________________
પ્રસ્તાવના
વાત પૃ. ૧૮૦માં, લુચ્ચી વહુનું દૃષ્ટાંત પૃ. ૨૬૨માં અને ચિતારા. અને ભરવાડની કથા પૃ. ૨૩૮–૯માં અપાયેલ છે.
કાણું હાથણી અને બે વિદ્યાર્થીઓ નામની જે વાર્તા પૃ. ૧૫૪–૫માં અપાઈ છે તે જૈન શાસ્ત્રમાં જે ચાર પ્રકારની બુદ્ધિ પૈકી “વૈનાયિકી' બુદ્ધિના ઉદાહરણરૂપ છે. આ વાર્તા સંક્ષેપમાં પાઇયમાં આવસ્મયગુણિણ (ભા. ૧, પત્ર ૫૫૩)માં છે. હરિભાસૂરિ ની આવસ્મયની ટીકા (પત્ર ૪ર૩ આ)માં પણ લગભગ આ જ વાર્તા છે. નંદી (ગા. ૬૭ )ની મલયગિરિમૂરિકૃત વૃત્તિ (પત્ર ૧૬૦ અ )માં આ વાર્તા સંસ્કૃતમાં. છે. આ વાર્તાનું સૂચન આવસ્મય-નિજજુત્તિ (ગા. ૯૪૪)માં નિમિત્તે’ શબ્દથી કરાયું છે.
વિશિષ્ટ શબ્દ-–વ્યાખ્યાનમાં કોઈ કોઈ વાર એવા શબ્દો વપરાય છે કે જે કેટલાકને અપરિચિત હોઈ અપ્રચલિત જણાય અને એને અર્થ સમજતાં મુશ્કેલી પડે. આવા કેટલાક શબ્દો અહીં હું છું –
આયંદે (પૃ. ૧૪૮)–આ ફારસી શબ્દ છે. એના (૧) હવે પછી, ભવિષ્યમાં અને (૨) સરવાળે એમ બે અર્થ છે. પહેલે અર્થ અત્ર પસ્તુત છે.
આંધણ (પૃ. ૧૨૮)–જેને અહીં સુરતમાં આધરણ” કહે છે તેને અન્યત્ર ધરણુ, આંધણુ, આંધણ કે ધણું કહે છે. આને અર્થ “અનાજને બાફવા કે રાંધવા માટે ઊકળવા મૂકેલું પાણી થાય છે.
૧ મૂલ સર્વાસ્તિવાદના વિનયવસ્તુ (પૃ. ૨૯-૩૦)નું આ સ્મરણ કરાવે છે. અહીં ચતુર શિષ્યનું કામ રાજા બિંબસારને પુત્ર છવક કરે છે.
૨ રાયપણઇજજ અને પહાવાગરણની ટીકાની મદદથી જેમ અર્થશાસ્ત્ર (અધિ. ૨, અ. ૧, પૃ. ૪૬)માંના દ્રણમુખ અને ખાવટિક શબ્દ સમજાય છે તેમ આ અર્થશાસ્ત્ર (અધિ. ૫, અ.૫ પૃ. ૨૫૩)માંના
ચ, અપસવ્ય, તૃણ, શીતા ઇત્યાદિનું સ્વરૂપ સમજવામાં આ ચાર પ્રકારની બુદ્ધિનું વિવરણ સહાયક બને છે.
