Jain Darshanna Vaigyanik Rahasyo

Author(s): Nandighoshvijay
Publisher: Bharatiya Prachin Sahitya Vaigyanik Rahasya Shodh Sanstha

Page 66

પ્રકાશઃ તરંગો કે કણો ?
39 4. હવે જે જે ભાષા વર્ગણાના પરમાણુ-સમૂહ-એકમો ભાષા(શબ્દ)રૂપે રૂપાંતરિત થયા હોય, પછી તે સમશ્રેણિમાં રહેલ ભાષા વર્ગણાના પરમાણુ-સમૂહ હોય કે વિશ્રેણિમાં રહેલ ભાષા વર્ગણાના પરમાણુ-સમૂહ હોય, તેમાંના કેટલાક પરમાણુ-સમૂહ એકમો કાનના છિદ્રમાં પ્રવેશ કરે છે અને જેની અસર મગજમાં રહેલ શ્રુતિકેન્દ્ર ઉપર થાય છે, તેને ગ્રહણજાત શબ્દ કહેવાય છે. આ પરમાણુ-સમૂહ-એકમો દ્રવ્યથી અનંત પ્રદેશવાળા હોય છે એટલે કે અનંત પરમાણુઓના સમૂહરૂપ હોય છે. ક્ષેત્રથી અસંખ્યય (uncountable) પ્રદેશાત્મક આકાશ પ્રદેશમાં રહેલ હોય છે. કાળથી અસંખ્યાતા સમયની સ્થિતિવાળા હોય છે. અને ભાવથી વિવિધ પ્રકારનાં વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શથી યુક્ત આ પરમાણુ-સમૂહ-એકમો હોય છે અને તેને ગ્રહણજાત શબ્દ કહેવામાં આવે છે.
આ સિવાય ગ્રહણ થયા વિનાના, ભાષારૂપે પરિણમન પામેલ પરમાણુ-સમૂહ એકમોનું તરત જ વિસર્જન ભાષા વર્ગણાના મૂળભૂત પરમાણુ-એકમોમાં કે અન્ય જાતના પરમાણુ-સમૂહમાં થઈ જાય છે.
આ રીતે અત્યારના સુસ્થાપિત ભૌતિકશાસ્ત્ર (classical physics)માં સંપૂર્ણપણે જેનો તરંગ તરીકે સ્વીકાર થયો છે, તે ધ્વનિ પણ જૈનદર્શનની તાત્ત્વિક દૃષ્ટિએ, સૂક્ષ્મબુદ્ધિએ વિચારતાં, કણ સ્વરૂપ લાગે છે. '
આ ધ્વનિનું પ્રસરણ વગેરે કઈ રીતે થાય છે તેની વિગત એક જુદા જ લેખનો વિષય છે, એટલે ધ્વનિના પરાવર્તન, વિવર્તન, વ્યતિકરણ, મુદ્રણ વગેરેની ચર્ચા અહીં કરતા નથી.
અત્યારે આપણે મૂળ પ્રકાશની વાત ચાલે છે. પ્રકાશ કે જેનો વેગ 3 x 10 કિમી/સેકંડ છે, તે અને વીજચુંબકીય તરંગો કે જેનો વેગ પણ પ્રકાશના વેગ જેટલો જ છે, તે ખરેખર કણ સ્વરૂપમાં છે કે તરંગ સ્વરૂપમાં છે ?
આઈન્સ્ટાઈન અને મેક્સ પ્લાકે ક્વૉન્ટમ સિદ્ધાંત રજૂ કર્યો અને પ્રકાશને ક્વૉન્ટાના સ્વરૂપમાં એટલે કે કણના સ્વરૂપમાં ગતિ કરતો બતાવ્યો અને પ્રકાશના કણોને ફોટોન કણો (photon particles) એવું નામ આપ્યું.
વસ્તુતઃ પ્રકાશ સૂક્ષ્મ કણોનો બનેલો છે અને કણ સ્વરૂપે જ ગતિ કરે છે. જૈનદાર્શનિક સિદ્ધાંત પ્રમાણે આ ફોટોન કણ પણ અનંત સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ પરમાણુઓથી બનેલ છે. તે
જ્યારે ગતિ કરે છે ત્યારે ગતિ કરતા ક્રિકેટના દડાની માફક અથવા બોલ-બેરિંગ્સની માફક સતત ગોળ ગોળ ફર્યા કરે છે અને જેઓ ક્રિકેટ રમતા હશે અથવા તો જોતા