Jain Darshanna Vaigyanik Rahasyo

Author(s): Nandighoshvijay
Publisher: Bharatiya Prachin Sahitya Vaigyanik Rahasya Shodh Sanstha

Page 56

29.
પ્રકાશક તરંગો કે કણો? છીએ. ચુંબકીય ક્ષેત્ર અને વીજક્ષેત્ર વડે તેને આવર્તન પણ કરાવી શકાય છે. કલાઉડ ચેમ્બરમાં તેનો ગતિમાર્ગ પણ બરાબર જોઈ શકાય છે. ફોટોઈલેક્ટ્રિક ઘટનામાં ઇલેક્ટ્રોન પોતે તો કણ સ્વરૂપે વર્તે જ છે, પણ પ્રકાશને પણ કણ સ્વરૂપે વર્તવાની ફરજ પાડે છે. આમ ઇલેક્ટ્રોન કણો જ છે એ વાત પણ એટલી જ ચોક્કસ છે.
ઇલેક્ટ્રોનની વર્તણૂક તપાસવા માટે આધુનિક ભૌતિકશાસ્ત્રમાં કુલ ત્રણ પ્રયોગો જણાવવામાં આવ્યા છે.
(1) બંદૂકની ગોળી સાથેનો પ્રયોગ, (2)તરંગો સાથેનો પ્રયોગ તથા (3) ઇલેક્ટ્રોન સાથેનો પ્રયોગ
પ્રથમ બંદૂકની ગોળી સાથેના પ્રયોગમાં બંદૂકમાંથી જુદા જુદા કોણે છૂટતી ગોળીઓતેની સામે, આકૃતિ નં. 2માં બતાવ્યા પ્રમાણે મૂકેલા પડદાના છિદ્ર 1 અને 2 માંથી પસાર થાય છે.
છિદ્ર - 1 અને 2 બરાબર એટલાં જ મોટાં છે કે જેથી બંદૂકની ગોળી તેમાંથી પસાર થઈ જાય છે અને પસાર થયા પછી પાછળની દીવાલ પર અથડાય છે. આ દીવાલ પર એક ખોજકયંત્ર (detector) મૂક્યું છે. તેના વડે આવતી ગોળીઓની નોંધણી થઈ જાય છે.
આ પ્રયોગમાં ધડાધડ-ધડાધડ એમ ઘણી જ ગોળીઓ છુટે છે. આ ગોળીઓ ઘણી સંખ્યામાં અને ઘણી ઝડપથી છૂટતી હોવાથી દરેક ગોળીનું વ્યક્તિગત અવલોકન કરવું શક્ય નથી. તેથી ગોળી કયા કાણામાંથી પસાર થઈ હશે તે પણ કહી શકાય તેમ નથી. તેથી કાણાંઓમાંથી ગોળીઓ પસાર થઈ દીવાલ ઉપર 0 સ્થાનથી x અંતરે કેટલી ગોળીઓ આવશે તેનો નિર્ણય, આપણે શક્યતા (probability)ના આધારે કરી શકીશું. શક્યતાની વ્યાખ્યા પ્રમાણે 0 સ્થાનથી x અંતરે આવતી
અમુક સમયમાં x પાસે આવતી ગોળીની સંખ્યા ગોળીની શક્યતા તેટલા જ સયમમાં આખી દીવાલ પર આવતી ગોળીની સંખ્યા. આ પ્રયોગ ત્રણ તબક્કામાં કરવામાં આવે છે. પ્રથમ છિદ્ર 1 અને 2, બંને ખુલ્લાં હોય ત્યારે પ્રયોગ કરવામાં આવે છે અને ત્યારનાં પરિણામોનો આલેખ આકૃતિ નં. - 2(c) બતાવ્યો છે. અને પરિણામ આશ્ચર્યકારક છે. કારણ કે બંને છિદ્રો ખુલ્લાં રાખતાં, તે બંને છિદ્રમાંથી ગોળી આવવાની મહત્તમ(વધુમાં વધુ) શક્યતાવાળું સ્થાન, તે બે છિદ્રોમાંથી કોઈ પણ એક છિદ્રની બરાબર સામે ન હોતાં, એ બે છિદ્રોની વચ્ચે આવેલ બંધ મધ્ય ભાગની સામે છે.