________________
178
જૈનદર્શનનાં વૈજ્ઞાનિક રહસ્યો ગંધર્વવેદનો આધાર લીધો છે. આપણા શરીરમાં 70% પાણી છે, અને આધુનિક વિજ્ઞાન પણ એ વાતમાં સંમત છે કે પાણી અને ચંદ્રની ગતિને એક વિશેષ પ્રકારનો સંબંધ છે અને તેથી જ પૂનમ તથા અમાસના દિવસોમાં દરિયામાં ભરતી આવે છે તેથી ભારતીય ખગોળશાસ્ત્રીઓએ સૂર્ય કરતાં ચંદ્રને વધુ મહત્ત્વ આપ્યું છે અને તેઓએ ભારતીય પંચાંગ ચંદ્રની ગતિના આધારે તૈયાર કર્યું છે. અલબત્ત, સૂર્યની ગતિને પણ અહીં ગણતરીમાં લેવામાં આવે જ છે, પરંતુ તેનું ખાસ મહત્ત્વ હોતું નથી. જ્યારે પશ્ચિમના ખગોળશાસ્ત્રીઓએ માત્ર સૂર્યની ગતિને જ મહત્ત્વ આપી સૌર પંચાંગ (કેલેન્ડર) તૈયાર કર્યું છે.
ચંદ્રની ગતિના આધારે માનવશરીર, પ્રાણીસૃષ્ટિ તથા વનસ્પતિ સૃષ્ટિનો વિકાસ તથા અન્ય ક્રિયાઓ થતી રહે છે. તેના આકર્ષણનો આ બધા ઉપર વિશિષ્ટ પ્રભાવ પડતો હોય છે અને એ ક્ષણોમાં એક વિશેષ સ્વર ધ્વનિનો પણ આપણા શરીર ઉપર પ્રભાવ હોય છે, તે અનુસાર આપણા પ્રાચીન સંગીતશાસ્ત્રીઓએ વિશિષ્ટ રાગ માટે વિશિષ્ટ સમયની ગોઠવણ કરી આપી છે. આ સંગીત માટે ખુદ તુલસીદાસજી લખે છેઃ
સમય
1. | સવારે 4-00 થી 7-00
2. સવારે 7-00 થી 10-00
| 3.] સવારે 10-00 થી 1-00 ૪. બપોરે 1-00 થી 4-00 ૫. સાંજે 4-00 થી 7-00
રાગ 1. હિંડોલ 2. ભૈરવ, 3. આહિર ભૈરવ, 4. ભૈરવી, 5. સિદ્ધ ભૈરવી, 6. રામકલી, 7. ગુણકલી 1. જૌનપુરી, 2. આશાવરી, 3, તોડી, 4 ગુર્જર તોડી, 5. અહિલ્ય બિલાવલ. 1. મેઘમલ્હાર, 2. શુદ્ધ સારંગ, 3. સુર મલ્હાર 1. મધુવંતી, 2. મુલ્તાની 1. પાતમંજરી, 2. માખા, 3. રાગથી, 4. કલાવતી, 5. પુરિયા ધનશ્રી 1. યમન કલ્યાણ, 2. કલ્યાણ, 3. પૂરિયા, 4. શિવરંજની, 5. યમન, 6. શુદ્ધ કલ્યાણ, 7. મરુવિહગ, 8. કેદાર, 9. શામ કલ્યાણ, 10. પ્રિય કલ્યાણ 1. દરબારી, 2. કાનડ, 3. નાયકી કાનડ, 4. માલકૌંસ, 5. દીપક, 6. ભાગ્યશ્રી, 7. ચંદ્રકૌંસ, 8. કૌંસી કાનડ, 9. જય જયવંતી 1. લલિત, 2. નર ભૈરવ. 3. સોહની, 4. વસંત, 5. વસંત બહાર.
૬.૧ રાત્રે 7-00 થી 10-00
| 7. રાત્રે 10-00 થી 1-00
8.1 રાત્રે 1-00 થી 4-00
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
