________________
239
જૈન આગમોમાં દિશાશાસ્ત્ર અવકાશમાં સૂર્યોદય-સૂર્યાસ્ત જેવું કશું હોતું નથી.
જો કે જૈન આગમશાસ્ત્રોમાં પણ સૂર્યનો જે દિશામાં ઉદય થાય, તે દિશાને પૂર્વ દિશા માની છે. છતાં બાહ્ય અવકાશ તદ્દન દિશાવિહીન જ છે તેવો સ્વીકાર પણ કરેલ નથી. બાહ્ય અવકાશ પણ દિશાસહિત જ છે કારણ કે દરેક દિશા અને વિદિશાનું મૂળ ઉદ્દગમ સ્થાન, સમગ્ર બ્રહ્માંડના કેન્દ્ર રુપે, ગાયનાં આંચળના આકારે રહેલ આઠ રૂચક પ્રદેશો છે.
સાવિત્રી 9 પ્રવૃત્તિ
પરિણા
ટશ્યામા
-त ભIIIIIમે ૦IIIક્ષણ,
- ઉત્ત
હતી!
અ.
ખેલિયા . વિલા આ.નં. ૪ આન. પણ
| આ.નં- ૬ સામાન્ય રીતે, દિશા બતાવનાર યંત્ર તરીકે, તેર પ્રદેશાત્મક યંત્ર આચારાંગ નામના જૈન આગમમાં દર્શાવવામાં આવ્યું છે. અને સ્થાપના આકૃતિ નં.2માં દર્શાવ્યા પ્રમાણે કરવામાં આવે છે.
દિશા અને વિદિશાની રચના કઈ રીતે થાય છે તે પણ જૈન આગમોમાં દર્શાવેલ છે. ચાર મહાદિશાઓ પૂર્વ-પશ્ચિમ, ઉત્તર-દક્ષિણ, તેના મૂળ-ઉદ્ગમ સ્થાનમાં બબ્બે પ્રદેશ પ્રમાણ પહોળી છે અને ત્યારબાદ તે તે દિશાઓ તરફ એક એક પ્રદેશ કેન્દ્રથી દૂર જતાં બબ્બે પ્રદેશની વૃદ્ધિ થાય છે. જ્યારે ચારે વિદિશાઓ (ઈશાન-અગ્નિનિર્દત્ય-વાયવ્ય) તે તે ખૂણામાં ફક્ત એક એક પ્રદેશની પંક્તિ સમાન છે અને તેને આકૃતિ નં. 3 પ્રમાણે દર્શાવી શકાય. ઊર્ધ્વ અને અધો દિશા ચાર ચાર પ્રદેશની પંક્તિરૂપ છે.
આ ચારે દિશા અને વિદિશાઓના સંસ્થાન એટલે કે આકાર જણાવતાં આચારાંગ નિર્યુક્તિકાર શ્રીભદ્રબાહુ સ્વામી કહે છે કે આ ચારે મહાદિશાઓ ગાડાની પુરિ સમાન આકારવાળી છે, કારણે કે ઉપર દર્શાવ્યું તેમ આ મહાદિશાઓ તેના ઉદ્ગમ સ્થાને સાંકડી હોય છે અને આગળ વધતાં તે પહોળી થતી જાય છે. જ્યારે ચાર વિદિશાઓ મોતીની એક સળંગ પંક્તિ સમાન છે, અને ઊર્ધ્વ તથા અધો દિશાનો આકાર ચાર ચાર રુચક પ્રદેશની ઊર્ધ્વ-અધો શ્રેણિ જેવો છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
