________________
સત્તરમું]
સદ્ધરદેશના
૧૭૯
છે. અનાદિ કાળથી રખડવાનું થાય છે તે પહેલાં ધ્યાનમાં કોને આવે? જેઓ પિતાની જીદગીને જેલ સ્વરૂપમાંથી પલટાવીને મહેલ સ્વરૂપમાં લાવવા માંગે તેને ભવિષ્યના વિચારો આવે. મહેલ સ્વરૂપ ન કરવા માગે તે પિતાની જીંદગીને જેલ સ્વરૂપ સખી આ ભવના વિચાર કરે. હું અહીંથી ચાલીશ ત્યારે. મારું શું થશે એવા ભવિષ્યના વિચારે જેને ન આવે તેને ભૂત કાળના વિચારે ક્યાંથી આવે ? પહેલા કયા વિચારેની જરૂર? ભૂત કે ભવિષ્યના. ભવિષ્યની પ્રતીતિ માટે ભૂતના અને ઉદ્યમને માટે ભવિષ્યના વિચારની જરૂર છે. જ્યાં સુધી ભૂત કાળના જીવનનો, તેમાં કરેલાં કર્મોને, તેનું આ ફળ તેને વિચાર કરવાની જરૂર છે.
આ જીવન પણ એનું ફળ છે. આથી કેટલીક જગ્યા પર મનુષ્યને વૃક્ષ ગણીને મનુષ્યરૂપી વૃક્ષેના ફળ જણાવ્યાં છે. જ્યારે જગતમાં દેખીએ તે ફળને સ્વભાવ ભેગમાં આવે અને પાછો ન ઉત્પન્ન કરે. ફળમાં જ જે સ્વભાવ છે તે ભેગમાં આવે. અને તેને એ અંશ હોય છે કે જેમાંથી આખું વૃક્ષ ઊભું થાય. તેમ આ જીવન એ કર્મનું ફળ છે. આ જીવન જીવીએ, તેમાં જે કર્મો કરીએ તેનાથી બીજું જીવન થાય. પરંતુ આ જીવન એ અમુક કર્મો દ્વારાએ આવ્યું તે પ્રતીતિ ક્યારે? તે ભૂત કાળના વિચાર કરીએ ત્યારે. આ મુશ્કેલ એવી મનુષ્યની જીદગી તે આપણને કેમ મળી ? આપણે જ્યારથી સમજણા થયા, આપણને અક્કલ ક્યારથી આવી? કહો કે ગમે ત્યાંથી આવી પણ આવી તે મનુષ્યપણામાં જ.
