________________
૧૮૦
ષોડશક પ્રકરણ
[ વ્યાખ્યાન
બાદશાહ અને બીરબલ
આપણા વિચારે તે એ મનુષ્યપણાની કિંમત જ નહિ, કેમ? પાદશાહને જેમ ખાજાના ભૂકાની કિંમત નહિ તેમકેમ? તે બાદશાહ અને બીરબલ ગેખમાં બેઠા છે. તેવામાં ત્યાંથી એક ભિખારી નીકળે. તેને જોઈને બાદશાહે બીરબલને પૂછયું કે હે બીરબલ! આ ભિખારી દૂબળ કેમ છે? ત્યારે બીરબલે કહ્યું કે જહાંપનાહ! તેને ખાવાનું નથી મળતું માટે દૂબળે છે. ત્યારે બાદશાહે કહ્યું કે સાલે, ગદ્ધો, બેવકૂફ ખાવાનું ન મળે તે ખાજાને ભૂકે ખાય પણ ભૂખ્યો કેમ રહે? વાત સાચી. પાદશાહ સમજણે થયે, ઉછર્યો અને વર્તે છે પાદશાહતમાં તેથી એને જગતને ખ્યાલ નથી. તેથી પિતે પિતાની સ્થિતિ દેખે છે કે ભૂકે ફેંકી દેવાની ચીજ છે. બીજી ચીજો ભાંગતાં કરચ પડે તે નિયમ નહિ. બાજું આખું ખવાય નહિ. અને તેની કરચ પડ્યા વિના રહે નહિ તે કરચ પાદશાહ વીણવા બેસે નહિ. માટે પિતાની અપેક્ષાએ કહે છે કે ભૂખે કેમ રહે છે? તે (ભૂકો) ખાઈને પેટ ભરે. આ બાદશાહે કહ્યું સાચું. પણ શ્રોતાની અપેક્ષાએ કે જગતની અપેક્ષાએ વિચારે તે ખાજાં જેવાં કેટલાકને તે મુશ્કેલ છે તે પછી ભૂકે ક્યાં? તેમ આ જીવ પણ એકલે પિતાના જીવનને વિચાર કરે છે. તેથી મનુષ્યપણું દુર્લભ નથી પણ સ્વાભાવિક છે. કેમ? તે પાદશાહ જગતની દષ્ટિએ જુવે તે ખાજાં કેટલાકને મળવાં અને જેવાં મુશ્કેલ! પણ આપણે આપણું જીવનને જ વિચાર કરીએ તે મુશ્કેલ ન લાગે.
