Jain Darshanna Vaigyanik Rahasyo

Author(s): Nandighoshvijay
Publisher: Bharatiya Prachin Sahitya Vaigyanik Rahasya Shodh Sanstha

Page 43

2
આઇન્સ્ટાઇનના સુવિખ્યાત સમીકરણ E=mc2 સંબંધી ખોટી માન્યતાઓ
E=mc2 એ, આ સદીના મહાન વિજ્ઞાની આઇન્સ્ટાઇને આપેલ સુપ્રસિદ્ધ સમીકરણ સૂત્ર છે. અને તે આઇન્સ્ટાઇનના વિશિષ્ટ સાપેક્ષતા સિદ્ધાંત (Special Theory of Relativity) સાથે સંબંધ ધરાવે છે.
આઇસ્ટાઇને આ વિશિષ્ટ સાપેક્ષતા સિદ્ધાંતનો વિકાસ તેણે પોતે સ્વીકારેલ બે પૂર્વધારણાઓના આધારે કરેલ છે. વિજ્ઞાનની પરિભાષામાં પહેલાંથી જ સત્ય તરીકે સ્વીકારી લેવામાં આવેલ આવી પૂર્વધારણાઓને postulates કહેવામાં આવે છે. તે નીચે પ્રમાણે છે.
1. કોઈપણ ભૌતિક સૂક્ષ્મ કણ અથવા પદાર્થનો વેગ, પ્રકાશના વેગ કરતાં ઓછો જ હોય છે.
2.
પ્રકાશ અર્થાત્ પ્રકાશના ફોટૉન કણોનો વેગ હંમેશાં અચળ (constant) હોય છે અર્થાત્ પ્રકાશના સ્રોતના વેગની, તેના પોતાના પ્રકાશના વેગ ઉપર ક્યારેય કોઈ અસર થતી નથી.
ઉપર બતાવેલ પૂર્વધારણાઓમાંથી બીજી પૂર્વધારણા પ્રમાણે E=mc2 સૂત્રમાં E, પદાર્થ અથવા કણની શક્તિ દર્શાવે છે, m, પદાર્થ અથવા કણનું દ્રવ્યમાન દર્શાવે છે. જ્યારે ૮ પ્રકાશનો વેગ દર્શાવે છે, જેનો અચળ (constant) તરીકે સ્વીકાર કરેલ છે.
સામાન્ય રીતે, લગભગ બધા જ શિક્ષિત મનુષ્યો, જેઓએ ભૌતિકશાસ્ત્ર અથવા તો આઇન્સ્ટાઇનના વિશિષ્ટ સાપેક્ષતા સિદ્ધાંતનો બરાબર કાળજીપૂર્વક અભ્યાસ નથી કર્યો, તેઓ માને છે કે (1) દ્રવ્યમાન (mass) અને શક્તિ (energy), બંનેનું એક બીજામાં રૂપાંતર થઈ શકે છે. (અલબત્ત, વિજ્ઞાનમાં આ વાત સિદ્ધાંત તરીકે સર્વસ્વીકૃત છે જ, તોપણ દરેક સ્થાને, દરેક પરિસ્થિતિમાં એ શક્ય હોતું નથી.) (2) કોઈપણ ભૌતિક પદાર્થ કે કણમાં રહેલી કુલ શક્તિ તેના દ્રવ્યમાનને પ્રકાશના વેગના વર્ગ વડે ગુણવાથી જે આવે, તેના જેટલી હોય છે.
વસ્તુતઃ E = mc સમીકરણમાં,m કોઈપણ પદાર્થ અથવા કણનું સ્થિર અવસ્થાનું દ્રવ્યમાન દર્શાવતું નથી પરંતુ તે કોઈપણ પદાર્થ અથવા કણનું ગતિ અવસ્થાનું દ્રવ્યમાન દર્શાવે છે. જે ક્યારેય એકસરખું હોતું નથી, પરંતુ તે પદાર્થ/કણના વેગ પ્રમાણે વધતું