Jain Darshanna Vaigyanik Rahasyo

Author(s): Nandighoshvijay
Publisher: Bharatiya Prachin Sahitya Vaigyanik Rahasya Shodh Sanstha

Page 53

26
જૈનદર્શનનાં વૈજ્ઞાનિક રહસ્યો
અને આઠમી સેકંડે I કણ ઉપર પહોંચે છે. આમ, 8 સેકંડમાં A કણનું એક સરળ આવર્તદોલન પૂરું થાય છે જ્યારે ણ I દોલન શરૂ કરવાની તૈયારીમાં છે,
ઉપર જણાવેલ આકૃતિમાં A થી I સુધીના અંતરને તરંગલંબાઈ (wavelength) કહેવામાં આવે છે અને તેને 2 નિશાની વડે દર્શાવાય છે.
આ ઉદાહરણ ઉપરથી સમજી શકાય છે કે તરંગોમાં માધ્યમના અણુઓ પોતાના મૂળ સ્થાને જ રહીને ઊંચાનીચા થયા કરે છે. પરંતુ તેઓ તંરગની દિશામાં ગતિ કરતા નથી અને એ રીતે પોતાની નજીક રહેલા કણોને શક્તિ આપે છે. એ કણો તેની નજીક રહેલા બીજા કણોને શક્તિ આપે છે. આ રીતે શક્તિનું વહન થાય છે એમ માનવામાં આવે છે. પરંતુ પ્રકાશ ધ્વનિ અને બીજા વિદ્યુચુંબકીય તરંગોમાં આવું બનતું નથી. તેમાં ખરેખર સૂક્ષ્મ કણો જ ગતિ કરે છે.
આવી જ વિચારસરણી દ. બ્રોગ્લી નામના વિજ્ઞાનીની પણ હતી. તેને પ્રકાશમાં ખૂબ રસ હતો અને તે પ્રકાશ ઉપર સંશોધન કરતો હતો. અમાં તેને આઇન્સ્ટાઇનના સાપેક્ષવાદનો ઉપયોગ કર્યો અને પ્રકાશ દ્રવ્ય કણ-તરંગ સ્વરૂપ છે તેમ જણાવ્યું. અભ્યાસ દરમ્યાન તેને એવું માની લીધું હતું કે પ્રકાશના ણ ફોટૉન(photon)ને દળ (mass) હોવું જોઈએ. જો કે આજના વિજ્ઞાનીઓ ફોટૉનને શૂન્ય દળવાળા માને છે. છતાં દ. બ્રોગ્લીએ કરેલા અભ્યાસમાં, ગાણિતિક સમીકરણો દ્વારા એવું બતાવ્યું કે પ્રકાશના કણો અને દ્રવ્યકણોમાં ઘણું સામ્ય છે. ઘણા પુરાવા ભેગા કરી છેવટે તેણે જાહેર કર્યું કે ‘પ્રકાશમાં ફોટૉન (કણો) નથી એમ કહેવું નરી મૂર્ખતા છે, વળી પ્રકાશ તરંગ નથી એમ પણ કહી શકાય નહિ.' આ બન્ને સ્વરૂપો એકીસાથે અસ્તિત્વ ધરાવે છે. જેમ સાપેક્ષવાદમાં શાંક્ત(પ્રકાશ)ને દ્રવ્યની સાથે સાંકળવામાં આવ્યો છે તેમ અહીં પણ આપણે દ્રવ્યકણ અને તેના દળને શક્તિ તથા તરંગની કંપસંખ્યા સાથે સાંકળી શકીએ, તે આ રીતે, દ્રવ્યણને દળ (mass), હોય છે. દળ (mass), એ શક્તિ (energy) છે. શક્તિ, એ આવૃત્તિ (કંપસંખ્યા)નો નિર્દેશ કરે છે અને આવૃત્તિ, તરંગનો નિર્દેશ કરે છે.
આમ, તેણે દ્રવ્યકણ-તરંગની એક નવી વિચારધારા આપી અને કોઈ પણ સૂક્ષ્મ કણો, તરંગ સ્વરૂપે પણ વર્તી શકે છે એવું તેને સાપેક્ષવાદના આધારે સિદ્ધ કર્યું. જૈન ધર્મગ્રંથોમાં આવતું ભૌતિકવિજ્ઞાન પણ આ જ વાતનું સમર્થન કરે છે.
દ. બ્રોગ્લી પહેલાં ઘણાં વર્ષો પૂર્વે પી. ડી. ફાર્માટ નામના ફ્રેન્ચ ગણિત-વિજ્ઞાનીએ ભૌમિતિક પ્રકાશશાસ્ત્ર(geometrical optics)ના બધા જ નિયમોને સાંકળતો એક નિયમ એવો આપ્યો હતો કે પ્રકાશનું કિરણ એક બિંદુએથી બીજા બિંદુ તરફ ગતિ કરે છે