpa nahIM hotA, aise anAdi anaMta mamala svabhAva ko jo svasaMvedana jJAna ke dvArA jAnate haiM aura apane zuddhAtma svarUpa meM lIna hote haiM aise jJAnI janoM ke janma-maraNa kA abhAva hotA hai| nirmala jJAna ke prakAza meM kauna se maMtra sahakArI haiM ? oMkAra, hrIMkAra, zrIMkAra maMtra nirmala jJAna ke prakAza meM sahakArI haiN| om hrIM zrIM maMtra kA dhyAna karane se kyA lAbha hai ? " om - om maMtra paMca parameSThI vAcaka hai| om maMtra kA dhyAna karane se oMkAra svarUpa paramAtma sattA anubhava meM AtI hai| hrIM - hrIM maMtra caubIsa tIrthaMkara arhata sarvajJa svarUpa kA vAcaka hai| hrIM maMtra kA dhyAna karane se tIrthaMkara svarUpa sarvajJapanA aMtaraMga meM pragaTa hotA hai| zrIM zrIM maMtra kevalajJAnamayI mokSa lakSmI svarUpa hai / zrIM maMtra kA dhyAna karane se apane zreSTha pada zuddhAtma svarUpa meM lInatA hotI hai| - Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA - 11 162 prazna 7 - jinendra paramAtmA ne amRta rasa kise kahA hai ? uttara - parama prayojanIya ratnatrayamayI mamala svabhAvI AtmA Ananda rasamaya hai, usameM ramaNa karane se atIndriya Ananda kI anubhUti hotI hai vahI amRta rasa hai| prazna 8 - bhaya zalya zaMkA kaba utpanna nahIM hotI? uttara - mamala svabhAva meM ramaNa karane se vItarAgatA AtI hai, vItarAgatA hI dharma hai| vItarAga svarUpa trikAlI dhruva mamalaha mamala svabhAva kA prakAza hone para bhaya zalya zaMkA utpanna nahIM hotii| prazna 9 - prApta jJAna kA sadupayoga karane se kyA lAbha hai? uttara - jJAna guNa pratyeka jIva meM paripUrNa hai| manuSya paryAya meM jo kSayopazama jJAna milA hai usakA upayoga svadravya meM karane se samyagdarzana kI prApti ke yoga banate haiM, Atma zAMti milatI hai, jJAnAdi guNoM meM vRddhi hotI hai, kevalajJAna kI prApti hotI hai tathA siddha pada pragaTa hotA hai| prazna 10- prApta jJAna kA durupayoga karane se kyA hAni hai ? uttara - prApta kSayopazama jJAna ko indriyoM ke vyApAra meM lagAnA, viSayoM meM ramaNa karanA, paradravya aura parabhAvoM meM lagAnA, prApta jJAna kA durupayoga hai| rAgAdi vikArI bhAva saMsAra ke bIja haiM, nigoda meM le jAne vAle haiN| prApta kSayopazama jJAna kA sadupayoga karane se siddha avasthA milatI hai aura durupayoga karane se nigoda avasthA milatI hai, jahA~ jJAna kA akSara ke anantaveM bhAga pramANa ughAr3a rahatA hai| prazna 11- parama dharma meM sahakArI kyA hai? uttara - parama zreSTha, parama pAriNAmika bhAva hI parama dharma meM sahakArI hai| prazna 12- dharma kA Azraya lene se jIva ko kyA upalabdhiyA~ hotI haiM? uttara - dharma ke Azraya se jIva ko jo vizeSa upalabdhiyA~ hotI haiM ve isa prakAra haiM 01. jJAyaka bhAva pragaTa hotA hai| 02. amRta rasa kI anubhUti hotI hai| 03. rAgAdi bhAva vilA jAte haiM / kSaya ho jAte haiN| 04. samabhAva pragaTa hotA hai| 05. paryAyI bhayoM kA abhAva ho jAtA hai| 06. ratnatrayamayI abheda svabhAva kI anubhUti hotI hai| 07. mukti mArga pragaTa ho jAtA hai| 08. karmoM para vijaya prApta hotI hai| 09. janma-maraNa kA abhAva ho jAtA hai| 10. Ananda paramAnaMdamayI ziva pada kI prApti hotI hai| Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA - 11 163 4 - cetaka hiyarA phUlanA (phUlanA 11) (viSaya : lakSaNa pariNAma, artha paya) uvaMkAra una una pau, sui naMda anaMde / vinyAna viMda rasa ramanu hai, jina jinaya jinaMde // jina jiniyau kammu anaMta hai, jina ramana sanade / sahaceyananaMda sanaMda, kamala jina sahaja sanade // 1 // so nyAnI tU cAhilai, ho cetaka hiyarA / vinyAna viMda rasa ramanu, Sipaka jina vedaka hiyarA // SaT ramana kamala rasa ramanu hai, ho cetaka hiyarA / taM amiya ramanu viSa galanu, suyaM jina vedaka hiyarA // bhaya Sipanika bhavu sa uttu hai, ho cetaka hiyarA / laSimeva ramana paramatthu, jinaya jina vedaka hiyarA // vaidipti hiyAra rasa ramana pau, ho cetaka hiyarA / siha samaya siddhi saMpattu, mamala rasa vedaka hiyarA // 2 // // aacrii|| bhAvArtha :- (jina) he aMtarAtman ! (urvakAra) oMkAra paramAtma sattA svarUpa (pau) nija pada (urvana) anubhUti meM (urvana) pragaTa huA hai (sui) yaha (naMda anaMde) naMda-AnaMda mayI (hai) hai (vinyAna) bheda vijJAna pUrvaka (viMda rasa) svAnubhUti ke rasa meM (ramanu) ramaNa karo (jinaya jinaMde) jinendra pada ko jIto arthAt pragaTa karo (jina) he aMtarAtman ! (sanaMdu) AnaMda (ceyananaMda) cidAnaMda (sahaja sanaMde) sahajAnaMdamayI (sui) apanA (kamala jina) jJAyaka jina svabhAva hai (sanaMde) AnaMdamayI (jina ramana) vItarAga bhAva meM ramaNa karane se (kammu anaMtu) anaMta karmoM para (jiniyo) vijaya prApta hotI (hai) hai| (so nyAnI) he jJAnI ! (tU) tuma (cetaka hiyarA) caitanya hIrA ko (cAhilai ho) prApta karane kI bhAvanA bhAo (vinyAna) bhedajJAna pUrvaka (viMda rasa) nirvikalpa rasa meM (ramanu) ramaNa karo (jina) vItarAga svarUpa (vedaka hiyarA) jJAyaka hIrA (vipaka) karmoM ko kSaya karane vAlA hai (SaT kamala) SaT kamala kI sAdhanA se (rasa ramanu hai) nija rasa meM ramaNa hotA hai (ho cetaka hiyarA) tuma caitanya hIrA ho (ramana) apane meM lIna raho (suyaM jina) svayaM jina svarUpa (vedaka hiyarA) jJAyaka hIrA ho (taM amiya ramanu) isI amRta svabhAva meM ramaNa karo, isase (viSa galanu) paryAyI viSa gala jaayegaa| (bhavu) he bhavya ! (ho cetaka hiyarA) tuma caitanya hIrA ho (sa) sva svabhAva (bhaya Sipanika) bhayoM ko kSaya karane vAlA (uttu hai) kahA gayA hai (vedaka hiyarA) jJAyaka bhAva ko (jinaya) jItanA (jina) vItarAga svabhAva ko (laSimeva) lakhanA (ramana) ramaNa karanA, yahI (paramatthu) paramArtha [mokSamArga] hai [tuma] (vaidipti) parama daidIpyamAna (rasa) nijarasa se paripUrNa (pau) pada ke dhArI (ho cetaka hiyarA) caitanya hIrA ho, isameM (ramana) ramaNa karanA (hiyayAra) hitakArI hai (vedaka hiyarA) jJAyaka hIrA ke (mamala rasa) mamala rasa arthAt svabhAva lInatA se (siha samaya) alpakAla meM hI (siddhi saMpattu) siddhi kI saMpatti prApta hogii| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA - 32 utpanna kamala jina uttu hai, uva uvana sa uttaM / parinAmu naMtAnaMta suyaM sui, Sipaka sa uttaM // taM kamala kaMda jina uttu hai, jina jinaya jinaMda / taM viMda ramanu vinyAna caranu, sai sahaja jinaMda // 3 // bhAvArtha :- (jina utta) jina vacanoM ko svIkAra karane se (kamala) jJAyaka bhAva (utpanna) utpanna huA (hai) hai (sa) vahI (uva) oMkAramayI zuddhAtma svarUpa kA (uvana) anubhava (uttaM) kahA hai (suyaM) svayaM kA (sa) yaha anubhava (sui) sahaja hI (naMtAnaMta parinAmu) anaMta vibhAva pariNAmoM ko (vipaka) kSaya karane vAlA (utta) kahA hai (jina uttu hai) jinendra bhagavAna ne kahA hai ki (jina) vItarAga (kamala kaMda) jJAyaka svabhAva (jinaMda) jinendra pada (taM) ko (jinaya) jIto (vinyAna) bhedajJAna pUrvaka (jinaMda) jinendra pada kI (taM viMda) anubhUti meM (ramanu) ramaNa karanA hI (sui sahaja) samyakjJAnI kA sahaja (caranu) AcaraNa hai| vinyAna nyAna rasa ramanu jinu, sai parama sanaMde / taM viMda ramanu vinyAna gamanu, sui sahaja saviMde // sui arka su arka su arka pau, sui laSiya salajye / sarvArthasiddhi sui samaya mau, sui parama pariSye // 4 // bhAvArtha:-(jinu) he aMtarAtman ! (sui parama sanaMde) apane parama AnaMda svarUpa (vinyAna nyAna rasa) jJAna vijJAnamayI svabhAva ke rasa meM (ramanu) ramaNa karo (vinyAna) bhedajJAna pUrvaka (taM viMda ramanu) nirvikalpa svAnubhUti meM ramaNa karanA hI (sui sahaja saviMde) apanI sahaja svabhAva kI anubhUti meM (gamanu) gamana karanA hai (sui arka su arka su arka pau) jJAna se prakAzamAna paripUrNa daidIpyamAna svayaM kA nija pada hai (salaSye) isako lakho (sui laSiya) apane meM hI lakho (sarvArthasiddhi sui samaya mau) sarvArtha siddhi sva samayamayI hai, ataH (sui parama pariSye) apane zreSTha svabhAva ko parakho arthAt anubhavana kro| so arthati artha samartha pau, sama artha su bhavane / sama samaya saMmattu jinuttu, jinaya jina nyAna zravane // sahayAra artha jina uttu sai, avayAsa anaMte / taM naMtAnaMtu anaMtu, alaSa jina jinaya jinutte // 5 // bhAvArtha :- (so) yaha (arthati) ratnatrayamayI (artha) prayojanIya (pau) pada hI (samartha) samartha pada hai (bhavane) saMsAra meM (su) apanA (sama) samyak svabhAva (artha) prayojanIya hai (sama) samabhAva pUrvaka (samaya) Atma zraddhAna karanA (saMmattu) samyaktva hai, aisA (jinuttu) jinendra bhagavAna ne kahA hai (zravane) jina vacana zravaNa karake (nyAna) jJAna svabhAvI (jina) vItarAga pada ko (jinaya) jIto (jina uttu) zrI jinendra bhagavAna kahate haiM ki (sui avayAsa anaMte) AkAza ke samAna apane anaMta nirmala svabhAva meM rahanA (sahayAra artha) sahakAra artha arthAt samyakcAritra hai (naMtAnaMtu anaMtu) anaMta - anaMta (alaSa jina) atIndriya vItarAga svabhAva (taM) ko (jinaya) jIto (jinutte) yahI jinopadeza hai| anmoya artha sui mamala pau, sai ramana saMjoe / taM Sipiyau naMtAnaMta, jinaya jina nyAna anmoe // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA - 32 sui ramana suyaM sui ramana pau, sui sahaja jinaMde / taM vida kamala rasa ramana, parama jina parama sanaMde // 6 // bhAvArtha :- [he antarAtman ! (artha sui) apane prayojanIya (mamala pau) mamala pada kI (anmoya) anumodanA karo (saMjoe) isI ko saMjoo (sui ramana) isI meM ramaNa karo (nyAna) jJAnamayI (jina) vItarAga svabhAva ko (jinaya) jIto, jo (naMtAnaMtu) anaMtAnaMta (pipiyau) kSAyika svarUpa hai (taM) isI kI (anamoe) anumodanA karo (surya) svayaM (sui pau) nija pada meM (ramana) ramaNa karo (sui ramana) svayaM ko ramana karane ke lie (sui sahaja jinaMde) apanA sahaja jinendra svarUpa hai (parama sanaMde) parama AnaMdamayI (parama jina) zreSTha vItarAga (kamala) jJAyaka svabhAva ke (taM viMda) nirvikalpa (rasa) rasa meM (ramana) lIna rho| kamala subhAva jinuttu sui, jina jinaya sa utte / sui naMtAnaMtu jinuttu hai, kali kamala payatte // jina uttu jinuttu su samaya mau, sui parinai utte / sui sAhiya naMtAnaMta viseSa, parama jinu parama payatte // 7 // bhAvArtha :-(jinuttu sui) zrI jinendra bhagavAna kahate haiM ki apane (kamala subhAva) jJAyaka svabhAva meM raho (jina jinaya) vItarAga pada ko jIto arthAt pragaTa karo (sa use) yahI jina vacana haiM (jinuttu hai) jinendra bhagavAna kI dezanA hai ki (sui naMtAnaMtu) apanA anaMtAnaMta svabhAva (kamala payatte) kamala patra kI taraha saMyogoM se bhinna rahatA hai (kali) isI meM AnaMdita raho (jina uttu jinutta) jinendra paramAtmA ne bAra - bAra yahI kahA hai ki (su samaya mau) zuddhAtma svarUpamaya hokara (suparinai) isI meM pariNata raho (utte) jinopadeza hai ki (naMtAnaMta) anaMta catuSTamayI (parama jinu) parama vItarAga (parama payatte) parama pada kI prApti hetu (su sAhiya) svabhAva sAdhanA karanA (viseSa) vizeSa puruSArtha hai| sui samaya sahAu jinuttu jinu, sahayAra jinutte / avayAsaha naMtAnaMtu hai, taM kamala payatte // anmoya artha sui artha jinu, sui kamala sanade / taM pipiyo naMtAnaMta payaDi, jina parama jinaMde // 8 // bhAvArtha :- (jina) he aMtarAtmana ! (jinatta jinatte) jinendra bhagavAna ne divya dhvani meM kahA hai ki (su samaya sahAu) zuddhAtma svarUpa kA (sahayAra) sahakAra karo (kamala) jJAyaka svarUpa (naMtAnaMtu) anaMta catuSTamayI (taM payatte) pada ko prApta karane ke liye (avayAsaha) puruSArtha karo (sui kamala sanaMde) apane jJAyaka AnaMdamayI (artha jinu) prayojanIya vItarAga svabhAva meM (anmoya) lIna raho (artha sui) yahI kAryakArI hai, isase (naMtAnaMta payaDi) karmoM kI anaMta prakRtiyA~ (taM Sipiyo) kSaya ho jAveMgI, aura (jina parama jinaMde) parama vItarAgI jinendra pada pragaTa ho jaavegaa| sui Sipaka bhAu sui uttu jinu, sui jinaya jinaMde / taM mukti ramani siddhi rattu, parama jina parama sanaMde // taM tarana vivAna sahAu mau, sama samaya sanaMde / sihu samaya siddhi saMpattu, jinaya jina sahaja jinaMde // 9 // bhAvArtha :- (uttu jinu) zrI jinendra paramAtmA kahate haiM ki (sui jinaya jinaMde) apane jinendra Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhur3a jI phUlanA - 32 pada ko jItanA arthAt svabhAva kI aTala zraddhA honA (sui Sipaka bhAu) yahI kSAyika bhAva hai (sui) apane (parama sanaMde) parama AnaMdamayI (parama jina) parama vItarAga svabhAva meM (rattu) lIna rahanA hI (taM siddhi mukti ramani) siddhi mukti meM ramaNa karanA hai (sama) samabhAva sahita (sanaMde) AnaMda svarUpa (samaya) zuddhAtma (sahAu mau) svabhAvamaya arthAt anaMta catuSTaya kI prApti honA (taM tarana vivAna) yahI taraNa vimAna hai (jina sahaja jinaMde) vItarAga sahajAnaMdamayI jinendra pada kI (jinaya) prApti hone para (siha samaya) zIghra samaya meM arthAt alpa samaya meM hI (siddhi saMpattu) siddhi kI saMpatti prApta hotI hai| cetaka hiyarA phUlanA kA sArAMza cetaka hiyarA phUlanA, AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja dvArA racita zrI bhayaSipanika mamala pAhur3a jI grantha kI gyArahavIM phUlanA hai| isa phUlanA meM AtmArthI jJAnI kI aMtaraMga bhAvanA, caitanya svarUpa kI mahimA Adi kA adbhuta kathana kiyA gayA hai| cetaka hiyarA phUlanA kA artha hai caitanya hIrA kA svarUpa batalAne vAlI phuulnaa| caitanya hIrA kyA hai ? AcArya kahate haiM ki oMkAra sattA svarUpa, naMda AnaMdamayI, sva saMvedanagamya, jJAyaka svabhAva hI caitanya hIrA hai| jJAnI dhyAnI isI caitanya hIrA kI bhAvanA bhAte haiM aura isI ko prApta karane kA puruSArtha karate haiN| rAgAdi vibhAvoM kA atyadhika vistAra hai, inase apane Apako bacAne vAlA, svabhAva kA jisako dRr3ha lakSya hai aisA AtmajJa puruSArtha caitanya hIrA ko prApta karatA hai / caitanya hIrA arthAt jJAyaka svabhAva ke Azraya pUrvaka jJAnAmRta meM ramaNa karane se rAgAdi kA viSa dUra ho jAtA hai| caitanya svabhAva ko hIrA kI upamA dI gaI hai| yaha caitanya apane citprakAza se parama daidIpyamAna, kamala svabhAva, paramAtma svarUpa, karma vijetA, mukti ko prApta karAne vAlA hai| isa caitanya svabhAva kA eka samaya kA zraddhAna samyagdarzana, svabhAva rUpa pariNati honA samyagjJAna aura svabhAva meM lIna ho jAnA samyakcAritra hai| inako hI kramazaH utpanna artha, hitakAra artha aura sahakAra artha kahA gayA hai| tiartha kI sAdhanA sahajAnaMda paramAnaMda ko prApta karAtI hai| anaMta catuSTayamayI sva samaya arthAt zuddhAtma svarUpamaya honA taraNa vimAna hai| isI ke sahAre karma kSaya hote haiM aura jinendra pada pragaTa ho jAtA hai| anaMta catuSTaya pragaTa hone ke bAda aghAtiyA karmoM ke abhAva hone para siddha pada kI prApti hotI hai| praznottara prazna 1 - cetaka hiyarA kyA hai? uttara - AtmA svasaMvedana gamya jJAnamayI tattva hai, jisameM parasaMyoga evaM rAgAdi bhAvoM kA abhAva hai| AtmA svabhAva se jJAnamAtra hai, samasta jJeyoM kA jJAyaka hai| yaha jJAyaka svabhAva hI cetaka hiyarA arthAt caitanya hIrA hai| prazna 2 - caitanya hIre kA prakAza kisake aMtara meM prakAzita hotA hai? uttara - jo jJAnI SaTkamala kI dhyAna yoga sAdhanA se caitanya svabhAva ke atIndriya AnaMda amRtarasa kA vedana karatA hai aura usI meM ramaNa karatA hai, viSayoM kA viSa jisake gala gayA hai, usake aMtara meM caitanya hIre kA prakAza prakAzita hotA hai arthAt jJAyaka bhAva jAgrata rahatA hai| Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mamalapAhuDa jI phUlanA - 32 prazna 3 uttara prazna 4 uttara prazna 5 uttara prazna 6 uttara prazna 7 uttara prazna 8 uttara - - - - - - - - - SaTkamala kA kyA abhiprAya hai ? gupta kamala, nAbhi kamala, hRdaya kamala, kaNTha kamala, mukha kamala aura viMda kamala yaha SaTkamala haiM / SaTkamala kI sAdhanA aMtaraMga meM jJAnajyoti ko prakAzita karane kA sUkSma vijJAna hai| adhyAtma sAdhanA meM kramika vRddhi evaM Atma sAdhanA kI siddhi ko upalabdha honA SaTkamala kA abhiprAya hai| yoga darzana meM inako SaTcakra kahA gayA hai - mUlAdhAra, svAdhiSThAna, maNipUraka, anAhata, vizuddhAkhyeya aura AjJA cakra / jJAnI caitanya hIrA kI cAha kyoM karatA hai ? samyakdRSTi jJAnI jIva Atma svarUpa kA anubhavI hotA hai / rAgAdi bhAvoM ko duHkha rUpa jAnatA hai / puNya-pApa karmoM se mukti kA mArga nahIM banatA yaha saMsAra ke kAraNa haiM jabaki jJAyaka svabhAva ke Azraya se mukti prApta hotI hai| jJAnI parAzraya aura karmoM se mukta hokara AnaMda paramAnaMda meM rahanA cAhatA hai isaliye jJAnI caitanya hIrA kI cAha karatA hai arthAt bhAvanA bhAtA hai| 167 siddhAMta kA sAra kyA hai ? maiM AtmA zuddha buddha jJAyaka svarUpa paramAtmA hU~, deha karmAdi saMyoga mujhase bhinna haiM, aisA jAnanA anubhava karanA siddhAMta kA sAra hai / jIva judA pudgala judA, yahI tatva kA sAra / aura kachu vyAkhyAna so, isakA hI vistAra // bhayoM kA nAza karane meM kauna samartha hai ? samyakadRSTi jJAnI apane paramAtma sattA svarUpa kA anubhava karatA hai, samyagdarzana, samyagjJAna pUrvaka samyakcAritra kI sAdhanA meM saMlagna rahatA hai| aisA samyaka dRSTi jJAnI bhayoM kA nAza karane meM samartha hai| taraNa vimAna kise kahate haiM ? AtmA svabhAva se kevalajJAnamayI paramAtma svarUpa hai| anaMtadarzana, anaMtajJAna, anaMtasukha aura anaMtavIrya svarUpa anaMta catuSTayamayI AtmA ke svabhAva ko taraNa vimAna kahate haiN| sarva artha kI siddhi kise hotI hai ? jo jJAnI jJAna vijJAna pUrvaka paramAtma sattA svarUpa muktizrI ke AnaMda amRtarasa meM ramaNa karate haiM, jinake aMtara meM jJAyaka jJAna prakAza sadaiva prakAzita rahatA hai unako hI sarva artha kI siddhi arthAt mukti kI prApti hotI hai / ********* Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 - jinenda viMda chanda gAthA (phUlanA kra 32) (viSaya : nanda pA~ca, Atma svarUpa kI mahimA) parama paya parama parama jinanAha ho, parama bhAva uvaladdhaU / paramisTi isTi saMdarsiyaU, appA paramappa mamala nyAna sahakAraM // 1 // bhAvArtha :- Atman ! tuma] (parama paya) parama pada ke dhArI (parama parama) utkRSTa zreSTha (jinanAha ho) jinanAtha ho (parama bhAva ) parama pAriNAmika bhAva ko (uvaladdhaU) upalabdha karo (appA) maiM AtmA (mamala nyAna) mamala jJAnamayI (paramappa) paramAtmA hU~ (sahakAraM) aisA svIkAra kara ( isTi) prayojanIya (paramisTi) parameSThI svabhAva kA (saMdarsiyaU) darzana karo / kevala naMta naMta saMdarsiU, taM uvaesu naMta mamala anmoyaha / bhaya vinasya bhavya naMta naMta taM sahiU, kamma Saya mukti gamana sahakAraha // 2 // bhAvArtha :- (kevali) zrI kevalajJAnI paramAtmA (jaM) jaise [apane] (naMta naMta) ananta catuSTayamayI svabhAva ko (saMdarsiU) dekhate arthAt anubhava karate haiM (taM) vaise hI (naMta) ananta jJAnamayI (mamala) mamala svabhAva kI (anmoyaha) anumodanA karane kA (uvaesa) upadeza dete haiM (bhavya) jo bhavya jIva (naMta naMta) ananta catuSTayamayI ( taM sahiU) svabhAva sahita hote haiM arthAt svabhAva kA zraddhAna, jJAna, AcaraNa karate haiM [unake ] ( bhaya vinasya) bhaya vinasa jAte haiM [ yaha sAdhanA ] (kammaSaya) karma kSaya aura (mukti gamana) mukti ko prApta karane meM (sahakAra) sahakArI hotI hai| jineMda viMda loyaloya Urdha suddha uttayaM / taM nyAna disTi parama isTi parama bhAva jalapiyaM // taM kamma Seu moSya heU bhavya loya posiyaM / 168 AnaMda naMda ceyanaMda paramanaMda naMditaM || 3 II bhAvArtha :- (jineMda) jinendra paramAtmA (viMda) svAnubhUti meM lIna rahate hue (loya loya) lokAloka ko jAnate haiM [unakI] ( U rdha suddha uttayaM) zreSTha zuddha divya dhvani khiratI hai [ bhagavAna ne] (parama isTi) parama iSTa (parama) zreSTha (nyAna) jJAna (bhAva) svabhAva (taM) ko (disTi) dRSTi meM lene ke liye (jala piyaM) kahA hai [upadeza diyA hai, jinendra bhagavAna ke vacana ] ( taM kamma beu) karmoM ko kSaya karane aura (moSya heU) mokSa kI prApti meM hetu haiM (loya) jagata ke (bhavya) bhavya jIvoM ko (naMda) nanda (AnaMda) Ananda (ceyanaMda paramanaMda) cidAnaMda paramAnaMda se (naMditaM) AnaMdita karate hue (posiyaM) poSita karane vAle haiM / kamaTTha gaTTa taM aniTTha mamala bhAva chinniyaM / taM suddha nyAna suddha jJAna naMtAnaMta darsiyaM // taM rAya dosa mithya bhAva salya bhaya nikaMdano / taM parama bhAva parama uttu parama lagya labhyano // 4 // bhAvArtha :- [he Atman !] (kamaTTha) ATha karmoM ke (gaTTha) samUha (taM aniTTa) aniSTakArI haiM [ kintu ] (mamala bhAva) mamala svabhAva meM rahane se (chinniyaM) kSaya ho jAte haiM, [jJAnI sAdhaka ] (suddha jhAna) zuddha Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAna meM (naMtAnaMta) ananta catuSTayamayI (taM suddha nyAna) zuddha jJAna svabhAva kA (darsiya) darzana karate haiM [jisase unake (taM rAya dosa) rAga dveSa Adi (mithya bhAva salya bhaya nikaMdano) mithyAbhAva zalya aura bhaya dUra ho jAte haiM [isaliye] (parama laSya) utkRSTa lakSya ko (laSyano) prApta karane hetu (taM parama bhAva) parama pAriNAmika bhAva ko (parama utta) zreSTha kahA gayA hai| anaMta rUva para abhAva rUvatIta viktayaM / sarUva rUva vikta rUva tikta bhaya nirUpiyaM // anyAna bhAva mana subhAva miccha bhaya nikNdno| taM nyAna rUva mamala disTi samala bhAva vihaMDano // 5 // bhAvArtha:-(anaMta ruva) ananta catuSTayamayI svarUpa meM (para abhAva) para padArthoM kA abhAva hai [aura (rUvatIta) samasta rUpoM se atIta (rUva) svarUpa (viktayaM) apane ApameM pragaTa hai (sarUva rUva) svarUpa hI apanA svarUpa hai, vaha (vikta) vartamAna paryAya meM pragaTatA hotA hai, taba (tikta bhaya) samasta bhaya chUTa jAte haiM (nirUpiyaM) aisA jinendra paramAtmA ne nirUpita kiyA hai [svabhAva ke Azraya se] (anyAna bhAva) rAgAdi ajJAna bhAva rUpa (mana subhAva) mana kA svabhAva (miccha bhaya nikaMdano) mithyAtva aura bhaya dUra ho jAte haiM (mamala) trikAla zuddha (taM nyAna rUva) jJAna svarUpa para dRSTi rakhane se (samala bhAva) samasta rAgAdi bhAva (vihaMDano) khaNDa-khaNDa ho jAte haiN| anyAna bhAva anisTa rUpa bhaya vinasTa disTiyaM / taM para pavi naMta thAna naMta nyAna darsiya // taM viSaya isTa anisTa disTi mamala nyAna pNddno| taM para parjAva samala citta nyAna sahAva nikaMdano // 6 // bhAvArtha :- (naMta nyAna) anaMta jJAnamayI svabhAva ko (disTiyaM) dravya dRSTi se (darsiyaM) dekho, isase (anisTa rUva) aniSTakArI (anyAna bhAva) ajJAna bhAva (naMta thAna) anaMta bheda rUpa (taM para parjAva) para paryAya, aura (bhaya vinasTa) bhaya naSTa ho jAyeMge (taM viSaya isTa) pA~ca indriyoM ke viSayoM ko iSTa mAnane vAlI (anisTa disTi) aniSTa dRSTi (mamala nyAna paMDano) mamala jJAna svabhAva ke Azraya se chUTa jAtI hai (taM para parjAva) aura para paryAyoM se (samala citta) hone vAlI citta kI malinatA (nyAna sahAva) jJAna svabhAva meM rahane se (nikaMdano) dUra ho jAtI hai| anaMta naMta nyAna disTi moha maya vihaNDano / nisaka rUva mamala bhAva kamma tivihi gAlano // sarIra bhAva mana subhAva indri bhaya nikaMdano / atIndri bhAva nyAna disTi kamma mala vihaMDano // 7 // bhAvArtha :- (anaMta naMta) anaMta anaMta (nyAna disTi) jJAna svabhAva kI dRSTi se (moha maya) moha mada (vihaMDano) cUra-cUra ho jAtA hai (mamala bhAva) mamala svabhAva ke prati (nisaMka rUva) niHzaMka hone se (kamma tivihi gAlano) tInoM prakAra ke karma gala jAte haiM (sarIra bhAva) zarIra se saMbaMdhita bhAva (mana subhAva) mana kA svabhAva hai, isase tathA (indri) indriya viSayoM se hone vAlA (bhaya) bhaya (nikaMdano) dUra ho jAtA hai (atIndri) indriyAtIta (nyAna bhAva) jJAna svabhAva kI (disTi) dRSTi se (kamma mala) karma mala (vihaMDano) khaNDa-khaNDa ho jAte haiN| Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taM rayana rUva rUva rUva appa rUva ciMtanaM / AnaMda naMda suddha naMda paramAnaMda naMdina // aneya bheya anisTa rUva para parjAva muktayaM / taM mamala nyAna mamala jhAna siddhi suha saMpattayaM // 8 // bhAvArtha :- (rUva rUva rUva taM rayana) apane samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra arthAt ratnatrayamayI (appa rUva ciMtanaM) Atma svarUpa kA ciMtana karo, zuddhAtma svarUpa (naMda AnaMda) naMda AnaMda (paramAnaMda) paramAnaMda mayI (suddha) zuddha hai (naMda) isI ke AnaMda meM (naMdina) AnaMdita rahane se (aneya bheya) aneka bheda vAlI (anisTa rUva para parjAva muktaya) aniSTa rUpa para paryAyeM chUTa jAyeMgI, aura (taM mamala nyAna) mamala jJAna svabhAva ke (mamalajhAna) parama zuddha dhyAna meM lIna hone para (siddhi suha) mokSa sukha kI (saMpattaya) sampatti prApta hogii| tvaM deva deva parama deva appa hiyaM ciMtanaM / para subhAva anisTa rUva appa sahAva nikandanaM // jo eya bheya appa sahAva tiartha artha joyanaM / so paMca dipti nyAna isTi mukti paMtha sohinaM // 9 // bhAvArtha :-[he Atman !] (tvaM) tuma (deva) devoM ke (parama deva) parama deva (appa deva) nija Atma deva kA (hiyaM citana) hRdaya meM ciMtana karo arthAt bhAvanA bhAo (appa sahAva) Atma svabhAva ke Azraya se (anisTa rUva) aniSTakArI (para subhAva) vibhAva bhAva (nikaMdana) dUra ho jAte haiM (jo) jo jJAnI (eya bheya) eka mAtra (artha) prayojanIya (tiartha) ratnatrayamayI (appa sahAva) Atma svabhAva ko (joyana) saMjote haiM (so) vaha (isTi) parama ArAdhya (dipti) daidIpyamAna (paMca) paMcama (nyAna) kevalajJAna svabhAva ke Azraya se (mukti paMtha) mukti mArga kA (sohina) zodhana karate haiN| anmoya nyAna guna anaMta suddha paMtha darsiyaM / taM suddha bhAva jina sahAva viSaya rAga tiktayaM // so bhavya loya nyAna uttu mamala bhAva juttayaM / so kammu mukku mukti paMtha siddhi suha sampattayaM // 10 // bhAvArtha :- (nyAna) jJAna Adi (anaMta guna) anaMta guNoMmayI svabhAva kI (anmoya) anumodanA se (suddha paMtha darsiya) nizcaya mokSamArga pragaTa hotA hai (taM suddha bhAva) zuddha bhAva ko grahaNa kara (jina sahAva) vItarAga svabhAva meM rahane se (viSaya rAga tiktayaM) viSaya aura rAga chUTa jAtA hai [isaliye (so bhavya loya) jagata ke bhavya jIvo ! [jo apanA] (nyAna) jJAnamayI (mamala bhAva) mamala svabhAva (uttu) jinendra bhagavAna ne batalAyA hai, isakI (juttayaM) ArAdhanA se saMyukta raho (so) yahI (mukti paMtha) mokSamArga hai, isa para calane se (kammu mukku) karmoM se mukta hokara (siddhi suha) siddhi sukha kI (sampattayaM) saMpatti prApta hotI hai| -ghattAiya sahAva saMjuttaU , nyAna maI anurattaka / nyAnena nyAna AlambanaU,paramappu siddhi saMpattaU // 11 // bhAvArtha :- (iya) isa prakAra (sahAva saMjuttaU) svabhAva sAdhanA se saMyukta rahate hue (nyAnena Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAna AlambanaU) jJAna se jJAna kA AlaMbana lekara (nyAna maI) jJAnamayI sattA svarUpa meM (anurattaU) lIna hone se (paramappu siddhi saMpattaU) paramAtma pada kI pragaTatA aura siddhi kI sampatti prApta hotI hai| jinenda viMda chaMda gAthA kA sArAMza jinenda viMda chaMda gAthA, AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja dvArA racita zrI bhaya Sipanika mamala pAhur3a jI grantha kI battIsavIM phUlanA hai| isa phUlanA meM naMda, AnaMda, cidAnaMda, sahajAnaMda, paramAnaMda ina pA~ca naMda kI tathA Atma svarUpa kI advitIya mahimA kA varNana kiyA gayA hai| jinenda viMda kA artha hai apane jinendra svarUpa kA anubhava karanA aura chaMda gAthA kA artha hai yaha phUlanA chaMda baddha racanA hai| AcArya deva kahate haiM ki yaha AtmA svabhAva se paramAtmA hai, utkRSTa aura zreSTha pada kA dhArI hai| svabhAva ke Azraya pUrvaka svAnubhava meM parama pAriNAmika bhAva pragaTa hotA hai / kevalajJAnI paramAtmA apane pUrNa svAnubhava meM lIna rahate hue bhavya jIvoM ko mamala svabhAva kI sAdhanA kA upadeza dete haiN| unake vacana, bhaya ko kSaya karane vAle aura mukti gamana meM sahakArI hote haiN| bhagavAna kI vANI ko svIkAra kara AtmArthI bhavya jIva parama iSTa jJAna svabhAva para dRSTi rakhatA hai aura naMda AnaMda meM AnaMdita rahatA hai| jJAna svabhAva meM rahane kI aisI apUrva mahimA hai ki- 1. aniSTakArI ATha karmoM ke samUha chinna-bhinna ho jAte haiN| 2. zuddha dhyAna meM jJAnamayI paramAtma svarUpa jhalakatA hai| 3. rAga-dveSa Adi mithyA bhAva, zalya aura bhaya dUra ho jAte haiN| 4. viSayoM kI aniSTa dRSTi nahIM rhtii| 5. citta kI samalatA samApta ho jAtI hai| 6. moha mada cUra - cUra ho jAtA hai| 7. zarIra se saMbaMdhita bhAva gala jAte haiN| 8. indriya viSayoM ke nimitta se utpanna hone vAlA bhaya miTa jAtA hai| 9. tInoM prakAra ke karma mala gala jAte haiN| 10. anaMta catuSTamayI svarUpa pratyakSa anubhUti meM vartatA hai| aise mahimAmayI svabhAva ko bhUlakara jIva vibhAva meM ramatA hai| mana meM hone vAle vikAroM kA rasa letA hai, yaha saba ajJAna hai| ajJAna bhAva jIva ko anaMta du:kha ke kAraNa haiN| jabaki jJAna svabhAva anaMta sukha kA kAraNa hai| ratnatrayamayI jJAna svabhAvI paramAtmA svayaM AtmA hI hai| aise apane paramAtma svarUpa kA ciMtana aura anubhava AnaMda kI vRddhi kA kAraNa hai / isase samasta duHkhadAI paryAyeM vilA jAtI haiM / ekamAtra abheda svabhAva kI sAdhanA hI mokSa kA mArga hai / bhavya jIva jJAna Adi anaMta guNoM kI ArAdhanA karatA huA viSayoM ke rAga aura jagata ke vyAmoha se Upara uThakara mamala svabhAva meM ramaNa karatA hai| isa puruSArtha se vaha karmoM ko kSaya kara siddhi ke zAzvata sukha ko prApta kara letA hai| praznottara prazna 1 - parama bhAva kise kahate haiM? uttara - zarIrAdi para saMyogoM se virakti aura rAgAdi bhAvoM se vimukhatA pUrvaka mamala svabhAva ke Azraya se pariNAmoM meM jo nirmalatA aura vizuddhatA pragaTa hotI hai use parama bhAva kahate haiN| prazna 2 - parama bhAva kI upalabdhi kaise hotI hai? uttara - paMca parameSThImayI zuddhAtma svarUpa parama tattva hai, parama jina hai, aise vItarAga svabhAva kI dRSTi aura satpuruSArtha se parama bhAva kI upalabdhi hotI hai| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna 3 - pAriNAmika bhAva kise kahate haiM ? uttara - jo bhAva karmoM ke udaya, upazama, kSaya aura kSayopazama kI apekSA nahIM rakhatA hai, jo jIva kA svabhAva mAtra hai use pAriNAmika bhAva kahate haiN| prazna 4 - sarvazreSTha pada prApta karane kA kyA upAya hai? uttara - rAgAdi vibhAva rUpa paryAya se upayoga haTAkara mamala svabhAva ke zraddhAna, jJAna, dhyAna meM lIna honA sarvazreSTha pada prApta karane kA upAya hai| prazna 5 - AtmAnubhava kA phala kyA hai? uttara - vartamAna jIvana meM sukha zAMti kI upalabdhi, karmoM kI nirjarA aura mukti kI prApti honA AtmAnubhava kA phala hai| prazna 6 - moha ko dUra karane kA kyA upAya hai? uttara - prathama, tattva ko jijJAsA pUrvaka jAnanA, tattva ke rasika bananA, zarIra ko par3ausI mAnanA aura AtmA kA anubhavana karanA moha ko dUra karane kA upAya hai| prazna 7 - moha rAgAdi bhAva kyA haiM? uttara - moha rAgAdi bhAva mana meM utpanna hone vAle ajJAna bhAva haiN| prazna 8 - ajJAna bhAva aniSTa rUpa kyoM haiM ? uttara - ajJAna bhAva se jIva tIvra karmoM ko bAMdhakara naraka nigoda Adi paryAyoM meM janma-maraNa karatA huA bhayAnaka kaSToM ko bhogatA hai isaliye ajJAna bhAva aniSTa rUpa haiN| prazna 9 - ajJAna bhAva kA nAza kaise hotA hai? uttara - anaMta catuSTayamayI mamala svabhAva ke Azraya pUrvaka jJAyaka bhAva meM rahane se ajJAna bhAva kA nAza hotA hai| prazna 10- paramAtmA ke upadeza kI kyA mahimA hai? uttara - jinendra paramAtmA ne divya dhvani meM AtmA paramAtmA kI anumodanA karane kA upadeza diyA hai| jinendra bhagavAna kA upadeza bhavyajanoM ko AnaMda paramAnaMda se poSita karane vAlA hai| jina vacanoM ke zraddhAna pUrvaka mamala svabhAva kA Azraya aura anubhava karane se rAga dveSAdi vibhAva, zalya, bhaya rUpa pariNAma, ajJAna bhAva, indriya viSaya pariNAma tathA karmoM ke samUha kSaya ho jAte haiN| aura anaMta jJAnamayI svarUpa meM lIna rahane se paramAtma pada siddhi mukti kI prApti hotI hai| maiM zarIra hUM aise deha meM ekatvapane ke kAraNa yaha jIva anAdikAla se saMsAra meM paribhramaNa kara rahA hai / maiM AtmA hUM aisA satzraddhAna karanA, sva - para kA yathArtha nirNaya karanA aura samyakcAritra pUrvaka svarUpastha hone kI sAdhanA karanA isI meM manuSyabhava kI sArthakatA hai| Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maoNDala evaM abhyAsa ke prathama varSa (paricaya) prazna deva dIpti gAthA se dhyAvahu phUlanA taka samaya -3 ghaMTA pUrNAMka - 100 noTa : sabhI prazna hala karanA anivArya hai| zuddha spaSTa lekhana para aMka die jaaveNge| prazna 1- rikta sthAnoM kI pUrti kIjie (aMka 245=10) (ka) tatvaM ca nanda............ ...........mu| (kha) zrI mamala pAhur3a graMtha kI 14 phUlanA.... ...........rUpa meM likhI gaI hai| (ga) sva svabhAva para dRSTi rkhnaa........................hai| (gha) jo aMga sarvAMga meM..........................mayI svabhAva hai, ise dekho| (Ga) svabhAva meM lIna hone para......................pragaTa hotA hai| prazna 2 -satya/asatya kathana likhie - (aMka 2 x 5=10) (ka) dhyAvahU re guru guraha parama guru tire pAra taare| (kha) jisake aMtara meM no arthAt ISat jineMdra para utpanna huaa| (ga) deva dIpti gAthA meM deva kI mahimA batAI hai, vaha aMtarAtmA hai| (gha) zuddhAtma tatva naMda AnaMdamayI cidAnaMda svabhAvI hai| (Ga) SaTkamala dhyAna karane se sUkSma karma gala jaayeNge| prazna 3 - sahI vikalpa cunakara likhiye - (aMka 245=10) (ka) jJAnI lokAloka ko kaise jAnate haiM ?(1) pratyakSa (2) apratyakSa (3) parokSa (4) ukta meM koI nhiiN| (kha) dravya kitane hote haiM - (1) chaha (2) nau (3) sAta (4) ukta meM koI nhiiN| (ga) dharma aura karma kA rahasya hai -(1) dravyAsrava (2) puNyAsava (3) bhAvAsrava (4) ukta meM koI nhiiN| (gha) paramAtma pada kA bodha jAgrata honA.......kI upalabdhi hai - (1) samyak (2) samyagjJAna (3) kSAyika bhAva(4) pAriNAmika bhAva (Ga) vibhAva bhAvoM meM tanmaya hone se utpanna hote haiM - (1) ghAtiyA karma (2) zubha karma (3) azubha karma (4) akarma prazna 4 - sahI jor3I banAiye - staMbha-ka staMbha-kha (aMka 245 = 10) siddha sahAI kammaha kamma rUpAtIta dhyAna dhyAvahUre mamala pAhur3a bhayapiSanika karma pudgala prazna 5- atilaghu uttarIya prazna (30zabdoM meM koI pA~ca) (aMka 445= 20) (ka) zabda vivAna kyA hai? (kha) deva dIpti gAthA meM kise namaskAra kiyA hai ? (ga) karma kI utpatti meM kAraNa kauna haiM? (gha) paramAtma pada kaise prApta hotA hai? (Ga) bhava saMsAra pAra utArane meM kauna samartha hai? (athavA) sUkSma karma kisake galate haiM? prazna 6 - laghu uttarIya prazna (50 zabdoM meM koI pA~ca) (aMka 6x 5= 30) (1) karma kise kahate haiM, karmoM kA kyA kArya hai? ye kSaya kaise hote haiM? (2) kammaha kamma sahAI kA kyA artha haiM? (3) deva dIpti gAthA meM kinhIM do gAthAoM kA artha likho| (4) parama pAriNAmika bhAva ke bhAva sUtra se kyA lAbha haiM? (5) zrImamala pAhur3a graMtha likhane kA uddezya kyA hai ? (6) arihaMta pada kaba pragaTa hotA hai? prazna 7- dIghra uttarIya prazna - (koI eka) (aMka 1x10= 10) (ka) devadIpti phUlanA athavA dhyAvahU phUlanA kA sArAMza likhiye| guru Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maoNDala evaM abhyAsa ke prathama varSa (paricaya) prazna dharma dIpti gAthA se jineMdra viMda chaMda gAthA samaya-3 ghaMTA pUrNAMka - 100 noTa : sabhI prazna hala karanA anivArya hai| zuddha spaSTa lekhana para aMka die jaaveNge| prazna 1 - rikta sthAnoM kI pUrti kIjie (aMka 2 x 5= 10) (ka) dhammu ju uttu............| (kha)..........prayojanIya ratnatraya svarUpa kA varaNa karate haiN| (ga) mamala pada meM ramaNa karane se............vilA jAtI haiN| (gha) arka suyaM jina.................. pu| (Ga) paMca parameSThImayI zuddhAtmatatva kI anubhuuti............hai| prazna 2 -satya/asatya kathana likhie (aMka 245= 10) (ka) ratnatrayamayI prayojanIya pada hI samarthapada hai| (kha) anaMta jJAnamayI svabhAva ko karma dRSTi se dekho| (ga) anaMta catuSTamayI svarUpa meM para padArthoM kA abhAva hai| (gha) jJAna svabhAva kI dRSTi se karma mala kSaya ho jAte haiN| (Ga) anaMtavIrya svarUpa anaMta catuSTamayI AtmA ke svabhAva ko kAraNa vimAna kahate haiN| prazna 3- sahI vikalpa cunakara likhiye - (aMka 2x 5=10) (ka) parama amRta hai (1) karma (2) dharma (3)zarma (4) marma (kha) paMca parameSThI ke vAcaka maMtra hai- (1) OM (2) hI (3) zrIM (4) arha (Ga) caitanya svabhAva ko upamA dI gaI hai-(1) sonA (2) cAMdI (3) lohA (4) hIrA (ga) maMtra kA dhyAna karane se apane zreSTha pada zuddhAtma svarUpa meM lInatA hotI hai (1) om (2) zrIM (3) arha (4) hiiN| (gha) mamala svabhAva kA prakAza hone para utpanna nahIM hotI (1) karma prakRti (2) zalya zaMkA (3) kaSAya (4) mithyAtva prazna 4 - sahI jor3I banAiye- staMbha-ka staMbha -kha (aMka 245=10) pA~canaMda arthaha jou mamala rasa cetaka hiyarA phUlanA tiartha kI mahimA vedaka hiyarA arthapaya jineMda vidachaMda gAthA arthati dharma dIpti gAthA prazna 5 - atilaghu uttarIya prazna (30 zabdoM meM koI pA~ca) (aMka 445= 20) (ka) parama bhAva kise kahate haiM? (kha) sarvazreSTha pada prApta karane kA kyA upAya hai? (gha) janma maraNa kA abhAva kise kahate haiM? (Ga) jineMdra paramAtmA ne amRta rasa kise kahate haiM ? (athavA) cetaka hiyarA kyA hai? (ga) dhammu ju uttau jinavaraha' arthati jou| bhaya vinAsu bhavuju munahu, mamala nyAna paralou kA kyA bhAvArtha hai? prazna 6 - laghu uttarIya prazna (50 zabdoM meM koI pA~ca) (aMka 645= 30) (1) sarva artha kI siddhi kise kahate haiM ? (2) oma, hRIM, zrI maMtra kA dhyAna karane se kyA lAbha hai ? (3) SaTkamala kA abhiprAya kyA hai? (4) paramAtmA ke upadezI kI kyA mahimA hai? (5) jJAna svabhAva meM rahane kI apUrva mahimA jineMda viMda chaMda gAthA ke AdhAra para btaaiye| (6) dharma kA Azraya lene se jIva ko kyA upalabdhiyA~ hotI hai? prazna 7 - dIghra uttarIya prazna - (koI eka) (aMka 1x 10 = 10) (ka) phUlanA kI kucha paMktiyA~ likhate hue dharma dIpti gAthA, cetaka hiyarA phUlanA, jineMda viMda chaMda gAthA meM se kisI eka phUlanA kA sArAMza likhie| Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deva vaMdanA deva guru zAstra pUjA 1. deva vandanA saba ghAtiyA kA ghAta kara, nija lIna huI jo AtmA / paripUrNa jJAnI vItarAgI, vaha sakala paramAtmA // jinarAja haiM vaha jinheM AtI, kabhI para kI gaMdha nA / cetanamayI sata deva kI zata-zata karUM maiM vaMdanA // 1 // , jinavara vahI prabhu haiM vahI, jo rAga dveSa vihIna haiM / kahate jinezvara unhIM ko, nija rUpa meM jo lIna haiN| nirdoSa niSkaSAya jinako, hai karama kA bandha nA / cetanamayI sata deva kI zata-zata karUM maiM vandanA // 2 // , saba ghAti aura aghAti AThoM, karma jinane kSaya kiye / samyaktva darzana jJAna maya jina, sarvaguNa pragaTA liye // ve siddha paramAtama prabhu, sva tattva maya jahAM dvanda nA / cetanamayI sata deva kI zata-zata karUM meM vandanA // 3 // haiM siddha sarva vizuddha nirmala, tattva maya jinakI dazA / jo haiM sadA vijJAna ghana, amRta rasAyana maya dazA // aise nikala paramAtma jina, pariNati huI niraMjanA / cetanamayI sata deva kI zata-zata karUM maiM vandanA // 4 // arihanta haiM sarvajJa cinmaya, vItarAga jineza haiM / lokAgravAsI siddha jo, nita niraMjana parameza haiM / yaha deva haiM jinakA rahA, para se koI sambandha nA / cetanamayI sata deva kI zata-zata karUM maiM vandanA // 5 // 1 arihaMta siddhAdi kahe, vyavahAra se sata deva haiN| paramArtha saccA deva, nija zuddhAtmA svayameva hai | caitanya maya zuddhAtmA meM rAga kA hai raMga nA / cetanamayI satadeva kI zata-zata karUM maiM vandanA / / 6 / / 1 isa deha devAlaya base, zuddhAtmA ko jAna lo / cetana trilokI bhUpa, saccA deva yaha pahicAna lo // 175 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deva vaMdanA arihaMta sama nija AtmA, jahAM yoga kI nispNdnaa| cetanamayI sata deva kI, zata-zata karUM maiM vandanA // 7 // jaga mAMhi sacce deva ko to, koI virale jAnate / jo bheda jJAnI haiM vahI, nija rUpa ko pahicAnate // siddhoM sadRza nija AtmA, jahAM karma kA hai saMga naa| cetanamayI sata deva kI, zata-zata karUM maiM vandanA // 8 // sata deva ke zubha nAma para, jo adevoM ko pUjate / ve mUr3ha ravi kA ujAlA taja, aMdhere se jUjhate // vaha dharma vihvala baMdhI ber3I, kaha rahI thI candanA / cetanamayI sata deva kI, zata-zata karUM maiM vandanA // 9 // jaga jIva laukika svArtha vaza, to kudevoM ko maante| ajJAna bhrama ko bar3hAte, calanI se pAnI chAnate // jaga jIva khuda ke sAtha hI, isa vidhi kareM prvNcnaa| cetanamayI satadeva kI, zata-zata karUM maiM vandanA // 10 // sadgurU tAraNa-taraNa kahate, jAga jAo tuma svayaM / zuddhAtmA ko jAnakara, saba meTa do ajJAna bhrama || sata deva brahmAnaMda maya, kara de jagata kI bhNjnaa| cetanamayI satadeva kI, zata-zata karUM maiM vandanA // 11 // jayamAla nija caitanya svarUpa meM, para kA nahIM praveza / cinmaya sattA kA dhanI, hai saccA parameza || 1 || arasa arUpI hai sadA, zuddhAtama dhruva dhAma | nizcaya Atama deva ko, zata-zata karUM praNAma || 2 || arihanta siddha vyavahAra se, jAno sacce deva / nizcaya saccA deva hai, zuddhAtama svayameva / / 3 / / vItarAga devatva para, cetana kA adhikAra | siddha svarUpI AtmA, svayaM samaya kA sAra || 4 || darzana jJAna ananta maya, vIraja saukhya nidhAna / pahicAno nija rUpa ko, pAo pada nirvANa || 5 / / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deva vaMdanA 177 abhyAsa ke prazna - sahI vikalpa cunakara rikta sthAnoM kI pUrti kIjiye - (ka) sakala paramAtmA ve haiM jo................karmoM kA ghAta karake nija meM lIna ho jAte haiN| (aghAtiyA/ghAtiyA) (kha) siddha paramAtmA ke.............karma kSaya ho jAte haiN| (ghAtiyA cAra/ghAtiyA aghAtiyA ATha) (ga) nikala paramAtmA sdaa....................haiN| (jJAna ghana/vijJAna ghana) (gha) arihaMta sarvajJa cinmaya haiM aura siddh...................haiN| (madhya loka vAsI/lokAgra vAsI) (Ga) laukika svArthavaza jaga jIva..............ko mAnate haiN| (devoM ko/kudevoM ko) prazna 2 - ati laghu uttarIya evaM laghu uttarIya prazna - (ka) nija zuddhAtmA kisake samAna hai ? uttara - merA nija zuddhAtmA svabhAva se siddha ke samAna hai| (kha) arasa, arUpI, asparzI kisake vizeSaNa haiM? uttara - arasa, arUpI, asparzI jIva dravya ke vizeSaNa haiN| (ga) ghAtiyA aghAtiyA karmoM ke kSaya se kauna se guNa pragaTa hote haiM? uttara - samakita darzana jJAna agurulaghu avgaahnaa| sUkSma vIrajavAna nirAbAdha guNa siddha ke || arthAt kSAyika samyaktva, anaMta darzana, anaMta jJAna, agurulaghutva, avagAhanatva, sUkSmatva, anaMta vIrya, avyAbAdhatva yaha ATha guNa haiM, jo ghAtiyA aghAtiyA karmoM ke kSaya se siddha paramAtmA ke pragaTa hote haiN| prazna3 - dIrgha uttarIya prazna - (ka) nikala paramAtmA kauna haiM ? unakI kyA vizeSatAyeM haiM ? hama nikala paramAtmA kaise bana sakate haiM? uttara haiM siddha sarva vizuddha nirmala, tattva maya jinakI dazA / jo haiM sadA vijJAna ghana, amRta rasAyana maya dazA // arthAt jinheM apane Atma svarUpa kI pUrNa upalabdhi ho cukI hai ve nikala paramAtmA athavA siddha haiN| sampUrNa dravya karma, bhAva karma, no karma kA pUrNatayA abhAva ho jAne se pUrNa nirvikArI, Ananda maya AtmIka guNoM kI prApti hI siddha dazA hai| ghAtiyA aghAtiyA karmoM ke abhAva rUpa samyaktva Adi ATha guNoM kA pragaTa honA unakI vizeSatA hai| gRhasthapanA tyAga kara zuddhopayoga rUpa munidharma dhAraNa kara eka antarmuhUrta paryanta Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deva vaMdanA 178 akhaNDa Atma sthiratA dvArA samasta ghAtiyA aura aghAtiyA karmoM kA abhAva ho jAne para yaha jIva siddha ho jAtA hai| (kha) sakala paramAtmA kauna haiM ? unake kitane karmoM kA abhAva huA hai aura una karmoM ke kSaya se kitane guNa pragaTa hue haiM ? saba ghAtiyA kA ghAta kara, nija lIna huI jo AtmA / paripUrNa jJAnI vItarAgI, vaha sakala paramAtmA // apane svabhAva meM pUrNa lInatA ke kAraNa jinako jJAnAvaraNa Adi cAra ghAtiyA karmoM kA abhAva huA hai ve sakala paramAtmA arihaMta parameSThI haiN| ghAtiyA karmoM ke abhAva se jo guNa pragaTa hue haiM ve isa prakAra haiM - jJAnAvaraNa ke abhAva se - ananta jJAna / kevalajJAna darzanAvaraNa ke abhAva se - ananta darzana / kevaladarzana uttara mohanIya ke abhAva se - ananta sukha / kSAyika samyaktva aMtarAya ke abhAva se - ananta vIrya / ananta bala aise ananta catuSTaya rUpa cAra guNa arthAt zuddha paryAya pragaTa hotI haiN| arihaMta bhagavAna ke chyAlIsa guNoM meM se yaha cAra guNa AtmA se saMbaMdhita hone se unake vAstavika guNa haiN| zeSa 42 guNa atizaya tathA vibhUti hone se unake lakSaNa haiN| ina karmoM ke abhAva hone se unake sampUrNa moha rAga dveSa ajJAna Adi vikAroM kA abhAva huA hai tathA pUrNa svarUpa lInatA pragaTa huI hai| isa prakAra arihaMta (sakala paramAtmA) ke sampUrNa bhAva karmoM aura cAra dravya karmoM kA abhAva hotA hai| zeSa cAra aghAtiyA karma aura no karma abhI vidyamAna rahate haiM isaliye ve sakala paramAtmA haiM / aTThasaTTha tIratha paribhamai, mUr3hA marai bhamaMtu / appA deu Na vaMdahi, ghaTa mahiM deva aNaMdu ANaMdA re / / - ajJAnI ar3asaTha tIrthoM kI yAtrA karatA hai, idhara-udhara bhaTakatA huA apanA jIvana samApta kara detA hai kintu nijAtmA zuddhAtmA bhagavAna kI vaMdanA nahIM karatA hai| apane hI ghaTa meM mahAna AnaMdazAlI deva hai| he AnaMda ko prApta karane vAle apane hI ghaTa meM mahAna AnaMda zAlI deva hai / (zrI mahAnaMdi deva kRta ANaMdA gAthA 3) - Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru stuti 179 2. guru stuti anubhUti meM apanI jinhoMne, Atma darzana kara liyA / samakita ravi ko vyakta kara, mithyAtva kA tama kSaya kiyA / rAgAdi ripuoM para vijaya pA, kara diye sabako zamana / una vItarAgI sadgurU ko, nita namana hai nita namana // 1 // jinake acala sadjJAna meM, dikhatA satat nija aatmaa| ve jAnate haiM jagata meM, hara AtmA paramAtmA // jo jJAna cArita lIna rahate, haiM sadA vijJAna ghana / una vItarAgI sadgurU ko, nita namana hai nita namana | // 2 // jinako nahIM saMsAra kI, aru deha kI kucha vAsanA / jo virata haiM nita bhoga se, para kI jinheM hai Asa nA // nirgrantha tana isaliye dikhatA, hai sadA nirgrantha mana / una vItarAgI sadgurU ko, nita namana hai nita namana // 3 // parityAga jinane kara diyA, durdhyAna Arata raudra kaa| zubha dharma zukla nihArate, dhara dhyAna cinmaya bhadra kA || jaga jIva ko sanmArga dAtA, isa taraha jyoM ravi gagana / una vItarAgI sadgurU ko, nita namana hai nita namana // 4 // upavana kA mAlI jisa taraha, paudhoM meM jala ko siNctaa| miTTI ko gIlI Ardra kara, vaha svaccha jala ko kiMcatA // tyoM zrI gurU upadeza de, sabako kareM Atama magana / una vItarAgI sadgurU ko, nita namana hai nita namana // 5 // jo jJAna dhyAna tapasvitA maya, grantha cela vimukta haiN| nirgrantha haiM nizcela haiM, saba bandhanoM se mukta haiM / saMskAra jAti deha meM, jinakA kabhI jAtA na mana / una vItarAgI sadgurU ko, nita namana hai nita namana // 6 // jo nAma athavA kAma vaza, yA ahaM pUrti ke liye / dharate haiM kevala dravyaliMga, vaha peTa bharane ke liye || aise kuguru ko dUra se taja, calo jJAnI guru zaraNa / una vItarAgI sadguru ko, nita namana hai nita namana // 7 // sarpa agni jala nimita se, eka hI bhava jAya hai / lekina kugurU kI zaraNa se, bhava bhava mahA du:kha pAya hai | kASTha naukA sama suguru haiM, jJAna ravi tAraNa taraNa / una vItarAgI sadgurU ko, nita namana hai nita namana // 8 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 guru stuti jaga mAMhi jitane bhI kuguru, saba upala nAva samAna haiN| bhava siMdhu meM DUbeM DubAyeM, jinheM bhrama kujJAna hai / para bhAvaliMgI santa karate, jJAna maya nita jAgaraNa / una vItarAgI sadgurU ko, nita namana hai nita namana // 9 // nispRha akiMcana nita raheM, ve haiM suguru vyavahAra se / hai antarAtmA sadgurU, paramArtha ke niradhAra se || nija antarAtmA hai sadA, caitanya jyoti nirAvaraNa / una vItarAgI sadgurU ko, nita namana hai nita namana ||10|| nija antarAtmA ko jagAlo, bhedajJAna vidhAna se / bhaya bhrama sabhI miTa jAyeMge, sadagurU samyagjJAna se | vaha kare brahmAnanda maya, miTa jAyegA AvAgamana / una vItarAgI sadgurU ko, nita namana hai nita namana // 11 // jayamAla cetana arU para dravya kA, hai anAdi saMyoga / sadgurU ke paricaya binA, miTe na bhava kA roga // 1 // Atama anubhava ke binA, yaha bahirAtama jIva / sadgurU se hokara vimukha, jaga meM phire sadIva // 2 // bheda jJAna kara jAna lo, nija zuddhAtama rUpa / para pudagala se bhinna maiM, avinAzI cidrapa || 3 || gurU jJAna dIpaka diyA, huA svayaM kA jJAna / cidAnanda maya AtmA, maiM hU~ siddha samAna / / 4 / / jJAtA rahanA jJAna maya, yahI samaya kA sAra / sadagurU kI yaha dezanA, karatI bhava se pAra || 5 // abhyAsa ke prazna prazna 1 - satya/asatya kathana cuniye (ka) rAgAdi ripuoM para vijaya pA kara diye sabako zamana / (kha) nirgrantha tana isaliye dikhatA, hai sadA sagrantha mana / (ga) kuguru kI saMgati se jIva bhava-bhava meM mahA du:kha pAtA hai| (gha) nija aMtarAtmA ko bhedavijJAna vidhAna se jAnA jAtA hai| (Ga) nispRha akiMcana nita raheM ve haiM suguru vyavahAra se| hai aMtarAtmA sadguru svArtha ke niradhAra se // (satya) (asatya) (satya) (satya) (asatya) Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru stuti 181 prazna 2 - ati laghu uttarIya prazna - (ka) saMsAra va deha kI vAsanA kise nahIM rahatI? uttara - jo bhogoM se virata rahate haiM aura para kI Asa nahIM rakhate aise vItarAgI sadaguru ko saMsAra va deha kI vAsanA nahIM rhtii| (kha) cela evaM nizcela se kyA tAtparya hai? uttara - cela arthAt vastra tathA nizcela arthAt vastra rahita / yahI cela evaM nizcela se tAtparya hai| (ga) cetana aura para dravya kA saMyoga kaisA hai ? uttara - cetana aura para dravya kA saMyoga saMsArI avasthA meM anAdi kAla se hai| (gha) Atma anubhava ke binA yaha jIva kyA kahalAtA hai ? uttara - Atma anubhava ke binA yaha jIva bahirAtmA kahalAtA hai| prazna3 - dIrgha uttarIya prazna - (ka) sadguru aura kuguru meM kyA aMtara hai ? uttara - 1. jinhoMne apanI anubhUti meM Atma darzana kara samyaktva ravi ko prakAzita kiyA va mithyAtva rAgAdi ripuoM (zatruoM) para vijaya pAI hai ve vItarAgI sadguru haiN| jo sadaiva jJAna cAritra meM lIna rahakara jJAna ghana ho gaye haiN| jinheM saMsAra, deha, bhoga aura para kI AzA se virakti hai jo nirgrantha haiN| durdhyAna (Arta raudra dhyAna) kA jinhoMne parityAga kara dharma, zukla dhyAna ko aMgIkAra kiyA aise vItarAgI, sanmArgI evaM vItarAgatA ke poSaka sadguru haiN| 2.jo nAma athavA kAmavaza yA ahaM pUrti ke liye yA peTa bharane ke liye khoTA upadeza dete haiM, ve patthara kI naukA ke samAna saMsAra samudra meM DubAne vAle kuguru haiN| aise kuguru kI zaraNa se bhava-bhava taka mahA du:kha kI prApti hotI hai| (kha) dhyAna kise kahate haiM ? unake bheda-prabheda batAiye? uttara - svarUpa kI pravRtti ke sadbhAva rUpa ekAgratA pUrvaka ciMtA kA nirodha dhyAna hai| sAmAnyata: citta kI ekAgratA ko dhyAna kahate haiN| ekAgra ciMtA nirodho dhyAnam' dhyAna ke bheda-prabheda dhyAna ke cAra bheda haiM aura unake bhI cAra-cAra prabheda haiM - 1. Arta dhyAna - 1. iSTa viyoga 2. aniSTa saMyoga 3. pIr3A ciMtavana 4. nidAna bNdh| 2. raudra dhyAna - 1. hiMsAnaMdI 2. mRSAnaMdI 3. cauryAnaMdI 4. prigrhaanNdii| 3. dharma dhyAna - 1. AjJA vicaya 2. apAya vicaya 3. vipAka vicaya 4. saMsthAna vicaya / saMsthAna vicaya ke cAra bheda - padastha dhyAna, piMDastha dhyAna, rUpastha dhyAna, rUpAtIta dhyaan| 4. zukla dhyAna - 1. pRthaktva vitarka vIcAra 2. ekatva vitarka avIcAra 3. sUkSma kriyA pratipAti 4. vyuparata kriyA nivRtti / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavANI kA sAra 182 3. jinavANI kA sAra zrI jinavara sarvajJa prabhu, paripUrNa jJAna maya lIna rheN| divya dhvani khiratI phira, jJAnI gaNadhara graMtha vibhAga kreN| jisase nirmita hotA, zruta kA, dvAdazAMga bhaMDAra hai / svAnubhUti hI saccI pUjA, jinavANI kA sAra hai // 1 // pUrvApara kA virodha hotA, kiMcit na jinavANI meM / vastu svarUpa yathArtha prakAzita, karatI jaga ke prANI meM / nija para ko pahicAno cetana, yahI mukti kA dvAra hai| svAnubhUti hI saccI pUjA, jinavANI kA sAra hai // 2 // jinavANI mAM sadA jagAtI, jJAyaka svayaM mahAna ho| apane ko kyoM bhUla rahe, tuma svayaM siddha bhagavAna ho // dekho apanA dhruva svabhAva, para paryAyoM ke pAra hai| svAnubhUti hI saccI pUjA, jinavANI kA sAra hai // 3 // dvAdazAMga kA sAra yahI, maiM Atama hI paramAtama hU~ | zarIrAdi saba para yaha nyArA, pUrNa svayaM zuddhAtama hU~ | dhruva caitanya svabhAva sadA hI, avinAzI avikAra hai| svAnubhUti hI saccI pUjA, jinavANI kA sAra hai // 4 // bAhya dravya zruta jinavANI, kahalAtI hai vyavahAra se / svayaM subuddhi hai jinavANI, nizcaya ke niradhAra se || mukta sadA traya kujJAnoM se, jahAM na karma vikAra hai| svAnubhUti hI saccI pUjA, jinavANI kA sAra hai // 5 // kaNTha kamala Asana para zobhita, buddhi prakAzita rahatI hai| pAvana jJAnamayI zruta gaMgA, sadA hRdaya meM bahatI hai / zuddha bhAva zruta maya jinavANI, mukti kA AdhAra hai / svAnubhUti hI saccI pUjA, jinavANI kA sAra hai // 6 // he mAM tava suta kunda kunda, gurU tAraNa taraNa mahAna haiN| jJAnI jana nija Atma dhyAna dhara, pAte pada nirvANa haiM | Azraya lo zruta jJAna bhAva kA, ho jAo bhava pAra hai| svAnubhUti hI saccI pUjA, jinavANI kA sAra hai // 7 // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 jinavANI kA sAra jar3a cetana donoM haiM nyAre, yaha jinavara saMdeza hai| tana meM rahatA bhI nija Atama, jJAna mayI parameza hai // tattva sAra to itanA hI hai, anya kathana vistAra hai| svAnubhUti hI saccI pUjA, jinavANI kA sAra hai // 8 // mithyA buddhi kA tama harane, jJAna ravi ho sarasvatI / samyajJAna karA do mujhako, suna lo aba merI vintii|| anekAnta kA sAra samajha kara, ho jAU~ bhava pAra hai| svAnubhUti hI saccI pUjA, jinavANI kA sAra hai // 9 // syAdvAda kI gaMgA se, kujJAna maila dhula jAtA hai / jJAnI samyak mati zruta bala se, kevala ravi pragaTAtA hai| Atma jJAna hI upAdeya hai, bAkI jagata asAra hai| svAnubhUti hI saccI pUjA, jinavANI kA sAra hai ||10|| bhava du:kha se bhayabhIta bhavika jana, zaraNa tihArI Ate haiN| svayaM jJAna maya hokara ve, bhava sindhu se tara jAte haiM | Atma jJAna maya jina vacanoM kI, mahimA aparampAra hai| svAnubhUti hI saccI pUjA, jinavANI kA sAra hai ||11|| jayamAla vItarAga jina prabhu kA, yaha sandeza mahAna / cidAnanda caitanya tuma, zAzvata siddha samAna || 1 || dvAdazAMga maya jina vacana, zruta mahAna vistAra | jIva judA pudagala judA, jinavANI kA sAra | // 2 // karo subuddhi jAgaraNa, samyak mati zruta jJAna | nizcaya jinavANI kahI, tAraNa taraNa mahAna || 3 / / jinavANI kI vandanA, karUM triyoga samhAra | brahmAnaMda meM lIna ho, ho jAUM bhava pAra || 4 / / karo sAdhanA dhrauvya kI, bar3he jJAna se jJAna / jJAna mayI pUjA yahI, pAo pada nirvANa / / 5 / / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna 1 prazna 2 prazna 3 jinavANI kA sAra - sahI vikalpa cuniye (ka) jinavANI meM kisakA virodha nahIM hotA ? (a) pUrvApara (ba) paraspara (kha) vyavahAra se jinavANI kise kahate haiM ? (a) kitAba (ba) dravya zruta (ga) syAdvAda kI gaMgA meM kyA dhula jAtA hai ? (a) jJAna (ba) kujJAna (gha) hameM upAdeya kyA hai ? (a) ajJA (Ga) jinavANI meM kisakI carcA hai ? (a) vItarAgatA kI (ba) sarAgatA kI (sa) saMsAra kI laghu uttarIya prazna - - - - abhyAsa ke prazna (ka) dvAdazAMga kA sAra kyA hai ? uttara jIva judA pudgala judA yahI sampUrNa dvAdazAMga kA sAra hai| (kha) jar3a cetana kaise haiM? 1 - (sa) Upara (sa) bhAva zruta - (sa) sadjJAna (ba) kSayopazama jJAna (sa) Atma jJAna uttara - jinavara kA yaha saMdeza hai ki jar3a cetana nyAre haiN| zarIra rUpI pudgala meM rahate hue bhI AtmA jJAnamayI hai| (ga) dharma kise kahate haiM ? uttara- dharma AtmA kA zuddha svarUpa hai| dharma vastu svabhAva hai| nirvikalpa svAnubhUti ko dharma kahate haiM / dIrgha uttarIya prazna 184 (ka) anekAMta va syAdvAda kise kahate haiM ? uttara- anekAMta pratyeka vastu meM vastupane ko utpanna karane vAlI astitva nAstitva Adi paraspara viruddha zaktiyoM kA eka sAtha prakAzita honA anekAMta hai / syAdvAda - vastu ke anekAMta svarUpa ko samajhAne vAlI kathana paddhati ko syAdvAda kahate haiM / syAd = kathaMcit, vAda = kathana / jinavANI anekAMtamayI syAdvAda jJAna kI gaMgA hai| (kha) dvAdazAMga kyA hai ? unake bAraha aMgoM ke nAma likho / uttara zrutajJAna ke sampUrNa vikAsa ko dvAdazAMga kahate haiN| dvAdazAMga (bAraha aMga) nimnalikhita haiM - 1. AcArAMga 2. sUtrakRtAMga 3. sthAnAMga 4. samavAyAMga 5. vyAkhyA prajJapti aMga 6. jJAtRdharmakathAMga 7. upAsakAdhyayanAMga 8. aMtaH kRtadazAMga 9. anuttaropapAdakAMga 10. praznavyAkaraNAMga 11. vipAka sUtrAMga 12. dRSTi vAdAMga / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma kA svarUpa 4. dharma kA svarUpa cetana acetana dravya kA, saMyoga yaha saMsAra hai / nizcaya su dRSTi se nihAro, AtmA avikAra hai / rAgAdi se nirlipta dhruva kA, karo satzraddhAna hai| sata dharma zuddha svabhAva apanA, cetanA guNavAna hai // 1 // Atama anAtama kI parakha hI, jagata meM sata dharma hai| isa dharma kA Azraya gaho, taba hI mile ziva zarma hai | jinavara prabhu kahate sadA hI, bhedajJAna mahAna hai / sata dharma zuddha svabhAva apanA, cetanA guNavAna hai // 2 // jitanI zubhAzubha kriyAyeM, saba hetu haiM bhava bhramaNa kii| yaha dezanA hai vItarAgI, gurU tAraNa taraNa kI / / nija meM raho dhruva ko gaho, dhara lo nijAtama dhyAna hai| sata dharma zuddha svabhAva apanA, cetanA guNavAna hai // 3 // cinmayI zuddha svabhAva meM, jo bhavika jana lavalIna hoN| ve antarAtmA zuddha dRSTi, saba dukhoM se hIna ho // pala meM svayaM ve prApta karate, jJAna maya nirvANa haiN| sata dharma zuddha svabhAva apanA, cetanA guNavAna hai // 4 // jisameM ThaharatA na kabhI, zubha azubha rAga vikAra hai| vaha bheda se bhrama se pare, paryAya ke bhI pAra hai || jo hai vahI so hai vahI, nija svAnubhUti pramANa hai| sata dharma zuddha svabhAva apanA, cetanA guNavAna hai // 5 // saba jagata kahatA hai, ahiMsA parama dharma mahAna hai| nizcaya ahiMsA kA paraMtu, kisI ko na jJAna hai | zubha kriyAoM ko dharma mAne, yahI bhrama ajJAna hai / sata dharma zuddha svabhAva apanA, cetanA guNavAna hai // 6 // jaga to kriyA ke aMdhere meM, kaida karake dharma ko| bhUlA svayaM kI cetanA, nita bAMdhatA hai karma ko | viparIta dRSTi meM na hotA, kabhI nija kalyANa hai| sata dharma zuddha svabhAva apanA, cetanA guNavAna hai // 7 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 dharma kA svarUpa maTha meM raho tuMcana karo, par3ha lo bahuta pIchI dhro| para dharma kiMcit nahIM hogA, aura na bhava se taro | saba rAga dveSa vikalpa taja, dhruva kI karo pahicAna hai| sata dharma zuddha svabhAva apanA, cetanA guNavAna hai // 8 // nija ko svayaM nija jAna lo, para ko parAyA mAna lo| yaha bhedajJAna jahAna meM, nija dharma hai pahicAna lo / isase pragaTatA AtmA meM, acala ke valajJAna hai / sata dharma zuddha svabhAva apanA, cetanA guNavAna hai // 9 // hai dharma vastu svabhAva saccA, jina prabhu ne yaha khaa| hara dravya apane sva catuSTaya meM, sadA hI basa rahA // Atama sadA jyotirmayI, paripUrNa siddha samAna hai / sata dharma zuddha svabhAva apanA, cetanA guNavAna hai / / 10 // AnaMda maya rahanA sadA, basa yahI saccA dharma hai| isa dharma zuddha svabhAva se, nirjarita hoM saba karma haiM / rata raho brahmAnaMda meM, pAo parama nirvANa hai | sata dharma zuddha svabhAva apanA, cetanA guNavAna hai // 11 // jayamAla vItarAgatA dharma hai, saba zAstroM kA sAra / lIna raho nija meM svayaM, samajhAte gurU tAra || 1|| satya dharma ziva paMtha hai, nirvikalpa nija bhAna / bheda jJAna kara jAna lo, cetana tattva mahAna || 2 || kathanI karanI eka ho, tabhI mile ziva dhAma | saMyama tapa maya ho sadA, jJAyaka Atama rAma // 3 // dharma - dharma kahate sabhI, karate rahate karma / apane ko jAne binA, hotA kabhI na dharma // 4 // nija para kI pahicAna kara, dhara lo Atama dhyaan| isI dharma patha para calo, pAo pada nirvANa || 5 / / dharma AtmA kA zuddha svabhAva, vastu svabhAva hai| dharma kisI zubha-azubha kriyA kANDa meM nahIM hotaa| zubha - azubha puNya-pApabaMdha kA kAraNa haiN| dharma to nirvikalpa zuddhAtmAnubhUti hai, yahI satyadharma hai jo AtmA ke samasta du:khoM kA abhAva kara | paramAtma pada prApta karAne vAlA hai| aisA mahAna satya dharma AtmAnubhUti meM sadA jayavaMta ho| Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 dharma kA svarUpa prazna 1 - satya asatya cuniye (a) yaha saMsAra cetana acetana dravya ke saMyoga se banA hai| (ba) isa jagata meM zubha-azubha bhAvoM kI parakha karanA hI sat dharma hai| (sa) jitanI zubha kriyAe~ haiM, ve sabhI mokSa kI prApti meM kAraNa haiN| (da) jo bhavya jana zuddhAtmA ke anubhavI haiM, ve sabhI aMtarAtmA haiN| (i) satya to yaha hai ki dharma nirvikalpatA ko kahate haiN| prazna 2 - ati laghu evaM laghu uttarIya prazna - (ka) AtmA ke kitane prakAra haiM? nAma likhiye? uttara - AtmA ke tIna prakAra kahe haiM - bahirAtmA, aMtarAtmA, prmaatmaa| (kha) paryAya kise kahate haiM? paryAya ke kitane bheda haiM ? uttara - guNoM ke pariNamana ko paryAya kahate haiN| (satya) (asatya) (asatya) (satya) (satya) paryAya ke bheda vyaMjana paryAya svabhAva vyaMjana paryAya vibhAva vyaMjana paryAya svabhAva artha paryAra (ga) nizcaya ahiMsA kise kahate haiM ? uttara - AtmA meM rAga-dveSa Adi vikArI bhAvoM kI utpatti na honA nizcaya se ahiMsA hai| (gha) jIva kisa prakAra karmoM kA baMdha karatA hai? uttara - apane Atma svabhAva ko bhUlakara jIva zubha-azubha kriyAoM meM rAga-dveSa Adi vibhAva pariNAma karake nitya naye karmoM kA baMdha karatA hai| (Ga) hamArI kathanI aura karanI kaisI honA cAhiye ? uttara - hamArI kathanI aura karanI eka jaisI honA cAhiye taba hI mokSa kA mArga milatA hai| prazna 3- dIrgha uttarIya prazna - (ka) 'hara dravya apane svacatuSTaya meM sadA hI basa rahA' paMkti meM svacatuSTaya kyA hai ? spaSTa kreN| uttara- dravya, kSetra, kAla, bhAva ko catuSTaya kahate haiN| pratyeka dravya-jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla sadA apane svacatuSTaya meM rahate haiN| pratyeka dravya kI sattA svacatuSTaya arthAt sva dravya, sva kSetra, sva kAla, sva bhAva taka hI hotI hai| ise dravya kA svacatuSTaya kahate haiN| Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma kA svarUpa (kha) vAstavika dharma kA svarUpa kyA hai ? spaSTa kreN| uttara - 'vatthu sahAvo dhammo vastu kA svabhAva dharma hai / AtmA ke zuddha svabhAva ko dharma kahate haiN| dharma kisI zubha-azubha kriyA se nahIM hotaa| jaise- dravyaliMga dhAraNa karake maTha meM rahanA, pIchI kamaMDala dhAraNa karanA, jyotiSa vidyAdi kA upadeza denA, tIrthayAtrA, vrata tapa Adi zubha yA azubha kriyAyeM hai inase dharma nahIM hotaa| zubha kriyAyeM puNya baMdha kI tathA azubha kriyAyeM pApa baMdha kI kAraNa haiN| vAstava meM saccA dharma to nirvikalpa zuddhAtmAnubhUti hai| yahI satya dharma, jIva ke samasta duHkhoM kA abhAva kara paramAtma pada prApta karAne vAlA hai| O vidyA kI mahimA vidyA samasta guNoM kI khAna hai| vidyA aura dhana bAMTane se bar3hatA hai| vidyA dhana ko koI nahIM chIna sktaa| vinamratA binA vidyA kAryakArI nahIM hai / vidyA se rahita manuSya kA jIvana vyartha hai| vidyAvAna vyakti dhanavAnoM kA bhI dhanavAna hotA hai| vidyA se yukta vyakti ko koI Thaga nahIM banA sakatA / 188 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maoNDala, zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya prazna prathama varSa (praveza) patra prathama prazna patra - jJAna vijJAna bhAga - 1, 2 samaya-3 ghaMTA pUrNAMka- 100 noTa : sabhI prazna hala karanA anivArya hai| zuddha spaSTa lekhana para aMka die jaaveNge| prazna 1 - rikta sthAnoM kI pUrti kIjie - (aMka 2 x 5= 10) (ka) jinheM............. nAmakarma kI puNya prakRti kA udaya hotA hai, ve tIrthaMkara kahalAte haiN| (kha) sAta vyasanoM ke tyAgapUrvaka ............. kriyAoM kA pAlana tAraNa paMtha kA mUlAcAra hai| (ga) jo padArtha sevana karane yogya na hoM, ve............. kahalAte haiN| (gha) AcArya zrI jina tAraNa svAmI ne............. krAMti karake jIvoM para upakAra kiyA hai| (Ga) nija aMtarAtmA saccA ............. hai| prazna 2 - satya/asatya kathana cunakara likhie (aMka 2 x 5= 10) (ka) jina zAstroM meM tresaTha zlAkA puruSoM kI jIvana gAthA ho, use prathamAnuyoga kahate haiN| (kha) nija zatru jo ghara mA~hi Ave, apamAna vAko kiijiye| (ga) paMDita pUjA sAramata kA dUsarA graMtha hai| (gha) tIrthaMkara aneka hote haiN| (Ga) mAyAcArI, parigraha, mUrchA, mithyA mArga kA upadeza Adi tiryaMcagati kA kAraNa hai| prazna 3- sahI jor3I banAiye - staMbha-ka staMbha - kha (aMka 2 x 5=10) saMsArI aura mukta RSabhanAtha svAda lenA aura bolanA sapta vyasana corI, zikAra, mAMsa, zarAba jIva ke bheda marudevI, nAbhirAya 72 varSa mahAvIra rasanA iMdriya prazna 4 - sahI vikalpa cunakara likhiye - (aMka 2 x 5= 10) (ka) prANa hote haiM (1) bIsa (2) tIsa (3) cAlIsa (4) dasa (kha) 75 guNoM meM sammilita haiM - (1) parameSThI (2) tIrthaMkara (3) kAmadeva (4) tiryaMca (ga) karaNAnuyoga kA graMtha hai- (1) caubIsaThANA (2) mahApurANa (3) zrAvakAcAra (4) mamalapAhur3a (gha) videha kSetra meM nahIM hotA- (1) paMcama kAla (2) SaTkAla parivartana (3) 24 tIrthaMkara (4) cauthA kAla (Ga) tapa karane se hotI hai - (1) mukti (2) karma nirjarA (3) kSINakAyA (4) svarga prazna 5 - laghu uttarIya praznoM ke uttara lagabhaga 30 zabdoM meM likhiye - (koI pA~ca) (aMka 4x 5=20) (1) saMsAra meM kitane aura kauna-kauna se ratna haiM? unakA kyA karanA cAhiye? (2) dravyAnuyoga kI paribhASA likhakara udAharaNa btaaiye| (3) caudaha graMthoM ke nAma likhiye| (4) tattva maMgala ke anusAra guru kA kyA svarUpa hai, likhiye? (5) abhakSya kise kahate haiM? bheda sahita btaaiye| (6) sainI paMcedriya kise kahate haiM? prazna 6 - kinhIM pA~ca praznoM ke uttara lagabhaga 50 zabdoM meM dIjiye (aMka 645= 30) (1) ratnatraya kI sAdhanA karane kA kyA Azaya hai ? (2) tAraNa paMtha kA mUlAcAra kyA hai ? spaSTa kiijiye| (3) tIrthaMkara aura bhagavAna meM kyA aMtara hai? (4) AcArya tAraNa svAmI jI ne pUjA kA kyA svarUpa batAyA hai ? (5) rAtri bhojana kA tyAga kyoM karanA cAhiye? (6) SaTAvazyaka meM nizcaya-vyavahAra rUpakathana kA kyA Azaya hai ? prazna 7- kisI eka prazna kA uttara lagabhaga 200 zabdoM meM likhiye - (aMka 1x10=10) (a) TippaNI likheM- (1) sadAcAra (2) gatiyA~ (athavA) (ba) AdhyAtmika krAMtikArI saMta tAraNa taraNa viSaya para nibaMdha likhiye| Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maoNDala, zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya prazna prathama varSa (praveza) dvitIya prazna patra - zrI mAlArohaNa jI patra mApAra samaya-3 ghaMTA pUrNAMka- 100 noTa : sabhI prazna hala karanA anivArya hai| zuddha spaSTa lekhana para aMka die jaaveNge| prazna 1- rikta sthAnoM kI pUrti kIjie - (aMka 2 x 5 = 10) (ka) zrI jina tAraNa svAmI jI ne zrI mAlArohaNa jI graMtha meM ............. kA pratipAdana kiyA hai| (kha) OM maMtra meM............. samAhita haiN| (ga) tattva nirNaya hetu ............. tattva haiN| (gha) dharma ke svarUpa ko nahIM jAnanA ............. zalya hai| (Ga) nyAnaM gunaM caranasya suddhasya ............. tattvaM / prazna 2 - satya/asatya kathana cunakara likhie - (aMka 245 = 10) (ka) vastu ke svabhAva ko dharma kahate haiN| (kha) zrImAlArohaNa SaT Avazyaka kA yathArtha svarUpa batAtA hai| (ga) pATha Adi zuddha par3hate hue artha ko galata samajhanA ubhayAcAra hai| (gha) nizcaya se maiM aneka hU~, darzana jJAnamaya arUpI huuN| (Ga) je dharma lInA guna cetanetvaM, te suSya hInA jina suddha disttii| prazna 3- sahI jor3I banAiye - staMbha-ka staMbha-kha (aMka 245= 10) zaMkA kAMkSA SaT Avazyaka Umara kaThUmara guNavata pratikramaNa paMca udambara divrata samyakjJAna ke aMga upadhAnAcAra, vinayAcAra samyakdarzana ke doSa prazna 4 - sahI vikalpa cunakara likhiye - (aMka 245= 10) (ka) kudharma hai (1) mithyAtva (2) ajJAna (3) anAyatana (4) samyaktva (kha) siddha ke 8 guNa meM zAmila nahIM hai- (1)prabhAvanA (2) darzana (3) jJAna (4) vIryatva (ga) dRSTi kA viSaya hai - (1) padArtha (2) jJAna (3) tattva (4) astikAya (gha) kAyA pramAnaM tvaM (1)zarIraM (2) AtmanaM (3) brahmarUpaM (4) svarUpaM (Ga) AtmA kA kauna sA lakSaNa dharma hai - (1) jJAna (2) darzana (3) cetanA (4) vIrya prazna 5- kinhIM pA~ca praznoM ke uttara lagabhaga 30 zabdoM meM likhiye - (aMka 4-5-20) (1) kisI eka gAthA kA zuddha rUpa likhakara usakA artha spaSTa kIjie? (2) paMktiyA~ pUrNa kIjie - (ka) saMmikta suddhaM ....... Sima uttmaadhyN| (kha) je sapta tattvaM ....... suddhAtma tattvaM / (3) AtmA anaMta guNoM kA dhArI hai phira yaha nirbala, parAzrita, parAdhIna kyoM rahatA hai ? (4) paribhASA likhiye-zalya, saMsAra, samyakdarzana, anaMta ctusstty| (5) kevalajJAna kI kyA vizeSatA hai? (6) rAgAdi bhAva aura puNya-pApa kA AtmA se kyA saMbaMdha hai? prazna 6- kinhIM pA~ca praznoM ke uttara lagabhaga 50zabdoM meM dIjiye (aMka 645= 30) (1) gAthA 7 ke AdhAra para Atma svarUpa kI mahimA aura Atma darzana kI preraNA kA svarUpa likhie| (2) 'zuddha samyaktva kI guNamAlA gUMthane kA puruSArtha karo' isakA kyA abhiprAya hai? (3) tattva, padArtha, dravya, astikAya ko spaSTa kara bheda-prabheda likhie| (4) 75 guNa kauna se haiM, bheda sahita spaSTa kIjie? (5) mUlaguNa kise kahate haiM ? nAma sahita varNana kiijie| (6) jainAcAryoM ne dharma ke saMbaMdha meM kyA dezanA dI hai? prazna 7 - kisI eka prazna kA uttara lagabhaga 200 zabdoM meM likhiye - (aMka 1x10=10) (a) vivecana kIjie- samyagdarzana,pratimA evaM vratAcaraNa (athavA) (ba) samyakdRSTi sAdhaka kA kartavya evaM 'kAyA pramAnaM tvaM brahmarUpaM' ko spaSTa kiijie| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ m maoNDala prazna patra zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya prathama varSa ( praveza) tRtIya prazna patra chahaDhAlA samaya - 3 ghaMTA noTa : sabhI prazna hala karanA anivArya hai| zuddha spaSTa lekhana para aMka die jAveMge / prazna 1 - rikta sthAnoM kI pUrti kIjie - (ka) chahaDhAlA meM kula . ....... pada haiN| ------------- (kha) tIvra karmodaya meM yukta na hokara jIva puruSArtha dvArA maMda kaSAya rUpa pariNamita ho, vaha........ so dvividha vicAro / (ga) samyakdarzana jJAna carana (gha) deha jIva ko eka gine. (Ga) pUrNa nirAkula. . tattva mudhA hai| *****........ kI prApti arthAt jIva kI saMpUrNa zuddhatA vaha mokSa kA svarUpa hai| prazna 2 - sahI vikalpa cunakara likhiye (ka) naraka kI bhUmi nahIM hai - (kha) bhavanavAsI, vyaMtara va jyotiSa hote haiM(ga) jo jIva nigoda se nikalakara anya paryAya (gha) ekeMdriya ke bheda haiM - - - (Ga) Atma svarUpa ko bhUlakara moha meM pha~sanA hai prazna 3 - satya / asatya kathana cunakara likhie - (ka) Atmahita kisameM hai ? (gha) mokSa kA mArga kyA hai ? prazna 5 - kinhIM pA~ca praznoM ke uttara likhiye / - (1) paMkaprabhA (2) mAdhavI (1) sacce deva (2) vaimAnika ko prApta karake punaH nigoda meM utpanna (1) nityanigoda (2) nArakI (1) dasa (2) gyAraha - ( 1 ) jIvana (2) maraNa ....... (ka) saMsAra paribhramaNa kA mukhya kAraNa mithyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritra hai / (kha) prayojana bhUta kevala AtmA hai / (ga) paradravya jIva ko lAbha-hAni pahu~cA sakate haiN| (gha) trasa tathA sthAvara jIvoM kI hiMsA karane aura phUla, phala, tela car3hAne se dharma hotA hai| (Ga) maiM sukhI hU~, maiM garIba hU~, ye dhana sampatti mere haiM, ye strI putrAdi mere haiM, aisI mAnyatA / prazna 4- eka zabda meM uttara likheM hai / 191 ( aMka 2x5 10) prazna 7 - (ka) heya jJeya upAdeya para TippaNI likhie / (kha) narakoM ke duHkhoM kA varNana pahalI DhAla ke AdhAra para kiijie| (athavA ) dUsarI DhAla kA sArAMza apane zabdoM meM karate hue rucikara chaMda likhie / pUrNAMka - 100 ( aMka 2 x 5 = 10) (3) dhUmaprabhA (4) bAlukAprabhA (3) pazu (4) deva hote haiM, unheM kahate haiM - (3) manuSya (4) itara nigoda (3) tIna (4) pA~ca (3) paribhramaNa ( 4 ) mokSa ( aMka 2x5 = 10) ....... ( aMka 2x5 = 10) (kha) dharma kA mUla kyA hai ? (ga) naya ke kitane bheda haiM ? (Ga) dharma se dUra rahanA / rakhanA kyA hai ? (1) guNasthAna kI paribhASA evaM bheda likheN| ( aMka 4 x 5 = 20 ) (2) 'mokSamahala kI parathama sIr3hI' kA bhAvArtha likheM / (3) tIsarI DhAla kA koI 1 chaMda artha sahita likheN| (4) upayoga kyA hai ? bheda sahita spaSTa kIjie / (5) paMktiyA~ pUrNa kareM- (ka) ekAntavAda . dena trAsa (kha) jIva ajIva ura Ano / (6) sAta tattvoM kA svarUpa likhakara kinhIM do tattvoM kA viparIta zraddhAna batAiye / prazna 6 - (ka) aMtara batAiye - (2) trasa sthAvara (1) grahIta - agrahIta mithyAtva (koI do) " ( aMka 6 x 5 = 30) (3) saMjJI asaMjJI jIva (4) nirjarA aura mokSa tatva kA viparIta zraddhAna (kha) koI tIna paribhASAe~ likhie kuguru, prayojana bhUta tattva agrahIta mithyAcAritra, kudharma, nizcaya samyaktva (ga) aMtarAtmA, bahirAtmA kA svarUpa spaSTa kiijie| (gha) paramAtmA kA lakSaNa, bheda sahita batAiye / (Ga) chaha dravyoM ke svarUpa ko tIsarI DhAla ke AdhAra para spaSTa kiijiye| (athavA ) samyaktva ke paccIsa doSoM para prakAza ddaaliye| ( aMka 1x10 = 10 ) Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 mADala prazna 4 patra zrI tAraNa taraNa mukta mahAvidyAlaya prathama varSa (praveza) caturtha prazna patra - mamalapAhur3a, deva guru zAstra pUjA samaya -3 ghaMTA pUrNAMka-100 noTa : sabhI prazna hala karanA anivArya hai| zuddha spaSTa lekhana para aMka die jaaveNge| prazna 1 - satya/asatya kathana cunakara likhie - (aMka 245= 10) (ka) tattvaM ca naMda Ananda mau, ceyanananda subhaau| (kha) dipta dipti taM disTa samu, dipta disTa sama bheu| (ga) karma jIva dravya hai| (gha) AtmA zuddha parama zreSTha jinasvarUpa hai| (Ga) parama deva paramAtmA jo anaMta catuSTaya sahita apane jJAna svabhAva meM lIna haiN| prazna 2 - rikta sthAnoM kI pUrti kIjie - (aMka 245=10) (ka) parama deu ............. sahiyo, nantAnaMta suditttthii| (kha) ............ parokSa rUpa se lokAloka ko jAnate haiN| (ga) parama ............. bhAva hI parama dharma meM sahakArI hai| (gha) ............. bhAva saMsAra ke bIja haiN| (Ga) ramane ramiyo ............., bhaya salya saMka vilyNtu| prazna 3- sahI vikalpa cunakara likhiye (aMka 245 = 10) (ka) arasa, arUpI, asparzI vizeSaNa haiM- (1) ajIva (2) pudgala (3) jIva dravya (4) dharma (kha) ghAtiyA-aghAtiyA kA kSaya hotA hai - (1) arihaMta (2) siddha (3) AcArya (4) sAdhu (ga) dhyAna kA bheda nahIM hai - (1) Arta (2) raudra (3) dharma (4) karma (gha) cetana aru para dravya kA hai............ saMyoga- (1) Aja kA (2) kala kA(3) anAdi kA (4) Adi kA (Ga) sakala paramAtmA ke kina karmoM kA ghAta hotA hai-(1) ghAtiyA (2) vedanIya (3) aghAtiyA (4) mohanIya prazna 4 - sahI jor3I banAiye - staMbha- ka staMbha-kha (aMka 2 x 5= 10) arihaMta haiM nikala paramAtmA sarva vizuddha nirmala sarvajJa cinmaya sakala paramAtmA vItarAgI sadguru nirgrantha nizcela kuguru upalanAva arihaMta parameSThI prazna 5- (ka) sadguru aura kuguru meM aMtara btaaiye| (aMka 4-5-20) (kha) koI do paribhASAe~ saMkSipta meM likhie - dhyAna, sakala paramAtmA, nikala paramAtmA (ga) paMktiyA~ pUrNa kIjie -(1) nispRha akiMcana ............ nita nmn| (2) arihaMta haiM...............maiM vNdnaa| (gha) nikala paramAtmA kI vizeSatAe~ likhakara batAiye ki hama nikala paramAtmA kaise bana sakate haiM? (Ga) ghAtiyA-aghAtiyA karmoM ke kSaya se kauna se guNa pragaTa hote haiM ? (athavA) dhyAna ke bheda-prabheda likhie| prazna 6 - kinhIM pA~ca praznoM ke uttara lagabhaga 50 zabdoM meM dIjiye - (aMka 645-30) (1) dharma dIpti gAthA kI cAra paMktiyA~ likhakara artha btaaiye| (2) Asrava aura baMdha tattva ko spaSTa kiijie| (3) kammaha kamma sahAI kA artha likhakara karma kA svarUpa gAthA ke AdhAra para likhie| (4) bhAvArtha likhie - dharama dhammu paramappaya sahiyo, parama bhAu uvlddhii| parama niraMjanu aMjana rahio, mamala bhAva siva siddhii|| (5) AcArya zrI jina tAraNa svAmI kA mamalapAhur3a graMtha kahane kA kyA uddezya hai ? vivecana kiijiye| (6) deva dipti gAthA kI kinhIM cAra paMktiyoM ko zuddha rUpa meM likhiye| prazna 7 - dharma dipti, dhyAvahu phUlanA meM se kisI eka kA sArAMza likhiye| (aMka 1x10=10)