________________
સેળયું ]
સદ્ધર્મદેશના
૧૭૧
વ્યવહારથી નાના બચ્ચાને “મનુષ્ય” કહે છે, પણ પાછા કહો છે કે માણસાઈ હજી નથી આવી. એક બાજુ “મનુષ્ય કહે છે, અને પાછા વળી “માણસાઈ નથી એમ કહો છો. કેમકે માણસાઈ વગર મનુષ્ય બન્યું ક્યાંથી ? અમે જે કહેવા માગીએ છીએ, તે બીજી વાત. તમે તો વ્યવહારની કુશળતાને “માણસાઈ કહે છે તેથી બચ્ચું મનુષ્ય છતાં પણ માણસાઈમાંથી બાતલ કરે છે. તેમ જેઓ દીર્ઘકાલિકી સંજ્ઞાવાળા મનવાળા, મરણ સુધીની અવસ્થાને ખ્યાલ કરનારા છતાં પણ તેને શાસ્ત્રકાર કહે છે કે હજી વિચારવાળા નથી. તે પછી વિચારવાળા કોણ ગણાય? તે ગયા ભવ અને આવતા ભવની સમજ, વિચાર કરાવે તે જ “વિચારવાળાસમજવાળે ગણાય. • ત્રણ સંજ્ઞાઓ
દષ્ટિવાદ સંજ્ઞા આવે ત્યાં કંઈક હશે. તેમ મૂકી પણ દે. માટે ત્રણ વસ્તુ કહેવી પડી. તે તે દુનિયામાં સિદ્ધ છે. (૧) ઘ સંજ્ઞા-જેમ સ્થાવરમાં વેલાઓ. જે વાડ આમ હોય તે તે બાજુ વેલો આવશે પણ બીજી બાજુ નહિ જાય. કેમ? સંજ્ઞા છે. એઘ સંજ્ઞા ઝાડ માત્રને છે. - (૨) હેતુવાદિકી-વિષયને અંગે દેડવું તે બેઈન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય વગેરેમાં છે.
અતીત અને અનાગતના વિચારની સંજ્ઞા મનવાળે ન હોય, તેથી મનવાળા ને અતીત અનાગતવાળે તે કઈ દષ્ટિમાં? દષ્ટિવાદિકીમાં. દષ્ટિવાદની જડ જ તે જગ્યા પર કે જીવને ગયા ભવમાં તેવા કર્મો બાંધ્યાં તેથી આ જન્મ
