________________
ત્રેવીસમું ]
સદ્ધર્મદેશના
૨૬૫
સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચમાં આવ્યા ત્યારે જીવન, તેનાં સાધન, થાન, શરીર અને સંતાન તેને વિચાર થયે. તેનાં રક્ષણ અને વૃદ્ધિમાં પ્રયત્ન થયે એટલે જડ-જીવનમાં પ્રયત્ન થયાં. જડ-જીવન શાથી?
જીવનું જીવન બે પ્રકારે છેઃ (૧) જડ-જીવન અને (૨) જીવ-જીવન. આ જે દશે પ્રાણો તે જડના આધારે જીવન. કાનના પુદ્ગલો હોય ત્યાં સુધી સાંભળવાની તાકાત રહે છે. તેમ ચક્ષુ, નાક, જીભ અને સ્પર્શના વગેરેની તાકાતમાં સમજવું. મન, વચન, કાયાના લાયક પુદ્ગલે હેય તે પ્રગની તાકાત. શ્વાસે શ્વાસ, આયુષ્યને લાયક પગલે મળ્યા છે તે પ્રમાણે કરી શકીએ. જડ મળ્યા ખરા પણ જડના ઘેર ગરાણે મેલાયલા. તમારે કામ પડે ત્યારે ઉપયોગ કરી લે, પણ માલિક તમે નથી. જેને ત્યાં ગરાણે મૂક્યું હોય તે સારો હોય તે વિવાહને વખતે તેની પાસેથી મેળવીએ છીએ. તેમ આ બેઈમાની સાથે ચાલે છે. તેમ આ જીવન ગીરવી દશામાં. તેમાં પાંચ ઈન્દ્રિય, ત્રણ
ગ, શ્વાસેવાસ અને આયુષ્ય એ ગીરવી મૂકાયેલું જીવન. તેની મહેરબાની હોય તે ઉપયોગ કરી શકીએ. તેની કફા મરજી હોય તે તેનો ઉપયોગ ન કરી શકીએ. તેનો ઉપયોગ કરવાની તાકાત તમારી નથી. જેને ત્યાં ગરાણે મૂક્યું હોય તેની મહેરબાનીથી ઉપયોગ કરી શકીએ; તેના ઉપર આપણે દવે નહિ. આ જ પિતાનું જીવપણું અને ત્યાં ગરાણે મૂકયું માટે તેનું નામ “જડ-જીવન” કહીએ છીએ. પારકા
