________________
ષોડશક પ્રકરણ .
[ વ્યાખ્યાન
$6
સુખમાં પ્રવવાવાળા જીવેની મૂળ જડ શાસ્ત્રકાર ક્યાં ગણે છે ? વિકલેન્દ્રિયમાં જેને મન વિચારશક્તિ નથી તે માત્ર વર્તમાન સુખને દેખનારા છે. ભવિષ્ય ન જોવું તેમજ ભવિષ્ય ઉપર દૃષ્ટિ ન કરવી પણ વર્તમાનની ષ્ટિ રાખવી તેની જડ મનની શક્તિ વગરની ઇન્દ્રિયની ન્યૂનતાને આભારી છે. મનની શક્તિવાળાનુ કાર્ય ભવિષ્યને વિચારવાનુ છે. ટીનુમૈયા: પ્રારમ્મા મતિમતામ્ ” બુદ્ધિશાળીએ ફળના જ અનુસારે ક્રિયામાં પ્રવૃત્તિ કરે. અર્થાત્ વર્તમાનની સુંદરતા અસુ’દરતા ન જુએ, બુદ્ધિશાળી જે પ્રયત્ન કરે તેમાં તત્કાલ શું તે દેખવાનુ' નહિ, પણ તેનુ ફળ અને તેનુ પ વસાન યાને પરિણામ ક્યાં આવે છે તે વિચારવાનુ હોય છે, તેને દેખીને તે કરનારાને ‘ બુદ્ધિશાળી ’ ગણીએ છીએ. ૩૯ બુદ્ધિશાળી નહાતા. જગતમાં ડાહ્યા પુરુષો-અક્કલવાન મનુષ્યેા ભવિષ્યનું ફળ-પર્યવસાન અને પિરણામ ગણે તેને આધારે પ્રવૃત્તિ કરે અને તેને ‘ બુદ્ધિશાળી’ ગણે.
કાના જન્મ જેલ જેવા અને કાના મહેલ જેવા !
૨
વિકલેન્દ્રિયની જે દશા છે તે જ વમાનના સુખને માનનારાની દશા છે. તેની સંજ્ઞા કઈ? હેતુવાદ્દિકી. જગતમાં દીર્ઘ કાલની સ’જ્ઞાવાળા તે જ કે જે ઇન્દ્રિયા અને મનની સંપૂર્ણ શક્તિવાળા છે. તેમને જ દીર્ઘકાલની દૃષ્ટિ ધારણ કરનારા ગણાય, અને એને સમજનારા હોય તેને ‘સ'સી' કહેવામાં આવે. જે લાંબા કાળને વિચાર કરનારા હોય તેને જ વિચારવાળા ગણ્યા. કીડી એક જોજનથી ગધને પારખે ત્યારે આપણે તે મુઠ્ઠીમાં હોય તો પણ ન પારખીએ. કીડી એક
--
