Jain Darshanna Vaigyanik Rahasyo

Author(s): Nandighoshvijay
Publisher: Bharatiya Prachin Sahitya Vaigyanik Rahasya Shodh Sanstha

Page 290

પર્વ-તિથિઓમાં લીલોતરીનો ત્યાગ શા માટે ?
263 (મહિનાની છ તિથિઓ સુદ આઠમ, વદ આઠમ, સુદ ચૌદસ, વદ ચૌદસ, પૂનમ અને અમાવાસ્યામાંથી કઈ તિથિ આજે છે ?).
ટૂંકમાં મહિનાની છ પર્વતિથિઓમાં સુદ પાંચમ અને વદ પાંચમનો સમાવેશ થતો નથી. જ્યારે પખવાડિયાની પાંચ તિથિ અંગે કોઈ સ્પષ્ટતા પ્રાપ્ત થતી નથી. આમ છતાં, તેમાં બીજ, પાંચમ, આઠમ, અગિયારસ અને ચૌદસનો સમાવેશ થતો હશે. પૂનમ-અમાસ ચૌદસની સાથે જ જોડાયેલી હોઈ તેને ભિન્ન પર્વતિથિ ન ગણી હોય એમ લાગે છે.
લીલી વનસ્પતિ (શાકભાજી વગેરે) સચિત્ત હોવાના કારણે પર્વ-તિથિના દિવસે, પોતાના માટે થઈને પણ વનસ્પતિના જીવોની તથા તે વનસ્પતિના આશ્રયે રહેલ અન્ય હાલતાં ચાલતાં જીવોની વિરાધના/હિંસા ન થાય તે માટે પર્વના દિવસોમાં લીલી વનસ્પતિનો ત્યાગ કરવાનો હોય છે.
અહીં એક સ્પષ્ટતા કરવી જરૂરી છે કે બધી જ પર્વ-તિથિઓમાં પ્રત્યેક શ્રાવકશ્રાવિકાએ લીલાં શાકભાજીનો ત્યાગ કરવો જ જોઈએ એવો કોઈ એકાંતે આગ્રહ નથી. તેથી પર્વ-તિથિઓની ગણતરી પણ સાપેક્ષ છે એટલે કોઈક શ્રાવક-શ્રાવિકા મહિનામાં પાંચ પર્વ-તિથિની આરાધના કરે છે. તો કોઈક છ પર્વ-તિથિ, તો કોઈક દશ અથવા બાર પર્વ-તિથિની પણ આરાધના કરે છે.
ટૂંકમાં, પર્વના દિવસોમાં ઓછામાં ઓછું પાપ અને વધુમાં વધુ ધર્મ આરાધના કરવી જોઈએ, એ એનું તાત્પર્ય છે.
બીજું લીલાં શાકભાજી દરેક પ્રકારનાં, બધાં જ સજીવ હોય છે. જ્યારે લોટ, ચોખા. દાળો વગેરે સજીવ હોતાં નથી અને ઘઉં, જવ, મગ, મઠ, અડદ, ચણા, ચોળા, તુવેર વગેરે ધાન્ય સજીવ હોય પણ ખરા અને ન પણ હોય કારણ કે એનો પાક થયા પછી અમુક સમય પછી આ ધાન્ય પોતાની જાતે જ સ્વયમેવ નિર્જીવ થઈ જાય છે. આ વિશે પ્રવેવન સારોદ્ધાર નામના ગ્રંથમાં થાન્યાનામવીનત્યં કાર માં નીચે પ્રમાણે ઉલ્લેખ મળે છેઃ
जव जवजवगोहुम सालि वीहि धन्नाण कोट्ठयाईसुं । खिविऊणं पिहियाणं कित्ताणं मुद्दियाणं च ॥ ९९५ ।। उक्कोसेणं ठिइ होइ तिन्नि वरिसाणि तयणु एएसिं । विद्धं सिज्जइ जोणी तत्तो जायइ अबीयत्तं ॥ ९९६ ।। तिल मुग्ग' मसुर कलाय मास'चवलय कुलत्थ तुवरीणं । तह कसिणचणय वल्लाण कोट्ठयाईसु खिविऊणं ।। ९९७॥