________________
197
શિવ
મંત્ર, યંત્ર અને ધ્વનિઃ એક વૈજ્ઞાનિક વિશ્લેષણ
શિવ-અગ્નિ-પુરુષ તથા શક્તિ-જળ-પ્રકૃતિ સ્વરૂપે મૂળ
ત્રિકોણ વિભાજન-બેકીકરણ અને વિકાસ શિવ શક્તિ શિવ અને શક્તિ અથવા અગ્નિ અને જળ અથવા પુરુષ
અને પ્રકૃતિના સંયોજન દ્વારા ઉત્પન્ન થનાર મૂળભૂત સૂક્ષ્મ -
માનસ તત્ત્વો - માયા, કળા, વિદ્યા, રાગ, કાળ, નિયતિ. પુરુષ અગ્નિ પ્રકૃતિ જળ
પુરુષ અને પ્રકૃતિના સંયોજનથી ઉત્પન્ન થતાં ભૌતિક તત્ત્વો-સત્ત્વગુણમાંથી 1. બુદ્ધિ, 2. અહંકાર
અને 3. વિચાર-શક્તિ (મગજ) ઉત્પન્ન થાય છે, શનિ A જળ રજોગુણમાંથી પાંચ ઇન્દ્રિય 1. સ્પર્શનેન્દ્રિય 2.
રસનેન્દ્રિય,3. ધ્રાણેન્દ્રિય,4. ચક્ષુરિન્દ્રિય,5:શ્રોત્રેન્દ્રિય અગ્નિ = પુરુષ તથા પાંચ અંગ 1. હાથ, 2. પગ, 3. મુખ, 4. પેટ
શક્તિ (કુક્ષિ) 5. જનનાંગ ઉત્પન્ન થાય છે. તમો ગુણમાંથી સ્થૂલ પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, આકાશ તથા સૂક્ષ્મ પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, આકાશ ઉત્પન્ન થાય છે.32 આ થયું વૈદિક પરંપરા પ્રમાણેનું અર્થઘટન.
મંત્ર - યંત્ર વિદ્યાના નિષ્ણાતો, શક્તિના ઉપાસકો
આ જ શ્રી યંત્રમાં વિવિધ પ્રકારની શક્તિઓ તથા છે! દેવીઓનો વાસ હોવાનું જણાવે છે. તે શક્તિઓ
અણિમા, મહિમા, લધિમા ગરિમા, પ્રાપ્તિ, પ્રાકામ્ય, ઇશિત્વ વશિત્વ વગેરે આઠ છે. જ્યારે દેવીઓ બ્રાહ્મી માહેશ્વરી, વૈષ્ણવી, ચામુંડા, મહાલક્ષ્મી વગેરે આઠ છે
અને તે વચ્ચેના આઠ ત્રિકોણમાં હોય છે, તેને
| સર્વરોગહર ચક્ર કહે છે. આ જ શ્રીયંત્રને તેઓ ત્રિપુરાસુંદરી નામની દેવીનું યંત્ર કહે છે.
શ્રીયંત્રની અંદરથી બીજી હરોળ/વલયના સર્વરક્ષાકારચક્રના દશ ત્રિકોણ દશ મહાવિદ્યાનું સૂચન કરે છે. તો ત્રીજી હરોળ/વલયના સર્વાર્થસાધક ચક્રના દશ ત્રિકોણ દશપ્રાણોનાં પ્રતીક છે. સૌથી બહારની તરફ આવેલા ચૌદ ત્રિકોણના ચક્રને સર્વસૌભાગ્ય દાયકચક્ર કહે છે. શ્રીયંત્રની સૌથી મધ્યમાં આવેલ ત્રિકોણમાં જે બિંદુ છે, તેમાં . મહાત્રિપુરાસુંદરી અથવા મહાલક્ષ્મી નિવાસ કરે છે.
યોગવિદ્યાના નિષ્ણાતો શ્રીયંત્રને આપણા સૂક્ષ્મશરીરમાં આવેલ પચ્ચક્ર -
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
