________________
જૈન દર્શન અને આધુનિક ભૌતિકશાસ્ત્રમાં...
જૈન દર્શનના ગ્રંથો અને ગણિત
પ્રત્યેક ધર્મ, તેના નામની અપેક્ષા વિના પણ મુખ્યત્વે, બે ભિન્ન દૃષ્ટિકોણોમાં વિભક્ત હોય છેઃ 1. આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિકોણ 2. ભક્તિનો અથવા કર્મનો દૃષ્ટિકોણ તેમાં આધ્યાત્મિક સિદ્ધાંતો કોઈને કોઈ રીતે શૂન્ય અને અનંતના જે ગાણિતિક ખ્યાલો છે, તેના મૂળમાં રહેલાં છે. જેમાં શૂન્ય મુખ્યત્વે આધ્યાત્મિક ઉત્ક્રાંતિની શરૂઆતને દર્શાવતું હોય છે તો અનંત આધ્યાત્મિક ઉત્ક્રાંતિની પૂર્ણતાને દર્શાવતું હોય છે. ઈશાવાસ્યોપનિષદ્નો નીચેનો શ્લોક આધ્યાત્મિક પૂર્ણતાની વિભાવનાની સાથે સાથે અનંતની વિભાવનાને પણ પ્રતિબિંબિત કરે છે.
39
ॐ पूर्णमदः पूर्णमिदं, पूर्णात् पूर्णमुदच्यते ।
पूर्णस्य पूर्णमादाय पूर्णमेवावशिष्यते ॥
"
(આ પૂર્ણ છે, એ પૂર્ણ છે. પૂર્ણમાંથી પૂર્ણ બાદ થાય છે અને પૂર્ણમાંથી પૂર્ણ ગ્રહણ કરીએ તોપણ પૂર્ણ જ બાકી/શેષ રહે છે.)
જૈન ગણિતમાં અસંખ્યાત અને અનંતના ખ્યાલોમાં પણ આ જ ખ્યાલ રજૂ થયેલ છે.
એટલે કે અસંખ્યાતના અસંખ્યાતા પ્રકારો છે. તેથી અસંખ્યાતમાંથી અસંખ્યાત બાદ કરવામાં આવે તોપણ અસંખ્યાત જ શેષ રહે છે. તે જ રીતે અનંતમાંથી અનંત બાદ કરીએ તોપણ અનંત જ શેષ રહે છે કારણ કે અનંતના અનંત પ્રકારો છે.
103
ભગવાન મહાવીર તથા ગૌતમ બુદ્ધે ઈ. સ. પૂર્વે 527 પહેલાં અનુક્રમે જૈન ધર્મ અને બૌદ્ધ ધર્મની સ્થાપના કરી અને પોતે ધર્મોપદેશ આપ્યો હતો અને પોતાના ધાર્મિક સિદ્ધાંતોનો પ્રચાર કર્યો હતો.
જૈનોના આગમ સાહિત્યને ચાર વિભાગમાં વિભાજિત કરવામાં આવ્યું છેઃ 1. દ્રવ્યાનુયોગ 2. ગણિતાનુયોગ 3. ચરણકરણાનુયોગ 4. ધર્મકથાનુયોગ. જંબુદ્ધીપપ્રજ્ઞપ્તિ, સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ, ચંદ્રપ્રજ્ઞપ્તિ, દ્વીપસાગરપ્રજ્ઞપ્તિ વગેરે આગમો તથા લઘુ ક્ષેત્રસમાસ, બૃહત્સેત્રસમાસ, બૃહત્સંગ્રહણી, લઘુસંગ્રહણી તથા જ્યોતિષકદંડક વગેરે ગ્રંથો ગણિતાનુયોગ વિભાગમાં આવે છે. તે સમયના પ્રાપ્ત જૈન ગણિતને બે વિભાગમાં બતાવી શકાય:
1. ગણિતાનુયોગ ઃ ગાણિતિક સિદ્ધાંતો
2. સંખ્યાન : સંખ્યા વિજ્ઞાન
Jain Education International
આ જ રીતે બૌદ્ધ સાહિત્યમાં પ્રાપ્ત ગણિતના ત્રણ વિભાગ બતાવી શકાય : 1. મુદ્રા ઃ અંગુલિ ગણિત 2, ગણન : માનસિક ગણિત 3. સંખ્યાન : ઉચ્ચ ગણિત.1
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
