________________
તેરમું]
સદ્ધર્મદેશના
૧૩૫
સારાદૂ૦ આ વિચાર કરીએ ત્યારે ભદ્રબાહુસ્વામીએ જે લક્ષણ કર્યું કે અનાર્યથી ભિન્ન તે “આર્ય છે. જેમાં ધર્મ એવા અક્ષરે સ્વપ્ન પણ ન હોય તે જનસમુદાય “અનાર્ય. અને જેને ધર્મની તમન્ના હોય તેને “આર્ય' કહીએ. માટે આર્ય માત્ર ધર્મની ઈચ્છાવાળે છે, પણ ધર્મ તે ઈન્દ્રિય અને વ્યવહારને વિષય નથી. મતભેદ કયાં છે?
જગતમાં ઈન્દ્રિય અને વ્યવહારના વિષયમાં કઈને મતભેદ હોતું નથી. ચાહે પૂર્વ છેડાથી પશ્ચિમ છેડે જાઓ. ત્યાં બેને બે “ચાર કહેશે પણ કઈ પાંચ નહિ કહે. તેમ ગેળને મીઠાશવાળો અને લવણને ખારું કહેશે, પણ બીજું નહિ કહે. માટે તેમાં મતભેદ નહિ પડે. પણ જગતમાં જે બુદ્ધિને વિષય હેય કે જે અકકલને વિષય હોય ત્યાં મતભેદને અવકાશ છે. તમારે બજારમાં કઈને મંદી અને કેને તેજી લાગે તેમાં મૂઓં કેણ બેય રાજા પરસ્પર લઢે છે, બેય જીતનારા છે. એકેને હારવાનું લાગતું નથી. તેથી જણાવે છે કે ભવિષ્યના, અક્કલ-બુદ્ધિના વિષયમાં મતભેદ હોય છે પણ મતભેદ ન હોય તેમ નથી. ઇન્દ્રિય અને વ્યવહારના વિષયમાં મતભેદ રહેલ છે. તે પછી આ તે “ધર્મ” શબ્દ. એ ઘણે સહેલે પણ તેના દાખલા, ગુણ વગેરે વિચારીએ ત્યારે મુશ્કેલ. ધર્મનું નિરૂપણ કેણ કરી શકે?
પહેલા તે આ આત્મા “જીવ પદાર્થ દેખે. જ્યારે શુદ્ધ પરિણતિ થાય તેને ધર્મ અને અશુદ્ધ પરિણતિ થાય ત્યારે તેને અધર્મ માનનારે થાય. પણ “જીવ પદાર્થ ન દેખે
