________________
२४८
ષોડશક પ્રકરણ
[ વ્યાખ્યાન
મૂળમાં જવાની જરૂર
અહીં આગળ પણ આપણને આવી પડતાં દુઃખને ઉપાય કરીએ. તાવ, ઝાડા વગેરેનો ઉપાય કરીએ, પણ તેની જડ તપાસી નહિ. કારણ ન જણાય અને તે ખસેડાય નહિ ત્યાં સુધી કાર્યને ખસેડાય નહિ. જ્યાં સુધી બાવળીઓ ખા નથી ત્યાં સુધી કાંટા વિખેરાય નહિ. જેમ અહીં આગળ આધિ અને વ્યાધિના કારણોને નાશ કરવામાં ન આવે ત્યાં સુધી દુઃખને નાશ કરવા માટે ચાહે એટલે ઉપાય કરે તે પણ ભવિષ્યના દુઃખને નાશ થાય નહિ. વર્તમાન દુઃખેને નાશ થાય તે બહેત્તર. બાહ્ય ઉપચારે તે કર્મના વાયદા
પ્રાચીનકાળના રાજાઓ મહેતલ માંગે નહિ. વાયદો કોણ કરે? લેણદાર લેવા આવ્યું હોય, કાલ પરમ દહાડે આપશું તે વાયદે કેણ કરે? તે કથળીમાં કાણું હોય તે. ભરેલી હોય તે વાયદો ન કરે. આપણે દરેક રંગને ઉપાય કરી લીધું અને વાયદે કર્યો પણ રોગ મટયે નથી. અત્યારે લગીર બંધ કર્યો. ભવિષ્યમાં આવવાને. કારણ કે જ્યાં સુધી અસાતાની વ્યાધિરૂપ જડ ખસેડી નથી ત્યાં સુધી તમારી દવા-ઉપાથી ખસેલું દર્દ–દુઃખ તે હંમેશ માટે ખસેડેલું સમજવું નહિ. જગતના જે બાહ્ય ઉપચારો તે કર્મના વાયદા. ત્યારે મહાપુરુષે કર્મને વાયદે ન કરે, તે તે ઉદીરણું કરીને વેદે. જેમ આગળનું ન પાકતું હોય તે વ્યાજ કાપીને પતાવી દે. કેટલાક વાયદે કરે અને કેટલાક કહેવડાવીને દઈ દે. પ્રાચીન પુરુષે કહેવડાવીને દઈ દેનારા હતા.
