________________
પ્રસ્તાવના
આમ હિન્દુસ્તાન માટે હિન્દુઓને દેશ’ એ પ્રયોગ–અર્થ આ યુણિ કરતાં પ્રાચીન કાઈજેન કે અજૈન ભારતીય કૃતિમાં હોય એમ જાણવામાં નથી. * અવેસ્તન વેન્દિરાદ (૧,૧૮)માં હમ હિન્દુ' એ ઉલ્લેખ છે? અને ડેરિયસ (Darius) કે જે ઈ. સ. પૂર્વે પર૨-૪૮૬માં થઈ ગયે તેના બહિસ્તાન ખડક પરના શિલાલેખમાં “સ્પષ્ટપણે હિ (ન)દુ એ ઉલેખ છે.
હિન્દુકુશ–હિન્દુ સંબંધી વિચાર કરતાં મને “હિન્દુકુશ’ શબ્દનું અને હિન્દુઓને લગત અંકુશ એવી એની રમુજમાં સૂચવાતી વ્યુત્પત્તિનું પણ સ્મરણ થાય છે. આવું નામ નિસીહચુણિમાં કઈ સ્થળે વપરાયું છે એમ કુરે છે.
હિન્દુકુશને પરામિએસ (Parapamisos) કહેલ છે. એને ૪માટેનું સંસ્કૃત નામ ઉ૫રિ-સ્પેન છે, જ્યારે અવેસ્તામાં એને ઉપાઈરિસએન” કહેલ છે.પ.
મેગાસ્થનિસના ઈન્ડિકા (Indica)ના જે. ડબલ્યુ. મેક-ફ્રિન્ડલ (Marindle) દ્વારા કરાયેલા અંગ્રેજી અાવાદ નામે Ancient India as described by Megasthenes and Arrianhi પૃ. ૧૮૬માં હિન્દુકુશ વિષે ઊહાપોહ છે. આને કેટલાક ઈન્ડિકસ - ૧ જુએ The Cambride History of India Volume 1 Ancient India (P. 324).
૨ જુઓ C. H. I. (Vol. I. p. 335). . | ૩ આનાં બીજું પણ રૂપે છે: Paropamisos, Paropamissos અને Paropanisos.
૪ જુઓ C. H. J. (Vol. I. p. 327).
૫ જુઓ ડૅ. સ્વાઇન લેખ એ સાતમી પ્રાચ્યવિદ્યા મહાસભા વિએનામાં મળી તેને અંગે લખાયો હતો.