Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina siddhAMta praveza ratnamAlA AThaveM bhAga kI viSaya-sUcI vipaya-sUcI pRSTha se pRSTa taka 1 ___ 1 ___ v 1x XI11 zuddha Atmadeva stuti (nitya manana yogya) sThI javAnI 65 anamola ratna jIva-pudagala-ubhayavandha kA spaSTIkaraNa chaha sAmAnya guNa cAra abhAvo kA spaSTIkaraNa chaha kAra ko kA spaSTIkaraNa 21 27 hA 40 rm" 47 . 6 53 w 58 m [ pahalI-dUsarI-tIsarI DhAla ke mAdhyama se jIvatatva sambandhI jIva ko bhUla kA spaSTIkaraNa ajIvatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa Asravatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa vandhatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa sabaratatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa nirjarAtatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa mokSatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa [ chahaDhAlA kI dUsarI DhAla ke mAdhyama se ] sasAra aura mokSa kyA hai ? agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA svarUpa 'tAko na jAna viparIta mAna' kA spaSTIkaraNa jIvatatva sambandhI jIva kI bhUlarUpa agRhIta-gRhIta mithyAtva kA varNana ajIvatatva sambandhI jIva kI bhUlarUpa agRhIta-gRhIta mithyAtva kA varNana / / , Asravatatva sambandhI jIva kI bhUla rUpa. agRhIta-gRhIta mithyAtva kA varNana . 70 73
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 bancatatva sambandhI jIva vI bhUla rUpa agRhIta-gRhIta mithyAtva kA varNana savaratatva sambandhI jIva kI bhUla spa agRhIta-gRhIta mithyAtva kA varNana nijaMgatatva sambandhI jIva kI bhUla rUpa bhagRhIta-gRhIna mithyAtva kA varNana mokSatatva sambandhI jIva kI bhUla rUpa agRhIta gRhIta mithyAtva kA varNana chahaDhAlA ke prathama DhAla kI praznAvalI chahaDhAlA ke dUsarI TAna kI praznAvalI chaTAlA ke tImarI DhAla kI praznAvalI chahaDhAlA ke cauthI r3hAla kI praznAvalI jIvatatva kA jyo kA tyo zraddhAna kyA hai (tIsarI DhAla) 101 ajIvatatva kA jyo kA tyo zraddhAna kyA hai ? mAravatatva kA jyo kA tyoM zraddhAna kyA hai ? 107 vadhatatva kA jyo kA tyo zraddhAna kyA hai ? savaratatva kA jyo kA tyo zraddhAna kyA hai ? 112 nirjarAtatva kA jyo kA tyo zraddhAna kyA hai ? mokSatatva kA jyo kA tyo zraddhAna kyA hai ? 116 jJAnI ko ATha aga pragaTa hote hai aura 8 dopo kA abhAva 120 jJAnI ko ATha mado kA tathA 6 anAyatana kA abhAva 4-5-6 DhAla para 20 praznottara svarUpAcaraNa cAritra kise kahate hai ? 128 cAra prakAra kI icchAo kA varNana samAdhikaraNa kA spaSTa varNana dravyasagraha kI 14 gAthAo kA spaSTIkaraNa vItarAga-vijJAnatA ke praznottara 106 112 114 114 118 121 122 126 126
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ kustI meM apane se dUne pahalavAna DhAtA thA, tAla Thoka kara baDe-baDe yodhAo ko DarapAtA thA / / vedhi dehe thA kaThina nizAnA lekara tIra kamAtI ko |haay04|| mere thappaDa se duzmana kA nikala javADA AtA thA, mere sara se sara duzmana kA nariyala sA phaTi jAtA thA / merA kuhanI se duzmana kA cUra cUra ho jAtA thA, merI TeTI najara dekhi duzmana kA dila tharrAtA thA / mubake se sIdhA karatA thA baDe baDe abhimAna ko||haay05|| bharA javADA thA muha me vattImo dA~ta camakate the, kazmIrI sevo ke sadRza kalle surkha damakate the / unnata mastaka gola cAda sA nayanA divya jyoti vAle, ghU ghara vAle ke sira para nAgina se kAle kAle // tanI huI mUche muha para jatalAtI thI mardAnI ko |haay0|| haSTa puSTa thA badana gaThIlA sundara sudRDha sajIlA thA, gaja kI sU DI samAna bhujAye hRdayasthala jozIlA thA / siha samAna parAkrama thA sava aga aga phurtIlA thA, thama samAna puSTa jaMvAye koI aga na DhAlA thA / detA thA nikali pRthvI se lAta mArakara pAnI ko ||haay07|| dUri dUri ke pahalavAna bhI mujhe dekhane Ate the, gujarAnI pajAbI sindhI sarahaddI zaramAte the| vAha vAha karate the merI dekhi salaunI sUrata ko, raci vidhAtA ne Akara kyA aisI sundara mUrata ko / nIcI acakana custa pajAmA sAke raga ke dhAnI ko mahAya / / jaisA thA mai balI sAhasI vaisA hI thA vyaupArI, purupAratha se dhana sacaya kari bhari detA thA alamArI / nAri sutA suta potA potI AjJA me the ghara vAle, nAte riztedAra kare the svAgata para jIjA zAle // sabako rAkhi prasanna kiyA karatA apanI manamAnI ko |hAya0 6 / /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 1 ) joza javAnI kA raMga phIkA par3ane lagA pacAsA me, sAThi varaSa kA zaTha kahalAyA isa jIvana kI AzA me / sattara me saba kahane lage hattere kI dhuttere kI, vehI karane lage badI jinake saga me thI nekI | apane haye vigAne aba to karika khaicAtAnI ko || hAya0 10 // sattara ke lagabhaga aba tana para sahI buDhApA chAyA hai, kidho kAla ne mujhe pakaDane ko yamadUta paThAyA hai / paga vRTA do hAlana lAge carakhA huA purAnA hai, bigaDa gaI peTa kI AtaDiyA hotA hajma na khAnA hai / sabhI roga Aye karane mujhe bUDhe kI mijamAnI ko || hAya0 11 // gIga bhayA saba zveta murAdAbAdI jema patIlI hai, baiThi gaye hai gAla badana kI khAla bhaI saba DhIlI hai / raunaka jAtI rahI bhaI cehare kI ragata pIlI hai, Tapa Tapa Tapakai nAka sinaka se mUche rahatI gIlI hai / / hasate hai saba Akha dekhi a~dhI cundo dhudhalAnI ko || hAya0 12 // TUTi gaye saba dA~ta vanA muha sA~po kA bhaTTa sA hai, bolA jAtA nahI aiThi kari jIbha banI jyo laThThA hai / khAsata khAsata ghaDaka uThA dila balagama huA ikaTThA hai, aga aga me vAyu bharI saba cIkhata raMga raMga paTThA hai // are karU kaise meM sIdhI aba isa kamara kamAnI ko / hAya 0 13 // jo karate the pyAra vahI aba TeDI Akha dikhAte hai, nAri yAra parivAra sutA suta bhAI pAsa na Ate hai / khAnA pInA aupadhAdi bhI nahIM samaya para milatI hai, hAtha pAva asamartha huye kamabakhta nAkAyA hilatI hai // paDA khATa para kATa rahA isa mauti sadRza jindagAnI ko || hAya 0 // jo dhana mAla pAsa thA mere sabane mila phira bhI maiM inakI A~kho me khaTaka gAlI de de kahate mujha se khUna kara bATA hai' jaise kaoNTA hai / hamArA pIvegA,
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ (v) ye khUsaTha vRDhA nahiM maratA jAne kaba taka jIvegA // hRdaya phaTA jAtA hai merA suna suna tIkSaNa vAnI ko || hAya015 || mana me thA utsAha pAsa me paisA taruNa avasthA thI, saba mere khAne pIne kI ghara meM ThIka vyavasthA thI / taba na kiyA Atama hita maine bhogo me phasa jAne se, cora nikala bhAgA ghara se phira kyA ho zora macAne se || khaDA zIga para kAla lUTane isa narabhava rajadhAnI ko kahate the guru deva bAra bAra meM samajhA nahi samajhAne se, dharma prApti kA upAya sIkhA nahI sikhAne se / ciDiyA~ cuga gayI kheta are aba kahA hotA pachitAne se / vItA samaya hAtha nahI AtA gIta purAne gAne se // bhayyA choDi calo aba jaldI isa jhopar3I purAnI ko // hAya 0 17 // ||hAya016 // mokSamArga prakAzaka se ubhayAbhAsI kI praznottarI pra0 1 - sAtavA~ adhikAra kisake liye likhA gayA ? pra0 2 - jaina kitane prakAra ke hote hai ? pra0 3 - sadhaiyA jaina hone para, jinaAjJA mAnane para nirantara zAstro kA abhyAsa hone para, tathA sacce devAdi ko mAnane para bhI samyaktva kyo nahI hotA hai ? pra0 4 - jinaAjJA kisa apekSA hai isako jAnane ke liye kyA jAnanA cAhie ' ? pra0 5 - nizcaya kise kahate hai pra0 6 - vyavahAranaya kise kahate hai ? pra0 7 - yathArtha kA nAma nizcaya ke tIna bola kyA-kyA hai ? pra0 8 - upacAra kA nAma vyavahAra ke tIna bola kyA kyA hai kyo kahA hai kyo kahA hai pra0 e-jJAyaka svabhAva ko yathArtha nAma nizcaya pra0 10 - yuddha paryAya ko yathArtha kA nAma nizcaya
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( vi ) pra0 12-vikArI bhAvo ko yathArtha kA nAma nizcaya kyo kahA hai? pra0 12-zudva paryAya kA upacAra kA nAma vyavahAra kyo kahA hai? pra0 13-bhUmikAnusAra zubhabhAvo ko upacAra kA nAma vyavahAra kyo kahA hai ? pra0 14-dravyakarma nokarma ko upacAra kA nAma vyavahAra kyo kahA hai ? pra0 15-cauthe guNasthAna me nizcaya-vyavahAra kisa prakAra hai ? pra0 16-pAMcave guNasthAna me nizcaya-vyavahAra kisa prakAra hai ? pra0 17-chaThave guNasthAna me nizcaya vyavahAra kisa prakAra hai ? pra0 18-cauthe guNasthAna me nizcaya vyavahAra ke tIno bola samajhAo? pra0 16-pA~cave guNasthAna me nizcaya-vyavahAra ke tIno bola samajhAo? pra0 20 chaThave guNasthAna me nizcaya-vyavahAra ke tIno bola samajhAo? pra0 21 sasArarupI vRkSa kA mUla kauna hai ? pra0 22 mithyAbhAva me kauna-kauna AyA? pra0 23-samyakbhAva me kyA-kyA samajhanA ? pra0 24-mithyAtva kyA hai ? pra0 25-mithyAtva kaisA pApa hai ? pra0 26-sthUla mithyAtva kyA hai ? pra0 27 -sUkSma mithyAtva kyA ? pra0 28 --anyamatAvalambiyo me kauna-kauna Ate hai ? pra0 26-mithyAtva sAta vyasana se bhI baDA pApa kahA batAyA hai? pra0 30-ubhayAvAsI kise kahate hai ? pra0 31-ubhayAbhAsI kI khoTI mAnyatAye kauna-kona sI hai ? pra0 32-apane zabdo me, ubhayAvAsI ko kaise pahicAne ? pra0.33-nizcayAbhAsI kise kahate hai ?
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( vii ) pra0 34 - zaktirupa pA~ca bAte kyA kyA hai jinhe nizcayAbhAsI paryAya me pragaTa mAnatA hai ? pra0 35~-kaise-kaise zubhabhAvo ko choDakara agabha me pravartatA hai? pra0 36--nizcayAbhAsI kI mokSamArga prakAzaka ke sAtave adhikAra ke prArambha me cAra bhUle kyA-kyA batalAI hai ? pra037--apane zabdo me nizcayAbhAsI ko kaise pahicAne ? pra0 38-vyavahArAbhAsI kise kahate hai ? pra0 36-vyavahArAbhAsI kI kitane bhUle batalAI hai ? pra0 40-vyavahArAbhAsI kaise pahicAne ? pra0 41-ubhayAvAsI se hame kyA zikSA lenI cAhie ? pra0 42-nizcayAbhAsI se hame kyA zikSA lenI cAhie ? pra0 43-vyavahArabhAsI se hame kyA zikSA lenI cAhiye ? dasa praznottara kaise karane hai| pra0 44---nizcaya-vyavahAra ke viSaya me ubhayAvAsI ne kyA kiyA? pra0 45-50 jI ne kyA' uttara diyA? pra0 46-nizcaya-vyavahAra ke viSaya me amRtacandrAcArya kI ADa me ubhayAvAsI ne kyA prazna uThAyA ? pra0 47-amRtacandrAcArya ne kyA uttara diyA? pra0 48-nizcaya-vyavahAra ke viSaya me kunda kunda bhagavAna kI tarapha se ubhayAsI ne kyA prazna uThAyA ? pra0 46-- kunda kunda bhagavAna ne kyA uttara diyA ? pra0 50-vyavahAranaya kA zraddhAna choDakara nizcaya nizcayanaya kA zraddhAna kyo karanA cAhiye isa para prazna banAo ? pra0 51-56 gAthA samayasAra ke anusAra kyA uttara diyA hai ? pra0 52-vyavahAra ke zraddhAna se mithyAtva aura nizcaya ke zraddhAna se samyaktva hotA hai isa para prazna banAo? pra0 53-samayasAra 12vI gAthA ke anusAra uttara do|
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( vui ) - pra0 54 - aise bhI hai aura aise bhI isa para prazna banAo ? pra0 55 - aise bhI hai aura aise bhI isakA uttara do ? pra0 56 - samayasAra AThavI gAthA ke anusAra prazna vanAo ? pra0 57-AThavI gAthA ke anusAra uttara do ? pra0 58 - vyavahAra ke binA nizcaya kA upadeza kaise nahI hotA hai| pra0 56-58 prazna kA uttara do prazna na0 252 ke anusAra do / pra0 60 - vyahAranaya ko kaise agIkAra nahI karanA prazna batAo ? pra0 61- prazna 60 kA prazna 252 ke anusAra uttara do ? pra0 62 - vyavahAranaya ke kathana ko saccA mAnane vAlo ko kisa-kisa nAma se sambodhana kiyA hai pra 0 63 - zarIra ke sambandha se jIva kI pahicAna kyoM karAI ? pra0 64 - jIva ke sambandha se zarIra ko jIva kahA- aise vyavahAra ko kaise agIkAra nahI karanA ? pra0 65 - jJAna - darzana bhedo se jIva kI pahicAna kyo karAI ? pra0 66-jJAna- darzana bhedarUpa vyavahAra kA kaise agIkAra na karanA' pra0 67 - vyavahAra mokSamArga se nizcaya mokSamArga kI pahicAna kyo karAI ? pra0 68 - vyavahAra mokSagArga ko kaise agIkAra na karanA ? dUsarI taraha se pra0 66- zarIra ke sambandha se jIva kI pahicAna kyoM karAI ? pra0 70 - jJAnadarzana bheda dvArA jIva kI pahicAna kyo karAI ? pra0 71 - asthiratA sambandhI zubhabhAvo se munipane kI pahicAna kyo karAI ? pra0 72 - zarIra ke sayoga binA nizcaya AtmA kA upadeza kaise nahI hotA hai ? pra0 73 - vyavahAranaya ko kaise agIkAra nahI karanA ? pra0 74 -- bhedarUpa vyavahAra ke binA abheda rUpa nizcaya kA upadeza kaise nahI hotA hai ?
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 1 ) pra075-bhedarupa vyavahAra ko kaise agIkAra nahIM varanA ? pra0 76-vyavahAra mokSamArga vinA nizcaya mokSamArga kA upadeza kaise nahIM hotA hai| pra0 77 - vyavahAra mokSamArga ko kaise agIkAra nahIM karanA / tIsarI taraha se pra078-nizcaya vyavahAra ke vipaya me pa0 jI ne kyA btaayaa| pra0 76-nizcaya vyavahAra ke viSaya me amRtacadrAcArya jI ne kyA batAyA ? pra0 80-nizcaya vyavahAra ke viSaya me kunda kunda bhagavAna ne kyA batAyA ? pra081-nizcaya kA zraddhAna kyo karane yogya hai ? pra0 82-vyavahAra kA zraddhAna kyo choDane yogya hai ? pra083-yadi aisA hai jinavANI meM dono nayo kA grahaNa kyo kahA hai ? pra0 84-aise bhI hai aura aise bhI to kyA doSa AtA hai ? pra0 85 - vyavahAra jhUThA hai to usakA upadeza kyo diyA ? pra0 86-vyavahAra binA nizcaya kA upadeza kaise nahI hotA? pra087-vyavahAra ko kaise agIkAra na karanA ? pra088-vyavahAra ko saccA mAne use kyA-kyA kahA hai ? - - - - 65 anamola ratna (1) jisa ghara me bhagavAna kI stuti, bhakti nahIM kI jAtI vaha ghara kasAIkhAne ke samAna hai| (2) jo jinavANI kA adhyayana nahIM karate ve andhe haiN| (3) jo lobhI dAna me lakSmI kA upayoga nahIM karatA hai vaha kaue se bhI halkA hai|
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) jinendra bhagavAna kI pUjA, guru sevA, svAdhyAya, tapa, sayama aura dAna ye chaha Avazyaka zrAvaka ko pratidina karanA cAhie, agara vaha hamezA nahI kare to zrAvaka kahalAne yogya nahIM hai| (5) jo jinendra deva ke darzana pratidina nahI karatA vaha patthara kI nAva ke samAna hai| (6) yadi yaha AtmA do ghaDI pudgala dravya se bhinna apane guddha svarUpa kA anubhava kare (usame lIna ho) pariSaha ke Ane para bhI Dige nahI to ghAtiyA karma kA nAza karake kevala jJAna utpanna karake mokSa ko prApta ho / jaba AtmAnubhava kI esI mahimA hai taba mithyAtva kA nAga karake samyagdarzana kI prApti honA to sugama hai, isalie zrI guru ne pradhAnatA se yahI upadeza diyA hai| (7) jAme jitanI buddhi hai, utano deya batAya / vAko burA na mAnie, aura kahA se lAya / (8) samyakdarzana-jJAna-cAritra hI mokSamArga hai| (6) jJAnIjana puNya-pApa me harSa-viSAda nahIM karate / (10) jIva-ajIva ko pahicAne vinA bhedavijJAna nahI hotA / (11) samyakdarzana ke binA jJAna-caritra mithyA hai| (12) bhedavijJAna ke binA samyakdarzana nahI hotA / (13) paryAya me utpanna huA vikAra kSaNika eva AkulatAmayI (14) azubhabhAva naraka nigoda kA kAraNa hai| (15) zubhabhAva svargAdika kA kAraNa hai mokSa kA kAraNa nahIM hai (16) zuddhopayoga mokSamArga aura mokSa hai /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 1 ) (17) zuddhopayoga cauthe guNasthAna se pragaTa hotA hai| (18) svarUpAcaraNa cAritra cauye guNasthAna me pragaTa hAtA hai| (16) pAcave guNasthAna me dezacAritra pragaTa hotA hai| (20) sAtave-chaThave me sakalacAritra pragaTa hotA hai / (21) bArahave guNasthAta me yathAkhyAta cAritra pragaTa hotA hai| (22) jise paraNati se prema hai use apanI AtmA se virodha hai| (23) dharma kA prArambha zuddhopayoga rUpa AtmAnumuti se hI hotA tic (24) AtmA jJAna-darzanAdi ananta guNo kA khajAnA hai| (25) saccI zAnti AtmA kA anubhava hone para hI hotI hai| (26) jJAnI ko anuklatA-pratikalatA hotI hI nahI hai / (27) dharma anubhava kI vastu hai| (28) AtmA kA anubhava huye binA zrAvaka-munipanA kabhI hotA hI nahIM hai| (26) sarvajJa deva kI pahicAna hI AtmA kI pahicAna hai| (30) samyagdarzana jJAna-cAritra ko tIrtha kahate hai / (31) vItarAgatA kA poSaNa kare vaha jinavANI hai| (32) jJAnI ko bhagavAna ke darzana se apane kevalajJAnAdi kI yAda AtI hai| (33) nija AtmA kA zraddhAna hI samyagdarzana hai| (34) arahata ke dravya-guNa-paryAya ko jAnane vAlA apane AtmA ko pahicAnatA hai|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( x11 ) (35) syAdavAda sahita anekAnta ko darzAnevAlA hI saccA zAstra hai| (36) zakti kI apekSA saba AtmA samAna hai| (37) eka guNa me ananta guNo kA rUpa hai| (38) mere me ananta siddha dazA virAjamAna hai| (36) mai siddha dazA kA nAtha hU~ / (40) eka dravya dUsare dravya ko sparza nahIM karatA hai / (41) paryAya kramabaddha krama niyamita hI hotI hai| (42) bItarAga-vijJAnatA uttama vastu hai| (43) paryAya dravya ke sanmukha hove ve dharma hai| (44) mai parama pAriNAmikabhAva huuN| (45) dharmI kI dRSTi sadA dhruva nija dravya para hI rahatI hai| (46) AtmA pramatta-apramatta bhI nahI hotaa| (47) samyagdarzana zuddhopayoga dazA me pragaTa hotA hai / (48) samyagdarzana ke sAtha svarUpAcaraNa caritra niyama se hotA hai (46) zuddhopayoga hI vItarAga-vijJAnatA hai| (50) vItarAga-vijJAnatA kA eka nAma zuddhopayoga hai| (51) zuddhopayoga kaho ratnatraya kaho eka hI bAta hai| (52) sArA vizva kAma-bhoga kI kathA me lIna hai| satya bAta suhAtI hI nahIM hai|
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( XII ) (53) pacama kAla me jainakunna-jinendra kI vANI sunane ko mile phira bhI apane ko na pahacAne-vaha baDA subhaTa hai| (54) pacama kAla me pUjya zrI kAnajI svAmI kA yoga milana eka acambhA hai| (55) pUjya gundeva kA yoga milane para bhI nA samajhA to samajha lo apAna hai| (56) zarIra ko apanA mAnane se kabhI bhI sasAra se mukta nA hogaa| (57) zarIra ko apanA na mAne mukta hI hai| (58) parama pAriNAmika kA Azraya kaho AtmA sanmukha pariNAma kaho eka hI bAta hai| (56) ekamAtra nija AtmA hI sAra hai|| (60) AtmA kA Azraya lete hI sArA vizva bhinna bhAsane lagatA hai| (61) dehAdika vikalpita jAla ko tU dUra kara de to zIghra hI nija AtmA meM atIndriya Ananda pragaTa hovegaa| (62) sasAra kA mUla kAraNa dehAdi me ekatvapanA hI hai| vaha ekamAtra nija svabhAva kI ora dRSTi karane se hI dUra hogaa| (63) dharma kA mUla samyagdarzana hI hai| (64) svarUpa me ramaNa karanA hI caritra hai| (65) pra. -jina pratimA ko jinendra sarIkhI kauna svIkAra karatA hai ? uttara jisakI bhavasthiti alpa ho gaI hai, mukti nikaTa AI hai vahI jina pratimA ko jinendra sarIkhI svIkAra karatA hai|
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Tenaa pahalA adhikAra jIvabadha, pudgala baMdha aura ubhayabaMdha kA dasa praznottaroM , dvArA spssttiikrnn| prazna 1-baMdha kise kahate hai ? uttara-jisa savadha vizeSa se aneka vastuo me ekapane kA jJAna hotA hai usa savadha vizeSa ko badha kahate hai| prazna 2-badha kI paribhASA me cAra bAte kauna-kauna sI jAnanI caahie| jinake jAnane-mAnane se mithyAtvAdi kA abhAva hokara dharma kI prApti, vRddhi aura pUrNatA kI prApti ho ? uttara-(1) sabadha vizepa honA caahie| (2) aneka vastuye honI caahie| (3) bAharI rUpa se dekhane me, kathana me eka AnI caahie| (4) jaisA-jaisA vastu svarUpa hai, vaisA-vaisA hI jJAna meM AnA caahie| prazna 3-baMdha kitane prakAra ke hai ? uttara-tIna prakAra ke hai| (1) jIva vandha (2) pudgala bandha (3) ubhaya bandha / prazna 4-mai lodhI hUM-yaha kauna sA vandha hai, aura isame bandha kI cAra bAteM lagAkara samajhAiye? .. uttara-mai krodhI hU~-yaha jIva bandha hai| (1) mai krodhI-yaha sambandha vizepa hai| (2) eka AtmA aura krodha kA bhAva-yaha aneka vastuye huii| (3) bAharI rUpa se dekhane me tathA bolane meM AtA hai
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ porte (=) maiM phodhI hai / ( 8 ) mujha AtmA-abandha svabhAvI hai| nova kA bhAva bandha svabhAvI hai aisA jAnakara apanI jJAna kI paryAya ko avandha svabhAvI nija AtmA kI ora kA de to bhAva alaga paDa jAvegA / prazna 5-jIva bandha ko jAnane-mAnane se kyA lAbha rahA ? uttara- (a) jaise-jaise avandha svabhAvI nija AtmA meM ekAgra hotA calA jAvegA, vaise-vaise bandha svabhAva se bhinna hotA calA jAvaMgA aura krama se mokSa lakSmI kA nAtha bana jAvegA / ( A ) jIva bandha ke jAnane-mAnane se samayasArAdi sampUrNa adhyAtma grantho kA marma usake hAtha me A jAvegA / prazna 6 - yaha merA sone kA hAra hai- yaha kauna sA bandha hai aura isame bandha kI cAra bAteM lagAkara samajhAiye ? uttara-sone kA hAra - yaha pudgala bandha hai / (1) sone kA hArayaha sambandha vizeSa hai / (2) sone ke hAra meM ananta pudgala paramANu hai - yaha aneka vastuye huI / (3) bAharI rUpa se dekhane me tathA kathana me AtA hai - yaha merA mone kA hAra hai / (4) (a) sone kA hAra odArika zarIra hai aura isakA kartA vArgaNA hI hai / [A] sone ke hAra meM ananta pudgala paramANu hai| [i] pratyeka paramANu me astitvavastutvAdi ananta sAmAnya guNa hai aura sparza-rasa- gandha-varNa Adi ananta vizeSa guNa hai / pratyeka paramANu eka-eka vyajana praryAya aura ananta - ananta artha paryAyo sahita virAj rahA hai / [I] jaba sone ke hAra meM eka paramANu kA dUsare paramANu meM kisI bhI apekSA kimI bhI prakAra kA samvandha nahI hai to mujha AtmA se sone ke hAra kA sambandha kaise ho sakatA hai? kabhI bhI nahI ho sakatA hai| aisA zraddhAna jJAna varte to upacarita asadbhUta vyavahAra naya se aisA kahA
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 3 ) jA sakatA hai ki-yaha merA sone kA hAra hai, parantu aisA hai nhiiN| ___ prazna 7-pudgala bandha ko jAnane-mAnane se kyA lAbha rahA ? uttara-[a]. vizva me jitane samAna jAtIya skandha draSTigocara hote hai, una saba me pudgala bandha ke anusAra jJAna-zraddhAna vartegA to pudgala skandho me jo anAdikAla se dravyarUpa buddhi varta rahI hai, usakA abhAva hokara dharma kI prApti karake krama se mokSa lakSmI kA nAtha bana jaavegaa| A] ajJAnI anAdikAla se pudgala bandha me apanepane kI mAnyatA se pAgala ho rahA thA-usakA rahasya samajha me A jaavegaa| prazna 8-mai paM0 kailAza candra jaina hUM-yaha kauna sA bandha hai aura isame bandha kI cAra bAteM lagAkara samajhAiye ? uttara-mai pa0 kailAza candra jaina hU~ yaha ubhaya vandha hai| (1) mai / pa0 kai lAgacandra jaina hU~ yaha samvandha vizeSa hai| (2) eka mujha AtmA aura kailAza candra me ananta pudgala paramANu-yaha aneka vastuye huii| (3) mai pa0 kailAza candra jaina haiM-aisA vAhI rUpa se dekhane me tatha bolane me AtA hai| (4) [amai jJAna-darzana upayogamayI jIvata hU~, kailAza candra sarvathA ajIva tatva hai| [A anAdikAla se' eka samaya karake kailAza candra ajIva tatva me apanepane kI ma' se ananta bAra nigoda gayA aura aparimita dukha sahana kiye| vartamAna me sacce deva-guru-dharma kA sayoga milA, unhone vara tU to jJAna-darzana upayogamayI jIvatatva hai| kailAgara ajIva tatva hai| ajIvatatva se terA kisI bhI prakAra ka apekSA koI sambandha nahI hai| [I aisA sunate-jAna Asrava vandha bhAgane zurU ho jAyege aura savara nirjarA va krama se mokSa lakSmI kA nAtha khlaayegaa|'
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 4 ) prazna :-ubhaya bandha ko jAnane-mAnane se kyA lAbha rahA? uttara-[a] vizva me nigoda se lagAkara 14ve guNasthAna taka ke asamAna jAtIya ubhaya bandha kA saccA jJAna ho jAtA hai| [A] ubhaya vandha ko samajhane se prayojana bhUta sAta tatvo kA rahasya samajha me A jAtA hai| prazna 10-asamAnajAtIya ubhaya bandha ke viSaya me mokSa mArga prakAzaka tathA pravacanasAra me kyA batAyA hai ? uttara-(1) mokSa mArga prakAgaka sAtave adhikAra me likhA haiasamAnajAtIya ubhaya bandha kA jJAna ho jAve to mithyAdrapTipanA na rhe| (2) pravacanasAra gAthA 154 kI TIkA va bhAvArtha me AyA hai ki manuSya-deva ityAdi aneka dravyAtmaka asamAna jAtIya dravya paryAyo me bhI jIva kA svarUpa astitva aura pratyeka paramANu kA svarUpa astitva sarvathA bhinna-bhinna hai / sva-para kA bheda vijJAna karane ke lie jIva ke svarUpa astitva ko pada-pada para lakSya me lenA yogya hai| prazna 11-yaha merI kitAba hai-isa vAkya para bandha kI cAra bAta lagAkara samajhAiye? prazna 12-mai bahU hUM-isa vAkya para vandha kI cAra bAteM lagAkara samajhAiye? prazna 13-maine hisA kA bhAva kiyA-isa vAkya para bandha kI cAra bAte lagAkara samajhAiye? prazna 14-yaha merI hIre kI aMgUThI hai-isa vAkya para bandha kI cAra bAteM lagAkara samajhAiye?
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazna 15-mai zItala prasAda hUM-isa vAkya para bandha kI cAra bAteM lagAkara samajhAiye? prazna 16-maiMne brahmacarya kA bhAva kiyA-isa vAkya para bandha kI cAra bAteM lagAkara samajhAiye? prazna 17-yaha merA mahala hai-isa vAkya para bandha ko cAra bAteM lagAkara samajhAiye? prazna 18-mai prabodha candra eDavokeTa hUM-isa bAta para bandha kI cAra bAteM lagAkara samajhAiye? prazna 16-mai zAnti rakhatA hai-isa vAkya para bandha kI cAra bAteM lagAkara samajhAiye ? prazna 20-yaha mero kAra hai-isa vAkya para bandha ko cAra bAteM lagAkara samajhAiye? prazna 21-mai ajIta kumAra zAstrI hUM-isa vAkya para bandha kI cAra bAte lagAkara samajhAiye? prazna 22-maine ahisA kA bhAva kiyA-isa vAkya para bandha kI cAra bAte lagAkara samajhAiye? prazna 23-yaha merI hIro kI dukAna hai-isa vAkya para bandha kI cAra bAteM lagAkara samajhAiye ? prazna 24-mai DaoNkTara hU~-isa vAkya para bandha ko cAra bAte lagAkara samajhAiye? prazna 25-maine eksare mazIna magAI hai-isa vAkya para bandha kI cAra bAte lagAkara samajhAiye ?
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazna 26-mai rASTrapati hU-isa vAkya para bandha kI cAra bAteM lagAkara samajhAiye? prazna 27-maine helikApTara le liyA hai-isa vAkya para bandha kI cAra bAteM lagAkara samajhAiye ? prazna 28-yaha merA pati hai-isa vAkya para vandha kI cAra bAteM lagAkara samajhAiye? prazna 26-me vidhAyaka hUM-isa vAkya para vandha kI cAra bAteM lagAkara samajhAiye? prazna 30-maine cIna se jUtA banavAyA hai-isa vAkya para bandha kI cAra bAteM lagAkara samajhAiye? -00
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazna 1-mai uThA-isa vAkya para (1) astitva guNa, vastutva guNa aura dravyatva guNa ko kaba mAnA aura (2) astitva guNa, vastutva guNa aura dravyatva guNa ko kaba nahI mAnA ? uttara-(1) tarAjU ke eka palaDe me mujha AtmA astitva guNa ke kAraNa kAyama raha kara, vastutva guNa ke kAraNa apanI jAnane rupa prayojana bhUta triyA karatA huA aura dravyatva guNa ke kAraNa nirantara jAnane rupa pariNamita ho rahA hai| tagajU ke dUsare palaDe me zarIra ke uTane rupa ananta pudgala paramANu astitva guNa ke kAraNa kAyama rahate hue, vastutva guNa ke kAraNa apanI uTane rupa prayojanabhUta kriyA karate huye aura dravyatva guNa ke kAraNa nirantara pariNamate hai| zarIra ke uTane rUpa pudgala paramANuo se mujha nija AtmA kA kisI bhI __ apekSA kisI bhI prakAra kA kartA-bhoktA kA sambandha nahIM hai| aisI mAnyatA vAle ne nija AtmA kA aura zarIra ke uThane rUpa pudgala paramANuo ke astitva guNa, vastutva guNa, aura dravyatva guNa ko maanaa| aura (2) zarIra ke uThane rupa pudgalo ke kAryoM me-mai uThA aisI mAnyatA vAle ne nija AtmA kA aura zarIra ke uThane rupa pudgalo ke astitva guNa, vastutva guNa, aura dravyatva guNa ko nahIM maanaa| "prazna 2-mai uThA-isa vAkya para (1) prameyatva guNa ko kaba mAnA (2) prameyatva guNa ko kaba nahI mAnA ? uttara-(1) nija AtmA jJAyaka aura zarIra ke uTa ne rUpa ananta pudgala paramANuo kA kArya vyavahAranaya se me -- ... ... . vAstava me nija AlA jJAyaka hai aura jAnane aise sva-svAmI sambandha se bhI kucha siddhi nahIM hai jJAyaka hai| aisI mAnyatA vAlo ne prameyatva guNa zarIra ke uThane rupa ananta pudgalo ko kAryo me-"." vAlo ne zarIra ke uThane, rupa anantA pudga /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnane ke kAraNa prameyatva guNa ko nahI mAnA? prazna 3-mai uThA-isa vAkya para (1) agurulaghutva guNa ko kaba mAnA aura (2) agurulaghutva guNa ko kaba nahI mAnA ? uttara-(1) nija AtmA kA aura uTane rupa ananta pudgalo kA dravyakSetra-kAla-bhAva sarvathA pRthaka hai| aisI mAnyatA vAle ne agurulaghutva guNa ko mAnA aura (2) uThane rUpa pudgalo ke kAryo me mai uThA-aisI mAnyatA vAlo ne agurulaghutva guNa ko nahI maanaa| prazna 4-mai uThA-isa vAkya para (1) pradezatva guNa ko kaba mAnA aura (2) pradezatva guNa ko nahIM mAnA ? - uttara-(1) caitanya arupI asakhyAta pradezI eka nija AkAra kA aura garIra ke uThane rupa jaDa rupI eka pradezI pudgalo ke ananta AkAro se sarvathA sambandha nahIM hai, aisI mAnyatA vAlo ne pradezatva guNa ko mAnA aura (2) jaDa rupI eka pradegI pudgalo ke ananta AkAro me mai uThA aisI mAnyatA vAlo ne pradezatva guNa ko nahIM mAnA / prazna 5-mai uThA-isa vAkya para (1) atyantAbhAva ko kaba mAnA aura (2) atyantAbhAva ko kaba nahI mAnA? uttara-(1) nija caitanya arupI jJAyaka bhagavAna AtmA kA garIra ke uThane rupa pudgalo se kisI bhI prakAra kA sambandha nahI hai-aisI mAnyatA vAle ne atyantAbhAva ko mAnA aura (2) zarIra ke uThane rupa pudgalo me mai uThA-aisI mAnyatA vAlo ne atyantAbhAva ko nahIM maanaa| prazna 6-mai uThA-isa vAkya para (1) anyonyAbhAva ko kaba mAtA aura (2) anyonyAbhAva ko kaba nahI mAnA?
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) uttara-garIra kA uThanA AtmA se to nahI huA parantu dravyakarma ke kAraNa to zarIra uThA aisA koI kahatA hai / are bhAI dravyakarma se skandho kI vartamAna paryAya kA aura zarIra ke uTane spa skandho kI vartamAna paryAyo me anyonyAbhAva hai / java eka jAti ke pudgalo ke kAryo me Apasa me sambandha nahIM hai| to mujha AtmA kA zarIra uThane ke sAtha sambandha kaise ho sakatA hai ? kabhI bhI nahI ho sakatA hai| aisI mAnyatA vAle ne anyonyAbhAva ko mAnA aura (2) zarIra ke uThane rupa kriyA kA AtmA ke sAtha to sambandha nahIM hai parantu dravyakarma ke kAraNa garIra uThA-aisI mAnyatA vAlo ne anyonyAbhAva ko nahI maanaa| prazna 7-mai uThA-isa vAkya me (1) prAgabhAva aura pradhvaMsAbhAva ko kaba mAnA aura (2) prAgabhAva aura pradhvasAbhAva ko kaba nahI mAnA? uttara-(1) zarIra ke uThane rupa vartamAna paryAya kA pUrva paryAya bhI kAraNa nahIM hai aura zarIra ke uThane rupa vartamAna paryAya kA bhavipya kI paryAya bhI kAraNa nahIM hai kyoki zarIra ke uThane rupa vartamAna paryAya kA pUrva paryAya me prAgabhAva hai aura zarIra ke uThane rupa vartamAna paryAya kA bhaviSya kI paryAya me pradhvasAbhAva hai, aisI mAnyatA vAlo ne pra gabhAva aura pradhvasAbhAva ko mAnA aura (2) garIra ke uThane rupa mAna paryAya kA pUrva paryAya se sambandha hai aura garIra ke uTane rupa * ya kA bhaviSya kI paryAya se bhI kucha samvandha hai-aisI mAnyatA vAle * nAgabhAva aura pradhvasAbhAva ko nahI mAnA / prazna -mai uThA-isa vAkya me cAro abhAva ke samajhane se vItarAgatA kaise nikalatI hai spaSTatA se samajhAiye ? uttara-(1) uThane rupa pudgalo kA mujha cetana AtmA me atyantAbhAva hai| (2) dravyakarma aura zarIra ke uThane rupa vartamAna paryAyo me
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyonyAbhAva hai| (3) zarIra ke uThane rupa vartamAna paryAya kA bhUta kI paryAya me prAgabhAva he| (4) garIra ke uThane rupa vartamAna paryAya kA bhaviSya kI paryAya me pradhvasAbhAva hai| aba jaise zarIra kA uThanA usa samaya paryAya kI yogyatA se hI huA hai, vaise hI vizva me jitane bhI kArya hai, ve saba usa samaya kI paryAya kI yogyatA se ho cuke hai, ho rahe hai, aura bhaviSya me hote rhege| aisA tamajhane se para me kartA-bhoktA kI khoTI mAnyatA kA abhAva hokara tatkAla bItagagatA kI prApti ho jAtI hai| aura phira krama se mokSa rUpI lakSmI kA nAya bana jAtA hai| prazna :-maine ghaDA banAyA-isa vAkya para sAmAnya guNa aura cAra abhAvo ko 1 se 8 taka ke praznottaro ke anusAra samajhAiye? prazna 10-maine roTI vanAI-isa vAkya para chaha sAmAnya guNa aura cAra abhAvoM ko 1 se 8 taka ke praznottaro ke anusAra lagAkara samajhAiye? prazna 11-maine agni se pAnI garama kiyA-isa vAkya para chaha sAmAnya guNa aura cAra abhAvo ko 1 se 8 taka ke praznottaro ke anusAra lagAkara samajhAiye? prazna 12-maine kitAva banAI-isa vAkya para chaha sAmAnya guNa aura cAra abhAvo ko 1 se 8 taka ke praznottaro ke anasAra lagAkara samajhAiye? prazna 13-maine bistara bichAyA-isa vAkya para chaha sAmAnya guNa cAra abhAvo ko 1 se 8 taka ke praznottarI ke anusAra lagAkara samayAdaye?
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 11) prazna 14-mai khaDA huA-isa vAkya para chaha sAmAnya guNa aura aura cAra abhAvo ko 1 se 8 taka ke praznottaro ke anusAra lagAkara samajhAiye? prazna 15-maine kursI banAI-isa vAkya para chaha sAmAnya guNa aura cAra abhAvo ko 1 se 8 taka ke praznottara ke anusAra lagAkara samajhAiye? prazna 16-mere ghara me bIsa membara hai-isa vAkya para chaha sAmAnya guNa aura cAra abhAvo ko 1 se 8 taka ke praznottara ke anusAra likhakara samajhAiye? prazna 17-hama to tIna hai-isa vAkya para chaha sAmAnya guNa aura cAra abhAvo ko 1 se 8 taka praznottaro ke anusAra likhakara samajhAiye? prazna 18-yaha merI dukAna hai-isa vAkya para chaha sAmAnya guNa aura cAra abhAvo ko 1 se 8 taka ke praznottaro ke anusAra likhakara samajhAiye? prazna 16-maine sUTa banavAyA hai-isa vAkya para chaha sAmAnya guNa aura cAra abhAvo ko 1 se 8 taka ke praznottaro ke anusAra lagAkara samajhAiye? prazna 20-merA byAha ho gayA hai-isa vAkya para chaha sAmAnya guNa aura cAra abhAvo ko likhakara samajhAiye ?
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra01-kArya para se chaha prazna kauna-kauna se uThate hai ? uttara-(1) kisane kiyA ! kartA (2) kyA kiyA? karma (3) kima sAdhana dvArA kiyA? krnn| (4) kisake liye kiyA ? sampradAna (5) kisame se kiyA ? apaadaan| (6) kisake AdhAra se kiyA? adhikrnn| pra0 2- kAraka kitane prakAra ke kahalAte hai ? uttara-cAra prakAra ke kahalAte hai| (1) nimitta kAraka (2) trikAlI kAraka (3) anantara pUrva kSaNavartI paryAya kSaNika upAdAna kAraka (4) usa samaya paryAya kI yogyatA kSaNika upAdAna kAraka / pra03- maiM uThA-isa vAkya para nimitta kAraka kisa prakAra kahe jAte hai ? uttara-garIra uThA-yaha kArya hai aura kArya para se chaha prazna uTha hai| (1) kauna uThA? mai (AtmA) ata mai (AtmA) kartA huaa| (2) maine kyA kiyA? uThanA / ata garIra kA uThanA karma huaa| (3) uThanA kisa sAdhana ke dvArA huA? rassI ke dvArA huaa| ata rassI karaNa huaa| (4) uThanA kisake lie huA? bAjAra jAne ke lie| ata gajAra sampradAna huaa| (5) uThanA kisame se huA? bistara me se huaa| ata vistara apAdAna huaa| (6) uThanA kisako AdhAra se huA? jamIna ke AdhAra se huaa| ata jamIna adhikaraNa huaa| pra0 4-kyA nimitta kAraka bhinna-bhinna hote hai aura ye nimita kAraka kisa apekSA kahe jA sakate hai ? uttara-isame AtmA kartA, uThanA karma, rassI karaNa, bAjAra
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13) sampradAna, vistara apAdAna, aura jamIna adhikaraNa-isame sabhI kAraka bhinna-bhinna hote hai| yaha nimitta kAraka asatya hai aura ye saba upacarita asadbhUta vyavahAranaya se kahe jA sakate hai| pra0 5-nimitta kAraNa ko hI koI satya mAne to una mahAnubhAvo ko jinavANI me kisa-kisa nAma se sambodhana kiyA hai ? uttara-jo AtmA, rassI, vAjAra, vistara, jamIna Adi nimitta kArako se hI zarIra uThane rupa kArya kI utpatti mAnate hai / (1) unhe pravacanasAra kalaza 55 me kahA hai ki vaha pada-pada para dhokhA khAtA hai| (2) unhe samayasAra kalaza 55 me kahA hai ki unakA sulaTanA dunivAra hai aura yaha unakA ajJAna moha andhakAra hai| (3) unhe puruSArtha siddhiyupAya gAthA 6 me kahA hai ki tasya dezanA nAsti / (4) unhe AtmAvalokana me kahA hai ki yaha unakA harAmajAdIpanA pra06-AhAravargaNA trikAlI upAdAna kAraka aura zarIra uThane rupa kArya upAdeya / isako samajhane se kyA lAbha rahA " / __uttara-(1) AtmA, rassI, bAjAra, vistara, jamIna Adi nimitta kArako se garIra ke uThane rupa kArya huA, aisI khoTI mAnyatA kA abhAva ho jAtA hai| (2) garIra ke uThane rupa kArya ke lie AhAra vargaNA ko choDakara dUsarI vargaNAo se dRpTi haTa jAtI hai| (3) ava yahA para uThane rupa kArya ke lie eka mAtra AhAravargaNA kI tarapha dekhanA rhaa| pra0-mai uThA-isa vAkya para AhAravargaNA trikAlI upAdAna kAraka kI apekSA chaha kAraka lagAkara smjhaaiye| . uttara-garIra uThA-yaha kArya hai aura kArya para se chaha prazna uTate
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 ) hai| (1) zarIra kA uThanA kisase haA? AhAra vargaNA se| ata: AhAra vargaNA kartA huA (2) AhAra vargaNA ne kyA kiyA? zarIra kA uThanA / ata zarIra uThA yaha karma huaa| (3) zarIra kA uThanA kisa sAdhana se huA? AhAra vargaNA ke sAdhana dvaag| ata AhAravargaNA karaNa huaa| (4)zarIra kA karaNa uThanA kisake lie huA? AhAravargaNA ke lie| ata AhAra vargaNA sampradAna huA (5) zarIra kA uThanA kisase huA? anantara pUrva kSaNavartI paryAya kSaNika apAdAna kAraNa kA AbhAva karake AhAravargaNA me se huaa| ata AhAra vargaNA apAdAna huaa| (6) zarIra kA uThanA kisake AdhAra se huA? AhAravargaNA ke AdhAra se / ata AhAravargaNA adhikaraNa huaa| pra08-koI catura prazna karatA hai ki Apa kahate ho zarIra ke uThane rupa kArya kA, AtmA, rassI, bAjAra Adi nimitta kArako se sanathA sambandha nahIM hai / to phira vizva me AhAravargaNA pahile se hI thI taba pahile zarIra kA uThanA kyo nahIM huaa| ata: ApakA aisA kahanA ki AhAra-vargaNA upAdAna-kAraNa aura zarIra ke uThane rupa kArya-karma hai yaha bAta jhUThI sAbita hotI hai ? uttara-are bhAI hamane AhAra vargaNA ko zarIra ke uThane rupa kArya kA upAdAna kAraka kahA hai, vaha to AtmA, rassI, bAjAra Adi nimitta kArako se pRthaka karane kI apekSA se kahA hai| vAstava me AhAravargaNA bhI zarIra ke uThane rupa kArya kA saccA upAdAna kAraNa nahIM hai| pra0 6-AhAra vargaNA bhI zarIra ke uThane rupa kArya kA saccA upAdAna kAraNa nahIM hai, to yahA~ para zarIra ke uThane rupa kArya ko saccA upAdAna kAraNa kauna hai ? uttara-AhAra vargaNA me anAdikAla se paryAyo kA pravAha calA
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) A rahA hai / mAno dasa nambara para zarIra ke uThane rupa kArya huA to usame anantara pUrva kSaNavartI paryAya nau namvara kSaNika upAdAna kAraNa zarIra ke uThane rupa kArya kA yahA para saccA upAdAna kAraNa hai / pra0 10 - AhAra vargaNA me anAdikAla se paryAyoM kA pravAha kyoM calA A rahA hai ? uttara- pratyeka dravya-guNa anAdiananta dhrauvya rahatA huA eka paryAya kA vyaya aura dUsarI paryAya kA utpAda eka hI samaya me svaya svata apane pariNamana svabhAva ke kAraNa karatA rahA hai, karatA hai, aura bhaviSya me karatA rahegA aisA vastu svarupa hai / isI kAraNa anAdikAla se AhAravargaNA me paryAyoM kA pravAha calA A rahA hai / - pra0 11 - anantara pUrNa kSaNavartI paryAya nau nambara kSaNika upAdAna kAraNa aura zarIra ke uThane rupa kArya karma- isako jAnanemAnane se kyA-kyA lAbha rahe ? - uttara- ( 1 ) bhUta-bhaviSya kI paryAyoM se zarIra ke uThane rupa kArya huA aisI mAnyatA dUra ho gaI / ( 2 ) AhAravargaNA jo trikAlI upAdAna kAraka thA, vaha bhI vyavahAra kAraNa ho gayA / ( 3 ) aba yahA para zarIra ke uTane rupa kArya ke lie mAtra anantara pUrva kSaNavartI paryAya nau nambara kSaNika upAdAna kAraNa kI tarapha dekhanA rahA / pra0 12 - mai uThA - isa vAkya para anantara pUrva kSaNavartI paryAya nau nambara kSaNika upAdAna kAraNa kI apekSA chaha kAraNa lagAkara samajhAiye ? uttara- zarIra uThA- yaha kArya hai aura kArya para se chaha prazna uThate hai / ( 1 ) zarIra uThane rUpa kArya kisane kiyA ? anantara pUrva
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) kSaNavartI paryAya nau nambara kSaNika upAdAna kAraka ne / ata anantara pUrva kSaNavartI paryAya no nambara kSaNika upAdAna kAraNa kartA huaa| (2) anantara pUrva kSaNavartI paryAya nau nambara kSaNika upAdAna kAraNa ne kyA kiyA? zarIra ke uThane rupa kArya kiyaa| ata zarIra uThAyaha kama huaa| (3) zarIra kA uThanA kisa sAdhana dvArA huA? anantara pUrva kSaNavartI paryAya nau nambara kSaNika upAdAna kAraNa ke sAdhana dvArA / ata anantara pUrva kSaNavartI paryAya nau nambara kSaNika upAdAna kAraNa karaNa huaa| (4) zarIra kA uThanA kisake lie huA? anantara pUrva kSaNavartI paryAya nau nambara kSaNika upAdAna kAraNa ke lie / ata anantara pUrva kSaNavartI paryAya nau nambara kSaNika upAdAna kAraNa sampradAna huaa| (5) zarIra kA uThanA kisame se huA? anantara pUrva kSaNavartI paryAya nau nambara kSaNika upAdAna kAraNa me se / ata anantara pUrva kSaNavartI paryAya nau nambara kSaNika upAdAna kAraka / apAdAna huaa| (6) zarIra kA uThanA kisake AdhAra se huA? anantara pUrva kSaNavartI paryAya nau nambara kSaNika upAdAna kAraNa adhikaraNa huaa| ' pra0 13-koI catura phira prazna karatA hai ki abhAva me se bhAva kI utpatti nahIM hotI hai aura paryAya me se paryAya nahI AtI haiaisA jinavANI me kahA hai| phira yaha mAnanA ki anantara pUrva kSaNavartI paryAya nau nambara kSaNika upAdAna kAraNa aura zarIra uThane rupa kArya karma yaha ApakI bAta jhUThI sAbita hotI hai ? __ uttara-are bhAI / abhAva me se bhAva kI utpati nahI hotI hai aura paryAya me se paryAya nahI AtI hai-yaha bAta jinavANI kI bilkula ThIka hai| parantu hamane to kArya se pahile kauna sI paryAya hotI hai usakI apekSA anantara pUrva kSaNavartI paryAya nau nambara ko agika upAdAna kAraNa kahA hai,parantu anantara pUrva kSaNavartI paryAya nau nambara bhI zarIra uThane rupa kArya kA saccA upAdAna kAraNa nahIM hai|
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) pra0 14 - anantara pUrNa kSaNavartI paryAya nau nambara kSaNika upAdAna kAraNa bhI zarIra ke uThane rupa kArya kA saccA upAdAna karaNa nahI hai to vAstava me zarIra ke uThane rupa kArya kA saccA apAdAna kAraNa kauna hai ? uttara - vAstava me usa samaya paryAya kI yogyatA kSaNika upAdAna kAraNa hI zarIra ke uThane rupa kArya kA saccA upAdAna kAraka hai / pra0 15 - usa samaya paryAya kI yogyatA kSaNika upAdAna kAraNa karttA aura zarIra uThA yaha karma / isa para chaha kAraka lagAkara samajhAiye ? uttara--zarIra uThA--yaha karma hai, kArya para se chaha prazna uThate hai / ( 1 ) zarIra kA uThanA kisane kiyA? usa samaya paryAya kI yogyatA kSaNika upAdAna kAraNa zarIra uThane ne / ata zarIra uThAyaha karttA huA / (2) usa samaya paryAya kI yogyatA kSaNika upAdAna kAraNa zarIra ne kyA kiyA? zarIra uThane rupa kArya kiyA / ata zarIra uThA - yaha karma huA / (3) zarIra kA uThanA kisa sAdhana dvArA huA ? usa samaya paryAya kI yogyatA kSaNika upAdAna kAraNa zarIra ke sAdhana dvArA / ana zarIra uThanA-karaNa huA / (4) zarIra kA uThanA kisake lie huA ? usa samaya paryAya kI yogyatA kSaNika upAdAna kAraNa zarIra ke lie / ata zarIra uThanA sampradAna huA / ( 5 ) zarIra kA uThanA kisame se banA? usa samaya paryAya kI yogyatA kSaNika upAdAna kAraNa zarIra me se banA / ata zarIra kA uThanA apAdAna huA / ( 6 ) zarIra kA uThanA kisake AdhAra se huA ? usa samaya paryAya kI yogyatA kSaNika apAdAna kAraNa zarIra ke AdhAra se / ata zarIra kA uThanA adhikaraNa huA / '} 2 pra0 16 - usa samaya paryAya kI yogyatA kSaNika apAdAna kAraNa se hI zarIra kA uThanA huA isako jAnane-mAnane se kyA lAbha' rahA?
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 18 ) uttara- jaise zarIra kA uThanA usa samaya paryAya kI yogyatA kSaNika upAdAna kAraNa se huA hai, usI prakAra vizva me jitane kArya hai, ve saba usa samaya paryAya kI yogyatA kSaNika upAdAna kAraNa se ho cuke hai, ho rahe hai aura bhaviSya meM hote rahege aisA jAnate mAnate hI dRSTi apane svabhAva para A jAtI hai / pra0 17 - maine ratha banAyA isa vAkya para cAro prakAra ke chaha kAraka lagAkara samajhAiye ? u0- praznottara 1 se 16 taka ke anusAra uttara do| pra0 18 - darzana mohanIya kA upazama hone se opazamika sabhyaktva huA - isa vAkya para cAro prakAra ke chaha kAraka lagAkara samajhAiye ? u0- praznottara 1 se 16 taka ke anusAra uttara do / pra0 16 - kevala jJAnAvaraNI ke abhAva se kevala jJAna huA isa vAkya para cAro prakAra ke chaha kAraka lAgAkara samajhAiye ? u0- praznottara 1 se 16 taka ke anusAra uttara do / pra0 20 - maine palaMga para hAtha se kapar3e bichAye isa vAkya para cAro prakAra ke chaha kAraka lagAkara samajhAiye ? u0- praznottara 1 se 16 taka ke anusAra uttara do / pra0 21 - maine kapar3A becakara rupayA kamAyA isa vAkya para cAro prakAra ke chaha kAraka lagAkara samajhAiye ? u0- praznottara 1 se 16 taka ke anusAra uttara do / pra0 22- maine hAtha aura kalama se pustaka banAI - isa vAkya para cAro prakAra ke chaha kAraka lagAkara samajhAiye ?
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16) u0-praznottara 1 se 16 taka ke anusAra uttara do| pra0 23-mai muha se jora-zora se bolatA hUM-isa vAkya para cAroM prakAra ke chaha kAraka lagAkara samajhAiye? u0-praznottara 1 se 16 taka ke anusAra uttara do| pra0 24-maine cAbI se dukAna kA tAlA kholA-isa vAkya para cAro prakAra ke chaha kAraka lagAkara samajhAiye ? / u0-praznottara 1 se 16 taka ke anusAra uttara do| pra0 25-maine Akha dvArA cazme se jJAna kiyA-isa vAkya para cAro prakAra ke chaha kAraka lagAkara samajhAiye? u0-praznottara 1 se 16 taka ke anusAra uttara do| pra026-maine aujAro se alamArI banAI-isa vAkya para cAro prakAra ke chaha kAraka lagAkara samajhAiye? u0-praznottara 1 se 16 taka ke anusAra uttara do| pra0 27-maine bhagavAna kI divyadhvanI se jJAna prApta kiyA-isa vAkya para cAro prakAra ke chaha kAraka lagAkara samajhAiye? u0-praznottara 1 se 16 taka ke anusAra uttara do| pra0 28-maine misatriyo dvArA sImeTa se makAna taiyAra karAyA-isa vAkya para cAro prakAra ke chaha kAraka lagAkara samajhAiye? u0-praznottara 1 se 16 taka ke anusAra uttara do|
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ (20) pra0 26-maine muMha dvArA rameza ko gAlI dI-isa vAkya para cAro prakAra ke chaha kAraka lagAkara samajhAiye ?" u0-praznottara 1 se 16 taka ke anusAra uttara do| pra0 30-maine cAka, kolI, DaMDA dvArA ghar3A banAyA-isa vAkya para cAro prakAra ke chaha kAraNa lagAkara samajhAiye / u0-praznottara 1 se 16 taka ke anusAra uttara do| -00
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA adhikAra chahaDhAlA kI prathama tIna DhAlo para prayojanabhUta sAta tatvo kA 130 praznottaro dvArA samAdhAna jIvatattva saMbaMdhI jova kI bhUla kA sapaSTIkaraNa pra0 1 - ajJAnI apane ko sukhI duHkhI kise mAnatA hai ? u0- zarIra kI anukUlatA se maiM sukhI aura zarIra kI pratikUlatA se maiM dukhI - aisA mAnatA hai / pra0 2 - zarIra kI anukUla avasthA se mai sukhI aura pratikUla avasthA se mai du.khI - aisI mAnyatA ko chahaDhAlA kI prathama DhAla meM kyA batAyA hai ? u0- "moha mahAmada piyo anAdi, bhUla Apako bharamata vAdi / " arthAta vItarAga vijJAnatA rUpa nija zuddha AtmA ko bhUlakara zarIra kI anukUla avasthA se mai sukhI aura pratikUla avasthA se mai dukhIaisI mAnyatA ko moharUpI mahA madirApAna batAyA hai / pra0 3 - zarIra kI anukUla avasthA se mai sukhI aura pratikUla avasthA se mai duHkhI aisI mAnyatA ko moharUpI mahAmadirApAna chahaDhAlA kI prathama DhAla me kyoM batAyA hai ? u0- (1) tarAjU ke eka palaDe me svaya vItarAga vijJAnatA rUpa eka jJAyaka zuddha AtmA / ( 2 ) tarAjU ke dUsare palaDe me zarIra kI anukUlatA aura pratikulatA rupa avasthA AhAravargaNA kA kArya hai / (3) ina saba me ekatvabuddhi hone se zarIra kI anukUlatA se mai sukhI
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 22 / aura pratikUlatA se mai dukhI - aisI mAnyatA ko moharUpI mahAmadirApAna batAyA hai | pra0 4 - zarIra kI anukUlatA se mai sukhI aura pratikUlatA se mai duHkhI - aisI moharUpI mahAmadirApAna kA phala chahaDhAlA kI prathama dAla me kyA batAyA hai ? u0- aisI moharUpI mahAmadirApAna kA phala cAro gatiyo me ghUmakara nigoda batAyA hai / pra0 5 - zarIra kI anukUlatA se mai sukhI aura pratikUlatA se maiM duHkhI - aisI mAnyatA kA phala cAro gatiyo meM ghUmakara nigoda kyo batAyA hai ? u0- (1) sukha AtmA ke sukha guNa me se AtA hai aura dukha sukha guNa kI viparIta dagA hai / (2) jaDa zarIrAdi me sukha yA dukha kI koI paryAya nahI hai / zarIra kI anukUlatA aura pratikUlatA vyavahAranaya se jJAna kA jJeya hai / ( 3 ) parantu ajJAnI garIra kI anukUlatA se mai sukhI aura pratikUlatA se mai dukhI hU~, aisI khoTI mAnyatA se cAro gatiyo me ghUmakara nimoda jAnA batAyA hai / pra0 6 - " mai sukhI duHkhI mai raMka rAva, mere dhana gRha godhana prabhAva / mere sutatiya me sabala dIna, berupa subhaga mUrakha pravINa // chahaDhAlA kI dUsarI DhAla ke isa dohe me jIvatattva sambandhI jIva ko bhUla batAne ke pIche kyA marma hai ? u0- ( 1 ) cetana ko hai upayogarupa arthAta mai jJAnadarzana upayogamayI jIvatattva hU~ aura merA kArya jJAtA - dRSTA hai / isa bAta ko bhUlakara zarIra kI anukUlatA se mai sukhI aura zarIra kI pratikUlatA 1 se maiM dukhI mAnanA hI jIvatattva sambandhI jIva kI bhUla hai / (2) mai
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 23 ) jJAna-darzana upayogamayI jIvatattva hai aura merA kArya jJAtA draSTA hai / isa bAta ko bhUlakara zarIra kI anukUlatA se maiM sukhI aura zarIra kI pratikUlatA se maiM dukhI aisA anAdikAla kA zraddhAna agRhIta mithyAdarzana hai / (3) maiM jJAna darzana upayogamayI jIvatattva hU~ aura merA kArya jJAtA draSTA hai / isa bAta ko bhUlakara zarIra kI anukUlatA se mai sukhI aura zarIra kI pratikUlatA se mai dukhI-aisA anAdikAla kA jJAna agRhIta mithyAjJAna hai / ( 4 ) me jJAna darzana upayogamayI jIvatattva hai aura merA kArya jJAtA draSTA hai / isa bAta ko bhUlakara zarIra kI anukUlatA se mai sukhI aura zarIra kI pratikUlatA se mai dukhI-aisA anAdikAla kA AcaraNa agRhIta mithyAcAritra hai / ( 5 ) vartamAna me vizeSa rUpa se manuSyabhava va jainadharmI hone para bhI kuguru-kudeva - kudharma kA upadeza mAnane se zarIra kI anukUlatA se mai sukhI aura zarIra kI pratikulatA se maiM dukhI-aisA anAdikAla kA zraddhAna vizeSa dRDha hone se aise zraddhAna ko gRhIta mithyAdarzana batAyA hai / ( 6 ) vartamAna me vizeSa rUpa se manuSyabhava va jaina dharmI hone para bhI kugurU-kudeva - kudharma kA upadeza mAnane se zarIra kI anukUlatA se mai sukhI aura zarIra kI pratikulatA se mai dukhI - aisA anAdikAla kA jJAna vizeSa dRDha hone se aise jJAna ko gRhita mithyAjJAna batAyA hai / ( 7 ) vartamAna me vizeSarUpa se manuSyabhava va jainadharmI hone para bhI kuguru-kudeva kudharma kA upadeza mAnane se zarIra kI anukUlatA se maiM sukhI aura zarIra kI pratikUlatA se maiM dukhI - aisA anAdikAla kA AcaraNa vizeSa dRDha hone se aise AcaraNa ko gRhIta mithyAcAritra batAyA hai / pra0 7 - mai jJAna darzana upayogamayI jIvatastva hU, aura merA kArya jJAtA dRSTA hai / isa bAta ko bhUlakara zarIra kI anukUlatA se maiM sukhI aura zarIra kI pratikUlatA se mai dukhI-aisA jIvatattva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta- gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyara
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanAdi kI prApti hokara pUrNa sukhIpanA kaise pragaTa hove-isakA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me kyA batAyA hai ? u0-"cetana ko hai upayogarupa, binamUrata cinmUrata anUpa / pudgala nabha dharma adharmakAla, inate nyArI hai jIva cAla / / " (1) mai jJAna-darzana upayogamayI jIvatattva huuN| (2) merA kArya jJAtA draSTA hai| (3) A~kha-nAka-kAna audArika zarIrorupa merI mUrti nahIM hai| (4) caitanya arupI asakhyAta pradezI merA eka AkAra hai| (5) sarvajJa svabhAvI jJAna padArtha hone se mujha AtmA hI anupama hai / (6) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me ananta jIva dravya hai| (7) anantAnanta pudgala dravya hai| (8) dharma-adharma-AkAza ekeka dravya hai| (6) lokatramANa asakhyAta kAla dravya hai| ina sava dravyo se mujha nija AtmA kA kisI bhI apekSA kisI bhI prakAra kA kartAbhoktA kA sambandha nahI hai, kyoki ina saba dravyo kA aura mujha nija AtmA kA dravya-kSetra-kAla-bhAva pRthaka-pRthaka hai| aisA jAna kara jJAnadarzana upayogamayI nija jIva tattva kA Azraya le, to gIra kI anukUlatA se mai sukhI aura zarIra kI pratiklatA se maiM dukhI, aisA jIvatattva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samayagdarzanAdi kI prApti hokara kama se pUrNa atIndriya sukha kI prApti hove, yaha upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me batAyA hai| pra0-mai jJAna-darzana upayogamayI jIvatatva aura nerA kArya jJAtA-draSTA hai| isa bAta ko bhUlakara zarIra vara lAnaphalatA se mai', * sukhI aura zarIra kI pratikUlatA se mai duHkhI-aisI mAnyatA ko Apane jIvatattva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi batAyA hai, parantu apane ko jo jJAnI mAnate hai vaha bhI zarIra kI anukUlatA se mai sukhI aura zarIra kI pratikUlatA se mai dukhI-aisa
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 25) to jJAnI bhI kahane sune-dekhe jAne haiN| to kyA jJAniyo ko bhI jIvatattva sambandhI jIva kI mUlarupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi hote hai ? u0-jJAniyo ko bilakula nahI hote / (1) kyoki jina, jinavara aura jinavarabRSao ne zarIra kI anukulatA se mai sukhI aura zarIra kI pratikulatA se mai dukhI- aisI khoTI mAnyatA ko jIvatattva sambandhI jIva kI bhUla rupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi batAyA hai, parantu aise kathana ko nahIM kahA hai| (2) jJAnI jo banate hai ve jIvatattva sambandhI jIva kI bhUla rupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva karake hI banate hai| (3) jJAniyo ko heya-jJeya-upAdeya kA jJAna vartatA hai| (4) garIra kI anukUlatA se mai sukhI aura zarIra kI pratikulatA se mai dukhI-jJAniyo ke aise kathana ko Agama me anupacarita asadbhuta vyavahAranaya kahA hai| pra06-nirdhana hone se mai duHkhI aura rAjA hone se mai sukhI-isa vAkya para jIvatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 1 se 8 taka ke anusAra uttara do / pra0 10-mere pAsa dhana hone se mai sukhI aura mere pAsa dhana na hone se mai duHkhii| isa vAkya para jIvatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznIttara 1 se 8 taka ke anusAra uttara do| pra0 11-merA baDappana hone se mai sukhI aura merA baDappana na hone se mai duHkhii| isa vAkya para jIvatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 1 se 8 taka ke anusAra uttara do|
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra0 12-merI strI na hone se mai dukhI aura merI strI hone se mai sukhI / isa vAkya para jIvatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 1 se 8 taka ke anusAra uttara do| pra0 13-kurupa hone se mai duHkhI aura sundara hone se mai sukhii| isa vAkya para jIvatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 1 se 8 taka ke anusAra uttara do| pra0 14-dUdha milane se mai sukhI aura dUdha na mile to mai duHkhii| isa vAkya para jIvatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 1 se 8 taka ke anusAra uttara do| pra0 15-laDakI hone se mai duHkhI aura laDakA hone se mai sukhii| isa vAkya para jIvatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 1 se 8 taka ke anusAra uttara do| pra0 16-halkA hone se mai duHkhIM aura bhArI hone se mai sukhii| isa vAkya para jIvatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 1 se 8 taka ke anusAra uttara do| pra0 17-badabU Ane se mai duHkhI aura khuzabU Ane se mai sukhii|
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 27 ) isa vAkya para jIvatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie / u0- praznottara 1 se 8 taka ke anusAra uttara do| pra018 - bukhAra Ane se meM duHkhI aura ThIka hone se mai sukhI / isa vAkya para jIvatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie / u0- praznottara 1 se 8 taka ke anusAra uttara do / pra0 19 - vyApAra calane se meM sukhI aura vyApAra na calane se meM dukhI / isa vAkya para jIvatattva samvandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie / u0- praznottara 1 se 8 taka ke anusAra uttara do / pra0 20 - sinemA dekhane se meM sukhI aura sinemA dekhane ko na milane se meM duHkhI / isa vAkya para jIvatattva sambandhI jIva kI kA spaSTIkaraNa kIjie / bhUla u0- praznottara 1 se 8 taka ke anusAra uttara do /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIvatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa pra0 21-ajJAnI apanA janma aura maraNa kisase mAnatA hai ? u0-zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa mAnatA hai| pra 022-zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa-aisI mAnyatA ko chahaDhAlA kI prathama DhAla me kyA batAyA hai ? u.-"moha mahAmada piyo anAdi, bhUla Apako bharamata vAdi" arthAt vItarAga vijJAnatArupa nija zuddha AtmA ko bhUlakara zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNaaisI mAnyatA ko moharupI mahAmadirApAna batAyA hai| pra0 23-zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa-aisI mAnyatA ko moharupI mahAmadirApAna chahaDhAlA kI prathama DhAla me kyo batAyA hai ? u0-(1) tarAjU ke eka palaDe me svaya vItarAga vijJAnatArupa eka jJAyaka zuddhAtmA / (2) tarAjU ke dUsare palaDe me zarIra kI utpatti va maraNarupa ananta paramANu kA skdh| (3) ina sava me ekatva buddhi hone se zarIra kI utpati se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa ata aisI mAnyatA ko moharupI mahAmadirApAna batAyA hai| pra0 24-zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa-aisI moharUpI mahAmadirApAna kA phala chahaDhAlA kI prathama DhAla me kyA batAyA hai ?
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26) u0-aisI moharupI mahAmadirApAna kA phala cAro gatiyo me ghUmakara nigoda jAnA batAyA hai| pra0 25-zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA bharaNa-aisI moharupI mahAmadirApAna kA phala chahaDhAlA kI prathama DhAla me cAro gatiyo me ghUmakara nigoda jAnA kyo batAyA hai ? u0-(1) svaya vItarAga vijJAnatArupa eka jJAyaka zuddha aatmaa| (2) zarIra kI utpatti aura viyoga vyavahAranaya se eka mAtra jJAna kA jJeya hai| (3) parantu aisA na mAnakara zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa hai-aisI khoTI mAnyatA se cAro gatiyo me dhUmakara nigoda jAnA batAyA hai| pra026-tana upajata apanI upaja jAna, tana nazata Apako nAza mAna / chahaDhAlA kI dUsarI DhAla ke isa dohe me ajIvatattva sambandhI jIva kI bhUla batAne ke pIche kyA marma hai ? u0-(1) jIva janmAdi rahita nitya hI hai| isa bAta ko bhUlakara zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura garIra ke viyoga se jIva kA maraNa mAnanA hI ajIvatattva sambandhI jIva vI bhUla hai| (2)jIva janmAdi rahita nitya hI hai| isa bAta ko bhUlakara zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa mAnanA-aisA anAdikAla kA eka-eka samaya karake calA A rahA zraddhAna agRhIta mithyAdarzana hai| (3) jIva janmAdirahita nitya hI hai| isa bAta ko bhUlakara zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa jAnanA-aisA anAdikAla kA eka-eka samaya karake calA A rahA jJAna agRhIta mithyA jJAna hai| (4) jIva janmAdi rahita nitya hI hai| isa bAta ko bhUlakara zarIra
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa rupa AcaraNa-aisA anAdikAla kA eka-eka samaya karake calA A rahA AcaraNa agRhIta mithyAcaritra hai| (5) vartamAna meM vizeSarupa se manuSyabhava va jainadharmI hone para bhI kuguru-kudeva-kudharma kA upadeza mAnane se zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa-aisA anAdikAla kA zraddhAna vizepa dRDha hone se aise zraddhAna ko gRhIta mithyAdarzana batAyA hai| (6) vartamAna me vizeSa rupa se manuSyabhava va jainadharmI hone para bhI kuguru-kudeva-kudharma kA upadeza mAnane se zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa-aisA anAdikAla kA jJAna vizeSa dRDha hone se aise jJAna ko gRhIta mithyAjJAna batAyA hai| (7) vartamAna me vizeSa rupa se manuSyabhava va jainadharmI hone para bhI kuguru-kudeva-kudharma kA upadeza mAnane se zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa-aisA anAdikAla kA AcaraNa vizeSa dRDha hone se aise AcaraNa ko gRhIta mithyAcAritra batAyA hai / pra0.27-jIva janmAdi rahita nitya hI hai| isa bAta ko bhUlakara zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa ajIvatatva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhItagRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara kama se pUrNa sukhIpanA kaise pragaTa hove-isakA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me kyA batAyA hai ? u0-cetana ko hai upayoga rUpa, binamUrata cinmUrata anUpa / pudgala nabha dharma adharma kAla, inate nyArI hai jIva cAla // (1) mai jJAna-dazana upayogamayI jIvatattva huuN| (2) merA kArya jJAtA-dRSTA hai|, (3) oNkha-nAka-kAna audArika Adi zarIrorupa merI mUrti nahI hai / (4) caitanya arupI asakhyAta pradezI merA eka AkAra hai| (5) sarvajJa svabhAvI jJAna padArtha hone se mujha AtmA hI anupama hai|
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 31 ) (6) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me ananta jIva dravya hai| (7) anantAnanta pudgala dravya hai| (8) dharma-adharma-AkAza ekeka dravya hai / (6) loka pramANa asakhyAta kAla dravya hai / ina saba dravyo se mujha nija AtmA kA kisI bhI apekSA kisI bhI prakAra kA kartAbhoktA kA sambandha nahIM hai, kyoki ina saba dravyo kA aura mujha nija AtmA kA dravya-kSetra-kAla-bhAva pRthaka-pRthaka hai| aisA jAnakara janmAdi rahita ajara-amara nitya nijajJAna-svabhAvI AtmA kA Azraya le, to zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa-aisA ajIvatattva sambandhI jIva kI mUlarupe agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara krama se pUrNa atIndriya sukha kI prApti ho jAve / yaha upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me batAyA hai| pra0 28-jIva janmAdi rahita nitya hI hai| isa bAta ko bhUlakara zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa-aisI mAnyatA ko Apane ajIvatattva sambandhI jIva bhUlarupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi batAyA hai, parantu jo apane ko jJAnI mAnate hai vaha bhI zarIra kI utpati se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa hai aisA kahate-sune-dekhe jAte hai| kyA jJAniyo ko bhI ajIvatattva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhItamithyAdarzanAdi hote haiM ? u0-jJAniyo ko bilkula nahIM hote hai| (1) kyoki jina jinavara aura vRSabho ne zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa aisI khoTI mAnyatA ko ajIvatattva sambandhI jIva kI mUlarupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi batAyA hai, parantu aise kathana ko nahI kahA hai| (2) jJAnI jo banate hai ve ajIvatattva samvandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta-gRhIta mithyA
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ (32) darzanAdi kA abhAva karake hI banate hai| (3) jJAniyo ko heya-jJeyaupAdeya kA jJAna vartattA hai| (4) zarIra kI utpatti se jIva kA janma aura zarIra ke viyoga se jIva kA maraNa-jJAniyo ke aise kathana ko Agama me anupacarita asadbhUta vyavahAranaya kahA hai| pra0 26-mai bAlaka hU~, mai javAna hUM-isa vAkya para ajIvatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 21 se 28 taka ke anusAra uttara do| pra0 30-mai halkA hUM, mai bhArI hUM-isa vAkya para ajIvatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 21 se 28 taka ke anusAra uttara do| pra0 31-mai kAlA hU~, mai gorA huuN| isa vAkya para ajIvatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 21 se 28 taka ke anusAra uttara do| pra0 32-mujhe lakavA ho gayA thA, aba svastha ho gayA-isa vAkya para ajIvatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 21 se 28 taka ke anusAra uttara do| pra0 33-mujhe bhUkha lagI hai, mujhe tRSA lagI hai| isa vAkya para ajIvatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 21 se 28 taka ke anusAra uttara do| pra0 34-mujhe saradI lagatI hai, mujhe garamI lagatI hai| isa vAkya para ajIvatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie|
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ u0-praznottara 21 se 28 taka ke anusAra uttara do| pra0 35 --mujhe khaTTA Ama acchA nahIM lagatA hai, mIThA Ama acchA lagatA hai| isa vAkya para ajIvatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 21 se 28 taka ke anusAra uttara do| pra0 36-mai calA- mai girA-isa vAkya para ajIvatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 21 se 28 taka ke anusAra uttara do| pra0 37- mujhe badabU acchI nahIM lagatI hai, mujhe khuzUbU acchI lagatI hai| isa vAkya para ajIvatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 21 se 28 taka ke anusAra uttara do| pra0 38-mujhe philmI gAnA suhAtA hai, mujhe dharma kI bAta nahI suhAtI / isa bAta para ajIvatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 21 se 28 taka ke anusAra uttara do| pra0 36-merA makAna hai, merA jevara hai / isa vAkya para ajIvatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 21 se 28 taka ke anusAra uttara do| pra0 40-merI nAka kaTa gayI hai, merA hAtha kaTa gayA hai / isa vAkya para ajIvatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 34 ) u0-praznottara 21 se 28 taka ke anusAra uttara do| Azravatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa pra0 41-Azravatattva ke viSaya me ajJAnI kyA mAnatA hai ? u0-hisAdirupa pApAzrava hai unhe heya mAnatA hai aura ahisAdirupa puNyAzrava hai unhe upAdeya mAnatA hai| pra0 42-hisAdirUpa pApAzrava deya haiM aura ahiMsAvirupa puNyAzrava upAdeya hai| aisI mAnyatA ko chahaDhAlA ko prathama DhAla me kyA batAyA hai ? ___ u0-"moha mahAmada piyo anAdi bhUla Apako bharamata vaadi|" arthAt-moha, rAga, dveSa Adi zubhAzubha vikArI bhAva Azrava bhAva hai / ye pratyakSa dukha ke dene vAle hai aura vadha ke hI kAraNa hai| isa bAta ko bhUlakara hisAdirupa pApAzrava ko heya mAnanerupa aura himAdirupa puNyAzrava ko upAdeya mAnarerupa mAnyatA ko moharupI mahAmadirApAna batAyA hai| pra0 43-hisAdirupa pApAzrava heya hai aura hisAdirupa puNyAzrava upAdeya hai-aisI mAnyatA ko moharahI mahAmadirApAna chahaDhAlA kI prathama DhAla me kyA batAyA hai ? u0-(1) moha, rAga-dvaipa Adi zubhAzubha vikArI bhAva AzravabhAva hai| ye pratyakSa du kha ke dene vAle hai aura bandha ke hI kAraNa hai / (2) hisAdirupa pApAzrava aura ahisAdirupa puNyAzrava dono hI heya hai / isaliye hisAdirupa pupAzrava heya haiM aura ahisAdirupa puNyAzrava upAdeya hai, isa khoTI mAnyatA ko moharupI mahAmadirApAna batAyA hai|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra0 44-hisAdirupa pApazrava heya hai aura hisAdirupa puNyAzrava upAdeya hai-aisa moharupI mahAmadirApAna kA phala chahaDhAlA kI prathama DhAla me kyA batAyA hai ? ___ u0-aisI moharupI madirApAna kA phala cAro gatiyo me ghUmakara nigoda jAnA batAyA hai| pra0 45-hisAdirupa pApAzrava heya hai aura ahisAdirUpa puNyAzrava upAdeya hai-aisI mAnyatA kA phala cAroM gatiyoM me ghUmakara nigoda jAnA kyo batAyA hai| u0-(1) hisAdirupa pApAzrava aura ahimAdirupa puNyAzrava dono heya hai aura dono hI bandha ke kAraNa hai| (2) parantu aisA na mAnane ke kAraNa isa khoTI mAnyatA kA phala cAro gatiyo me ghUmakara nigoda jAnA batAyA hai| pra0 46-"rAgAdi pragaTa ye du.kha dena, tinaho ko sevata ginata caina / ' chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me isa dohe me Azravatatva sambandhI jIva kI bhUla batAne ke pIche kyA marma hai ? pra-Azravatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTa jJAna karAnA hai / moha, rAga-dveSa Adi bhAva AzravabhAva hai / ye pratyakSa du kha ke dene vAle hai aura vandha ke hI kAraNa hai isa bAta ko bhUlakara Azrava tattva me jo hiMsAdirupa pApAzrava hai unhe heya mAnanA aura ahisAdirupa puNyAzrava hai unhe upAdeya mAnanA-yaha Azravatattva sambandhI jIva kI bhUla hai / (2) moha, rAga-dveSa Adi zubhAzubha vikArIbhAva AzravabhAva hai| ye pratyakSa dukha ke dene vAle hai aura bandha ke hI kAraNa hai| isa bAta ko bhUlakara Azrava tattva me jo hisAdirupa pApAzrava hai unhe heya mAnanA aura ahiMsAdirUpa puNyAzrava haiM unhe upAdeya mAnanA-aisA anAdikAla kA zraddhAna agRhIta mithyAdarzana
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai| (3) moha, rAga-dveSa Adi zubhAzubha vikArIbhAva AzrabhAva hai| ye pratyakSa duHkha ke dene vAle hai aura bandha ke hI kAraNa hai| isa bAta ko bhUlakara Azravatattva me jo hisAdirupa pApAzrava hai unhe heya mAnanA aura ahisAdirUpa puNyAzrava hai unhe upAdeya jAnanA-aisA anAdikAla kA jJAna agRhIta mithyAjJAna hai| (4) moha,rAga-dveSa Adi zubhAzubha vikArIbhAva AzravabhAva hai| ye pratyakSa du kha ke dene vAle hai aura bandha ke ho kAraNa hai| isa bAta ko bhUlakara Azravatattva me jo hisAdi pApAzrava hai unhe heya mAnanA aura ahisAdirupa puNyAzrava hai unhe upAdevarupa AcaraNa-aisA anAdikAla kA AcaraNa agRhIta mithyAcAritra hai| (5) vartamAna meM vizeSa rUpa se manuSyabhava va jainadharmI hone para bhI kuguru-kudeva-kudharma kA upadeza mAnane se Azravatattva me jo hiMsAdirupa pApAzrava hai unhe heya mAnanA aura ahisAdirupa puNyAzrava hai unhe upAdeya mAnane rupa anAdikAla kA zraddhAna vizeSa dRDha hone se aise zraddhAna ko gRhIta mithyAdarzana batAyA hai| (6) vartamAna meM vizeSarupa se manuSyabhava va jainadharmI hone para bhI kuguru-kudeva-kudharma kA upadeza mAnane se Azrava tattva me jo hisAdirupa pApAzrava hai unhe heya mAnanA aura ahisAdi puNyAzrava hai unhe upAdeya jAnane rupa anAdikAla kA jJAna vizeSa dRDha hone se aise jJAna ko gRhIta mithyAjJAna batAyA hai| (7) vartamAna me vizeSarupa se manuSyabhava va jainadharmI hone para bhI kuguru-kudevakudharma kA upadeza mAnane se Azravatattva me jo hisAdirupa pApAzrava hai unhe heya mAnanA aura ahisAdirupa puNyAzrava hai unhe upAdeya mAnane rupa anAdikAla kA AcaraNa vizeSa dRDha hone se aise AcaraNa ko gRhIta mithyAcAritra batAyA hai| pra0 47-moha, rAga-dveSa Adi zubhAzubha vikArIbhAva AzravabhAva hai| ye pratyakSa duHkha ke dene vAle hai aura bandha ke hI kAraNa hai| isa bAta ko bhUlakara Azravatatva vo hisAdirupa pApAzrava hai unhe heya
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 37 ) mAnanerupa aura ahasAdirupa puSpAzrava haiM unhe upAdeya mAnanerupa Azravatattva sambandhI jIva kI bhUlarupa pragRhIta- gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApmi kara krama se pUrNa sukhopanA kaise pragaTa hove ? isakA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me kyA batAyA hai u0- cetana ko hai upayogarupa, binamUrata cinmUrata anUpa / pudgala - nabha dharma-adharmakAla, inate nyArI he jIva cAla // (1) mai jJAna darzana upayogamayI jIvatattva hU~ / ( 2 ) merA kArya jAtA dRSTA hai / (3) Akha - nAka-kAna audArika Adi zarIrorupa merI mUrti nahI hai / (4) caitanya arupI asakhyAta pradezI merA eka AkAra hai / (5) sarvajJa svabhAvI jJAna padArtha hone se mujha AtmA hI anupama hai / ( 6 ) mujha nija AtmA ke alAvA vizva meM ananta jIva dravya hai / ( 7 ) anantAnanta pudgala dravya hai / ( 5 ) dharma-adharma - AkAza ekeka dravya hai / ( 8 ) loka pramANa asakhyAta kAladravya hai / ina saba dravyo se mujha nija AtmA kA kisI bhI apekSA kisI bhI prakAra kA karttA bhoktA kA sambandha nahI hai, kyoki ina sava dravyo kA aura mujha nija AtmA kA dravyakSetra-kAla-bhAva pRthaka-pRthaka hai / aisA jAnakara zuci pavitra caitanya svabhAvI nija AtmA kA Azraya le, to Azravatattva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta- gRhIta mithyAdarzanAdi kA AbhAva hokara samyadarzanAdi kI prApti kara krama se pUrNa atIndriya sukha kI prApti hove / yaha upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me batAyA hai / pra0 48 - moha. rAga-dveSa Adi zubhAzubha vikArIbhAva AzravabhAva hai / ye pratyakSa dukha ke dene vAle hai aura bandha ke hI kAraNa hai / isa bAta ko bhUlakara Azravatatva me jo hisAdirupa pApAzrava hai unhe heya mAnane ko aura ahasAdirUpa puNyAzrava hai unhe upAdeya mAnane ko Azravatatva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta- gRhIta mithyAdarzana btaayaa|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 38 ) parantu jo apane ko jJAnI mAnate hai vaha bhI hisAdi pApAzrava ko hai aura ahasAdi puNyAzrava ko upAdeya kahate sune dekhe jAte hai / kyA jJAniyoM ko bhI Azravatatva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhItagRhIta mithyAdarzanAdi hote hai ? u0- jJAniyoM ko bilkula nahI hote hai / (1) kyoki jinajinavara aura jina varavRSabho ne hisAdirupa pApAzrava heya hai ora ahisAdirUpa puNyAzrava upAdeya hai aisI khoTI mAnyatA ko Azravatattva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta- gRhIta mithyAdarzanAdi batAyA hai, parantu aise kathana ko nahI kahA hai / (2) jJAnI jo banate hai ve Azravatattva sambandhI jIva kI bhUlarUpa agRhIta gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva karake hI banate hai / ( 3 ) jJAniyo ko heya jJeya upAdeya kA jJAna vartatA hai / (4) hisAdirupa pApAzrava heya hai ora ahisAdirupa puNyAzrava upAdeya hai jJAniyoM ke aise kathana ko Agama me upacarita sadbhUta vyavahAranaya kahA hai / hai | pra0 46 - hisA kA bhAva heya hai aura ahisA kA bhAva upAdeya isa vAkya para Azravatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie / u0- praznottara 41 se 48 taka ke anusAra uttara do / pra0 50-jhUTha bolane kA bhAva heya hai aura satya bolane kA bhAva upAdeya hai / isa vAkya para Azravatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie / A u0- praznottara 41 se 48 taka ke anusAra uttara do / pra0 52 - corI karane kA bhAva heya hai aura corI karane kA bhAva upAdeya hai / isa vAkya para Azravatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 36 ) u0-praznottara 41 se 48 taka ke anusAra uttara do| pra0 52-brahmacarya na rakhane kA bhAva heya hai ora brahmacarya rakhane kA bhAva upAdeya hai| isa vAkya para Azravatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 41 se 48 taka ke anusAra uttara do| pra0 53-parigraha rakhane kA bhAva heya hai aura parigraha na rakhane kA bhAba upAdeya hai / isa vAkya para Azravatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 41 se 48 taka ke anusAra uttara do| pra0 54-anazana na rakhane kA bhAva heya hai aura anazana rakhane kA bhAva upAdeya hai| isa vAkya para Azravatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie / u0-praznottara 41 se 48 taka ke anusAra uttara do| pra0 55-sAmAyika na karane kA bhAva heya hai aura sAmApika karane kA bhAva upAdeya hai| isa vAkya para Azravatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 41 se 48 taka ke anusAra uttara do| pra0 56-muniyo ko AhAradAna na dene kA kA bhAva heya hai aura muniyo ko AhAradAna dene kA bhAva upAdeya hai| isa vAkya para Azravatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 41 se 48 taka ke anusAra uttara do|
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 42 ) u0-(1) sayoga-viyoga vyavahAranaya se jJAna kA jJeya hai aura tatvadRSTi se puNya pApa dono ahitakara hI hai| (2) parantu aisA na mAnane ke kAraNa pApa ke bandha ko burA jAnane rupa aura puNya ke bandha ko bhalA jAnanerupa khoTI mAnyatA kA phala cAro gatiyo me ghUmakara nigoda jAnA batAyA hai| pra088-"zubha-azubha badha ke phala majhAra, rati arati kareM nija pada visaar|" chahaDhAlA kI dUsarI DhAla ke isa dohe me baMdhatatva sambandhI jIva ko bhUla batAne ke pIche kyA marma hai ? u0-bandhatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTa jJAna karAnA hai| (1) aghAti karma ke phala ke anusAra padArthoM kI sayoga-viyogarupa avasthAye hotI hai| ye saba vyavahAranaya se jJAna kA jJeya hai| tatvadRSTi se puNya-pApa dono ahitakara hI hai| isa bAta ko bhUlakara bandhatva me jo abha bhAvo se narakAdirupa pApa kA bandha ho use burA jAnanA aura zubhabhAvo se devAdirupa puNya kA bandha ho use bhalA jAnanA yaha vandhatatva sambandhI jIva kI bhUla hai| (2) aghAti karma ke phala anusAra padArthoM kI sayoga-viyogarupa avasthAye hotI hai| ve saba vyavahAranaya se jJAna kA jJeya hai| tatva dRSTi se puNya-pApa dono ahitakara hai| isa bAta ko bhUlakara bandhatatva me azubhabhAvo se narakAdirupa pApa kA bandha ho use burA jAnanA-aisA anAdikAla kA zraddhAna agRhIta mithyAdarzana hai| (3) aghAti karma ke phala anusAra padArtho kI sayoga-viyogarupa avasthAai hotI hai ve sava vyavahAranaya se jJAna kA jJeya hai| tattva dRSTi se puNya-pApa dono ahitakara hI hai| isa bAta ko bhUlakara bandhatattva me jo azubhabhAvo se narakAdirUpa pApa kA bandha ho use burA jAnanA aura zubhabhAvo devAdirUpa puNya kA bandha ho use bhalA jAnanA-aisA anAdikAla kA jAna agRhIta mithyAjJAna hai / (4) aghAtikarma ke phala anusAra padArtho kI sayo-viyogarUpa avassthAye hotI hai ve saba vyavahAranaya se jJAna kA jeya hai / tatvadRSTi se puNya-pApa dono ahitakara hI hai|
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 43 ) isa bAta ko bhUla kara bandhatatva me jo agubhabhAvo se narakAdirupa pApa kA bandha ho use burA jAnanA aura zubhabhAvo se devAdirupa puNya ho use bhalA jAnanA-aisA anAdikAla kA AcaraNa agRhIta mithyAcAritra hai| (5) vartamAna vizeSarupa se manuSyabhava va jainadharmI hone para bhI kudeva-kuguru-kudharma kA upadeza mAnane se bandhatatva me jo azubhabhAvo se narakAdirupa pApa kA bandha ho use burA jAnanA aura zubhabhAvo se devAdirupa puNya kA bandha ho use bhalA jAnanA--isase anAdikAla kA zraddhAna vizeSadRDha hone se aise zraddhAna ko gRhIta mithyAdarzana batAyA hai| (6) vartamAna meM vizeSarupa se manuSyabhava va jainadharmI hone para bhI kuguru-kudeva-kudharma kA upadeza mAnane se bandhatatva me jo azubhabhAvo se narakAdirupa pApa kA bandha ho use burA jAnanA aura zubhabhAvo se devAdirupa puNya kA bandha ho use bhalA jAnanA-isase anAdikAla kA jJAna vizeSa dRDha hone se aise jJAna ko gRhIta mithyAjJAna batAyA hai| (7) vartamAna meM vizeSa rupa se manuSya bhava va jaina varmI hone para bhI kuguru-kudeva-kudharma kA upadeza mAnane se vandhatattva me jo azubha bhAvo se narakAdirupa pApa kA bandha ho use burA jAnanA aura zubha bhAvo se devAdirUpa puNya kA bandha ho use bhalA jAnanA-isase anAdikAla kA AcaraNa vizepa dRDha hone se aise AcaraNa ko gRhIta mithyAcAritra batAyA hai| pra0 67-aghAtikarma ke phala anusAra padArthoM kA saMyoga-viyogarupa avasthAyeM hotI haiM / ve saba vvavahAranaya se jJAna kA jJeya hai| tatvadRSTi se puNya pApa dono ahitakara hI hai| isa bAta ko bhUlakara badhatatva me jo azubhabhAvo se narakAdirUpa pApa kA badha ho use burA jAnanerupa aura zubhAbhAvo se devAdirupa puNya kA badha ho use bhalA jAnanerupa baMdhatatva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara karma se pUrNa sukhIpanA kaise pragaTa hove ? isakA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra072--kuzIla ke bhAva se naraka kA bandha burA hai aura brahmacarya ke bhAva se deva kA baMdha bhalA hai| isa vAkya para bandhatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 61 se 68 taka ke anusAra uttara do| pra073-parigRha dekhane ke bhAva se nIcagati kA badha burA hai aura parigRha na rakhane ke bhAva se UMca gati kA baMdha bhalA hai| isa vAkya para baMdhatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 61 se 68 taka ke anusAra uttara do| pra074-ju A khelane ke bhAva se naraka kA bandha burA hai aura juvA na khelane ke bhAva se deva kA bandha bhalA hai| isa vAkya me baMdhatatva sambandhI jIva kA spaSTIkaraNa kiijie| - u0-praznottara 61 se 68 taka ke anusAra uttara do| pra0 75-mAsa khAne Adi ke bhAva se naraka kA bandha burA hai aura mAsa na khAne Adi ke bhAva se deva kA bandha acchA hai| isa vAkya para bandhatatva sambandhI jIva ko bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie / u0-praznottara 61 se 68 taka ke anusAra uttara do| pra076-parapadArthoM ko apanA mAnane se nigoda kA bandha burA hai aura parapadArthoM ko apanA na mAnane se svarga kA bandha acchA hai| isa vAkya para bandhatattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 61 se 68 taka ke anusAra uttara do|| pra077-kaMjUsI ke bhAva se naraka kA bandha burA hai aura udAratA ke bhAva se deva kA bandha acchA hai| isa vAkya para bandhatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie|
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 47 ) u0-praznottara 61 se 68 taka ke anusAra uttara do| pra0 78-tIrthayAtrA na karane ke bhAva se nIca gati kA bandha burA hai aura tIrthayAtrA karane se bhAva se uc ti kA bandha acchA hai| isa vAkya para bandhatatva sambandhI jIva ko bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 61 se 68 taka ke anusAra uttara do| pra0 76-vyApAra me hisA hone ke bhAva se naraka bandha burA hai aura vyApAra me hisA hone ke bhAva se deva kA bandha acchA hai| isa vAkya para bandhatatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u.-praznottara 61 se 60 taka ke anusAra uttara do| pra080-jIvo ko dukhI karane se naraka kA bandha burA hai aura jIvo ko sukhI karane se deva kA bandha acchA hai / isa vAkya para bandhatatva sambandhI jIna kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie / u0-praznottara 61 se 68 taka ke anusAra uttara do| saMvaratatva sabandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa pra081-saMvaratatva ke viSaya me ajJAnI kyA mAnatA hai ? u0-nizcaya samyagdarzanAdi ko kaNTadAyaka aura samajha me na Ave-aisA mAnatA hai| pra082-nizcaya samyagdarzanAdi ko kaSTadAyaka aura samajha me na Ave-aisI mAnyatA ko chahaDhAlA kI prathama DhAla me kyA batAyA u0-"moha mahAmada piyo anAdi, bhUla Apako bharamata vAdi / " arthAt nizcaya samyagdarzanAdi ko kaSTadAyaka aura samajha me na Ave-aisI khoTI mAnyatA ko moharupI mahAmadirApAna batAyA hai|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ (50.); ,, pra087-AtmA ke Azraya se pragaTa nizcaya-samyagdarzana-jJAnacaritra hI jIva ko hitakArI hai| svarupa me sthiratA dvArA rAga kA jitanA abhAva 'vaha sukha kA kAraNa hai| isa bAta ko bhUlakara nizcaya samyagdarzanAdi ko kaSTadAyaka aura samajha me na Ave-aisI mAnyatArupa., saMvaratattva sambandhI jIva ko bhUlarupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara kama se pUrNa sukhIpanA kaise pragaTa hove / isakA upAya chahaDhAlA ko dUsarI DhAla me kyA batAyA hai ? . . u.-"cetana ko hai upayoga rupa, vinamUrata cinmUrata anUpa / , pudgala-nabha-adharma-kAla, inate nyAro hai jIva cAla // " (1) maiM jJAna-darzana -upayogamayI jIvatattva hU~ (2) merA kArya-jJAtA-dRSTA hai / / (3), oNkha-nAka-kAna -audArika -Adi zarIrorupa merI mUrti nahIM hai| (4) caitanya arupI asakhyAta pradezI merA eka AkAra - hai| (5) sarvajJa svabhAvI jJAna padArtha hone se mujha AtmA hI anupama hai| (6) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me ananta jIva drvy-hai;| (7] anantAnanta puddagala dravya hai| (8) dharma-adharma-AkAza aikeka dravya hai ! (8) loka pramANa asakhyAta kAla dravya haiN| ina saba dravya-- se mujhanija AtmA kA kisI bhI apekSA kisI bhI prakAra kA kartAbhoktA kA sambandha nahIM hai, kyoki ina- sava dravyo kA aura mujha nija AtmA kA dravya kSetra-kAla-bhAva pRthaka-pRthaka hai| aisA jAnakara jJAna-darzana upayogamayI nija AtmA kA Azraya le, to savaratattva sambandhI jIva bhUla rupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara krama. se hI pUrNa atIndriya sukha kI prApti hove| yaha upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me| batAyA hai| .. .... * pra0 88-nizcaya samyagdarzanAdi ko kaSTadAyaka aura samajha-mena Ave-aisI mAnyatA ko Apane savaratattva sambandhI jIva. ko bhUlarupa
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ (51), aMgRhIta gRhIta mithyAdarzanAdi btaayaa| parantu jo apane ko jJAnI mAnate haiM vaha bhI nizcaya samyagdarzanAdi ko kaThinAdi hai aisA kahate. sune-dekhe jAte haiN| kyA jJAniyo ko bhI savaratattve sambandhI jIva kI bhUlarupa agahIta-gRhIta mithyAdarzanAdi hote haiN| ___' u.-jJAniyo ko vilkula nahIM hote hai| (1) kyoki jinajinavara aura jinavaravRSabho ne nizcaya samyagdarzanAdi ko kaSTadAyaka aura samajha me na Ave-aisI mAnyatA ko savaratattva sambandhI jIva kI bhUlarUpa agRhIta-gRhita mithyAdarzanAdi batAyA hai, parantu aise kathana ko nahIM kahA hai / (2) jJAnI jo vanate haiM ve savaratattva sambandhI jIva kI bhUlarUpa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva karake hI banate hai| (3) jJAniyo ko heya-jeya-upAdeya kA jAna vartatA hai| (4) nizcaya samyagdarzanAdi ko kaThina hai jAniyo ke aise kathana ko Agama me upacarita sadbhuta vyavahAranaya kahA hai| . .. .. pra 86-nizcayaM vacana gupti to phaSTadAyaka samajha me na Ave aura mauna dhAraNa karane ke bhAva vacanagupti hai / isa vAkya para savaratattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie ? . u0-praznottara 81 se 88 taka ke anusAra uttara do| - 'pra0 60-nizcayakAyagupti to kaSTadAyaka aura samajha me na Ave aura gamanAdi na karanA kAyagupti hai| isa vAkya para saMvaratattva sambandhI jIva ko bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie ? ... . u0-praznottara 81 se,88 taka ke anusAra uttara do| .. . pra. 91-niScaya IryA samiti to kapTadAyaka samajha me na Ave aura cAra hAtha jamIna dekhakara calane kA bhAva IryA samiti hai| isa
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 52 ) vAkya para saMvaratattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie ? u0- praznottara 81 se 88 taka ke anusAra uttara dI / pra0 92 - nizcaya eSaNA samiti kaSTadAyaka, samajha meM na Ave aura nirdoSa AhAra lenA, eSaNA samiti hai / isa vAkya para saMvaratattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie ? u0- praznottara 81 se 88 taka ke anusAra uttara do / pra0 3 - nizcaya uttamakSamA kaSTadAyaka aura samajha meM na Ave aura krodha na karanA uttamakSamA hai / isa vAkya para saMvaratattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie / + u0- praznottara 81 se 88 taka ke anusAra uttara do / pra0 64 - nizcaya guNavrata kaSTadAyaka samajha me na Ave aura guNavrata kA zubhabhAva hI saccA guNavrata hai / isa vAkya para saMvaratattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie ? u0- praznottara 81 se 8 taka ke anusAra uttara do / / pra0 5 - nizcaya kSudhA pariSahajaya kaSTadAyaka, samajha meM na Ave aura roTI na khAnA hI kSudhA pariSahajaya hai / isa vAkya para saMvaratattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie ? u0- praznIttara 81 se 88 taka ke anusAra uttara do / pra0 e6 - dezacAritra zrAvakapanA kaSTadAyaka, samajha me na Ave aura 12 aNuvratAdi zrAvakapanA hai| isa vAkya para saMvaratattva
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ sambandhI jIva ko bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0 praznottara 81 se 18 taka ke anusAra uttara do| pra067-sakalacAritra munipanA kaSTadAyaka, samajha meM na Ave aura 28 mUlaguNAdi munipanA hai| isa vAkya para saMvaratatva sambandhI jIva ko bhUla kA spaSTIkaraNa kiijie| u0-praznottara 81 se 88 taka ke anusAra uttara do| pra068-nizcaya samyagdarzana kaSTadAyaka, samajha meM na Ave aura deva-guru-zAstra kA zraddhAna hI samyagdarzana hai / isa vAkya para saMvaratatva sambandhI jova kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie ? u0-praznottara 81 se 18 taka ke anusAra uttara do| pra0 66-sakalacAritra nizcaya upavAsa kaSTadAyaka, samajha meM na Ave aura roTI chor3anA hI upavAsa hai| isa vAkya para saMvaratatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie? u.-praznottara 81 se 88 taka ke anusAra uttara do| pra0 100-nizcaya sAmAyika kaSTadAyaka, samajha meM na Ave aura mokarAdi kA japanA hI sAmAyika hai| isa vAkya para saMvaratatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie ? u0-praznottara 81 se 88 taka ke anusAra uttara do| nirjarAtattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa pra0 101-nirjarAtatva ke viSaya meM ajJAnI kyA mAnatA hai?
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 504 1) u0- anazanAdi tapa se nirjarA mAnatA hai / pra0 102 - anazanAdi - tupa se nirjarA mAnane rupa mAnyatA ko chaha DhAlA kI prathama DhAla me kyA batAyA hai ? F u0- " moha mahAmada piyo anAdi, bhUla Apako bharamata vAdi / " arthAta anazanAdi tapa se nirjarA mAnanerupa mAnyatA ko moharUpI mahAmadirApAna batAyA hai / 1 Er pra0 103 - anazanAdi tapa se nirjarA mAnane rupa mAnyatA ko moha rupI mahAmadirApAna kyo batAyA hai ? r : }7 u0- zubhAzubha icchAo kA utpannana na honA, tapa hai| isa tapa se nirjarA hotI hai| isa bAta ko bhUlakara anazanAdi tapa se mAnanerUpa mAnyatA ko moharUpI mahImadirApAna batAyA hai / , - pra0 104 - anazanAdi tapa se nirjarA mAnane rupa mAnyatA hA phala chahaDhAlA kI prathama DhAla meM kyA batAyA hai ? 3 u0- aisI khoTI mAnyatA kA phala cAro gatiyo meM ghUmakara nigoda jAnA batAyA hai / } pra0 105 -anazAdi tapa se nirjarA mAnane rUpa, mAnyatA kA phala cAro gatiyo me ghUmakara nigoda jAnA kyo batAyA hai ?, , 71 1 u0- AtmasvarUpa meM samyaka prakAra se sthiratA anusAra zubhAzubha icchAoM kA abhAva hotA hai / vaha hI saccI nirjarA hai aura vaha hI samyaka tapa hai / parantu ajJAnI anazanAdi - tapa, se, nirjarA mAnatA hai, isalie anazanAdi tapa se nirjarA mAnanerUpa mAnyatA ko cAro gatiyoM meM ghUmakara nigoda jAnA batAyA hai / :
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ (-553) pra0 106 - " roke na cAha nijazakti khoya / " isa dohe ke chanda - nirjarAtatva sambandhI jIva kI bhUla batAne ke pIche kyA marma hai ? 7 u0- nirjarAtattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTa jJAna karAnA -hai / (1) AtmasvarUpa meM samyaka prakAra se sthiratA anusAra zubhA - zubha icchAo kA abhAva hotA hai / vaha hI saccI nirjarA hai aura vaha hI samyaka tapa hai 1, isa bAta ko bhUlakara anazanAdi tapa se nirjarA mAnanA - yaha nirjarAtattva sambandhI jIva kI bhUla hai / ( 2 ) AtmasvarUpa meM samyaka prakAra se sthiratA anusAra zubhAzubha icchAo kA abhAva hotA hai| vaha hI saccI nirjarA he aura vaha hI samyaka tapa hai| isa bAta ko bhUlakara anazanAdi tapa se nirjarA mAnanA - aisA anAdi kAla kA zraddhAna agRhIta mithyAdarzana hai / ( 3 ) AtmasvarUpa me samyaka prakAra se sthiratA anusAra zubhAzubha icchAoM kA abhAva hotA hai vaha hI saccI- nirjarA hai aura vaha hI saMmyaka tapa hai / isa bAta ko bhUlakara anazanAdi tapa se nirjarA mAnanA aisAM anAdikAla kA jJAna agRhIta mithyAjJAna hai / ( 4 ) AtmasvarUpa meM samyakra prakAra se sthiratA anusAra zubhAzubha icchAo kA abhAva hotA hai / vaha hI saccI nirjarA hai ora vaha hI samyaka tapa hai / isa bAta ko bhUlakara anazanAdi tapa se nirjarA mAnanA - aisA anAdikAla kaoN AcaraNa agRhIta mithyAcAritra hai -1) (5) vartamAna meM vizeSarUpa se manuSyabhava va jaina dharmI hone para bhI kuguru- kudeva - kudharma kA upadeza - mAnane se anazanAdi tapa se nirjarA mAnanA - aisA anAdikAla kA zraddhAna vizeSa vizeSa dRDha hone se aise zradvAna ko gRhIMta mithyAdarzana batAyA hai / (6) vartamAna me vizeSarUpa se manuSyabhava jainadharmI hone para bhI kugurU - kudeva kudharma kA upadeza mAnane se anazanAdi tapa se nirjarA mAnanA - aisI anAdikAla kA jJAna vizeSa dRDha hone se aise jJAna ko gRhItaM mithyA jJAna batAyA hai / .. (7) vartamAna me vizeSa rUpa se manuSyabhaMva va jainadharmI hone para bhI kugurU-kudeva - kudharma 1
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 56 ) kA upadeza mAnane se anazanAdi tapa se nirjarA mAnanA - aisA anAdikAla kA AcaraNa vizeSa dRDha hone se aise AcaraNa ko gRhIta mithyAcAritra batAyA hai | pra0 107 - Atmasvarupa meM samyaka prakAra se sthiratA anusAra zubhAzubha icchAo kA abhAva hotA hai| vaha hI saccI nirjarA hai aura vaha hI samyaka tapa hai | isa bAta ko bhUlakara anazanAdi tapa se nirjarA mAnane kI mAnyatA rupa nirjarAtatva sambandhI jIva ko bhUla rUpa agRhIta- gRhIta mithyA darzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prAptikara krama se pUrNa sukhIpanA kaise pragaTa hove ? isakA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla meM kyA batAyA hai ? / ( 5 ) 1 / ( 6 ) ( 7 ) u0- " cetana ko hai upayogarupa, binamUrata cinamUrata anUpa / pudgala nama dharma-adharma kAla, inate nyArI hai jIva cAla // (1) mai jJAna-darzana upayogamayI jIvatattva haiM / (2) merA kArya jJAtA dRSTA hai (3) A~kha - nAka-kAna audArika Adi zarIrorupa merI mUrti nahIM hai / (4) caitanya arUpI asakhyAta pradezI merA eka AkAra hai sarvajJasvabhAvI jJAna padArtha hone se mujha AtmA hI anupama hai mujha nija AtmA ke alAvA vizva meM ananta jIva dravya hai / anantAnanta pudgala dravya hai / (8) dharma-adharmaM- AkAza ekeka dravya hai / ( 9 ) loka pramANa asakhyAta kAla dravya haiM / ina saba dravyo se mujha nija AtmA kA kisI bhI apekSA kisI bhI prakAra kA karttAbhoktA kA sabandha nahI hai, kyoki ina saba dravyo kA aura mujha nija AtmA kA dravya kSetra - kAla-bhAva pRthaka-pRthaka hai / aisA jAnakara jJAna-darzana upayogamayI nija AtmA kA Azraya le, to nirjarAtattva sambandhI jIva kI bhUla rUpa agRhIta- gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara krama se pUrNa atIndriya sukha ko prApti hove | yaha upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me batAyA hai /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 57 ) pra0 108 - anazanAdi tapa se nirjarA mAnane rUpa mAnyatA ko Apane nirjarAtatva sambandhI jIva ko bhUla rUpa agRhIta -gRhIta mithyAdarzanAdi batAyA / parantu jo apane ko jJAnI mAnate hai vaha bhI anazanAdi tapa se nirjarA hotI hai aisA kahate sune - dekhe jAte hai / kyA jJAtiyo ko bhI nirjarAtatva sambandhI jIva kI bhUlarUpa agRhIta gRhIta mithyAdarzanAdi hote haiM ? u0- jJAniyoM ko vilkula nahIM hote hai / (1) kyoki jina, jinavara aura jinavaravRSabho ne anazanAdi tapa se nirjarA mAnanerUpa mAnyatA ko nirjarAtattva sambandhI jIva kI bhUlarUpa agRhIta -gRhIta mithyAdarzanAdi batAyA hai, parantu aise kathana ko nahI kahA hai / (2) jJAnI jo banate hai ve nirjarAtattva sambandhI jIva kI bhUlarUpa agRhItagRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva karake hI banate hai / (3) jJAniyoM ko heya jJeya - upAdeya kA jJAna vartatA hai / ( 4 ) anazanAdi tapa se nirjarA hotI hai - jJAnI ke aise kathana ko Agama meM upacarita sadabhUta vyavahAranaya kahA hai | pra0 106 - avamodayaM hI nirjarA hai| isa vAkya para nirjarAtatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjiye / u0- praznottara 101 se 108 taka ke anusAra uttara do / pra0 110- pAca indriyo ke viSayoM kA rUka jAnA hI nirjarA hai / isa vAkya para nirjarAtattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjiye ? u0- praznottara 101 se 108 taka ke anusAra uttara do| pra0 111 - anAja na khAnA hI nirjarA hai / isa vAkya para nirjarAtattva sambandhI jIva ko bhUla kA spaSTIkaraNa kIjiye ? u0- praznottara 101 se 108 taka ke anusAra uttara do|
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ (58) / pra0 112-prAyazcitAdi hI nirjarA hai| isa vAkya-para nirjarAtatva sambandhI jIva-kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjiye ?. - - - . . u0-praznotara 101, se 108 taka ke anusAra utara do| / pra0 113-zarIra kA sukhAnA hI nirjarA hai| isa vAkya para nirjarAtatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjiye? . -ula-praznotara 101 se 108 taka ke anusAra uttara do| . / .pra0 1.14-pAnI na pInA hI tRSA pariSahajaya rUpa nirjarA hai| isa vAkya para nirjarAtattva sambandhI jIva ko bhUla kA spaSTIkaraNa 'kIjie? ' / '.. u0 praznottara 101 se 108 taka ke anusAra uttara do|- , ., pra0 115-dhUpa me khaDe rahanA hI nirjarA hai| isa vAkya para nirjarAtatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie ? ' u0-praznotara,101-se, 108 taka ke anusAra utara do| ., ___ pra0 116-sardI kA sahanA hI nirjarA hai| isa vAkya para nirjarAtatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjiye ? . u0-praznotara 101 se 108 taka ke anusAra uttara do| pra0 118-mahInoM kA upavAsa hI nirjarA hai| isa vAkya para nirjarAtatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjie ? ... u0-praznotara 101 se 108 taka ke anusAra uttara do| - pra0 116-zuddha bhojana khAne se hI nirjarA hai| isa vAkya para nirjarAtatva sambandhI, bhUla kA spaSTIkaraNa kIjiye ?
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ , u0-praznottara 101 se 108 taka ke anusAra uttara do| pra0 120-proSadhopacAsa hI nirjarA hai| isa vAkya para nirjarAtatva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTIkaraNa kIjiye 2 / u0-praznottara 101 se 108 taka ke anusAra uttara do| mokSatatva sambandhI jIva kI bhUla-kA-spaSTIkaraNa . . / pra0 121-mokSatatva ke sambandha me ajJAnI kyA mAnatA hai ? / . u0- mokSa me pUrNa nirAkuca sukha hai aisA na mAnakara zIra ke 'mauja-zauka me bhI sukha mAnatA hai| * pra0 122-mokSa me pUrNa nirAkula-sukha hai aisA na mAnakara zarIra ke mauja-zauka me.bhI nirAkula sukha rupa mAnyatA ko chahar3hAlA, kI prathama DhAla me kyA batAyA hai ? . / u0-'moha mahAmada piyo anAdi bhUla Apako bharamata vAdi / ' arthAta zarIra ke mauja-gauka se bhI mokSavat sukha hai aisI mAnyatA ko moharUpI mahAmadirApAna batAyA hai|' ia . *i . . pra0 123-zarIra ke mauja-zauka , me hI mokSa sukha hai| aisI bhAnyatA ko moharupI mahAmadirApAna-kyo batAyA hai ? '', u0-AtmA kI paripUrNa zuddha dazA kA pragaTa honA mokSatattva hai| usame AkulatA kA sarvathA abhAva hai aura pUNa svAdhIna nirAkula sukha hai (2) isako bhUlakara zarIra ke mauja-gauka me bhI nirAphula sukha mAnane ke kAraNa moharUpI madirApAna batAyA hai| pra0 124-zarIra ke mauja-zauka me bhI mokSa sukha hai aisI mAnyatA ko phala. chahaDhAlA.ko prathama Dhola me kyA batAyA hai ? ,,
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ (60) u0-aisI khoTI mAnyatA kA phala cAroM gatiyoM meM ghUmakara nigoda jAnA batAyA hai| pra0 125-zarIra ke mauja-zauka meM bhI mokSa sukha rupa mAnyatA kA phala cAroM gatiyoM me ghUmakara nigoda kyo batAyA hai ? u.-mokSa me AkulatA kA sarvathA abhAva hai aura pUrNa svAdhIna nirAkula sukha hai| parantu zarIra ke mauja-zauka me mokSa se adhika sukha hai aisA mAnane kA phala cAro gatiyo me ghUmakara nigoda jAnA batAyA hai / pra0 126-'zivarupa nirAkulatA na joy|' chahar3hAlA kI dUsarI DhAla ke isa dohe me mokSatatva sambandhI jIva kI bhala batAne ke pIche kyA marma hai ? u0-mokSanattva sambandhI jIva kI bhUla kA spaSTa jJAna karAnA hai| (1) AtmA kI paripUrNa zuddha dazA kA pragaTa honA molatattva hai usame AkulatA kA sarvathA abhAva hai aura pUrNa svAdhIna nirAkula sukha hai| 'isa bAta ko bhUlakara zarIra ke mauja-zauka se bhI mokSasukha mAnanA mokSatattva sambandhI jIva kI bhUla hai| (2) AtmA kI paripUrNa zuddha dazA kA pragaTa honA mokSatattva hai| usame AkulatA kA sarvathA abhAva hai aura pUrNa svAdhIna nirAkula sukha hai| isa bAta ko bhUlakara zarIra ke mauja-zauka se bhI mokSasukha mAnanA-sA anAdikAla kA zraddhAna agRhIta mithyAdarzana hai| (3) AtmA kI paripUrNa zuddhadazA kA pragaTa honA mokSatatva hai| usame AkulatA kA sarvathA abhAva hai aura pUrNa svAdhIna nirAkula sukha hai| isa bAta ko bhUlakara zarIra ke maujazauka se bhI mokSasukha jAnanA-aisA anAdikAla kA jJAna agRhIta mithyAjJAna hai| (4) AtmA kI paripUrNa zuddhadazA kA pragaTa honA mokSatattva hai / usame AkulatA kA sarvathA abhAva hai aura pUrNa svAdhIna nirAkula sukha hai| isa bAta ko bhUlakara zarIra ke mauja-zauka se bhI mokSasukha mAnanA-aisA anAdikAla kA AcaraNa agRhIta
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyAcaritra hai (5) vartamAna me vizeSarUpa se manuSyabhava va jainadharmI hone para bhI kugurU-kudeva-kudharma kA upadeza mAnane se zarIra ke maujazauka se mokSasukha hai-aisA anAdikAla kA zraddhAna vizeSa daDha hone se aise zraddhAna ko gRhIta mithyAdarzana batAyA hai| (6)vartamAna me vizeSarUpa se manuSyabhava va jainadharmI hone para bhI kugurU-kudeva-kudharma kA upadeza mAnane se zarIra ke mauja-zauka se bhI mokSa- sukha hai- aisA anAdikAla kA jJAna vizeSa dRDha hone se aise AcaraNa ko gRhIta mithyAjJAna batAyA hai| (7) vartamAna meM vizeSarupa se manuSyabhava va jainadharmI hone para bhI kuguru-kudeva-kudharma kA upadeza mAnane se zarIra ke mauja-zauka me bhI mokSasukha hai-aisA anAdikAla kA AcaraNa vizeSa dRDha hone se aise AcaraNa ko gRhIta mithyAcAritra batAyA hai| pra0 127-mokSa me AkulatA kA sarvathA abhAva hai aura pUrNa svAdhIna nirAkula sukha hai| isa bAta ko bhUlakara zarIra ke maujazauka me bhI mokSa sukha mAnane ko mAnyatA rupa mokSatatva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara pUrNa sukhIpanA kaise pragaTa hove / isakA upAya chahaDhAlA ko dUsarI DhAla me kyA batAyA hai ? u0-"cetana ko hai upayogarUpa, binamUrata cinmUrata anUpa / pudgala nabha dharma-adharma kAla, inatai nyArI hai jIva cAla // " (1) mai jJAna-darzana upayogamayI jIvatattva huuN| (2) merA kArya jJAtA-dRSTA hai| A~kha-nAka-kAna audArikAdi zarIrorUpa merI mUrti nahIM hai| (4) caitanya arUpI asakhyAta pradezI merA eka AkAra hai (5) sarvajJa svabhAvI jJAna padArtha hone se mujha AtmA hI anupama hai| (6) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me ananta jIva dravya hai| (7) anantAnanta pudgala dravya hai| (8) dharma-adharma-AkAza ekeka dravya hai| (8) loka pramANa asakhyAta kAla dravya hai| ina saba dravyo se mujha nija AtmA kA kisI bhI apekSA kisI bhI prakAra kA kartA-bhoktA
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ (162) kA sambandha nahI hai, kyoMki ina saba dravyo kA aura mujha nija AtmA kA dravya-kSetra-kAla-bhAva pRthaka-pRthaka hai / aisA jAnakara jJAna-darzana upayogamayI nija AtmA kA Azraya le, 'to mokSatattva sambandhI jIva ko bhUla rupa agRhIta-gRhIta mithyA darzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara krama se pUrNa atIndriya sukha kI prApti hove / yaha upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me batAyA hai| pra0 128-mokSa meM AkulatA kA sarvathA abhAva hai aura pUrNa svAdhIna nirAkula sukha hai isa bAta ko bhUlakara zarIra ke mauja zauka me bhI mokSa sukha rupa mAnyatA ko Apane mokSatattva sambandhI jIva kI bhUla rupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi batAyA parantu jo apane ko.jJAnoM mAnate hai ve bho zarIra ke mauja-zauka me sukha hai aisA kahatesune-dekhe jAte hai / kyA jJAniyo ko bhI mokSatattva sambandho jIva kI bhUla rUpa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi hote hai ? ' u.-jJAniyo ko bilakula nahIM hote hai / (1) kyoki jina, jinavara aura jinavara vRpabho ne zarIra ke mauja-zauka meM hI adhika sukha hai aisI mAnyatA ko mokSatattva sambandhI jIvatattva kI bhUlarupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi batAyA hai, parantu aise kathana ko nahI kahA hai| (2) jJAnI jo vanate hai ve nirjarAtattva sambandhI jIva kIbhUla rUpa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva karake hI banate hai| (3) jJAniyo ko heya-jJeya-upAdeya kA jJAna bartatA hai| (4) zarIra ke mauja-zauka me sukha hai -jJAnI ke aise kathana ko Agama me anupacarita asadabhUta vyavahAranaya se kahA hai| , . ... 1. pra0 126-bAhya padArtho ke milAne me hI sukha hai ? isa vAkya para mokSatattva sambandhI jIva ko bhUla kA spaSTIkaraNa kIjiye ? / u0-praznottara 121 se 128 taka ke anusAra uttara do| ::
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pra0 130 - roga klezAdi duHkha dUra hone ko sukha mAnatA hai / isa vAkya para mokSatattva sambandhI jIva ko bhUla kA spaSTIkaraNa kIjiye ? u0- praznottara 121 se 128 taka ke anusAra uttara do| ' L -- tIsarA adhikAra 7 pra0 1 - saMsAra aura mokSa kise kahate haiM " u0- (1) AtmA jJAtA - dRSTA ke upayoga ko jaba parapadArtha kI aura lakSya rakhakara parabhAva me yaha mai' aisA draDha kara letA hai taba yahI sasAra kahalAtA hai / ( 2 ) aura jaba sva kI ora lakSya karake upayoga ko sva me yaha 'mai' aisA draDha kara letA hai taba yahI mokSa kahalAtA hai / 7 pra0 2 - saMsAra paribhramaNa kA kAraNa kyA hai ? u0- aise mithyAdraga - jJAna- carNavaga, bhramata bharata dukha janma-marNa / tAte inako tajiye sujAna, suna tina sakSepa kahu~ cakhAna // 1 // artha - yaha jIva mithyAdarzana, mithyAjJAna aura mithyAcaritra ke vaza ho kara- isa prakAra janma-maraNa ke dukho ko bhogatA huA cAro gatiyo me bhaTakatA phiratA hai / isaliye ina tIno ko bhalI bhA~ti jAnakara choDa denA cAhiye / ina tIno kA sakSepa se varNana karatA hU~, / use suno ! pra0 3 - jIva duHkha kisase hotA hai ?
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 64 ) u0- zubhAzubha vikAra tathA para ke sAtha ekatva kI zraddhA, jJAna aura mithyA AcaraNa se hI jIva dukhI hotA hai, kyoki koI sayoga sukha-dukha kA kAraNa nahI ho sakatA hai / pra0 4 - duHkho kA mUla kAraNa mokSa mArga prakAzaka pRSTha 46 meM kise batAyA hai| u0- vahA saba dukho kA mUlakAraNa mithyAdarzana, ajJAna aura asayama hai / (1) jo darzanamoha ke udaya se huA atattva zraddhAna mithyAdarzana hai, usase vastu svarupa kI yathArtha pratIti nahI ho sakatI, anyathA pratIti hotI hai / (2) tathA usa mithyAdarzana hI ke nimitta se kSayopazamarupa jJAna hai vaha ajJAna ho rahA hai / usase yathArtha vastu svarupa kA jAnanA nahI hotA anyathA, jAnanA hotA hai / (3) tathA cAritra moha ke udaya se huA kaSAyabhAva usakA nAma asayama hai, usase jaisA vastu svarupa hai vaisA nahI pravartatA, anyathA pravRti hotI hai / isa prakAra ye mithyAdarzanAdika hai ve hI sarva dukho kA mUla kAraNa hai / pra0 5 - vastu svarupa kaisA hai ? u0- anAdinidhana vastuye bhinna-bhinna apanI maryAdA sahita pariNamita hotI hai, koI kisI ke AdhIna nahI hai, koI kisI ke pariNamita karAne se pariNamita nahI hotii| unhe pariNamita karAnA cAhe vaha koI upAya nahI hai, vaha to mithyAdarzana hI hai / pra0 6 - to saccA upAya kyA hai ? u0- jaisA padArthoM kA svaspa hai vaisA zraddhAna ho jAye to sarva dukha dUra ho jAye / .. bhramajanita dukha kA upAya bhrama dUra karanA hI hai / so bhrama dUra hone se samyak zraddhAna hotA hai vahI satya upAya jAnanA / (mokSa mArga prakAzaka pRSTha 52 )
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ (65) pra07-mithyAdarzanAdi chahaDhAlA kI dUsarI DhAla meM kitane prakAra ke batalAye hai ? u0-agRhIta-gRhIta ke bheda se mithyAdarzanAdi do-do prakAra ke batalAye hai| pra08-chahaDhAlA ko dUsarI DhAla me agRhIta mithyAdarzana-jJAnacaritra aura gRhIta mithyAdarzana-jJAna-caritra kA svarupa kyA-kyA batAyA hai ? u.-"jIvAdi prayojanabhUta tatva, saradhe tina mAhi viparyayatva / / " jIvAdi sAta tatva prayojanabhUta kisa prakAra hai ? (1) jisame merA jJAna darzana ho vaha jIvatatva hai, vaha jIvatatva ekamAtra Azraya karane yogya prayojanabhUta tatva hai| (2) jiname merA jJAna-darzana nahI hai, ve ajIva tatva hai, mujha nija AtmA ke alAvA vizva me ananta jIva dravya, anantAnanta pudagala dravya, dharma-adharma-AkAza ekeka dravya, lokapramANa asakhyAta kAla dravya hai, ye saba dravya jAnane yogya prayojana bhUta tatva hai| (3) zubhAzubha vikArI bhAvo kA utpanna honA Asrava tatva hai, Asrava tatva choDane yogya prayojanabhUta tatva hai / (4) gubhAzubha vikArI bhAvo me aTakanA bandhatatva hai, vandhatatva choDane yogya prayojana bhUta tatva hai| (5) zuddhi kA pragaTa honA savaratatva hai savaratatva choDane yogya prayojana bhUta tatva hai / (6)zuddhi kI vRddhi honA nirjarAtattva hai, nirjarA tatva ekadeza pragaTa karane yogya prayojanabhUta tatva hai |(7)smpuurnn zuddhi kA pragaTa honA mokSa tatva hai, mokSa tatva pUrNa pragaTa karane yogya prayojanabhUta tatva hai| isa prakAra yojanabhUta sAta tatvo kA anAdikAla se ulTA zraddhAna agRhIta mithyAdarzana hai // 1 // " isa prakAra prayojanabhUta sAta tatvo kA anAdikAla se ulTA jJAna agRhIta mithyA jJAna hai // 2 // * isa prakAra prayojanabhUta sAta-tatvo kA anAdikAla se ulTA AcaraNa agRhIta mithyAcAritra hai // 3 //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ ." isa prakAra prayojanabhUta sAta tatvo kA dUsare ke kahane se ulTA zraddhAna gRhIta mithyAdarzana hai // 4 // .. isa prayojanabhUta sAta-tatvo kA dUsare ke kahane se ulTA jJAna gRhIta mithyAjJAna hai // 5 // isa prakAra prayojanabhUta sAta-tatvo kA dUsare ke kahane se ulTA AcaraNa gRhIta mithyAcAritra hai||6|| pra06-jIvatattva kA svarupa asti-nAsti se chahar3hAlA kI dUsarI DhAla me kyA batAyA hai ? u0-"cetana ko hai upayoga rupa, binamUrata cinmUrata anUpa / pudgala nabha dharma adharma kAla, inate nyArI hai jIva cAla / (1) mai jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva hU / (2) merA kArya jJAtA-dRSTA hai / (3) binamUrata arthAt Akha-nAka-kAna audArika Adi zarIrorupa merI mUrti nahI hai| (4) cinmarata arthAta caitanya arupI asakhyAta pradezI merA eka AkAra hai| (5) anUpa arthAt sarvajJa svabhAvI jJAna padArtha hone se mujha AtmA hI anupama hai| (6) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me ananta jIva dravya hai-inakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (7) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me anantAnanta pudgala dravya hai-inakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (8) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me dharma-adharmaAkAga ekeka dravya hai-inakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (6) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me loka pramANa amakhyAta kAla dravya hai-inakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai|-aisaa jIvatatva kA svarupa asti-nAsti se chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me batAyA hai| pra0 10-"tAko na jAna, viparIta mAna kari, kareM deha meM nija pichAna" isa dohe ke artha ko spaSTa samajhAiye ? u0-(1) maiM jJAna-darzana upayogamayI jIvatatva hU-isa bAta ko na jAnakara kailAzacandra nAma rupa ananta pudgala dravyo me apanApanA
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 67 ) mAnatA hai| (2) merA kArya jJAtA-dRSTA hai-isa bAta ko na jAnakara uThanA, calanA, bolanA Adi zarIra ke kAryo me apanApanA mAnatA hai| (3) binamUrata arthAta Akha-nAka-kAna audArika Adi zarIrorupa merI mUrti nahI hai-isa bAta ko na jAnakara AkhatAka-kAna audArika Adi zarIrorupa apanI mUrti mAnatA hai| (4) cinmUrata arthAta caitanya arupI asakhyAta pradezI merA eka AkAra hai-isa bAta ko na jAnakara jaDa rupI eka pradezI pudgala ke ananta AkAro me apanApanA mAnatA hai| (5) anUpa arthAt sarvajJa svabhAvI jJAna padArtha hone se mujha AtmA hI anupama hai-isa vAta ko na jAnakara rupayA-paisA, sonA-cAdI Adi me anupamapanA mAnatA hai| (6) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me ananta jIva hai, unakI cAla mujha jIva se bhinna hai-isa bAta ko na jAnakara merA bApa, merI mA, merA pati, merI dharmapatnI, merA guru, merA deva Adi para jIvo me apanApanA mAnatA hai| (7) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me anantAnanta pudgala hai unakI cAla mujha jIva se bhinna hai-isa bAta ko na jAnakara sone kA hAra, moTara, makAna dukAna Adi pudgala skandho me apanApanA mAnatA hai| (8) mujha nija AtmA ke alAvA vizva meM asakhyAta pradezI eka dharmadravya hai, usakI cAla mujha jIva se bhinna hai| parantu jaba mai apanI kriyAvatI zakti se gamanarupa pariNamatA hU tava dharmadravya nimitta hotA hai-isa vAta ko na jAnakara dharmadravya mujhe calAtA hai aisA mAnatA hai / (8) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me asakhyAta pradezI eka adharmadravya hai, usakI cAla mujha jIva se bhinna hai| parantu java maiM apanI kriyAvatI zakti se calakara sthira rupa pariNamatA ha tavaa dharmadravya nimitta hotA haiisa bAta ko na jAnakara adharmadravya mujhe ThaharAtA hai aisA mAnatA hai| (10) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me ananta pradezI eka AkAzadravya hai, usakI cAla mujha jIva se bhinna ha / mujha AtmA anAdikAla se apane asakhyAta 'pradezo me rahatA hai, usame AkAza
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ (68) dravya nimitta hai-isa bAta ko na jAnakara AkAga dravya mujhe jagaha detA hai aisA mAnatA hai| (11) mujha nija AtmA ke alAvA vizva meM eka pradezI loka pramANa asanyAta kAla dravya haiM, unakI cAla mujha jIva se bhinna hai / parantu mujha AtmA anAdikAla se svaya svata apane pariNamana svabhAva ke kAraNa pariNamatA hai, usame kAla dravya nimitta hotA hai-isa bAta ko na jAnakara kAladravya mujhe pariNamAtA hai aisA mAnatA hai| pra0 11-jIvatatva sambandhI jIva kI bhUla rupa agRhIta mithyAdarzanAdi aura gRhIta mithyAdarzanAdi kA svarUpa chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me kyA-kyA batAyA hai ? u.-maiM mukhI dukhI maiM raka rAva, mere dhana-gRha godhana prabhAva / mere suta tiya mai savaladIna, berupa subhaga mUkha pravIna // 4 // (1) zarIra kI anuzalatA se maiM sukhI aura zarIra kI pratikalatA se maiM duHkhI, (2) garIba hone se mai dukhI aura rAjA hone se maiM sukhI. (3) dhanaghara-gAya-bhaisa Adi hone se maiM sunvI aura dhana-ghara-gAya-bhaisa Adi na hone se maiM dukhI, (4) rAjya-gAva-deza para merA prabhAva hone se maiM sukhI aura rAjya-gAva-deza para merA prabhAva na hone se mai dukhI, (5)laDakAstrI-bhAI-bahina hone se mai sukhI aura laDakA-strI-bhAI-bahina na hone se mai dukhI, (6) tAkatavara hone se mai sukhI aura kamajora hone se maiM dukhI, (7) kurupa hone se maiM dukhI aura sundara hone se maiM sulI, (8) mrakha hone se mai dukhI aura pravIna hone se mai sukhI, (6) anazanAdi karane se mai sukhI anaganAdi na karane se maiM dukhI, (10) pravacanakAra hone se maiM sukhI aura pravacanakAra na hone se maiM dukhI, (11) siddhacakra kA pATha karane se maiM sukhI aura siddhacakra kA pATha na karane se maiM duHkhI, (12) yAtrA karane se me sukhI aura yAtrA na karane se mai dai khI, (13) vyApArAdi calane se maiM sukhI aura vyApArAdi na calane se mai du.khI, (14) lATarI Ane se maiM sukhI aura
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 66 ) lATarI na Ane se mai dukhI, (15) zarIra me rogAdi nA hone se maiM sukhI aura zarIra me rogAdi hone se mai dukhI, isI prakAra aneka prakAra kI mithyA mAnyatAo ko - jIvatattva sambandhI jIva kI bhUla batAyA hai || 1|| anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise zraddhAna ko agRhIta mithyAdarzana vatalAyA hai // 2 // anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone aise jJAna ko agRhIta mithyAjJAna vatA yA hai // 3 // anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise AcaraNa ko agRhIta mithyAcAritra batAyA he ||4|| vartamAna me vizeSa rUpa se manuSyabhava va digambara dharma hone para bhI kudeva- kugurukudharma kA upadeza mAnane se aisI mAnyatAo ko gRhIta mithyAdarzana batAyA hai ||5|| vartamAna me vizeSarupa se manuSyabhava va digambara dharma hone para bhI kudeva- kuguru- kudharma kA upadeza mAnane se aisI mAnyatAo ko gRhIta mithyAjJAna batAyA hai || 6 || vartamAna me vizeSarupa se manuSyabhava va digambara dharma hone para bhI kudeva - kuguru-kudharma kA upadeza mAnane se aisI mAnyatAo ko gRhIta mithyAcAritra batAyA hai / D4 se * .. .. pra0 12 - zarIra kI anukUlatA se meM sukhI aura zarIra kI pratikUlatA se mai dukhI Adi aisI jIvatatva sambandhI jIva kI bhUla rupa agRhIta- gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi ko prApti kara krama se pUrNa sukhopanA kaise pragaTa hove -isakA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me kyA batAyA hai ? u0- cetana ko hai upayoga rupa, vinamUrata cinmUrata anUpa / pudgala nabha dharma adharma kAla, inate nyArI hai jIva cAla / (1) mai jJAna-darzana upayogamayI jIva tattva h / (2) merA kArya jJAtA - dRSTA hai / (3) Akha - kAna-nAka audArika Adi garIze rUpa merI mUrti nahI hai | cetanya arupI asakhyAta pradezI merA eka AkAra hai /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 70 ) (5) sarvana svabhAvI jAna padArtha hone se ma jha AtmA hI anupama hai| (6) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me ananta jIva dravya hai-inakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (7) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me anantAnanta pudgala dravya hai-inakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (8) mula nija AtmA ke alAvA vizva me dharma-adharmaAkAga ekeka dravya he-inako cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (6) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me loka pramANa asakhyAta kAla dravya hai-inakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| aisA nija jIvatatva kA svarupa jAnate mAnate hI tatkAla jIvatatva sambandhI jIva kI bhUla rupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara krama se pUNa sukhIpanA pragaTa ho jAtA hai| yaha ekamAtra jIvatatva sambandhI jIva kI bhUla rupa agahIta-gRhIta mithyAdarzanAdi ke abhAva kA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me batAyA hai| pra0 13-ajIvatatva sambandhI jIna kI mUla rupa agRhIta mithyAdarzanAdi kA svarupa chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me kyA-kyA batAyA u0-tana upajata apanI upaja jAna, tana nazata Apako nAga mAna / (1) zarIra kI utpatti (sayoga) hone se mai utpanna huA aura garIra kA nAza (viyoga) hone se maiM mara jaauugaa| (2) hAtha Adi se maine sparza kiyaa| (3) jIbha se svAda liyaa| (4) nAsikA se sU ghA / (5) netra se dekhaa| (6) kAno se sunaa| (7) mana se maiMne jaanaa| (8) maiM bolatA huuN| (8) mai gamana karatA hU~ aura maiM ThaharatA huuN| (10) maiM isa vastu kA grahaNa karatA hU~ aura isa vastu kA mai tyAga karatA huuN| (11) maiM sAMsArika bhoga bhogatA hai| (12) mujhe gIta kSudhA-tRpA roga ho jAte hai aura kabhI mujhe zIta-kSudhA-tRpA roga nahI satAte hai| (13) mai syUla, mai kRza, mai bAlaka, maiM javAna, mai vRddha huuN| (14) mere hAtha-paira ko vIsa UgaliyA hai| (15) merI UgalI kaTa
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaI hai| (16) merA mAthA, nerA kAna mere 32 dAta haiN| (17) maiM manuSya, mai triryaca, maiM kSatriya, maiM vaizya huuN| (18) ye mere mAM-bApa hai| ye merI dharmapatnI aura bacce hai| (10) ye mere mitra haiM ye mare duzmana hai| ityAdi jo sajIva ko avasthAye hai unhe apanI mAnane rUpa mithyA mAnyatAoM ko ajIva tatva sambandhI jIva kI bhula batAyA hai|||1||" anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise zraddhAna ko agRhIta mithyA dargana batAyA hai // 2 // "anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise jJAna ko agRhIta mithyA jJAna batAyA hai // 3 // anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise AcaraNa ko agRhIta mithyAcAritra batAyA hai // 4 // vartamAna meM vizeSa rupa se manuSya bhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kudeva-kuguru-kudharma kA upadeza mAnane se aisI mAnyatAoM ko gRhIta mithyAdarzana batAyA hai // 5 // vartamAna me vizeSarupa se manuSyabhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kudeva-kuguru-kudharma kA upadeza mAnane se aisI mAnyatAo ko gRhIta mithyAjJAna batAyA hai / / 6 / / vartamAna meM vizeSarupa se manuSyabhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kudeva kuguru-kudharma kA upadeza mAnane se aisI mAnyatAo ko gRhIta mithyAcAritra batAyA hai| pra0 14-zarIra kI utpatti (saMyoga) hone se mai utpanna huA aura zarIra kA nAza (viyoga) hone se maiM mara jAUMgA-Adi aisI ajIvatatva sambandhI jIva kI bhUla rupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi ko prApti kara kama se pUrNa sukhIyanA kaise pragaTa hove-isakA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me kyA batAyA hai ? u0-cetana ko hai upayogarupa, binamUrata, cinmUrata ja / pudgala nabha dharma-adharma kAla, inatai nyArI hai jIva cAla / / (1) . upayogamayI jIvatattva huuN| (2) merA kArya jJAtA haSTA hai /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 72 ) nAka-kAna audArika Adi zarIrorupa merI mUrti nahI hai / ( 4 ) caitanya arupI asakhyAta pradegI merA eka AkAra hai / (5) sarvajJa svabhAvI jJAna padArtha hone se mujha AtmA hI anupama hai / (6) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me ananta jIva dravya hai - inakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai / ( 7 ) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me anantAnanta pudgala dravya hai - inakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai / ( 8 ) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me dharma-adharma - AkAza ekeka dravya haiinakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai / ( 2 ) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me lokapramANa asakhyAta kAla dravya hai- inakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai / aisA nija jIvatattva kA svarupa jAnatemAnate hI tatkAla ajIvatattva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhItagRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara krama se pUrNa sukhIpanA pragaTa ho jAtA hai / yaha eka mAtra ajIvatattva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta- gRhIta mithyAdarzanAdi ke abhAva kA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me batAyA hai / pra0 15- Aspravatatva sambandhI jIva ko bhUla rUpa agRhIta mithyAdarzanAdi aura gRhIta mithyAdarzanAdi kA svarUpa chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me kyA-kyA batAyA hai ? u0- rAgAdi pragaTa ye dukha daina, tina hI ko sevata ginata caina // (1) pApAsrava aura puNyAsrava dono heya hai / isa bAta ko na jAnakara ( 1 ) hisA kA bhAva heya hai aura ahisA kA bhAva upAdeya hai / (2) jhUTha kA bhAva heya hai aura satya kA bhAva upAdeya hai / (3) corI kA bhAva heya hai aura acaurya kA bhAva upAdeya hai / (4) kuzIla kA bhAva heya hai aura brahmacarya kA bhAva upAdeya hai / (5) parigraha rakhane kA bhAva heya hai aura parigraha na rakhane kA bhAva upAdeya hai / (6) dUsare ko mArane kA bhAva heya hai aura bacAne kA bhAva upAdeya hai / dene kA bhAva upAdeya hai aura dUsare ko dukha dene kA bhAva heya hai| (7) dUsare ko sukha
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 73 ) (8) upavAsa na karane kA bhAva heya hai aura upavAsa karane kA bhAva upAdeya hai| (6) kuguru kI bhakti kA bhAva heya hai aura guru kI bhakti kA bhAva upAdeya hai / (10) kudeva ke darzana kA bhAva heya hai aura deva ke darzana kA bhAva upAdeya hai (11) 12 aNuvratAdi pAlane kA bhAva heya hai aura 12 aNuvratAdi pAlane kA bhAva upAdeya hai| (12) 28 mUlaguNa pAlane kA bhAva upAdeya hai aura 28 mUlaguNa na pAlane kA bhAva heya hai| " ityAdi mAnyatAo ko Asravatattva sambandhI jIva kI bhUla batAyA hai ||1|| * anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise zraddhAna ko agRhIta mithyAdarzana batAyA hai // 2 // " anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise jJAna ko agRhIta mithyAjJAna batAyA hai // 3 // anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise AcaraNa ko agRhIta mithyAcAritra batAyA hai||4|| * vartamAna meM vizeSarupa se manuSyabhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kuguru-kudeva-kudharma kA upadeza mAnane se aisI-aisI mAnyatAo ke zraddhAna ko gRhIta mithyAdarzana batAyA hai|||5|| vartamAna me vizeSarupa se manuSyabhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kugurukudeva-kudharma kA upadeza mAnane se aisI-aisI mAnyatAo ke jJAna ko gRhIta mithyAjJAna batAyA hai| vartamAna meM vizeSarUpa se manuSyabhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kuguru-kudeva-kudharma kA upadeza mAnane se aisI-aisI mAnyatAo ke AcaraNa ko gRhIta mithyAcAritra batAyA hai / / 7 / / pra0 16-Asava tatva sambandhI jIva kI bhUla rUpa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara krama se pUrNa sukhopanA kaise pragaTa hove-isakA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me kyA batAyA hai ? u0-cetana ko hai upayogarupa, vinamUrata cinmUrata anUpa / pudgala
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 74 ) nabha dharma-adharma kAla, inate nyArI hai jIva cAla / / (1) mai jJAna-darzana upayogamayI jIvatattva hU~ (2) merA kArya jJAtA ipTA hai| (3) AkhanAka-kAna audArika Adi zarIrorupa merI mUrti nahIM hai| (4) caitanya arupI asakhyAta pradezI merA eka AkAra hai| (5) sarvajJa svabhAvI jJAna padArtha hone se mujha AtmA hI anupama hai / (8) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me ananta jova dravya hai-unakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (7) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me anantAnanta pudgala dravya hai-unakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (8) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me dharma-adharma AkAza ekeka dravya haiunakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (8) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me tokapramANa asarayAta kAla dravya hai-unakI cAla mujha jIva se ninna hI hai| aisA nija jIvatatva kA svarupa jAnatemAnate hI tatkAla Asravatattva sambandhI jIva kI bhUla rupa agRhItagRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara krama se pUrNa sukhIpanA pragaTa ho jAtA hai| yaha eka mAtra Asravatattva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi ke abhAva kA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me batAyA hai| pra0 17-bandha tatva sambandhI jIva kI bhUla rUpa agahIta mithyAdarzanAdi aura gRhIta mithyAdarzanAdi kA svarUpa chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me kyA-kyA batAyA hai ? u0-zubha-azubha bandha ke phata majhAra, rati-arati karai nijapada visAra / azuddha bhAvo se arthAt 2 bhAzubha bhAvo se karmabandha hotA hai, karmabandha me bhalA-burA jAnanA vahI mithyA zraddhAna hai| isa bAta ko bhUlakara (1) hisA ke bhAva se narakAdi ke bandha ko burA jAnanA aura ahiMsA ke bhAva se devAdi ke bandha ko bhalA jaannaa| (2) jhUTha ke bhAva se narakAdi ke bandha ko burA jAnanA aura satya ke bhAva se devAdi ke vandha ko bhalA jaannaa| (3) corI ke bhAva se narakAdi ke
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ (75) vandha ko buga jAnanA aura acaurya ke bhAva se devAdi ke bandha ko bhalA jaannaa| (4) kuzIla ke bhAva se narakAdi ke bandha ko burA jAnanA aura brahmacarya ke bhAva se devAdi ke vandha ko bhalA jaannaa| (5) parigraha rakhane ke bhAva se narakAdi ke vandha ko burA jAnanA aura aparigraha ke bhAva se devAdi ke bandha ko bhalA jaannaa|(6)sptvysn ke bhAva se narakAdi ke vandha ko burA jAnanA aura saptavyasana ke bhAva ke abhAva se devAdi ke bandha ko bhalA jAnanA (7) kuguru-kudeva-kudharma ke mAnane se narakAdi ke bandha ko burA jAnanA aura sacce deva-gurudharma ke mAnane se devAdi ke bandha ko bhalA jAnanA / (8) duHkhI karane ke bhAva se narakAdi ke bandha ko burA jAnanA aura sukhI karane ke bhAva se devAdi ke bandha ko bhalA jaannaa| (6) adratAdi ke bhAva se narakAdi ke bandha ko burA jAnanA aura vratAdi ke bhAva se devAdi ke bandha ko bhalA jaannaa| (10) deva ko mAnane ke bhAva se nankAdi ke bandha ko kurA jAnanA aura deva ko mAnane ke bhAva se devAdi ke vandha ko bhalA jAnanA / * ityAdi mAnyatAo ko vandhatattva sambandhI jIva kI bhUla batAyA hai ||1|| anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise zraddhAna ko agRhIta mithyAdarzana batAyA hai / / 2 // anAdikAla se eka-eka samaya ka.ke calA A rahA hone se aise jJAna ko agRhIta mithyAjJAna batAyA hai / / 3 / / * anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise AcaraNa ko agRhIta mithyAcAritra batAyA hai // 4 // " vartamAna meM vizeSa rupa se manuSyabhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kuguru-kudeva-kudharma kA upadeza mAnane se aisI-aisI mAnyatAo ke zraddhAna ko gRhIta mithyAdarzana batAyA hai|||5|| .. vartamAna meM vizeSarupa se manuSyabhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kuguru-kudeva-kudharma kA upadeza mAnane se aisI-aisI mAnyatAo ke jJAna ko gRhIta mithyAjJAna batAyA hai / / 6 / / " vartamAna me vizeSarupa se manuSyabhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kudeva-kuguru-kudharma kA upadeza mAnane se aisI-aisI
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 76 ) mAnyatAo ke AcaraNa ko gRhIta mithyAcAritra vatAyA hai / pra0 18-bandha tatva sambandhI jIva kI bhUla rUpa agRhIta- gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara krama pUrNa sukhopanA kaise pragaTa hove isakA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla meM kyA batAyA hai ? - u0- cetana ko hai upayogarupa, binamUrata cinmUrata anUpa / pudgala nabha dharma-adharma kAla / inate nyArI hai jIva cAla // (1) mai jJAna darzana upayogamayI jIvatatva hai (2) merA kArya jJAtA - dRSTA hai / (3) A~kha - nAka-kAna audArika Adi zarIrorupa merI mUrti nahI hai / ( 4 ) caitanya arupI asakhyAta pradezI merA eka AkAra hai / ( 5 ) sarvajJa svabhAvI jJAna padArtha hone se mujha AtmA hI anupama hai| (6) mujha nija AtmA ke alAvA vizva meM ananta jIva dravya hai - unakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai / (7) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me anantAnanta pudgala dravya hai - unakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai / ( 8 ) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me dharma-adharma - AkAza aikeka dravya hai- unakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai / (9) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me loka pramANa asakhyAta kAla dravya hai- unakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| aisA nija jIvatattva kA svarupa jAnate -mAnate hI tatkAla badhatattva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara krama se pUrNa sukhIpanA pragaTa ho jAtA hai / yaha eka mAtra badhatatva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta- gRhIta mithyAdarzanAdi ke abhAva kA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me batAyA hai / pra0 16 - saMvara tatva sambandhI jIva kI bhUla rUpa agRhIta mithyAdarzanAdi aura gRhIta mithyAdarzanAdi kA svarUpa chahaDhAlA kI dUsarI me kyA-kyA batAyA hai ? DhAla
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 u0- Atamahita hetu virAga jJAna, te lakhai Apako kaSTadAna / prathama nirvikalpa zuddhopayoga dazA meM apanI-apanI bhUmikAnusAra mizradazA pragaTa hone se cauthA - pAcavA - sAtavA guNasthAnarUpa mokSa mArga hotA hai usakA patA na hone se aisA mAnatA hai / (1) pApa kA cintavana na karane ko manogupti mAna lenA / (2) mauna dhAraNa ko vacanagupti mAna lenA / (3) gamanAdi na karane ko kAyagupti mAna lenA / ( 4 ) dekhakara calane ko iryA samiti mAna lenA / (5) zuddha nirdoSa AhAra lene ko eSaNA samiti mAna lenA / (6) krodha na karane ko uttama kSamA mAna lenA / (7) mAna na karane ko uttama mArdava mAna lenA / (8) mAyA na karane ke bhAva ko uttama mArdava mAna lenA / (9) lobha na karane ko uttama zauca dharma mAna lenA / (10) satya volane ko uttama satya mAna lenA / ( 11 ) upadrava hone para dUra na karane ko uttama tapa mAna lenA ( 12 ) strI Adi choDa dene ko uttama tyAga mAna lenA / (13) dehAdi para dravya merA nahI hai aise vicAro ko Acinya dharma mAna lenA / (14) strI ko choDa dene ko uttama brahmacarya mAna lenA / (15) sasAra anitya hai aise vicAro ko anitya bhAvanA mAna lenA / (16) kSudhA kI pIDA sahane ko kSudhApariSaha mAna lenA / ( 17 ) devaguru- zAstra ke zraddhAna ko samyagdarzana mAna lenA / 18) 12 aNavratAdi ko zrAvakapanA mAna lenA / (26) 28 mUlaguNAdi ko munipanA mAna lenA / ( 20 ) zAstra ke paThanAdi ko uttama svAdhAya mAna lenA / aisI-aisI mAnyatAo ko savaratatva sanbandhI jIva kI bhUla batAyA hai // 1 // anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise zraddhAna ko gRhIta mithyAdarzana batAyA hai || 2 || anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise jJAna ko agRhIta mithyAjJAna batAyA hai // 3 // anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise AcaraNa ko agRhIta mithyAcAritra batAyA hai // 4 // vartamAna me vizeSa rUpa se manuSyabhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kuguru-kudeva - kudharma kA upadeza
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ (78 ) mAnane se aisI-aisI mAnyatAo ke zraddhAna ko gahIta mithyAdarzana batAyA hai // 5 // vartamAna meM vizeSa rupa se manuSyabhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kuguru-kudeva kudharma kA upadeza mAnane se aisI-aisI mAnyatAo ke jJAna ko gRhIta miththAjJAna batAyA hai // 6 / / " vartamAna me vizeSarupa se manuSyabhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kuguru-kudeva-kudharma kA upadeza mAnane se aisI-aisI mAnyatAo ke AcaraNa ko gRhIta mithyAcAritra batAyA hai / / 7 / / pra0 20-saMvara tatva sambandhI jIva kI bhUla rUpa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi prApti kara krama se pUrNa sakhIpanA kaise pragaTa hove-isakA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me kyA utAyA hai ? u0-cetana ko upayogarUpa, binamUrata cinmUrata anuup| pudgala nabha dharma-adharma kAla inate nyArI hai jIva cAla / / (1) mai jJAna-darzana upayogamayI jIvatattva huuN| (2) merA kArya jJAtA-dRSTA hai / (3)AkhanAka-kAna audArika Adi garInagerUpa merI mUrti mahI hai| (4)caitanya arUpI asakhyAta pradezI merA eka AkAra hai| (5) sarvajJasvabhAvI jJAna padArtha hone se mujha AtmA hI anupama hai| (6) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me ananta jIva dravya hai-unakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (7) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me anantAnanta pudgala dravya hai- unakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (8)mujha nija AtmA ke alAvA vizva me dharma-adharma AkAza ekeka dravya haiunakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (8) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me loka pramANa asakhyAta kAla dravya hai-unakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| aisA nija jIvatattva kA svarupa jAnatemAnate hI tatkAla savaratattva sambandhI jIva kI bhUlarUpa agRhItagRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara krama se pUrNa sukhIpanA pragaTa ho jaataa| yaha eka mAtra savatatattva
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta- gRhIta mithyAdarzanAdi ke abhAva kA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me batAyA hai / 76 pra0 21 - nirjarAtattva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta mithyAdarzanAdi aura gRhIta mithyAdarzanAdi kA svarUpa chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me kyA-kyA batAyA hai ? u0- ' roke na cAha nija zakti khoya' - (a) sAdhaka ko mizradazA me azuddhi kI hAni aura buddhi kI vRddhi - yaha savara pUrvaka nirjarA nirantara calatI rahatI hai| jJAnAnanda nija svarUpa me sthira hone se zubhAzubha icchAo kA utpanna na honA hI tapa hai / (A) jaise bAlU se kabhI bhI tela kI utpatti nahI ho sakatI hai| vaise hI vAhya anaganAdi se kabhI bhI nirjarA kI prApti nahI ho sakatI hai / kintu digambara dharmI kahalAne para bhI ( 1 ) anaganAdi tapa se nirjarA mAnanA / (2) anAja na khAne ko nirjarA mAnanA / ( 3 ) prAyazcita, vinaya vaizyAvRta Adi tapa se nirjarA mAnanA / (4) garmI me dhUpa me baiThane se nirjarA mAnanA / ( 5 ) tRpA sahane ko nirjarA mAnanA / (6) sardI sahane ko nirjarA mAnanA / ( 7 ) zarIra para macchara Adi Ane para na haTAne ko nirjarA mAnanA / (8) mahIno ke upavAsa ko nirjarA mAnanA / ( 1 ) nirdoSa AhAra choDa dene ko nirjarA mAnanA / (10) apanI jJAnAdi zaktiyoM ko bhUlakara zubhabhAvo se nirjarA mAnanA / ( 12 ) pAca indriyo ke lagAma ko nirjarA mAnanA / (12) matro ke japane se nirjarA mAnanA / (13) nadI kinAre barasAta me khaDe rahane ko nirjarA mAnanA / (14) siddhacakra kA pATha karane se nirjarA mAnanA / (15) sacce deva - guru - zAstra ke Adara ke bhAva ko nirjarA mAnanA / (16) digavrata - dezavrata Adi vikalpoM se nirjarA mAnanA / ( 17 ) propopavAsa ko nirjarA mAnanA / (18) AhArAdi dene ko nirjarA mAnanA / (16) zuddha nirdoSa AhAra lene se nirjaga mAnanA / ( 20 ) yAtrA Adi se nirjarA mAnanA / aisI-aisI 1 1 *
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 05 ) 80 ) mAnyatAo ko nirjarAtattva sambandhI jIva kI bhUla batAyA hai // 1 // anAdikAla se eka - eka samaya karake calA A rahA hone se aise zraddhAna ko agRhIta mithyAdarzana batAyA hai // 2 // anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise jJAna ko agRhIta mithyAjJAna batAyA hai || 3 || anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise AcaraNa ko agRhIta mithyAcAritra batAyA hai // 4 // vartamAna me vizeSarUpa se manuSyabhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kugurU-kudeva kudharma kA upadeza mAnane se aisI-aisI mAnyatAo ke zraddhAna ko gRhIta mithyAdarzana batAyA hai // 5 // vartamAna me vizeSarupa se manupyabhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kuguru- kudeva - kudharma kA upadeza mAnane se aisI-aisI mAnyatAo' ke jJAna ko agRhIta mithyAjJAna batAyA hai || 6 || vartamAna me vizeSarUpa se manuSyabhava va digambara dharma dhAraNa karane se bhI kugurU- kudeva - kudharma kA upadeza mAnane se aisI-aisI mAnyatAo ke AcaraNa ko gRhIta 'mithyAcAritra batAyA hai // // .. pra0 22 - nirjarAtattva sambandhI jIva kI mUlarupa agRhIta- gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhaSva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara krama se sukhIpanA kaise pragaTa hove isakA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla maiM kyA batAyA hai ? u0- cetana ko hai upayogarupa, binamUrata, cinmUrata anUpa | pudgala nabha dharma-adharma kAla inate nyArI hai jIva cAla / (1) maiM jJAnadarzana upayogamayI jIvatattva haiM / (2) merA kArya jJAtA - dRSTA hai / (3) AkhanAka-kAna audArika zarIrorupa merI mUrti nahI hai / ( 4 ) caitanya arupI asakhyAta pradezI merA eka AkAra hai / (5) sarvajJa svabhAvI jJAna padArtha hone se mujha AtmA hI anupama hai / (6) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me ananta jIva dravya hai- unakI cAla mujha jIva se
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhinna hI hai| (7) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me loka pramANa asakhyAta kAla dravya hai-unakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (8) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me dharma-adharma-AkAza ekaeka dravya hai-unakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (6) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me loka pramANa asakhyAta kAla dravya haiunakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| aisA nija jIva tatva kA svarUpa jAnate-mAnate hI tatkAla nirjarA tatva sambandhI jIva kI bhUlarUpa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara krama se pUrNa sukhIpanA pragaTa ho jAtA hai / yaha eka mAtra nirjarAtatva sambandhI jIva kI bhUlarUpa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi ke abhAva kA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me batAyA hai| pra0 23-mokSa tattva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta mithyAdarzanAdi aura gRhIta mithyAdarzanAdi kA svarupa chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me kyA-kyA batAyA hai ? u0-"zivarupa nirAkulatA na joy|" nija AtmA ke Azraya se sampUrNa azuddhi kA sarvathA abhAva aura sampUrNa zuddhi kA pragaTa honA mokSa hai / vaha mokSa nirAkulatArupa sukha svarupa hai aura sukha kA kAraNa hai| kintu ajJAnI (1) nirAkulatA sukha ko sukha nahI mAnanerupa maanytaa| (2) mobha hone para teja me teja milane rupa maanytaa| (3) mokSa me zarIra, indriyo tathA viSayo ke binA sukha kaise ho sakane rupa maanytaa| (4) mokSa se puna avatAra dhAraNa karane rupa mAnyatA / (5) svarga ke sukha kI apekSA se anantaguNA sukha mAnane rupa mAnyatA / (6) siddha sthAna me pahu~cane rupa mokSa rupa mAnyatA / (7) janma-maraNa-roga-klegAdi duHkha dUra hone ko mokSa mAnane rupa mAnyatA / (8) lokAloka jAnane se mokSapanA mAnane rupa maanytaa| (6) triloka pUjyapanA se mokSa mAnane rupa maanytaa| .. aisI-aisI
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 82 ) .. mAnyatAo ko mokSatatva sambandhI jIva kI bhUla batAyA hai || || * anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise zraddhA ko agRhIta mithyAdarzana batAyA hai // anAdikAla se eka-eka samaya karake calA A rahA hone se aise jJAna ko agRhIta mithyAjJAna batAyA hai || 3 || anAdikAla se eka-eka samaya karake canA A rahA hone se aise AcaraNa ko agRhIta mithyAcAritra batAyA hai // 4 // vartamAna me vizeSa rUpa se manuSya bhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kudeva - kuguru-kudharma kA upadeza mAnane se aisI aisI mAnyatAo ke zradvAna ko gRhIta mithyAdarzana batAyA hai ||5|| " vartamAna me vizeSa rupa se manuSyabhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kudeva- kuguru-kudharma kA upadeza mAnane se aisI-aisI mAnyatAo ke jJAna ko gRhIta mithyAjJAna hai || 6 || * vartamAna me vizeSa rupa se manuSyabhava va digambara dharma dhAraNa karane para bhI kuguru- kudeva - kudharma kA upadeza mAnane se aisI-aisI mAnyatAo ke AcaraNa ko gRhIta mithyAcAritra batAyA hai // 7 // * .. kA pra0 24 - mokSatatva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta mithyAdarzanAdi aura gRhIta mithyAdarzanAdi abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara krama se pUrNa sukhIpanA kaise pragaTa hove / isakA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me dayA batAyA hai ? uttara-cetana ko hai upayoga rupa, vinamUrata cinmUrata anupa / pudgala nabha dharma adharma kAla, inate nyArI hai jIva cAla || (1) maiM jJAna - darzana upayogamayI jIvatatva hai / (2) merA kArya jJAtAdRSTA hai / (3) Akha-nAka-kAna audArika Adi zarIrorupa merI mUrti nahI hai / ( 4 ) caitanya arupI asakhyAta pradezI merA eka AkAra hai / (5) sarvajJa svabhAvI jJAna padArtha hone se mujha AtmA hI anupama hai / ( 6 ) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me ananta jIva dravya hai
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 83 ) unakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (7) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me anantAnanta pudgala dravya hai-unakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (8) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me dharmaadharma-AkAza ekeka dravya hai-unakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| (6) mujha nija AtmA ke alAvA vizva me loka pramANa asakhyAta kAla dravya hai-unakI cAla mujha jIva se bhinna hI hai| aisA nija jIvatatva kA svarupa jAnate-mAnate hI tatkAla mokSatatva sambandhI jIva kI bhUla rUpa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti kara krama se pUrNa sukhIpanA pragaTa ho jAtA hai| yaha eka mAtra mokSatatva sambandhI jIva kI bhUla rupa agRhItagRhota mithyAdarzanAdi ke abhAva kA upAya chahaDhAlA kI dUsarI DhAla me batAyA hai| prathama r3hAla kI praznAvalI pra0 1-maMgala kA artha asti-nAsti se kyA hai ? pra0 2-vItarAga-vijJAnatA kitane prakAra kI hai ? pra0 3-samyagdarzana prApta karane kA kyA upAya hai ? pra0 4-vItarAga-vijJAnatA kA eka nAma kyA hai ? pra0 5-vItarAga-vijJAnatA ke do nAma kyA haiM ? pra0 6-cItarAga vijJAnatA ke tIna nAma kyA hai ? pra07-vItarAga-vijJAnatA ke cAra nAma kyA hai ? pra08-vItarAga-vijJAnatA ke pAMca nAma kyA hai ? pra06-vItarAga kA kyA artha hai ?
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ (84 ) . pra0 10-vItarAga ke kitane prakAra haiM ? pra0 11-kaSAya kise kahate haiM ? pra0 12-krodhAdi kitane-kitane prakAra ke hai ? pra0 13-anantAnubandhI krodha kise kahate hai ? pra0 14-anantAnubandhI mAna kise kahate hai ? pra0 15-anantAnubandhI mAyA kise kahate haiM ? pra0 16-anantAnubandhI lobha kise kahate hai ? pra0 17-krodha-mAna ko kyA kahate hai ? pra0 18-mAyA-lobha ko kyA kahate haiM ? pra0 16-anantAnubandhI krodhAdi kA abhAva kaba hotA hai ? pra0 20-apratyAkyAna krodhAdi kA abhAva kaba hotA hai ? pra0 21-pratyAkhyAna krodhAdi kA abhAva kaba hotA hai ? pra0 22-saMjvalana krodhAdi kA abhAva kaba hotA hai ? pra0 23-vijJAnatA kA kyA artha hai ? pra0 24-vijJAnatA ke kitane prakAra hai ? pra0 25-cauthe guNasthAna kI vItarAga-vijJAnatA kyA hai ? pra0 26-pAMcave guNasthAna kI vItarAga-vijJAnatA kyA hai ? pra0 27-sAtaveM chaThaveM guNasthAna kI vItarAga vijJAnatA kyA hai? pra0 28-12veM guNasthAna kI vItarAga-vijJAnatA kyA hai ? pra0 26-13, 14veM, guNasthAna kI vItarAga vijJAnatA kyA hai?
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra0 30-siddhadazA kI vItarAga-vijJAnatA kyA hai ? pra0 31-vItarAga-vijJAnatA rupa nija zuddha AtmA ke avalambana se daza bAteM kauna-2 sI hai jinakA patA calatA hai ? pra0 32-sAra kA kyA artha hai ? pra0 33-paramasAra Adi pAMca bola kauna kauna se haiM ? pra0 34-paramasAra Adi me sAta tatva utArakara batAo? pra0 35-paramasArAdi me cAra kAla utArakara batAo? pra0 36-paramasArAdi me pAMca bhAva utArakara batAo? pra0 37-paramasArAdi me sukhadAyaka du.khadAyaka utArakara batAo? pra0 38-paramasArAdi me deva-guru-dharma utAra kara batAo ? pra0 36-paramasArAdi me heya-jJeya-upAdeya utArakara batAo? pra040-paramasArAdi meM uttamakSamA utArakara batAo? pra0 42-paramasArAdi meM iryA samiti utArakara batAo? pra0 43-paramasArAdi me vacana gupti utArakara batAo? pra0 44-paramasArAdi meM anityabhAvanA utArakara batAo? pra0 45-paramasArAdi meM kAya gupti utArakara batAo? pra0 46-paramasArAdi meM kSudhA pariSaha jaya utArakara batAo? pra0 47-paramasArAdi meM namaskAra utArakara batAyo ? pra0 48-paramasArAdi me cAritra utArakara batAo? pra046-paramasArAdi me pratikramaNa utArakara batAo?
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 86 ) pra0 50-paramasArAdi me AlocanA utArakara batAo? pra0 51-paramasArAdi me pratyAkhyAna utArakara batAo? pra0 52-paramasArAdi me sAmAyika utArakara batAo? pra0 53-vItarAga-vijJAnatA kaisI hai ? pra0 54-namahaM triyoga samhArika kA kyA artha hai? pra0 55-kyA mana-vacana-kAya kI sAvadhAnI jIva kara sakatA hai? pra0 56-mana kA kartA kauna hai aura kauna nahIM hai ? pra0 57-vacana kA kartA kauna hai aura kauna nahI hai ? pra0 58-kAya kA kartA kauna hai aura kauna nahI hai ? pra0 56-tuma kauna ho? pra0 60-tuma kauna nahI ho ? pra0 61-tumhArA kArya kyA hai ? pra0 62-tuma duHkhI kyo ho? pra0 63- tIna loka me kitane jIva hai ? pra0 64-tIna loka ke jIva kyA cAhate hai ? pra0 65-tIna loka ke jIva vayA nahI cAhate hai| pra0 66-tIna loka meM kitane jIva hai ! pra0 67-sukha kise kahate hai ? pra0 68-du kha kise kahate hai ? pra0 69-duHkha kA abhAva aura sukha ke prApti kaise ho ?
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 7 / pra0 70-moharupI zarAba kyA hai ? pra0 71-sai pa* kailAzacandra hUM-moharupI zarAba kI cAra bAteM lagAkara lagAo? pra0 72-mai vyApAra karatA huu| moharupI zarAba kI cAra bAteM lagAkara lagAo? pra073-mai cAya pItA hUM-moharupI zarAba kI cAra bAte lagA. kara vatAo? pra074-merodharmapatnI hai-mohatagI kI cAra bAte lagAkara batAo? pra. 75-mai satya bolatA hU-moharupI zarAba kI cAra bAte lagAkara batAo? pra. 76-bhaviSya kI Ayu kA bandha kaba aura kaise hotA hai ? pra0 77-chahaDhAlA kI prathama DhAla meM prathama nigoda ke duHkho kA varNana kyo kiyA? pra075-pRthvIkAyika ke duHkho kA varNana kyo kiyA ? pra0 76-jalakAyika ke duHkho kA varNana kyo kiyA? pra080-agnikAyika ke du.kho kA varNana kyo kiyA? pra0 81-vAyukAyika ke duHkho kA varNana kyo kiyA ? pra082-vanaspatikAyika ke duHkho kA varNana kyo kiyA ? pra083-asainI ke du kho kA varNana kyo kiyA ? pra084-saMjJI sAMpa ke duHkho kA varNana kyo kiyA ? pra085-gadho ke duHkho kA varNana kyo kiyA? pra086-kutte ke duHkho kA varNana kyo kiyA ? pra087-billI ke du kho kA varNana kyo kiyA?
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ (55) pra0 88 bakare ke duHkho kA varNana vayo kiyA ? pra0 8 - narakagati ke duHkhoM kA varNana kyoM kiyA ? pra0 60 - manuSyagati ke duHkho kA varNana kyoM kiyA ? pra0 61 - devagati ke duHkho kA varNana kyoM kiyA ? pra0 2 - pahalI DhAla ke anusAra mithyAdarzana kise kahate hai ? pra0 63 - pahalI DhAla ke anusAra mithyAjJAna kise kahate haiM ? pra0 e4- pahalI DhAla ke anusAra mithyAcAritra kise kahate hai ? pra0 5 - kyA mAtra moharUpI zarAba hI duHkha kA kAraNa hai ? pra0 e6 - cid vilAsa meM duHkha kA kAraNa kise batAyA hai? pra0 7 - mokSamArga prakAzaka me duHkha kA kAraNa kise batAyA hai? pra0 8 - samayasAra ke bandha adhikAra me duHkha kA kAraNa kise batAyA hai ? pra0 hae- kyA kare to mokSa mArga pragaTe ? pra0 100 - sAMpa Adi samajhane ke liye cAra bAteM kauna- 2 sI nikAlanI cAhiye ? dUsarI DhAla ko praznAvalI pra0 1 - saMsAra paribhramaNa kA kAraNa kauna hai ? pra0 2 - agRhIta mithyAdarzana kise kahate hai ? pra0 3 - agRhIta mithyAjJAna kise kahate hai pra0 4 - agRhIta mithyAcAritra kise kahate hai ? pra0 5 - gRhIta mithyAdarzana kise kahate hai ? ?
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ (86) pra0 6-gRhIta mithyAjJAna kise kahate haiM ? pra0 7-gRhIta mithyAcAritra kise kahate hai ? pra. 8-jIvatatva kA svarUpa kyA hai ? pra09-"tAko na jAna, viparIta mAna kari" kA bhAva kyA hai ? pra0 10-jIvatatva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA svarUpa kyA hai ? pra0 11-ajIvatatva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA svarUpa kyA hai ? pra0 12-Asravatatva sambandhI jIva ko bhUlarupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA svarUpa kyA hai ? pra0 13-bandhatatva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA svarUpa kyA hai ? pra0 14-savaratatva sambandhI jIva ko bhUlarupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA svarUpa kyA hai ? pra. 15-nirjarAtatva sambandhI jIva kI bhUlarupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA svarupa kyA hai ? pra0 16-mokSatatva sambandhI jIva ko bhUlarupa agRhIta-gRhIta mithyAdarzanAdi kA svarUpa kyA hai ? pra0 17~-para padArthoM meM terI-merI mAnyatA ko kisa nAma se batAyA hai ? pra. 18-sabase bar3A pApa kyA hai ? pra016-mithyAtva ko sapta vyasana se bar3A pApa kisa zAstra meM kahAM kahA hai ? pra0 20-mithyAdarzanAdi ke kitane bheda hai ?
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 60 ) pra0 21 - mai jJAna darzana upayogamayI jovatatva hUM - isa vAkya para 'tAko na jAna' Adi 8 bolo ko samajhAo ? pra0 22- merA kArya jJAtA draSTA he Adi 8 bolo ko samajhAiye ? isa para 'tAko na jAna' pra0 23 - vinamUrata para 'tAko na jAna' Adi 8 bolo ko samajhAiye ? pra0 24 - cinmUrata para 'tAko na jAna' Adi bolo ko samajhAiye ? 8 pra0 25-anUpa para 'tAko na jAna' Adi ATha volo ko samajhAiye ? pra0 26 - zarIra kI anukUlatA se mai sukhI - isa vAkya para ATha bolo ko samajhAiye ? pra0 27 - nau prakAra kA pakSa kauna kauna sA hai ? pra0 28 - atyanta bhinna para padArtho ke pakSa para tIna praznottaro ko samajhAiye ? pra0 26 - AMkha-kAna-nAka Adi audArika zarIra kA pakSa para tIna praznottaroM ko samajhAiye ? pra0 30 - taijasa- kArmANa ke pakSa para tIna praznottaro ko samajhAiye ? pra0 31 - bhASA mana ke pakSa para tIna praznottaro ko samajhAiye ? pra0 32 - zubhAzubha vikArI bhAvo ke pakSa para tIna praznottaro ko samajhAiye ? pra0 34 - apUrNa pUrNa zuddha paryAya ke pakSa para tIna prazno ko samajhAiye ?
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ (61) pra0 34 bhedanaya ke pakSa para tIna praznottaro ko samajhAiye? pra0 35-abhedanaya ke pakSa para tIna praznottaro ko samajhAiye? pra0 36-bhedAbhedanaya ke pakSa para tIna praznottaro ko samajhAiye? pra0 37-puruSArthasiddhiyupAya gAthA 14 me kyA batAyA hai? pra0 38-sAta tatvo me heya-upAdeya-jJeya kisa prakAra hai ? pra0 36 zubhabhAvo se jo mokSa kI prApti mAnate hai unhe jinavANI me kisa-kisa nAma se sambodhana kiyA hai ? pra0 40-jIva dravya aura jIvatatva me kyA antara hai ? pra0 41-ajIvadravya aura ajIvatatva meM kyA antara hai? pra0 42-jIvatatva kise kahate hai aura prayojanabhUta kisa apekSA se hai ? pra0 43-ajIvatatva kise kahate hai aura prayojanabhUta kisa apekSA se hai ? pra0 44-Asravatatva kise kahate hai aura prayojanabhUta kisa apekSA se hai ? pra0 45-bandhatatva kise kaho hai aura prayojanabhUta kisa apekSA pra0 46-savaratatva kise kahate hai aura prayojanabhUta kisa apekSA se hai ? pra0 47-nirjarAtatva kise kapane hai aura prayojanabhUta kisa apekSA se hai ?
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ (62) pra0 45-mokSatatva kise kahate hai aura mokSatattva prayojanabhUta kisa apekSA se hai? pra0 46-cetana ko upayoga rupa-isake do artha kyA hai? pra050-binamUrata kA kyA artha hai ? pra0 51-cinmUrata kA kyA artha hai ? pra0 52-anUpa kA kyA artha hai ? pra0 53-'tAko na jAna-viparIta mAtra kari'-isa para kitane bola nikalate hai ? pra0 54-cetana ko upayoga rupa-isa para 'tAko na jAna-viparIta mAnakari' kisa prakAra hai ? pra055-binamUrata para 'tAko na jAna-viparIta mAnakari' kisa prakAra hai ? pra0 56-cinmUrata para-tAkoM na jAna-viparIta mAnakari' kisa prakAra hai ? pra. 57-anUpa-para 'tAkoM na jAna-viparIta mAnakari' kisa prakAra hai ? pra0 58-mujha nija AtmA ke alAvA ananta jIva hai-isa para 'tAko na jAna-viparIta mAnakari' kisa prakAra hai ? pra059-mujha nija AtmA ke alAvA anantAnanta pudgala dravya hai isa para 'tAko na jAna viparIta mAnakari' kisa prakAra hai ? / pra0 60-mujha nija AtmA ke alAvA asakhyAta pradezI eka dharmadravya hai-isa para 'tAko na jAna viparIta mAnakari' kisa prakAra hai ? pra061-mujha nija AtmA ke alAvA asaMkhyAta pradezI eka adharma dravya hai-isa para 'tAko na jAna viparIta mAnakari' kisa prakAra
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra0 62-mujha nija AtmA ke alAvA ananta pradezI eka AkAza dravya hai-isa para 'tAko na jAna viparIta mAnakari' ko samajhAiye ? pra0 63-mujha nija AtmA ke alAvA eka pradezI lokapramANa asaMkhyAta kAla dravya hai-isa para 'tAko na jAna viparIta mAnakari'ko samajhAiye? tIsarI DhAla ko praznAvalI pra0 1-AtmA kA hita kisame hai ? pra0 2-sukha kise kahate hai ? pra0 3-duHkha kise kahate hai ? pra0 4-dukha kA dUra karane kA upAya mokSamArga prakAzaka ke nauveM adhyAya me kyA batAyA hai ? pra05-dukha dUra karane kA upAya mokSamArga prakAzaka pRSTha 52 me kyA batAyA hai ? pra0 6-dukha dUra karane kA upAya iNTopadeza gAthA 50 me kyA batAyA hai ? pra0 7-yogasAra dohA 38 aura 55 me dukha dUra karane kA kyA upAya batAyA hai ? pra08-dukha dUra karane kA upAya sAmAyika pATha 28veM dohe me kyA batAyA hai ? pra0 6-dukha dUra karane kA upAya pravacanasAra gAvA 14 me kyA batAyA hai ?
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 ) pra0 10 - dusa dUra karane kA upAya pravacanAsAra gAthA 60 meM kyA batAyA hai ? pra0 11 - dukha dUra karane kA upAya samayasAra kalaza 23 meM kyA batAyA hai| ? pra0 12 dukha dUra karane kA upAya tattvArtha sUtra pahale adhyAya ke rahaveM sUtra meM kyA batAyA hai ? pra0 13-dukha dUra karane kA upAya tatvArtha sUtra adhyAya pAcaveM ke sUtra 26 aura 30 meM kyA batAyA hai| pra0 14-du kha dUra karane kA upAya budhajana jo ne kyA batAyA hai? pra0 15-dukha dUra karane kA upAya kArtikeya anupekSA gAthA 321, 322, 323 meM kyA batAyA hai ? pra0 16 - dukha dUra karane kA upAya chahaDhAlA cauthI DhAla me kyA batAyA hai ? pra0 17 - dukha dUra karane kA upAya mokSamArga prakAzaka pRSTha 38 meM kyA batAyA hai ? pra0 18 - dukha ko dUra karane kA upAtha mokSamArga prakAzaka pRSTha 263 meM kyA batAyA hai pra0 16 - du.kha dUra karane kA upAya samayasAra kalaza 131 meM kyA batAyA hai ? pra0 20 -- dukha dUra karane kA upAya pravacanasAra gAthA 154 kyA batAyA hai ? pra0 21 - dukha dUra karane kA upAya prameyatatva guNa ko mAnane se kaise hotA hai ? pra0 22 - dukha dUra karane kA upAya mokSamArga prakAzaka pRSTha 226 me kyA batAyA hai ?
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 65 ) pra0 23 -- dukha dUra karane kA upAya samayasAra kalaza 51-52 53-54-55 me kyA batAyA hai ? pra0 24 - dukha dUra karane kA upAya kalaza 200 me kyA batAyA hai ? -- pra 0 25 - dukha dUra karane kA upAya samayasAra gAthA 26 meM kyA batAyA hai ' pra0 26 - dukha dUra karane kA upAya samayasAra gAthA 66-70 meM kyA batAyA hai ? pra0 27 - dukha dUra karane kA upAya puruSArtha siddhi upAya gAthA 14 meM kyA batAyA hai ? pra0 28 - dukha dUra karane kA upAya pravacanasAra gAthA 80 tathA 86 me kyA batAyA hai ? pra0 26 - dukha dUra karane kA upAya pravacanasAra gAthA 83 meM kyA batAyA hai ? pra0 30 - dukha dUra karane kA upAya samayasAra gAyA yA batAyA hai? 3 meM pra0 31 - AkulatA kahA nahI hai ? pra0 32 - mokSadazA ke Upara se sAta tatva kaise nikalate hai? pra0 33 - mokSa kise kahate hai aura mokSa kaise hotA hai ? pra0 34 - savara nirjarA seki kahate hai aura saMvara nirjarA kisake abhAvapUrvaka hotI hai? pra0 35 - Asrava-bandha kise kahate hai aura Asrava-bandha kisake nimitta se hotA hai ?
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ (66 ) pra0 36-ajIva tatva kise kahate haiM aura ajIva tatva meM kaunakauna AyA? pra0 37-Asrava-bandha kA abhAva kisake Azraya se hotA hai? pra0 38-saMvara nirjarA kI prApti kisake abhAva se hotI hai ? pra0 39-kyA mokSa kahate hI sAto tatvo kI siddhi ho jAtI hai? pra0 40-AkulatA kahA nahIM hai ? pra041-hameM kyA karanA cAhiye ? pra0 42-mokSa mArga kyA hai ? ma0 43-mokSa mArga kitane prakAra kA hai ? pra0 44-jaba mokSamArga eka hI hai to usakA kathana do prakAra se kyo kiyA jAtA hai ? pra0 45 nizcaya mokSamArga kyA hai? pra0 46-vyavahAra mokSamArga kyA hai ? pra0 47-kyA samyakcAritra samyagdarzana huye binA ho sakatA hai? pra0 48 kyA samyagjJAna samyagdarzana huye binA ho sakatA hai? pra0 46-samyagdarzana ke binA jJAna-cAritra mithyA hai-aisA chahaDhAlA meM kahA batAyA hai? pra0 50-nizcaya vyavahAra kisako hotA hai? pra051-nizcaya vyavahAra kisako nahIM hotA hai? pra0 52-vyavahAra prathama nizca ya bAda meM kyA yaha ThIka hai? pra0 53-vyavahAra mokSamArga kaba kahA jAtA hai?
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ (67) pra0 54-mokSa mArga kitane hai ? pra0 55-mokSa mArga kA kathana kitane prakAra se kiyA jAtA hai ? pra056-samyagdarzana para nizcaya-vyavahAra lagAkara batAo? pra0 57-zrAvakapane para nizcaya-vyavahAra lagAkara batAo? pra058-munipane para nizcaya-vyavahAra lagAkara batAo? pra0 56-nizcaya samyagdarzana kise kahate hai ? pra0 60-nizcaya samyagjJAna kise kahate hai ? pra061- nizcaya samyakcAritra kise kahate hai ? pra0 62- vyavahAra samyagdarzana kise kahate hai ? pra0 63-vyavahAra samyagjJAna kise kahate hai ? pra0 64-vyavahAra samyakcAritra kise kahate hai ? pra0 65-jIva dravya kA jyo kA tyo zraddhAna kyA hai ? pra0 66-ajIva dravya kA jyo kA tyo zraddhAna kyA hai ? pra0 67-Asrava tattva kA jyo kA tyoM zraddhAna kyA hai ? pra068-bandhatattva kA jyo kA tyo zraddhAna kyA hai ? pra0 69-saMvaratattva kA jyo kA tyo zraddhAna kyA hai ? pra070-nirjarAtattva kA jyo kA tyo zraddhAna kyA hai ? pra071-mokSatattva kA jyo kA tyo zraddhAna kyA hai ? pra072-vyavahAra samyagdarzana kyA hai ?
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ (85) pra0 73 - nizcaya samyagdarzana kA nimitta kauna hai ? pra0 74 - nizcaya samyagdarzana ke nimitta kAraNoM ko kyA kahA jAtA hai ? pra0 75 - samyagdarzana ke ATha aga kyA-kyA hai ? pra0 76 - samyagdarzana ke ATha doSa kauna-kauna se hai ? pra0 77-ATha sada kyA-kyA hai ? pra0 78-chaha anAyatana kyA-kyA hai ? pra0 76- tIna mUr3hatA kyA-kyA hai ? pra0 80- samyagdRSTi kI pahacAna kyA hai ? pra0 81 - paccIsa doSa kyA-kyA hai ? pra0 82 - kyA avatI samyagdRSTi kA deva bhI Adara karate hai ? pra0 83 - samyagdRSTi kI grahasthapane me prIti nahI hai usake dRSTatta dekara samajhAiye ? pra0 84 - samyaktva kI mahimA se samyagdRSTi kahAM-kahAM utpanna nahI hotA hai ? pra0 85 - samyagdRSTi jIva kahAM-kahAM utpanna hotA hai ? pra0 86 - sarvadharmo kA mUla kyA hai ? pra0 87 - samyagdarzana ke binA vratAdi kyA hai ? pra0 88 - samyagdarzana ke binA jJAna ko kyA kahate hai ? pra0 8 - samyagdarzana ke binA cAritra ko kyA kahate hai ?
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) pra0 10 - AtmArthI ko kyA karanA cAhie ? pra0 61- daulatarAma jI ne tIsarI r3hAla ke anta me kyA zikSA dI hai ? prao 62-yadi manuSya paryAya se samyagdarzana prApta na kiyA to kyA hogA ? pra0 93 - samyagdarzana kitane prakAra kA hai ? pra 0 64 - samyagjJAna kitane prakAra hai ? pra0 5 - zrAvakapanA kitane prakAra kA hai ? pra0 e6 - munipanA kitane prakAra kA hai ? pra0 7 - vahirAtmA ko pahicAna kyA hai ? pra0 8 - antarAtmA kI pahacAna kyA hai ? pra0 e6 - kyA nizcaya samyagdarzana hone para 25 doSoM kA abhAva karanA par3atA hai ? pra0 100 - nizcaya samyagdarzana hone para kyA-kyA hotA hai ? cauthI DhAla kI praznAvalI 1 pra0 1 - samyagjJAna kA lakSaNa kyA hai ? pra0 2 - samyakadarzana aura samyagjJAna me kyA antara hai ? pra0 3 - jJAna zraddhAna to eka sAtha hotA hai to usame kAraNa kAryapanA kyoM kahate hai ? pra0 4 - samyakajJAna ke kitane bheda hai ?
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 100 ) pra0 5-parokSa jJAna kauna-kauna se hai ? pra06-kyA mati-zruta jJAna pratyakSa bhI kaha jA sakate hai? pra07-deza pratyakSa kauna-kauna se jJAna hai ? pra08-kevala jJAna kise kahate hai ? pra0 6-jJAnI aura ajJAnI ke karmanAgo ke viSaya me kyaa| antara hai? pra0 10-bheda vijJAna ke liye kyA karanA cAhiye ? pra0 11-samyagjJAna hone para tIna dopo ko abhAva ho jAtA hai unake nAma kyA-kyA hai ? pra0 12-AtmA ko sahAyaka kauna nahIM hai ? pra0 13-AtmA ko sahAyaka kauna hai ? pra0 14-bhUta bhaviSya vartamAna me mokSa jA rahe hai, jAveMge, jA cuke haiM vaha kisakA prabhAva hai ? pra0 15-samyagjJAna kaisA hai ? pra0 16-jIva kA karttavya kyA hai ? pra0 17-jIva ko bhUla kyA hai ? pra0 18-jaina dharma kA sAra kyA hai ?
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 101 ) cauthA adhikAra ( jaina siddhAnta praveza ratnAmAlA bhAga tIsarA pRSTha 186 para 37 prazna likhe haiM yaha 38 praznottara se vahAM para jor3ane hai / ) jIvatattva kA jyo kA tyoM zraddhAna pra0 38- chahaDhAlA me jIvatattva kA 'jyo kA tyo zraddhAna' ke viSaya me kyA kahA hai ? u0- bahirAtama, antaraAnama, paramAtama jIva tridhA hai, deha jIva ko eka gine bahirAtama tattva mudhA hai || uttama madhyama jaghana trividha ke antara Atama jJAnI; dvividha saga bina zuddha upayogI muni uttama nija dhyAnI // 4 // madhyama antara Atama hai je dezavratI anagArI, jaghana kahe aviratasamadRSTi, tIno zivamaga cArI // sakala nikala paramAtama dve vidha tina me ghAti nivArI, zrI arihanta sakala paramAtama lokAloka nihArI ||5|| jJAna zarIrI vividha karma mala varjita siddha mahantA, te hai nikala amala paramAtama bhoge garma anantA // bahirAtamatA heya jAni taji, antara Atama hujai, paramAtama ko dhyAya nirantara jo nita Ananda pUje || 6 || bhAvArtha - pratyeka AtmA jJAna darzana upayogamayI jIvatattva hai / paryAya meM tIna prakAra ke hai- vahirAtmA, antarAtmA aura paramAtmA / (1) jo zarIra aura AtmA ko eka mAnate hai unhe vahirAtmA kahate hai aura ve tattva mUDha mithyAdRSTi hai / (2) jo zarIra aura AtmA ko apane bheda - vijJAna se bhinna-bhinna mAnate haiM ve antarAtmA hai / antarAtmA ke tIna bheda hai- uttama, madhyama aura jaghanya / antaraga
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 102 ) tathA bahiraga dono prakAra ke parigraho se rahita sAtave guNasthAna se lekara bArahave guNasthAna taka vartate huye zuddha upayogI AtmadhyAnI digambara muni uttama antarAtmA hai / chaThave aura pAcaveM guNasthAnavartI jIva madhyama antarAtmA hai / aura cauthe guNasthAnavartI jaghanya antarAtmA hai / (3) paramAtmA ke do bheda hai- arihanta paramAtmA aura siddha paramAtmA / ve dono sarvajJa hone se loka aura alAka sahita sarva padArthoM kA trikAlavartI sampUrNa svarupa eka samaya me eka sAtha jAnane-dekhane vAle, sabake jJAtA - dRSTA hai / ( 4 ) isaliye AtmahiteSiyo ko cAhiye bahirAtmapane ko chor3akara antarAtmA banakara paramAtmapanA prApta kare, kyoki usase sadaiva sampUrNa aura ananta Ananda kI prApti hotI hai / yaha 'jIvatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' chahaDhAlA me batAyA hai / pra0 36 - jina-jinavara aura jinavara vRSabho ne 'jIvatattva kA jyo kA tyo zraddhAna' kyA batAyA hai ? uttara- ( 1 ) pratyeka jIva jJAna darzana upayogamayI jIvatatva hai aura paryAya me tIna prakAra ke hai / (2) jo zarIra AtmA ko eka mAnate hai ve vahirAtmA hai / (3) jo zarIra aura AtmA ko apane bhedavijJAna se bhinna-bhinna mAnate hai, ve antarAtmA hai / antarAtmA ke tIna bheda hai - uttama, madhyama aura jaghanya / ( 4 ) sampUrNa azuddhi kA abhAva aura sampUrNa zuddhi kI prApti vaha paramAtmA hai / paramAtmA ke do bheda hai - arahanta aura siddha / ( 5 ) aisA jAnakara nija jIvatatva kA Azraya lekara vahirAtmapane kA abhAva karake antarAtmA banakara krama se paramAtmA bananA - yaha 'jIvatatva kA 'jyo kA tyo zraddhAna' huA, aisA jina-jinavara aura jinavara vRpabho ne batAyA hai / pra0 40 - jina-jinavara aura jinavara vRSabhoM se kathita, 'jIvatattva kA jyo kA tyo zraddhAna' jAnane se kyA lAbha rahA ? 1
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 103 ) uttara - ananta jJAniyoM kA eka mata hai - yaha patA cala jAtA hai / pra041 - jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita, 'jIvatattva kA jyo kA tyo zraddhAna' ko sunakara jJAnI kyA jAnate hai aura kyA karate hai ? uttara- kevalI ke samAna 'jIvatatva kA jyo kA tyo zraddhAna karate hai, kevalI va jJAnI ke jAnane me mAtra pratyakSa - parokSa kA antara rahatA hai| jJAnI nija jJAna-darzana upayogamayI jIvatatva me vizeSa ekAgratA karake paramAtmA vana jAte hai / pra0 42 - jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'jIvatattva kA jyo kA tyo zraddhAna' sunakara samyaktva ke sammukha pAtra bhavya mithyAdRSTi jIva kyA jAnate hai aura kyA karate hai ? uttara - aho aho | jina-jinavara aura jinavara vRSabho dvArA kathita, 'jIvatattva kA jyo kA tyo' zraddhAna' mahAna upakArI hai, mujhe to isakA patA hI nahI thA / aisA vicAra kara nija jJAna-darzana upayogI jIvatattva kA Azraya lekara bahirAtmapane kA abhAvakara antarAtmA banakara jJAnI kI taraha vizeSa ekAgratA karake paramAtmA bana jAte hai / pra0 43 - jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'jIvatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' sunakara dIrgha saMsArI mithyAdRSTi kyA jAnate hai aura karate hai ? uttara- jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita, 'jIvatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' kA virodha karate hai aura mithyAtva kI puSTi karake cAro gatiyo me ghUmate hue nigoda me cale jAte hai / ,
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 104 ) pra0 44 - jina jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'jIvatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' ke viSaya me vizeSa spaSTIkaraNa kahAM dekhe? uttara - jaina siddhAnta praveza ratnamAlA bhAga tIsarA pATha tIna vizva ke prakaraNa me praznottara 76 se 105 taka dekhiyegA / jIvatattva kA jyoM kA tyo zraddhAna pra0 45 - chahaDhAlA me, 'ajIvatattva kA jyo kA tyo zraddhAna' ke viSaya me kyA batAyA hai ? uttara - cetanatA bina so ajIva hai paca bheda tAke hai, pudgala paca varana - rasa, gandha - do pharasa vasU jAke hai / jiya pudgala ko calana sahAI dharma dravya anurupI, tiSThata hoya adharma sahAI jina vina mUrti nirupI // 7 // sakala dravya ko vAsa jAsa me, so AkAza pichAno, niyata vartanA nizidina so, vyavahAra parimAno / kAla jisame jJAna darzana yo ajIva, bhAvArtha - ( 1 ) kI zakti nahI hotI use ajIva kahate hai | usa ajIva ke pAca bheda hai - ( 1 ) pudagala dharma - adharma-AkAza aura kAla / ( 2 ) jisame sparza, rasa, gandha aura varNa hote hai use pudgala dravya kahate hai / (3) jo svayaM svata gati karate hai aise jIva aura pudgala ko calane me nimitta kAraNa hotA hai vaha dharma dravya hai / (4) jo svayaM svata gati pUrvaka sthira rahe hue jIva aura pudgala ko sthira rahane me nimittakAraNa hotA hai vaha adharma dravya 1 ( 5 ) jisame chaha dravyo kA nivAsa hai usa sthAna ko AkAza kahate / ( 6 ) jo svaya svata apane Apa vadalate huye saba dravyo ko badalane menimitta hai use nizcayakAla kahate hai / rAta-dina ghaDI, ghaNTA Adi ko vyavahAra kAla kahA jAtA hai| jinendra bhagavAna ne dharma-adharmaAkAza aura kAla dravyo ko amUrtika kahA hai / isa prakAra 'ajIva ... 11
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 105 ) tattva kA jyo kA tyo zradvAna' batAyA hai / pra0 46 - jina-jinavara aura jinavara vRSabho ne 'ajIvatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' kyA batAyA hai ? uttara- ( 1 ) jiname jJAna darzana na ho ve ajIva dravya hai aura ve pAca hai- pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla / ( 2 ) jiname merA jJAna darzana nahI hai ve ajIvatattva hai / mujha nija AtmA ke alAvA ananta jIvadravya, anantAnanta pudgala dravya, dharma-adharma - AkAza ekeka dravya aura loka pramANa asakhyAta kAla dravya hai ye saba ajIvatatva hai / (3) jisame svarga - rasa- gandha-varNa pAyA jA ve vaha pudgala dravya hai / usame sparza kI ATha paryAye, rasa kI pAca paryAye, gandha kI do paryAye, varNa kI pAca paryAye aura zabda kI sAta paryAye, isa taraha 27 prakAra kI paryAye hotI hai / ( 4 ) ina 27 paryAyo se jIvatatva kA kisI bhI apekSA kisI bhI prakAra kA sarvathA sambandha nahI hai, kyoki jIva asparza arasa, agandha, avarNa aura agavda svabhAvI hai / (5) jIvapudgala jaba apanI-apanI kriyAvatI zakti se svayaM svata gamana rupa pariNamate hai tava dharma dravya nimitta hotA hai / (6) jIva- pudgala jaba apanI-apanI kriyAvatI zakti se svayaM svata calakara sthira hote hai tava adharma dravya nimitta hotA hai / ( 7 ) sarva dravya anAdikAla se apane-apane kSetra me rahate hai, usame AkAza dravya nimitta hai / ( 5 ) sarva dravya nija pariNamana svabhAva ke kAraNa svayaM svata pariNamate hai, usame kAla dravya nimitta hai / ( 8 ) mujha nija AtmA kA ina sava ajIva tatvo se sarvathA sambandha nahI hai, kyoki inakI cAla mujha jIva tattva se bhinna hI hai / (10) ajIvatatva se sarvathA bhinna apane ko Apa rupa jAnakara para kA aza bhI apane me na milAnA aura apanA aza bhI para me na milAnA / yaha 'ajIvatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' jina jinavara aura jinavara vRpabho ne batAyA hai /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 106 ) pra0 47 - jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'ajIvatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' ke jAnane se kyA lAbha rahA ? uttara - ananta jJAniyoM kA eka mata hai - aisA patA calatA hai / pra0 48 - jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'ajIvatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' ko sunakara jJAnI kyA jAnate hai aura kyA karate hai ? uttara - kevalI ke samAna ajIvatatva kA jyo kA tyo zraddhAna karate hai, jAnane me mAtra pratyakSa-parokSa kA antara rahatA hai| ajIvatatva se sarvathA bhinna nija jJAna-darzana upayogamayI jIvatattva me vizeSa ekAgratA karake paramAtmA bana jAte hai / pra0 46 - jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita, 'ajIvatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' ko sunakara samyaktva ke sanmukha pAtra bhavya mithyAdRSTi jIva kyA jAnate hai aura kyA karate hai ? 1 uttara- aho | aho | jina-jinavara aura jinavara vRpabho se kathita, 'ajIvatatva kA jyo kA tyo zradvAna' mahAna upakArI hai, mujhe to isakA patA hI nahI thaa| ajIva tattva se sarvathA bhinna nija jJAnadarzana upayogamayI jIvatatva kA Azraya lekara vahirAtmapane kA abhAva kara antarAtmA banakara jJAnI kI taraha vizeSa ekAgratA karake paramAtmA vana jAte hai | pra0 50- jina jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'ajIvatatva kA jyoM kA tyoM zraddhAna' sunakara dIrgha sasArI mithyAdRSTi kyA jAnate hai aura kyA karate hai uttara- jina-jinavara aura nijavara vRpabho se kathita, 'ajIva tatva kA jyo kA tyo zraddhAna' kA virodha karate hai aura mithyAtva kI
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 107 ) puSTi karate hue cAro gatiyo me ghUmakara nigoda me cale jAte hai| pra0 51-jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita, 'ajIvatatva kA jyo kA tyo zradvAna' ke viSaya me vizeSa spaSTIkaraNa kahAM dekheM? uttara-jaina siddhAnta pravezaratnamAlA bhAga tIsarA pATha tIna vizva ke prakaraNa me praznottara 106 se 251 taka dekhiyegaa| prAsravatattva kA jyo kA tyoM zraddhAna pra0 52-'Asravatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' ke viSaya me chahaDhAlA me kyA batAyA hai ? uttara- ', aba Astrava suniye, mana-vaca-kAya triyogA, mithyA avirata aru kaSAya, paramAda sahita upayogA // 8 // ye hI Atama ko dukha kAraNa, tAtai inako tajiye, bhAvArtha -aba Astravatatvo kA jyo kA tyo zraddhAna' kA varNana karate hai| (1)jIva ke mithyAtva-moha-rAga-dveSa rupa pariNAma bhAva Astrava hai| bhAva Asva ke pAca bheda hai-mithyAtva, avirata, pramAda, kaSAya aura yoga / (2) mithyAtvAdi hI AtmA ko du kha kA kAraNa hai, kintu para padArtha du kha kA kAraNa nahIM hai| isaliye apane doSa rahita trikAlI svabhAva kA Azraya lekara doSa rupa mithyA bhAvo kA abhAva karanA caahiye| pra053-mokSamArga prakAzaka me, 'Asravatatva kA jyo kA tyoM zraddhAna' ke viSaya me kyA batAyA hai ? uttara-(1) antaraga abhiprAya me mithyAtvAdi rupa jo rAgAdibhAva hai ve hI Astrava hai / ye sava mithyA adhyavasAya hai, ve tyAjya hai /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 108 ) isaliye hisAdivat ahisAdika ko bhI bandha kA kAraNa jAnakara heya hI mAnanA / (mokSamArga prakAzaka pRSTha 226 ) ( 2 ) tathA aghAti karmoM ke udaya se bAhya sAmagrI milatI hai, usame zarIrAdika to jIva ke pradezo se eka kSetrAvagAhI hokara eka bandhAna rupa hote hai aura dhana, kuTumbAdika AtmA se ( sarvathA ) bhinna rupa hai isaliye ve saba bandha ke kAraNa nahI hai, kyoki para dravya bandha kA kAraNa nahI hotA | uname AtmA ko mamatvAdirupa mithyAtvAdibhAva hote hai vahI bandha kA kAraNa jAnanA / (mokSamArga prakAzaka pRSTha 27) pra0 54 - jina-jinavara aura jinavara vRSabho ne 'Asravatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' kyA batAyA hai ? uttara - puNya-pApa dono vibhAva pariNati se utpanna huye hai - isa liye dono bandha rUpa hI hai / (1) vyavahAra dRSTi se ( mithyAdRSTi kI khoTI mAnyatA hone se ) bhramavaza unakI pravRtti bhinna-bhinna bhAsita hone se, ve acche aura bure do prakAra ke dikhAI dete hai / ( 2 ) paramArtha dRSTi to unhe (puNya-pApa bhAvo ko ) eka rupa hI - bandha rupa hI buga hI jAnatI hai / ( samayasAra kalaza 101 ) tathA pravacanasAra gAthA 77 me kahA hai ki jo puNya-pApa me antara DAlatA hai vaha ghora sasAra me bhramaNa karatA hai / yaha Asravatatva kA jyo kA tyo zraddhAna hai / pra0 55 - jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'Atra " tatva kA jyo kA tyo zraddhAna' ke jAnane se kyA lAbha rahA ? uttara- ananta jJAniyo kA eka mata hai - aisA patA cala jAtA hai| pra0 56 - jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'Asravatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' ko sunakara jJAnI kyA jAnate hai aura kyA karate hai ?
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 106) uttara-kevalI ke samAna 'Asravalatka- kA jyo kA tyo zraddhAna' karate hai aura puNya-pApa rahita jJAna-darzana upayogamayI abandha svabhAvI nija AtmA me vizeSa ekAgratA karake paramAtmA bana jAte hai| pra0 57-jina jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'Asravatatva kA jyo kA tyoM zraddhAna' sunakara samyaktva ke sammukha pAtra bhavya mithyASTi jIva kyA jAnate hai aura kyA karate hai ? uttr-aho| aho| jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita, 'Asravatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' mahAna upakArI hai| mujhe to isakA patA hI nahI thA-aisA vicAra kara puNya-pApa rahita jJAnadarzana upayogamayI avandha svabhAvI nija AtmA kA Azraya lekara vahirAtmapane kA abhAva karake antarAtmA banakara jJAnI kI taraha nija AtmA me vizeSa ekAgratA karake paramAtmA bana jAtA hai| pra058-jina-jinavara aura jinavara vRSabhoM se kathita 'Asravatatva kA jyo kA tyoM zraddhAna' sunakara dIrgha sasArI mithyASTi kyA jAnate hai aura kyA karate hai ? uttara-jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'Asravatatva kA jyau kA tyau zraddhAna' kA virodha karate hai aura cArauM gatiyau me ghUmate hue nigoda me cale jAte hai| pra0 56-jina-jinavara aura jinavara vRSabhoM se kathita 'Asravatatva kA jyoM kA tyoM zraddhAna' kA vizeSa spaSTIkaraNa kahA dekhe ? uttara-jaina siddhAnta praveza ratnamAlA bhAga tIsarA pATha pahile me 347 praznottara se 360 praznottaro taka dekhiyegaa|
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 110 ) dhandhatatva kA jyoM kA tyoM zraddhAna pra0 60-chahaDhAlA me 'vandhatatva kA jyo kA tyoM zraddhAna ke viSaya meM kyA batAyA hai ? uttara-jIva pradeza vadha vidhi so so, bandhana kabahu~ na sjiye| bhAvArtha-(1) rAga pariNAma mAtra aisA jo bhAvavandha hai vaha dravyabandha kA hetu hone se vahI nizcaya vandha hai jo choDane yogya hai| (2) tatva dRSTi se to puNya-pApa dono bandhana kartA hI hai-yaha 'vandha tatva kA jyoM kA tyo zraddhAna' chahaDhAlA me batAyA hai| pra061-jina-jinavara aura jinavara vRSabhoM ne 'bandhatatva kA jyoM kA tyoM kA zraddhAna kise batAyA hai? uttara-(1) aghAti karma ke phala anusAra padArthoM kI sayogaviyoga rupa avasthAye hotI hai| samyagdRSTi unako vyavahAra se jJAna kA jJeya mAnatA hai / (2)puNya-pApa kA bandha vaha pudgala kI avasthAye hai| unake udaya se jo saMyoga prApta ho ve bhI kSaNika sayoga rupa se Ate-jAte hai jitane kAla taka ve nikaTa rahe utane kAla bhI ve sukhadukha dene ko samartha nahIM hai| (3) zubhAzubha bhAva vaha sasAra hai| isaliye usakI ruci choDakara, svonmukha hokara nizcaya samyagdarzana-jJAna pUrvaka nija Atma svarupa me lIna honA hI jIva kA kartavya hai| puNya-pApa-phala mAhi, harakha bilakhau mata bhAI, yaha pudgala parajAya, upaji vinasai phira thaaii| lAkha bAta kI bAta yahI, nizcaya Dara lAo, torI sakala jaga dada-phanda, nita Atama dhyaao||6|| (4) (a) karma yogya pudgalo se bharA huA loka hai so bhale raho, (A) mana-vacana-kAya kA calana svarUpa karma (yoga) hai so bhI bhale
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 111 ) raho, (i) ve (pUrvokta) karaNa bhI usake bhale raho, (I) aura vaha cetana-acetana kA ghAta bhI bhale ho| parantu aho! yaha samyagdRSTi AtmA rAgAdi ko upayoga bhUmi me na lAtA huA, kevala (eka) jJAna rupa pariNamita hotA huA, kisI bhI kAraNa se nizcayata. bandha ko prApta nahI hotA / (aho| dekho| yaha samyagdarzana kI adbhuta mahimA hai) (samayasAra kalaza 165 zlokArtha) yaha jinavara aura jinavara vRSabho se kathita vandhatatva kA jyo kA tyo zraddhAna hai| pra0 62-jina-jinavara aura jinavara vRSabhoM se kathita 'bandhatatva kA jyoM kA tyoM zradvAna' ke jAnane se kyA lAbha rahA? uttara-ananta jJAniyo kA ekamata hai-aisA patA cala jAtA hai| pra0 63-jina-jinavara aura jinavara vRSabhoM se kathita 'bandhatatva kA jyoM kA tyo zraddhAna' sunakara jJAnI kyA jAnate hai aura kyA karate hai ? uttara-kevalI ke samAna bandhatattva kA jyo kA tyo zraddhAna karate hai aura nija abandha svabhAvI jJAna-darzana upayogamayI AtmA meM vizeSa ekAgratA karake paramAtmA bana jAte hai| pra. 64-jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'bandha tatva kA jyo kA tyo zraddhAna' sunakara samyaktva ke sanmukha pAtrabhavya mithyASTi jIva kyA jAnate hai aura kyA karate hai ? uttr-aho| aho| jina jinavara aura jinavara vRpabho se kathita 'bandhatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' mahAna upakArI hai| mujhe to isakA patA nahI thA aisA vicAra kara abandha svabhAvI jJAna-darzana upayoga mayI AtmA kA Azraya lekara bahirAtmapane kA abhAva karake antarAtmA banakara jJAnI kI taraha nija AtmA me vizeSa ekAgratA karake paramAtmA bana jAtA hai|
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 112 ) pra0 65-nija-jinavara aura jinavara vRSabhoM se kathita 'bandhatatva kA jyoM kA tyoM zraddhAna' sunakara dIrgha sasArI mithyASTi kyA jAnate hai aura kyA karate hai ? uttara-jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'bandhatatva kA jyau kA tyo zraddhAna' kA virodha karate hai aura cAro gatiyo me ghUmate huye nigoda me cale jAte hai| pra066-jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'bandha tatva kA jyo kA tyoM kA zradvAna' kA vizeSa spaSTIkaraNa kahAM dekheM? uttara-jaina siddhAta praveza ratnamAlA bhAga tIsarA pATha pahile me 361 praznottara se 376 praznottara taka dekhiyegaa| pra067-chahaDhAlA me 'saMvaratatva kA jyoM kA tyoM zraddhAna' ke viSaya me kyA batAyA hai ? uttara- (1) zama-dama tai jo karma na Avai, so savara Adariye / / kapAya ke abhAva ko zama kahate hai aura dravyendriya, bhAvendriya aura indriyo ke viSayabhUta padArtha se AtmA ko bhinna jAnane ko dama kahate haiM / kaSAya ke abhAva se aura dravyendriya-bhAvendriya-indriyo ke viSaya bhUta padArtho se nija AtmA ko bhinna jAnanA mAnanA-yaha 'savaratatva kA jyo kA tyo zraddhAna' hai| azuddhi kA utpanna na honA aura zuddhi kA pragaTa honA-yaha pragaTa karane yogya upAdeya hai| (2) jina puNya-pApa nahi kInA, Atama anubhava cita dInA, tinahI vidhi Avata roke, savara lahi sukha ava loke // 10 // artha * jinhone zubhabhAva aura azubhabhAva nahIM kiye tathA mAtra AtmA ke anubhava me (zuddhopayoga me) jJAna ko lagAyA hai / unhone Ate
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ ye kamoM ne rokA hai aura rAjadara ra mAra kiyA hai| (8) navana hita helavinA mAnaka ninapa sampara dargana-jAna caritra hI jIva ko hitakArI hai| svala meM sthiratA tArA rAga kA jitanA jamAva vaha vaigagya hai aura para hI sukha kA kAraH hai| yaha saMdara tatva kA jyo kA tyobhalAna hai| pra068-jina-jinavara aura jinadara panoM ne 'saMdaratatva kA jyoM kA tyoM zraddhAna' phile batAyA hai ? uttara-khopayoga meM nizcaya samyagdarzana ke kAla meM mArinagupa me do dhArA zuru ho jAtI hai| jite mizrabhAva rahate hai| mizrabhAva me jo vItagagatA hai vaha navara hai aura rAga hai vaha bandha hai| ataH jitanI vItagagatA hai vaha hI saMvara hai / vItarAgatA ko hI saMkara mAnanA-paha 'savaratatva kA jyo kA tyo zradvAna' hai| pra. 69- jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'saMvaratatva kA jyo kA tyo zraddhAna ke jAnane se kyA lAbha rahA? uttara-ananta jJAniyo kA ekamata hai-aisA patA cala jAtA hai| pra0 70-jina-jinavara aura jinavara vRSabhoM se kathita saMdaratattva kA jyo kA tyo zraddhAna' sunakara jJAnI kyA jAnate hai aura kyA karate haiM ? uttara-kovalI ke samAna 'savaratatva kA jyo kAloM pahala hai aura avandha svabhAvI nija bhagavAna me vizeSa ekAtA se paramAtmA bana jAte hai| pra0 71-jina-jinavara aura jinavara vRSabhoM se kathita. saMpara. tattva kA jyo kA tyo zraddhAna' sunakara-samyaktva ke sammukha pAra mithyA dRSTi jIva kyA jAnate hai aura kyA karate haiM /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 114 ) uttara - aho' aho' jina-jinavara au jinavara vRSabho se kathita 'savaratatva kA jyo kA tyo zraddhAna' mahAna upakArI hai / mujhe to isa bAta kA patA hI nahI thA / aisA vicAra kara abandha svabhAvI jJAnadarzana upayogamayI nija jIvatatva kA Azraya lekara bahirAtmapane kA abhAva karake antarAtmA banakara jJAnI kI taraha nija AtmA me vizeSa ekAgratA karake paramAtmA bana jAtA hai / pra0 72 - jina jinavara aura jinavara vRSabhoM se kathita 'saMvaratattva kA jyo kA tyo zraddhAna' sunakara dIghaM saMsArI mithyAdRSTi kyA jAnate haiM aura kyA karate hai? uttara- jina-jinavara aura jinavara vRpabho se kathita 'savaratatva kA jyo kA tyo zraddhAna' kA virodha karate hai aura cAro gatiyo me ghUmate huye nigoda me cale jAte hai / pra0 73 - jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'saMvaratattva kA jyoM kA tyo zraddhAna' kA vizeSa spaSTIkaraNa kahA dekheM ? uttara - jaina siddhAnta praveza ratnamAlA bhAga tIsarA pATha pahile me 377 praznottara se 392 praznottara taka me dekhiyegA / nirjarAtatva kA jyoM kA tyoM zraddhAna pra0 74 - chahaDhAlA me 'nirjarAtattva kA jyo kA tyo zraddhAna' ke viSaya me kyA batAyA hai ? uttara - ( 1 ) tapa-bala se vidhi jharana nirajarA, tAhi sadA Acariye || bhAvArtha - zubhAzubha icchAo ke abhAva rUpa tapa kI zakti se karmoM kA ekadeza khira jAnA so nirjarA hai / usa nirjarA ko sadaiva prApta karanA cAhie /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 115 ) (2) nija kAla pAya vidhi jharanA, tAso nija kAja na saranA, tapa kari jo karma khipAvai, soI zivasukha darasove // bhAvArtha --apanI-apanI sthiti pUrNa hone para karmo kA khira jAnA to prati samaya ajJAnI ko bhI hotA hai| vaha kahI zuddhi kA kAraNa nahI hotA hai| AtmA ke zuddha pratapana, dvArA jo karma khira jAte hai vaha avipAka athavA sakAma nirjarA kahalAtI hai| tadanusAra zuddhi kI vRddhi hote-hote sampUrNa nirjarA hotI hai taba jIva sukha kI pUrNatA rupa mokSa prApta karatA hai- yaha nirjarA tatva kA jyo kA tyo zraddhAna chahaDhAlA me batAyA hai| pra0 75-jina-jinavara aura jinavara vRSabho ne 'nirjarAtatva kA jyo kA tyo zraddhAna' kise batAyA hai ? uttara-jaise gIlA kambala ko TAga do usame pAnI jharatA rahatA hai aura kambala sUkha jAtA hai| usI prakAra AtmA me azuddhi kI hAni zuddhi kI vRddhi nirjarA hai| pra0 76-jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'nirjarAtattva kA jyo kA tyo zraddhAna se kyA lAbha rahA? uttara-ananta jJAniyo kA eka mata hai-aisA patA cala jAtA hai| pra0 77-jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita nirjarA tattva kA jyo kA tyo zraddhAna' sunakara jJAnI kyA jAnate hai aura kyA karate hai ? uttara-kevalI ke samAna 'nirjaga tatva kA jyo kA tyo zraddhAna' karate hai aura abandha svabhAvI nija bhagavAna me vizeSa ekAgratA karake paramAtmA bana jAte hai|
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 116 ) pra0 78-jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'nirjarAtatva kA jyo kA tyo zraddhAna' sunakara samyaktva ke sanmukha pAtra bhavya mithyASTi jIva kyA jAnate hai aura kyA karate hai ? / uttara-aho aho! jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita, 'nirjarA tatva kA jyo kA tyo zradvAna' mahAna upakArI hai mujhe to isa bAta kA patA nahI thaa| aisA vicAra kara abandha svabhAvI nija bhagavAna AtmA kA Azraya lekara bahirAtmapane kA abhAva karake antarAtmA banakara jJAnI kI taraha nija AtmA me vizepa ekAgratA karake paramAtmA bana jAtA hai| pra0 76-jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita, 'nirjarAtattva kA jyo kA tyo zraddhAna' sunakara dIrgha saMsArI mithyAdRSTi kyA jAnatA hai aura kyA karatA hai ? , uttara-jina-jinavara aura jinavara vRpabho se kathita 'nirjarAtatva kA jyo kA tyo zraddhAna' kA virodha karatA hai aura cAro gatiyo me ghUmatA huA nigoda calA jAtA hai| pra080-jina-jinavara-jinavara vRSabho se kathita nirjarAtatva, kA jyo kA tyo zraddhAna' kA vizeSa spaSTIkaraNa kahA dekheN| uttara-jana siddhAnta praveza ratnamAlA bhAga tIsarA pATha pahile me 393 praznottara se 411 praznottara taka dekhiyegaa| mokSatattva kA jyoM kA zraddhAna pra0 81-chahaDhAlA me, 'mokSatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' ke viSaya me kyA batAyA hai ? utara-(1)sakala karma te rahita avasthA, so ziva thira sukhkaarii|
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 117 ) bhAvArya -ATha karmo ke sarvathA nAzapUrvaka AtmA kI jo sampUrNa yuddha dazA prakaTa hotI hai use mokSa kahate hai / vaha, dagA avinAzI tathA ananta sukhamaya hai| pra0-82-jina-jinavara aura jinavara vRSabho ne 'mokSatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' kise batAyA hai ? uttara-AtmA kI paripUrNa zuddha dazA kA pragaTa honA mokSatatva hai| mokSa me sampUrNa AkulatA kA abhAva hai aura pUrNa svAdhIna nigakula sukha hai| pra0 83-jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita, 'mokSatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' se kyA lAbha rhaa| .. uttara-ananta jJAniyo kA eka mata hai-aisA patA cala jAtA hai| pra0 84-jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita, 'mokSatatva kA jyo kA tyo zraddhAna, sunakara jJAnI kyA jAnate hai aura kyA karate hai ? uttara-kevalI ke samAna 'mokSatatva kA jyo kA tyo zradvAna karate hai aura trikAla mokSasvarupa nija bhagavAna AtmA me vizepa ekAgratA karake paramAtmA bana jAte hai| pra0 85-jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita, 'mokSatatva kA jyo kA tyo zraddhAna,' sunakara samyaktva ke sanmukha 'pAtra bhavya mithyAdRSTi jIva kyA jAnate hai aura kyA karate hai ? uttara-aho-aho! jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita, 'mokSatattva kA jyo kA tyo zraddhAna' mahAna upakArI hai, mujhe to isa bAta kA patA hI nahI thA-aisA vicArakara trikAla mokSa svarUpa nija
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 118 ) bhagavAna AtmA kA Azraya lekara vahirAtmapane kA abhAva karake antarAtmA banakara jJAnI kI taraha mokSa svarupa nija AtmA me vizeSa ekAgratA karake paramAtmA bana jAtA hai / pra0 86 - jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita, mokSatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' sunakara dIrgha saMsArI mithyAdRSTi kyA jAnatA hai aura kyA karatA hai ? uttara- jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita 'mokSatatva kA jyo kA tyo zraddhAna' kA virodha karatA hai aura cAro gatiyo me ghUmatA huA nigoda calA jAtA hai / pra0 87 - jina-jinavara aura jinavara vRSabho se kathita, mokSa tatva kA jyoM kA tyo zraddhAna, kA vizeSa spaSTIkaraNa kahA dekheM ? uttara - jaina siddhAta praveza ratnamAlA bhAga tIsarA pATha pahile me 412 praznottara se 426 praznottara taka dekhiyegA / pra0 88 - mokSamArga prakAzaka navame adhikAra me, 'sAtatatvo kA jyo kA tyo zraddhAna ke viSaya me kyA batAyA hai ? uttara- 'tatvArtha zradvAna karane kA abhiprAya kevala unakA nizcaya karanA mAtra hI nahI hai / vahA abhiprAya aisA hai ki (1) jIva- ajIva ko pahicAnakara apane ko tathA para ko jaisA kA taisA mAne arthAt apane ko Apa rUpa jAnakara para kA aza bhI apane me na milAnA aura apanA aza bhI para me na milAnA / (2) Asrava ko pahicAnakara use heya mAne / ( 3 ) tathA bandha ko pahicAnakara use ahita mAne / ( 4 ) tathA savara ko pahicAnakara use pragaTa karane yogya upAdeya mAne / ( 2 ) tathA nirjarA ko pahicAnakara use hita kA kAraNa mAne / ( 6 ) tathA
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 116 ) mokSa ko pahicAnakara usako apanA parama hita pragaTa karane yogya mAne - aisA tattvArtha zraddhAna kA jyo kA tyo abhiprAya hai / pra0 8 - 'ihividha jo saradhA tatvana ko, so samakita vyavahArI' isakA bhAva kyA hai ? uttara- isa prakAra praznottara 38 se 58 praznottara taka sAta tattvo kA bheda sahita zraddhA na karanA so vyavahAra samyagdarzana hai / pra0 60 - nizcaya samyagdarzana kA nimitta kAraNa kauna hai aura use vyavahAra se kyA kahA jAtA hai ? uttara - deva, jinendra, guru parigraha vina, dharma dayAjuta sAro | ye hu mAna samakita ko kAraNa / bhAvArtha - jinendradeva, vItarAgI digambara jaina guru tathA jinendra praNIta ahisAmaya dharma bhI usa vyavahAra samyadarzana ke (nimitta ) kAraNa hai / arthAta ina tIno kA yathArtha zraddhAna | bhI vyavahAra samyagdarzana kahalAtA hai / pra0 91 - samyaktva ko kisase sahita aura kisase rahita dhAraNa karanA cAhiye ? uttara- aSTa- aga juta dhAro / vasumada TAri, nivAri trizaThatA, SaT anAyatana tyAgo | zakAdika vasu doSa vinA, savegAdika citta pAgo / bhAvArtha - ( 1 ) usa samyagdarzana ko ATha ago sahita dhAraNa karanA cAhie / (2) ATha mada, tIna mUDhatA, chaha anAyatana, aura ATha zakAdi dopa- isa prakAra samyaktva ke paccIsa doSo kA tyAga karanA cAhie / (3) savega, anukampA, Astikya aura prazama samyagdRSTi pAe jAte hai | pra0 92 - jaba jIva ko samyaktva hotA hai jo usame ATha aMga
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 120 ) pragaTa hote hai aura paccIsa doSa hote hI nahI haiM taba phira samyaktva ko ATha aMga sahita aura paccIsa doSo se rahita kA varNana kyo karate haiM ? uttara-aNTa aga aru dopa paccIso, tina sakSepa khiye| vina jAne te dopa gunana ko, kaise tajie gahiye // 11 // / bhAvArtha -samyakttva ke ATha ago aura paccIsa dono kA sakSepa me / varNana kiyA jAtA hai, kyoki jAne aura samajhe vinA dopo ko kaise choDA jA sakatA hai tathA guNo ko kaise grahaNa kiyA jA sakatA hai| pra0 63-AtmajJAnI samyagdRSTi ko kauna se ATha aMga pragaTa hote hai aura kauna se doSa utpanna nahIM hote hai? uttara-(1) jina vaca me zakA na dhAra (2) vRSa, bhava-sukha vAchA bhAna (3) muni-tana malina na dekha ghinAvai (4) tattva-kutattva pichAne (5) nija guNa aru para auguNa DhAke, vA nija dharma baDhAvai / (6) kAmAdika kara vRpa te cigate, nija-para ko su diDhAvai // 12 // dharmI so gau-vaccha prIti sama, (8) kara jina dharma dipaavai| ina guNa te viparIta dopa vasu, tinako satata khipAvai / / bhAvArtha - [a] Atma jJAnI jIva ke mana me kabhI bhI (1) tatvArtha zraddhAna me zakA nahI hotI aura mukti mArga sAdhane me rata rahate hai| (2) citta me dUsarI anya koI vAchA utpanna nahI hotI hai| (3)munijano ke deha kI malinatA dekhakara jarA bhI glAni nahI karate hai| (4) tattva aura kutattva ke nirNaya me mUrkha nahI rahate hai| (5) antara hRdaya me sarva jIvo ke prati vizeSa dayA rupa komala pariNAma rahatA hai| dharmAtmA ke guNo ko prasiddha karate hai tathA avaguNo ko DhAMkate hai| (6) dharmAtmA jIvo ko dharma me zithila hotA jAne to hara sambhava upAya ke dvArA unhe mokSamArga me sthira karate hai|
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 121 ) (7)sAdharmI bandhuo ko dekhakara unake prati gau-vatsa samAna prIti karate hai| (8) aise sabhI dharma kAryo ko karate hai ki jisase dharma kI atizaya mahimA prasiddha ho-ityAdi pramANa samyaktva hone para ni zakitAdi ATha guNa tatkAla pragaTa ho jAte hai| [A] ina ATha guNo se viparIta (1) zakA, (2) kAkSA, (3) vicikitsA, (4) mUDha dRSTi, (5) apagUhana, (6) asthitikaraNa (7) avAtsalya aura (8) aprabhAvanA rupa ATha doSa utpanna hI nahIM hote hai| pra0 94-samyagdaSTi jIva ko kauna-kauna se ATha mada nahIM hote hai aura kyo nahI hote hai ? aura hote hai to kyA hotA hai? uttara-pitA bhUpa vA mAtula nRpa jo, hoya na to mada ThAne / mada na rupa ko mada na jJAna ko, dhana bala ko mada bhAnai / 13 . tapa kau mada na mada ju prabhutA ko, karai na sau nija jAne / mada dhAre to yahI doSa vasu samakita kau mala ThAne / bhAvArtha-a samyagdRSTi jIva kA (1) pitA rAjA hove to usakA bhI kulamada nahI hotA hai| (2) mAmA rAjA hove to usakA bhI jAtimada nahI hotA hai| (3) vaibhava dhana-aizvarya kI prApti hone kA bhI mada nahIM hotA hai| (4) sundara rupa kA bhI mada nahI hotA hai| * (5) jJAna kA bhI mada nahI hotA hai| (6) zarIra me vizeSa bala ho to usakA bhI mada nahIM hotA hai| (7) loka me koI mukhiyA-pradhAna pada Adi adhikAra kA bhI mada nahI hotA hai| (8) dhana-sampatti koSa kA bhI mada nahI hotA hai| [A] jisane rAgAdi vibhAva bhAvo ko choDakara unase bhinna AtmA kA jJAna pragaTa kiyA hai usako jAti Adi ATha prakAra ke asthira nAzavAna vastuo kA mada kaise ho sakatA hai ? kabhI bhI nahI ho sakatA hai / isa prakAra samyagdRSTi jIva ko ATha prakAra ke mado kA abhAva vartatA hai| [i] yadi unakA garva karatA hai to yaha mada samyagdarzana ke ATha dopa banakara use dUSita karate hai|
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 122 ) pra0 65 - chaha anAyatana aura tIna mUDhatA doSa kyA-kyA hai jo samyagdRSTi me nahI pAye jAte hai ? uttara - kugurU-kudeva - kuvRSa sevaka kI nahi prazasa ucara hai / jina muni jina zruta bina kugurUAdika, tinheM na namana kare hai || 14 | bhAvArtha - (1) kugurU, kudeva, kudharma, kugurUsevaka, kudeva sevaka tathA tathA kuvamasevaka - yaha chaha anAyatana dopa kahalAte hai / unakI bhakti vinaya aura pUjanAdi to dUra rahI, kintu samyagdRSTi jIva unakI prazasA bhI nahI karatA, kyo ki unakI prazasA karane se bhI samyaktva me doSa lagatA hai / (2) samyagdRSTi jIva jinendra deva, vItarAgImuni, aura jinavANI ke atirikta kudeva, kuguru aura kuzAstrAdi ko bhayaAzA - lobha aura sneha Adi ke kAraNa bhI namaskAra nahI karatA, kyoki unhe namaskAra karane mAtra se bhI samyaktva dUSita ho jAtA hai / (3) gurU sevA, kudeva sevA tathA kudharma sevA -- yaha tIna bhI samyaktva ke mUDhatA nAmaka doSa hai / pra0 66 - samyagdRSTi jIva kauna haiM ? uttara - zakAdi ATha dopa, ATha mada tIna mUDhatA aura chaha anAyatana - ye paccIsa dopa jisame nahI pAye jAte hai - vaha jIva samyagdRSTi hai / pra0 7 - ( 1 ) nayA avato samyagdRSTi kI devo dvArA pUjA (2) aura gRhasthapane me aprIti hotI hai ? uttara-doSa rahita guNa sahita sudhI je, samyagdaraza sajai hai | carita mohavaza leza na sajama, pai suranAtha jajai hai / gehI, pai gRha me na race jyo jalate bhinna kamala hai / nagara nAri kau pyAra yathA, kAde me hema amala hai ||15|| bhAvArtha:- ( 1 ) jo vivekI paccIsa doSa rahita tathA ATha guNa sahita
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 123 ) mAtra samyagdarzana dhAraNa karate hai, unhe apratyAkhyAnAvaraNIya kaSAya ke tIvra udaya me yukta hone ke kAraNa yadyapi sayamabhAva lezamAtra bhI nahI dikhatA hai tathApi indrAdi unakA Adara karate hai / (2) [ a ] jisa prakAra pAnI me rahane para bhI kamala pAnI se alipta rahatA hai; usI prakAra samyagdRSTi ghara me rahate huye bhI gRhasthapane me lipta nahI hotA parantu udAsIna rahatA hai| [A] jisa prakAra vezyA kA prema pese me hI hotA hai, manuSya para nahI hotA hai, usI prakAra samyagdRSTi kA prema nija AtmA me hI hotA hai, kintu gRhasthapane me nahI hotA hai / [i] jisa prakAra sonA kIcaDa me paDe rahane para bhI nirmala rahatA hai, usI prakAra samyagdRSTi jIva gRhasthapane me dIkhane para bhI usame lipta nahI hotA hai, kyoki vaha use tyAgane yogya mAnatA hai / [I] jaise rogI auSadhi sevana ko acchA nahI mAnatA hai, usI prakAra samyagdRSTi jIva gRhastha sambandhI rAga ko acchA nahIM mAnatA hai / (3) jaise bandI kArAgRha meM rahanA nahI cAhatA hai, usI prakAra samyagdRSTi gRhasthapane me rahanA nahI cAhatA hai / pra0 8 - ( 1 ) samyagdRSTi jIva kahA kahA utpanna nahI hote hai, (2) kahAM-kahAM utpanna hote hai ( 3 ) sukhadAyaka vastu kauna haiM ( 4 ) aura sarva dharmo kA mUla kauna hai ? uttara- prathama naraka vina SaT bhU jyotiSa vAna bhavana paDa nAri; thAvara vikalatraya pazu me nahi, upajata samyaka dhArI / tIna loka tihu~ kAla mA~hi nahi, darzana so sukhakArI, sakala dharma ko mUla yahI, isa bina karanI dukhakArI // 16 // bhAvArtha - samyagdRSTi jIva Ayu pUrNa hone para jaba mRtyu prApta karate hai taba dUsare se sAtave naraka ke nArakI, jyotipI vyantara, bhavanavAsI, napusaka, saba prakAra kI strI, ekendriya dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura karmabhUmi ke pazu nahI hote hai / (nIca phala vAle, vikRta aMga vAle, alpAyu vAle tathA daridrI nahI hote hai / (2) vimAnavAsI deva, bhoga
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 124 ) bhUmi ke manuSya yA bhogabhUmi ke tiryaca hote hai / kadAcita naraka me jAye to pahale naraka se nIce nahI jAte hai | (3) tIna loka aura tIna kAla me samyagdarzana ke samAna sukhadAyaka anya koI vastu nahI hai / ( 4 ) aura samyagdarzana hI saba dharmo kA mUla hai / samyagdarzana ke binA jitane kriyAkADa hai ve saba dukhadAyaka hai / pra0 EE - ( 1 ) mokSamahala me pahuMcane kI prathama soDhI kauna sI hai ? (2) samyagdarzana ke binA jJAna cAritra kyA hai ? (3) pAtra jIva ko kyA karanA cAhie (4) paM0 jI kI sIkha kyA he ? (5) aura samyaktva prApta na kiyA to kyA hogA ? uttara - mokSa mahala kI prathama sIDhI, yA vina jJAna caritrA, samyaktA na lahai, so darzana, dhAro bhavya pavitrA | 'daula' samajha, suna, ceta, sayAne, kAla vRthA mata khovai, yaha narabhava phira milana kaThina hai, jo samyaka nahi hauve ||17|| bhAvArtha - (1) samyagdarzana hI mokSarupI mahala me pahu~cane kI prathama sIDhI hai / (2) samyagdarzana ke binA jJAna mithyAjJAna aura cAritra mithyA cAritra kahalAtA hai / ( 3 ) isaliye pratyeka AtmArthI ko nija AtmA kA Azraya lekara samyagdarzana prApta karanA cAhiye (4) daulatarAma jI kahate hai - 'he vivekI AtmA / tU pavitra samyagdarzana ke svarUpa ko svaya sunakara anya anubhavI jJAniyoM se prApta karane me sAvadhAna ho, apane manuSya jIvana ko vyartha na kho / ( 5 ) aura isa manuSya janma me yadi samyaktva prApta na kiyA to phira manuSya paryAya Adi acche yoga puna puna prApta nahI hote hai / pra0 100 - mokSamArga prakAzaka navame adhikAra me isa viSaya me kyA batAyA hai ? uttara- ( 1 ) jo vicArazakti sahita ho aura jisake rAgAdika manda ho vaha jIva puruSArtha se upadezAdika ke nimitta se tattva nirNa
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 125 ) yAdi me upayoga lagAye to usakA upayoga vahA~ lage aura taba usakA bhalA ho| (2) yadi isa avasara me bhI tattva nirNaya karane kA puruSArtha na kare, pramAda se kAla gavAye, yA to manda rAgAdi sahita viSaya kaSAyo ke kAryo me hI pravarte yA vyavahAra dharma kAryo me pravarte, taba avasara to calA jAvegA aura sasAra me hI bhramaNa hogaa| (3) isaliye avasara cUkanA yogya nahIM hai / aba sarva prakAra se avasara AyA hai, aisA avasara prApta karanA kaThina hai| isaliye zrI guru dayAlu hokara mokSa mArga kA upadeza de, usame bhavya jIvo ko pravRtti krnaa| cauthI, pAMcavI, chaThI DhAla ke sArAMza para 20 praznottara pra0 1-samyagdarzana ke abhAva me jo jJAna hotA hai use kyA kahA~ jAtA hai (2) aura samyagdarzana hone ke pazcAta jo jJAna hotA hai use kyA kahA jAtA hai ? uttara-(1) samyagdarzana ke abhAva me jo jJAna hotA hai use mithyA jJAna kahA jAtA hai (2) aura samyagdazana hone ke pazcAta jo jJAna hotA hai use samyagjJAna kahA jAtA hai| pra0 2-samyagdarzana aura samyagjJAna eka sAtha prakaTa hote hai phira uname antara kisa-kisa kAraNa se hai ? uttara-(1) samyagdarzana aura samyagjJAna dono bhinna-bhinna guNo kI paryAye hai / samyagdarzana zraddhAguNa kI zuddha paryAya hai aura samyagjJAna jJAna guNa kI zuddha paryAya hai| (2) dono ke lakSaNa me antara hai-samyagdarzana kA lakSaNa viparIta abhiprAya rahita tatvArtha zraddhA hai aura samyagjJAna kA lakSaNa sazaya Adi doSa rahita sva-para kA yathArthatayA nirNaya hai| (3) dono me kAraNa-kArya bhAva se bhI antara hai| samyagdarzana nimitta kAraNa hai aura samyagjJAta naimittika kArya hai|
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 126 ) pra0 3 - jJAna - zraddhAna to eka sAtha hote hai, to unameM kAraNakAryapanA kyoM kahate ho ? uttara- "vaha ho to vaha hotA hai" isa apekSA se kAraNa -kAryapanA kahA hai / jisa prakAra dIpaka aura prakAza dono eka sAtha hote hai, tathApi dIpaka ho to prakAza hotA hai isaliye dIpaka kAraNa hai aura prakAza kArya hai, usI prakAra jJAna - zraddhAna bhI hai / pra0 4 - kevala jJAna kise kahate hai ? uttara - jo jJAna tIna kAla aura tIna lokavartI sarva padArthoM ko pratyeka samaya me yathAsthita, paripUrNa rupa se spaSTa aura eka sAtha jAnatA hai usa jJAna ko kevala jJAna kahate hai / pra0 5 - samyagjJAna kaisA hai ? uttara - (1) isa saMsAra me samyagjJAna ke samAna sukhadAyaka anya koI vastu nahI hai / ( 2 ) samyagjJAna hI janma- jarA aura mRtyu rupI tIno rogo kA nAza karane ke liye uttama amRta samAna hai / pra0 6 - jJAnI aura ajJAnI ke karma nAza ke viSaya me kyA antara hai ? uttara - (1) mithyAdRSTi jIva ko samyagjJAna ke binA karoDo janma taka tapa tapane se jitane karmoM kA nAza hotA hai| utane karma samyagjJAnI jIva ke trigupti se kSaNamAtra me naSTa ho jAte hai / pra0 7 - samyagjJAna kA kyA prabhAva hai ? uttara - pUrvakAla me jo jIva mokSa gaye hai, bhaviSya me jAyege aura vartamAna me mahA videha kSetra se jA rahe hai / yaha saba samyagjJAna kA hI prabhAva hai / pra0 8 - aura samyagjJAna kaisA hai ? uttara - jisa prakAra mUsalAdhAra varSA vana kI bhayakara agni ko kSaNa mAtra me bujhA detI hai, usI prakAra samyagjJAna viSaya vAsanA ko
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 127 ) kSaNamAtra me naSTa kara detA hai| pra0 6-AtmArthI ko kyA karanA cAhiye? uttara-AtmA aura para vastuo kA bheda vijJAna hone para samyagajJAna hotA hai / isaliye sazaya, viparyaya aura anadhyavasAya kA tyAga karake tattva ke abhyAsa dvArA samyagjJAna prApta karanA caahie| pra0 10-AtmArthI ko samyagjJAna kyo prApta karanA cAhiye ? uttara-manuSya paryAya, uttama zrAvaka kula aura jinavANI kA sunanA Adi suyoga bArambAra prApta nahIM hote hai-aisA durlabha suyoga prApta karake samyagjJAna prApta na karanA mUrkhatA hai| pra0 11-pratyeka AtmArthI ko prathama kyA karanA cAhiye ? uttara-dhana samAja gaja bAja, rAja to kAma na Avai, jJAna Apako rupa bhaye, phira acala rahAvai, tAsa jJAna ko kArana, sva- para viveka bakhAnau / koTi upAya banAya bhavya, tAko ura Anau // 7 // bhAvArtha -(1) dhana-sampatti, parivAra, naukara-cAkara, hAthI-ghoDA tathA rAjyAdi koI bhI padArtha AtmA ko sahAyaka nahIM hote, kintu samyagjJAna AtmA kA svarupa hai / vaha eka bAra svabhAva kA Azraya lekara prApta kara liyA jAya, kabhI naSTa nahI hotA, acala eka rupa rahatA hai| (2) nija AtmA aura para vastuo kA bheda vijJAna hI usa samyagjJAna kA kAraNa hai / (3) isaliye pratyeka AtmArthI bhavya jIva ko karoDo upAya kara ke usa bheda vijJAna dvArA samyagdarzana prApta karanA caahie| pra0 12-chahaDhAlA me puNya-pApa me harSa-viSAda kA niSedha kyo kiyA hai ? uttara-puNya-pApa phala mAhi harakha bilakhau mata bhAI, yaha pudgala para jAya upaji vinasai hara thAI / bhAvArtha-(1) AtmArthI jIva kA kartavya hai ki dhana-makAna-dukAna,
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 128 ) kIrti, nirogI zarIrAdi puNya ke phala hai / unase apane ko lAbha hai yA hAni hai - aisA na mAne (2) para padArtha sarvathA bhinna hai, jJeya mAtra haiuname kisI ko anukUla-pratikUla mAnanA mAtra jIva kI bhUla hai / ( 3 ) isalie puNya-pApa ke phala me harSa - zoka nahI karanA cAhie / pra0 13 - sarva zAstro kA sAra kyA hai ? uttara - lAkha bAta kI bAta yahI nizcaya Dara lAo / tori sakala jaga dada-phada, nita Atama dhyAo || || bhAvArtha - jaina dharma ke samasta upadeza kA sAra yahI hai ki zubhAzubha hI sasAra hai / usakI ruci choDakara svonmukha hokara nizcaya samyagdarzana- jJAna pUrvaka nija Atmasvarupa me ekAgra honA hI jIva kA parama kartavya hai / pra0 14 - samyagjJAna prApta karake phira kyA karanA cAhiye ? uttara - samyakcAritra pragaTa karanA cAhie / sAdhaka ko jitanI zuddhi hotI hai vaha cAritra hai aura azuddhi hai vaha puNya bandha kA kAraNa hone se heya hai / apane me pUrNa lIna hokara pUrNa paramAtmadazA prApta karanI cAhiye / pra0 15 - svarupAcaraNa cAritra kise kahate hai ? uttara - jisa cAritra ke hone se samasta para padArthoM se vRtti haTa jAtI hai / varNAdi tathA rAgAdi se caitanya bhAva ko pRthaka kara liyA jAtA hai / apane AtmA me, AtmA ke liye, AtmA dvArA, apane AtmA kA hI anubhava hone lagatA hai / vahA naya, pramANa, nikSepa, guNaguNI, jJAna- jJAtA jJeya, dhyAna dhyAtA dhyeya, kartA-karma aura kriyA Adi bhedo kA kicit vikalpa nahI rahatA hai / iddha upayoga rupa abheda ratnatraya dvArA zuddha caitanya kA hI anubhava hone lagatA hai use svarupAcaraNa cAritra kahate hai / pra0 : 16 - yahA svarupAcaraNa cAritra kise kise kahA hai ? uttara- ( 1 ) anantAnubandhI kaSAya ke abhAva rupa dazA ko / ( 2 )
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 126 ) do caukaDI kaSAya ke abhAva rupa deza cAritra ko / ( 3 ) tIna caukaDI kaSAya ke abhAva rUpa sakalacAritra ko / ( 4 ) aura sajvalanAdi ke abhAva rUpa yathAkhyAta cAritra ko svarupAcaraNa cAritra kahA hai / pra0 17 - svarupAcaraNa cAritra kauna se guNasthAna se zuru hokara pUrNa hotA hai ? uttara - cauthe guNasthAna se prArambha hokara munidazA me adhika ucca hokara 12ve guNasthAna me pUrNa hotA hai / pra0 18 - yadi zAnti kI icchA ho to kyA karanA ? uttara - Alasya ko choDakara, AtmA kartavya samajhakara, roga aura vRddha avasthA Adi Ane se pUrva hI mokSamArga me pravRtta ho jAnA cAhie / pra0 16 - pratyeka ajJAnI jIva ne anAdi se kyA kiyA aura usase kyA nahI huA ? uttara- (1) pratyeka sasArI jIva mithyAtva, kaSAya aura viSayo kA sevana to anAdikAla se karatA AyA hai, kintu usase use kicit zAnti prApta nahI huI / pra0 20 - chahaDhAlA me antima zikSA kyA dI hai ? uttara - manuSyaparyAya, satsamAgama Adi suyoga bArambAra prApta nahI hote hai / isalie unhe vyartha na gavAkara avazya hI Atmahita sAdha lenA cAhie |
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 130 ) pAMcavA adhikAra cAra prakAra kI icchAtroM kA spaSTIkaraNa pra0 1 - cAra prakAra kI icchAo kA varNana kisa zAstra se Apane praznottaro ke rupa me saMgraha kiyA hai ? uttara--sattA svarupa se praznottaro ke rupa me sagraha kiyA hai / pra0 2 - sattA svarUpa se praznottaroM ke rUpa me kyo saMgraha kiyA hai? uttara - ajJAnI jIva ko apanI bhUla kA patA lage aura vaha bhUla rahita apane svabhAva kA Azraya lekara bhUla kA abhAva karake sukhI ho - aisI bhAvanA se hI sagraha kiyA hai / pra0 3 - icchA rUpa roga kyA hai aura kaba se hai ? uttara- ajJAna se utpanna hone vAlI icchA hI nizcaya se dukha hai vaha tumhe batalAte hai / yaha sasArI jIva anAdi se aSTa karma ke udaya se utpanna huI jo avasthA usa rUpa pariNamita hotA hai / vahA~ bhinna paradravya, sayogarUpa paradravya, vibhAva pariNAma tathA jJeyazrutajJAna ke par3arUpa bhAvaparyAya ke dharma unake sAtha ahakAra - mamakArarUpa kalpanA karake paradravyoM ko mithyA iSTa-aniSTarUpa mAnakara moha-rAga-dveSa ke vazIbhUta hokara kisI paradravya ko AparUpa mAna letA hai| jise iSTarUpa mAna letA hai use grahaNa karanA cAhatA hai tathA jise pararUpaaniSTa mAna letA hai use dUra karanA cAhatA hai, isa prakAra jIva ko anAdikAla se eka icchArUpa roga antaraga me zaktirUpa utpanna huA hai usake cAra bheda hai | pra0 4 - icchA ke cAra bheda kauna-kauna se hai ? uttara - (1) mohaicchA (2) kaSAya icchA (3) bhoga icchA (4) rogAbhAva icchA /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ (. 131) pra0 5-kyA cAra prakAra kI icchA eka hI sAtha hotI hai ? uttara-vahA ina cAra me se eka kAla me eka hI kI pravRtti hotI hai| kisI samaya kisI icchA kI aura kisI samaya kisI icchA kI hotI rahatI hai| pra06-cAra prakAra kI icchA kisake pAI jAtI hai, kisake nahI pAI jAtI hai ? . uttara-vahA mUla to mithyAtvarUpa mohabhAva eka sacce jaina binA sarva saMsArI jIvo ko pAyA jAtA hai| pra07-moha icchA kyA hai ? uttara-prathama moha icchA kArya isa prakAra hai -svaya to karmajanita paryAyarUpa banA rahatA hai, usI me ahakAra karatA rahatA hai ki mai manuSya hU~, tiryaca hU~ isa prakAra jaisI-jaisI paryAya hotI hai usa-usa rUpa hI svaya hotA huA pravartatA hai| tathA jisa paryAya me svaya utpanna hotA hai usa sambandhI sayogarUpa va bhinna rUpa paradravya jo hastAdi agarUpa va dhana, kuTumba, mandira grAma Adi ko apanA mAnakara unako utpanna karane ke liye va sambandha sadA banA rahe usake liye upAya karanA cAhatA hai| tathA sambandha ho jAne para sukhI honA, magna honA va unake viyoga me dukhI honA zoka karanA athavA aisA vicAra Ae ki mere koI Age-pIche nahI ityAdirUpa AkulatA kA honA usakA nAma moha icchA hai| pra08-krodha kyA hai ? uttara-kisI paradravya ko aniSTa mAnakara use anyathA pariNamana karA ne kI, use bigADane kI va sattAnAza kara dene kI icchA vaha krodha hai| pra06-mAna kyA hai ? uttara-kisI paradravya kA uccapanA na suhAye va apanA uccapanA pragaTa hone ke artha paradravya se dveSa karake use anyathA pariNamana karAne kI icchA ho usakA nAma mAna hai|
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 132 ) pra0 10-mAyA kyA hai ? uttara-kisI paradravya ko iSTa mAnakara use prApta karane ke liye va sambandha banA rakhane ke lie va usakA vighna dUra karane ke lie jo chala-kapaTarUpa gupta kArya karane kI icchA kA honA use mAyA kahate pra0 11-lobha kyA hai ? uttara-anya kisI paradravya ko iSTa mAnakara usase sambandha milAne va sambandha rakhane kI icchA honA so lAbha hai| pra0 12-kaSAya icchA kyA hai ? uttara-isa prakAra una cAra prakAra kI pravRtti kA nAma kaSAya icchA hai| pra0 13-bhoga icchA kyA hai ? uttara-pAca indriyo ko priya laganevAle jo paradravya unako ratirUpa bhogane kI icchA kA honA usakA nAma bhoga icchA hai| pra0 14 rogAbhAva icchA kyA hai ? uttara-kSudhA-tRSA, zIta-uSNAdi va kAmavikAra Adi ko miTAne ke liye anya paradravyo ke sambandha kI icchA honA usakA nAma rogAbhAva icchA hai| pra0 15-jaba moha icchA kI prabalatA ho taba bAkI tIna icchAoM kA kyA hotA hai ? uttara- isa prakAra cAra prakAra kI icchA hai, uname se kisI eka hI icchA kI prabalatA rahatI hai tathA zeSa tIna icchAo kI gauNatA rahatI hai| pra0 16-jaba moha icchA prabala ho taba kaSAya icchA kA kyA hotA hai ? uttara- jaise-moha icchA prabala ho to taba putrAdika ke liye para
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ $ ( 133 ) deza jAtA hai, vahA bhUkha- tRSA, zIta-uSNatAdi kA dukha sahana karatA hai. svaya bhUkhA rahatA hai aura apanA mAna mada khokara bhI kArya karatA hai, apanA apamAnAdika karavAtA hai, chalAdika karatA hai tathA dhanAdika kharca karatA hai, isa prakAra moha icchA prabala rahane para kaSAya icchA gauNa rahatI hai / pra0 17 - jaba moha icchA prabala ho taba bhoga icchA kA kyA hotA hai ? uttara - apane hisse kA bhojana, vastrAdi putrAdi, kuTumbiyo ko acche-acche lAkara detA hai, apane ko rUkhA-sUkhA - bAsI khAne ko mile to bhI prasanna rahatA hai| jisa tisa prakAra apane bhI bhAgo ko jabaradastI dekara unako prasanna rakhanA cAhatA hai / isa prakAra bhoga icchA kI bhI gauNatA rahatI | pra0 18 - jaba moha icchA prabala ho taba rogAbhAva icchA kA kyA hotA hai ? uttara - tathA apane zarIrAdi me rogAdi kaSTa Ane para bhI putrAdi ke lie paradeza jAtA hai / vahA kSudhA tRSA, zIta-uSNAdi kI aneka bAdhAe sahana karatA hai / svayaM bhUkhA rahakara bhI unako bhojanAdi khilAtA hai / svaya zItakAla me bhIge tathA kaThora bistara para sokara bhI unako sUkhe tathA komala bistaro para sulAtA hai, isa prakAra rogAbhAva icchA gauNa rahatI hai / isa prakAra mohaicchA kI prabalatA rahatI hai / pra0 16- jaba kaSAya icchA prabala ho taba moha icchA kA kyA hotA hai ? uttara - kaSAya icchA kI prabalatA hone para pitAdi, gurujano ko mArane laga jAtA hai, kuvacana kahatA hai, nIce girA detA hai, putrAdi ko mAratA, laDatA hai, veca detA hai, apamAnAdi karatA hai, apane zarIra ko bhI kaSTa dekara dhanAdi kA saMgraha karatA hai tathA kaSAya ke vazIbhUta
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 134 ) hokara prANa taka bhI de detA hai ityAdi isa prakAra kapAya icchA prabala hone para moha icchA gauNa ho jAtI hai / pra0 20 - krodha kapAya hone para kyA hotA hai ? uttara - kodha kaSAya prabala hone para acchA bhojanAdi nahI khAtA. vastrAbharaNAdi nahI pahinatA hai, sugandha Adi nahI sUghatA, sundara varNAdi nahI dekhatA, surIlA rAgarAgaNI Adi nahI sunatA, ityAdi vipaya-sAmagrI ko bigADa detA hai, naSTa kara detA hai anya kA ghAta kara detA hai tathA nahI bolane yogya nidya vAkya bola detA hai ityAdi kArya karatA hai / pra0 21 - mAna kaSAya hone para kyA hotA hai uttara - mAna kapAya tIvra hone para svaya ucca hone kA, dUsaro ko nIcA dikhAne kA sadA upAya karatA rahatA hai / svaya acchA bhojana lene para, sundara vastra pahanane para sugandha sU ghane para, acchA varNa dekhane para madhura rAga sunane para apane upayoga ko usame nahI lagAtA, usakA kabhI citavana nahI karatA tathA apane ko ve khIje kabhI priya nahI lagatI, mAtra vivAhAdi avasaro ke samaya apane ko UcA rakhane ke lie aneka upAya karatA hai / pra0 22 - lobha kaSAya hone para kyA hotA hai ? uttara-lobha kaSAya tIvra hone para acchA bhojana nahI khAtA hai, acche vastrAdi nahI pahinatA, sugandha vilepanAdi nahI lagAtA, sundara rUpa ko nahI dekhatA tathA acchA rAga nahI sunatA, mAtra dhanAdi sAmagrI utpanna karane kI buddhi rahatI hai / kajUsa jaisA svabhAva hotA hai| pra0 23 - mAyA kaSAya hone para kyA hotA hai ? uttara- mAyA kaSAya tIvra hone para acchA nahI khAtA, vastrAdi acche nahI pahinatA, sugandhita vastuo ko nahI sU ghatA, rUpAdika nahI dekhatA, sundara rAgAdika nahI sunatA / mAtra aneka prakAra ke
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 135 ) chala-kapaTAdi mAyAcAra kA vyavahAra karake dUsaro ko Thagane kA kArya kiyA karatA hai | pra0 24- kodhAdi kaSAya icchA prabala hone para bhoga icchA aura rogAbhAva icchA kA kyA hotA hai ? uttara- ityAdi prakAra se krodha - mAna-lobha kaSAya kI prabalatA hone para bhoga icchA gauNa ho jAtI hai tathA rogAbhAva icchA manda ho jAtI hai / pra0 25 - jaba bhoga icchA prabala ho taba moha icchA kA kyA hotA hai ? uttara - java bhoga icchA prabala ho jAtI hai taba apane pitA Adi ko acchA nahI khilAtA, sundara vastrAdi nahI pahinAtA ityAdi / svaya hI acchI-acchI miThAiyA Adi khAne kI icchA karatA hai, khAtA hai, sundara patale bahumUlya vastrAdi pahinatA hai aura ghara ke kuTumbI Adi bhUkhe marate rahate hai, isa prakAra bhoga icchA prabala hone para mohaicchA gauNa ho jAtI hai| pra0 26- jaba bhogaicchA prabala ho taba kaSAya icchA kA kyA hotA hai ? uttara - acchA khAne - pahinane, sU ghane, dekhane, sunane kI icchA karatA hai, vahA koI burA kahe to bhI krodha nahI karatA, apanA mAnAdi na kare to bhI nahIM ginatA, aneka prakAra kI mAyAcArI karake bhI dukho ko bhogakara kArya siddha karanA cAhatA hai tathA bhoga icchA kI prApti ke liye dhanAdi bhI kharca karatA hai / isa prakAra bhoga icchA prabala hone para kaSAya icchA gauNa ho jAtI hai / pra0 27- jaba bhoga icchA prabala ho taba rogAbhAva icchA kA kyA hotA hai ? uttara - acchA khAnA, pahinanA, sU ghanA, dekhanA, sunanA Adi kArya hone para bhI rogAdi kA honA tathA bhUkha-pyAsAdi kArya pratyakSa
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 136 ) utpanna hote jAnakara bhI usa viSaya-sAmagrI se aruci nahIM hotI, jisa prakAra sparzana indriya kI prabala icchA ke vaza hokara hAthI gaDDe me giratA hai, rasanAindriya ke vaza me hokara machalI jAla me phasa maratI hai,ghrANa indriya ke vaza me hokara bhramara kamala me jIvana de detA haiM, mRga karNaindriya ke vaza me hokara zikAra kI golI se maratA hai tathA netraindriya ke vaza hokara patagA dIpaka me prANa de detA hai| isa prakAra bhoga icchA ke prabala hone para rogAbhAva icchA gauNa ho jAtI hai| pra0 28-jaba rogAbhAva icchA prabala ho taba moha icchA kA kyA hotA hai ? uttara-jaba rogAbhAva icchA prabala rahatI hai taba kuTumbAdi ko choDa detA hai, mandira makAna, putrAdi ko bhI beca detA hai, ityAdi roga kI tIvratA hone para moha paidA hone se kuTumbAdi sambandhiyo se bhI mohakA sambandha chUTa jAtA hai tathA anyathA pariNamana karatA hai| isa prakAra rogAbhAva icchA prabala hone para moha icchA gauNa ho jAtI pra0 26-jaba rogAbhAva icchA prabala ho taba kaSAya icchA kA kyA hotA hai ? uttara-koI burA kahe tathA apamAnAdi kare taba bhI aneka chalapAkhaNDa kara va dhana kharca karake bhI apane roga ko miTAnA cAhatA hai| isa prakAra rogAbhAva icchA ke prabala hone para kaSAya icchA gauNa ho jAtI hai| pra0 30-jaba rogAbhAva icchA prabala ho taba bhogaicchA kA kyA hotA hai ? uttara-tathA bhUkha-tRSA, zIta-garmI lage va pIDA ityAdi roga utpanna ho jAe taba acchA-burA, mIThA-khArA aura khAdya-akhAdya kA bhI vicAra nahI karatA, kharoba akhAdya vastu ko khAkara bhI roga miTAnA cAhatA hai, jaise patthara va vADake kATAdi khAkara bhI bhUkha
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ P + 127 / miTAnA cAhatA hai, isa prakAra rogAbhAva icchA hone para bhoga icchA gauNa ho jAtI hai / pra0 31 - ajJAnI ke icchA nAmaka roga sadA kyoM banA rahatA hai? uttara- eka kAla me eka icchA kI mukhyatA rahatI hai aura anya icchA kI gauNatA ho jAtI hai, parantu mUla me icchA nAmaka roga sadA banA rahatA hai / ? pra0 32 - sasAra me dukhI hotA huA jIva kyo bhramaNa karatA hai uttara- jinako navIna-navIna vipayo kI icchA hai unheM dukha sva bhAva hI se hotA hai yadi dukha miTa gayA ho to vaha navIna viSayo ke lie vyApAra kisaliye kare ? yahI bAta zrI pravacanasAra gAthA 64 me kahI hai ki Bang bhAvArtha - jisa prakAra rogI ko eka auSadhi ke khAne se ArAma ho jAnA hai to vaha dUsarI auSadhi kA sevana kisalie kare? usI prakAra eka viSaya sAmagrI ke prApta hone para hI dukha miTa jAye to vaha dUsarI viSaya sAmagrI kisalie cAhe ? kyoki icchA to roga hai aura icchA miTAne kA ilAja viSaya sAmagrI hai / ava eka prakAra kI viSaya sAmagrI kI prApti se eka prakAra kI icchA ruka jAtI hai parantu tRSNA icchA nAmaka roga to atara me se nahI miTatA hai, isaliye dUsarI anya prakAra kI icchA aura utpanna ho jAtI hai / isa prakAra sAmagrI milAte-milAte Ayu pUrNa ho jAtI hai aura icchA to barAbara taba taka nirantara banI rahatI hai / usake bAda anya paryAya prApta karate hai taba usa paryAya sambandhI vahA ke kAryo kI navIna icchA utpanna hotI hai / isa prakAra saMsAra me dukhI hotA huA bhramaNa karatA hai / pra0 33-dukha kA mUla kAraNa kauna hai ? uttara - aniSTa sAmagrI ke sayoga ke kAraNa ka aura iSTa sAmagrI ke viyoga ke kAraNo ko vighna mAnate ho, parantu Apane kucha vicAra
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 138 ) bhI kiyA hai ? yadi yahI vighna ho to muni Adi tyAgI tapasvI to ina kAryo ko agIkAra karate hai, isaliye vighna kA mUla kAraNa _ajJAna-rAgAdi hai, isa prakAra dukha va vighna kA svarUpa jAno / pra0 34--icchA ke abhAva kA kyA upAya hai ? uttara-usakA ilAja samyakdarzana-jJAna-cAritra hai| pra0 35-Apane icchA ke abhAva kA upAya samyagdarzanAdi batAyA hai usakI prApti kaise ho? uttara-(1) kevalajJAnI ke kevalajJAna ko mAnane se icchA kA __ abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti hotI hai| (2) nija AtmA se paradravyo kA sarvathA sambandha nahI hai-aisA mAnane se icchA kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti hotI hai| (3) jaisA vastu svarupa hai vaisA mAne-jAne to icchA kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti hotI hai / (4) mujha AtmA jJAyaka aura lokAloka vyavahAra se jJeya hai - aisA mAnane se icchA kA abhAva hokara samyagdarzanAdi kI prApti hotI hai / (5) padArtha iSTa-aniSTa bhAsita hone se krodhAdikaSAye hotI hai java tattva jJAna ke abhyAsa se koI padArtha iSTaaniSTa na ho tava cAro prakAra kI icchA kA abhAva hokara svayameva hI dharma kI prApti ho jAtI hai| pacAsa praznottaroM ke rupa meM "samAdhi-maraNa kA svarUpa" pra0 1- isa samAdhimaraNa kA svarUpa kisa zAstra me se liyA hai ? uttara-AcArya kalpa zrI pa0 ToDaramala jI ke sahapAThI aura dharma prabhAvanA me utsAha preraka zrIyutta vra0 rAyamalajI kRta "jJAnAnanda nirbhara nijarasa zrAvakacAra" nAmaka gratha (pR0 224 se 243) me se
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 136 ) yaha adhikAra ati upayogI jAnakara dharma - jijJAsuo ke liye yahA~ diyA gayA 1 pra0 2- yaha samAdhimaraNa kisane banAyA haiM ? uttara- zrI 'budhajana' jI ke zabdo me - "yaha samAdhi - maraNa svarupa pa0 zrI ToDaramala jI ke suputra zrI pa0 gumAnIrAmajI kRta hI hai / " pra0 3 - samAdhimaraNa kise kahate hai ? uttara - he bhavya / tU suna / samAdhi nAma ni kaSAya kA hai, gAnta pariNAmo kA hai, kapAya rahita zAta pariNAmo se maraNa honA samAdhimaraNa hai / sakSipta rupa se samAdhimaraNa kA yahI varNana hai vizeSa rUpa se kathana Age kiyA jA rahA hai / pra0 4 - samyagjJAnI kyA icchA karatA hai ? uttara - samyakjJAnI puruSa kA yaha sahaja svabhAva hI hai ki vaha samAdhimaraNa hI kI icchA karatA hai, usakI hamezA yahI bhAvanA rahatI hai, anta me maraNa samaya nikaTa Ane para vaha isa prakAra sAvadhAna hotA hai jisa prakAra vaha soyA huA siMha sAvadhAna hotA hai jisako koI puruSa lalakAre ki he sih| tumhAre para bairiyo kI phauja AkramaNa kara rahI hai, tuma puruSArtha karo aura guphA se bAhara nikalo jaba taka bairiyo kA samUha dUra hai taba taka tuma taiyAra ho jAo bairiyo kI phauja ko jIta lo / mahAna puruSo ko yahI rIti hai ki ve zatru ke jAgRta hone se pahale taiyAra hote hai / usa puruSa ke aise vacana sunakara zArdUla tatkSaNa hI uThA aura usa ne aisI garjanA kI ki mAno ASADha mAsa me indra ne hI garjanA ka ho / siha kI garjanA sunakara bairiyo kI phauja me jo hAthI ghoDA Adi the ve saba kampAyamAna ho gaye aura ve siha ko jItane me samartha nahI hue| hAthiyo ne Age kadama rakhanA banda kara diyA unake hRdaya me siha ke AkAra kI chApa paDa gaI hai isaliye ve dhairya nahI dhAraNa kara rahe, kSaNa-kSaNa meM nihAra karate hai, unase siha ke parAkrama kA muka
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 140 ) balA nahI kiyA jA sktaa| (isa udAharaNa ko aba samyakjJAnI kI apekSA se batAte hai) samyakjJAnI puruSa to zArdUlasiha hai aura aSTakarma bairI hai| samyakjJAnIrUpI siha maraNa ke samaya ina aSTakarmarUpI bairiyo ko jItane ke lie vizepa rupa se udyama karatA hai| mRtyu ko nikaTa jAnakara samyakjJAnI puruSa siha kI taraha sAvadhAna hotA hai ora kAyarapane ko dUra hI se choDa detA hai| pra0 5- samyagdRSTi kaisA hotA hai aura kaisA nahIM hotA hai ? uttara-usake hRdaya me AtmA kA svarupa daidIpyamAna prakaTa rUpa se pratibhAsatA hai / vaha jJAna jyoti ko liye Anandarasa se paripUrNa hai| vaha apane ko sAkSAt puruSAkAra amUrtika, caitanya dhAtukA piDa, ananta guNo se yukta caitanyadeva hI jAnatA hai| usake atizaya se hI vaha paradravya ke prati racamAtra bhI rAgI nahI hotA hai| pra0 6- samyagdRSTi rAgI kyo nahI hotA hai ? uttara-vaha apane nija-svarUpa ko vItarAga jJAtA-dRSTA, para dravya se bhinna, zAzvata aura avinAzI jAnatA hai aura paradravya ko kSaNabhagura, azAzvata, apane svabhAva se bhalI bhAti bhinna jAnatA hai| isaliye samyakjJAnI rAgI nahI hotA hai aura vaha maraNa se kaise Dare ? na ddre| pra07-jJAnI purUSa bharaNa ke samaya kisa prakAra kI bhAvanA va vicAra karatA hai ? uttara-"mujhe aise cinha dikhAI dene lage hai jinase mAlUma hotA hai ki ava isa zarIra kI Ayu thoDI hai isaliye mujhe sAvadhAna honA ucita hai isame (dera) vilamba karanA ucita nahIM hai / jaise yoddhA yuddha kI bherI sunane ke bAda bairiyo para AkramaNa karane me kSaNa mAtra kI bhI dera nahI karatA hai aura usake vIra rasa prakaTa hone lagatA hai ki "kaba bairiyo se mukAbalA karu aura kaba unako jItU / "
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 141 ) pra0 8-kAla ko jItane kI icchA vAlA samyagdRSTi kyA vicAratA hai ? uttara - he kuTumba parivAra vAlo! suno| dekho| isa pudgala paryAya kA caritra | yaha dekhate dekhate utpanna hotI hai aura dekhate hI naSTa ho jAtI hai so maiM to pahale hI vinAzIka svabhAva jAnatA thA / aba isake nAza kA samaya A gayA hai / isa zarIra kI Ayu tuccha raha gaI hai aura usame bhI prati samaya kSaNa-kSaNa kama huA jAtA hai kintu maiM jJAtA-dRSTA huA isake ( zarIrakA ) nAza ko dekha rahA hU~ / maiM isakA paDausI hU~ na ki karttA yA svAmI / maiM dekhatA hU~ ki isa zarIra kI Ayu kaise pUrNa hotI hai aura kaise isakA ( zarIrakA ) nAza hotA hai yahI me tamAzagIra kI taraha dekha rahA hU~ / ananta pudgala paramANu ikaTThe hokara zarIra kI paryAya rupa pariNamate hai, zarIra koI bhinna padArtha nahI hai aura merA svarupa bhI nahI hai / merA svarupa to eka cetana - svabhAva zAzvata avinAzI hai usakI mahimA adbhuta hai so meM kisase kahU~ ? pra0 - pudgala paryAya kA mahAtmya kyA hai ? uttara- dekho | isa pudgala paryAya kA mahAtmya 1 ananta paramAguo kA pariNamana itane dina eka-sA rahA, yaha vaDA Azcarya hai| aba ve hI pudgala ke vibhinna paramANu anya anya rupa pariNamana karane lage hai to isame Azcarya kyA / lAkho manuSya ikaTThe hokara milane se 'melA' hotA hai / yaha melA paryAya zAzvata rahane lage to Azcarya samajhanA caahie| itanedina taka lAkho manuSyo kA pariNamana eka-sA rahA, aisA vicAra karane vAlA manuSya Azcarya mAnatA hai / tatpazcAta ve lAkho manuSya bhinna bhinna dazo dizAo me cale jAte hai taba 'melA' nAza ho jAtA hai / yaha to ina puruSo kA apanA-apanA pariNamana hI hai joki inakA svabhAva hai isame Azcarya kyA ? isI prakAra zarIra kA pariNamana nAza rupa hotA hai yaha sthira kaise rahegA ? * pra0 11 - zarIra paryAya ko rakhane meM koI samartha na hone kA kyA kAraNa hai ?
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 142 ) uttara - tIna loka me jitane padArtha hai ve saba apane-apane svabhAva rUpa pariNamana karate hai / koI kisI kA karttA nahI hai, koI kisI kA bhoktA nahI, svayaM hI utpanna hotA he svaya hI naSTa hotA hai, svaya hI milatA hai, svaya hI bichuDatA hai, svaya hI galatA hai to maiM isa zarIra kA karttA ora bhoktA kaise ? aura mere rakhane se yaha (zarIra ) kaise rahe ? aura usI prakAra mere dUra karane se yaha dUra kaise ho jAya ? merA isake prati koI kartavya nahI hai, pahale jhUThA hI apanA karttavya mAnatA thaa| mai to anAdikAla se Akula vyAkula hokara mahAdukha pA rahA thA / so yaha bAta nyAya yukta hI hai| jisakA kiyA kucha nahI hotA, vaha paradravya kA karttA hokara use apane svabhAva ke anusAra pariNamAnA cAhe to vaha dukha pAve hI pAve | pra0 11 - samyagdRSTi kisakA karttA aura bhoktA hai ? uttara- mai to isa jJAyakasvabhAva hI kA kartA aura bhoktA hU~ aura usI kA vedana aura anubhava karatA hU~ / isa zarIra ke jAne se merA kucha bhI bigADa nahI aura isake rahane se kucha bhI sudhAra nahI hai / yaha to pratyakSa hI kASTha yA pApANa kI taraha acetana dravya hai / kASTha, pASANa aura zarIra me koI bheda nahI hai| isa zarIra me eka jAnane kA hI camatkAra hai so vaha merA svabhAva hai na ki zarIrakA / zarIra to pratyakSa hI murdA hai / mere nikala jAne para ise jalA dete hai / mere hI mulAhije se isa zarIrakA jagata dvArA Adara kiyA jAtA hai / pra0 12 - jagata ko kyA khabara nahI hai ki AtmA aura zarIra bhinna-bhinna hai? 1 uttara - AtmA aura zarIra bhinna-bhinna hI hai / isIse jagata ke loga bhrama ke kAraNa hI, isa zarIrako, apanA jAnakara, mamatva karate hai aura isako naSTa hote dekhakara dukhI hote hai aura zoka karate hai / ki "hAya hAya ! merA putra, tU kahA~ gayA ? hAya hAya || merA pati tU kahA gayA ?, hAya hAya merI putrI tU kahA gaI ? hAya pitA / tU kahA gayA ? hAya iSTa bhrAta / tU kahA gayA?" isa prakAra
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 143 ) ajJAnI puruSa paryAyo ko naSTa hote dekhakara dukhI hote hai aura mahAdu kha eva kleza pAte hai| pra0 13-jJAnI puruSa kyA vicAra karate hai ? uttara-kisakA putra? kisakI putrI? kisakA pati? kisakI strI? kisakI mAtA ? kisakA pitA ? kisakI havelI? kisakA mandira? kisakA mAla? kisakA AbhUpaNa aura kimakA vastra? ye saba sAmagrI jhaThI, vinAgIka hai ata ye saba usI prakArase asthira hai jaise svapna me dikhA huA rAjya, indra jAla dvArA banAyA huA tamAzA, bhUtokI mAyA yA AkAza me vAdalo kI gobhA / ye saba vastuyai dekhane me ramaNIka lagatI hai kintu inakA svabhAva vicAre to kucha bhI nahI hai| yadi vastu hotI to sthira rahatI aura naSTa kyo hotI? aisA jAnakara me triloka me jitanI pudgala kI paryAye hai una savase mamatva choDatA hU~ aura apane zarIra se bho mamatva choDatA hU~ isIse isake naSTa hone se mere pariNAmo me agamAtra bhI kheda nahIM hai| ye garIrAdi sAmagrI cAhe jaise pariName merA kucha prayojana nahIM hai / cAhe ye kama ho, cAhe bhogo, cAhe naSTa ho jAvo merA kucha bhI pramojana nahI hai| pra0 14-moha kA svabhAva kaisA hai ? uttara-aho dekho | moha kA svabhAva ? ye saba sAmagrI pratyakSa hI paravastu hai aura usame bhI ye vinAgIka hai aura isa bhava aura parabhava me dukhadAI hai to bhI yaha masArI jIva inhe apanA samajhakara rakhanA cAhatA hai| pra0 15-aisA caritra dekhakara hI jJAna-dRSTi vAlA jIva kyA jAnatA hai ? uttara-merA kevala 'jJAna' hI apanA svabhAva hai aura use hI mai dekhatA hU~ aura mRtyu kA Agamana dekhakara nahI DaratA huuN| kAla to isa zarIrakA grAhaka hai merA grAhaka nahI hai / jaise makkhI,miThAI Adi svAdiSTa vastuo para hI jAkara baiThatI hai kintu agni para kadAcit bhI nahI baiThatI hai usI prakAra kAla (mRtyu) bhI dauDa-dauDa kara zarIra
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 144 ) hI ko pakaDatA hai / aura mere se dUra hI bhAgatA hai / meM to anAdikAla se avinAzI catanyadeva triloka dvArA pUjya padArtha haiM / usa para kAla kA jora nahI cltaa| isa prakAra kauna maratA hai ? aura kauna janma letA hai ? aura kauna mRtyu kA bhaya kare ? mujhe to mRtyu dIkhatI nahI hai / jo maratA hai vaha to pahale hI marA huA thA aura jItA hai vaha pahale hI jItA thA / jo maratA hai vaha jItAnahI aura jo jItA hai vaha maratA nahI hai / kintu moha dRSTi ke kAraNa viparIta mAlUma hotA thA aba merA mohakarma naSTa ho gayA isaliye jaisA vastu kA svabhAva hai vaisA hI mujhe dRSTigocara hotA hai usame janma, maraNa, dukha, sukha dikhAI nahI paDate / ata mai aba kisa bAta kA soca-vicAra karU ? mai to caitanyazakti vAlA zAzvata banA rahanevAlA hU~ usakA avalokana karate huye dukha kA anubhava kaise ho ? pra0 16 - mai kaisA hUM ? uttara- mai jJAnAnanda, svAtma rasase paripUrNa hai, aura zuddhopayogI huA jJAnarasa kA AcaraNa karatA hU~ aura jJAnAjali dvArA usa amRta kA pAna karatA hU~ / vaha amRta mere svabhAva se utpanna huA hai isaliye vaha svAdhIna hai parAdhIna nahI hai isaliye mujhe usake AsvAdana me kheda nahI hai / pra0 17 - aura mai kaisA ha ? mai uttara- mai apane nijasvabhAva me sthita haiM, akapa haiM / se paripUrNa huuN| mai dedIpyamAna jJAnajyoti yukta apane hI bhAva me sthita hU~ / jJAnAmRta nija sva pra0 18 - caitanya svarupa kI mahimA kyA hai ? uttara- dekho ! isa adbhuta caitanya svarupa kI mahimA ! usake jJAnasvabhAva me samasta jJeya padArtha svayameva jhalakate haiM kintu vaha svaya zeyarUpa nahI pariNamatA hai aura usa jhalakane me ( jAnane me ) vikalpa kA aga bhI nahI hai isIliye usake nivikalpa, atIndriya, anupama, bAdhArahita aura akhaDa sukha utpanna hotA hai| aisA sukha sasAra me
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( nahI hai, sasAra me to dukha hI hai / ajJAnI jIva isa dukha me bhI sukha kA anumAna karate hai kintu vaha saccA sukha nahI hai / 145 ) pra0 16 - aura mai kaisA hUM ? uttara - mai jJAnAdi guNo se paripUrNa hai aura una guNo se ekamaya huA ananta guNo kI khAna bana gayA hai / pra0 20 - merA caitanya svarUpa kaisA hai ? uttara - sarvAga me caitanya hI caitanya usI prakAra vyApta hai jisa prakAra namaka kI DalI ( TukaDe me) me sarvatra kSAra rasa hai yA jisa prakAra zakkara kI DalI me sarvatra amRtarasa vyApta ho rahA hai / vaha zakkara kI DalI pUrNata amRtamaya piMDa hI hai vaise hI maiM eka jJAnamaya piDa banA huA hU~ | mere sarvAga me jJAna hI jJAna hai / jitanA - jitanA garIra kA AkAra hai utanA-utanA hI AkAra ke nimitta merA AkAra hai kintu avagAhana zakti dvArA merA itanA baDA AkAra itane se AkAra me samA jAtA hai / samA jAne me asakhyAta pradeza bhinna-bhinna rahate hai / uname sakoca vistAra kI zakti hai aisA sarvajJa deva ne dekhA hai / pra0 21 - aura merA nijasvarUpa kaisA hai ? uttara-vaha ananta AtmIka sukha kA bhoktA hai tathA eka sukha kI hI mUrti hai, vaha caitanyamaya puruSAkAra hai / jaise miTTI ke sAce me eka zuddha cAdI kI pratimA banAI jAya vaise hI isa zarIra ke sAce me AtmA ko jAnanA cAhiye / miTTI kA sAcA samaya pAkara gala jAtA hai, jala jAtA hai, TUTa jAtA hai kintu cAdI kI pratimA jyo kI tyo banI rahe vaha AvaraNa rahita hokara sabako pratyakSa dRSTigocara ho jAya / sAce ke nAza hone se pratimA kA nAza nahI hotA hai vastu pahale se hI do thI isaliye eka ke nAza hone se dUsare kA nAza kaise ho ? yaha to sarvamAnya niyama hai / vaise hI samaya pAkara zarIra naSTa hotA hai to hoo mere svabhAva kA nAza hotA nahI, mai kisa bAta kA soca karU ? pra0 22- merA caitanyarUpa kaisA hai ? uttara--vaha AkAza ke samAna nirmala hai, AkAza me kisI prakAra
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 146 ) kA vikAra nahI hai | bilkula vaha svaccha nirmala hai / yadi koI AkAza ko talavAra se toDanA, kATanA cAhe yA agni se jalAnA cAhe yA pAnI se galAnA cAhe to vaha AkAza kaise toDA, kATA jAve yA jale yA gale ? usakA bilkula nAza nahIM ho sakatA / yadi koI AkAza ko pakar3anA yA toDanA cAhe to vaha pakaDA yA toDA nahI jA sakatA / vaise hI mai AkAza kI taraha amUrtika, nirvikAra, pUrNa nirmalatA kA piNDa hU~ | merA nAga kisa prakAra ho ? kisI bhI prakAra nahI ho, yaha niyama hai / yadi AkAza kA nAza ho to merA bhI ho, aisA jAnanA / kintu AkAza ke aura mere svabhAva me itanA vizeSa antara hai ki AkAza to jaDa amUrtika padArtha he aura mai caitanya amUrtika padArtha hU~ mai caitanya hU~ isIliye aisA vicAra karatA hU~ ki AkAza jaDa hai aura maiM caitanya | mere dvArA jAnanA pratyakSa dRSTigocara hotA hai aura AkAza nahI jAnatA hai / pra0 23 - aura mai kaisA hUM ? uttara- mai darpaNa kI taraha svaccha zakti kA hI piDa haiM / darpaNa kI svaccha zakti me ghaTapaTAdi padArtha svayameva hI jhalakate hai | darpaNa me svaccha zakti vyApta rahatI hai vaise hI mai svaccha zaktimaya hai / merI svaccha zakti me ( karma rahita avasthA me ) samasta jJeya padArtha svayameva hI jhalakate hai aisI svaccha zakti mere svabhAva me vidyamAna hai / / mere sarvAga me eka svacchatA bharI huI hai mAno ye jJeya padArtha bhinna hai / yaha svacchatA zakti kA svabhAva hI hai ki usame anya padArthoM kA darzana hotA hai / pra0 24 - aura mai kaisA hUM ? uttara- mai atyanta atizaya nirmala, sAkSAt prakaTa jJAna kA punja banA huA hU~ aura ananta zAntirasa se paripUrNa aura eka abheda nirAkulatA se vyApta haiM / pra0 25 - aura merA caitanyasvarUpa kaisA hai ? uttara- vaha apanI ananta mahimA se yukta hai, vaha kisI kI
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 147 ) sahAyatA nahI cAhatA hai, vaha asahAya svabhAva ko dhAraNa kiye huye hai / vaha svayaMbhU hai, vaha eka akhaNDa jJAna mUrti, para dravya se bhinna, zAzvata, avinAzI aura paramadeva hai aura isake atirikta utkRSTa deva kise mAne ? yadi trikAla me koI ho to mAne' nahI hai / pra0 26 - merA jJAna svarUpa kaisA hai ? jisa nahI uttara-vaha apane svabhAva ko chor3akara anyarUpa nahI pariNamatA hai / vaha apane svabhAva kI maryAdA usI prakAra nahI chor3atA prakAra jala se paripUrNa samudra sImA ko choDakara anyatra gamana karatA / samudra apanI laharo kI sImA me bhramaNa karatA hai / usI prakAra jJAnarupI samudra apanI zuddha pariNatirupa taragAvali yukta apane sahaja svabhAva me bhramaNa karatA hai / aisI adbhuta mahimA yukta merA jJAna svarUpa paramadeva, se isa hai / pra0 27 - AtmA kA zarIra ke sAtha kaisA sambandha hai uttara - mere aura isa zarIra ke paDausI ke samAna sayoga hai / merA svabhAva anya prakAra kA hai aura isakA svAbhAva anya prakAra kA hai, merA pariNamana aura isakA pariNamana bhinna prakAra kA hai / isaliye yadi yaha zarIra abhI galana rupa pariNamatA hai to maiM kisa bAta kA zoka karu aura kisakA dukha karu ? mai to tamAzagIra paDausI kI taraha isakA galana dekha rahA hU~ / mere isa zarIra se rAga-dveSa nahI hai / rAga-dveSa isa jagata me nidya samajhe jAte hai aura ye paraloka me bhI dukhadAI hai / ye rAga-dveSa-moha hI se utpanna hote hai| jisake moha naSTa ho gayA usake rAga-dveSa naSTa ho gaye / moha ke dvArA hI paradravya me ahakAra aura mamakAra utpanna hote hai / yaha dravya hai so maiM hU~ aisA bhAva to aha kAra hai aura yaha dravya merA hai aisA bhAva mamakAra hai / sAmagrI cAhane para milatI nahI aura chor3I jAtI nahI tava yaha AtmA kheda khinna hotA hai / yadi sarva sAmagrI ko dUsaro kI jAne to isake ( sAmagrI) Ane aura jAne kA vikalpa kyo utpanna ho? mere to moha pahale hI naSTa ho gayA hai aura maine zarIrAdika sAmagrI ko pahale hI parAI jAna lI hai isaliye aba isa zarIra ke jAne se kisa para
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 148 ) bAta kA vikalpa uThe? kadAcita nahI utthe| maine vikalpa utpanna karAne vAle vyakti kA (mohavata) pahale hI bhalI bhAti nAza kara diyA isa lie mai nirvikalpa Anandamaya nija svarupa ko bAra-bAra samhAlatA eva yAda karatA huA apane svabhAva me sthita hU~ / " pra0 28-koI catura samyagdRSTi ko isa prakAra samajhatA hai ki yaha zarIra to tumhArA nahIM hai kintu isa zarIra ke nimitta se manuSya paryAya me zuddhopayoga kA sAdhana bhalI prakAra hotA thA usakA upakAra jAnakara ise rakhane kA udyama karanA ucita hai isame hAni nahIM hai ? uttara-'he bhAI | tumane yaha bAta kahI so to hama bhI jAnate hai| manuSya paryAya me yuddhopayoga kA sAdhana, jJAnAbhyAsa kA sAdhana, aura jJAna vairAgya kI vRddhi Adi aneka guNo kI prApti hotI hai jo ki anya paryAya me durlabha hai, kintu apane sayamAdi guNa rahate huye garIra rahe to raho vaha to ThIka hI hai hamAre se koI baira to hai nahI aura yadi zarIra na rahe to apane sayamAdi guNa nirvighna rUpa se rakhanA aura zarIra se mamatva choDanA cAhiye / hame zarIra ke lie sayamAdi guNa kadAcit bhI nahI khone hai| pra0 26-samyagdRSTi ne kyA dRSTAnta diyA hai ? uttara - jaise koI ratno kA lobhI purupa paradeza se ratnadvIpa meM phUsa kI jhopar3I me ratna lA lAkara ikaTThA karatA hai| yadi uma jhopaDI me agni laga jAve to vaha vicakSaNa puruSa aisA vicAra kare ki kisI prakAra isa agni kA nivAraNa karanA cAhie ratno sahita isa jhopaDI ko bacAnA cAhie / yaha jhopaDI rahegI to isake sahAre bahuta ratna aura ikaTThe kara lU gaa| isa prakAra vaha puruSa agni ko bujhatI huI jAne to ratna rakhakara use bujhAve aura yadi vaha samajhe ki ratna jAne se jhopaDI rahe to yaha kadAcit jhopaDI rakhane kA upAya nahI krtaa| usa avasthA me vaha jhopaDI ko jalane de aura sampUrNa ratno ko lekara apane deza A jAve / tatpazcAt vaha eka do ratna becakara
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ " ( 146 ) aneka taraha kI vibhUti bhogatA hai aura aneka prakAra ke svarNa ke mahala, makAnAdi va vAgAdika banAtA hai aura rAga, raga, sugandha Adi se yukta krIDA karatA huA atyanta sukha bhogatA hai / pra0 30- bhedavijJAnI puruSa kaisA hai ? uttara - ratno ke lobhI ukta puruSa kI taraha bhedavijJAnI puruSa hai / vaha zarIra ke liye mayamAdi guNo me aticAra nahI lagAtA aura aisA vicAra karatA hai ki "sayamAdi guNa rahege to mai videha kSetra me deva banakara jAUgA aura sImadhara svAmI Adi bIsa tIrthakaro aura aneka kevaliyo eva muniyoM ke darzana karugA aura aneka janmo ke sacita pApa naSTa karu gA aura manuSya paryAya me aneka prakAra ke sayama dhAraNA karugA / mai zrI tIrthakara kevalI bhagavAna ke caraNa kamala me kSAyika samyaktva kI sAdhanA karugA aura aneka prakAra ke manavAchita prazna kara tattvo kA yathArtha svarupa jAnU gA / rAga-dvepa sasAra ke kAraNa hai mai unakA zIghratApUrvaka AmUla nAza karugA / mai zrI parama dayAla, Anandamaya kevala lakSmI sayukta zrI jinendra bhagavAna kI chavikA darzana rUpI amRta kA nirantara lAbha leUgA / tatpazcAt mai zuddhAcaraNa dvArA karma-kalaka ko dhone kA prayatna karU gA / mai pavitra hokara zrI tIrthakara deva ke nikaTa dIkSA dhAraNa karU gA / tatpazcAt maiM nAnA prakAra ke durddhara tapazcaraNa karU gA aura tatpariNAma svarUpa merA zuddhopayoga atyanta nirmala hogA aura mai apane svarUpa me lIna hoUgA / mai usake bAda kSapakazreNI ke sanmukha hoUgA aura karmarUpI zatruose yuddhakara janma-janma ke karmo kA unmUlana karUgA aura kevalajJAna pragaTa karUgA aura mujhe eka samaya me samasta lokAloka ke trikAlIna cagacara padArtha dRSTigocara ho jAyege / tatpazcAta merA yaha svabhAva zAravat rahegA / mai aisI kevalajJAna lakSmI kA svAmI hU~ tava isa garIra se kaise mamattva karU ? > 1 pra0 31 - samyakjJAnI puruSa kyA vicAra karatA hai ? uttara - mujhe dono hI taraha Ananda hai - zarIra rahegA to phira
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 150 ) zuddhopayogakI ArAdhanA karU gA aura zarIra nahIM rahegA to paraloka me jAkara zudvopayoga kI ArAdhanA karU gA / isa prakAra dono hI sthiti me mere zuddhopayoga ke sevana me koI vighna nahI dikhatA hai isaliye mere pariNAmo me sakleza kyo utpanna ho / pra0 32-jJAnI apane zuddha bhAvo ko kaisA jAnatA hai ? uttara-'mere pariNAmo me zuddha" svarUpa se atyanta Asakti hai| usa Asaktiko chuDAne me brahmA, viSNu, maheza, indra, dharaNendra, narendra Adi koI bhI samartha nahIM hai / isa Asakti ko huDAne me kevala moha karma hI samartha hai jise maine pahale hI jIta liyaa| isalie ava tIna loka me merA koI zatru nahI rahA aura gatruo binA trikAla-triloka me dukha nahI hai isalie maraNa se mujhe bhaya kaise ho? isa prakAra mai Aja pUrNata nirbhaya huA hai| yaha bAta acchI taraha jAnanI cAhiye isame kucha sandeha nahIM hai| pra0 33-kyA jJAnI puruSa zarIra kI sthiti se paricita hotA hai? uttara-zuddhopayogI purupa isa prakAra garIra kI sthiti se pUrNata paricita hai aura aisA vicAra karane se usake kisI bhI prakAra kI AkulatA nahIM hotI hai / AkulatA hI sasAra kA voja hai isa AkulatA se hI sasArakI sthiti eva vRddhi hotI hai| anantakAla se kie huye sayamAdi guNa AkulatA se isa prakAra naSTa ho jAte hai jisa prakAra agni me ruI naSTa ho jAtI hai| pra0 34-samyagdRSTi ko AkulatA kyo nahI hotI hai ? uttara-samyakSTi purupa ko kisI bhI prakAra kI AkulatA nahI karanI cAhiye aura vastutaH eka nijasvarUpakA hI bArambAra vicAra karanA cAhie usIko dekhanA cAhiye aura usIke guNo kA sasmaraNa, cintavana nirantara karanA cAhie ! usI me sthita rahanA cAhie aura kadAcit zuddha svarupa se citta calAyamAna ho to aisA vicAra karanA caahiye|" yaha sasAra anitya hai| isa sasAra me kucha bhI sAra nahIM hai| yadi isame kucha sAra hotA to tIrthakara deva ise kyo choDate?
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 151 ) pra0 35 - samyagdRSTi ko kisakA zaraNa hai ? uttara- "isaliye nizcayata mujhe merA svarUpa hI zaraNa hai aura vAhyata pacaparameSThI, jinavANI aura ratnatrayadharma zaraNa hai aura mujhe inake atirikta svapname bhI aura koI vastu zaraNarUpa nahI, aisA maine niyama liyA hai" pra0 36 - samyagdRSTi kA upayoga sva me nA lage to taba vaha kyA karatA hai ? 1 uttara - samyagdRSTi puruSa aisA niyama kara svarUpa me upayoga lagAve aura usame upayoga nahI lage to ahita aura siddhake svarUpa kA avalokana kare aura unake dravya, guNa, paryAya kA vicAra kre| aisA vicAra karate haye upayoga nirmala ho taba phira use ( upayogako ) apane svarUpa me lagAve / apane svarUpa jaisA arihato kA svarUpa hai aura arihana siddha kA svarupa jaisA apanA svarupa hai / apane (merI AtmA ke ) aura ahita- siddho ke dravyatva svabhAva me antara nahI hai kintu unake paryAya svabhAva me antara hai hI / mai dravyatva svabhAva kA grAhaka hU~ isaliye arihata kA dhyAna karate hue AtmA kA dhyAna bhI prakAra saghatA hai aura AtmA kA dhyAna karate hue arihaMto kA dhyAna bhalI prakAra sathatA hai / arihato aura AtmA ke svarUpa me antara nahI hai cAhe arihata kA dhyAna karo yA cAhe atmA kA dhyAna karo dono samAna hai / " aisA vicAra huA samyagdRSTi puruSa sAvadhAnIpUrvaka svabhAva me sthita hotA hai / pra0 37 - samyagdRSTi kyA vicAra karatA hai aura kaise kuTumba, parivAra Adi se mamatva chuDAtA hai ? uttara- pahale apane mAtA-pitA ko samajhAtA hai - aho| isa zarIra ke maataa-pitaa| Apa yaha acchI taraha jAnate ho ki yaha zarIra itane dino taka tumhArA thA aba tumhArA nahI hai / ava isakI Ayu pUrI honevAlI hai so kisI ke rakhane se vaha rakhA nahI jA sakatA / isakI itanI hI sthiti hai so aba isase mamatva choddo| aba isase
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 152) mamatva karane se kyA phAyadA ? aba isase prIti karanA dukha hI kA kAraNa hai / indrAdika devo kI zarIra paryAya bhI vinAzIka hai / java mRtyu samaya Ave tava indrAdika deva bhI dukhI hokara muha tAkate raha jAte hai aura anya devo ke dekhate-dekhate kAla ke kikara unhe uThA le jAte hai, kisIkI yaha zakti nahI hai ki kAla ke kiMkaro se unhe kSaNamAtra bhI roka le / isa prakAra ye kAla ke phikara eka-eka karake savako le jaayege| jo ajJAna vaza hokara kAla ke adhIna rahege unakI yahI gati hogii| so tuma moha ke vaza hokara isa parAye zarIrase mamatva karate ho aura ise rakhanA cAhate ho, tumhe moha ke vaza hone se sasAra kA caritra jhUThA nahI lagatA hai| dUsare kA garIra rakhanA to dUra tuma apanA zarIra to pahale rakho phira auro ke zarIrake rakhane kA upAya karanA / ApakI yaha bhrama buddhi hai jo vyartha hI du kha kA kAraNa he kitu yaha pratyakSa hote hue bhI tumhe nahI dikha rahA hai| pra0 38-jJAnI mAtA-pitA se aura kyA kahatA hai ? uttara-sasAra meM aba taka kAla ne kisako choDA hai / aura aba kisako choDegA? hAya hAya! | dekho, Azcarya kI bAta ki Apa nirbhaya hokara baiThe ho, yaha ApakI ajJAnatA hI hai / ApakA kyA honahAra hai ? yaha mai nahI jAnatA huuN| isIliye Apase pUchatA hU~ ki Apa ko apanA aura parakA kucha jJAna bhI hai / hama kauna hai ? kahA se Ae hai ? yaha paryAya pUrNa kara kahA jAyege ? putrAdi se prema karate hai so ye bhI kauna hai ? hamArA putra itane dina taka (janma lene se pahale) kahA thA jo isake prati hamArI mamatva buddhi huI aura hame isake viyoga kA zoka huA? ina saba prazno para sAvadhAnI pUrvaka vicAra karo aura bhramarUpa mata rho| pra0 36-jJAnI sukhI hone ke liye mAtA-pitA ko kyA batAtA uttara-Apa apanA kartavya vicArane aura karane me sukhI hooge|
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' ( 153 ) parakA kArya yA akArya usake (parake) hAtha hai (AdhIna hai) usame ApakA kartavya kucha bhI nahI hai| Apa vyartha hI kheda khinna ho rahe hai| Apa moha ke vaza me hokara sasAra me kyo DUbate hai? sasAra me nara kATi ke du kha Apa hI ko sahane paDege, Apake liye aura koI unhe nahI sahegA / jainadharma kA aisA upadeza nahIM hai ki pApa koI kare aura usakA phala bhoo dUsarA / ata mujhe Apake liye bahuta dayA AtI hai, Apa merA yaha upadeza grahaNa kare / merA yaha upadeza Apake liye sukhadAI hai| pra0 40-jJAnI mAtA-pitA se aura kyA kahatA hai ? uttara-maine to yathArtha jinadharma kA svarUpa jAna liyA hai aura Apa usase vimukha ho rahe hai isI kAraNa moha Apako du kha de rahA hai| maine jina dharma ke pratApa se saralatApUrvaka moha ko jIta liyA hai / ise jinadharma kA ho prabhAva jaano| isaliye Apako bhI isakA svarUpa vicAranA kAryakArI hai| dekho | Apa pratyakSa jJAtA-dRSTA AtmA hai aura zarIrAdika paravastu hai / apanA svarUpa apane svabhAvarUpa sahaja ho pariNamatA hai kisIke rakhane se vaha (pariNamana) rukatA nahI hai kintu bholA jIva bhrama rakhatA hai Apa bhrama buddhi choDe aura sva-para kA bhedavijJAna samajhe apanA hita vicAra kara kArya kre| vilakSaNa puruSokI yahI rIti hai ki ve apanA hita hI cAhate hai, ve niSprayojana eka kadama bhI nahI rkhte| pra0 41-jJAnI mAtA-pitA se aura phira kyA kahatA hai? uttara-Apa mujhase jitanA mamatva karege utanA jyAdA dukha hogA, usase kArya kucha bhI banegA nhii| isa jIva ne ananta bAra ananta paryAyo me bhinna-bhinna mAtA-pitA pAye the, ve aba kahA gaye ? isa jIvako anantabAra strI, putra-putrIkA sayoga milA thA ve kahA gaye ? isa jIva ko paryAya-paryAyame aneka bhAI, kuTumba parivArAdi mile the ve saba aba kahA gaye? yaha masArI jIva paryAya buddhi vAlA hai| ise jaisI paryAya milatI hai vaha usI ko apanA svarUpa mAnatA hai aura
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 154 ) usame tanmaya hokara pariNamane lagatA hai / vaha yaha nahI jAnatA hai ki jo paryAya kA svarupa hai vaha vinAzIka hai aura merA svarupa nitya, zAzvata aura avinAzI hai use aisA vicAra hI nahI hotA / isame usa jIva kA dopa nahIM hai yaha to moha kA mahAtmya he jo pratyakSa saccI vastu ko jhUThI dikhA detA hai| jisake moha naSTa ho gayA hai aisA bhedavijJAnI puruSa isa paryAya me apanatva kaise mAne aura vaha kaise ise satya mAne' vaha dUsare dvArA calita kaise ho? kadAcita nahI ho / pra0 42 - jJAnI mAtA-pitA ko samajhAte hue aura kyA kahatA hai ? uttara-aba mujhe yathArtha jJAnabhAva huA hai / mujhe sva-parakA viveka ho gayA hai| aba mujhe Thagane me kauna samartha hai ? maiM anAdikAla se paryAya- paryAya meM ugAtA calA AyA hU~, tatpariNAma svarUpa maine bhavabhava me janma-maraNa ke dukha sahe / isaliye ava Apa acchI taraha jAna leM ki Apake aura hamAre itane dino kA hI sayoga sambandha thA jo aba pUrNa prAya ho gayA / ava Apako AtmakArya karanA ucita hai na ki moha karanA {{ pra0 43 - jJAnI mAtA-pitA ko kyA upadeza detA hai ? uttara -- isaliye aba apane zAsvata nija svarUpa ko samhAle / usame kisI taraha kA kheda nahI hai / hamAre apane hI ghara me amUlya nidhi hai usako samhAlane se janma-janma ke dukha naSTa ho jAte hai / sasAra me janma-maraNa kA jo dukha hai vaha saba apanA svarUpa jAne vinA hai isaliye sabako jJAna hI kI ArAdhanA karanI cAhiye / jJAna svabhAva apanA nija svarUpa hai. usakI prApti se yaha jIva mahA sukhI hotA hai / Apa pratyakSa dekhane-jAnane vAle jJAyaka puruSa zarIra se bhinna aisA apanA svabhAva use chor3akara aura kisase prItikI jAve ? merI sthiti to isa solahave svarga ke kalpavAsI devakI taraha hai jo tamAzA hetu madhyaloka me Ave aura kisI garIba AdamI ke zarIra me praviSTa ho jAve aura usakI-sI kriyA karane lage / vaha kabhI to lakaDI kA gaTThara
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ sira para rakhakara bAjAra me becane jAtA hai aura kabhI miTTI kA tasalA sira para rakha striyo se roTI mAgane lagatA hai, kabhI putrAdika ko khilAne lagatA hai, kabhI dhAna kATane jAtA hai, kabhI rAjAdi baDe adhikAriyo ke pAsa jAkara yAcanA karatA hai ki mahArAjA | mai AjIvikA ke liye bahuta hI dukhI haiM merI pratipAlanA kare, kabhI do paise majadUrI ke lekara dAtI kamara me lagAkara kAma karane ke lie jAtA hai, kabhI rupae do rupaye kI vastu khokara rotA hai hAya / aba maiM kyA karU gA ? mega dhana cora le gae | maiMne dhIre-dhIre dhana ikaTThA kiyA aura use bhI cora le gaye, ava mai apanA samaya kaise vitAUgA? kabhI nagara me bhagadaDa ho to vaha puruSa eka laDake ko apane kAdhe para baiThAtA hai aura eka laDake kI agulI pakaDa letA hai aura strI tathA putrI ko apane Age kara, sUpa, cAlaNI, maTakI, jhADU Adi sAmAna ko eka TokarI me bharakara apane sira para rakhakara, eka do gudaDo kI gaTharI bAdhakara usa TokarI para rakha AdhI rAta ke samaya nagara se bAhara nikalatA hai| use mArga me koI rAhagIra milatA hai, vaha (rAhagIra) usa purupa ko pUchatA hai he bhAI Apa kahA jAte hai? taba vaha uttara detA hai ki isa nagarame zatruo kI senA AI hai isalie mai apanA dhana lekara bhAga rahA hai aura dUsare nagarame jAkara apanA jIvana yApana karU gA ityAdi nAnA prakArakA caritra karatA huA vaha kalpavAsI deva usa garIba ke zarIra me rahate hue bhI apane solahaveM svarga kI vibhUti ko eka kSaNamAtra bhI nahIM bhUlatA hai, vaha apanI vibhUti kA avalokana karatA huA sukhI ho rahA hai / usane garIba puruSa ke veSa me jo nAnA prakAra kI kriyAyeM kI hai-vaha uname thoDAsA bhI ahaMkAra-mamakAra nahIM karatA,vaha solahave svargakI devAganA Adi vibhUti aura deva svarUpa me hI ahakAra-mamakAra karatA hai| usa devakI taraha mai siddha samAna AtmA dravya, mai paryAya me nAnA prakAra kI ceSTA karatA huA bhI apanI mokSa-lakSmIko nahI bhUlatA hai tava mai lokame kisakA bhaya karU?"
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 156 ) pra0 44---jJAnI strI se mamattva kaise chur3AtA hai ? uttara---tatpazcAt samyagdRSTi strIse mamatva chuDAtA hai - "aho| isa zarIrase mamatva choDa tere aura isa zarIra ke itane dino kA hI sayoga sambandha thA so aba pUrNa ho gyaa| aba isa zarIra se terA kucha bhI svArtha nahI sadhegA isaliye tU ava mere se moha choDa aura binA prayojana kheda matakara / yadi terA rakhA huA yaha gIra rahe to rakha, meM to tujhe zekatA nahIM aura yadi terA rakhA yaha gIra na rahe to maiM kyA karU ? yadi tU acchI taraha vicAra kare to tujhe jJAta hogA ki tU bhI AtmA hai aura mai bhI AtmA huuN| strI-purupa kI paryAya to pudgala kA rUpa hai ata paudgalika paryAya se kaisI prIti? yaha jaDa aura AtmA caitanya, Ura-bailakA sA ina dono kA sayoga kaise bane? terI paryAya hai use bhI cacala hI jAna / tU apane hita kA vicAra kyo nahIM karatI ? he strI! maiMne itane dina taka tumhAre sAtha sahavAsa kiyA usase kyA siddhi huI aura ina bhogo se kyA siddhi honI hai| vyartha hI bhogo se ma AtmA ko sasAra cakra me ghumAte hai / bhoga karate samaya hama mohavaza hokara yaha nahIM jAnate ki mRtyu AvegI aura tatpazcAt tIna lokakI sampadA bhI mithyA ho jAtI hai isaliye tujhe hamArI paryAya ke liye kheda khinna honA ucita nahIM hai / yadi tU hamArI priya strI hai to hame dharma kA upadeza de yahI terA yAvRtya karanA hai| aba hamArI deha nahIM rahegI, Ayu tuccha raha gaI hai isaliye tU moha kara AtmA ko sasAra me kyo DubotI hai| yaha manuSya-janma durlabha hai / yadi tU matalava hI ke liye hamArI sAthina hai to tU terI jAne / hama tumhAre DigAne se Digege nhii| hamane tujhe dayA kara upadeza diyA hai / tU mAnanA cAhe to mAna, nahIM mAne to terA jaisA honahAra hogA vaisA hogA / hamArA aba tumase kucha bhI matalaba nahI hai isaliye aba hamase mamatva mata kara / he priye / pariNAmo ko zAnta rakha, Akula mata ho / yaha AMkulatA hI sasAra kA bIja hai| isa prakAra strI ko samajhAkara samyagdRSTi use vidA karatA hai|
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 157 ) pra0 45-vaha kuTamba parivAra ke anya vyaktiyo ko lAkara unhe kyA sambodhita karatA hai ? uttara-"aho kuTumbIgaNa | aba isa zarIra kI Ayu tuccha rahI hai| ava hamArA paraloka najadIka hai isaliye hama Apako kahate hai ki Apa hamase kisI bAta kA rAga na kre| Apake aura hamAre cAra dina kA sayoga thA koI tallInatA to thI nahIM / jaise sarAya me alaga alaga sthAno ke rAhI do rAta Thahare aura phira bichur3ate samaya ve dukhI ho | isame kauna sA sayAnApana hai| isa prakAra hame biTate samaya du kha nahIM hai kintu Apa sabase hamArA kSamAbhAva hai| Apa saba AnandamayI hai| yadi ApakI Ayu vAkI hai to Apa dharma sahita va rAga rahita hokara raho / anukrama se Apa sabakI hamArI sI sthiti honI hai| isa saMsAra kA aisA caritra jAnakara aisA vudhajana kauna hai jo isase prIti kre| kuTumba-parivAra vAlo ko isa prakAra samajhAkara samyagdRSTi unhe sIkha detA hai / pra0 46-vaha apane putro ko bulAkara kyA samajhAtA hai ? uttara-aho / putro | Apa saba buddhimAna hai, hamase kisI prakAra kA moha nahIM kre| jinezvara deva ke dharma kA bhalI prakAra pAlana kre| Apako dharma hI sukhakArI hogaa| koI vyakti mAtA-pitA ko sukhakA mAnatA hai yaha mohakA hI mAhAtmya hai / vastuta koI kisI kA kartA nhiiN| koI kisI kA bhoktA nahIM hai saba padArtha apane-apane svabhAva ke kartA-bhoktA hai isaliye aba hama Apako puna samajhAte hai ki yadi Apa vyavahArata hamArI AjJA mAnate hai to hama jaise kahe vaise kare / "sacce deva, dharma, guru kI dRDha pratIti karo, sAmiyo se mitratA karo, parAzrayakI zraddhA choDo, dAna, zIla tapa sayama se anurAga kage, sva-para bhedavijJAna kA upAya karo aura sasArI purupo ke sasarga ko choddo| yaha jIva sasAra me sarAgI jIvo kI sagati se anAdikAla se hI dukha pAtA hai isaliye unakI sagati avazya choDanI caahie| dharmAtmA puruSo kI sagati isa loka aura paraloka dono me
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 158 ) mahAsukhadAI hai| isa loka me to nirAkulatArUpI sukha kI aura yaza kI prApti hotI hai aura paraloka me vaha svargAdika kA sukha pAkara mokSa me zivaramaNI kA bharttA hotA hai aura vahA~ pUrNa nirAkula, atIndriya, anupama bAdhArahita, zAzvata avinAzI sukha bhogatA hai| isalie he putro! yadi tumhe hamAre vacano kI satyatA pratIta ho to karo aura yadi hamAre vacana jhUThe lage aura iname tumhArA ahita hotA dikhe to hamAre vacana agIkAra mata kro| hamArA tumase koI prayojana nahIM kintu tumhe dayA buddhi se hI yaha upadeza diyA hai isaliye ise mAno to ThIka aura na mAno to tuma apanI jAno / " pra0 47-samyagdRSTi phira kyA karatA hai ? ' uttara-(1) tatpazcAt samyakdRSTi purupa apanI Ayu thoDI jAnakara dAna, puNya, jo kucha use karanA hotA hai, svaya karatA hai| (2) tadanantara use jina puruSo se parAmarza karanA hotA hai unase kara vaha ni zalya ho jAtA hai aura sAsArika kAryoM se sambandhita jo strI-purupa hai unako vidAkara detA hai aura dhArmika kAryoM se sambandhita purupo ko apane pAsa bulAtA hai aura jaba vaha apanI Ayu kA anta ati nikaTa samajhatA hai taba vaha AjIvana sarva prakAra ke parigraha aura cAge prakArake AhArakA tyAga karatA hai aura samasta parigrahakA bhAra putro ko saupakara svaya vizeSa rUpa se ni zalya-vItarAgI ho jAtA hai| apanIAyu ke anta ke sambandha me sandeha hone para do-cAra ghaDI, prahara, dina Adi kI maryAdApUrvaka tyAga karatA hai| pra0 48-samyagdRSTi aura phira kyA karatA hai ? uttara-tatpazcAt vaha cArapAI se utarakara jamIna para siha kI taraha nirbhaya hokara baiThatA hai jaise zatruo ko jItane ke liye subhaTa udyamI hokara raNa-bhUmi me praviSTa hotA hai / isa sthiti me samyagdRSTi ke azamAtra AkulatA bhI utpanna nahIM hotii| pra0 46-samyagdRSTi ke kisakI icchA hotI hai ? uttara-usa guddhopayogI samyagdRSTi puruSa ke mokSalakSmI kA pANi
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 156 ) grahaNa karane kI tIvra icchA rahatI hai ki abhI mokSa me jAU / usake hRdaya para mokSalakSmI kA AkAra aGkita rahatA hai aura isa kAraNa vaha kicit bhI rAga pariNati nahIM hone detA hai aura isa prakAra vicAra karatA hai "rAga pariNati ne mere svabhAva me thoDA sA bhI praveza kiyA to mujhe varaNa karane ko uddhata mokSalakSmI lauTa jAyegI,isalie mai rAga pariNati ko dUra se choDatA huuN|" vaha aisA vicAra karatA huA apanA kAla pUrNa karatA hai usake pariNAmA me nirAkula Anandarasa rahatA hai, vaha gAntirasa se atyanta tRpta rahatA hai| usake Atmika sukha ke atirikta kisI vastu kI prApti kI icchA nahIM hai| use kevala atIndriya sukha kI vaoNchA hai aura usI ko bhoganA cAhatA hai isa prakAra vaha svAdhIna aura sukhI ho rahA hai| use yadyapi sAdharmiyo kA sayoga sulabha hai to bhI use unakA sayoga parAdhIna hone se AkulatAdAyI hI lagatA hai aura vaha yaha jAnatA hai ki nizcayata inakA sayoga sukha kA kAraNa nahI hai| sukha kA kAraNa eka merA zuddhopayoga hI hai jo mere pAsa hI hai ata merA sukha mere AdhIna hai| samyagdRSTi isa prakAra Anandamayo huA zAnta pariNAmo se yukta samAdhimaraNa karatA hai| pra0 50-Apane isa samAdhikaraNa me prazna kyo DAle hai ? uttara-svaya aura dUsare pAtra bhavya jIvo ko samajhane-samajhAne me kaThinatA na ho--isa vicAra se prazna DAlakara isa samAdhimaraNa kI praznottarI banA dI hai| eka kSaNa bhI jI, svabhAva sanmukha jI / tU svaya bhagavAna hai, bhagavAna banakara jI // 1 // azubha karma ke udaya se, jinavANI na suhAya / kai Ughe, ke laDa marai, ke uTha ghara ko jAye // 2 // bhAgya hIna ko na mile, bhalI vastu kA yoga / dAkha pake jaba kAga ke hota kanTha me roga // 3 //
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 160 ) chaThavA~ adhikAra zrI nemicandra siddhAnta deva racita dravya saMgraha pra0 1-dravya sagraha me kitanI gAthAyeM hai, aura kitane adhikAra uttara--aTThAvana gAthAye hai| aura aTThAvana gAthAo ko tIna adhikAra me baoNTA gayA hai| pra0 2-prathama adhikAra me kyA batAyA hai ? uttara-prathama adhikAra me 27 gAthAye hai aura sattAIsa gAthAo me chaha dravya, pA~ca astikAya kA pratipAdana karane vAlA prathama adhikAra hai| pra0 3-dUsare adhikAra me kyA batAyA hai ? uttara-dUsare adhikAra me 11 gAthAye hai ora gyAraha gAthAo me sAta tattva aura nava padArtha kA pratipAdana karane vAlA dUsarA adhikAra hai| pra04 - tosa re adhikAra me kyA batAyA hai ? uttara-tIsare adhikAra me 20 gAthAye hai aura bIsa gAthAo me mokSamArga kA pratipAdana karane vAlA tIsarA adhikAra hai| jIvamajIvaM dravva jiNavaravasaheNa jeNa Niddicha / devidavida vade ta savvadA sirasA // 1 // artha -(jeNa jiNavaravasaheNa)jina, jinavara aura jinavara vRSabha bhagavAna ne (jIvamajIva dravva) jIva aura ajIva dravya kA (NiddiTTha) varNana kiyA hai| (devidavidavada) bhavanavAsI deva ke 40, vyantara deva ke 32, kalpavAsI deva ke 24, jyotiSI deva ke sUrya aura candramA, manuSya se cakravartI tathA tiryaca se siha, isa prakAra devendro ke samUha se vandanIya (ta) una prathama tIrthakara RSabhadeva ko mai (savvadA) sadA (sirasA) nata. mastaka hokara (vade) vandanA karatA hU~ // 1 // manaSya se cakravata prathama tIrthakara karatA hU~ // 1 //
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 161 ) bhAvArtha -pra0 5-jina kise kahate haiM aura jina meM kauna-kauna __ Ate hai ? uttara-nija raddhAtma dravya ke Azraya se mithyAtva rAga-dveSAdi ko jItane vAlI nirmala pariNati jisane pragaTa kI hai vahI jaina hai| mithyAtva ke nAzapUrvaka jitane aza me jo rAgAdi kA nAza karatA hai utane aza me vaha jaina hai| vAstava me jainatva kA prArambha nizcaya samyagdarzana se hI hotA hai, jo caturtha guNasthAna me pragaTa hotA hai| (3) asaMyata samyagdRSTi, dezavirata zrAvaka aura bhAvaliMgI muni jina me Ate haiN| pra0 6-jinavara kise kahate haiM aura jinavara me vizeSarupa se kauna Ate haiM ? uttara-jo jino me zreSTha hote hai ve jinavara hai aura vizeSa rUpa se zrI gaNadhara deva jinavara me Ate hai| pra0 7-jinavaravRSabha kise kahate haiM aura jinavaravRSabha me kauna-kauna Ate hai / tathA grantha kartA ne vizeSa rupa se maMgalAcaraNa me kisako yAda kiyA hai ? uttara-(1) jo jinavaro me bhI zreSTha hote hai ve jinavaravRSabha hai| (2) pratyeka tIrthakara bhagavAna jinavara vRSabha me A jAte hai / (3) yahA . grayakartA ne maMgalAcaraNa meM prathama tIrtha kara Rpabhadeva ko yAda kiyA pra0 8-jina-jinavara-jinavara vRSabho ne kisakA varNana kiyA hai ? uttara-jIva aura ajIva dravyo kA varNana kiyA hai| pra0 6-vizva kise kahate hai ? uttara-saMkhyA apekSA ananta dravya aura jAti apekSA chaha dravyo ke samUha ko vizva kahate hai|
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 162 ) pra0 10 - vizva ko jAnane ke kitane lAbha hai ? uttara--aneka lAbha hai, parantu mukhya sAta lAbha hai / pra0 11 - sukhya sAta lAbha kauna-kauna se haiM aura inakA spaSTIkaraNa kahA~ dekhe ? uttara - jaina siddhAnta praveza ratnamAlA bhAga tIsare me vizva ke pATha me sAta lAbha ke nAma aura spaSTIkaraNa dekhe / pra0 12 - dravya kise kahate hai ? uttara - guNo ke samUha ko dravya kahate haiM / pra0 13 - dravya ko jAnane ke kitane lAbha hai ? uttara - aneka lAbha hai, parantu mukhya sAta lAbha hai / pra0 14 - dravya ko jAnane ke mukhya sAta lAbha kauna-kauna se haiM aura inakA spaSTIkaraNa kahA~ dekhe ? uttara - jaina siddhAnta praveza ratnamAlA bhAga tIsare me dravya ke pATha me sAta lAbha ke nAma aura spaSTIkaraNa dekhe / pra0 15 - guNa kise kahate hai ? uttara - jo dravya ke sampUrNa bhAga aura usakI samasta avasthAoM me me rahatA hai usako guNa kahate hai / pra0 16 - guNa ko jAnane ke kitane lAbha hai ? uttara-aneka lAbha hai, parantu mukhya chaha lAbha hai | pra0 17 - guNa jAnane ke mukhya chaha lAbha kauna-kauna se hai aura inakA spaSTIkaraNa kahA~ dekheM ? uttara - jaina siddhAnta praveza ratnamAlA bhAga pahile me guNa ke pATha me chaha lAbho ke nAma aura spaSTIkaraNa dekhe / pra0 18 dravya kitane haiM ? uttara- do dravya hai, jIvadravya aura ajIvadravya /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 163 ) pra0 16 - jIva dravya kise kahate hai aura jIva dravya kitane hai ? uttara -- jisame sahaja zuddha caitanyapanA pAyA jAve ve jIvadravya hai aura ve jIvadravya nigoda se lagAkara siddha bhagavAna taka ananta hai / pra0 20 - ajIva dravya kise kahate hai aura ajIvadravya kitane hai ? uttara- jiname jJAnadarzana na pAyA jAve use ajIvadravya kahate hai aura ajIvadravya jAti apekSA pAca hai aura sakhyA apekSA pudgala anantAnanta, dharma-adharma - AkAza ekeka aura lokapramANa asakhyAta kAladravya, anantAnanta hai / pra0 21 - jIva dravya aura jIva tattva me kyA antara hai ? uttara - ( 1 ) jIvadravya meM nigoda se lagAkara siddha bhagavAna taka saba jIva A gaye / aura jIvatatva me jisame merA jJAna darzana pAyA jAve, vaha eka hI jIva AtA hai / pra0 22 - jIva tattva kise kahate hai ? uttara- jisame nija sahaja zuddha caitanyapanA pAyA jAve - vaha jIva tattva hai / pra0 23 - ajIva tattva kise kahate hai aura ajIva tattva me kaunakauna Ate hai ? uttara- (1) jiname merA jJAna- darzana na pAyA jAve ve ajIvatatva hai / mujha nija AtmA ke alAvA vizva ke ananta jIva, anantAnanta pudgala dharma-adharma - AkAza ekeka aura loka pramANa asakhyAta kAla dravya, ye saba ajIva tatva me Ate hai / pra0 24 - jIva dravya aura jIva tattva me kyA antara hai ? uttara - jIvadravya me vizva ke saba jIva A gaye aura jIvatattva me eka mAtra apanA jIva hI AtA hai / pra0 25 - ajIva dravya aura ajIva tattva me kyA antara hai ? uttara- ajIva tattva me anantAnanta pudgala, dharma-adharma - AkAza '
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 164 ) ekeka aura loka pramANa asarayAta kAla dravya Ate hai aura ajIva tatva me ina saba dravyo ke sAtha mujha nija AtmA ke alAvA vizva ke samasta jIva dravya bhI A jAte hai| pra0 26-jIva tatva aura ajIva tatva prayojanabhUta kisa prakAra uttara-[1] nija jIvatattva ekamAna Azraya karane yogya prayojanabhUta tattva hai [2] ajIvatatva ekamAtra jAnane yogya prayojanabhUna tattva hai| pra0 27-nija jIvatatva kA Azraya lene se aura ajIvatattva ko jAnane yogya mAnane se kyA lAbha hotA hai ? uttara-duHkha kA abhAva aura sukha kI prApti hotI hai arthAta Azrava-bandha kA bhAganA prArambha ho jAtA hai, mavara-nirjarAkI prApti hokara krama se mokSa kI prApti ho jAtI hai| pra0 28-pratyeka jIva kI sattA kitanI-kitanI hai ? uttara-astitvAdi ananta sAmAnya guNa aura jJAna-darzanAdi ananta vizeSa guNa / eka vyajana paryAya aura ananta arya paryAya sahita eka jIva kI sattA hai / isI prakAra pratyeka jIva kI sattA jaannaa| pra0 26-pratyeka pudgala kI sattA kitanI-kitanI hai ? / uttara-astitvAdi ananta sAmAnya guNa aura sparza-rasa-gandhavarNAdi ananta viNepa guNa / eka vyajana paryAya aura ananta artha payoya sahita eka paramANu kI sattA hai| isI prakAra pratyeka paramANu kI sattA jaannaa| pra0 30-dharma dravya kI sattA kitanI hai ? uttara-astitvAdi ananta sAmAnya guNa aura gati hetutvAdi ananta vizeSa guNa / eka svabhAva vyajana paryAya aura ananta svabhAva artha paryAya sahita dharma dravya kI sattA hai|
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 165 ) pra0 31-adharma dravya kI sattA kitanI hai ? uttara-astitvAdi ananta sAmAnya guNa aura sthiti hetutvAdi - anata vizeSa guNa / eka svabhAva vyajana paryAya aura ananta svabhAva - artha paryAya sahita adharma dravya kI sattA hai| pra0 32-akAza dravya kI sattA kitanI hai ? uttara-astitvAdi ananta sAmAnya guNa aura avagAhana hetutvAdi - ananta vizeSa guNa / eka svabhAva vyajana paryAya aura ananta svabhAva 5 artha paryAya sahita AkAzadravya kI sattA hai| pra0 33-pratyeka kAlANu kI sattA kitanI-kitanI hai ? uttara-astitvAdi ananta sAmAnya guNa aura sthiti hetutvAdi ananta vizeSa guNa / eka svabhAva vyajana paryAya aura ananta svabhAva meM artha paryAya sahita eka kAlANu kI sattA hai / isI prakAra pratyeka - kAlANu kI sattA jaannaa| pra0 34-jIva duHkhI kyo hai ? : uttara-(1) jIva-ajIva kA yathArtha jJAna na hone se hI saMsArI - mithyASTiyo ko sva-para kA viveka nahI ho pAtA hai| (2) sva- para kA viveka nA hone se ve Atma svarupa kI prApti se vacita rahane , ke kAraNa hI duHkhI hai| pra0 35-dukha dUra karane ke liye saMsArI jIvo ko kyA karanA cAhiye ? ___ uttara-unhe sva- para yathArtha viveka pragaTa karane ke liye jIva. ___ ajIva kA yathArtha jJAna karanA caahiye| hugA F TITE RE-- iss - (EFORESTHAinamaskArapyA hama para (9) kA kA lattarI nijasuddha (AtmA kipiArAdhI bhaudhAnamaskAra hai aura 1 bhAva svamaskArahI jijendrIbhagavAsa kI nizcayIstuti, nadanIprabhAsasa) namaskAra hai| IMSHETRIF
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 166 ) ? pra0 37 - namaskAra kitane hai uttara - pAca hai - ( 1 ) zakti rupa namaskAra, (2) ekadeza bhAva namaskAra, (3) dravya namaskAra, (4) jaDa namaskAra, (5) pUrNa bhAva namaskAra / pra0 38- ina pAMca namaskAra ko thoDe meM samajhAiye ? uttara- (1) zakti rupa namaskAra ke Azraya se hI ekadeza bhAva namaskAra pragaTa hotA hai / (2) eka dega bhAva namaskAra ke sAtha apanI-apanI bhUmikA anusAra sAdhaka dharmI jIva ko jo rAga hotA hai vaha dravya namaskAra puNya vadha kA kAraNa hai / ( 3 ) dravya namaskAra ke sAtha zarIrAdi kI kriyAoM ko jaDa namaskAra vyavahAra kA vyavahAra kahA jAtA hai / ( 4 ) zakti rupa namaskAra kA paripUrNa Azraya lene se namaskAra kA phala pUrNa bhAva namaskAra pragaTa hotA hai / pra0 36 - dravya namaskAra kauna se guNa sthAna taka hotA hai ? uttara - cauthe guNa sthAna se lekara chaTTo guNa sthAna taka hotA hai| pra0 40 - jinendra bhagavAna ko kauna namaskAra kara sakatA hai| ? uttara - sAdhaka dharmI jIva hI namaskAra kara sakatA hai| ajJAnI mithyAdRSTi bhagavAna ko namaskAra nahI kara sakatA hai, kyo ki ajJAnI ko bhAva namaskAra kI prApti nahI hai // 1 // jIvadravya ke nau adhikAra jIvo uvogamo amUtti kattA sadeha pariNAmo / bhoktA sasAratyo siddho so vissasoDDhagaI || 2 || artha - isa gAthA me jIva ke nau adhikAro ke nAma diye gaye hai / vaha jIva (1) prANo se jItA hai, (2) upayogamaya hai, (3) amUrti hai, (4) kartA hai, (5) bhoktA hai, (6) svadeha parimANa hai, (7) sasArI hai, (8) siddha hai, (6) svabhAva se urdhvagamana karane vAlA haiM // 2 //
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 167 ) pra0 41-ina nau adhikAro kA marma jAnane ke liye kyA jAnanA Avazyaka hai ? uttara-naya sambandhI jJAna kA honA Avazyaka hai, kyoki naya jJAna huye binA nava adhikAro kA marma samajha me nahI AsakatA hai| pra0 42-pramANa jJAna kise kahate hai ? uttara- pratyeka vastu sAmAnya-vizepAtmaka hotI hai isI vastu ke sacce jJAna ko pramANa kahate hai| pra0 43-naya kise kahate hai ? uttara--pramANa dvArA nizcita huI ananta dharmAtmaka vastu ke eka-eka aga kA jJAna mukhyarupa se karAye use naya kahate hai / pra. 44 naya kA tAtparya kyA hai ? uttara-vastu ananta dharmAtmaka hai| vastu me kisI dharma kI mukhyatA karake avirodha rupa se sAdhya padArtha ko jAnanA hI naya kA tAtparya hai| pra0 45-naya kisako hote hai aura kisako nahI hote hai| uttara-sAdhaka samyagdRSTi ko naya hote hai mithyApTi ko naya nahI hote hai| pra0 46-samyagyadRSTi ko hI naya kyo hote hai ? uttara-samyagdRSTi ke samyaka zrutajJAna pramANa pragaTa hone se usake naya hote hai| pra0 47-mithyAdRSTi ko naya kyo nahIM hote hai ? uttara-mithyAdRSTi kA zrutajJAna mithyA hone se usake naya nahI hote hai| pra0 48-kyA pahale vyavahAra naya hotA hai ? uttara-nahI hotA hai, kyoki "nirapekSA nayA mithyA.-sApekSA
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 168 ) vastu te'rthakRtaH / " nizcayanaya ko apekSA hI vyavahAranaya hotA hai / kevala vyavahAra pakSa hI mokSa mArga meM nahI hai / pa0 49 - jina bhagavantoM kI vANI kI paddhati kyA hai ? uttara - do nayo ke Azraya se sarvasva kahane kI paddhati hai / pra0 50-naya ke kitane bheda hai ? uttara- do bheda hai, nizcayanaya aura vyavahAranaya / pra0 51 - nizcaya vyavahAra kA lakSaNa kyA hai ? uttara- (1) yathArtha kA nAma nizcaya haiM / (2) upacAra kA nAma vyavahAra hai / pra0 52 yathArtha kA nAma nizcaya aura upacAra kA nAma vyavahAra ko kisa-kisa prakAra jAnanA cAhiye ? uttara- (1) jahA~ akhaNDa trikAlI jJAyaka svabhAva ko yathArtha kA nAma nizcaya kahA ho, vahA~ usakI apekSA nirmala paryAya ko upacAra kA nAma vyavahAra kahA jAtA hai / ( 2 ) jahAM nirmala zuddha pariNati ko yathArtha kA nAma nizcaya kahA ho, vahA~ usakI apekSA bhUmikA anusAra zubhabhAvo ko upacAra kA nAma vyavahAra kahA jAtA hai / (3) jahA~ jIva ke vikArI bhAvo ko yathArtha kA nAma nizcaya kahA ho, vahA~ usakI apekSA dravyakarma-nokarma ko upacAra kA nAma vyavahAra kahA jAtA hai / pra0 53 akhaNDa trikAlI jJAyaka ko yathArtha kA nAma nizcaya kyoM kahA hai ? uttara - eka mAtra Azraya karane yogya kI apekSA se akhaNDa trikAlI jJAyaka svabhAva ko yathArtha kA nAma nizcaya kahA hai| kyoki isI ke Azraya se hI dharma kI prApti vRddhi aura pUrNatA hotI hai / pra0 54 nirmala zuddha pariNati ko yathArtha kA nAma nizcaya kyoM kahA hai uttara - pragaTa karane yogya kI apekSA se nirmala zuddha pariNati ko ?
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 169 ) yathArtha kA nAma nizcaya kahA hai| pra0 55-jIva ke vikArI bhAvo ko yathArtha kA nAma nizcaya kyoM kahA hai? uttara-payArya me doSa apane aparAdha se hai / dravyakarma-nokarma ke kAraNa nahI hai / isakA jJAna karAne ke liye vikArI bhAvo ko yathArtha kA nAma nizcaya kahA hai| pra0 56-nirmala zuddha pariNati ko upacAra kA nAma vyavahAra kyo kahA hai ? uttara-anAdi ananta nA hone kI apekSA se tathA Azraya karane yogya nA hone kI apekSA se nirmana zuddha pariNati ko upacAra kA nAma vyavahAra kahA hai| pra0 57-bhUmikA anusAra zubha bhAvo ko upacAra kA nAma vyavahAra kyoM kahA hai ? uttara-mokSa mArga me zuddha aza ke sAtha kisa-kisa prakAra kA rAga hotA hai aura kisa-kisa prakAra kA rAga nahIM hotA hai| yaha jJAna karAne ke liye bhUmikA anusAra zubhabhAvo ko upacAra kA nAma vyavahAra kahA hai| pra0 58-dravyakarma nokarma ko upacAra kA nAma vyavahAra kyoM kahA hai ? uttara-jaba-jaba paryAya ne vibhAva bhAva utpanna hote hai, taba-tava dravyakarma-nokarma kA nimitta hotA hai-isa apekSA dravyakarma-nokarma ko upacAra kA nAma vyavahAra kahA hai| pra0 56-nizcayanaya kise kahate hai ? uttara-vastu ke kisI asalI (mUla) aMza ko grahaNa karane vAle jJAna ko nizcayanaya kahate haiM / jaise-miTTI ke ghar3e ko miTTI kA ghar3A khnaa| / 5 fh- 15 p
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 170 ) pra0 60 - vyavahAranaya kisako kahate hai ? uttara - kimI nimitta kAraNa se eka padArtha ko dUsare padArtha rUpa jAnane vAle jJAna ko vyavahAranaya kahate hai ko ghI rahane ke nimitta se ghI kA ghaDA kahanA / / jaise- miTTI ke ghaDe pra0 61 - vyavahAranaya ke kitane bheda hai ? uttara-- do bheda hai-- sadbhUta vyavahAranaya aura asadbhUta vyavahAranaya | pra. 62 - sadbhUta vyavahAranaya kisako kahate hai ? uttara - jo eka padArtha me guNa-guNI ko bheda rupa grahaNa kare - use sadbhUta vyavahAranaya kahate hai / pra 0 63 - sadbhUta vyavahAranaya ke kitane bheda hai ? uttara- do bheda hai| upacarita sadbhuta vyavahAranaya aura anupacarita madbhuta vyavahAranaya / pra 0 64 - upacarita sadbhUta vyavahAranaya kise kahate hai ? uttara- jo upAdhi sahita guNa-guNI ko bhedarupa se grahaNa kare - use upacarita madbhUta vyavahAranaya kahate hai / jaise sasArI jIva ke matijJAnAdi paryAya aura nara-nArakAdi paryAye / ? pra0 65 - anupacarita sadbhUta vyavahAranaya kise kahate hai uttara- jo naya nirupAdhika guNa guNI ko bheda rupa grahaNa kare - use anupacarita sadbhuta vyavahAranaya kahate hai / jaise jIva ke kevalajJAnakevaladarzana / pra. 66 - asadbhUta vyavahAranaya kise kahate hai ? uttara - jo mile huye bhinna padArthoM ko abhedarUpa se kathana kare - use asadbhuta vyavahAranaya kahate hai / jaise yaha zarIra merA hai / pra0 67 - asadbhUta vyavahAranaya ke kitane bheda hai' uttara--do bheda hai / upacarita asadbhUta vyavahAranaya aura ?
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ( 171 ) anupacarita asadbhUta vyavahAranaya / pra0 68-upacarita asadbhUta vyavahAranaya kise kahate hai ? uttara-atyanta bhinna padArthoM ko jo abhedarupa se grahaNa kare-use upacarita asadbhuta vyavahAranaya kahate hai| jaise-jIva ke mhl-ghoddaavstraadi| pra0 69-anupacarita asadbhUta vyavahAranaya kise kahate hai ? uttara-jo naya sayoga sambandha se yukta do padArtho ke sambandha ko viSaya banAve-use anupacarita asadbhata vyavahAranaya kahate hai| jaise-jIva kA garIra, jIva kA karma khnaa|| pra0.70-cAra prakAra kA adhyAtma vyavahAra kisa prakAra hai ? uttara-(1) upacarita asadbhUta vyavahAranaya - sAdhaka aisA jAnatA hai ki merI paryAya me vikAra hotA hai| usame jo vyakta buddhi pUrvaka rAga pragaTa khyAla me liyA jA sakatA hai-aise rAga ko AtmA kA kahanA / (2) anupacarita prasadbhUta vyavahAranaya -jisa samaya buddhi pUrvaka rAga hai, usI samaya apane khyAla me na A sake-aisA abuddhi pUrvaka rAga bhI hai-use jAnanA / (3) upacarita sadbhUta vyavahAranaya --jJAna para ko jAnatA hai athavA jJAna me rAga jJAta hone se "rAga kA jJAna hai"-aisA kahanA / athavA jJAtA svabhAva ke bhAna pUrvaka jJAnI "vikAra ko bhI jAnatA hai" aisA kahanA / (4) anupacarita sadabhUta vyavahAranaya -jJAna aura AtmA ityAdi guNaguNI kA bheda krnaa| pra0 71-cAra prakAra ke Agama aura adhyAtma ke nayo kI jAnakArI Avazyaka kyo hai ? uttara-kisaH apekSA kyA bAta batalAI jA rahI hai . jAnakArI hone ke liye| -
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ (172 ) pra072-jaina zAstro ke artha karane kI paddhati ke kitane prazna uttara-caudaha prazna hai| ve prazna 73 se lekara 86 taka ke anusAra hai| pra0 73-ubhayAbhAsI ke dono nayoM kA grahaNa bhI mithyA batalA diyA to vaha dono nayoM ko kisa prakAra samajhe? / uttara-nizcayanaya se jo nirupaNa kiyA ho use satyArtha mAnakara usakA zraddhAna agIkAra karanA aura vyavahAranaya se jo nirupaNa kiyA ho use asatyArtha mAnakara usakA zraddhAna choDanA / pra0 74-vyavahAranaya kA tyAga karake nizcayanaya ko aMgIkAra karane kA Adeza kahI bhagavAna amRta candrAcArya ne diyA hai ? uttara-hA~ diyA hai| (1) samayasAra kalaza 173 me Adeza diyA hai ki "sarva hI hisAdi va ahisAdi me jo adhyavasAya hai-so samasta hI choDanA-aisA jina devo ne kahA hai / (2) amRta candrAcArya kahate hai ki isaliye mai aisA mAnatA hU~ ki jo parAzrita vyavahAra hai so sarva hI chuDAyA hai| (3) to phira santa puruSa eka parama trikAlI jJAyaka nizcaya hI ko agIkAra karake zuddha jJAnaghana rupa nija mahimA me sthiti kyo nahIM karate ? aisA kahakara AcArya bhagavAna ne kheda pragaTa kiyA hai| pra0 75-nizcayanaya ko agIkAra karane aura vyavahAranaya ke tyAga ke viSaya me bhagavAna kunda-kunda AcArya ne mokSa prAbhUta gAthA 31 me kyA kahA hai ? uttara-jo vyavahAra kI zraddhA choDakara nizcaya kI zraddhA karatA vaha yogI apane Atma kArya me jAgatA hai tathA jo vyavahAra meM jAgatAhara ho vaha apane kArya meMAsotA hai,isaliyAvahAsnaye-kAnaddhAna choDakara nizcaya kA zradvAna karanA yogya hai| IF T HEIR
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 173) pra0 76-vyavahAranaya kA zraddhAna choDakara nizcayanaya kA zraddhAna karanA kyo yogya hai ? uttara-(1) vyavahAranaya [a] svadravya-paradravya ko, [A] svadravya ke bhAvo ko-paradravya ke bhAvo ko, [i] tathA kAraNa-kAryAdi ko, kisI ko kisI meM milAkara nirupaNa karatA hai / so aise hI zraddhAna se mithyAtva hotA hai isaliye usakA tyAga karanA cAhiye / (2) aura nizcayanaya unhI ko yathAvata nirupaNa karatA hai tathA kisI ko kisI me nahI milatA hai| aise hI zradvAna se samyaktva hotA hai isaliye usakA zradvAna karanA cAhiye / pra0 77-Apa kahate ho ki vyavahAranaya ke zraddhAna se mithyAtva hotA hai isaliye usakA tyAga karanA aura nizcayanaya ke zraddhAna se samyaktva hotA hai isalie usakA zraddhAna karanA / parantu jina mArga me dono nayo kA grahaNa karanA kahA hai| usakA kAraNa kyA hai ? ___ uttara-(1) jinamArga me kahI to nizcayanaya kI mukhyatA ke liye vyAkhyAna hai, use to "satyArtha aise hI hai"-aisA jnnaa| (2) tathA kahI vyavahAranaya kI mukhyatA ke liye vyAkhyAna hai, use "aise hai-nahIM, nimittAdi kI apekSA upacAra kiyA hai"-aisA jaannaa| isa prakAra jAnane kA nAma hI dono nayo kA grahaNa hai| pra0 78-kucha manISI aisA kahate hai ki "aise bhI hai aura aise bhI hai" isa prakAra dono nayo kA grahaNa karanA cAhiye / kyA una mahAnubhAvo kA aisA kahanA galata hai ? / uttara-hA~, bilkula galata hai, kyoki unhe jinendra bhagavAna kI AjJA kA patA nahI hai tathA dono nayo ko samAna satyArtha jAnakara "aise bhI hai aura aise bhI hai" isa prakAra bhramarupa pravartana se to dono nayo kA grahaNa karanA nahI kahA hai / pra0 76-vyavahAranaya asatyArtha hai, to usakA upadeza jina mArga
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ I ( 174 ) me kisaliye diyA ? eka mAtra nizcayanaya hIM kA nirupaNa karanA thA / uttara - aisA hI tarka samayasAra me kiyA hai - vahA~ uttara diyA diyA hai - jisa prakAra mleccha ko mleccha bhASA vinA artha grahaNa karAne me koI samartha nahI hai, usI prakAra vyavahAra ke binA (sasAra me sasArI bhASA ke binA) paramArtha kA upadeza agavaya hai / isaliye vyavahAra kA upadeza hai / isa prakAra nizcaya kA jJAna karAne ke liye vyavahAra dvArA upadeza dete hai, usakA vipaya bhI hai, parantu vaha agIkAra karane yogya nahI hai / pra vyavahAra binA nizcaya kA upadeza kaise nahI hotA hai isake pahale prakAra ko samajhAiye ? uttara - nizcaya se AtmA para dravyo se bhinna svAbhAvo se abhinna siddha vastu hai / use jo nahI pahacAnate, unase isI prakAra kahate rahe taba to ve samajha nahI pAye / isIliye unako vyavahAranaya se zarIrAdika para dravyo kI sApekSatA dvArA nara-nAraka- pRthvI kAyAdirupa jIva ke vizeSa kiye, taba manuSya jIva hai, nArakI jIva hai / ityAdi prakAra sahita unhe jIva kI pahacAna huI / isa prakAra vyavahAra vinA ( zarIra ke sayoga binA) nizcaya ke ( AtmA ke ) upadeza kA na honA jAnanA / pra0 81 prazna 80 me vyavahAranaya se zarIrAdika sahita jIva kI pahacAna karAI - taba aise vyavahAranaya ko kaise aMgIkAra nahI karanA cAhie ? so samajhAiye | uttara-vyavahAranaya se nara-nAraka Adi paryAya hI ko jIva kahA- so paryAya hI ko jIva nahI mAna lenA / vartamAna paryAya to jIva- pudgala ke sayoga rUpa hai / vahA~ nizcaya se jIva dravya bhinna usa hI ko jIva mAnanA / jIva ke sayoga se zarIrAdika ko bhI upacAra se jIva kahA- so kathana mAtra hI hai / paramArtha se zarIrAdika
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 175 ) jIva hote nahI / aisA hI zradvAna krnaa| isa prakAra vyavahAranaya (zarIrAdika vAlA jIva hai) agIkAra karane yogya nahIM hai| pra0 82-vyavahAra binA (bheda binA) nizcaya kA (abheda AtmA kA) upadeza kaise nahI hotA? isake dUsare prakAra ko smjhaaiye| uttara-nizcaya se AtmA abheda vastu hai| use jo nahI pahacAnate, unase isI prakAra kahate rahe-to ve samajha nahI pAye / taba unako abheda vastu me bheda utpanna karake jJAna-darzanAdi guNa-paryAyarupa jIva ke vizeSa kiye taba 'jAnane vAlA jIva hai, dekhane vAlA jIva hai| ityAdi prakAra sahita jIva kI pahacAna huii| isa prakAra bheda binA abheda ke upadeza kA na honA jaannaa|| pra0 83-prazna 82 me vyavahAra se jJAnadarzana bheda'dvArA jIva kI pahacAna karAI / taba aise bhedarupa vyavahAranaya ko kaise aMgIkAra nahI karanA cAhiye ? so smjhaaiye| uttara-abheda AtmA me jAna-darzanAdi bheda kiye-so unhe bhedarupa hI nahIM mAna lenA, kyoki bheda to samajhAne ke artha kiye hai| nizcaya se AtmA abheda hI hai-usa hI ko jIva vastu mAnanA / sajJA-sakhyA-lakSaNa Adi se bheda kahe-so kathana mAtra hI hai / paramArtha se dravya-guNa bhinna-bhinna nahIM hai, aisA hI zradvAna karanA / isa prakAra bhedarupa vyavahAranaya agIkAra karane yogya nahIM hai|| pra0 84-vyavahAra binA nizcaya kA upadeza kaise nahI hotA? tIsare prakAra ko smjhaaiye| uttara-nizcaya se vItarAga bhAva mokSa mArga hai, use jo nahI pahacAnate, unako aise hI kahate rahe-to ve samajha nahIM pAye / taba unako (1) tattva zraddhAna-jJAna pUrvaka (2) para dravya ke nimitta miTane kI sApekSatA dvArA (3) vyavahAra naya se vrata-zIla-sayamAdi ko vItarAga bhAva ke vizeSa batalAye / taba unhe vItarAga bhAva kI pahacAna huI / isa prakAra vyavahAra vinA nizcaya mokSa mArga ke upadeza kA na honA jaannaa|
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 176 ) pra0 85-prazna 84 me vyavahAranaya se mokSa mArga kI pahacAna karAI / taba aise vyavahAnaya ko kaise aMgakAra nahIM karanA cAhiye ? so smjhaaiye| u0-para dravya kA nimitta miTane kI apekSA se vrata-zIlasayamAdika ko mokSa mArga kahA-so inhI ko mokSamArga nahI mAna lenA, kyoki (1) para dravya kA grahaNa-tyAga AtmA ke ho to AtmA para dravya kA kartA-hartA ho jaave| parantu koI dravya kisI dravya ke AdhIna nahIM hai| isalie AtmA apane bhAva jo rAgAdika hai, unhe choDakara vItarAgI hotA hai| (3) isaliye nizcaya se vItarAga bhAva hI mokSamArga hai| (4) vItarAga bhAvo ke aura vratAdika ke kadAcita kArya-kAraNapanA (nimitta-naimittakapanA) hai, (5) isalie vratAdi ko mokSamArga kahe-so kathanamAtra hI hai (6) paramArtha se bAhya kriyA mokSamArga nahI hai-aisA hI zraddhAna krnaa| isa prakAra vyavahAranaya agIkAra karane yogya nahI hai, aisA jaannaa| pra. 86-jo jIva vyavahAranaya ke kathana ko hI saccA mAna letA hai-use jinavANI me kina-kina nAmo se sambodhana kiyA hai ? uttara-(1) puruSArtha siddhiupAya gAthA 6 me kahA ki "tasya dezanA nAsti' / (2) samayasAra kalaga 55 me kahA hai ki "ajJAna moha andhakAra hai usakA sulaTanA dunivAra hai" / (3) pravacanAsAra gAthA 55 me kahA hai "vaha pada-pada para dhokhA khAtA hai"| (4) AtmAvalokana me kahA hai ki "yaha usakA harAjAdIpanA hai"| ityAdi saba zAstro me mUrkha Adi nAmo se sambodhana kiyA hai| pra0 87-jIva-ajIvAdi me heya-jJeya-upAre prakAra S uttara-zuddha-buddha eka svabhAva jisakA hai vaisa.. Azraya karane yogya parama upAdeya hai| (2) AH'
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 177 ) (3) ajIvatattva kI tarapha dRSTi se jo Azrava-bava-puNya-pApa utpanna hote hai ve saba choDane yogya heya hai (4) zuddha-buddhaeka svabhAva jisakA hai vaisA nija paramAtmA dravya ke Azraya se utpanna ekadeza vItarAgatA pragaTa karane yogya eka deza upAdeya / (5) pUrNa kSAyika dazA pUrNa pragaTa karane yogya upAdeya hai| pra0 88-jIva-ajIva ko kyo jAnanA cAhiye ? isa viSaya me mokSamArga prakAzaka meM kyA btaayaa| ___uttara-(1) prathama to dukha karane me apanA aura para kA jJAna avazya honA cAhiye / (2) yadi apanA aura para kA jJAna nahIM ho to apane ko pahacAne binA apanA dukha' kaise dUra kare ? (3) apane ko aura para ko eka jAnakara apanA duHkha dUra karane ke artha para kA upacAra kare to apanA du kha kaise dUra ho ? (4) Apa svaya jIva hai aura para ajIva bhinna hai, parantu yaha para me ahakAra-mamakAra kare to use dukha hI hotA hai, apanA aura para kA jJAna hone para hI dukha dUra hotA hai (5) apanA aura para kA jJAna jIva-ajIva kA jJAna hone para hI hotA hai, kyoki Apa svaya jIva tattva hai. zarIrAdika ajIva tattva hai| yadi lakSaNAdi dvArA jIba ajIva kI pahacAna ho to apanI aura para kI bhinnatA bhASita ho, isaliye jIva-ajIva ko jAnanA caahi| (mo0 pR0 78) pra0 89-jIva anAdi se dukhI kyo hai ? uttara-(1) jIva ko anAdi sva-para kI ektva rupa zraddhA se mithyAdarzana hai| (2) sva-para ke ekatva jJAna se mithyAjAna hai| (3) sva-para ke ekatva AcaraNa se mithyAcAritra hai / ataM anAdi se jIva sva-para ke ekatvAdi ke kAraNa hI hu~ khI hai| 10 60-nayajJAna aura bheda jJAna kI AvazyakatA kyo hai ? uttara-samasta du kho kA mUla kAraNa mithyA darzana-jJAna cAritra' hI hai| ina sabhI du kho kA abhAva karane ke liye vaya jJAna aura bheda
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 178 ) jJAna kI AvazyakatA hai| pra0 61-bheda jJAna kitane prakAra se kare to sasAra kA abhAva mokSa kI prApti ho? ___ uttara-eka prakAra se hI bheda jJAna kare to Atma sanmukha ho sakatA hai / (1) eka tarapha nija jIva tatva aura dUsarI tarapha ajIva tatva se mega kisI bhI apekSA kisI prakAra kA samvandha nahIM hai| aisA jAne-mAne to sasAra kA abhAva mokSa kI prApti ho| pra0 62-paryAya kise kahate hai ? uttara-guNo ke kArya ko paryAya kahate hai| . pra0 63-paryAya ke kitane bheda haiM ? uttara-do bheda hai-vyajana paryAya aura artha paryAya / pra0 14-vyajana paryAya kise kahate hai aura vyaMjana paryAya ke kitane bheda hai ? uttara-dravya ke pradezattva guNa ke vizeSa kArya ko vyajana paryAya kahate hai aura vyajana paryAya ke do bheda hai-svabhAva vyajana paryAya aura vibhAva vyajana paryAya / pra0 65-artha paryAya kise kahate hai aura artha paryAya ke kitane bheda hai ? uttara-pradezatva guNa ke sivAya sampUrNa guNoM ke kArya ko artha paryAya kahate hai| aura artha paryAya ke do bheda hai-svabhAva artha paryAya aura vibhAva artha paryAya / pra0 66-paryAya kA spaSTIkaraNa kahA dekhe? uttara--jaina siddhAnta praveza ratnamAlA tIsare bhAga me paryAya ke varNana me dekhiyegaa| pra067-chahaDhAlA me isa viSaya me kyA batAyA hai ?
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 176 ) uttara-tAsa jJAna ko kAraNa, sva-para viveka vakhAnI / koTi upAya banAya bhavya tAko ura Anau / / pra0 68-iSTopadeza 50 veM zloka me isa viSaya me kyA batAyA uttara-cetana pudgala bhinna hai yahI tatva sakSepa / anya kathana saba hai isI ke vistAra vizepa // 50 // pra0 69-sAmAyika pATha me isa viSaya me kyA batAyA hai ? uttara-mahA kaSTa pAtA jo karatA, para padArtha jaDa deha sayoga / ___mokSa mahala kA patha hai sIdhA, jaDa cetana kA pUrNa viyoga / / pra0 100-yoga sAra meM isa viSaya me kyA batAyA hai ? uttara-jIva pudgala doU bhinna hai, bhinna sakala vyavahAra / taja pudgala graha jIva to, gIghra lahe bhavapAra // 50 // jIvAdhikAra tikkAle cadupANA i driya bala mADa prANapANo ya / vyavahArA so jIvo NiccayaNayado du cedaNA jassa / / 3 / / artha -(vyavahArA) vyavahAranaya se jisake (tikkAle) bhUta-vartamAna aura bhaviSya kAla me (indriyabalamADa) indriya-bala-Ayu (ya) aura (ANapANo) zvAsocchavAsa (cadupANA) ye cAra prANa hote hai / (du) aura (NiccayaNaya do) nizcayanaya se (jassa) jisake (cedaNA) cetanA hotI hai (so jIvo) vaha jIva hai / / 3 / / pra0 101-zuddha nizcayanaya se anAdi ananta pratyeka prANI ke kauna sA prANa hai ? uttara-nigoda se lagAkara siddha bhagavAna taka zuddha nizcayanaya se anAdi ananta zuddha cetanA prANa hI hai /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 180 ) pra0 102-prANo ke kitane 2 prakAra hai aura kisa-kisa apekSA se hai ? uttara--prANo ke tIna prakAra hai| (1) anupacarita asadbhuta vyavahAranaya se jaDa prANa sasAra dagA me hI hote hai| (2) upacarita sadbhUta vyavahAranaya se bhAva prANa samAra dazA meM hote hai / (3) yuddha nizcayanaya se anAdi ananta cetanA prANa prANI mAtra ke pAsa hai| (4) cauthe guNasthAna se bArahave guNasthAna taka ekadeza atIndriya bhAvaprANa aura 13-14 aura siddha dazA me kSAyika dazA rupa atIndriya bhAvaprANa anupacarita sadbhUta vyavahAranaya se jJAniyo ke haM te haiM / pra0 103-jaDa prANa kisakA kArya hai aura kisako kisa dazA me hote hai / uttara--(1) pAca indriyA, 3 vala, Ayu aura zvAsocchavAsa ye jaDa prANa pudgala dravya kI skadha rupa paryAya hai / (2) anupacarita asadbhuta vyavahAranaya se jIva ko sasAra dazA me sayoga rupa se ye jaDa prANo kA sayoga hotA hai 1 pra0 104-bhAvaprANa kisakA kArya hai aura kisako kisa dazA me ho sakate hai? uttara--(1) kSayopazama jJAna ke ughADarupa jJAna dagA (2) bala prANa vIrya guNa kI kSayopazama dagA Adi jova kI dazA upacarita sadbhUta vyavahAranaya se sasAra dazA me hai| pra0 105--anupacArita asadbhUta vyavahAranaya se ekendriya jIva ke kitane jar3a prANo kA sayoga hotA hai ? uttara--anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se ekendriya jIva ke sparzana indriya, kAyavala, Ayu aura zvAsocchavAsa ina 4 jaDa prANo kA sayoga hotA hai| pra0 106- anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se do indriya vAle jIva ke kitane jar3a prANo kA saMyoga hotA hai ?
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 181 ) uttara-anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se do indriya vAle jIva ke sparzana-rasanA do indriyA, vacana-kAya do bala, Ayu aura zvAsocchavAsa, ina 6 jaDa prANo kA sayoga hotA hai| pra0 107-anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se tIna indriya vAle jIva ke kitane jaDa prANo kA sayoga hotA hai ? uttara-anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se tIna indriya vAle jIva ke sparzana-sanA-ghrANa tIna indriyA, vacana bala do bala, Ayu aura svAsocchavAsa, ina sAta jaDa prANo kA sayoga hotA hai| pra0 108-anupacarita asadabhUta vyavahAranaya se cAra indriya vAle jIva ke kitane jaDa prANo kA sayoga hotA hai ? uttara-anupacArita asadbhUta vyavahAranaya se cAra indriya vAle jIva ke sparzana-rasanA-ghrANa-cakSa cAra indriyA, vacana-bala do bala, Ayu aura zvAsocchavAsa, ina ATha jaDa prANo kA sayoga hotA hai| pra0 106 --anupacarita asadabhUda vyavahAranaya se pAca indriya vAle asainI jIva ke kitane jaDa prANo kA sayoga hotA hai ? / uttara-anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se pAca indriya vAle asainI jIva ke sparzana-rasanA-ghrANa-cakSu karNa pAca indriyA, bacanakAya do bala, Ayu aura zvAsocchavAsa, ina nau jaDa prANo kA sayoga hotA hai| pra0 110-anupacarita asadabhUta vyavahAranaya saMjJI pAca indriya vAle jIva ke kitane jaDa prANo kA sayoga hotA hai ? uttara-anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se sainI pAca indriya vAle jova ke sparzana-ramanA-ghrANa-cakSu-karNa pAca indriyA, mana* vacana-kAya tIna bala, Ayu aura zvAsocchavAsa, ina dasa jaDa prANo kA sayoga hotA hai| pra0 111-anupacArita asadabhata vyavahAranaya se jaDa prANa jIva ke hote hai-aisA kauna kaha sakatA hai aura kyo ?
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara - jJAnI hI kaha cetanA prANa kA jJAna hai / ( 182 ) sakatA hai kyoki usako apane nizcaya pra0 112 - anupacarita asadabhUta vyavahAranaya se jar3a prANa jIva ke hai -- isa vAkya para nizcaya vyavahAra ke dasa praznottara lagAkara samajhAiye ? uttara - praznottara 123 se 122 taka nIce paDhiyegA | pra0 113 - koI catura kahatA hai mai cetanA prANa hu-aise nizcayanaya kA zraddhAna rakhatA hUM aura maiM dasa prANa vAlA hU - aise anupacarita asadabhUta vyavhAranaya kI pravRtti rakhatA hU / parantu Apane hamAre nizcaya vyavahAra dono ko jhUThA batA diyA to hama nizcaya -vyavahAra dono nayo ko kisa prakAra samajhe to hamArA mAnA huyA nizcayavyavahAra satyArtha kahalAve ? uttara--mai cetanA prANa vAnA hU~-aisA jo zuddha nizcayanaya sa nirupaNa kiyA ho use to satyArtha mAnakara usakA zradvAna agIkAra karanA aura mai dasa prANa vAlA hU~ - aisA jo anupacarita asadbhUta vyavahAra se nirupaNa kiyA ho use asatyArtha mAnakara usakA zraddhAna chor3anA / pra0 114 - mai dasa prANa vAlA hU - aise anupacarita asadabhUta vyavahAranaya ke tyAga karane kA aura mai cetanA prANa vAlA hU- aise zuddha nizcayanaya ke agIkAra karane kA Adeza kahI jinavANI me bhagavAna amRtacandrAcArya ne diyA hai ? uttara--samayasAra kalaza 173 me Adeza diyA hai ki ( 1 ) mithyAdRSTi kI aisI mAnyatA hai ki - zuddha nizcayanaya se maiM cetanA prANa vAlA hU~ aura anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se mai dasa prANo vAlA hai - yaha mithyA adhyavasAya hai aura aise-aise samasta adhyavasAno ko choDanA, kyoki mithyAdRSTi ko nizcaya vyavahAra
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 1.83 ) kucha hotA hI nahI-aisA anAdi se jinendra bhagavAna kI divyadhvani me AyA hai| (2) svaya amRtacandrAcArya kahate hai ki mai aisA mAnatA hU~ ki jJAniyo ko jo mai dasa prANA vAlA hU~-aisA parAzrita vyavahAra hotA hai so sarva hI chuDAyA hai| to phira santa puruSa svaya siddha eka parama trikAlI cetanA hI ko agIkAra karake zuddha jJAna ghanarupa nija mahimA me sthiti karake kyo kevala jJAnAdi pragaTa nahI karate hai-aisA kaha kara AcArya bhagavAna ne kheda pragaTa kiyA hai| pra0 115-mai cetanA prANa vAlA hU-aise zuddha nizcayanaya ko aMgIkAra karane aura mai dasa prANa vAlA hU-aise anupacaritra asadabhUta vyavahAranaya ke tyAga ke viSaya me bhagavAna kundakundAcarya ne kyA kahA hai ? uttara-mokSaprAbhUta gAthA 31 me kahA hai ki (1) mai dasa prANa vAlA hU~-aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya kI zraddhA choDakara mai cetanA prANa vAlA hU~-aise zuddha nizcayanaya kI zraddhA karatA hai vaha yogI apane Atma kArya me jAgatA hai tathA (2) mai dasa prANa vAlA hU~-aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya me jAgatA hai vaha apane Atma kArya me motA hai| (3) isalie mai dasa prANa vAlA hU~ aise.anupacarita asadbhUta byavahAranaya kA zraddhAna choDa kara mai zuddha cetanA prANa vAlA hU~-aise nizcayanaya kA zraddhAna karanA yogya hai| pra0 116-mai dasa prANa vAlA hU-aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya kA zraddhAna choDakara mai cetanA prANa vAlA hU-aise zuddha nizcayanaya kA zraddhAna karanA kyo yogya hai ? __uttara-(1) vyavahAranaya-mai cetanA prANa hU~-aisA svadravya aura mai dasa prANavAlA hU~-aisA paradravya ko kisI ko kisI me milA kara nirupaNa karanA hai / so mai dasa prANa vAlA hU~-aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya ke zraddhAna se mithyAtva hotA hai isaliye usakA
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 184') tyAgA karanA / (2) nizcayanaya-mai cetanA prANavAlA hU~-aisA svadravya aura mai dama prANavAlA hU~ aimA-paradravya / isa prakAra nizcayanaya svadravya-para dravya kA yathAvata nirupaNa karatA hai, kisI ko kisI me nahI milAtA hai| mai cetanA prANa vAlA hU~-so aise hI zuddha nizcayanaya ke zraddhAna se samyaktva hotA hai, isaliye usakA zraddhAna krnaa| pra0 117-Apa kahate ho ki mai dasa prANa vAlA hU-aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya ke zraddhAna se mithyAtva hotA hai, isaliye usakA tyAga karanA tathA mai cetanA prANa vAlA hU-aise zuddha nizcayanaya ke zraddhAna se samyaktva hotA hai, isaliye usakA zraddhAna karanA / yadi aisA hai to jinamArga me dono nayo kA grahaNa karanA kahA hai, so kaise hai ? uttara--(1) jina mArga meM kahI to maiM cetanA prANa vAlA hU~-aise zuddha'nizcayanaye ko mukhyatA liye vyAkhyAna hai, use to "satyArtha aise hI hai"-aisA jAnanA / (2) tathA kahIM mai dasa prANa vAlA hU~-aise anupacarita asadabhUta vyavahAranaya kI mukhyatA liye vyAkhyAna hai use "aise hai nahI, nimittAdi kI apekSA upacAra kiyA hai-aisA jAnanA / (3) mai dasa prANavAlA nahI hu, mai to cetanA prANavAlA hU~-isa prakAra jAnane kA nAma hI nizcaya-vyavahAra dono nayo kA grahaNa hai / 'pra0 118-kucha manISI aisA kahate hai ki "maiM dasa prANavAlA bhI hUM' isa prakAra hama nizcaya-vyavahAra dono nayo kA grahaNa karate hai| kyA una mahAnubhAvo kA aisA kahanA galata hai ? '' uttara-hA bilkula galata hai, kyoki aise mahAnubhAvo ko jinendra bhagavAna kI AjJA kA patA nahI hai / tathA una mahAnubhAvo ne nizcaya-vyavahAra dono nayo ke vyAkhyAna ko samAna satyArtha jAnakara ki anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se mai dasa prANavAlA bhI
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 185 ) hai-aura zuddha nizcayanaya se mai cetanA prANavAlA bhI hai-isa prakAra bhramarUpa pravartana se to nizcaya-vyavahAra dono nayo kA grahaNa karanA jinavANI me nahI kahA hai| pra0 116-mai dasa prANavAlA hUM-yadi anupacarita asadbhuta vyavahAranaya asatyArtha hai, to anupacarita asadbhUta vyavahAranaya kA upadeza jinavANI me kisaliye diyaa| mai cetanA prANavAlA hU-aise eka mAtra zuddha nizcayanaya kA hI nirupaNa karanA thA' uttara-(1) aisA hI tarka samayasAra me kiyA hai / vahA uttara diyA hai ki jisa prakAra mleccha ko mleccha bhApA binA artha grahaNa karAne ko koI samartha nahI hai| usI prakAra mai dasa prANavAlA hU~-aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya ke vinA mai cetanA prANavAlA hU-aise paramArtha kA upadeza azakya hai| isalie mai dasa prANadhAlA hU~-aise anupacArita asadbhUta vyavahAranaya kA upadeza hai| (2) mai cetanA prANavAlA hU~- aise zuddha nizcayanaya kA jJAna karAne ke liye, ma, dasa prANavAlA hU~-aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya dvArA upadeza dete hai / vyavahAranaya, usakA viSaya bhI hai, vaha jAnane yogya hai, parantu anupacarita asadbhUta vyavahAranaya agIkAra karane yogya nahIM hai| pra0 120-mai dasa prANavAlA hUM-aise anupacarita asadbhUta vyavahAra ke binA, mai cetanA prANa vAlA hU-aise zuddha nizcayanaya kA upadeza kaise nahIM hotA ? ise smjhaaiye| ___uttara-zuddha nizcayanaya se AtmA cetanA prANavAlA hai use jo nahI pahacAnate, unase isI prakAra kahate rahe taba to ve samajha nahI pAye / isaliye unako anupacArita asadbhuta vyavahAranaya se AtmA dasa prANavAlA, nau prANavAlA, ATha prANavAlA hai| isa prakAra prANa sahita jIva kI pahacAna huii| pra0 121-mai dasa prANavAlA hUM-aise anupacarita asadbhuta
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 186 ) vyavahAranaya se jIva kI pahacAna karAI, taba mai dasa prANavAlA hUM- aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya ko kaise agokAra nahIM karanA cAhiye ? uttara - anucarita asadbhUta vyavahAgnaya se dasa prANa rupa paryAya ko jIva kahA so prANo ko hI jIva nahI mAna lenA / prANa to jIva ke sayoga rUpa he / zuddha nizcayanaya se cetanA prANa vAlA jIva bhinna hai, usa hI ko jIva mAnanA / cetanA prANa vAlA AtmA ke sayoga se prANI ko bhI upacAra se jIva kahA- so kathana mAtra hI hai / paramArtha se jaDaprANa jIva hote hI nahI aisA zraddhAna karanA / pra0 122 - mai dasa prANa vAlA hU- aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya ke kathana ko hI jo saccA mAna letA hai usa jIva ko jinavANI me kisa kisa nAma se sambodhana kiyA hai ? uttara- mai dasa prANa vAlA hU~-aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya ke kathana ko hI jo saccA mAna letA hai ( 1 ) use puruSArtha siddhiyupAya meM "tasya dezanA nAsti" kahA hai| (2) use samayasAra kalaza 55 me ' yaha usakA ajJAna moha andhakAra hai, usakA sulaTanA durnivAra hai / " ( 3 ) ise pravacanasAra gAthA 55 me "pada-pada para dhokhA khAtA hai / " ( 4 ) use AtmAvalokana meM "yaha usakA harAmajAdIpanA hai / pra0 123 - cetanA prANa kyA hai aura kisako hote haiM ? uttara - cetanA prANa trikAla pAriNamika bhAva rUpa se hai aura nigoda se lagA kara siddha bhagavAna taka ke sarva jIvo ke cetanA prANa eka samAna sadA vidyamAna rahatA hai | cetanA prANa ke Azraya se hI dhama kI prApti vRddhi aura pUrNatA hotI hai / pra0 124 - prANo me jJeya heya upadeyapanA kisa prakAra hai -
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 187 ) uttara - (1) sayoga rUpa jaDa prANa vyavahAranaya se jJAna kA jJeya hai / (2) kSayopazamarupa bhAva prANa jJeya heya hai / ( 3 ) cetanA prANa Azraya karane yogya parama upAdeya hai / (4) cetanA prANa ke Azraya se jo jJAna va klAdi pragaTa huA hai vaha eka deza pragaTa karane yogya upAdeya hai / (5) cetanA prANa ke paripUrNa Azraya se jo kSAyika dazA pragaTa huI hai vaha pUrNa pragaTa karane yogya upAdeya hai / pra0 125 - anAdi se sasAra kyo hai ? uttara - jaDa prANo me apane pane kI mAnyatA se hI sasAra hai / jaba taka jIva deha pradhAna vipayo kA mamatva nahI choDatA taba taka vaha puna puna anya anya prANa dhAraNa karatA hai / pra0 126 - ina jaDa prANo kA sambandha kaise haTe uttara- mai cetanA prANa vAlA hai aisA anubhava kare to ina dasa prANo me mamatvapanA miTakara krama se siddha dazA kI prApti ho taba prANo kA sambandha hI nahI banegA / pra0 127 - tIsarI gAthA kA tAtparya kyA hai ? uttara - jIva dravya se pudgala viparIta hai / isaliye cetanAmayI paramAtma dravya hI mai hU~ - aiso bhAvanA karanI cAhiye / pra0 128 - siddha bhagavAda me kauna-kauna se prANa hote hai ? uttara - zuddha nizcayanaya se cetanA prANa to hai hI / paryAya me jo kSAyika dazA pragaTa ho jAtI hai use bhI bhAva prANa kahate hai / isa prakAra siddha bhagavAna ke cetanA prANa aura usake Azraya se zuddha dazA prANa hote hai / pra0 126 - sAdhaka jJAnI ke kauna kauna se prANa hote hai ? uttara- (1) cetanA prANa to zuddha nizcayanaya se hai hI / ( 2 ) paryAya me apanI-apanI bhUmikAnusAra jo zuddhi pragaTa hotI hai vaha bhAva prANa Ananda rupa hai / ( 3 ) jaDa prANa jJeya rUpa hai / ( 4 ) jo azuddhi hai vaha heya rUpa hai| 1
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 188) pra0 130.thoDe me isa gAthA meM kyA batAyA hai ? uttara-apane cetanA prANa kA Azraya le to sukhI ho| pra0 131-upayoga adhikAra meM kitanI gAthAyeM lI gaI hai| uttara-upayoga adhikAra ko tIna gAthAo me samajhAyA gayA hai| upayoga adhikAra (darzanopayoga ke bheda) uvayogo duviyappo dasaNa NANa ca dasaNa cdudhaa| cakkhu acakkhU prohI dasaNamadha kevala Neya // 4 // artha -(uvayogo), upayoga (duviyappo) do prakAra kA hai (dasaNa ca NANaM) darzana aura jJAna / (dasaNa) iname se darzanopayoga (cadudhA) cAra prakAra kA (Neya) jAnanA caahiye| (cukkhu acakkhU ohI adha kevala dasaNam) cakSu darzana, acakSu darzana, avadhi darzana aura kevala drshn| pra. 132-upayoga kise kahate hai ? uttara-caitanya kA anusaraNa karake hone vAle AtmA ke pariNAma ko upayoga kahate hai| pra0 133-upayoga kA dravya aura guNa kyA hai ? uttara-(1) cetana jIva dravya hai| (2) jJAna-darzana guNa hai| jAna-darzana kA eka nAma caitanya hai| pra0 134-upayoga ke kitane bheda hai| uttara-do bheda hai--darzanopayoga aura jJAnopayoga / pra0 135-cakSu darzana kisako kahate hai ? uttara-cakSu indriya ke dvArA hone vAle matijJAna se pahale ke sAmAnya pratibhAsa ko cakSudarzana kahate hai| pra0 136-acakSu-darzana kisako kahate hai ? uttara-cakSu indriya ko choDakara zeSa cAra indriyo aura mana ke
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 186 ) dvArA hone vAle matijJAna se pahale ke sAmAnya pratibhAsa ko acakSudarzana kahate hai| pra. 137-avadhi-darzana kisako kahate hai ? ___ uttara-avadhi jJAna ke pahale hone vAle sAmAnya pratibhAsa ko avadhi darzana kahate hai| pra0 138-kevala darzana kisako kahate hai ? uttara-kevala jJAna ke sAtha hone vAle sAmAnya pratibhAsa ko kevala darzana kahate hai / pra0 136-darzanopayoga kise kahate hai ? uttara-padArtho ke bheda rahita sAmAnya pratibhAsa ko darzanopayoga kahate hai| pra0 140-darzana kaba utpanna hotA hai ? uttara-chadmastha jIvo ke jJAna ke pahale aura kevala jJAniyo ke jJAna ke sAtha hI darzana utpanna hotA hai / pra0 141-zAstro me AtA hai ki darzanAvaraNIya karma ke kSayopazama-kSaya ke anusAra upayoga hotA hai ? uttara-nimitta kAraNa kA jJAna karAne ke lie upacAra kathana hai| pra0 142-cAra prakAra ke darzano me 1 tadarzana aura mana paryaya darzaka ke nAma kyo nahI Aye ? ___ uttara-zrutadarzana aura mana paryaya darzana nahIM hote hai, kyoki zrutajJAna aura mana paryaya jJAna matijJAna pUrvaka hote hai| jJAnopayoga ke bheda NANaM aTThaviyappa madi suda aohI aNANaNANANi / maNapajjaya kevalamavi paccakkha parokkkha bheya ca // 5 // artha -(mati suda ohI aNANaNaNANi) matijJAna, zrutajJAna, avadhi
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 160 ) . jJAna mati jJAna, zruta ajJAna, avadhi ajJAna (avi ) aura (maNAjjaya kevalaga ) mana paryaya jJAna aura kevala jJAna- isa prakAra ( NANa) jJAnopayoga (aTTa vippa ) ATha prakAra kA hai / (ca) aura vaha jJAnopayoga ( paccakkha pakkkhabheya) pratyakSa aura parokSa ke bheda se do prakAra kA hai / pra0 143 - jJAnopayoga kise kahate hai ? uttara - padArtho ke vizeSa pratibhAsa ko jJAnopayoga kahate hai | pra0 144 - jJAnopayoga ke kitane bheda haiM ? uttara - ATha bheda hai / pA~ca jJAna spa aura tIna ajJAna rupa / pra0 145 - jJAnopayoga ke pAca jJAnarUpa bheda kauna-kauna se hai aura tIna ajJAnarupa bheda kauna-kauna se hai ? uttara - ( 1 ) matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana paryaya jJAna aura kevalajJAna - ye pAca jJAnarupa bheda hai / (2) kumati, kuzruta aura kuavadhi - ye tIna ajJAna rupa bheda hai / pra0 146 - matijJAna kisako kahate haiM ? uttara - (1) parAzraya kI buddhi choDakara darzana upayoga pUrvaka sva sanmukhatA se pragaTa hone vAle nija AtmA ke jJAna ko matijJAna kahate hai / ( 2 ) indriya aura mana jisame nimitta mAtra hai - aise jJAna ko matijJAna kahate hai / pra0 147 - zrutajJAna kise kahate hai ? uttara - ( 1 ) matijJAna se jAne hue padArtha ke sambandha se anya padArtha ko jAnane vAle jJAna ko zrutajJAna kahate hai / ( 2 ) AtmA kI zuddha anubhUti rupa zrutajJAna ko bhAvazrutajJAna kahate hai / pra0 146 - avadhijJAna kisako kahate hai ? uttara - dravya-kSetra kAla-bhAva kI maryAdA sahita rUpopadArtha ke spaSTa jJAna ko avadhi jJAna kahate hai /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 265) pra0 146 - mana paryaya jJAna kisako kahate hai ? uttara- dravya kSetra kAla-bhAva kI maryAdA sahita dUsare ke mana meM sthita rUpI viSaya ke spaSTa jJAna hone ko mana paryaya jJAna kahate hai / pra0 150 - kevalajJAna kise kahate hai ? uttara - jo tIna kAlavartI sarva padArtho ko (ananta dharmAtmaka sarva dravya - guNa - paryAya ko ) pratyeka samaya me yathAsthita paripUrNa rUpa se spaSTa aura ekasAtha jAnatA hai usako kevalajJAna kahate hai / pra0 151 - zrutajJAna, avadhijJAna, mana paryaya jJAna aura kevalajJAna se kyA siddha hotA hai ? uttara - pratyeka dravya me kamavaddha paryAya hotI hai, Age-pIche nahI hotI hai| pra0 152 - tIna ajJAnarupa jJAna mithyAdRSTiyoM ko kisa-kisa prakAra haiM ? uttara - (1) cAro gatiyo ke mithyA dRSTiyoM ko kumati kuna to hote hI hai / (2) mithyAdRSTi deva - deviyo tathA nArakiyo ko kuavadhi bhI hotA hai / ( 3 ) kisI-kisI mithyAdRSTi manuSya aura tiyaMca ke bhI kuavadhi hotA hai / pra0 153 - pAca jJAnarupa jJAna jJAniyoM kI kisa-kisa prakAra hai ? uttara-- (1) samyaka mati - samyaka zruta- ye do jJAna chadmastha samyagdRSTiyoM ko hote hI hai / (2) avadhi jJAna kisI-kisI chadmastha samyagdRSTiyoM ko honA hai / ( 3 ) deva nArakI samyagdRSTiyoM ko sumati suzruta - suavadhi-ye tIna hote hai / ( 4 ) mana paryaya jJAna kisIkisI bhAvanagI muni ke hotA hai / (5) tIrthaMkara deva ko munidazA me tathA gaNadhara deva ko mana paryaya jJAna niyama se honA hai / (6) kevala jJAna kevalI aura siddha bhagavanto ko hotA hai / ? pra0 154 - eka samaya me eka jIMva ke kitane jJAna ho sakate hai uttara - eka samaya me eka jIva ke kama se kama eka aura adhika
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 192 ) se adhika cAra jJAna ho sakate hai | khulAsA isa prakAra hai (1) kevala jJAna eka hI hotA hai / (2) do - matijJAna aura zrutajJAna hote hai / 3) tIna mati zruta avadhi jJAna athavA mati zruta mana paryaya jJAna hote hai / (4) cAra-mati zruta avadhi aura mana paryaya jJAna hote / - pra0 155 jJAna ko mithyAjJAna kyo kahA hai ? uttara - mithyA dRSTiyo kA mati zrutajJAna anya jJeyo me lagatA hai, kintu prayojana bhUta jIvAdi tattvo ke yathArtha nirNaya me nahI lagatA hone se mithyA dRSTiyo ke jJAna ko mithyAjJAna kahA hai| pra0 156- jJAna ko ajJAna kyo kahA hai ? uttara- tatvajJAna kA abhAva hone se jJAna ko ajJAna kahA hai / pra0 157 - jJAna ko kujJAna kyo kahA hai ? uttara - apanA prayojana siddha nahI karane kI apekSA se kujJAna kahA hai / pra0 158 - jJAna ke dUsarI taraha se kitane bheda hai ? uttara- do bheda hai-parokSa aura pratyakSa | pra0 156 - parokSa jJAna kauna-kauna se hai ? uttara - kumati-kuzruta, sumati suzruta ye cAra jJAna parokSa 1 1 pra0 160 - pratyakSa ke kitane bheda hai ? uttara- do bheda hai - vikala aura sakala / pra0 161 vikalpajJAna kauna-kauna se hai ? uttara - kuavadhi- suavadhi aura mana paryaya jJAna vikala jJAna hai / pra0 162-sakala pratyakSa kauna sA jJAna hai ? uttara- kevala jJAna sakala pratyakSa hai / pra0 163 - jJAna darzana ke bAraha bheda kisa-kisa bhAva me Ate hai ? uttara - [1] kevala jJAna aura kevala darzana kSAyika bhAva me Ate hai / [2] bAkI dasa bheda kSAyopazamika bhAva me Ate hai / [3] ina
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 163 ) dasa upayogo me jitanA jJAna-darzana kA abhAva hai vaha audayika bhAva me Ate hai / tathA gAthA 6 me "zuddha jJAna-darzana' pAriNAmika bhAva me AtA hai| pra0 164-aupazamika bhAva kahAM gayA ? uttara-jJAna-darzana-vIrya me aupazamika bhAva nahIM hotA hai| upayoga jIva kA lakSaNa hai aTThacaduNANa dasaNa sAmaNNa jIva lakkhaNa bhaNiya / vyavahArA zuddhaNayA zuddha puNa dasaNa NANa / / 6 / / artha -(vyavahArA) vyavahAra naya se (aTThacadu NANa dasaNa) ATha prakAra kA jJAna aura cAra prakAra kA darzana ko (sAmaNNa) sAmAnya (jIva lakkhaNa) jIva kA lakSaNa (bhaNiya) kahA gayA hai / (puNa) ora (suddhaNayA) zuddha nizcayanaya se (sudva dasaNa NANa) zuddha darzana aura jJAna ko hI jIva kA lakSaNa kahA gayA hai| pra0 165-cAra darzanopayoga ATha jJAnopayoga ke bhedo ke liye chaThI gAthA me 'sAmAnya" zabda kyA batalAne ko kahA hai ? uttara--isame do kAraNa hai / (1) 12 bhedo me sasArI aura mukta kA pRthak-pRthak kathana na karane ke kAraNa "sAmAnya" zabda kahA hai| (2) 'zuddha darzana-jJAna' aisA kathana na karake jJAna-darzanopayoga ke 'sAmAnyatayA' bheda kiye hai / ata 12 bhedo me se yathA sambhava jisa jIva ke jo lAgU paDe, vaha usa jIva kA lakSaNa samajhanA caahie| pra0 166-gAthA cAra se chaha taka me upayoga kA artha kyA samajhanA cAhie aura kyA nahIM samajhanA cAhiye ? uttara-(1) gAthA cAra se chaha taka me 'upayoga' kA artha jJAnadarzana kA upayoga samajhanA caahiye| (2) cAritraguNa kI jo zubhopayoga-azubhopayoga-raddhopayoga avasthA hai, vaha yahA nahI samajhanA caahiye|
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 164 ) pra0 167-gAthA 4 se 6 taka me vyavahAra kise kahA aura nizcaya kise kahA hai ? uttara- darzanopayoga ke cAra aura jJAnApayoga ke ATha bhedoM ko vyavahAra kahA hai aura 'zuddha darzana jJAna' ko nizcaya kahA hai / pra0 168 - dravyasagraha kI tIsarI gAthA me kise vyavahAra kahA aura kise nizcaya kahA hai ? uttara - dasa jaDa prANo ko vyavahAra kahA hai aura zuddha cetanA prANa ko nizcaya kahA hai / pra0 166 - upayoga adhikAra meM samyak zruta pramANa aura naya kisa prakAra hai| ? uttara- (1) jJAna darzana ke medo ko aura zuddha darzana jJAna trikAlI ko eka sAtha jAnanA samyak zruta pramANa hai / (2) jJAna-darzana ke bhedoM ko gauNa karake 'zuddha darzana jJAna' trikAlI ko jAnanA vaha nizcazyanaya hai / ( 3 ) 'zuddha darzana-jJAna' trikAlI ko gauNa karake jJAna-darzana ke bhedo ko jAnanA vaha vyavahAranaya hai / pra0 170 - mithyAdRSTi ke kumati kuzruta-kuavadhi hote hai-isa kathana ko kisa naya se kaheMge ? uttara - upacarita asadbhUta vyavahAranaya se pra0 171 - chadamastha sAdhaka jIva ke mati zruta-avadhi mana paryaya jJAna hote hai - isa kathana ko kisa naya se kaheMge ? uttara - upacarita sadbhUta vyavahAranaya me / pra0 172 - kevalI bhagavAna ko kevala darzana aura kevala jJAna hai - isa kathana ko kisa naya se kaheMge ? uttara- anupacarita sadbhUta vyavahAranaya se / ? pra0 173 - upayoga adhikAra kI tIno gAthA kA sAra kyA hai uttara- "zuddha darzana-jJAna' trikAlI jJAyaka kA Azraya le to
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 165) kumati-kuzrutAdi kA abhAva karake sAdhaka dazA ke mati-zrutAdi ko pragaTa karake krama se kevala jJAna-kevala darzana pragaTa kare yaha upayoga adhikAra kI tIna gathAo kA sAra hai| pra0 174-paramAtmaprakAza gAthA 107 me bhedo ke viSaya meM kyA batAyA hai ? uttara-mati jJAnAdi pA~ca vikalpa rahita jo 'paramapada' hai vaha sAkSAta mokSa kA kAraNa hai| pra0 175-samayasAra gAthA 204 meM ina bhedo ke viSaya meM kyA batAyA hai ? uttara-"jisame samasta bheda dUra huye hai aise Atma svabhAvabhUta jJAna kA hI avalambana karanA caahiye| jJAna sAmAnya ke avalambana se hI (1) nijapada kI prApti hotI hai / (2) bhrAnti kA nAza hotA hai| (3) jIva tatva kA lAbha hotA hai / (4) anAtmA (ajIva tattva kA) kA parihAra siddha hotA hai| (5) dravyakarma-nokarma-bhAvakarma balavAna nahI hote hai| (6) rAga-dveSa-moha utpanna nahI hote arthAt Azrava utpanna nahIM hotA hai / (7) rAga-dvepa-moha binA puna karmAsrava utpanna nahI hotA arthAt savara utpanna hotA hai / (8) karma vandha nahIM hotA arthAt bandha kA abhAva hotA hai| (6) pUrva baddha karma bhukta hokara nirjarA ko prApta ho jAte hai / (10) phira samasta karmo kA abhAva hone se sAkSAta mokSa hotA hai-isalie zuddha-darzana-jJAna nija sAmAnya svabhAva ko hI paramArtha kahA hai| pra0 176-jo matizratAdi bhedo ko jAnakara zAnti mAnatA hai aura apane AtmA kA Azraya nahI letA hai, use tattvArthasUtra meM kyA kahA hai ? uttara-'unmattavat' kahA hai| pra0 177-jIva ko matizrutajJAna aura cakSu-acakSu darzana hote
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 196) hai-isameM kaunasA naya lAgU paDegA? uttara-upacarita asadbhUta vyavahAranaya / pra0 178-upacarita asadbhuta vyavahAranaya se jIva ko matizruta aura cakSu-acakSudarzana hai - isa para nizcaya vyavahAra ke dasa praznottarI ko samajhAiyegA? uttara-176 praznottara se 188 praznottara taka nIce pddhiyegaa| pra0 176-koI catura kahatA hai ki mai zuddha darzana-jJAna vAlA hU-aise abheda nizcayanaya kA to zraddhAna karatA hU~ aura upacarita asadbhUta vyavahAranaya se mai matizruta aura cakSu-acakSudarzana vAlA hU- aise bhedarupa vyavahAra kI pravRti karatA hai| parantu Apane hamAre nizcaya-vyavahAra dono ko jhUThA batA to hama nizcaya vyavahAra ko kisa prakAra samajhe to hamArA mAnA huA nizcaya-vyavahAra satyAtha kahalAve? uttara-(1) mai buddha jJAna-darzanavAlA hai-aisA abhedarUpa nizcayanaya se jo nirupaNa kiyA ho, use to satyArtha mAnakara usakA zraddhAna agIkAra karanA / (2) aura mai matizrata-cakSu acakSu darzana vAtA hU~ aisA upacarita asadbhuta vyavahAranaya se jo nirupaNa kiyA ho, use asatyArtha mAnakara usakA zraddhAna choddnaa| pra0 180-maiM matizruta-cakSa-acakSu darzana vAlA hUM-aise upacarita asadbhata vyavahArataya ke tyAga karane kA aura mai zuddha darzana-jJAna vAlA hUM-aise abhedarupa nizcayanaya ko aMgIkAra karane kA Adeza kahI bhagavAna amRta candrAcArya ne diyA hai ? uttara-(1) samayasAra kalaza 173 me Adeza diyA hai ki mithyAdRSTi kI aisI mAnyatA hai ki nizcaya se mai tuddha jJAna-darzana vAlA hU~ aura upacarita asadbhUta vyavahAranaya se mai mati-zruta-cakSuacakSu darzanavAnA haiN| yaha mithyA adhyavasAya hai aura aise-aise
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 197 ) ___ samasta adhyavasAno ko choDanA, kyoki mithyAdRSTi ko abheda nizcaya aura bheda vyavahAra hotA hI nahI hai aisA anAdi se jinendra bhagavAna kI divyadhvani me AyA hai| (2) tathA svaya amRta / candrAcArya kahate hai ki-mai aisA mAnatA hU~-jJAniyo ko upacarita sadbhuta vyavahAranaya se mai mati zruta-cakSu acakSu darzana vAlA hU~-aisA bhedarupa parAzrita vyavahAra hotA hai, so sarva hI chuDAyA hai| to phira santa purupa zuddha jJAna-darzana nizcaya ko hI agIkAra karake zuddha jJAna ghanarupa nija mahimA me sthiti karake kyo kevalajJAna-kevala darzanAdi pragaTa nahIM karate hai-aisA vAhakara AcArya bhagavAna ne kheda pragaTa kiyA pra0 181-mai zuddha jJAna-darzana vAlA hai-aise abhedarupa nizcayanaya ko aMgIkAra karane aura mai matizruta-cakSu-acakSu darzana vAlA hU~-aise bhedarupa upacarita asadbhUta vyavahAranaya ke tyAga ke viSaya me bhagavAna kundakundAcArya ne kyA kahA hai ? uttara-(1) mokSa prAbhata gAthA 31 me kahA hai ki-mai matizrutacakSu-acakSu darzana vAlA hU~ aise bhedarupa upacarita asadabhUta vyavahAranaya kI zraddhAna choDakara mai zuddha jJAna-darzana vAlA hU~-aise abheda rupa nizcayanaya kI zraddhA karatA hai vaha yogI apane Atma kArya me jAgatA hai / (2) tathA maiM matizruta-cakSu-acakSu darzana vAlA hU~-aise bhedarupa upacarita asadbhUta vyavahAranaya me jAgatA hU~ vaha apane Atma kArya me sotA hai| (3) isaliye mai matizruta-cakSu-acakSu darzana vAlA hU~aise bhedarupa upacarita asadbhUta vyavahAranaya kA zraddhAna choDakara maiM zuddha jJAna-darzana vAlA hU~-aise abhedarupa nizcayanaya kA zraddhAna karane yogya hai| pra0 182-mai matizruta-cakSu-acakSu darzana vAlA hU~-aise bhedarupa upacarita asadbhUta vyavahAranaya kA zraddhAna choDakara mai zuddha jJAnadarzana vAlA hU-aise abhedarupa nizcayanaya kA zraddhAna karanA kyoM
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogya hai ? ( 168 ) uttara - ( 1 ) vyavahAranaya - mai zuddha jJAna darzana vAlA hU~ abheda vastu yaha svadravya kA bhAva / mai mati zruta cakSu acakSu darzana vAlA hU~yaha para dravya kA bhAva | isa prakAra vyavahAranaya svadravya ke bhAva aura para dravya ke bhAva ko kisI ko kisI me milAkara nirupaNa karatA hai / maimati zruta cakSu acakSu darzana vAlA hU~-so aise bhedarUpa upacarita asadbhUta vyavahAranaya ke zraddhAna se mithyAtva hotA hai, isaliye usakA tyAga karanA / (2) nizcayanaya - sva dravya ke bhAvo ko aura para dravya ke bhAvo ko yathAvata nirupaNa karatA hai, kisI ko kisI me nahI milAtA hai / maiM zuddha darzana - jJAna vAlA hU~ - aise abhedarupa nizcayanaya ke zraddhAna se samyaktva hotA hai, isaliye usakA zraddhAna karanA / pra0 183- Apa kahate ho mai matizruta cakSu acakSu darzana vAlA hU - aise bhedarUpa upacarita asadbhUta vyavahAranaya ke zraddhAna se mithyAtva hotA hai, isaliye usakA tyAga karanA aura mai zuddha jJAnadarzana vAlA hU - aise abhedarUpa nizcayanaya ke zraddhAna se samyaktva hotA hai / parantu jinamArga me bheda - abhedarUpa nizcaya vyavahAra dono nayo kA grahaNa karanA kahA hai, usakA kyA kAraNa hai ? uttara - ( 1 ) jina mArga me maiM zuddha jJAna - darzana vAlA hU~ - aise abhedarUpa nizcayanaya kI mukhyatA liye vyAkhyAna hai, use to "satyArtha aise hI hai" - aisA jAnanA / (2) tathA kahI maiM mati zruta - cakSu acakSu darzana vAlA hU~ - aise bhedarUpa upacarita asadbhUta vyavahAranaya kI mukhyatA liye vyAkhyAna hai, use "aise hai nahI, bhedarupa vyavahAranaya kA apekSA upacAra kiyA hai" - aisA jAnanA / (3) mai matizruta cakSuacakSu darzana vAlA nahI hU~ mai to zuddha jJAna - darzana vAlA hU~ / isa prakAra jAnane kA nAma hI bheda-abhedarUpa nizcaya vyavahAra dono nayo kA grahaNa hai / pra0 184 - kucha manISI aisA kahate hai ki mai matizruta-cakSu
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 196 ) acakSu darzana bhedarUpa bhI hU aura mai zuddha jJAna darzana vAlA abhedarUpa bhI hU - isa prakAra hama bheda - abhedarUpa nizcaya vyavahAra dono nayo kA grahaNa karate hai / kyA una mahAnubhAvo kA aisA kahanA galata hai ? uttara - hA~, bilkula hI galata hai, kyoki aise mahAnubhAvo ko jinendra bhagavAna kI AjJA kA patA nahI hai tathA una mahAnubhAvo ne abheda-bheda, nizcaya-vyavahAra dono nayo ke vyAkhyAna ko samAna satyArtha jAna karake upacarita asadbhUta vyavahAra se mai mati zruta cakSuacakSu darzana vAlA bhI hU~ aura nizcaya se mai zuddha jJAna darzana vAlA bhI hU~ - isa prakara bhramarupa pravartana se to abheda-bheda, nizcaya vyavahAra dono nayo kA grahaNa karanA jinavANI me nahI kahA hai / pra0 185 mai matizruta, cakSu acakSu darzana vAlA hU yadi aisA bhedarupa upacarita asadbhUta vyavahAsnaya asatyArtha hai to bhedarUpa upacirata asadbhUta vyavahAranaya kA upadeza jinavANI me kisa liye diyA ? mai zuddha jJAna - darzana vAlA hU - aise ekamAtra abheda nizcayanaya kA hI nirupaNa karanA thA ? uttara- (1) aisA hI tarka samayasAra me kiyA hai / vahA~ uttara diyA hai ki jisa prakAra mleccha ko mleccha bhASA vinA artha grahaNa karAne ko koI samartha nahI hai, usI prakAra maiM mati zruta, cakSu acakSu darzana vAlA hU~ - aise bhedarUpa upacarita asadbhUta vyavahAra ke binA, mai zuddha jJAna-darzana vAlA hU~ -- aise abheda paramArtha kA upadeza azakya hai / isaliye mai mati zruta, cakSu acakSu darzana vAlA hU~ -- aise bhedarupa upacarita asadabhUta vyavahAranaya kA upadeza hai / (2) mai zuddha jJAna-darzana vAlA hU~ - aise abhedarUpa nizcaya kA jJAna karAne ke liye maimati zruta, cakSu acakSu darzana vAlA hU~ aise bhedarupa upacarita asadbhUta vyavahAra kA upadeza hai / bhedarupa vyavahAranaya hai, usakA upadeza bhI hai, jAnane yogya hai, parantu bhedarupa upacarita asadbhUta vyavahAranaya agIkAra karane yogya nahI hai /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 200 ) pra0 186-mai mati-zruta cakSu acakSa darzana vAlA hU-aise bhedarupa upacarita asadbhUta vyavahAranaya ke binA mai zuddha-jJAna darzana vAlA hUM-aise abheda nizcanaya kA upadeza kaise nahI hotA hai ? uttara-zaddha nizcayanaya se mai raddha jJAnadarzana vAlA hai| use jo nahI pahacAnate unase isI prakAra kahate rahe taba to ve samajha nahI paaye| isaliye unako abheda vastu me bheda utpanna karake matizruta, cakSu-acakSu darzana vAlA jIva hai, aise jIva ke vizeSa kiye taba matizruta cakSu-acakSu vAlA jIva hai-ityAdi paryAya sahita unako jIva kI pahacAna huI / mai mati zruta, cakSu-acakSu darzana vAlA hU-aise bhedarupa upacarita asadbhUta vyavahAra ke vinA abhedarupa nizcaya kA upadeza na honA jaannaa| pra0 187-mai matizru ta, cakSa -acakSu darzana vAlA hUM-aise bhedarupa upacarita asadbhUta vyavahAranaya ko kaise agIkAra nahI karanA, so samajhAiye ? uttara-mai zuddha jJAna-darzana abheda AtmA me matizruta, cakSu-acakSu darzana rupa bheda kiye, so unhe bhedarupa hI nahIM mAna lenA, kyoki mai matizruta, cakSu-acakSu darzana vAlA hU-aisA bheda tosamajhAneke artha kiye hai| nizcaya se AtmA zuddha jJAna-darzana vAlA abheda hI hai| usI ko jIva vastu mAnanA / sajJA-sakhyA-lakSaNa Adi se bheda kahe so kathana mAtra hI hai| paramArtha se bhinna-bhinna nahI hai-aisA hI zraddhAna karanA / isa prakAra mai mati-zruta, cakSu-acakSu darzana vAlA hU aise bhedarupa upacarita asadbhUta vyavahAra agIkAra karane yogya nahIM hai| pra0 188-mai matizruta, cakSa -acakSa darzana vAlA hU-aise bhedarupa upacarita asadbhUta vyavahAranaya ke kathana ko hI jo saccA mAna letA hai| usa jIva ko jinavANI me kisa-kisa nAma se sambodhita kiyA hai| uttara-mai mati-zruta, cakSu-acakSu darzana vAlA hU-aise bhedarupa
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ + ( 201 ) upacarita asadabhUta vyavahAranaya ke kathana ko hI jo saccA mAna letA hai use (1) puruSArtha siddhiyuyAya zloka 6 me kahA hai " tasya dezanA nAsti" / ( 2 ) samayasAra kalaga 55 me kahA hai ki "yaha usakA ajJAna moha andhakAra hai, usakA sulaTanA durnivAra hai" / ( 3 ) pravacanAsAra gAthA 55 me kahA hai "vaha pada-pada para dhokhA khAtA hai''| (4) AtmAvalokana me kahA hai ' yaha unakA harAmajAdIpanA hai / pra0 186 - upayoga adhikAra kI gAthA 4 se 6 taka bhedo me heya-jJeya lagAkara samajhAiye ? uttara - (1) zuddha darzana jJAna trikAlI svabhAva Atraya karane yogya parama upAdeya hai / ( 2 ) kumati - kuzruta - kuavadhi, cakSu acakSu darzana Adi heya hai / ( 3 ) sAdhaka dazA ke mati zruta- avadhi mana paryayajJAna, cakSu-acakSu-avadhi darzana ekadeza pragaTa karane yogya upAdeya hai / (4) kevala jJAna - kevala darzana pUrNa pragaTa karane yogya pUrNa upAdeya hai / prasUtikatva adhikAra vaNNa rasa paca gadhA do phAsA aTTha NiccayA jIve / No sati zramUtti tado vyavahArA mutti vadhA do // 7 // artha - ( NiccayA) nizcayanaya se ( jIve) jIva dravya me ( vaNNa rasa paca) pAca varNa, pAca rasa (gadhA do) do gadha ( phAsA aTTa) ATha sparza ( No mati) nahI hote hai / (tado ) isaliye jIva ( amUtti ) amUrtika hai / ( vyavahArA) vyavahAranaya se jIva ko (badhA do) karma bandhana hone se ( mUtti ) mUrtika kahA hai / pra0 163 - pratyeka jIva kA svabhAva kaisA hai ? u0- pratyeka jIva anAdi ananta avarNa-agadha- arasa- asparzaazabda Adi ananta guNo kA puja hai / isaliye pratyeka jIva hara samaya amUrtika hI hai /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 202 ) pra0 194-saMsAra dazA me jIva kaisA kahane meM AtA hai ? u0-sasAra dazA me anAdi se mUrtika pudgala karmoM ke sAtha usakA bandha hai| isaliye sayoga kA jJAna karAne ke liye use mUrtika kahA jAtA hai, parantu mUrtika hai nhii| pra0 165-yadi koI jIva ko mUrtika hI mAne to kyA doSa AvegA ? u6-jIva-ajIva kA bheda hI nahIM rhegaa| pra0-196-jIva ko sasAra dazA me mUrtika kisa naya se kahA jA sakatA hai ? uttara-anupacArita asadabhUta vyavahAranaya se kahA jA sakatA hai ki jIva mUrtika hai| pra0 197-anupacarita asadbhuta vyavahAranaya se jIva mUrtika haiisa vAkya para nizcaya-vyavahAra ke dasa praznottara lagAkara samajhAiye? uttara-praznottara 186 se 207 taka ke anusAra nIce paDhiye / pra0 198-koI catura kahatA hai ki mai amUrtika hU aise nizcayakA zraddhAna rakhatA hUM aura mai mUtika hUM-aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya kI pravRti rakhatA huuN| parantu Apane hamAre nizcayavyavahAra dono ko jhUThA batA diyA, to hama nizcaya-vyavahAra dono nayo ko kisa prakAra samajhe to hamArA mAnA huA nizcaya-vyavahAra satyArtha kahalAve? uttara-mai amUrtika hU~ aisA nizcayanaya se jo nirupaNa kiyA hai| use to satyArtha mAnakara usakA zraddhAna karanA aura mai mUrtika hU~aisA jo anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se nirupaNa kiyA ho use asatyArtha mAnakara usakA zraddhAna choddnaa| pra. 196-mai mUrtika hUM-aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya ke tyAga karane kA aura mai amUrtika hU-aise nizcayanaya ke aMgIkAra
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 203 ) karane kA Adeza kahI jinavANI me bhagavAna amRta candrAcArya ne diyA hai ? uttara- samayasAra kalaga 973 me Adeza diyA hai ki (1) mithyAdRSTi kI aisI mAnyatA hai ki nizcayanaya se mai amUrtika hai aura anupacarita asadbhuta vyavahAranaya se maiM mUrtika hai - yaha mithyA adhyavasAya hai aura aise aise samasta adhyavasAno ko choDanA, kyoki mithyAdRSTi ko nizcaya vyavahAra kucha hotA ho nahI - aisA anAdi se jinendra bhagavAna kI divyadhvani me AyA hai / ( 2 ) svaya amRtacandrAcArya kahate hai ki mai aisA mAnatA hU~ ki jJAniyoM ko jo mai mUrtika hU~ - aisA parAzrita vyavahAra hotA hai, so sarva hI chur3AyA hai| to phira santa puruSa svayasiddha eka parama amUrtika AtmA ko hI agIkAra karake kyo kevalajJAnAdi pragaTa nahI karate hai - aisA kahakara AcArya bhagavAna ne kheda pragaTa kiyA hai / pra0 200 - mai amUrtika hU - aise nizcayanaya ko aMgIkAra karane aura mai mUrtika hU- aise anupacArita asadbhUta vyavahAranaya ke tyAga ke viSaya meM bhagavAna kundakundAcArya ne kyA kahA hai ? uttara- mokSa pAhuDa gAthA 31 me kahA hai ki (1) mai mUrtika haiaise anupacarita asadbhuta vyavahAranaya kI zraddhA choDakara mai amUrtika hU~ - aise nizcayanaya kI zraddhA karatA hai vaha yogI apane Atma kArya me jAgatA hai / tathA (2) mai mUrtika hU~ - aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya me jAgatA hai vaha apane Atma kArya me sotA hai / ( 3 ) isaliye me mUrtika hU~ - aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya kA zraddhAna choDakara meM mUrtika hU~ - aise nizcayanaya kA zraddhAna karanA yogya hai / pra0 201 - mai mUrtika hU - aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya kA zraddhAna choDakara mai amUrtika hU - aise nizcayanaya kA zraddhAna karanA kyo yogya hai ?
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 204 ) utara-(1) vyavahAranaya-mai amUrtika hai aisA svadravya aura mai mUrtika hai-aisA paradravya ko kisI ko kisI meM milAkara nirupaNa karatA hai| so mai mUrtika hai-aise anuparita asadbhUta vyavahAranaya ke zraddhAna se mithyAtva hotA hai, isalie usakA tyAga krnaa| (2) nizcayanaya-meM amUrtika hU~ aisA svadravya aura mai mUrtika hUaisA paradravya / isa prakAra nizcayanaya svadravya-paradravya kA yathAvata nirupaNa karatA hai, kisI ko kisI me nahI milAtA hai / maiM amUrtika AtmA hU~-aise nizcayanaya ke zraddhAna se samyaktva hotA hai, isaliye usakA zraddhAna krnaa|| pra0 202-Apa kahate ho ki mai mUrtika hUM-aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya ke zraddhAna se mithyAtva hotA hai, isaliye usakA tyAga karanA tathA mai amatika AtmA hU aise nizcayanaya ke zraddhAna se samyaktva hotA hai, isaliye usakA zraddhAna krnaa| yadi aisA hai to jinamArga me dono nayo kA grahaNa karanA kahA hai, so kaise hai ? ___ uttara-(1) jinamArga me kahI to maiM amUrtika AtmA hU~-aise nizcayanaya kI mukhyatA liye vyAkhyAna hai, use to "satyArtha aise hI hai"-aisA jAnanA / (2) tathA kahI mai mUrtika hai-aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya kI mukhyatA liye vyAkhyAna hai use "aise hai nahI, nimittAdi kI apekSA upacAra kiyA hai"-aisA jaannaa| (3) mai mUrtika nahI hU~, mai amUrtika AtmA hU~ isa prakAra jAnane kA nAma hI nizcaya-vyavahAra do nayo kA grahaNa hai / pra0 203---kucha manISI aisA kahate haiM ki mai mUrtika bhI hUM aura amUrtika AtmA bhI huuN|" isa prakAra hama nizcaya-vyavahAra dono kA grahaNa karate hai / kyA una mahAnubhAvo kA aisA kahanA galata hai ? uttara-haoN, bilkula galata hai kyoki aise mahAnubhAvo ko jinendra bhagavAna kI AjJA kA patA hI nahI hai / tathA una mahAnubhAvo
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 205 ) ne nizcaya vyavahAra dono nayo ke vyAkhyAna ko samAna satyArtha jAnakara ki mai anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se mai mUrtika bhI hU~ aura nizcayanaya se mai amUrtika AtmA bhI hU~ isa prakAra bhrama rupa pravartana se to nizcaya-vyavahAra dono nayo kA grahaNa karanA jinavANI me nahI kahA hai| pra0 204-mai mUrtika hUM-aisA yadi anupacArita asadbhUta vyavahAranaya asatyArtha hai, to anupacarita asadbhUta vyavahAranaya kA upadeza jinavANI me kisaliye diyA / mai amUrtika AtmA hU~-eka mAtra aise nizcayanaya kA hI nirupaNa karanA thA ? utara-(1) aisA hI tarka samayasAra me kiyA hai| vahA~ uttara diyA hai ki jisa prakAra mleccha ko maleccha bhASA binA artha grahaNa karAne ko koI samartha nahI hai| usI prakAra mai mUrtika hai-aise anupacarita asadbhUta vyavahAra ke binA mai amUrtika AtmA hU-aise paramArtha kA upadeza azakya hai-isalie mai mUrtika AtmA hU-aise anuparcA ta asadbhUta vyavahAra kA upadeza hai / (2) mai amUrtika AtmA hU~-aise nizcayanaya kA jJAna karAne ke liye maiM mUrtika AtmA hU~-aise anupacarita asadbhuta vyavahAranaya ke dvArA upadeza dete hai| vyavahAranaya hai, usakA viSaya bhI hai, vaha jAnane yogya hai, parantu vyavahAranaya agIkAra karane yogya nahIM hai| pra0 205-mai mUrtika AtmA hU-aise anupacarita asadbhUta vyavahAra ke binA mai amUrtika AtmA hU-aise nizcayanaya kA upadeza kaise nahIM hotA ? ise smjhaaiye| uttara-nizcayanaya se AtmA amUrtika hai, use jo nahIM pahacAnate, unase isI prakAra kahate rahe, taba to ve samajha nahIM pAye / isaliye unako anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se AtmA mUrtika hai-isa prakAra mUrtika sahita jIva kI unhe pahacAna huI / pra0 206 - mai mUtika AtmA hU-aise anupacArita asadasUta
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAranaya se jIva kI pahacAna kraaii| taba mai mUtika hU-aise anupacarita asadabhUta vyavahAranaya ko kaise agIkAra nahIM karanA cAhiye ? uttara-anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se sparza-rasa-gadha-varNa mUrtika ko jIva kahA so mUrtika ko hI jIva nahIM mAna lenaa| mUrtika pudgala to jIva ke sayoga rupa hai / nizcayanaya se amUrtika AtmA mUrtika pudgala se bhinna hai, usa hI ko jIva maannaa| amUrtika AtmA ke sayoga se mUrtika ko bhI upacAra se jIva kahA so kathana mAtra hI hai / paramArtha se mUrtika vAlA jIva hotA hI nahI-aisA zraddhAna karanA / pra0 207--mai mUtika AtmA hU-aise anuparita asadabhUta vyavahAranaya ke kathana ko hI jo saccA mAna letA hai-usa jIva ko jinavANI me kisa-kisa nAma se sambodhita kiyA hai ? uttara-mai mUrtika AtmA hUM-aise anupacarita asadbhUta vyavahAranaya ke kathana ko hI jo saccA mAna letA hai-(1) use puruSArtha saddhiyupAya me "tasya dezanA nAsti" kahA hai| (2) use samayasAra kalaza 55 me "yaha usakA ajJAna moha andhakAra hai, usakA sulaTanA dunivAra hai"| (3) use pravacanasAra gAthA 55 me "pada-pada para dhokhA khAtA hai / " (4) use AtmAvalokana me "yaha usakA harAmajAdIpanA hai|" aisA kahA hai| pra0 208-amUrta kise kahate hai ? uttara-jiname ATha sparza, pA~ca rasa, do gadha aura pA~ca varNa nA ho use aVta kahate hai| pra0 206-ATha sparza, pA~ca rasa, do gadha aura pA~ca varNa kA spaSTa khulAsA kahA~ dekhe? uttara-jaina siddhAnta praveza ratnamAlA tIsare bhAga me vizva pATha me praznottara 106 se 181 taka dekhiyegaa|
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 207 ) pra0 210-isa gAthA me nizcayanaya-vyavahAranaya kyA batalAtA ___ uttara-(1) nizcayanaya jIva kI trakAlika amUrtikatA ko batAtA hai / (2) vyavahAranaya pudgala karma ke sAtha kA anAdi sambandha batAtA hai| ina dono nayo kA viSaya paraspara virodhI hai, parantu usake eka sAtha rahane me virodha nahIM hai| pra0 211-tIsarI gAthA me aura isa gAthA me kyA antara hai ? uttara-tIsarI gAthA me pudgala prANo ke sAtha kA vyavahAra sambandha batalAyA hai aura isa sAtavI gAthA me pudgala karma ke sAtha kA vyavahAra sambandha batalAyA hai| pra0 212~-amUrtika adhikAra ko jAnane kA kyA-kyA lAbha honA cAhiye ? uttara-(1) pudgala dravyakarma se mujha AtmA kA sarvathA sambandha nahIM hai isalie mujhe vaha hAni-lAbha nahI kara sakatA hai| (2) apane amUrtika traikAlika dhra va svabhAva kA Azraya karane se dharma kI zurUAta, vaddhi aura pUrNatA hotI hai| (3) AtmA me pUrNa zudvatA hone para padgala karma ke sAtha kA Atyantika viyoga hokara AtmA me siddha dazA ho jAtI hai| pra0 213-amUrtika isa adhikAra me heya-jJeya-upAdeya samajhAiye? uttara-(1) asparza, arasa, agandha, avarNa, azabda, amUrtika trikAlI dhruva svabhAva Azraya karane yogya parama upAdeya hai| (2) amUrta trikAlI svabhAva ke Azraya se pragaTa zuddha paryAye pragaTa karane yogya upAdeya hai / (3) sAdhaka dazA me jitanA asthiratA kA rAga hai vaha heya hai| (4) dravyakarma kA sambandha vyavahAra se jJAna kA jJeya hai| pra0 214-chahaDhAlA me amUrtika ko kisa nAma se sambodhana kiyA hai aura usakA artha kyA hai ? uttara-(1) binamUrata nAma se samvodhana diyA hai| (2) vina
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 208 ) mRrata arthAta- A~kha-nAka-kAna audArika Adi zarIropa merI mUrti nahI hai / pra0 215 - vinamUrata kA spaSTa varNana kahA dekhe ? uttara - jaina siddhAnta praveza ratnamAlA tIsare bhAga ke pahale pATha me praznottara 207 se 217 taka dekhiyegA / karttA zradhikAra puggala kammAdINa kattA vyavahArado du Niccayado | cedaNa kammANAdA suddhaNayA suddha bhAvANa // 8 // artha - ( vyavahAra do ) vyavahAranaya se ( AdA) AtmA ( puggala kammA dINa) pudgala karmAdi kA ( kattA) kartA hai / (du) aura ( Niccayado) azuddha nizcayanaya se ( cedaNa kammANa ) cetana bhAva karmoM kA kartA hai| tathA ( zuddhANayA) zuddha nizcayanaya se ( zuddha bhAvAnAma ) zuddha jJAna aura zuddha darzana svarUpa caitanya Adi bhAvo kA kartA hai| pra0 216 - kartRtva aura akartRtva kyA hai ? ? uttara- ye sAmAnya guNa haiM, kyoki pratyeka dravya me pAye jAte hai / pra0 217 - kartRtva aura akartRtva kyA batAtA hai uttara- (1) pratyeka dravya apanI-apanI avasthA kA kartA hai yaha kartavta guNa batAtA hai / aura ( 2 ) para kI avasthA kA kartA nahI ho sakatA hai - yaha akartRtva guNa batAtA hai / pra0 218 - kartRtva aura akartRtva guNa ke kAraNa jIva kisakA kartA hai aura kisakA kartA nahIM hai ? uttara- (1) caitanya svabhAva ke kAraNa jIva jJapti tathA draza kA kartA hai, dravyakarma - nokarma kA kartA nahI hai / ( 2 ) ajJAna dazA me zubhAzubha vikArI bhAvo kA kartA hai, vikArI bhAvo ke nimittarupa dravyakarma - nokarma kA kartA sarvathA nahI hai / (3) jIva hastAdi zarIra kI kriyA kA kartA to kadApi nahI hai /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 206 ) pra0 216-jIva ghaTa-paTa, roTI khAne, bolane Adi kA kartA kahA jAtA hai vaha kisa apekSA se hai ? uttara-jIva ko atyanta bhinna vastuo kA kartA upacarita asadbhUta vyavahAranaya se kahA jAtA hai, kartA hai nhii| pra0 220-jIva upacarita asadabhUta vyavahAranaya se atyanta bhinna padArtho kA kartA kahA jAtA hai isa vAkya para nizcaya-vyavahAra ke dasa praznottaro kA spaSTIkaraNa samajhAiye? uttara-praznottara 198 se 207 taka ke anusAra dekhakara praznottara svaya bnaao| pra0 221-audArika, vaikiyika, AhAraka ina tIna zarIro kA, AhArAdi chaha paryApti yogya pudagala piNDa nokarmo kA tathA jJAnAvaraNAdi ATha karmoM kA kartA jIva ko kisa apekSA se kahA jAtA hai ? uttara-anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se kartA kahA jAtA hai, kartA hai nhii| pra0 222-jIva jJAnAvaraNAdi ATha karmoM kA kartA hai-isa vAkya para nizcaya-vyavahAra ke dasa praznottaro kA spaSTIkaraNa samajhAiye? uttara-praznottara 198 se 207 taka ke anusAra dekhakara praznottara svaya bnaao| pra0 223-jIva zubhAzubha vikArI bhAvo kA kartA kisa apekSA se kahA jAtA hai ? uttara-upacarita sadbhUta vyavahAranaya se kahA jAtA hai| pra0 224-zubhAzubha vikArI bhAvo kA kartA upacarita sadbhuta vyavahAranaya se jIva hai-isa vAkya para nizcaya-vyavahAra ke praznottarI ko samajhAiye?
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 210) uttara-praznottara 198 se 207 taka ke anusAra dekho aura smjho| pra0 225-zuddha bhAvo kA kartA jIva ko kisa apekSA kahA jAtA hai ? uttara-anupacarita sadbhUta vyavahAranaya me| pra0 226-jIva anupacarita sadbhuta vyavahAranaya se kartA kisakisa kA hai, spaSTatA se samajhAiye? uttara-savara-nirjarA-mokSa, nizcaya samyagdarzana-jAna caritra, nizcaya pratikramaNa-AlocanA-pratyAkhyAna, dhyAna, bhakti, samAdhi Adi samasta zuddha bhAvo kA kartA hai kyoki yaha sava vItarAgI kriyAye hai| pra0 227-kartA adhikAra kI AThavI gAthA me heya-jJeya-upAdeya lagAkara samajhAiye ? uttara-(1) kartRtva-akartRtva guNarupa trikAlI AtmA Azraya karane yogya parama upAdeya hai| (2) trikAlI AtmA ke Azraya se jo zuddha dazA pragaTI-vaha pragaTa karane yogya upAdeya hai| (3) sAdhaka dazA me jo vyavahAra ratnatrayAdi ke vikalpa hai vaha heya hai / (4) dravyakarma-nokarmAdi saba vyavahAranaya se jJeya hai| pra0 228-jIva dravyakarma-nokarma kA kartA to kadApi nahI hai-aisA kahI samayasAra me batAyA hai ? uttara - samayasAra kI 85-86 gAthA me jo dravyava rma-nokarma kA kartA jIva ko mAnatA hai vaha sarvajJa ke mata se bAhara hai aura vaha dvikriyAvAdI hai| pra0 226-jo dravyakarma-nokarma kA kartA jIva ko mAnatA hai use chahaDhAlA me kisa nAma se sambodhana kiyA hai ? uttara-bahirAtmA ke nAma se sambodhana kiyA hai|
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 211 ) pra0 230-kartA adhikAra kA sAra kyA hai ? uttara-nitya-nirajana-niSkriya-nijAtma trikAlI dravya kA Azraya lekara paryAya me zuddha bhAvo kA kartA bane / pra0 231-kumhAra ne ghaDA banAyA-isa vAkya para nimitta kI paribhASA lagAkara samajhAiye? uttara-kumhAra svaya svata ghaDA rupa na pariName, parantu ghaDe kI utpatti me anukUla hone kA jisa para Aropa A sake usa kumhAra ko nimitta kAraNa kahate hai| pra0 232-kumhAra ne ghaDA banAyA-nimitta-naimittika samajhAiye? uttara-miTTI jaba svaya svata ghaDe rupa pariNamita hotI hai taba kumhAra ke rAga kA nimitta kA ghaDe ke sAtha sambandha hai yaha batalAne ke liye ghaDe ko naimittika kahate hai| isa prakAra kumhAra kA rAga, ghaDe ke svatatra sambandha ko nimitta-naimittika sambandha kahate hai| bhoktRtva adhikAra vavahArA suha dukkha puggalakammapphala pabhu jedi / AdA NiccayaNayado cedaNabhAva khu pAdassa / / 6 // artha - (vyavahArA) vyavahAranaya se (AdA) AtmA (suha dukkha) sukha-dukha rupa pudgala karma ke phala kA bhogatA hai| aura (NiccayaNayado) nizcayanaya se (khu) niyama pUrvaka (Adassa) AtmA ke (cedaNabhAva) caitanya bhAvo kA bhogatA hai| pra0 233-bhoktRtva-abhoktRtva kyA hai ? uttara-chaho dravyo ke sAmAnya guNa hai, kyoki yaha saba dravyo me pAye jAte hai| 10 234-bhoktRtva-abhoktRtva sAmAnya guNa kyA batAte hai ? uttara-(1) pratyeka dravya apanI-apanI avasthA kA bhogatA hai
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 212 ) yaha bhoktRtva guNa batAtA hai / aura (2) para kI avasthA kA bhoktA nahI ho sakatA hai vaha abhoktRtva guNa batAtA hai| pra0 235-- bhoktRtva-abhoktRtva sAmAnya guNa ke kAraNa jIva kisakA bhoktA hai aura kisakA bhoktA nahI hai ? uttara-(1) ajJAna dazA me jIva harSa-vipAdarupa arthAta sukha dukha vikArI bhAvo kA bhogatA hai, vikArI bhAvo ke nimittarupa dravyakarmanokarma kA bhoktA sarvathA nahIM hai| (2) sAdhaka dazA me atIndriya sukha kA azata bhoktA hai| (3) kevalajJAnAdi hone para paripUrNa sukha kA bhoktA hai / (4) jIva pudgala karmoM ke anubhAga kA yA para padArtho kA bhoktA kisI bhI apekSA nahI hai| pra0 236-jIva atyanta bhinna para padArtho kA bhoktA hai-aisA kisa apekSA se kahA jAtA hai| uttara-upacarita asadbhUta vyavahAranaya se kahA jAtA hai, vAstava me bhoktA hai nhiiN| pra0 237-jIva upacarita asadabhUta vyavahAranaya se atyanta bhinna para padArtho kA bhoktA hai-isa vAkya para nizcaya-vyavahAra ke dasa praznottaro ko samajhAiye ? uttara-praznottara 198 se 207 taka ke anumAra svaya praznotara banAkara do| pra0 238-jIva audArika Adi zarIra, pAca indriyo kA tathA ATha dravya karmoM kA bhoktA kisa apekSA kahA jAtA hai ? uttara-anupacArita asadbhUta vyavahAranaya se kahA jAtA hai, vAstava me bhoktA hai nhiiN| pra0 236-jaba jIva atyanta bhinna para padArtha, zarIra indriyA tathA dravyakoM kA bhoktA sarvathA nahI hai taba Agama me unakA bhoktA kyA kahA jAtA hai ? uttara-jIva kA bhAva usa samaya nimitta hone se inakA bhottA
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 213 ) hai-aisA kahA jAtA hai| pra0 240-jIva anupacarita asadabhUta vyavahAranaya se audArika Adi zarIra, pA~ca indriyAM tathA ATha dravyakarmo kA bhoktA hai-isa vAkya para nizcaya-vyavahAra ke dasa praznottaro ko samajhAiye ? uttara-praznottara 168 se 207 taka ke anusAra svaya praznottara banAkara uttara do| pra0 241-jIva harSa-viSAda, sukha-dukha vikArI bhAvo kA bhoktA kisa apekSA se Agama me kahA hai ? u0-upacarita sadbhUta vyavahAranaya se kahA jAtA hai| pra0 242--sAdhaka dazA me jIva atIndriya sukha kA bhoktA hai-kisa apekSA se kahA jAtA hai ? u0-~anupacarita sadbhUna vyavahAranaya se kahA jAtA hai| pra0 243- kevalajJAnI apane paripUrNa sukha kA bhoktA hai-kisa apekSA se kahA jAtA hai ? u0-~anupacarita sadbhUta vyavahAranaya se kahA jAtA hai| pra0 244- bhoktRtva adhikAra meM heya-upAdeya-jJeya kisa prakAra - u0--(1) bhoktRtva-abhoktRtva rupa trikAlI AtmA Azraya karane yogya parama upAdeya hai| (2) sAdhaka dazA me atIndriya sukha kA agata bhoktA hai aura yaha eka deza pragaTa karane yogya upAdeya hai| (3) kevalI paripUrNa atIndriya sukha kA bhoktA hai-yaha pUrNa bhogane kI apekSA pUrNa upAdeya hai / (4) sAdhaka ko asthiratA sambandhI sukha-dukha heya hai| (5) sAtA-asAtA anubhAga kA phala tathA atyanta bhinna para padArtha, indriyA~ Adi vyavahAra se jJAna kA jJeya hai| pra0 245~-bhoktRtva adhikAra kA sAra kyA hai ? u.--jIva yathArtha vastusvarupa ko jAnakara para kI aura vikAra
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 214 ) kI kartRtva aura bhoktRtva buddhi ko choDakara apane sahaja nirvikAra cidAnandasvarupa zuddha paryAya kA kartA-bhoktA hone kA prayatna kre| svadeha pariNAmatva adhikAra aNu gurU deha pamANo uva sahArappa sappado cedaa| asa muhado vyavahArA NiccayaNayado asakha deso vA // 10 // artha--(vyavahArA) vyavahAranaya se (cedA) jIva (upa sahArappasappa do) sakoca aura vistAra ke kAraNa (asamuha do) samudghAta avasthA ko choDakara (aNu guru deha pamANo) choTe-baDe zarIra ke pramANa me rahatA hai| (vA) aura (NiccayaNaya do) nizcayanaya se (asakhya deso) vaha lokAkAza jitane asakhya pradeza vAlA hai| pra0 246-pratyeka jIva kA svakSetra kyA hai ? u0-pratyeka jIva kA svakSetra lokAkAza jitanA asakhyAta pradeza vAlA hai| pradezo kI sakhyA sadaiva utanI kI utanI hI rahatI hai, kyoki svacatuSTaya hI eka akhaDa drabya hai| pra. 247-kyA chaha dravyo meM se kisI dravya ke kSetra me khaNDa-TukaDA ho sakate hai ? u0-bilkula nahI ho sakate hai, kyoki sabhI mUla dravya akhaDa hai, usI prakAra pratyeka jIva bhI akhaDa dravya hai, isaliye usake khaNDa, chedana, TukaDA kadApi nahI ho sakate hai| pra0 248-pratyeka dravya ke svakSetra se kyA siddha hotA hai ? u0-pratyeka dravya kA kSetra pRthaka-pRthaka hai, isaliye jIva ke kSetra me anya koI dravya praveza nahI kara sakatA hai aura jIva bhI kisI dUsare ke kSetra meM nahIM ghusa sakatA hai|| pra0 246-pudgala skaMdha ke to khaNDa, chedana, Tukar3A ho jAtA hai, taba sabhI mUla dravya akhaMDa hai yaha bAta kahA~ rahI? u0-pudgala skadha mUla dravya nahI hai mUla dravya to paramANu hai|
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra0 250-pradezatva guNa kyA hai aura kyA batAtA hai ? u0-(1) pradezatvaguNa pratyeka dravya kA sAmAnya guNa hai| (3) pradezatvaguNa ke kAraNa pratyeka dravya kA apanA-apanA hI AkAra hotA hai| pra0 251 jIva ke kSetra kA AkAra to choTA-bar3A dekhane me AtA hai ? u0-(1) jIva ke pradeza sakhyA apekSA loka pramANa asakhyAta hI rahate hai| (2) kintu sasAra dazA me ve pradeza apane kAraNa se sakoca-vistAra ko prApta hote hai| isa kAraNa sasAra dazA me jIva kA AkAra ekasA nahI rahatA hai| pra0 252 jIva ke sAtha zarIra kA saMyoga hotA hai, taba to zarIra ke kAraNa jIva kA AkAra badalatA hogA? u0-bilkula nahI / jIva ke sAtha sayogarupa jo zarIra hai| usake AkAra ke anusAra jIva kA apanA AkAra apane kAraNa se hotA hai, zarIra ke kAraNa nahI hotA hai| pra0 253-samudghAta kise kahate hai aura kitane hai ? u0-(1) mUla zarIra ko choDe vinA Atma pradezo kA zarIra se bAhara nikalanA samudghAta kahalAtA hai| (2) samudghAta ke sAta bheda hai / vedanA, kaSAya, vikriyA, mAraNAntika, taijasa, AhAraka aura kevlii| pra0 254-vedanA samudghAta kise kahate hai ? u0-adhika dukha kI dazA me mUla zarIra ko choDe binA jIva ke pradezo kA bAhara niklnaa| pra0 255-kaSAya samudghAta kise kahate hai ? u0-krodhAdi tIna kaSAya ke udaya se, dhAraNa kiye huye zarIra ko choDe binA jIva ke pradezo kA zarIra se bAhara niklnaa|
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 216 ) pra0 256-vikriyA samudghAta kise kahate hai ? u0-vividha kriyA karane ke liye mUla zarIra ko choDe binA Atma pradezo kA bAhara niklnaa| pra0 257-mAraNAntika samudghAta kise kahate hai ? / u0-jIva mRtyu ke samaya tatkAla hI garIra ko nahIM choDatA, kintu zarIra me rahakara hI anya janma sthAna ko sparza karane ke liye Atma pradezo kA bAhara niktnaa| pra0 258-tejasa samudghAta ke kitane bheda hai ? u0-do bheda hai-zubha tejasa, azubha taijasa / pra0 256-zubha tejasa samudghAta kise kahate hai ? u.-jagata ko roga yA durbhikSa se dukhI dekhakara mahAmuni ko dayA utpanna hone se jagata kA dukha dUra karane ke liye, mUla zarIra ko choDe vinA hI tapobala se dAhine kandhe me se puruSAkAra sapheda putalA nikalatA hai aura duHkha dUra karake puna apane zarIra me praveza karatA hai, use zubha taijasa samudghAta kahate hai| pra0 260-azubha taijasa samudghAta kisa kahate hai ? u0-aniSTa kAraka padArtho ko dekhakara muniyo ke mana me krodha utpanna hone se unake bAye kance se bilAva AkAra sindUrI raga kA pUtalA nikalatA hai / vaha jisa para krodha huA ho usakA nAza karatA hai aura sAtha hI usa muni kA bhI nAza karatA hai use azubha tejasa samudghAta kahate hai| pra0 261-AhAraka samudghAta kise kahate hai ? u.--chaThe guNasthAnavartI, parama RddhidhArI kisI muni ke tatva sambandhI gakA utpanna hone para, apane tapobala se mUla zIra ko choDe binA mastaka meM se eka hAtha jitanA puruSAkAra sapheda aura zubha putalA nikalatA hai| vaha kevalI yA zruta kevalI ke pAsa jAtA hai|
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 217 ) vahA unakA caraNa sparza hote hI apanI zakA kA nivAraNa karake puna apane sthAna meM praveza karatA hai / pra0 262 - kevalI samudaghAta kise kahate hai ? u0- kevala jJAna utpanna hone ke bAda mUla zarIra ko choDe vinA daDa, kapATa, pratara aura lokapUraNa kriyA karate hue kevalI ke Atma pradezo kA phailanA / pra0 263 - kevalI samudghAta ksiko hotA hai ? u0- (1) kevalI samudghAta sabhI kevaliyo ko nahI hotA hai / (2) kintu jinhe kevala jJAna utpanna hone ke bAda chaha mAsa nahI huye ho unhe | tathA chaha mAsa ke bAda bhI cAra aghAtiyA karmoM me se Ayu karma kI sthitI alpa ho to unhI ko niyama se samudghAta hotA hai / pra0 264 - jIva ke pradezoM kA AkAra zarIrAkAra kisa apekSA se kahA jAtA hai ? u0- anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se kahA jAtA hai, hai nahI / pra0 265 - jIva ke pradezo kA AkAra zarIrAkAra hai isa vAkya para nizcaya vyavahAra ke dasa praznottaro ko samajhAiye ? u0 - praznottara 168 se 207 taka ke anusAra svayaM praznottara banAkara uttara do / pra0 266 - jIva samudghAta karatA hai yaha kisa naya se kahA jAtA hai ? uttara- anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se kahA jAtA hai / pra0 267 - jIva nizcayanaya se kaisA hai ? uttara - jIva ke jo asakhyAta pradeza hai unakI vaha saMkhyA sadA utanI hI rahatI hai, kisI bhI samaya eka bhI pradeza kama-baDha nahI hotA hai / jIva ke pradezo kI sakhyA loka pramANa asakhyAta hai / isa la '
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 218 ) nizcayanaya se jIva asatyAta pradezI hai| pra0 268-svadeha parimANatva adhikAra me heya-jJeya-upAdeyapanA kisa prakAra hai ? uttara-(1) jIva sakhyA apekSA loka pramANa asakhyAta pradezI hai, vaha Azraya karane yogya parama upAdeya hai| (2) usake Azraya se jo zuddha vItarAgI dazA pragaTI, vaha pragaTa karane yogya upAdeya hai| (3) zarIra va karma kA sayoga sambandha vyavahAra se jJAna kA jJeya hai| (4) jo aru ddha dazA hai vaha heya hai| pra0 266-dasavI gAthA kA marma kyA hai ? uttara-(1) jIva ko deha ke sAtha apane pane kI mAnyatA anAdi se hai| isI mAnyatA se sasAra me paribhramaNa karatA huA dukhI rahatA hai| (2) isaliye dehAdika ko pRthaka jAnakara nirmoharupa nija zuddha AtmA kA Azraya lekara sukha pragaTa karanA caahiye| pra0 270-jIva ke asaMkhyAta pradezo me kyA-kyA bharA huA hai ? u0-jJAna-darzana Adi ananta guNa bhare hai| pra0 271-AtmA ko 'zUnya' kyo kahA jAtA hai ? u0-(1) rAgAdi vibhAva pariNAmo kI apekSA se AtmA ko zUnya kahA jAtA hai / (2) parantu bauddhamata ke samAna ananta jJAnAdi guNo kI apekSA se zUnya nahI hai / pra0 272-AtmA ko jar3a kyo kahA jAtA hai ? uttara-(1) bAhya viSaya vAle indriya jJAna kA abhAva hone kI apekSA se AtmA ko jaDa kahA jAtA hai / (2) parantu sAkhyamata kI mAnyatA ke anusAra sarvathA jaDa nahI hai| pra0 273-isa dasavI gAthA me 'aNu' mAtra zarIra kahA haiisase kyA tAtparya hai ? uttara-(1) utsedha ghanAgula ke asakhyAtave bhAga-pramANa labdhi
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 216 ) aparyAptaka sUkSma nigoda kA zarIra samajhanA / (2) parantu pudganna paramANu nahIM smjhnaa| pra0 274-isa gAthA me "gurU' zabda se kyA samajhanA cAhiye ? uttara-(1) "gurU garIra" zabda se eka hajAra yojana pramANa mahAmatsya kA zarIra samajhanA / (2) aura madhyama avagAhana dvArA madhyama zarIra smjhnaa| pra0 275-saMkoca vistAra ko samajhAiye ? uttara-jaise dUdha me DAlA gayA padmarAga apanI kAnti se dUdha ko prakAzita karatA hai| vaise hI sasArI jIva apane zarIra pramANa hI rahatA hai / garama karane se dUdha me uphAna AtA hai taba dUdha ke sAtha padmarAgamaNi kI kAnti bhI baDhatI jAtI hai| isI prakAra jyo-jyo zarIra puSTa hotA hai tyo tyo usake sAtha hI sAtha AtmA ke pradeza bhI phaila jAte hai aura jaba zarIra durbala ho jAtA hai tava jIva ke pradeza bhI sakucita ho jAte hai| aisA svatatratA rupa nimitta-naimittika sambandha hai| [pacAstikAya gAthA 33 ] sasAritva adhikAra puDha vijalateyavADa vaNapphadI viviha thAvare iNdii| viga tiga cadu pacakkhA tasajIvA hoti sakhAdI // 11 // artha -(puDha vijana teya vADa vaNaphadI) pRthvI, jala, agni, vAyu aura vanaspati (viviha thAvare idI) aneka prakAra ke sthAvara ekendriya jIva aura (sakhAdI) zakha ityAdi (viga tiga cadu pacakkhA) do indriya, tIna indriya, cAra indriya aura paoNca indriya (tasa jIvA) ye trasa jIva hai| pra0 276-vAstava me jIva kaisA hai ? uttara-atIndriya amUrta nija paramAtma svabhAvI hai|
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 220) pra0 277-jIvo ke kitane bheda hai ? uttara-do bheda hai-siddha aura ssaarii| pra0 278-siddha jIva kaise hai ? uttara--siddha jIva paripUrNa sukhI hai| pra0 279-sasArI ke kitane bheda hai ? uttara-tIna bheda hai-(1) bahirAtmA (2) antarAtmA (3) prmaatmaa| pra0 280-kyA vizva ke bahirAtmA sukhI nahIM hai ? uttara-mAtra mithyA mAnyatAo ke kAraNa cAge gatiyo ke bahirAtmA paripUrNa dukhI hI hai| pra0 281 - bahirAtmA dukhI kyo hai ? uttara-vizva ke padArtha vyavahAranaya se mAtra jJeya hai parantu bahirAtmA aisA na mAnakara para padArtho me iSTa-aniSTa buddhi hone ke kAraNa hI du.khI hai| pra0 282-bahirAtmA ke du kha ko spaSTa samajhAiye? uttara-AtmA kA svabhAva jJAtA-dRSTA hai so svaya kevala dekhane vAlA-jAnane vAlA to rahatA nahIM hai, jina padArtho ko dekhatA jAnatA hai uname iSTa-aniSTapanA mAnatA hai| isaliye rAgI-dveSI hokara kisI kA sadbhAva cAhatA hai, kisI kA abhAva cAhatA hai / parantu usakA sadbhAva yA abhAva isakA kiyA huA hotA nhiiN| kyoki koI dravya kisI dravya kA kartA hartA hai nahI, sarva dravya apane-apane svabhAva rupa pariNamita hote hai / yaha bahirAtmA vRthA hI kaSAya bhAva se Akulita hotA hai| pra0 283-antarAtmA kI kyA dazA hai ? uttara-~-antarAtmA apanI zuddhatAnusAra sukhI hai|
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ (221 ) pra0 284-arahanta paramAtmA kaise hai ? uttara-arahanta bhagavAna paripUrNa sukhI hai / pra0 285-saMsArI jIvo ke dUsarI taraha se kitane bheda hai ? uttara-do bheda hai-sthAvara aura trasa / pra0 286-sthAvara jIva ko spaSTa samajhAo ? uttara-sabhI ekendriya jIva sthAvara jIva hai, ve pA~ca prakAra ke hai / pRthvIkAya, jalakAya, agnikAya, vAyukAya aura vanaspatikAya / pra0 287-trasa jIva kauna-kauna hai ? uttara-do indriya se lekara pacendriya taka ke jIva trasa kahalAte hai| pra0 288-zAstro me sthAvara-basa aise bheda kyo kiye hai ? uttara-jIva to audArika Adi zarIra indriyo se sarvathA bhinna hai apane jJAna-darzanAdi svabhAva se abhinna hai| usakA jJAna karAne ke liye vyavahAranaya se vasa-sthAvara aise bheda kiye hai| pra0 286-paMcAstikAya gAthA 121 me isa viSaya meM kyA batAyA hai ? uttara-zAstra kathita yaha kAya, indriyA~, mana-saba pudgala kI paryAye hai, jIva nahI hai| kintu uname rahane vAlA jo jJAna-darzana hai vaha jIva hai aisA jAnanA cAhiye / pra0 260-jIva sthAvara kisa apekSA kahA jAtA hai ? uttara-anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se jIva sthAvara kahA jAtA hai| pra0 261-anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se jIva sthAvara hai isa vAkya para nizcaya vyavahAra ke dasa praznottaro ko samajhAiye ? uttara--praznottara 198 se 207 taka ke anusAra svaya praznottara banAkara uttara do|
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 222 ) pra0 262 - jIva trasa kisa apekSA se kahA jAtA hai ? uttara-- anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se jIva trasa kahA jAtA hai / pra0 263 - anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se jIva trasa haiisa vAkya para nizcaya vyavahAra ke dasa praznottaro ko samajhAiye ? uttara - praznottara 168 se 207 taka ke anusAra svaya praznottara banAkara uttara do / pra0 264 - jIvo ke tIna prakAra kauna-kauna se hai ? uttara - ( 1 ) asiddha, (2) no siddha, (3) siddha | pra0 265 - asiddha me kauna-kauna jIva Ate hai ? uttara - nigoda se lagAkara cAro gatiyo ke jIva jaba taka nizcaya samyagdarzana nA ho taba taka ve saba asiddha hI hai / pra0 266 - no siddha jIva me kauna-kauna Ate hai ? uttara--no kA artha alpa hai / cauthe guNa sthAna se jIva ko 'no siddha' kahA jAtA hai / isaliye antarAtmA Ipat siddha arthAt 'no siddha' kahA jAtA hai / pra0 267 - siddha kaise hai ? uttara - ratnatraya prApta siddha hai / pra0 218 - zuddha nizcayanaya se zuddha buddha eka svabhAvI hone para bhI jIva sthAvara trasa kyo hotA hai ? uttara-apane zuddha-buddha eka svabhAva ko bhUlakara indriyo sukho me ruci pUrvaka Asakta hokara trasa sthAvara jIvo kA ghAta karatA haiisaliye trasa-sthAvara hotA hai / pra0 266 - trasa sthAvara nA bananA paDe usake liye kyA karanA cAhiye ? uttara - apane eka zuddha vRddha svabhAva kA Azraya lekara dharma kI
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 223 ) prApti kare to trasa - sthAvara nA hokara krama se mokSa kI prApti ho / pra0 300 - manuSya bhava va digambara dharma hone para bhI kyA yaha jIva pRthvIkAya kahalA sakatA hai aura yaha pRthvIkAya me kyo jAtA hai ? uttara - (1) jaise hama pRthvIkAya para calate hai / davane se jo dukha kA vaha anubhava karatA hai, lekina vaha kucha kaha nahI sakatA hai, usI prakAra manuSya bhava va digambara dharma hone para bhI mai saba ko davAU aura koI mere sAmane eka zabda bhI uccAraNa nA kara sake / aimA bhAva karatA hai usa samaya vaha pRthvIkAya hI hai kyoki "jaisI mati vaisI gati" hotI hai / (2) aise bhAva ke samaya yadi Ayu bandha ho gayA to " pRthvIkAya" kI yoni me jAnA paDegA / jahA~ nirantara tujhe saba dabAyege aura tU eka zabda bhI uccAraNa na kara sakegA / pra0 301 - koI kahe hameM pRthvIkAya na bananA paDe usakA kyA upAya hai ? uttara - mai saba ko dabAU aura mere sAmane eka zabda bhI uccAraNa nA kara sake, aise bhAva rahita asparza zuddha buddha svabhAvI nija bhagavAna hai / usakA Azraya le to bhagavAna panA paryAya me pragaTa ho jAvegA / pra0 302 - manuSya bhava va digambara dharma hone para bhI kyA yaha jIva jalakAya kahalA sakatA hai aura yaha jalakAya meM kyoM jAtA hai ? uttara- (1) jaise tAlAba kA pAnI Upara se dekhane para eka jaisA lagatA hai / lekina kahI do gaja kA khaDDA hai, kahI tIna gaja kA khaDDA hai, kahI UcA hai, kahI nIcA hai, usI prakAra manuSya bhava va digambara dharma hone para bhI Upara se cikanI-cupaDI bAte karatA hai, andara kapaTa rakhatA hai / vaha jIva usa samaya 'jalakAya' hI hai, kyoki " jaisI mati vaisI gati" hotI hai / ( 2 ) aise bhAva ke samaya yadi Ayu kA vandha ho gayA to 'jalakAya' kI yoni me jAnA paDegA /
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 224 ) pra0 303 - koI kahe hame 'jalakAya' ko 'yoni me nA jAnA par3e usakA koI upAya hai ? uttara-chala kapaTa rahita terI AtmA kA svabhAva hai| usakA Azraya le to jalakAya kI yoni meM nahIM jAnA paDegA, balki muktirupI sundarI kA nAtha bana jaavegaa| pra0 304-manuSya bhava va digambara dharma hone para bhI kyA yaha jIva agnikAya kahalA sakatA hai aura yaha agnikAya me kyo jAtA uttara-jaise-roTI banAne ke bAda tave ko utArate hai to tave me Tima-Tima kI cigAriyA~ dikhatI hai| to loga kahate hai ki tavA ha~satA hai, parantu vaha vAstava me agnikAya ke jIva hai, usI prakAra manuSya bhava va digambara dharma hone para bhI dUsaro ko baDhatA huA dekhakara IrSyA karatA hai usa samaya vaha jIva 'agnikAya' hI hai, kyoki "jaisI mati vaisI gati" hotI hai / (2) yadi usa samaya Ayu kA bandha ho gayA to 'agnikAya' kI yoni meM jAnA paDegA jahA~ nirantara jalane me hI jIvana biitegaa| pra0 305-koI kahe are bhAI hame 'agnikAya' kI yoni me nA jAnA par3e-aisA koI upAya hai ? uttara-IrSyA rahita terA trikAlI svabhAva hai| usakA Azraya le to agnikAya kI yoni me nahI jAnA paDegA, balki paryAya me tIna loka kA nAtha bana jaavegaa| pra0 306-digambara dharma va bhanuSya bhava hone para bhI kyA yaha jIva 'vAyukAya' kahalA sakatA hai aura yaha vAyukAya me kyo jAtA uttara-jaise havA ke jhoke kabhI teja, kabhI manda calate rahate hai, sthira nahI rahate hai, usI prakAra jo manuSya bhava va digambara dharma
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 225 ) hone para bhI jahA~ para janma-maraNa ke abhAva kI vAta calatI hai, usake badale anya bAta kA vicAra karatA hai, UghatA hai yA anya asthiratA karatA hai| vaha jIva usa samaya vAyukAya hI hai, kyoMki "jaisI mativaisI gati" hotI hai / (2) yadi asthiratA ke bhAvo ke samaya Ayu kA bandha ho gayA to "vAyukAya" kI yoni me jAnA par3egA, jahA~ nirantara asthiratA hI banI rhegii| pra0 307-koI kahe hameM vAyukAya nahI bananA hai to hama kyA kareM? uttara-asthiratA ke bhAvo se rahita paramaparariNAmika hai bhAva / usakI ora dRSTi kare to vAyukAya kI yoni se nahIM jAnA paDegA, balki kama se pUrNakSAyikapanA pragaTa karake pUrNa sukhI ho jaavegaa| pra0 308-digambara dharma va manuSyabhava hone para bhI kyA yaha jIva 'vanaspatikAya' kahalA sakatA hai, aura yaha vanaspatikAya meM kyoM jAtA hai ? uttara-jaise bAjAra se sabjI lAte hai, Apa use cAkU se kATate hai, vaha Apase kucha nahI kahatI hai, usI prakAra manuSyabhava pAne para bhI 'maiM dUsaro ko aisA mArU, vaha eka paga bhI na cala sake-aisA bhAva karatA hai vaha usa samaya vanaspatikAya hI hai, kyoki 'jaisI mati vaisI gati hotI hai / (2) yadi aise bhAvo ke samaya Ayu kA bandha ho gayA to vanaspatikAya kI yoni me jAnA paDegA, jahA~ eka-eka samaya karake nirantara dukha uThAnA pdd'egaa| pra0 306-koI kahe hameM 'vanaspatikAya' meM na jAnA par3e, isakA koI upAya hai ? ___ uttara-maiM sabako mArU aura vaha eka paga bhI Age na baDha sakeaise-aise bhAvo se rahita terI AtmA kA asparza svabhAva hai usakA Azraya le to vanaspatikAya kI yoni me nahI jAnA paDegA-balki guNa sthAnamArgaNA se rahita paramapada ko prApta kregaa|
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 226 ) pra0 310-jJAnI-trasa sthAvara me kyoM utpanna nahIM hote hai ? uttara-apane eka zuddha-buddha eka svabhAva kA Azraya hone se tathA viSayo me sukha abhilApA kI buddhi nA hone ke kAraNa jJAnI jIva trasa-sthAvara me utpanna nahIM hote hai|| pra0 311-bhUla kA kAraNa thoDe meM kyA hai ? uttara-eka mAtra eka zuddha-buddha nija AtmA kI dRSTi nA karanA hI bhUla kA kAraNa hai-karma yA para vastu yA Izvara bhUla kA kAraNa nahI hai| pra0 312-yadi jIva kI siddha dazA na mAnI jAve to kyA kyA doSa utpanna hogA? uttara-(1) yadi siddha jIva na ho to jIvo kI sasArI avasthA bhI sAbita nahIM hogI, kyoki sasArI dazA kA pratipakSa bhAva siddha dazA hai / (2) yadi jIva ke sasAra dazA hI nahIM hogI to phira dharma karane aura adharma ko dUra karane kA purupArtha hI nahI rhegaa| caudaha jIva samAsa samaNA amaNA yA pacendriya NimmaNA pare savve / bAhara sumehadI savve pajjata idarA ya / / 12 // artha -(pacendriya) pacendriya jIva (samaNA) mana sahita aura (amaNA) mana sahita (NeyA) jAnanA cAhiye / aura (pare save) zeSa saba (NimmaNA) mana rahita jAnanA caahiye| uname (ekendriyA) ekendriya jIva (vAdara suhame) bAdara aura sUkSma yo do prakAra ke hai| (satve) aura ve saba (pajjatta) paryApta (pa) aura (idarA) aparyApta hote hai| pra0 313-jIva samAsa kise kahate hai ? uttara-jisake dvArA aneka prakAra ke jIva ke bheda jAne jA sakeuse jIva samAsa kahate hai|
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 227 ) pra0 314-pacendriya jIvo ke kitane bheda hai ? uttara-do bheda hai-sajJI aura asajJI / pra0 315-ekendriya jIvo ke kitane bheda hai ? uttara-do bheda hai-bAdara aura sUkSma / pra0 316-bAdara ekendriya jIva kise kahate hai ? uttara-jo dUsaro ko bAdhA dete hai aura svaya bAdhA ko prApta hote hai aura jo kisI padArtha ke AdhAra se rahate haiM unhe bAdara ekendriya jIva kahate hai| pra0 317-sUkSma ekendriya jIva kise kahate hai ? uttara-jo samasta lokAkAza me phaile hue hai, jo kisI ko bAdhA nahI pahu~cAte aura svaya kisI se bAdhA ko prApta nahIM hote hai-unhe sUkSma ekendriya jIva kahate hai| pra0 318-ekendriya jIva ke bAdara, sUkSma, do indriya jIva, tIna indriya jIva, cAra indriya jIva, pA~ca indriya asainI jIva aura pA~ca indriya sainI jIva-kyA ina sAta prakAra ke jIvo ke bhI kucha bheda hai ? uttara-hA~, hai / ye sAto paryApta aura aparyApta ke bheda se 14 bheda pra0 316-paryApta aura aparyApta se kyA tAtparya hai ? uttara-jaise-makAna, ghaDA, vastrAdi vastuye pUrNa aura apUrNa hotI hai, usI prakAra ye sAta prakAra ke jIva bhI paryApta aura apti hote pra0 320-ina paryApta aura aparyApta isa prakAra 14 prakAra ko kyA kahate hai ? uttara-inhe 14 jIva samAsa ke nAma se jinavANI me kahA jAtA hai|
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 228) pra0 321-paryApti kitanI hotI hai ? uttara-chaha hotI hai-AhAra, zarIra, indriya, zvAsa, bhApA, aura mana / pra 322-ekendriya jIva ke kitanI paryApti hotI hai ? uttara-cAra hotI hai - AhAra, zarIra, indriya aura zvAsa / pra0 323-do indriya jIvo se lekara asaMjJI pacendriya jIvo taka ke kitanI-kitanI paryApti hotI hai ? uttara-pratyeka ko pAca-pAca paryApti hotI hai / AhAra, zarIra, indriya, zvAsa aura bhaassaa| pra0 324-sajJI pacendriya jIva ke kitanI paryApti hotI haiM ? uttara-chaha hI hotI hai-AhAra, zarIra, indriya, zvAsa, bhApA aura mn| pra0 325-yaha paryAptiyA~ kaba pUrNa hotI haiM ? uttara-eka antarmuharta meM pUrNa ho jAtI hai| pra0 326-aparyAptaka jIva kI kyA dazA hai ? uttara-aparyAptaka jIva eka zvAsa me 18 bAra janma-maraNa karatA hai| pra0 327-zvAsa kise kahate haiM ? uttara niroga purupa kI eka bAra nADI calane me jitanA samaya lagatA hai use zvAsa kahate hai| pra0 328-zvAsa kI sakhyA kA mApa kyA hai ? uttara-48 minaTa me tIna hajAra sAta sau tihattara zvAsa hote hai| pra0 326-paryAptiyo se kyA siddha hotA hai ? uttara-jaise sajJI pacendriya jIva jaba-jaba jahA~ para utpanna hotA
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 226 ) hai vahA para ina saba paryAptiyo kI zuruAta eka sAtha hotI hai, lekina pUrNatA krama se hotI hai, usI prakAra samyagdarzana hone para sarva guNo me aza rupa se zuddhatA eka sAtha pragaTa ho jAtI hai, parantu pUrNatA krama se hotI hai / (1) samyagdarzana cauthe guNa sthAna me pUrNa ho jAtA hai / (2) caritra bArahave guNasthAna me pUrNa ho jAtA hai / (3) jJAna - darzana - vIrya kI pUrNatA terahave guNasthAna ke zuruAta me ho jAtI hai / (4) yoga kI pUrNatA caudahaveM guNasthAna me hotI hai / 330 - jIva paryApta aura aparyApta hote hai - yaha kisa apekSA se kahA jA sakatA hai ? uttara- anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se kahA jA sakatA hai, parantu aisA hai nahI / pra0 331 - anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se jIva paryApta aura aparyApta hote haiM isa vAkya para nizcaya vyavahAra ke dasa praznottaro ko samajhAiye ? uttara - praznottara 118 se 207 taka ke anusAra svaya praznottara banAkara uttara do / pra0 332 - jIva saMjJI va asaMjJI kisa apekSA kahA jA sakatA hai ? uttara- anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se kahA jA sakatA hai, parantu hai nahI - aisA jAnanA / pra0 333 - anupacarita asadbhUta vvahAranaya se jIva saMjJI - asaMjJI hai - isa vAkya para nizcaya vyavahAra ke dasa praznottaro ko samajhAiye ? uttara - praznottara 168 se 207 taka ke anusAra svaya praznottara banAkara uttara do /
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 230 ) pra0 334 - paryApta aura aparyApta me heya jJeya - upAdeyapanA kisakisa prakAra hai ? uttara - ( 1 ) paryApta aura aparyApta se sarvathA bhinna nija zuddhAtma tattva hI Azraya karane yogya parama upAdeya hai / (2) nija zuddhAtma tattva ke Azraya se jo zuddhi pragaTI vaha pragaTa karane yogya upAdeya hai / (3) sAdhaka jIva ke bhUmikAnusAra jo rAga hai vaha heya hai / (4) paryApti aura aparyApta- ye saba vyavahAranaya se jJAna kA jJeya hai / pra0 335 - paryAptiyo kA karttA kauna hai aura kauna nahI hai ? uttara - paryAptiyo kA karttA pudgala hai aura paryApti usakA karma hai / jIva se inakA sarvathA karttA karma sambandha nahI hai / pra0 336 - jIva samAsa kI bArahavI gAthA kA tAtparya kyA hai ? uttara - paryAptiyo aura prANo se sarvathA bhinna nija zuddhAtma tattva hI Azraya karane yogya panma upAdeya hai / jIva ke dUsare bheda maggaNa guNa ThANehi ya caudasahi havati taha prasuddhaNayA / viSNeyA sasArI savve hu suddhaNayA // 13 // artha - ( taha) tathA ( sasArI) sasArI jIva ( asuddhaNayA) azuddhanaya se ( maggaNa guNa ThANehi ) mArgaNA sthAna aura guNa sthAna kI apekSA se ( caudasahi) caudaha caudaha prakAra ke ( havati) hote hai ( suddhaNayA) zuddha nizcayanaya se ( sabve) sabhI sasArI jIva (hu) vAstava me (suddhA) zuddha (viSNeyA) jAnanA cAhiye / pra0 337 -- bRhada dravya saMgraha kI isa gAthA ke haiDiMga se kyA kahA hai ? uttara- "aba zuddha pAriNAmika - paramabhAva grAhaka zuddha dravyArthika
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 231 ) naya se jIvadravaddha eka svabhAva vAle hai / to bhI pazcAt azuddhanaya se caudaha mArgaNA sthAna aura caudaha guNasthAna sahita hote hai - isa prakAra pratipAdana karate hai " / pra0 338 - zuddha dravyArthika aura azuddhanayo kA viSaya eka hI sAtha hone para bhI ( prathama ) zuddha dravyArthikanaya aura 'pazcAt azuddhanaya aisA kyoM kahA hai ? - uttara - (1) zuddha dravyArthikanaya kA viSaya eka hI Azraya karane yogya hai, kyoki usake Azraya se hI jIva ke dharmarUpa zuddha paryAya pragaTa hotI hai aura usI ke Azraya se hI vRddhi karake pUrNatA kI prApti hotI hai / ( 2 ) azuddhanaya ke viSaya ke Azraya se jIva ke azaddha paryAya pragaTa hotI hai, isaliye usakA Azraya choDane yogya hai / ( 3 ) aisA batAne ke liye zAstro me zuddha dravyArthikanaya ko prathama aura azuddhanaya vyavahAranaya ko pazcAt kahA gayA hai| pra0 336- zuddha pAriNAmika bhAva kA kyA artha hai ? uttara - pAriNAmika kA artha sahaja svabhAva hai / utpAda vyaya rahita dhruva eka rupa sthira rahane vAlA pAriNAmika bhAva hai / pra0 340 - pAriNAmika bhAva kisa jIva ko hotA hai ? uttara - nigoda se lagAkara siddha dazA taka sabhI jIvo me 'trikAla (anAdi ananta) dhrubarUpa se zaktirupa se zuddha hai - yaha hotA hai / kahA gayA hai ki " pAriNAmika bhAva ke vinA koI jIva nahI hai" / pra0 341 - kyA pAriNAmika bhAva me bAkI cAra bhAva nahI hai ? uttara- nahI hai, kyoki audayika - aupazamika kSAyopazamika aura kSAyika ina cAra bhAvo se jo rahita jo bhAva hai- so pAriNAmika bhAva hai / pra0 342 - pAriNAmika bhAva me aupazamika Adi cAra bhAva kyo nahI Ate hai ? uttara -- ( 1 ) aupazamikAdi cAra bhAvo me udaya-upazama
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 232 ) kSayopazama-kSaya jisakA nimittakAraNa hai-aise cAra bhAva hai, aura jisame karmopAdhirupa nimitta kicita mAtra nahIM hai, mAtra dravya svabhAva hI jisakA kAraNa hai-aisA eka pArimANika bhAva hai (2) aupazamikAdi cAra bhAva paryAyarupa hai aura pAriNAmika bhAva paryAya rahita hai| (3) isaliye cAra bhAvo me pAriNAmika bhAva nahIM AtA hai| pra0 343 -pAriNAmikAdi pAMca bhAvo kA spaSTa varNana kahA~ dekheM? uttara-jaina siddhAnata pravega ratnamAlA bhAga cAra me dekhiyegaa| pra0 344-ina pAMca bhAvoM ko 'parama' aura 'aparama' kyo kahA jAtA hai ? uttara-(1) pAriNAmikabhAva trikAla zuddha aura parama hai, isaliye zuddha pAriNAmika bhAva ko 'parama bhAva' kahate hai, kyoki isake Azraya se hI zuddha paryAya pragaTa-vRddhi aura pUrNatA hotI hai| (2) dUsare aupazamikAdi cAra bhAvo ko 'aparama' bhAva kahate hai kyoMki inake Azrama se jIva me azuddha paryAya pragaTa hotI hai| pra0 345-samasta karmarupI viSa vRkSa ko ukhAr3a phaikane me kaunasA bhAva samartha hai ? u0-paramabhAva pAriNAmika trikAla zuddha hai| yaha paramabhAva hI samarata karmarupI vipa vRkSa ko ukhADa phaikane meM samartha hai| pra0 346-isa gAthA me 'satve suddhA ha suddhaNayA" se kyA tAtparya hai ? u0-zuddhanaya se sabhI jIva vAstava me zuddha hai / yahA~ suddhanaya kA artha dravyAthikanaya hai-isa dRSTi se dekhane para sabhI jIva zuddha jJAyaka bhAva ke dhAraka hai| pra0 347-isa gAthA me azuddhanaya kA varNana kyA batalAne ke liye kiyA gayA hai ?
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 223 / uttara- una paryAyo ko jIva svaya svata para se nirapekSatayA karatA hai| karma kA nimitta hone para bhI karma unhe karAtA nahI haiyaha batalAne ke liye azuddhanaya kA varNana isa gAthA me kiyA hai / pra0 348 - mArgaNAsthAna kise kahate hai ? uttara - jina-jina dharma vizeSo se jIvo kA anveSaNa (khoja) kiyA jAtA hai - una-una dharma ko mArgaNA sthAna kahate hai / pra0 346 - mArgaNA sthAna ke kitane bheda haiM ? uttara - caudaha bheda hai (1) gati, (2) indriya, (3) kAya, (4) yoga, (5) veda, (6) kaSAya, (7) jJAna, (8) sayama, ( 8 ) darzana, (10) lezyA, (11) bhavyatva, (12) samyaktva, (13) sajJitva, (14) AhAratva | pra0 350 - caudaha mArgaNA kisa naya se kahI jAtI hai aura kisa naya se nahI hai ? uttara- ye saba nija trikAla zuddha AtmA me zuddha nizcayanaya ke se nahI hai, apitu azuddhanaya se kahI jAtI hai / pra0 351 - 14 mArgaNAo me "gati mArgaNA" batalAne ke pIche kyA marma hai ? uttara - (1) naraka, tiryaca, manuSya, deva nAma kI cAra gatiyA~ hai / (2) cAro gatiyo sambandhI zarIra bhI hai / (3) cAro gatiyo sambandhI dravyakarma kA udaya nimitta bhI hai / (4) cAro gatiyo sambandhI bhAva bhI hai / (5) parantu nija bhagavAna kA gati rahita agati svabhAva hai / (6) usakA Azraya lekara antarAtmA banakara krama se paramAtmA bane yaha marma hai / pra0 352 - ( 1 ) AtmA cAra gatiyo ke zarIra vAlA hai - ( 2 ) AtmA ko cAra gati sambandhI dravyakarma kA udaya hotA hai - yaha kisa apekSA se kahA jAtA hai ? uttara- anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se kahA jAtA hai,
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 238 ) parantu aigA hai nahIM, yoki AtmA ta agati svabhAva vAlA hai| pra0 353 -AtmA ke cAra gati sambandhI bhAva hote haiM-yaha kisa apekSA kahA jAtA hai ? uttara-ugacarita madabhUta vyavahAranaya meM kahA jAtA hai / 0 354-14 mArgaNAo me "indriya mArgaNA" batalAne ke pIche kyA mamaM hai ? uttara--(1) ekendriya, hIndriya, zrIndriya, caturindriya aura pacendriya rupa pAna jaDa sandriyA hai (2) pAca indriyo sambandhI dravya karma kA udaya bhI hai| (:) nyio sambandhI jAna kA ughADa bhI hai / (8) parantu nija bhagavAna AtmA ndriyo ne rahita atIndriya mvabhAva vAlA hai| (5) usayA Azraya lekara paryAya me atIndriya Ananda pragaTa hove| yaha marma hai| pra0 355-AtmA jaDa pAca indriyo vAlA hai| AtmA ko jaDa indriyo sambandhI dravyakarma kA udaya hai| yaha kisa apekSA se kahA jAtA hai ? uttara-anucagni agadabhUta vyavahAnaya ge kahA jAtA hai, parantu aisA hai nahIM, kyoki AtmA to atIndriya svabhAva vAlA hai| pra0 356-AtmA ko indriyo sambandhI jJAna kA ughADa haiyaha kima apekSA me kahA jAtA hai ? uttara-upacarita sadbhuta vyavahAranaya se kahA jAtA hai / pra0 357-14 mArgaNAo me "kAya mArgaNA" batalAne ke pIche kyA marma hai ? uttara-(1) pRthvI kAya, janakAya, tejakAya, vAyukAya, vanaspatikAya aura usakAya ke bheda se chaha prakAra kI hai| (2) AtmA ke kAya sambandhI garIra hai| (3) AtmA ke kAya sambandhI dravya karma kA udaya bhI hai| (4) AtmA ke kAya sambandhI jJAna kA ughADa bhI
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 ) hai / ( 5 ) parantu kAya se rahita akAya svabhAva vAlA AtmA hai / ( 6 ) usakA Azraya lekara paryAya meM akAyapanA pragaTa hove / yaha mama hai | pra0 358 - ( 1 ) AtmA pRthvI Adi kAya vAlA hai / ( 2 ) AtmA ko kAma sambandhI dravya karma kA udaya hai / yaha kisa apekSA kahA jAtA hai ? uttara- anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se kahA jAtA hai, parantu aisA hai nahI, kyoki AtmA to akAya svabhAva hai / pra0 356 - AtmA ko kAya sambandhI jJAna kA ughADa hai - yaha kisa apekSA kahA jAtA hai uttara - upacarita sadbhUta vyavahAranaya se kahA jAtA hai / pra0 360 - 14 mArgaNAo me "yoga mArgaNA" batalAne ke pIche kyA marma hai ? uttara- (1) mana, vacana aura kAya yoga ke bheda se yoga mArgaNA ke tIna prakAra hai / (2) vistAra se ( a ) satya, asatya, ubhaya aura anubhaya rupa se manoyoga cAra prakAra kA hai / (A) satya, asatya, ubhaya aura anubhaya rupa se vacana yoga cAra prakAra kA hai / (i) audArika, audArika mizra, vaikriyika vaikriyika mizra, AhAraka, AhAraka mizra aura kArmANa-ye kAyayoga ke sAta prakAra hai / isa prakAra saba milakara pandraha prakAra kI yoga mArgaNA hai / (3) AtmA ke mana vacana kAya samvandhI jaDa yoga kA sambandha hai / ( 4 ) AtmA ke jaDa yoga sambandhI dravya karma kA udaya bhI hai / ( 5 ) AtmA ke mana-vacana- samvandhI pradezo me kampana bhI hai / (6) parantu bhagavAna AtmA kA ayoga svabhAva trikAla paDA hai / ( 7 ) usakA Azraya lekara paryAya meM ayogIpanA pragaTa hove | yaha marma hai / pra0 361 - ( 1 ) AtmA jar3a mana-vacana-kAya sambandhI yoga
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 236 ) vAlA hai / ( 2 ) AtmA ko jaTa mana-vacana-kAya sambandhI dravyakarma kA udaya hai - yaha kisa apekSA kahA jAtA hai| ? uttara- anupacarita madbhUta vyavahAgnaya se kahA jAtA hai, parantu aisA hai nahI, kyoki AtmA to ayogI svabhAva vAlA hai / pra0 362 - AtmA ko mana-vacana-kAya samvandhI yoga kA kampana hai - yaha kisa apekSA se kahA jAtA hai ? uttara- upacarita sadbhUta vyavahAranaya se kahA jAtA hai / pra0 363 - 14 mArgaNAo me "veda mArgaNA" batalAne ke pIche kyA mamaM hai ? uttara- (1) strI veda, puruSa vena aura napuMsaka veda ke bheda se veda mArgaNA ke tIna prakAra haiM / (2) AtmA ke sayogarUpa tIna veda sambadhI pudgala kA sambandha hai / ( 3 ) AtmA ke tIna veda sambandhI dravya krama kA udaya bhI hai / (4) AtmA me tIna prakAra veda sambandhI rAga bhI hai| (5) parantu AtmA kA aveda svabhAva trikAla par3A hai | (6) usakA Azraya lekara paryAya meM avedapanA pragaTa hove - yaha marma hai / pra0 364 - ( 1 ) AtmA tIna veda samvandhI pudgala vAlA hai / (2) AtmA ke tIna veda sambandhI dravya karma kA udaya hai / yaha kisa apekSA kahA jAtA hai ? uttara -- anupacarita amadbhuta vyavahAranaya se kahA jAtA hai, parantu aisA hai nahI, kyoki AtmA to aveda trikAla svabhAvI hai / pra0 365 - AtmA ke veda samvandhI rAga hai - yaha kisa apekSA kahA jAtA hai ? uttara - upacarita sadbhUta vyavahAranaya se kahA jAtA hai / pra0 366 - 14 mArgaNAo me "kaSAya mArgaNA" batalAne ke pIche kyA marma hai ? uttara - ( 1 ) krodha - mAna-mAyA - lobha ke bheda se cAra prakAra kI
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 237 ) kaSAya mArgaNA hai / vistAra se (2) anantAnubadhI krodhAdi cAra, apratyAkhyAna krodhAdi cAra, pratyAkhyAna krodhAdi cAra, saMjvalana krodhAdi cAra, hAsya - arati rati Adi bheda se no kaSAya- isa prakAra paccIsa prakAra kI kaSAya mArgaNA hai / (3) 25 kapAya sambandhI zarIra kI avasthAye hai / (4) 25 kaSAya sambandhI cAritra mohanIya dravya karma kA udaya bhI hai / (5) 25 kaSAya sambandhI rAga bhI hai / (6) parantu akaSAya trikAlI svabhAva vAlA AtmA trikAla paDA hai / (7) usakA Azraya lekara paryAya me svarupAcaraNa - deza cAritra sakala cAritra - yathAkhyAta cAritra pragaTa karake parama yathAkhyAta cAritrapragaTa hove - yaha marma hai / pra0 367 - ( 1 ) AtmA kI 25 kaSAya sambandhI zarIra kI avasthA hai / AtmA ke kaSAya sambandhI dravya karma kA udaya hai - yaha kisa apekSA kahA jAtA hai uttara- anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se kahA jAtA hai, parantu aisA hai nahI, kyoki AtmA to akaSAya svabhAva vAlA hai / pra0 368 - AtmA me 25 kaSAya sambandhI rAga hai - yaha kisa apekSA kahA jAtA hai ? uttara - upacarita sadbhUta vyavahAranaya se kahA jAtA hai / pra0 366 - 14 mArgaNAo me "jJAna mArgaNA" batalAne ke pIche kyA rahasya hai ? - uttara- (1) mati, zruta, avadhi mana paryaya aura kevalajJAna tathA kumati, kuzruta aura kuavadhi isa prakAra ATha prakAra kI jJAna mArgaNA hai / (2) ina bhedo se rahita trikAla jJAna svarupa bhagavAna AtmA hai / (3) usakA Azraya lekara paryAya me kumati - kuzruta aura kuavadhi kA abhAva karake mati zrutAdi pragaTa kara krama se kevalajJAna kI prApti hove - yaha jJAna mArgaNA kA marma hai /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 238 ) pra0 370-14 mArgaNAo me "sayama mArgaNA" batalAne ke pIche kyA rahasya hai? uttara-(1) sAmAyika, chedopasthApana, parihAra vizuddhi, sUkSma sAmparAya aura yathAkhyAta rupa se pAca prakAra kA cAritra tathA sayamAsayama aura asayama ye do pratipakSa rupa bheda milAkara sAta prakAra kI sayama mArgaNA hai / (2) cAritra guNAdi rupa trikAla bhagavAna eka rupa paDA hai| (3) usakA Azraya lekara prathama svarupAcaraNa kI prApti karake krama se sAmAyika Adi kI vaddhi karake yathAkhyAta kI prApti hove-yaha sayama mArgaNA kA marma hai| pra0 371-14 mArgaNAo me "darzana mArgaNA" ke pIche kyA marma hai ? ___ uttara-(1) cakSu-acakSu-avadhi aura kevala darzana ke bheda se cAra prakAra kI darzana mArgaNA hai / (2) darzana guNAdi rupa trikAlI bhagavAna AtmA paDA hai (3) usakA Azrama lekara kevala darzana kI prApti hove-yaha darzana mArgaNA ko jAnane kA marma hai| pra0 372-14 mArgaNAo me "lezyA mArgaNA" batAne ke pIche kyA marma hai ? uttara-(1) paramAtma dravya kA virodha karane vAlI kRSNa, nIla, kApota, tejo, padma aura zukla ke bheda se lezyA chaha prakAra kI hai| (2) parantu alezyA trikAlI svabhAva eka rupa paDA hai / (3) usakA Azraya lekara lezyAo kA abhAva karake pUrNa alezyApanA paryAya me pragaTa hove-yaha lezyA mArgaNA ko jAnane kA marma hai| pra0 373-14 mArgaNAo me "bhavya mArgaNA" ke pIche kyA marma hai? uttara-(1) bhavya aura abhavya ke bheda se do prakAra kI bhavya mArgaNA hai| (2) bhavya-abhavya se rahita trikAla paramAtma dravya eka
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 236 ) rupa paDA hai / (3) usakA Azraya lekara paryAya me siddha dazA kI prApti hove-yaha bhavya abhavya margaNA ko jAnane kA marma hai| pra0 374-14 mArgaNAo me "samyaktva mArgaNA" batAne ke pIche kyA marma hai ? uttara-(1) aupazamika, kSAyopagamika aura kSAyika samyaktva ke bheda se samyaktva mArgaNA-mithyA darzana, sAsAdana aura mizra ina tIna viparIta bhedo sahita chaha prakAra kI samyaktva mArgaNA hai| (2) zraddhA guNa sahita abheda AtmA trikAla paDA hai| (3) usakA Azraya lekara mithyAdarzanAdi abhAva karake prathama aupazamika kI prApti kara, kSAyo dazamika kI prApti kara, kSAyika samyaktva pragaTa hove-yaha samyaktva mArgaNA ko janAne kA marma hai| pra0 375-14 mArgaNAo me "sajJitva mArgaNA" batAne ke pIche kyA marma hai ? uttara-(1) sajI aura asajJI ke bheda se sajJitva mArgaNA do prakAra kI hai / (2)sajJI aura asajJI se rahita nija paramAtmA svarupa eka rupa paDA hai| (3) usakA Azraya lekara pUrNa dharma kI prApti hove-yaha sajJitva mArgaNA ko jAnane kA marma hai| ___0 376-14 mArgaNAo meM "AhAra mArgaNA" batAne ke pIche kyA marma hai? uttara-(1) AhAraka aura anAhAraka jIvo ke bheda se AhAra mArgaNA bhI do prakAra kI hai| (2) trikAla anAhArakapanA trikAla paDA hai / (3) usakA Azraya lekara mokSa kI prApti hove-yaha AhAra mArgaNA ko jAnane kA marma hai| pra0 377-guNasthAna kise kahate hai ? uttara-moha aura yoga ke sadbhAva yA abhAva se jIva ke zraddhAcAritra-yoga Adi guNo kI tAratamyatArupa avasthA vizepa ko guNasthAna kahate hai|
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 240 ) pra0 378-guNasthAna kitane hai ? uttara-14 bheda hai-mithAtva, sAsAdana, mizra, avirata samyaktva, deza virata, pramattavirata, apramattavirata, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSma sAmparAya upazAnta moha, kSINa moha, sayogI kevalI aura ayAgI kevlii| pra0 376-(1) mithyAtva guNarathAna kA svarUpa kyA hai ? uttara-(1) sacce deva-zAstra-gurU kA viparIta zraddhAna, (2) jIvAdi tattvo me viparIta mAnyatA, (3) sva-para kI ekatva zraddhA, (4) atatva zraddhA / pra0 380-(2) sAsAdana guNasthAna kA svarUpa kyA hai ? uttara-samyaktva ko choDakara mithyAtva kI ora jaanaa| pra0 381-(3) mizra guNasthAna kA svarupa kyA hai ? uttara-samyaktva aura mithyAtva ke pariNAmo kA eka hI sAtha honaa| pra0 382-(4) avirata guNasthAna kA svarupa kyA hai ? uttara-samyaktva to hai hI aura sAtha me svarupAcaraNa cAritra bhI hai| kintu azaktivaza kisI prakAra ke nizcayavrata aura cAritra ko dhAraNa na kara ske| pra0 383-(5) deza saMyata guNasthAna kA svarUpa kyA hai ? uttara-samyaktva sahita ekadeza nizcaya cAritra kA pAlana krnaa| pra0 384-(6) prabhatta saMyata guNasthAna kA svarUpa kyA hai ? uttara-samyak cAritra kI bhUmikA me ahisAdi zubhopayoga rupa mahAvrato kA pAlana karatA hai, yaha pramAda hai| (yAda rahe sarvathA nagna digambara dazA pUrvaka hI munipada hotA hai)
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ , 1 1 ! / ( 241 ) . pra0 385 - ( 7 ) apramatta sayata guNasthAna kA svarupa kyA hai ? uttara - pramAda rahita hokara Atma svarupa me sAvadhAna rahanA / pra0 386 - ( 8 ) apUrva karaNa guNasthAna kA svarupa kyA hai ? uttara - sAtave guNasthAna se Upara vizuddhatA me apUrva rUpa se unnati karanA / pra0 387 - ( 6 ) anivRtti karaNa guNa sthAna kA svarupa kyA hai ? uttara - AThave guNasthAna se adhika unnati karanA / ? pra0 388 - (10) sUkSma samparAya guNasthAna kA svarupa kayA hai uttara- samasta kapAyo kA upazama athavA kSaya honA aura mAtra sajvalana lobha kaSAya kA sUkSmarUpa se rahanA / pra0 386 - (11) upazAnta guNasthAna kA svarupa kyA hai ? uttara - kapAyoM kA sarvayA upazama ho jAnA / pra0 360 - (12) kSINa kaSAya guNasthAna kA svarupa kyA hai ? uttara - kapAyo kA sarvathA kSaya ho jAnA / pra0 391 - (13) sayoga kevalI guNasthAna kA svarupa kyA hai ? uttara - kevalajJAna prApta hone para bhI yoga kI pravRtti honA / ( ve saba 18 doSa rahita hote haiM ) pra 0 392 - (14) ayoga kevalI guNasthAna kA svarupa kyA hai ? uttara - kevalajJAna prApta hone ke bAda yoga kI pravatti bhI banda ho jAnA / pra0 363 - ye caudaha guNasthAna kisa naya se hai aura kisa naya se nahI hai ? uttara- ye caudaha guNasthAna azuddhanaya se hai / zuddha nizcayanaya ke ke bala se nahI hai / pra0 364 - isa gAthA kA tAtparya kyA hai ?
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 242 ) uttara-(1) jIva to paramArtha se caitanya zakti mAtra hai / (2) vaha avinAzI hone se zuddha pAriNAmika bhAva kahalAtA hai / vaha bhAva hI dhyeya (dhyAna karane yogya) hai| (3) kintu vaha dhyAnarupa nahIM hai, kyoki dhyAna paryAya vinazvara hai, aura zuddha pAriNAmika bhAva dravyarupa hai / avinAzI hai / isaliye vahI Azraya karane yogya hai-yaha gAthA kA tAtparya hai| pra0 395-jIva guNasthAna-mArgaNA svarupa haiM-isa vAkya para nizcaya-vyavahAra ke dasa praznottaro ko samajhAiye ? u0-praznottara 198 se 207 taka ke anusAra svaya praznottara banAkara uttara do| siddhatva-vissA urdhva gamanatva adhikAra NikkammA aTTha guNA kicUNA carama deha do siddhA / loyaggaThidA NiccA uppA davahi sajuttA / / 14 / / artha -(NikkammA) jJAnAvaraNAdi mATha karmoM se rahita (aTThaguNA) samyaktvAdi aSTa guNa sahita (carama dehado) antima zarIra se (kicUNA) kucha nyUna (loyaggaThidA) loka ke agrabhAga me sthita (NiccA) dhra va-avinAzI (uppAdavayehi) utpAda aura vyaya se (sajuttA) sahita jIva (siddhA) siddha hai| pra0 396-14vIM gAthA me kyA batAyA hai ? uttara-do adhikAro kA varNana kiyA hai| (1) siddhatva, (2) urdhvagamana / pra0 397-siddha adhikAra me kyA batAyA hai ? uttara-(1) jJAnAvaraNAdi ATha karma rahita / (2) samyaktvAdi ATha guNo sahita / (3) antima zarIra se kucha nyUna-siddha bhagavAna hai|
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 243 ) pra0 368 -- urdhvagamana adhikAra meM kyA batAyA hai ? uttara -- (1) loka ke agrabhAga meM sthita hai / (2) nitya hai | (3) utpAda vyaya se sayukta hai - yaha urdhvagamana adhikAra me batAyA hai / pra0 366 - siddho ke ATha guNa kauna-kauna se hai ? uttara-(1) samyaktva, (2) jJAna, (3) darzana, (4) vIrya, (5) sUkSmatva, (6) avagAhana, (7) agurulaghu, (8) ayyAvAdha - ina sarva guNoM kI paripUrNaddha paryAye siddha hotI hai / pra0 400 - kyA siddho me ATha hI guNa hote haiM ? uttara-- vyavahAra se aSTa guNa aura nizcaya se ananta guNa siddha bhagavantoM ke hote hai | pra0 401 - jaba siddho me annata guNa pragaTa ho gaye hai, to ATha guNo kA hI varNana kyo kiyA hai ? uttara - madhyama ruci vAle ziSyo kI apekSA se vyavahAranaya se ATha guNo kA hI varNana kiyA hai| pra0 402 - kyA ziSya kaI ruci vAle hote hai ? uttara - ( 1 ) sakSepa ruci vAle ziSya / (2) vistAra ruci vAle ziSya / ( 3 ) madhyama ruci vAle ziSya - isa prakAra tIna ruci vAle ziSya hote hai / pra0 403 - sakSepa ruci vAle ziSyoM ke prati siddho ke liye sakSepa me kyA batAyA jAtA hai ? u0- ( 1 ) abhedanaya se siddha bhagavAna ananta jJAnAdi cAra sahita / (2) ananta jJAna darzana - sukha traya sahita / (3) kevalajJAna - darzana do sahita / ( 4 ) sAkSAta abhedanaya se zuddha caitanya hI eka guNa hai - isa prakAra sakSepa ruci vAle ziSyo ke apekSA se sakSepa meM kahA jAtA hai / pra0 404 - vistAra ruci vAle ziSyoM ko kyA batAyA jAtA hai 2 uttara - vizeSa abhedanaya kI apekSA se siddha bhagavAna me ( 1 ) }
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 244 ) nirgatitva, (2) nirindriyatva, (3) niSkAyatva, (4) niryogatva, (5) nirvedatva, (6) niSkapAyatva, (7) nirnAmatva, (8) nirgotratva, (8) nirAyutva ityAdi ananta vizeSa guNa tathA astitva, vastutva, dravyatva, prameyatvAdi ananta sAmAnya guNa-isa prakAra Agama se avirodha se jAnanA caahiye| pra0 405-siddho ke ATha guNoM me se kevalajJAna aura kevaladarzana kA svarUpa kyA hai ? uttara-(1) kevalajJAna=trikAla-tIna lokavartI samasta vastu gata ananta dharmo ko yugapat vizeSa rupa se prakAzita kre| (2) kevala darzana-una sabako yugapat sAmAnya rupa se prakAzita kre| pra0 406-siddho ke ATha guNo me se anantavIrya aura kSAyika samyaktva kA svarupa kyA hai ? uttara-(3) ananta vIrya-ananta padArtho ko jAnane me kheda ke abhAva rupa dazA (4) kSAyika samayaktva-samasta jIvAdi tatvo ke viSaya me viparIta abhiniveza rahita pariNati kA honaa| pra0 407 siddho ke ATha-ATha guNo me se sUkSmatva aura avagAhanatva kA svarUpa kyA hai ? uttara-(5) sUkSmatva-sUkSma atIndriya kevalajJAna kA viSaya hone se siddho ke svarupa ko sUkSma batAtA hai / (6) avagAhanatva-jahA eka siddha ho vahA ananta samAviSTa hote hai / pra0 408-siddho ke ATha guNoM me se aguralaghutva aura avyAvAdhatva kA svarUpa kyA hai ? uttara-(7) agurulaghutva jIvo me choTe bar3e pane kA abhAva / (8) avyAvAdhatva kisI se bAdhA ko prApta nA honaa| pra0 406-aura siddha kaise hai ? uttara-terahave guNasthAna ke anta bhAga me nAsikAdi chidra pure
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 245 ) ho jAte hai aura eka caitanyadhana vimba ho jAtA hai, isaliye siddho kA AkAra carama deha se kucha nyUna hotA hai / (2) lokAgra me sthita hai / (3) utpAda - vyaya sahita hai / pra0 410 - 14vI gAthA kA tAtparya kyA hai ? uttara - ( 1 ) kevalI siddha bhagavAna rAgAdirUpa pariNAmita nahI hote hai aura ve sasAra avasthA ko nahI cAhate - yaha zraddhAna kA vala jAnanA cAhiye / (2) jaisA sAta tatvo kA zraddhAna chadamastha ko hotA hai vaisA hI kevalI - siddha bhagavAna ke bhI hotA hai / ( 3 ) isIliye jJAnAdika kI hInatA - adhikatA hone para bhI tiryacAdika aura kevalIsiddha bhagavAna ke samyaktva guNa samAna hI jAnanA / ( 4 ) isaliye sabhI jIvo ko vaisA zraddhAna pragaTa karanA cAhiye aura Age baDhane kA prayAsa cAlU rakhanA cAhiye / pra0 411 - siddho ke utpAda-vyaya ko samajhAiye ? uttara - (1) siddhatva ho gayA vaha badalakara sasArIpanA nahI ho sakatA hai / (2) yadi prati samaya utpAda vyaya nA ho to dravya ke satpane kA nAza ho jAve, kyoki "utpAdavyaya dhrauvya yuktaM sat" aisA Agama kA vacana hai / S
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 246 ) sAtavA~ adhikAra vItarAga-vijJAna praznottarI pra0 1-zuddha zrAvaka dharma prakAza me pRSTha 358 meM kyA batAyA uttara-bharaye pacama kAle, jina mudrAdhAra grantha savvasse, sADe sAta karoDa jAiye, nigoya majjibhi / / {108 viveka sAgara mahArAja kRta zuddha zrAvaka dharma prakAza zrI digambara jaina samAja mAroTha (rAjasthAna) se prakAzita] pra0 2-kyA tIrthakaroM ke ATha varSa kI avasthA meM paMcama guNasthAna A jAtA hai ? yaha kahA~ likhA hai ? uttara-(1) pArzvanAtha bhagavAna kI pUjA me AyA hai / (2) uttara purANa AcArya guNabhadra kRta prakAgaka bhAratIya jJAna pITha banArasa me-- svAparAdhaSTha varNabhyaH, sarveSA parato bhaveta / uditASTa kapAyANAM tIrthaNo deza sayama' // 35 // artha -"jina ke pratyAkhyAna aura majvalana sambandhI krodha-mAna-mAyAlobha ina ATha kaSAyo kA hI kevala udaya raha jAtA hai, aise sabhI tIrthakarI ke apanI Ayu ke prArambhika ATha varSa ke bAda deza sayama ho jAtA hai| (apanI Ayu ke ATha varSa ho jAne ke bAda jinako anantAnubandhI cAra aura apratyAkhyAnAvaraNa cAra ke zamita ho jAne ke kAraNa sabhI tIrthakaro ko deza sayama kI prApti ho jAtI hai) tathA 36 ve zloka me batAyA hai ki 'yadyapi unake bhogopabhoga kI pracuratA thI to bhI ve apanI AtmA ko apane vasa me rakhate the| unakI vRtti niyamita thI tathA asaMkhyAta guNI nirjarA kA kAraNa thii| pa. 3-~-jaise samayasAra me gAthA 46 hai; usI prakAra yaha gAthA
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 247 ) anya kisa kisa zAstra me hai ? ___ uttara-(1) pravacanasAra me 172vI gAthA hai| (2) niyamasAra me 46vI gAthA hai / (3) pacAstikAya me 127vI gAthA hai| (4) aSTapAhuDa (bhAva pAhuDa) me 64vI gAthA hai| (5) dhavalA grantha tIsare bhAga me yaha gAthA hai| (6) padmanandI paca vizati me bhI yaha gAthA hai / (7) laghu dravya saMgraha me bhI yaha gathA hai / pra0 4-kevalI kyA jAnate hai ? uttara-ananta jJAna dvArA to ananta guNa-paryAya sahita samasta jIvAdi dravyo ko yugapat vizepapane se pratyakSa jAnate hai| [mokSa mArga prakAzaka pRSTha 2] pra0 5-siddha bhagavAna ke darzana se kyA lAbha hotA hai ? uttara-jinake dhyAna dvArA bhavya jIvo ko svadravya (nija jIvatattva kA) paradravya kA (ajIvatattva kA) aura aupAdhika bhAva (Asravabandha, puNya-pApa) svabhAva bhAvo kA (savara-nirjarA aura mokSa kA) vijJAna hotA hai / jisake dvArA una siddho ke samAna svaya hone kA sAdhana hotA hai| isaliye sAdhane yogya jo apanA zuddha svarupa use darzAne ko prativimba samAna hai| [mokSa mArga prakAzaka pRSTa 3] pra0 6-prayojana kise kahate hai ? / uttara-jisake dvArA sukha utpanna ho tathA dukha kA vinAza housa kArya kA nAma prayojana hai| [mokSa mArga prakAzaka pRSTha 6] pra. 7-sAsArika prayojana ke liye bhakti karane se kyA hotA uttara-isa prayojana ke (sAsArika kAryo ke) hetu arahatAdika kI bhakti karane se bhI tIvra kapAya hone ke kAraNa pApa bandha hI hotA hai| isalie apane ko (mokSArthI ko) isa prayojana kA athi honA yogya nahI hai| arahatAdi kI bhakti karane se aise prayojana to svayameva hI siddha hote hai| [mokSa mArga prakAzaka]
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 248 ) pra08-zraddhAnI jainI anyathA kyA nahI jAnate haiM ? uttara--jinako anyathA jAnane se jIva kA burA ho aise devagurU-dharmAdika tathA jIva-ajIvAdika tatvo ko to zraddhAnI jainI anyathA jAnate hI nhiiN| kyoki inakA to jaina zAstro me prasiddha kathana hai / [mokSa mArga prakAzaka pRSTha 14] pra0 -kase zAstroM kA bAMcanA-sunanA hI ucita hai ? uttara--jo zAstra mokSamArga kA prakAza kare, vahI zAstra vAcane-sunane yogya hai| ... ... " so mokSa mArga eka vItarAga bhAva hai / isaliye jina zAstro me kisI prakAra rAga-dvepa-moha bhAvI kA niSedha karake vItarAga bhAva kA prayojana pragaTa kiyA ho unhI zAstro kA vAMcanA-sunanA ucita hai| [mokSa mArga prakAzaka pRSTha 14] pra0 10-vaktA kaisA honA cAhiye / uttara-(1) jaina zraddhAna me draDha ho| (2) jise vidyAbhyAsa karane se zAstra vaoNcane, yogya buddhi pragaTa huI ho| (3) samyagjJAna dvArA sarva prakAra ke vyavahAra-nizcayAdirupa vyAkhyAna kA abhiprAya pahicAnatA ho| (4) jise AjJA bhaga karane kA bhaya bahuta ho| (5) jisako zAstra bAcakara AjIvikA Adi laukika kArya sAdhane kI icchA na ho| (6) jisake tIna krodha-mAna nahIM ho| (7) svaya nAnA prazna uThAkara svaya hI uttara de| yadi svya me uttara dene kI sAmarthya na ho to aisA kahe ki isakA mujhe jJAna nahIM hai / (7) jisake anItirupa loka nidya kAryoM kI pravRtti na ho / (8) jisakA kula hIna na ho, agahIna na ho, svara bhaga na ho, miSTa vacana ho tathA prabhutva ho / aisA vaktA honA caahiye| (10) suguru hI ke upadeza ko kahane vAlA ucita zraddhAnI zrAvaka usase dharma sunanA yogya hai| [mokSa mArga prakAzaka pRSTha 15 se 17 taka me se] pra0 11-jaina zAstrI kA prayojana kyA hai ? uttara-jaina zAstro ke pado me to kaSAya miTAne kA tathA
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 246 ) laukika kArya ghaTAne kA prayojana hai| [mokSa mArga prakAzaka pRSTha 13] pra0 12-jina dharma kyA hai ? uttara-sarva kaSAyo kA jisa-tisa prakAra se nAza karane vAlA hai vaha jina dharma hai| [mokSa mArga prakAzaka pRSTha 12] pra0 13-navIna zrotA kaisA hotA hai ? u0-(1) mai kauna hU~ ? mai kailAza candra nAma dhArI zarIra nahI huuN| mai to jJAna-darzana kA dhArI jJAyaka A. mA hai| (2) merA svarupa kyA hai ? jJApti kriyA merA kArya hai / (3) yaha caritra kaise bana rahA hai ? subaha uThanA, khAnA-pInA, vyApAra karanA Adi kArya sarvathA pudgala ke hI hai| inase merA kisI bhI apekSA kisI bhI prakAra kA sarvathA sambandha nahI hai / (4) ye mere bhAva hote hai, unakA kyA phala lagegA ? ye zubhAzubhavikArI bhAva eka mAtra cAro gatiyo ke paribhramaNa kA hI kAraNa hai / (5) jIva dukhI ho rahA hai, so dukha dUra karane kA kyA upAya hai ? jaisA padArtho kA svarupa hai vaisA zraddhAna ho jAve to sarva du kha miTa jAve / mujhako itanI bAto kA nirNaya kara ke kucha merA hita ho so karanA-aise vicAra se jo udyamavanta huA hai-yaha navIna zrotA kA svarupa hai| mokSamArga prakAzaka pRSTha 17] pra0 14-saccA zrotA kaisA hotA hai ? uttara-jo Atma jJAna dvArA svarupa kA AsvAdI huA hai vaha jina dharma ke rahasya kA zrotA hai| kyoki Atma jJAna ho binA jina dharma kA rahasya kisI ko samajha me nahI A sakatA hai| [mokSa mArga prakAzaka pRSTha 18] pra0 15-jinavANI kA kyA Adeza hai ? uttara-ucita zAstra ko ucita vaktA hokara vAcanA, ucita zrotA hokara sunanA yogya hai| [mokSa mArga prakAzaka pRSTha 18] pra0 16-mokSamArga prakAzaka kyA prakAzita karatA hai ?
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 250 ) uttara - jisa prakAra sUrya tathA sarva dIpaka hai, ve mArga ko ekarupa hI prakAzita karate hai, usI prakAra divyadhvani tathA sarva grantha hai, ve mokSamArga ko ekarupa prakAzita karate hai / so yaha mokSamArga prakAzaka bhI mokSamArga ko prakAzita karatA hai [ mokSamArga prakAzaka pRSTha 16 ] pra0 17 - isa jIva kA mukhya kartavya kyA hai ? uttara - ( 1 ) isa jIva kA to mukhya karttavya Agama jJAna hai / (2) usake hone se tattvo kA zraddhAna hotA hai / (3) tattvo kA zraddhAna hone se sayama bhAva hotA hai / ( 4 ) aura usa Agama jJAna se Atma jJAna kI bhI prApti hotI hai / (5) taba sahaja hI mokSamArga kI prApti hotI hai / [ mokSamArga prakAzaka pRSTha 20 ] pra018 - nimittanaimitika kyA batAtA hai ? uttara- tathA isa bandhAna me koI kisI ko karatA to hai nahI / jaba taka bandhAna rahe - vicheDe nahI aura kAraNa -kAryapanA unake banA rahe / itanA hI yahA bandhAna jAnanA / so mUrtika- amUrtika ke isa prakAra bandhAna hone me kucha virodha hai nahI / [ mokSamArga prakAzaka pRSTha 24] pra0 16 - ghAta kA kyA artha hai ? uttara - zakti kI vyaktatA nahI huI, ata zakti apekSA svabhAva hai / usakA vyakta na hone dene kI apekSA ghAta kiyA kahate hai / [ mokSa mArga prakAzaka pRSTha 25 ] pra0 20 - jIva ke jIvatvapane kA nizcaya kisa se hotA hai ? uttara- una karmo kA kSayopazama se jitane jJAna-darzana- vIrya pragaTa hai | vaha usa jIva ke svabhAva kA aza hI hai / karma janita aupAdhika bhAva nahI hai / so aise svabhAva ke aza kA abhAva nahI hotA hai| isa hI ke dvArA jIva ke jAtA hai / [ mokSa mArga prakAzaka pRSTha 26 ] anAdi se lekara kabhI jIvatva kA nizcaya
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 251 ) pra0 21-bandha kA kAraNa kauna hai ? uttara-para dravya bandha kA kAraNa nahIM hotaa| uname AtmA ko mamatvAdirupa mithyAtvAdi bhAva hote hai vahI bandha kA kAraNa jaannaa| [mokSa mArga prakAzaka pRSTha 27] pra0 22-karma aura jIva ke viSaya me kyA jAnanA cAhiye ? uttara-jIva kA koI pradeza karmarupa nahI hotA aura karma kA koI paramANu jIvarupa nahIM hotaa| apane-apane lakSaNa ko dhAraNa kiye bhinna-bhinna hI rahate hai / [mokSa mArga prakAzaka pRSTha 24] pra0 23-ghAtiyA karmoM kA bandha kaba taka hotA hI rahatA hai ? uttara--zubhayoga ho azubhayoga ho, samyaktva prApta kiye binA ghAtiyA karmoM kI to sarva prakRtiyo kA nirantara bandha hotA hI rahatA hai kisI samaya kisI bhI prakRti kA bandha huye binA nahI rahatA hai| [mokSa mArga prakAzaka] pra0 24-manuSya jIvana kA artha kyA hai ? uttara-heya-upAdeya-jJeya kA saccA jJAna-yaha manuSya jIvana hai / pra0 25-heya-jJeya-upAdeya se kyA tAtparya hai ? uttara-mujha AtmA jJAyaka aura vizva vyavahAra se jJeya / (2) maiM jJAyaka aura jJAnaparyAya jJeya / (3) aisA bheda bhI nahIM hai / basa jaaykjnyaayk| pra0 26-AtmA kA patA kaise cale ? uttara-dravyakarma, nokarma aura bhAvakarma se apane ko bhinna jAne to AtmA kA patA cle| pra0 27-kevalajJAna kaise pragaTa hotA hai ? uttara-AtmA me kevalajJAna zaktirupa se hai| usa zaktivAna dravya kA pUrNa Azraya lene se paryAya me kevalajJAna terahave guNasthAna me pragaTa hotA hai|
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 252 ) pra0 28 - kevalajJAna ke viSaya me tIna khoTI mAnyatAyeM kyAkyA hai ? 1 uttara - (1) jaise leDIpIpara me causaThapuTI caraparAhaTa zaktirupa se hai kintu pragaTa rUpa se nahI hai / use vartamAna me pragaTa rUpa se mAne to vaha mUrkha hI hai; usI prakAra AtmA me kevalajJAna zaktirupa se hai, use koI vyakta paryAya me he - aisA mAne vaha nizcayAbhAsI mithyAdraSTi hai / ( 2 ) jaise koI leDI pIpara causaTha puTI caraparAhaTa pragaTa mAne tathA Upara DibbI kA yA kisI anya vastu kA AvaraNa hai - aisA mAne to vaha bhI mUrkha hai, usI prakAra AtmA me kevalajJAna paryAya me pragaTa hai kintu karma ke AvaraNa ke kAraNa rukA huA hai - aisA jo mAnatA hai vaha vyavahArAbhApI mithyAdRSTi hai / kyoki jaDa karma ke kAraNa paryAya rukI hai yaha mAnyatA mithyAtva hai / ( 3 ) jaise lainDI pIpara me causaTha puTI caraparAhaTa zaktirupa se hai vaha patthara se yA anya kisI nimitta ke kAraNa pragaTa hotI hai, to vaha bhI mUrkha hai, usI prakAra AtmA me kevalajJAna zaktirupa se hai, parantu nimitta ho yA zubhabhAva hove to pragaTe, to vaha bhI vyavahArAbhASI mithyAdRSTi hai / [ mokSamArga prakAzaka pRSTha 194 kA marma ] 1 pra0 26 - arahanta bhagavAna kI divyadhvani me kyA AtA hai ? uttara - AtmA svaya hI apanA prabhu hai / maiM apanA prabhu aura tU apanA prabhu hai / merI prabhutA mere me aura terI prabhutA tere me / isaliye apanI AtmA ko pahacAna kara usake sanmukha ho, isI me terA kalyANa hai isa prakAra sarvajJadeva arahanta paramAtmA kI divyadhvani me AtA he / pra0 30 - jinavacana kyA hai ? uttara - vacanAmRta vItarAga ke, parama zAnta rasa mUla / auSadha jo bhavaroga ke, kAyara ko pratikUla // ! bhAvArtha - ( 1 ) jinavacana to sva-para kA bhedavijJAna karAke parama
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 253 ) zAnti dene vAlI auSadhi hai / mithyAvAsanAo se utpanna sasAra rUpI roga ko miTAne vAlI hai / ( 2 ) parantu viSayavAsanAo ke kalpita sukho me lage huye napunsako ko jinavacana acchA nahI lagatA hai / pra0 31 - AtmA kaisA hai ? uttara - zuddha buddha caitanyaghana, svaya jyoti sukhadhAma / dUsarA kahiye kitanA, kara vicAra to pAma / / bhAvArtha - AtmA zuddha-buddha caitanyaghana, svaya jyoti sukha kA khajAnA hai / parama caitanya jyoti svarUpa hai / yadi vicAra kare to usakI prApti hove / ( 1 ) zuddha arthAt pavitra hai / ( 2 ) buddha arthAt jJAnasvarupa hai / (3) caitanyaghana arthAt asaMkhyAta pradezI hai / ( 4 ) svaya jyoti arthAt siddha vastu hai / kisI se utpanna aura nAza nahI ho sakatI hai / (5) sukhadhAma arthAt atIndriya Ananda kA khajAnA hai / apanI jJAna kI paryAya me aise jJAyaka bhagavAna ko dRSTi me le to kalyANa hove - kisI dUsare yA vikArI bhAvo se kucha nahI milegA balki dUsare se sambandha mAnegA to du kha pAyegA / pra. 32- mukti ke liye kyA karanA ? uttara - eka dekhiye jAniye, rami rahiye ika Thaura samala vimala na vicAriye, yehe siddhi nahI aura / artha - [ eka dekhiye jAniye ] arthAt eka vastu trikAla bhagavAna pUrNAnanda ko avaloko - yaha eka ko jAnanA hai / [ rami rahiye ika Thaura ] aura usa eka sthAna me ramaNatA karanA / [samala- vimala na vicAriye ] nizcaya se abheda aura vyavahAra se bheda aisA vikalpa bhI nahI karanA / [yehe siddhi nahI aura ] yahI eka mukti kA upAya hai dUsarA aura koI bhI upAya nahI hai / pra0 33 - sasAra kyA hai ? uttar--'sasaraNam iti sasAra " apane Apa kA patA nA honA athAt moha, rAga, dveSa bhAva hI sasAra hai, para vastu sasAra nahI hai /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 256 ) usakA svAda Ave tava usakI metrA kI aisA kahA jAvegA / bhagavAna AtmA caitanya svabhAva se bharA huA hai jisane amukha hokara paryAya me jAnA usane AtmA kI sevA karI tabhI jana kahalA sakatA hai / yahI bAta samayasAra gAthA 6 me kahI hai-para dravya aura para bhAvoM kA lakSya choDakara AtmA ke jJAyaka bhAva kI dRSTi kare to zuddha kahalAtA hai | kartA-karma adhikAra ko 66-70 kI TIkA me bhI kahA hai ki jo AtmA aura jJAna me pRthakapanA nahI dekhatA use samyagdarzana-jJAnacAritra ko prApti ho jAtI hai / (2) kevalajJAna kA nirNaya svabhAva sanmusa huye binA nahI ho sakatA / jisase keva najJAna kA nirNaya kiyA vahI samyagdRSTi hai / pra0 44- kyA dravyakamaM- nokarma du sadAyI yA sukhadAyI hai ? uttara - sarvayA nahI hai / mAtra jo paravastu me apanA bhAva jAtA hai cAhe vaha zubha bhAva ho yA azubha bhAva ho vaha hI sasAra hai / pra0 45 - kyA kareM to duHkha miTe ? uttara- mAtra vikArI bhAva dukharUpa hai para vastu dukha rUpa nahI hai - itanA jAnate mAnate hI anAdi kI du kha rUpa dRSTi kA abhAva ho jAtA hai / pra0 46 - paravastu dusa sukharupa nahIM hai mAtra vikArI bhAva dukha rupa hai - aisA jAnate - mAnate hI dukha kA abhAva kaise ho jAtA haispaSTa samajhAiye | utara - are bhAI - jaba paravastu sukhadAyI - dukhadAyI nahI hai aisA mAnegA tabhI dRSTi apane trikAlI svabhAva para calI jAvegI aura vikArI bhAva utpanna nahI hogA aura dazA pragaTa ho jAvegI | vAstava me vikArI bhAva choDanA nahI paDatA hai parantu jaba svabhAva para dRSTi AI to vikArI bhAva utpanna hI nahI huA to volane me AtA hai ki vikArI bhAva choDe /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 257 ) pra0 47-kyA kareM to paribhramaNa kA abhAva ho? uttara-tU bhagavAna hai| tere bhagavAna se kisI kA bhI sarvathA sambandha nahI hai| itanA jAnate-mAnate hI sasAra kA abhAva, mokSamArga kI prApti aura krama se nirvANa kI ora gmn-vs| pra0 48-kyA vizva ke dravyo kI paryAya vyavasthita hI hai ? uttara-hA~ / vizva ke pratyeka dravya aura guNa kI paryAya vyavasthita hI hai / jisa prakAra motI kI mAlA me jo motI jahA~ para vyavasthita hai usI prakAra jisa paryAya kA jo janmakSaNa hai cAhe vaha paryAya vikArI ho yA avikArI ho vaha vyavasthita aura kramabaddha hI hai| pra0 46-vizva ke dravya-guNo kI vikArI avikArI paryAya vyavasthita aura kramavada hI hai-isako jAnane-mAnane se kyA lAbha honA cAhiye ? uttara-dRSTi svabhAva para honA, cAro gatiyo kA abhAva honA hI isako jAnane-mAnane kA lAbha hai| jaba vizva kI paryAya kramavaddha aura vyavasthita hI hai aisA jAnane-mAnane vAlA kevalI ke samAna jJAtAdRSTA bana gayA / paca parameSThiyo kI zregI me A gyaa| pra0 50-jJAna paryAya grAhaka aura grAhya kyA hai ? uttara-are bhAI anAdikAla se ajJAnI jIva kI jAna paryAya jo grAhaka hai vaha rupI padArthoM ko grAhya banAtI hai jaba aisA mAnA ki rUpI padArtho se zarIra se jarA bhI sambandha nahIM hai taba jJAna kI paryAya svayameva jJAyaka kI tarapha calI jAtI hai| are bhAI yaha kArya AsAna hai, sahajarUpa hai| pra0 51-sAta tatvo me kyA batAnA hai ? uttara-(1) jIva tatva me kyA batAnA hai ? tU jJAna-darzanAdi ananta guNo kA puja bhagavAna AtmA hai / (2) ajIva tatva me kyA batAnA hai ? vizva me ajIva tatva hai parantu terA ajIva tatva se
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 258 ) sarvathA sambandha nahI hai / (3) Asrava-baMdha tatva me kyA batAnA hai ? tU ajIva tatva me apanApanA mAnatA hai to Asrava-vadha kI utpatti hokara dukhI hotA hai / (4) savara-nirjarA aura mokSa me kyA vatAnA hai ? yadi tU ajIva tatva se apanA sambandha nA mAne to turanta apane jIva tatva para dRSTi A jAve tabhI savara-nirjarA kI zurUAta hokara niyama se mokSa kI prApti ho| pra0 52- apane AtmA kI mahimA kaise Ave ? uttara--are bhAI tU vyartha me para padArtha kI mahimA me kitanA pAgala ho rahA hai| tU abhI zarIra ko chor3akara calA jAyegA to terA kyA sambandha rhegaa| aisA vicAra karake jaba para se terA sambandha nahI hai aisA nirNaya ho jAyegA tabhI apanI AtmA kI mahimA A jAvegI-dUsarA upAya nahIM hai| pra0 53-Aja deza me aura pratyeka phirake me kyA dekhane meM A rahA hai? uttara-yaha merA-maiM isakA, isake virUddha ho usakA nAza hoaisI pravRtti dekhane me A rahI hai| dina pratidina aisI pravRtti baDhegI kyoki pacamakAla me dinodina bure dina Ane hai / pra0 54-to hame kyA karanA cAhiye ? uttara-kisI ke jhagaDe me mata pddo| eka mAtra apane ananta guNo ke abheda piNDa me lIna hokara muktidhAma ke mAlika bno| pra0 55-apane me lInatA nahI hotI to idhara-udhara kA dhyAna A jAtA hai to kyA karanA? uttara-idhara-udhara dhyAna jAnA mUrkhatA hai| bhagavAna tIryakara dina rAta batA rahe hai| yadi dUsaro ke jhagaDe me paDegA to tU nigoda me jA paDegA aura apane jhagaDe me paDegA to tU mokSa me jaayegaa| ata. nirNaya kara para ke cakkara me mata paDa /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 256 ) pra0 56-adhyavasAya kyA hai ? uttara-subaha se zAma taka jitanA kArya dikhatA hai vaha saba AhAravargaNA kA hI hai| kisI AtmA kA yA kisI dUsarI vargaNA kA nahIM hai| lekina ina saba kAryo ko mai karatA hU~ yaha mithyA adhyavasAya hai| pra0 57-mithyA adhyavasAya ko kholakara samajhAiye ? uttara-uThanA-baiThanA, khAnA-pInA, bhogAdi kI kriyA, dukAna kholanA-banda karanA, dUdha-pAnI pIne kI kriyA Adi saba AhAravargaNA kA kArya hai-ina saba kAryo ko mai karatA hU~ mai bhogatA hU~ Adi ekatva buddhi mithyA adhyavasAya hai| yaha adhyavasAya ananta sasAra kA kAraNa hai| pra0 58-kyA dekhane me AtA hai ? uttara-samyagdRSTi ko choDakara sArA vizva dukhI hI dekhane me AtA hai| vizva ke samasta mithyASTi koI kisI cakkara me, koI kisI cakkara me hai jarA bhI caina nahI hai / pra0 56 dukhI kyo hai ? uttara-jinase apanA kisI bhI apekSA kisI bhI prakAra kA kartA-bhoktA kA sarvathA sambandha nahIM hai unhe apanI banAnA cAhatA hai ve apane kisI bhI prakAra nahIM bana sakate hai / kyoki pratyeka dravya anAdinidhana apanI-apanI maryAdA liye pariName hai / koI kisI ke AdhIna nahI hai / koI kisI ke pariNamAyA pariNamatA nahIM hai| aisA jAne-mAne to sampUrNa du kha kA abhAva ho jAve / pra0 60-thoDe me jaina-darzana kA sAra kyA hai ? uttara-(1) zubhA gubha bhAva sasAra hai / (2) zuddha bhAva mokSa aura moamArga hai, (3) zarIrAdi nokarma va dravyakarma se to sarvathA sambandha nahIM hai|
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ (260 ) jIva-ajIva kA anyathApanA para 12 praznottara mokSamArga prakAzaka pRSTha 225] pra. 1-jo jIva digambaradharmI hai, jinAjJA ko mAnatA hai, nirantara zAstro kA abhyAsa karatA hai, sacce deva-gurU-dharma ko hI mAnatA hai, kugurU-kudeva-kudharma ko nahI mAnatA hai, vaha jIva tatva kA jAnanA kise mAnatA hai ? uttara-jIva ke do bheda hai-basa aura sthAvara-yaha jIva ko jAnanA mAnatA hai| pra0 2~jo jIva digambara dharmI hai, jinAjJA ko mAnatA hai, nirantara zAstro kA abhyAsa karatA hai, sacce devAdi ko mAnatA hai usakA jIva ke do bheda haiM-trasa aura sthAvara-yaha jIva kA jAnanA jhUThA kyo hai ? uttara-usane siddha bhagavAna ko jIva nahI mAnA , isaliye jIva ke do bheda hai-basa aura sthAvara-aisI mAnyatA vAle ko jIva-ajIva kA jJAna nahIM hai| pra0 3--jo jIva digambara dharmI hai, jinAjJA ko mAnatA hai, nirantara zAstro kA abhyAsa karatA hai, sacce devAdi ko hI mAnatA hai usakA jIva ko jAnanA ki jIva ke do bheda hai-sasArI aura mukta / saMsArI ke do bheda haiM-trasa aura sthAvara / sthAvara ke pA~ca bheda haiM aura trasa ke do indriya se lekara pA~ca indriya taka ke jIva haiM-kyA usakA jIva kA jAnanA ThIka hai? uttara-bilkula ThIka nahIM hai kyoki adhyAtma zAstro me bhedavijJAna kA kAraNabhUta jaisA jIva kA nirUpaNa kiyA hai vaisA na mAnane ke kAraNa usakA jIva-ajIva kA jAnanA bhI jhUThA hI hai| pra0 4-kisI ko prasaMgAnusAra adhyAtma ke anusAra kahanA A jAye ki jIva to trikAla jJAnasvarUpa hI hai| paryAya kI apekSA se
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 261 ) ? trasa-sthAvara bheda hai / kyA adhyAtma ke anusAra kahane vAlA bhI jIva ke jJAna se zUnya hai uttara - adhyAtma ke anusAra kahane vAlA bhI jIva ke jJAna se zUnya hai kyoki usane kisI prasaMgAnusAra adhyAtma ke anusAra kahA to hai parantu apane ko (trikAlI nija bhagavAna ko ) AparUpa ( jJAnadarzanAdi guNa rUpa ) jAnakara ( dharma kI prApti kara ) para kA aza bhI apane me na milAnA aura apanA aza bhI para me na milAnA- aisA zraddhAna na hone ke kAraNa adhyAtma ke anusAra jAnakara kahane vAlA bhI jIva jJAna se zUnya hI hai | pra0 5 - jo jIva digambara jaina hai, jinAjJA ko mAnatA hai, nirantara zAstra kA abhyAsa karatA hai aura sacce devAdi ko hI mAnatA hai aise mithyAdRSTi jaina ko samajhAte huye paM0 jI ne kyA kahA hai ? uttara - jaise anya matAvalambI nirNaya kiye vinA mai jJAnavAlA mai kAlA hU~ mai mAlA japatA hU~, mai upavAsa karatA hU~ - aisA mAnatA hai, usI prakAra digambara dharmI hone para, jinAjJA mAnane para, nirantara zAstro kA abhyAsa karane para, sacce devAdi ko mAnane para bhI AtmA anantaguNamayI hai, mai pravacanakAra hU~, mai ekAsana karatA hU~, mai upavAsa karatA hU~, siddha cakra kA pATha karatA hU~, mai bhagavAna ke darzana kiye binA bhojana nahI karatA huuN| mai rojAnA tIna bAra NamokAra maMtra kI jApa japatA hU~ Adi zarIra kI kriyAo me apanApanA mAnatA hai vaha to anyamatAvalambI se bhI burA hai / pra0 6 - digambara dharmI hone para, jinAjJA mAnane para, nirantara zAstroM kA abhyAsa karane para aura sacce devAdi ko mAnane para bhI zarIra kI kriyAo ko apanA mAnane vAlA anyamatAvalambI se bhI burA kyo hai ? uttara- digambara zAstro me nizcaya vyavahAra apekSA kathana kiyA
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 262 ) hai / yahA~ vyavahAra apekSA kathana kiyA hai - aisA na jAnane ke kAraNa digambara dharmI anyamatAvalambI se bhI burA hI hai / pra0 7 - digambara dharmI hone para adhyAtma ke anusAra jIva- ajIva kA kathana kare to kyA usakA jIva ajIva kA zraddhAna ThIka nahI hai ? uttara - adhyAtma anusAra jIva-ajIva kI bAta karane vAlA bhI jhUThA hI hai / kyoki antaraMga zraddhAna nahI hai / (Atma sanmukha hokara samyagdarzana prApta nahI kiyA hai) jisa prakAra zarAbI zarAba ke naze me mA~ ko mA~ kahe, strI ko strI kahe vaha bhI sayAnA nahI hai, usI prakAra adhyAtma ke anusAra jIva- ajIva kI bAta karane vAlA bhI samyakatva nahI hai | pra0 8- mujha AtmA siddha samAna zuddha hai, kevalajJAnAdi sahita hai, siddha samAna sadA pada mero - aisA nizcayAbhAsI ke samAna adhyAtma kI bAta karane vAlA digambara dharmo jhUThA kyo hai ? uttara - jaise kisI aura kI hI bAte kara rahA ho isa prakAra se AtmA kA kathana karatA hai parantu yaha AtmA mai hU~ - aisA vartamAna me anubhava na hone se adhyAtma kI taraha jIva kI vAta karane vAlA digambara dharmI bhI jhUThA hI hai / pra0 e - AtmA jJAna darzana kA dhArI hai zarIra jaDa hai / AtmA se zarIra kA sambandha nahI hai aisA vyavahArAbhAsI kI taraha digambara dharmo jIva- ajIva kA kathana karane vAlA jhUThA kyo hai ? uttara - jaise kisI aura ko aura se bhinna batalAtA ho; usI prakAra jIva - ajIva kI bhinnatA kA varNana karane vAlA vyavahArAbhAsI kI taraha digambara dharmI bhI jhUThA hI hai| kyoki mujha AtmA isa zarIrAdi se sarvathA bhinna hai aisA Atma svabhAva sanmukha nirNaya nA hone se sva-para kI bAta karane vAlA digambara dharmI bhI jhUThA hI hai|
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 263 ) pra0 10 paryAya me jIva-pudgala ke paraspara nimitta se aneka kriyAyeM hotI hai unhe jIva ajIva ke milApa se mAnane vAlA ubhayAbhAsI kI mAnyatA kI taraha digambara dharmo kA jIva ajIva kA jJAna jhUThA kyo hai ? uttara - yaha jIva ke bhAva hai usakA pudgala nimitta he / yaha pudgala kI kriyA hai usakA jIva nimitta hai| aisA bhinna-bhinna svataMtra nimitta naimittaka kA jJAna na hone se digambara dharmI jhUThA hI hai / pra0 11 - ityAdi bhAva bhAsita huye binA digambara dharmo ko jIva - ajIva kA saccA zraddhAnI nahI kahate - yaha kahane kA kyA bhAva hai ? uttara- mujha AtmA jJAna darzana kA dhArI jIva tatva hai| zarIrAdi sarvathA ajIva tatva hai| isake sAtha merA kisI bhI apekSA kisI bhI prakAra se karttA - bhoktA kA sambandha nahI hai - aisA jAnakara Asravabadha kA abhAva karake savara - nirjarA na pragaTa kare to use jIva- ajIva kA zraddhAnI nahI kahate hai | pra0 12 - jIva- ajIva ke jAnane kA prayojana kyA thA ? uttara - apane ko AparUpa jAnakara para kA aza bhI apane me na milAnA aura apanA aza bhI para me na milAnA - yaha jIva ajIva ko jAnane kA prayojana thA / vaha huA nahI / ata digambara dharmI hone para, jinAjJA mAnane para, nirantara zAstroM kA abhyAsa karane para aura sacce devAdi ko mAnane para bhI jIva- ajIva kA anyathApanA raha jAtA hai / zrI samayasAra gAthA 62-63 kA marma pra0 13 - yaha merA sone kA hAra hai - isa vAkya me kaisA jAnemAne to mithyAtvAdi kA abhAva hokara dharma kI prApti ho ? uttara- (1) jaise-sone kA hAra pudgala se ekameka hai, AtmA se 1
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 264 ) sarvathA bhinna hai aura sone ke hAra sambandhI jAna AtmA se ekameka hai aura sone ke hAra se sarvathA bhinna hai / (2) usI prakAra yaha merA sone kA hAra hai isame sone ke hAra sambandhI rAga pudgala se (sone ke hAra se) ekameka hai, AtmA se sarvathA bhinna hai aura sone ke hAra sambandhI gaga kA jJAna AtmA se ekameka he aura gaga se sarvathA bhinna hai| aisA vastusvarUpa hai| (3) ajJAnI jIva sone ke hAra ko apanA mAnatA hai usI prakAra vizva ke bhinna padArthoM ko apanA mAnatA hai aura sone ke hAra sambandhI rAga ko apanA mAnatA hai , usI prakAra samasta prakAra ke rAga ko apanA mAnatA hai-isa kAraNa cAro gatiyo me ghUmakara nigoda me calA jAtA hai| (4) jJAnI jIva atyanta bhinna para padArtho ko bhinna jAnatA hai usI prakAra atyanta bhinna para padArtho sambandhI rAga po bhinna jAnatA hai| jJAnI jIva vizva ke padArthoM ko vyavahAra se jJeya tathA asthiratA sambandhI gaga ko heya va jeya jAnatA hai / vaise to jJAna paryAya jeya aura mujha AtmA jJAyaka hai| paramArtha se maiM AtmA jJAyaka aura jJAna paryAya zeya, aise bheda se bhI kArya siddhi nahIM hotI hai / mujha AtmA jJAyaka-nAyaka aimA anubhava karatA hai / aura krama se zreNI mADakara mokSarUpI lakSmI kA nAtha bana jAtA hai| pra0 14-jaina digambara dIkSA lekara prAtmakArya kruuNgaa| isa vAkya meM digambara dIkSA kyA hai ? uttara-tIna caukaDI kapAya ke abhAvarUpa sakalacAritradazA hI digambara dIkSA hai| pra0 15-zrAvakapanA kyA hai ? uttara-do caukaDI kapAya ke abhAvarUpa dezacAritradazA hI zrAvakapanA hai| pra0 16 - samyagdRSTipanA kyA hai ? uttara--zraddhAguNa kI zuddha paryAya nizcaya samyagdarzana / sAtha me
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 265 ) svarUpAcaraNacAritra tathA aura sarva guNo me zuddhi pragaTa honA samyagdRSTipanA hai| pra0 17- jJeya mizrita jJAna kA anubhava hai usase viSayo kI pradhAnatA bhAsita hotI hai| isa prakAra isa jIva ko moha ke nimitta se viSayo kI icchA pAI jAtI hai / isa vAkya kA marma spaSTa kariye? ___uttara-gajaba ho gayA-viSayo kI hI pradhAnatA bhAsita hotI hai| nija bhagavAna AtmA kI pradhAnatA bhAsita nahI hotI isaliye samyagdarzana nahI hotA hai / (1) mai kailAzacandra (2) mai uThA (3) maiM khaDA (4) mai calA (5) mai bolA (6) mai gira gayA (7) mai halkA (8) mai bhArI (8) mai rUkhA (10) mai cikanA (11) mai kaDA (12) mai narama (13) maine Ama khAyA (14) maine roTI khAI (15) maine halavA khAyA (16) maiMne AIsakrIma khAI (17) maine oNvale cakhe (18) maine rasagulle khAye (19) mujhe badabU AI (20) mujhe khuzabU AI (21) mai kAlA (22) maiM gorA (23) mai pIlA paDa gayA (24) maine jhADU dI (25) maine vistarA bichAyA (26) maine dukAna kholI (27) maine dukAna banda kI (28) merA makAna (26) merI strI (30) mega laDakA (31) mai laDakI (32) mai baha (33) maiM buDhiyA (34) mai rASTrapati (35) mai pradhAnamatrI (36) maiM rAjA (37) mai matrI (38) mai amerikA kA hU~ (36) mai rusa kA hU~ (40) maiM jarmana kA hU~ (41) mai hindustAna kA hU~ (42) merA vistarabanda hai (43) mujhe pyAsa lagI hai (44) mai bhUkhA (45) merI kapaDe kI dUkAna hai (46) merI bisAtakhAne kI dukAna hai (47) mere hAtha (48) merI nAka (46) merI ugaliyA~ (50) mere daoNta (51) maine strI ko chuA (52) maiMne sinemA dekhA (53) maine philmI gAyana sunA (54) mujhe bukhAra ho gayA (55) mujhe khAsI ho gayI (56) mujhe blaDaprezara ho gayA (57) mujhe hArTa aTaika ho gayA (58) mujhe kainsara ho gayA (56) mai 52 varSa kA hU~ (60) mai 60 varSa kA huuN| gajaba ho gyaa|
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 266 ) pra0 18-jaina dharma kyA hai ? uttara--nijAtmA kA anubhava jJAna AcaraNa hI jaina dharma hai| (1) jaina hote hI sAre vizva kA yathArtha jJAna ho jAtA hai / (2) siddhaarahanta-zreNI-munipanA-zrAvakapanA kyA hai ?-hathelI para rakhe oNvale ke samAna yathArtha zraddhAna-jJAna-AcaraNa ho jAtA hai| jaimA vastu svarUpa hai vaisA zraddhAna-jJAna ho jAve to sampUrNa du kha kA abhAva ho jaave| pra0,16-vizva meM sukhI kauna hai ? uttara-jAnI hI mukhI hai| pra0 20--jJAtA-dRSTA kaba kahA jAvegA? uttara-jaisA kevalI ke jJAna meM AyA hai vaisA hI ho cukA hai, ho rahA hai aura hotA rahegA-aisA jAne mAne tabhI merA kArya jJAtAdRSTA he aura mai jJAna darzana upayogamayI jIva tatva huuN| pra0 21-jo vizva meM dikhatA hai pudgala skandho kI paryAya hai phira jIva inameM pAgala kyo ho rahA hai ? uttara-pAgala hai isaliye pAgala ho rahA hai / digambara dharma hone para bhI iname lage, apanApanA mAne-jIvana ko vikkAra hai / pra0 22-vastu svarUpa kaisA hai ? uttara-anAdinidhana vastuye bhinna-bhinna apanI-apanI maryAdA liye pariName hai| koI kisI kA pariNamAyA pariNamatA nahI hai / yaha saba zAstro kA sAra hai| isako dhyAna me lete hI sasAra kA abhAva hokara mokSa kA pathika bne| pra0 23-sunane para bhI dharma kI prApti kyo nahI hotI ? uttara-jyo ramatA mana vipayo me, tyo jo AtamalIna / mile zIghra nirvANa pada, dhare na deha navIna / / vyavahArika dhandhe phasA, kare na AtamajJAna / isa kAraNa jaga jIva ye, pAta nahI nirvANa // kA pathika kI prApti ko Atama
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 267 ) sasAra me jJeya kI mahimA pratibhAsita hone se apanI mahimA nahIM AtI hai / yadi apanI mahimA Ave to tatkAla dharma kI prApti hove / pra0 24 - pAtra mithyAdRSTi ko mithyAtva avasthA meM kaisA bhAva AtA hai ? u0- (1) mai kauna hU~? mai jJAna darjana upayogamayI jIva tatva hU / (2) mere me kyA hai ? jJAna darzanAdi ananta guNa hai / (3) merA svarupa kyA hai ? eka mAtra jAnanA dekhanA hI hai / (4) yaha caritra kyA bana rahA hai ? uThanA baiThanA, khAnA-pInA, vyApArAdi, vivAhAdi yaha saba pudgala ke khela hai / uname merA svapnapanA bhI nahI hai / ( 5 ) jo zubhAzubha vikArI bhAva ho rahe hai inakA phala kyA hogA ? mAtra cAro gatiyo kA paribhramaNa hI hai / (6) mai dukhI ho rahA hai ? dukha dUra karane kA upAya kyA hai ? sva-para bheda vijJAna | pra0 25 - carcA karanI yA nahI ? uttara - ( 1 ) paca parameSThI kI hI carcA karanI (2) apanI carcA apane pAsa hI karanI ( 3 ) kisI kI carcA kA vicAra bhI nahI lAnA / isa viSaya me kisI se pUchanA bhI nahI / ( 4 ) duniyA me dekho saikaDo Aye aura cale gaye / cakravartI mAnuSottara parvata para apanA nAma likhane jAtA hai lekina dekhatA hai ki jagaha hI nahI / (5) are bhAI - apanI caitanya arUpI asakhyAta pradezI kI hI carcA karanI svaya me svayaM se karatI hai / pravacana me kisI ke nAma kI carcA nahI AnI cAhiye / pra0 26- AtmA ke khajAne kA patA kaise lage ? uttara - jaba zarIra ko alaga jAnegA usI samaya atIndriya Ananda AvegA / ananta kAla kA bhava bhramaNa Tala jAyegA / pra0 27 - jinavANI kA upadeza kyA hai ? uttara - he vizva ke sajJI pacendriya jIvo / tumhe itanA jJAna 1
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ (268 ) kA ughADa hai jo apanA kalyANa kara sakate ho| zarIra se sarvathA bhinna apane ko jAno-mAno AcaraNa karo to beDA pAra ho jaayegaa| are bhAI yaha kArya AsAna hai| pra0 28-kalyANa kaba taka nahIM hogA ? uttara-jaba taka zarIra, garIra kI kriyA aura rAga apanA bhAsita hogA taba taka dharma kI gadha bhI nahI A sakatI hai| jaise hijaDo ke kabhI bhI putra kI prApti nahI ho sakatI hai usI prakAra jise zarIra me va rAga meM apanApanA bhAsegA use dharma kI prApti nahI ho sakatI hai| pra0 26-AtmA kaisA hai ? uttara-jJAna-darzana-cAritra Adi ananta guNo kA dhAma hai| isame itanA mAla bharA hai ki arabo 33 sAgara taka nikAlA jAve to bhI khajAnA samApta na hogaa| pra0 30-sva-para kyA hai ? uttara-sva (1) amUrtika pradezo kA puja-mujha AtmA kA kSetra hai / (2) prasiddha jJAnAdi guNo kA dhArI-mujha AtmA kA bhAva hai| (3) anAdinidhana-mujha AtmA kA kAla hai| (4) vastu Apa hai mujha AtmA dravya hai| para-(1) mUrtika pudgala dravyo kA piNDa-kailAzacandrakA kSetra hai| (2) prasiddha jJAnAdi guNo se rahita-sparza-rasa-gadha varNAdi sahita kailAzacandra kA bhAva hai / (3) navIna jisakA sayoga huA hai-yaha kailAzacandra kA kAla hai / aise garIrAdi kailAzacandra pudgala para hai| pra0 31-zarIrAdi ke viSaya me kyA vicAra karanA ? uttara- jaise kambala, rasagullA, kamIjAdi hai usI prakAra yaha zarIra hai / he bhavya AtmAo / tumhArA dUsarI AtmA se kisI bhI prakAra kA sambandha nahIM hai| taba phira acetana jaDa rupI zarIra se tumhArA sambandha kaise ho sakatA hai ? sAvadhAna-sAvadhAna / ekabAra zarIra se bhinna apane ko mAna kisI se pUchanA nahI pddegaa|
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 269 ) zrI kSu dharmadAsa viracita sva jIvana vRttAnta ( ' svAtmAnubhava manana' kI 'prastAvanA' ) 'maikA sarIraka kSullaka brahmacArI dharmadAsa kahaNevAlA kahatA hai so hI mai merI svAtmAnubhava kI prApti kI prAptI bhaI so pragaTa kartA hU~ maiM ke dvArA merA sarIra kA janama to savAI jayapUrakA rAjamai jIlA savAI mAdhopUra tAlukA bolIgAva vapUI kA hai khaDeravAla zrAvaga gotra giradharavAla cuDIvAlA tathA gadhiyA kA kUla meM merI sarIra upajyo hai merA sarIra kA pitA kA nAma zrIlAlajI tho ara merI mAtA kA nAma jvAnAvAI tho ara merA sarIra ko nAma dhanAlAla tho aba merA sarIrako nAma kSullaka brahmacArI dharmadAsa hai anukramase mere sarIra ke vaya 20 varSa kI huI taba kAraNa pAyakarike mai jhalarA pATaNa Ayo tahA~ jainakA munI nagana zrI siddhazreNijI tAko meM ziSya havo svAmI maika laukIka varta nema dIyA so hI maiM savat 1622 augaNIse vAIsakA savatsaM 1935 kA sAla paryaMta kAyaklesa tapa kiyA / bhAvArtha 13 (terA) varSa ke bhItara me 2000 dohe sahasra to nirjala upavAsa kiyA, do cyAra jaina maMdira vaNAyA, pratiSThA karAI bahuri samedazikhara giranAra Adi jainakA tIrtha kIyA, aura bI bhUsayana paTana pATha matrAdika bahuta kIyA, tAkari ke merA ana karaNa mai abhimAna ahakArarupI sarpa kA jahara vyApta ho gayA thA tisa kAraNa maiM mere kkU bhalA mAnato yo anyakka jhaThA, poTA (khoTA ), burA mAnato tho usI bahirAtmAdisA maiM mai terApathI zrAvaga dillI alIgaDha koyala Adi baDe saho me merA pAva mai praNamya namaskAra pUjA karate the isa kAraNasai vI merA ataHkaraNameM abhimAna ajJAna aisA thA ke maiM bhalA hU~ zreSTha hU~ arthAt usa samaya yaha moka nizcaya nahI thI ke nidA stuti pUjA dehakI ara nAmakI hai bahuri maiM bhramaNa karato barADa deseme
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 270) amarAvatI sahara hai vahA gayA tho tahA cAturmAsa me rahyo tho tahA~ zrAvagamaDalIka upadesa rAga dveSa kA deto tho amukA bhalA hai amukA poTA (khoTA) hai ityAdika upadesa samayak jalAlasagI maiM kahI ke Apa kisa bhalA burA kahate ho jANate ho mAnate ho sarva vakta ApaNA apaNA svabhAvakUlIyA huvA svabhAvamaiM jaisI hai taisI hI hai prathama Apa apeNa samajo isa pramANa ka jalAlasagI maiM kU kahI to bI merI mere bhItara svAnubhava atarAtmadraSTI na bhaI, kAraNa pAyakari ke sahara karajAke pATadhIza zrImat devedrakIrtijI bhaTTArakamahArAja se maiM milyo, mahArAjakA sarIrakI vayavaddhi 65 pacyANava varSakI svAmI maMse kahI tumaka siddha pUjApATha AtA hai ke nahI AtA hai taba mai kahI maika AtA hai taba svAmI bole ke jayamAlA ko atako zloka paDho taba mai attako zlokavivarNa vigandha vimAna vilobha, vimAya vikAya vizabda visoka / anAkula kevala sarva vimoha, prasiddha vizuddha susiddha samUha // taba zrI guru maika kahI ke svayasiddha paramAtmAto kAlo pIlo lAla hayA supedAdika varNa rahita hai sugadha durgadha rahita hai krodha mAna mAyA lobha rahita hai paca prakAra sarIra rahita hai tathA chakAyA rahita hai zabda dvArA bhASa hotA hai sarva AkulatA rahita hai sarva ThikANa vizuddha prasiddha pragaTa he dekho dekho tumakkU vo paramAtmA dIkhatA hai ke nahI dIkhatA hai taba mai svAmIkA zrImukhasai zravaNa karakai cakitaci ho gayo svAmI to maike nagIcasai uThakari bhItara jaina madira meM cale gaye ara mai merA mana me bahuta vicAra kIyA vo prasiddha siddha paramAtmA maica koI ThikANe koI dravya kSetra kAla bhava bhAva mai dIkhyA nahI mai vicAra kIyA ke kAno pIlo lAla harayo dholo kAyA mAyA chAyose alaga hai to bI prasiddha siddha pragaTa hai ara mai to jidhara dekhatA hU udhara varNa raga kAyAdika hI dIkhatA hai vo prasiddha siddha pragaTa hai to maiM k kya nahI dISatA-ityAdi vicAra bahuta kIyA bAda pazcAt svAmIsai maika hI he kRpAnAtha vo prasiddha siddha pragaTa hai so to mai ka dIkhatA hai nahI
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 271 ) taba svAmI bole jyo adhA hotA hai usakU nahI dIkhatA hai meM phera svAmIsai prazna nahIM kiyo cupacApa rahyo parantu jaise svAna ke mastagamaiM kITa paDa jAvai taise mai kA mastagamai bhrAti sI paDa gaI usa bhrAti cukata mai jyeSTha mahInome sameda sikhara gayo tahA bI pahADa ke upara nIce banamai usa prasiddha siddha paramAtmAk dekhaNe lagyo tIna divasa paryata dekhyo parantu vahA~ bI vo prasiddha siddha dIkhyo nahI bahuri pIcho palaTa karika 10 (dasa) mahInA pazcAt devedrakIrti svAmI ke samIpa Ayo, svAmI se vinItI karI he prabhu vo prasiddha siddha paramAtmA pragaTa hai to mai kU dIkhato nahI Apa kRpA karike dIkhAvo taba svAmI bole sarvaka dekhatA hai tAla dekha tU hI hai aise svAmI maikA karNa me kahI tat samaya merI mere bhItara aparAtma ataradraSTI ho gaI so hI mai isa graya me pragaTapaNe kahI hai jaise jaiso pIva pANI taise taso bole vANI isI dRSTAnta dvArA nizcaya samajaNA, merA ata karaNamai sAkSAt paramAtmA jAgatI jyoti acala tiSTha gaI usI pramANakI mai vANI isa pustakamai likhI hai aba koI mumukSaka janma maraNa ke dupasai chUTaNe kI icchA hoya tathA jAgatI jyoti parabrahma paramAtmAko sAkSAt svAnubhava lenA hoya so mumukSa vipaya moTA pApa aparAdha sapta viSayana choDakarike isa pustakake yekAta meM vaiThakari kai manako manamai manana karo vAco paDho "paramAtmA prakAsAdika" granthasaibhI isameM svAnubhava hoNekI sugamatA hai khoTI karaNI khoTA karma to choDaNAjoga hI hai parantu isa granthakU paTaNevAlA mumukSaka kahatA hU ke jaise tuma khoTa karaNI khoTA karma choTa diyA taise subha bhalA karma bhalI karaNI bhI choDakarikai isa pustakaka vAcaNA yekAtamai yeha pustaka apaNo ApahI ke savodhana ko hai parakU savodhanako mukhya nahI kadAcit koI prakAra hai samaja leNA samajANA vinA samajasai nahI bolaNA, nahI kahaNA, jarUra isa granthake paDhaNesai manana kareNasai mumukSuka svAnubhava ataradRSTiI hovaigI sasAra jagatamai jisakU svAtmAnubhava AtmajJAna nahI vA brahmajJAna nahI usakA vrata
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 272 ) japa tapa nema tIrthayAtrA dAna pUjAdika hai so brahmajJAnAgnInIvinA sarva kaccA hai jaise rasoIme ATA dAla canAdika cAvala bIjanAdika hai parantu agnIvinA sarva kaccA hai taise ho AtmajJAnavinA munIpaNa kSullakapaNa Adi sarva kaccA he vApta he mumukSujana vo svAtmAnubhavakI prApta ko prAptI ke artha ina granyA ekAnameM apaNe manako manamai manana karaNA-paDhaNA vaacnaa|" pra0-paMcama kAla meM janme huye jIva ko kSAyika samyaktva to hotA hI nahIM hai, kintu prathama aura aupazamika samyaktva prApta kA abhAva karake kSayopazamika samyaktva hone ke viSaya meM AcAryoM na kyA kahA hai ? uttara-(1) samamasAra kalaza cAra me AyA hai ki "vAnta mohA" arthAt mithyAtva kA vamana ho jAtA hai, vaha aba pUna nahI aayegaa| (2) samayasAra gAthA 38 kI TIkA ke anta me AtA hai ki "nija rasa se hI moha ko ukhADakara phira akura na upaje aisA nAza karake mahAna jJAna prakAza mujhe pragaTa huA hai| (3) pravacana sAra gAthA 62 kI TIkA me bhI kahA hai vaha bahimohadraSTi to Agama kauzalya tathA AtmajJAna se naSTa ho jAne se aba mujhe puna utpanna nahIM hogii| (4) samayasAra kalaza 55 me bhI AyA hai ki "mai para ko karatA hai-aisA para dravya ke kartRtva kA mahA ahakAra rupa ajJAna adhakAra jo atyanta dunivAra hai vaha anAdi sasAra se calA A rahA haiAcArya kahate hai aho / paramArthanaya kA grahaNa se yadi eka bAra bhI nAza ko prApta ho to jJAnaghana AtmA ko puna bandhana kaise ho sakatA
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ (273 ) (5) pravacanasAra gAthA 80 ke pravacana me pUjya zrI kAnajI svAmI kahate hai ki-'vartamAna meM isa kSetra se kSAyika samyaktva nahI hai tathApi 'moha kSaya ko prApta hotA hai' yaha kahane me antaraga kA itanA bala hai ki jisane isa bAta kA nirNaya kiyA use vartamAna me bhale hI kSAyika samyaktva na ho tathApi usakA samyaktva itanA pravala aura apratihata hai ki usame kSAyika dazA prApta hone taka bIca me koI bhaga nahI par3a sktaa| [samyagdarzana prathama bhAga pRSTha 55] 54 dhruva kA dhyAna karalo Atama jJAna paramAtama bana jaiyo / karalo bheda vijJAna jJAnI vana jaiyo / / Teka / / jaga jhUThA aura riste jhUThe riste jhUThe nAte jhuutthe|| sAco hai AtamarAma paramAtama bana jaiyo / // 1 // kundakunda AcArya deva ne Atama tatva batAyA hai / / zuddhAtama ko jAna paramAtama bana jaiyo / / 2 / / deha bhinna hai Atma bhinna hai jJAna bhinna hai rAga bhinna hai / jJAyaka ko pahacAna paramAtama vana jaiyo / / 3 / / kundakunda ke pratApa se dhruva kI dhUma macI here| dharalo dhruva kA dhyAna paramAtama bana jaiyo / // 4 // 55 vastu svarupa dhanya dhanya vItarAga vANI, amara terI jaga me khaanii| cidAnanda kI rAjadhAnI, amara terI jaga me kahAnI / / Teka // utpAda-vyaya arU dhrauvya svarupa, vastu bakhAnI sarvajJa bhUpa / / syAdvAda terI nizAnI, amara terI jaga me kahAnI / / 1 / / nitya-anitya arU eka-aneka, vastu kathaMcita bheda-abheda // anekAnta rUpA bakhAnI, amara terI jaga me kahAnI / / 2 //
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 274) bhAva zubhAzubha vandha svarupa, guddha cidAnandamaya muktirupa / / mAraga dikhAtI he vANI, amara tairI jaga me kahAnI / / 3 / / cidAnanda caitanya Ananda dhAma, jAna svabhAvI nijAtama rAma / / svAzraya se mukti bakhAnI, amara terI jaga me kahAnI / / 4 / / 56. dhruva-dhruva ye zAzvata sukha kA pyAlA, koI piyegA anubhava vAlA // Teka" maiM akhaNDa cit piNDa zuddha hU~, guNa ananta vana piNDa buddha huuN|| dhruva kI phero mAlA, koI piyegA anubhava vAlA / / 1 / / magalamaya he magalakArI, sat cit Ananda kA dhArI / / dhruva kA hI ujiyArA, koI piyegA anubhava vAlA // 2 // dhra va kA rasa to jJAnI pIve, janma-maraNa ke dukha miTAvai / / dhruva kA dhAma nirAlA, koI piyegA anubhava vAlA // 3 // dhruva kI dhUni muni ramAve, dhruva ke Ananda meM rama jAvai // dhruva kA svAda nirAlA, koI piyegA anubhava vAlA // 4 // dhruva kA garaNA jo koI Ave, moha gatru ko mAra bhagAve / / dhruva kA pantha nirAlA, koI piyegA anubhava vAlA // 5 // dhruva ke rasa meM hama rama jAve, apUrva avasara kaba yaha paave|| dhruva kA jo matavAlA, vo piyegA anubhava vAlA // 6 // 57. ceta re cetana o pyAre paradezI panchI jisa dina tU uDa jaayegaa| terA pyArA pi jarA pIche yahA~ jalAyA jaayegaa| Taika / jisa pijare ko sadA sabhI ne pAlA-posA pyAra se| khUba khilAyA khUba pilAyA, haradama rakhA sabhAra ke // tere hote-hote nIce ise sulAyA jaayegaa| o pyAre paradezI pachI, jisa dina tU uDa jAyegA // 1 //
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 275 ) dekhe binA tarasatI A~khe, rahanA cAhatI sAtha me / tere binA na khAtI khAnA, tU hI thA hara bAta me // tujhako pUche binA hI sArA kAma calAyA jAyegA / o pyAre paradezI panchI, jisa dina tU ur3a jAyegA / / 2 / / zeyege thoDe dina taka, ye bhUleMge phira bAda me / jyAdA se jyAdA itanA kucha karavA dege yAda me // halavA puDI khAkara terA zrAddha manAyA jAyegA / o pyAre paradezI panchI jisa dina tU uDa jAyegA || 3 || tujhe patA hai kyA kucha hotA phira kyo nahI socatA / sUrakha vaha dina bhI AvegA, paDA rahegA socatA // janma amolaka khokara hIrA pIche tU pachatAyegA / o pyAre paradezI panchI, jisa dina tU uDa jAyegA // 4 // aliMgana grahaNa ke bIsa bola ( pravacana sAra gAthA 172 ) dohA 3 badana zrI mahAvIra ko, sAdhA Atma svarupa | indriyAtIta akhaNDa aru, adbhuta Anandarupa // namaskAra jina vacana ko darzAyA Atma svarupa | zuddhopayoga prakAza se, jAnA antara rupa | paramarupa nija Atma kA, dehAdika se pAra / cetana cihna grAhya jo, para ligo se pAra // harigIta adbhUta Atma svarupa ko, prabhu kundakunda prakAzatA / amRta svAmI hRdaya kholakara, paramAmRta barasAvatA / /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 276 ) svAnubhUti me AtA re vaha, Atama Ananda maya aho ! matijana sunakara sAra usakA, zuddha samakita kolho| hai cetanA guNa, rupa gadha, rasa, zabda vyakti na jIva ko| aru liMga grahaNa nahIM tathA, sasthAna bhI usako hai nhiiN| nahI rupa koI jIva me, isase na dikhatA netra se| rasa bhI nahI hai jIva ko, ataH na dIkhe jIbha se / / jIva zabdavata nahI are, isase na dIkhe kAna se| nahI sparza jIva me koI isase, nahi grahaNa hai hasta se / / re gadha jIva me hai nahIM, isase na Ave nAka me| hai indriyo se pAra vaha, Ave na indriya jJAna me / / asakhya pradezI Atma hai, sasthAna ko nizcita nhii| nija cetanA se zobhatA basa, ye hI lakSaNa hai sahI / / nija cetanA kA anya kisI ke sAtha sambandha hai nhiiN| basa dravya-guNa paryaya svarupe, sobhatA nija me rhii|| aba bIsa bolo ko suno, aliga grahaNa aatmaa| ina jAnane kA phala ye hogA, svAnubhUti nijAtma me|| nAyaka AtamarAma hai vaha, nahIM jAnatA indriyo se // vaha to atIndriya jJAnamaya hai, kaise jAne indriyo se // 1 // indriya vaza jo jJAna hai, vaha Atma ko nahI kabhI grahe // hai indriyo se pAra jIva, vaha akSa pratakSa kaise bane // 2 // indriyoM ke cihna se, anumAna ho nahI Atma kaa| anumAna indriya dvAra se to, mAtra rupI padArtha kA // 3 // savedyarupa nijAtamA, anumAna se bhI pAra hai| anumAna mAtra se nahI koI, jAna sakatA jIva ko // 4 // pratyakSa grAhI AtamA, para ko bhale vaha jAnatA / / para mAtra anumAna se nahI, pratyakSa pUrvaka jAnatA // 5 //
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 277 ) pratyakSa jJAtA jIva hai, vahA liga kA kyA kAma hai / / nahI liga dvArA jAnatA, pratyakSa jJAyaka jIva hai // 6 // upayoga svAdhIna Atma kA svayameva jAne jJeya ko // Alambana nahI anya kA, isase grahaNa nahI liga kA // 7 // upayoga hI nija liga hai, svaya hI liMga svarupa he // lAtA nahIM vaha vAhya se, ata na liga grahaNa hai // 8 // upayoga lakSaNa Atma kA, nahI koI usako hara ske| ahArya jJAnI AtamA, basa ye hI satya svarupa hai // 6 // jyo sUrya ko na grahaNa, tyo na grahaNa jAno jIva ko|| upayoga me na malinatA, zuddhopayogI jIva hai / / 10 / / jo ligarupa upayoga hai, vaha karma ko grahatA nahI / / isa rIta karma abaddha jIva ko, jAnanA isa sUtra se // 11 // re indriyo se viSaya bhoga bhI, jova ko hote nahIM / isase na bhoktA bhoga kA, yaha jAnanA nizcaya sahI // 12 // mana indriya rupa ko liga se, nahI jIvana hai isa jIva kA / isase na zukrArtava grahe, aisA agrAhI jIva hai|| 13 // kisI garIra ke liga ko re, Atama kabhI grahatA nahI / / lokika sAdhana rupa nahIM, aisA agrAhI jIva hai / / 14 // liga rupa kinI sAdhano se, na loka vyApI jIva hai / / nahI sarvavyApI jIva hai, yaha satya sAbita hota hai / / 15 / / nahI grahaNa koI veda kA, strI puruSAdi bhAva kaa| isase na koI liMga, jisako, aliga grAhI jIva hai // 16 // liga kahate dharma cihno, bAhya jo sAdhupanA / nahI grahaNa unakA jIva me, ve cetanA se bAhya hai / / 17 / / 'ye guNa' aise bodha se nahI, grahaNa hotA jIva kA // guNa bheda se lakSita nahI, basa zuddha dravya hI jIva hai // 18 //
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 278 ) paryAya ke bhI bodha se nahI, grahaNa hotA jIva kA // payarya bheda se lakSita nahI, vasa zuddhadravya hI jIva hai // 19 // 'yaha dravya' aise lakSaNa se nahI grahaNa sacce jIva kA // 'paryAya zuddha hai jIva svaya, bheda hIna yaha jAnanA // 20 // hai cetanA adbhuta aho / nija svarupa me vyApa rahI / indriyo se pAra ho nija svarupa ko dekha rahI // 1 prabhu kundakunda amRta svAmI ke caraNo me namana kara rahI / Ananda karatI masta ho, vaha mokSa ko sAdha rahI // [ Atma dharma gujarAtI aka 382 ] mRtyu- mahotsava vItarAga tuma do mujhe, mRtyu mAgaM me zuddha aupadhi bodhi samAdhi ko, banU na jaba taka mukta // 1 // mala kRmi - kala se pUrNakSata, asthi vijara deha | tU sujJAna / mUrcchita vRthA, nAga - samaya taja sneha ||2|| mRtyu uchAha prasaMga para catura Dare kisa heta / hai svarupa sthira jA rahA tana palaTana ke heta // 3 // pUjya parama guru kaha gae, mRtyu samaya bhaya tyAga / mile sahaja isake sukhada, sukRta karma phala cAkha ||4|| sahe tApa dukha garbha me, ho tana pijara banda / lakha mahatva hitu mRtyu kA, hare karma ke phanda ||5|| kare dUra AtmajJa hI, garva deha kRta dukha / mRtyu sumitra prasAda se, pAve sampati sukha // 6 // mRtyu mahauSadhi prApta kara, nija hita de jo TAla / nahi kara sake sabhAla // 7 // race rahe bhava kIca me ,
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 276 ) sarva jIrNatA miTa, mile, tana nUtana bana zuddha / sAtA kAraNa mRtyu hai, harSa samaya kyo Rddha ? // 8 // sukha-dukha jAne jiya svaya, sadA deha gata aap| jAya svaya paraloka me, kise mRtyu bhaya tApa // 6 // jisakA cita saMsAra me, use mRtyu bhaya jAna / / jJAna-virAga jahA base, maraNa harpa kA sthAna // 10 // nija sukRta phala bhogane, tana pati para gati jaay| ___ bhautika tana kima rokane, kA prapaMca kara pAya // 11 // mRtyukAla meM vyAdhi vaza, ho duHkha udayAdhIna / deha moha yadi naSTa ho, de ziva sukha svAdhIna // 12 // mRtyu tApa bhava-tapta ko, dIkhe amRta-pAna / / pakA kuMbha jala bhara hare, tRpA, dAha de prANa // 13 // vrata-pAlana ke kaSTa bahu, sahakara ho phala prApta / vaha phala saba sukha sAdhya yadi, mRtyu samaya samAdhi / / 14 // ho nAraka tiryaca yadi, Arta, maraNa vina zAta / __dharma dhyAna anazana sahita, de suraloka nitAta // 1 // vrata-pAlana tapa AcaraNa, zAstra paThana nita hoya / saphala jJAna yadi mRtyu bhI sAvadhAna raha hoya / / 16 / / ho sevana paricaya bahuta, arati anAdara pAya / kyo Dara | jarjara ghaTa vighaTa, jhaTa nUtana banajAya // 17 // raha saceta yadi maraNa, phala, nirata svarga ke bhog| phira virAga bana vaha svaya, tana taja le ziva loka / / 18 / / ho sthira vimala samAdhi me, matho iSTa upadeza / mRtyu mahotsava taba bane yahI vora sadeza / / bhUle-zodhana ziva-patha pAne hetu, huA hai yaha anuvAda / zabda bhAva ke bhAna binA, basa pUjyapAda ke pakaDe pAda / /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ (280 ) mitthAtva ko prabhAva karane kA amUlya upAya uThanA-baiThane kA-mujha jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambandha nahI khAnA-pIne kA-mujha jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambandha nahIM, nahAne-dhone kA-mujha jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambandha nahI, majana-kulle kA-muma jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva se marvathA sambandha nahI, gholane-cupa rahane kA-mujha jJAna-darzana upogamayI jIva tatva se sarvathA sambandha nahIM karma udaya-kSaya kA-mujha jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambadha nahIM kSayopazama-upazama kA- " , " // kArya karane-karAne kA- " " " " " mana-vacana-vANI kAhalkA-bhArI Adi kA- , , , , ," khaTTe-mIThe Adi kA-mujha jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambadha nahI sugadha-durgandha kA-mujha jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambadha nahI, kAlA-pIlA Adi kA- , , , , , , cAndI-sone kA-mujha jJAna-darzana upayogamayo jIva tatva se sarvathA sambandha nahI, hIre-javAharAta kA-mujha jJAnadarzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambadha nahI, makAna-dukAna kA-mujha jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambandha nahIM deva-gurU kA-mujha jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambandha nahIM, putra-putriyo kA-mujha jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambandha nahIM mAM-bApa kA-mujha jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambandha nahIM, pati-patnI kA-mujha jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambandha nahI, moha-rAgadvapa kA-mujha jJAna darzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambandha nahI dravya-nokarma kA-mujha jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambandha nahI bhAva karmoM kA-mujha jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambandha nahI, hArTa aTaika kA-mujha jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambandha nahIM, blaiDa kainsara kA-mujha jJAna-darzana upayogamayI jIva tatva se sarvathA sambandha nahIM, rupayA hone na hone kA- "
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 1 ) AThavAM adhikAra - bacco ke lie ( bAla pothI ke mAdhyama se ) pra0 1 - mai kauna hUM uttara- mai jIva haiM / pra0 2- mujhame kyA hai uttara- mujhame jJAna hai / pra0 3 - hama kisako santAna haiM ? uttara- hama vIra prabhu kI satAna hai / pra0 4 - tumhe kyA paDhanA acchA lagatA hai ? uttara- hame jina siddhAta paDhanA acchA lagatA hai / pra0 5- tuma bar3e hokara kyA karoge ? uttara- hama bar3e hokara vIra vidvAna banege / pra0 6 - tuma jIva ho yA zarIra ? uttara - mai jIva haiM pra0 7 - nAna jIva me hotA hai yA zarIra meM ? uttara - jJAna jIva me hotA hai / pra0 8-jIva aura zarIra me kyA antara hai ? uttara - ( 1 ) jIva, jIva hai. zarIra ajIva hai / (2) jIva me jJAna hai, zarIra me jJAna nahI hai / (3) jIva apane jJAna se sabako jAnatA hai, zarIra kimI ko nahI jAnatA hai / pra0 6 - jIva aura zarIra eka hai yA bhinna ? uttara - jIva aura zarIra bhinna haiM / pra0 10 - tuma kisase jAnate ho ? uttara- maiM jJAna se jAnatA hU~ / pra0 11 - isa A~kha ke binA dekhA jA sakatA hai uttara - hA~, isa A~kha ke binA dekhA jA sakatA hai /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 2 ) 10 12-zarIra phimako jAnatA hai ? uttara-garIra nigI ko nahI jAnatA hai| pra0 13-tuma konasA dravya ho jIva yA ajIva ? uttara- jIva dravya pra0 14-tumame kauna sA guNa hai? uttara-pusame bhAna guNa hai| pra0 15--jAnanA kiMgako paryAya (kArya) hai ? jagara-jAganA merI paryAya (kArya) hai| pra0 16-jIva drazya aura ajIva dravya meM kyA antara hai ? uttara-(2) jIvanAme jAna guNa hai ajIva cya meM jAna guNa (2) jIva dravya jAnanA hai ajIva dravya jAnatA nahIM hai| pra0 17-zarIra kauna hai ? uttara-dAgera ajIva dravya hai| pra0 18 tuma kauna ho? uttara-maiM jIva drA hai| pra0 16-jIva zarIra ke kAma karatA hai ? unara-jIva zarIra ke kAma nahIM karatA hai| pra0 20-jIva zarIra ko jAnatA hai ? utara-hA~ jIva zarIra ko jAnatA hai| pra0 21-zarIra meM jJAna hotA hai ? uttara-nahIM, garIra me jJAna nahI hotA hai| pra0 22-sukhI hone ke lie tuma payA karoge? uttara-sunI hone ke lie hama apane ko pahicAnege /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ * (3) prao 23 - apane ko pahicAnane se kyA hogA ? uttara - dharma (sukha) hogA hai| pra0 24 - AtmA ko pahicAne binA sukha hotA hai yA nahI ? uttara - AtmA ko pahicAne binA sukha nahI hotA hai / pra0 25 - paise se sukha milatA hai yA nahI ? uttara - paise se sukha nahI milatA hai / pra0 26 - apane ko na pahicAne to jIva ko kyA ho ? uttara - jIva ko dukha ho / pra0 27 - dharma (sukha) jIva me hotA hai yA zarIra me ? utta-dharma jIva me hotA hai / pra0 28 - dharma dravya hai yA paryAya ? uttara- dharma paryAya ( kArya ) hai / pra0 26-dharma kisakI paryAya hai ? uttara-dhama jIva dravya kI paryAya hai / pra0 30 - tuma kisa prakAra dharma karoge ? uttara- jJAna se dharma hotA hai ata mai jJAna se dharma karU~gA / pra0 31 - dharma kisame hotA hai ? uttara - jIva me dharma hotA hai / pra0 32 - dharma kisase hotA hai ? uttara- dharma jJAna se hotA hai / pra0 33 - dharma kise kahate hai ? uttara - AtmA kI samajha ko dharma kahate hai / pra0 34 - bhagavAna honA ho to kyA karanA ? uttara - bhagavAna honA ho to AtmA (apane ) ko samajhanA /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra0 35-~bhagavAna ko kyA hotA hai aura kyA nahIM hotA? uttara - bhagavAna ko pUrA jJAna hotA hai aura thoDA bhI rAga nahI hotA / pra0 36-bhagavAna kucha khAte haiM ? uttara-bhagavAna kucha nahIM khaate| pra0 37-arihaMta aura siddha meM kyA antara hai ? uttara-arihata ke zarIra hotA hai siddha ke zarIra nahIM hotaa| pra0 38-bhagavAna mahAvIra isa samaya siddha hai yA arahaMta' uttara- bhagavAna mahAvIra isa samaya siddha haiN| pra0 36-isa samaya arahata ho aise bhagavAna kA kyA nAma hai ? uttara-sImandhara bhagavAna isa samaya aghaMta hai| pra0 40-namaskAra maMtra zuddha tathA sundara akSaro me likho ? uttara-Namo arihatANa, Namo siddhANa, Namo AiriyANaM / Namo uvajjhAyANaM, Namo loe savva sAhUNa // pra0 41 --jagala me kauna dhyAna se baiThe the ? uttara-jagala me eka muni dhyAna me baiThe the| pra0 42-apane guru kauna haiM ? uttara-muni hamAre gurU hai| pra0 43 guru ke pATha me eka AcArya kA nAma likhA hai be kauna uttara-AcArya kundakunda jI pra0 44-eka mahAna zAstra kA nAma batAo? uttara-samayasAra eka mahAna zAstra hai|
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 5 ) pra0 45 - zAstra hameM kyA samajhAte hai ? uttara--zAstra AtmA ko samajhAte hai / pra0 46 - jJAna zAstra me hotA hai yA jIMva meM ? uttara - jIva me jJAna hotA hai zAstra me nahI / pra0 47 - tumane kabhI samayasAra zAstra ko hAtha me lekara dekhA hai ? uttara - hA~, dekhA hai / pra0 48 - zAstra kise kahane haiM ? aura kuzAstra kise kahate hai ? uttara - jisakI racanA jJAnI karate hai aura jisase AtmA kI pahicAna hotI hai use zAstra kahate hai jise ajJAnI banAye ve kuzAstra hai / pra0 46 - samayasAra kI racanA kisane kI ? uttara - acArya kundakunda jI ne / pra0 50 - apanI dhArmika mAtA kauna hai ? uttara - apanI dhArmika mAtA jinavANI hai / pra0 51 - AtmA kI saccI zraddhA ko kyA kahate hai ? uttara - AtmA kI saccI zraddhA ko samyagdarzana kahate hai / pra0 52 -- samyagdarzana ho to use kyA milatA hai ? uttara - samyagdarzana ho to use avazya mokSa milatA hai / pra0 53 - dharma kA mUla kyA hai ? uttara - samyagdarzana dharma kA mUla hai| pra0 54 - jIva saMsAra me kyo bhaTaka rahA hai ? uttara - samyagdarzana ke binA jIva sasAra me bhaTaka rahA hai / pra0 55 - sabase pahalA dharma kaunasA hai ? uttara - saccA jJAna hI sabase pahalA dharma hai / I
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 6 pra0 56-sabase bar3A pApa kyA hai ? uttara-ajJAna hI sabase bar3A pApa hai| pra0 57- samyagjJAna kise kahate hai ? uttara-saccI samajha ko samyagjJAna kahate haiN| pra0 58-samyagjJAna se apanA AtmA kaise samajha me AtA hai ? uttara-AtmA jJAna vAlA hai, AtmA zarIra se alaga hai, jIva ko rAga hotA hai vaha usakA guNa nahI hai / samyagjJAna se apanA AtmA hI hai aisA samajha me AtA hai| pra0 56-jise saccA cAritra ho use kyA kahate haiM ? uttara-jise saccA cAritra ho use muni kahate hai| pra0 60- kauna sI tIna vastuo kI ekatA karane se mokSamArga hotA hai ? uttara-samyagdarzana, samyagjJAna, aura samyagcAritra kI ekatA karane se mokSamArga hotA hai| pra. 61-AtmA ko pahicAne binA cAritra kA pAlana kare to mokSa hotA hai ki nahIM ? uttara-AtmA ko pahicAne binA cAritra hotA hI nahI / pra0 62-saccA cAritra aura muni dazA kise ho sakatI hai ? uttara-jo AtmA ko pahicAne usake hI saccA cAritra aura muni dazA ho sakatI hai| pra0 63-jaina kise kahate hai ? uttara-AtmA ko pahicAna kara jo ajJAna ko jIte use jaina kahate hai yA __ AtmA ke vItarAga bhAva se jo rAga-dvepa ko jIte use jaina kahate hai|
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 7 ) pra0 64-jisane rAga-dveSa ko dUra kara diyA use kyA kahate hai ? uttara-jisane rAga dvepa ko dUra kara diyA use jinadeva kahate hai| pra0 65--jinadeva kaise hai ? uttara-jinadeva hI sacce bhagavAna hai| pra0 66-eka thA rAjA vaha kisalie ro par3A? uttara-munirAja ne kahA- 'he rAjana / zikAra karane se pApa hotA hai, pApa se jIva naraka me jAtA hai vahA~ vaha bahuta dukhI hotA hai|' yaha suna kara rAjA ro pddaa| pra0 67-sukhI hone ke lie muni ne rAjA ko kyA upAya batalAyA? uttara-munirAja ne kahA- 'he rAjana sukha tere AtmA me hI hai| tU zikAra karanA choDa de aura AtmA kI pahicAna kara, isase tU sukhI hogaa| pra0 68-jIva do prakAra ke hai-ve kauna-kauna se ? uttara-jIva do prakAra ke hai eka mukta dUsare ssaarii| pra066-svarga ke jIva sasArI hai yA mukta ? uttara-svarga ke jIva sasArI hai| pra0 70-jIva kaba taka saMsAra me bhaTakatA hai ? uttara-AtmA ko na paharAne taba taka jIva sasAra me bhaTakatA pra0 71-mukta hone ke lie jIva ko kyA karanA cAhie ? uttara-mukta hone ke liejIva ko AtmA kI pahicAna karanA caahie| pra0 72-karma jIva hai ya ajIva ? uttara-karma ajIva hai|
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 8 ) pra0 73 - jIva me karma hai ? uttara - jIva meM karma nahI hai / pra0 74 - jIva kisase dukhI hotA hai- ajJAna se yA karma se ? uttara - jIva ajJAna se dukhI hotA hai / pra0 75 - mahAvIra ne kyA kiyA ki jisase ve bhagavAna hue ? uttara - unhone AtmA kI pahicAna kI aura rAga-dveSa ko dUra kiyA / isI se ve bhagavAna hue / pra0 76 - mahAvIra bhagavAna kA janma dina kauna sA hai ? aura unakI mAtA jI kA nAma kyA ? uttara- mahAvIra bhagavAna kA janma dina caitra sudI 13 ( terasa ) hai / unakI mAtA jI kA nAma trizalA devI thA / pra0 77 - pUrvabhava kA jJAna hone para bhagavAna mahAvIra ne kyA kiyA ? uttara-pUrva bhava kA jJAna hote hI unako bahuta vairAgya jAgRta huA, jisase ve dIkSA lekara muni ho gaye / pra0 78- muni hone ke bAda mahAvIra kyA karate the ? uttara - muni hone ke bAda mahAvIra AtmA kA dhyAna karate the / pra0 76 - bhagavAna mahAvIra kA upadeza sunane ke lie kaunakauna AyA ? uttara-bhagavAna kA upadeza sunane ke lie jIvo ke jhuNDa ke jhuNDa Aye / svarga ke deva Aye aura baDe-baDe rAjA Aye / ATha varSa ke bAlaka bhI Aye / jaMgala ke siha Aye, bIte Aye, hAthI Aye, badara Aye, baDe-baDe sarpa Aye, aura choTe-choTe meDhaka bhI Aye aura unhone AtmA ko samajhA / pra0 80- mahAvIra bhagavAna kahA~ se mokSa gaye ? uttara - mahAvIra bhagavAna pAvApurI se mokSa gaye /
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra0 81-isa samaya mahAvIra bhagavAna arahaMta hai yA siddha ? uttara-isa samaya mahAvIra bhagavAna siddha hai| pra0 82-mahAvIra bhagavAna isa samaya kahA~ rahate hoge ? uttara-isa samaya mahAvIra bhagavAna mokSa me rahate hai / pra0 83-savere jaldI uThakara tuma kyA karoge? uttara-savere jaldI uThakara hama AtmA kA vicAra krege| pra0 84-apane ko pratidina kyA-kyA karanA cAhie? uttara-AtmA kA vicAra karanA, prabhu kA smaraNa karanA aura namaskAra matra bolanA, phira svaccha vastra pahina kara jina madira me jaanaa| jina madira jAkara bhagavAna ke darzana krnaa| isake bAda zAstra jI ko vadana karanA aura unakA paThana karanA, phira gurU jI ke darzana karanA unakA upadeza sunanA aura sunakara vicAra krnaa| itanA pratidina apane ko karanA caahie| pra0 85-eka mAtA apane bAlaka ko acchI zikSAyeM detI hai, usame sabase pahile kyA kahatI hai ? uttara-Atmadeva ko kabhI na bhuulnaa| pra086-kyA apane ko rAtri bhojana karanA cAhie ? uttara-apane ko rAtri bhojana nahI karanA caahie| pra0 87-tuma pratidina kyA karoge? uttara-AtmA kA vicAra, prabhu kA smaraNa, namokAra matra kA bolanA, svaccha vastra pahina kara jina madira jAnA, jina madira jAkara bhagavAna ke darzana karanA, zAstra jI ko vadana karanA, unakA paThana karanA, guru ke darzana karanA, unakA upadeza sunanA, sunakara vicAra karanA aura zAta va satoSI rahanA, itanA kArya hama pratidina kreNge|
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10 ) pra0 8 tuma kabhI kyA nahIM karoge ? uttara- (1) hama Atmadeva, siddha prabhu aura guru kI stuti karanA kabhI nahI bhUlege / (2) zAstra jahA~ tahA~ kabhI nahI rakhege / (3) hisA, jhUTha, corI aura rAtri bhojana kabhI nahI karege / (4) kabhI dharma aura dayA nahI chor3ege / (5) kabhI krodha, kapaTa, haTa, lAlaca, bhaya, pramAda aura nidA nahI karege / (6) kabhI juA nahI khele / (7) kabhI doSa nahI chipAvege / pra0 8 - Atma bhAvanA bhAne se kyA milatA hai ? uttara- Atma bhAvanA ke bhAne se Atma svarUpa kI prApti hotI hai / pra0 60 - 'sahajAnandI zuddha svarUpI avinAzI' kauna hai ? uttara- sahajAnandI guddha svarUpI avinAzI mai hU~ / pra0 61 - hamAre deva kauna hai ? uttara- hamAre deva zrI arahata bhagavAna hai / pra0 62 - deha aura jIva me amara kauna hai ? uttara - jIva amara hai | pra0 3 - " vaMdana hamArA" meM tuma kisa-kisa ko vaMdana karate ho ? uttara- " vadana hamArA" me prabhu jI va guru jI arthAt arahata, siddha aura saba munirAjo ko tathA dharma zAstra, sava jJAnI, caitanya deva ko tathA Atma svabhAva ko vadana karate hai / pra0 94 - eka bAlaka kyA dekhanA cAhatA hai ? uttara-- Atama deva kaisA hai, aura kyA karatA hai, eka bAlaka yaha dekhanA cAhatA hai /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 ) pra0 65-AtmA Akha se dikhAI detA hai yA nahIM? uttara-AtmA A~kha se nahI dikhAI detA hai| pra0 66-AtmA kisase dikhAI detA hai ? uttara-AtmA jJAna se dikhAI detA hai| pra0 67-tumhe kisakA darzana karanA hai ? uttara-mujhe prabhu kA darzana karanA hai| mujhe AtmA kA darzana karanA hai / / pra0 68-tumhe kisakI sevA karanI hai ? uttara-mujhe jJAnI kI sevA karanI hai / pra0 66-tumhe kyA karanA acchA lagatA hai ? uttara-mujhe saccI samajha karanA, zAstra kA paThana karanA, saccA vairAgya karanA, muni kA saga karanA aura mokSa me jAnA acchA lagatA pra0 100-tujhe kisase chUTanA hai ? uttara-mujhe moha se chUTanA hai| pra0 101-tumhe jhaTa-paTa kahA~ jAnA hai ? uttara-mujhe jhaTa-paTa mokSa me jAnA hai| pra0 102-pATha 16 me jaina jhaNDe meM cAra vAkya likhe hai ve kauna se hai ? uttara-(1) vatthu sahAvo dhmmo| (2) dasaNa mUlo dhmmo| (3) ahisA paramo dharma / (4) jaina jayatu zAsanam / pra0 103-'vIra prabhU kI hama satAna' yaha gIla sunAo ?
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) uttara - vIra prabhu kI hama santAna / dhAre jina siddhAta mahAna / samajhe paDhane me kalyANa / gAve guruvara kA guNagAna // vIra0 / / paDhakara bane vIra vidvAna / pAve nizcaya Atama jJAna / guru upakAra hRdaya me Ana / unako name sahita sammAna / / vIra0 / / pra0 104-tumhAre deva kauna haiM ? uttara-arahata merA deva hai| pra0 105-arihaMta deva kaise hai ? uttara-arahata deva sacce vItarAgI hai| pra0 106-ve hamako kyA dikhAte haiM ? uttara-ve hamako mukti mArga dikhAte hai| pra0 107-mukti mArga kaisA hai ? uttara-samyagdarzana, samyagjJAna, aura vItarAga cAritrarupa mukti mArga hai| pra0 108-tuma kisake samAna ho ? uttara-mai arahata ke samAna zuddhAtmA haiN| pra0 106-arahaMta banane ke lie kisako jAnanA cAhie? uttara-arahata banane ke lie arahata jaisA apanA AtmA jAnanA caahie| pra0 110-paMca parameSThI ke vaMdana kI kavitA bolo ? uttara karU namana mai arahata deva ko, karU namana maiM siddha bhagavata ko, karU namana mai (AcArya) deva ko, karU namana mai upAdhyAya deva ko,
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 13 ) karU namana mai sarva sAdhu ko, paca parameSThI prabhu mere tuma iSTa ho| pra0 111-paca parameSThI kauna hai ? uttara-arahata, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ye paca parameSTI hai| pra0 112-tumhe kyA honA acchA lagatA hai ? uttara-hame arahata, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu honA acchA lagatA hai| pra0 113-rAjA honA acchA lagatA hai ki bhagavAna honA acchA lagatA hai ? uttara-hame bhagavAna honA acchA lagatA hai| pra0 114--paMca parameSThI kisase hote hai ? uttara-vItarAga vijJAna ke dvArA paca parameSThI hote hai| pra0 115-paca parameSThI kisakA upadeza dete hai ? / uttara--paca parameSThI vItarAga vijJAna kA upadeza dete hai| pra0 116-apane ko sabase priya kauna hai ? uttara-paca parameSThI apane ko sabase priya hai| pra0 117-tuma subaha aura zAma ko kauna sI stuti karate ho? uttara-karU namana maiM arahata deva ko, paca parameSThI prabhu tuma mere iSTa ho| karU namana mai siddha bhagavata ko, paca parameSThI prabhu tuma mere iSTa ho| karU namana mai AcArya deva ko, paca parameSThI prabhu tuma mere iSTa ho| karU namana maiM upAdhyAya deva ko, paca parameSThI prabhu mere tuma iSTa ho| karU namana mai sarva sAdhu ko, paca parameSThI prabhu mere tuma iSTa ho|
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 ) pra0 116 - eka mAtA ke tIna puna the unake nAma kyA hai utara - eka mAnA ke tIna putra meM unake nAma - maMgala kumAra, uttama kumAra, zaraNakumAra 2 pra0 116-cAra magata hai ye phona hai utara dina bhagavAna siMha bhagavAna, sAvana dharma ye bhagata hai| pra0 120- noka me uttama nAra vastu phona gI hai unama dina bhagavana gae bhagavAna gAeva dharma ye nA unama hai| pra0 121- jIva ko kauna hai ? uttara-jIpa kI dharaNAra (1) ani bhagavAna (2) mila bhagavAna (3) gAe (4) lakSya dharma | pa0 122 - jIva kyA kare to maMgala hotA hai ? uttara-jIva nAma kAna aura jIna kareM to mana honA hai| pra0 123 - vanAri maMgala kA pATha bono ? uttara- cattAni magana, amitA maga mitrA maMgala, yA magala kevaTI paNano dhammo magalam / natAri goguttamA, ahinA logunamA mittamA sA cogunamA, kevani paNNatto dhammo noguttamo / canAri garaNa pavvajjAmi, anhate saNa pavvajjAmi, visaraNa pavvajjAmi, mAhU nagNa pavvajjAmi, kevali paNNatta pavvajjAmi | pra0 124 - tIrthaMkara phisako kahate hai ? dhamma rANa uttara- vInarAga sarvatra hokara jo dharma tIrtha kA upadeza dete haiM, samavazaraNa Adi vibhUti se rahita hote hai aura jinako tIrthakara
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) nAmakarma nAma kA mahA puNya kA udaya hotA hai unhe tIrthakara kahate hai / pra0 125 - bharata cakravartI kisake ? the putra uttara - bharata cakravartI rAjA RSabha deva ke pra0 126 - RSabha deva tIrthakara kahA~ janme ? putra uttara - RSabhadeva tIrthakara ayodhyA nagarI meM janme the ? pra0 127 - ayodhyA apanA tIrtha hai vaha kisalie ? uttara - tIrthakara hone vAle bAlaka RSabha kA janma ayodhyA me huA thA isalie ayodhyA hamArA mahAna tIrtha hai ? pra0 128 - rAjagRhI meM vipulAcala para dharma kA upadeza kisane diyA ? the / uttara - rAjagRhI me vipulAcala para dharma kA upadeza bhagavAna mahAvIra ne diyA thA / pra0 126 - tIrthakara bhagavAna ne kaunasA mArga dikhAyA ? uttara - tIrthakara bhagavAna ne mokSa kA mArga dikhAyA hai / pra0 130 - mokSa kA mArga kyA hai ? uttara-- apane AtmA ko pahicAna kara samyagdarzana jJAna cAritra ko prakaTa karana' hI mokSa kA mArga hai / pra0 131 - jaina dharma kyA hai ? uttara- apane AtmA ko pahicAna kara samyagdarzana jJAna cAritra ko pragaTa karanA hI mokSa kA mArga hai usI ko jaina dharma kahate hai / pra0 132 - rAga ko jaina dharma kahate hai yA vItarAga bhAva ko ? uttara- vIta rAga bhAva ko jaina dharma kahate hai / pra0 133 - caubIsa tIrthakaroM ke nAma bolo ? uttara- 1- RSabha deva 2- ajIta nAtha 3. sabhava nAtha 4- abhinandana
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) 5- sumati nAtha 6 padma prabha 7- supArzva nAtha 8 candra prabha - puSpa danta 10- zItala nAtha 11- zreyAsa nAtha 12- vAsu pUjya 13- vimalanAtha 1- vaila 2- hAthI 3 ghoDA 4- badara 5- cakavA 15 16 6- padma 7- svatika 17 18 16 20 21 22 23 14- anaMta nAtha 24 pra0 134 - caubosa bhagavAna kI mUrti kahA~ hai ? uttara-bhArata meM bambaI, jayapura canderI sammeda zikhara, zravaNa belagola, mUDavadri Adi aneka sthAno para hamAre ina covIso tIrthakaro kI mUrtiyA virAjamAna hai / pra0 135 - caubIsa tIrthakaro ke cihna batAo ? uttara 13- zUkara 14- sehI dharma nAtha zAnti nAtha kunthu nAtha araha nAtha malli nAtha 15 vajra 16- hiraNa muni suvrata nami nAtha nami nAtha pArzva nAtha mahAvIra 8- candra 6- magara 10- kalpavRkSa 22- zakha 11- geDA 23- sarpa 12- bhaisA 24 - siha 17- bakarA 18- machalI 16- kubha 20. kachuA 21- kamala
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) pra0 136-candra, kalpavRkSa, geMDA aura siMha ke cinha se kauna se tIrthaMkara pahicAna meM Ate hai ? uttara-candra se AThave candra prabha, kalpavRkSa se dazave zItala nAtha, geDA se gyArahave treyAsanAtha, aura siha se caubIsave mahAvIra pahicAna me Ate hai| pra0 137-apane tIrthaMkaro kA jIvana kaisA hotA hai ? uttara-apane sabhI tIrthakaro kA jIvana vItarAgI hotA hai jo bahuta U~cA jIvana hai| pra0 138-U cA jIvana kaisA hotA hai ? uttara-U~cA jIvana vItarAgI hotA hai| pra0 136-dharma kI bhAvanA kisase jAgRta hotI hai ? uttara-dharma kI bhAvanA tIrthakaro ke jIvana caritra paDhane se hotI pra0 140-AtmA kisa lakSaNa se jAnA jAtA hai ? uttara-AtmA caitanya lakSaNa se jAnA jAtA hai| pra0 141-tIrthaMkara bhagavAna ke dvArA batAyA huA dharma Aja bhI apane ko kauna samajhAte hai ? uttara-tIrthakara bhagavAna ke dvArA batAyA huA dharma Aja bhI apane ko jJAnI-dharmAtmA samajhAte hai| pra0 142-caubIsa tIrthakara kisa deza meM janmeM ? uttara-sabhI tIrthakara bhagavanto kA janma bhArata deza meM hI hotA hai| pra0 143-RSabha deva ke AtmA ne samyaktva kaba prApta kiyA ? uttara-RSabha deva kA jIva jaba AhAra dAna ke phala se bhoga bhUmi me manuSya huA taba eka bAra AkAzagAmI prItikara nAmaka
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 18 ) munirAja ne vahAM jAkara upadega dekara AtmasvarUpa smjhaayaa| jise samajha kara bhagavAna ke jIva ne usI samaya mamyagdagaMna pragaTa kiyaa| pra0 144-RSabha deva ke jova ne pichale 8 bhava meM muni ko AhAra dAna diyA thA use dekhakara cAra tithaMca khuzI huye ve kauna the? uttara-ve cAra tiryaca nevalA, siMha, mUsara aura badara the| pra. 145 - RSabha deva ko vairAgya kaba huA? uttara-eka vAra caina vadI navamI ke dina janmotsava me nIlA nAma kI devI ko nRtya karate-karate mRtyu ho gyii| deha kI aisI chaNa bhaguratA dekhakara unhe magAra se vaigagya ho gyaa| pra0 146-unhe kevala jJAna kahA~ huA? uttara-unhe kevalajJAna prayAga kSetra me huaa| pra0 147-varSI tapa kise kahate hai ? vaha kisane kiyA ? uttara-muni hokara Rpabhadeva ne vahata Atma dhyAna kiyA, chat mAha taka to ve Atma dhyAna me hI rithara gaI rhe| isake bAda bhI sAta mAsa taka pabha munirAja ne upavAsa hI kie, kyoki muni ko kima vidhi se AhAra diyA jAtA hai yaha kisI ko mAlama na thaa| isa prakAra eka varga meM jyAdA kAla bhojana ke vinA bIta cukA parantu pabha muni ko koI kaSTa na thA ve to Atma-dhyAna karate the aura Anada ke anubhava me magna rahate the| isI ko varSI tapa kahate hai| pra0 148-varSI tapa kA pAranA kisane karAyA? uttara-varSI tapa kA pAranA gajakumAra zreyAsa ne kraayaa| pra. 146-bharata kSetra meM mokSa kA daravAjA kisane kholA ? uttara-bharata kSetra me mokSa kA daravAjA bhagavAna Rpabha deva ne kholaa|
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ (19) pra0 150 - RSabha deva kahA~ se mokSa gaye ? uttara- bhagavAna RSabha deva kai nAga parvata se mokSa gaye / pra0 151- bharata cakravartI ke 100 rAjakumAra geMda khelatekhelate kyA vicAra kara rahe the ? uttara- ve geMda khelate hue aisA vicAra kara rahe the ki are, moha rUpI lAThI kI mAra khA khA kara geMda kI taraha yaha jIva sasAra kI cAro gati me bahuta ghUmA / aba to Atma sAdhanA pUrNa karake jaldI isa saMsAra se chUTege / hamAre Rpabha dAdA to kevalajJAnI tIrthakara hai / pitAjI bhI isa bhava me mokSa pAne vAle hai aura hame bhI isI bhava me mukti hokara bhagavAna bananA hai / pra0 152 - geMda khelane meM jo majA AtA hai yaha saccA sukha hai ki rAga hai ? uttara- geMda khelane me jo majA AtA hai vaha rAga hai / ? pra0 153 - jar3a meM sukha hotA hai uttara - jaDa me mukha nahI hotA hai / pra0 154 - sukha kisameM hotA hai ? uttara - sukha jIva me hotA hai / pra0 155 - jagata me do prakAra kI vastu hai vaha kauna sI ? uttara - eka jJAna sahita dUsarI jJAna rahita / pra0 156 - jIva kisako kahate hai ? uttara -- jisa vastu me jJAna ho use jIva kahate hai / / pra0 157 - ajIva kisako kahate hai ? uttara- jisa vastu me jJAna na ho use ajIva kahate hai / pra0 158 - kyA ajIva vastu me bhI guNa hote hai " uttara - hA~ kyoki pratyeka vastu guNo kA samUha hotA hai /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) pra0 156-vastu kisako kahate hai ? uttara-guNo ke samUha ko vastu kahate hai| pra0 160-sau rAjakumAro ko ghuDasavAro ne kyA samAcAra die ? uttara-sau rAjakumAro ko ghuDasavAro ne samAcAra diyA ki hastinApura ke rAjA jayakumAra ne Rpabhadeva prabhu ke pAsa dIkSA le lI hai / aura ve bhagavAna ke gaNadhara hue he pahile ve bharata cakravartI ke senApati the| vairAgya hone para apane mAtra chaha sAla ke kuvara ko gajatilaka karake ve muni ho gaye / cakravartI kA pradhAna pada choDakara aba ve tIrthakara bhagavAna ke pradhAna bana gye| pra0 161-RSabha deva kA dUsarA nAma kyA thA inake alAvA aura kauna-kaunase tIrthakaro ke eka se adhika nAma hai ? uttara-bhagavAna RSabha deva kA dUsarA nAma AdinAtha hai inake alAvA nave puSpa danta kA suvidhi nAtha tathA caubIsave tIryakara ke 5 nAma hai-1 vIra 2 ativIra 3 mahAvIra 4 sanmati 5 varddhamAna / pra0 162-jIva sasAra me kyo bhaTakatA hai ? uttara-jIva-ajIva kI pahicAna ke binA jIva saMsAra me bhaTakatA hai| pra0 163-jIva-ajIva kI pahicAna se kyA hotA hai ? uttara-jIva-ajIva kI pahicAna se sasAra bhramaNa kA dukha miTatA hai aura mokSa sukha milatA hai| pra0 164-ghuDasavAra ke pAsa se jayakumAra kI dIkSA ke samAcAra sunakara rAjakumAro ne kyA kiyA ? uttara-ghuDasavAra ke muha se jayakumAra kI dIkSA ke samAcAra sunate hI saba rAjakumAro ko Azcarya huA aura mana me bhI samAra se vairAgya ho gayA / aho / unakA jIvana dhanya hai aisA kahakara unake
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 21 ) prati namaskAra kiyA aura ve saba apane-apane mana me dIkSA lene kA vicAra karane lge| dIkSA ke lie ve saba bhagavAna Rpabha deva ke samavazaraNa me phuNce| bhagavAna ko namaskAra kiyaa| jayakumAra munirAja ko bhI namaskAra kiyA aura dIkSA lekara ve saba muni ho gye| pra0 165-RSabha deva ke darabAra meM jAte samaya rAjakumAra kyA gAte the? uttara-calo prabhu ke daravAra, calo dAdA ke darabAra / prabhu kI vANI sunege, muni dazA hama dhArege / ratnatraya ko pAvege, kevala jJAna prgttaayege| sasAra se hama chUTege, siddha svaya bana jAyege / calo dAdA ke darabAra, calo prabhu ke daravAra / pra0 166 jinakumAra aura rAjakumAra kI kathA se tumako kaunasI zikSA milI ? uttara-jinakumAra aura rAjakumAra kI kathA se hamako yaha zikSA milatI hai ki kisI bhI paristhiti me bhagavAna kA darzana nahIM choDanA cAhiye kyoki hama jinavara kI santAna hai / hame pratidina deva darzana guru sevA va zAstra svAdhyAya karanA caahie| pra0 167-cakravartI rAjA se bhI bar3e kauna hai ? uttara-cakravartI rAjA se bhI baDe jinendra deva hai| pra0 168-bhagavAna kI pUjA kA pada bolo ? uttara- jala parama ujjavala gadha akSata, puSpa caru dIpaka dhruu| vara dhUpa niramala phala vividha, bahu janama ke pAtaka hruuN|| iha bhaoNti ardha caDhAya nita, bhava karata ziva pakti macU /
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) arahaMta zruta siddhAta guru, ningratha nita pUjA racU / vasu vidhi argha sajoya ke, ati utsAha mana lIna / jAso pUjo parama pada, deva zAstra guru tIna / pra0 169-bhagavAna kI koI stuti bolo ? uttara-tubhya nama tribhuvanAti harAya nAtha, tubhya nama kSititalAmala bhUpaNAya / tubhya nama trijagata paramezvarAya, tubhya nama jina ! bhavo dadhi gopaNAya / / pra0 170-argha me kauna sI ATha vastuyeM hotI hai ? uttara-argha meM jala, cadana, akSata, puSpa, naivedya, dIpa, dhUpa, phala ye ATha vastuye hotI haiN| pra0 171-gaMdhodaka kise kahate hai ? uttara-tIrthakara bAlaka ke (janma kalyANaka ke samaya) abhiSeka kA jala, yatra abhiSeka kA jala tathA jina pratimA ke prakSAla kA jala gadhodaka kahalAtA hai| pra0 172-~'mokSa mArgasya netAra' yaha stuti bolo? uttara- mokSa mArgasya netAra, bhettAra karma bhUbhatAm / jJAtara vizva tatvAnA, vade tad guNa lbdhye|| pra0 173-yaha stuti kisane banAyI ? uttara-yaha stuti samantabhadra svAmI ne bnaayii| pra0 174-mokSa mArga kA netA kauna hai ? uttara-mokSa mArga ke netA arahata bhagavAna hai| pra0 175-hama bhagavAna ko vadana kisa lie karate hai ? uttara-bhagavAna jaise guNo kI prApti ke lie hama bhagavAna ko badana karate hai|
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 23 ) pra0 176- rAjA ke pAsa jAne meM rAjakumAra ko derI kyo huI ? uttara - rAjakumAra apane mitra ke sAtha jinendra deva ke darzana karane gayA thA / isa kAraNa rAjA ke pAsa jAne me dera huI / pra0 177 - kyA rAjA ne unako kucha sajA dI ? uttara- nahI / pra0 178 - rAjA ne kumAro ko kyA inAma diyA ? uttara - rAjA ne prasanna hokara kumAro ko svarNa hAra diye / pra0 176 - kumAro ne usa inAma kA kyA kiyA ? uttara- kumArI ne rAjA se bhAvanA vyakta kI ki svarNa hAra hamako dene ke badale me isakA svarNa kalaza banavAkara Apa jina maMdira ke Upara caDhAve | pra0 180 - tumhAre gA~va me rAjA aura bhagavAna Aye to pahile kisake pAsa jAoge ? tuma uttara- bhagavAna ke pAsa / pra0 -- sAdharmI ke prati apane ko kyA karanA cAhie ? uttara - sAdharmI bhAI bahino ke prati apane ko bahuta vAtsatyaprema rakhanA cAhie | unheM kisI prakAra kA dukha ho to vaha dUra karake unakA dhArmika utsAha baDhAnA cAhie aura unhe hara prakAra kI suvidhA denI cAhie | pra0 182 - kaise kArya se dUra rahanA cAhie ? uttara - hisA karanA, jhUTha bolanA, corI karanA, durAcAra aura tIvra mamatA Adi pApo se dUra rahanA caahie| abhakSya aura juA khelanA Adi vyasana se bhI dUra rahanA cAhie / pra0 183 - acchA jIvana banAne ke lie kyA yAda rakhanA cAhie ?
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 24 ) uttara-(1) mai jaina dharma kA baccA huuN| (2) mai ahisaka jIvana jItA hai| (3) mai dukha na kisI ko detA huuN| mai abhakSa kabhI nahI khAtA huuN| mai mandira pratidina jAtA huuN| (6) mai prabhu kA darzana karatA huuN| mai sAdharmI se prema kruuN| ) mai dharma kA abhyAsa kruuN| (9) mai Atama sAdhaka vIra banU / (10) mahAvIra prabhu sA siddha banU / pra0 184-cAra gati kauna sI hai ? uttara-(1) manuSya gati (2) naraka gati (3) deva gati (4) tiryaca gati pra0 185 -cAra gati ke sivAya pA~cavI gati kauna sI hai ? uttara-pacama gati arthAt mokSa gati / pra. 186-kaunasI gati se mokSa pA sakate hai ? uttara-manuSya gati se mokSa pA sakate hai| pra0 187-cAra gati me manuSya gati uttama kyo ? uttara-cAra gati me manuSya gati isalie uttama mAnI gaI hai ki isase jIva apane sabhI guNa pragaTa karake bhagavAna bana sakatA hai, aura mokSa bhI pA sakatA hai| pra0 188-manuSya hokara kyA karane se mokSa hotA hai ? uttara--manuSya hokara Atma jJAna karane se jarUra mokSa hotA hai| pra0 186 mokSa sukha pAne ke lie kyA karanA cAhie ? TFEThattara-mokSa sukha pAne ke lie Atma jJAna karanA caahie| pra0 160-apane jaina dharma me kauna se mahApuruSa hue ?
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 25 ) uttara - apane jaina dharma me RSabha deva se mahAvIra taka 24 tIrthaMkara, bharata, bAhuvalI rAma, buddha kunda Adi aneka mahApuruSa hue| pra0 161 - jaina dharma kyA detA hai ? uttara - jaina dharma Atma jJAna ratnatraya aura mokSa kA sukha detA hai / pra0 162 - dharma kA mUla kyA hai ? uttara-dharma kA mUla samyaktva hai / pra0 163 - tumhArA pyArA dharma kaunasA hai ? uttara - hamArA pyArA dharma jaina dharma hai / pra0 164 - jaina dharma kA gIta sunAo ? / dharma merA re // dharma merA re / dharma merA re // dharma merA re / dharma merA re // uttara- dharma merA dharma merA dharma merA re pyArA pyArA lAge jaina RSabha hue vIra hue balavAna bAhuvalI se ve bharata hue rAma hue kunda kunda jaise sata satI cadanA aMjanA huI dharma merA re / huI brAhmI rAjula mAtA dharma merA re // siMha seve bAgha seve dharma merA re / hAthI bAnara sarpa seve dharma merA re // AtamA kA jJAna detA dharma merA re / ratnatraya kA dAna detA dharma merA re || samyaktva jisakA mUla vaha dharma merA re / sukha detA mokSa detA dharma merA re // dharma merA dharma merA dharma merA re / pyArA pyArA lAge jaina dharma merA re //
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) pra0 165 - mumukSa jIva ko kisakI bhAvanA huI ? uttara - mumukSa jIva ko dukha miTAkara AtmA kA hita va sukha prApta karane kI bhAvanA huI / 2 pra0 166 - mumukSa ne vana me jAkara mokSa kA mArga kisase pUchA uttara- mumukSa ne vana me jAkara mokSa kA mArga munirAja se pUchA / pra0 167 - munirAja ne mokSa kA mArga kyA batAyA ? uttara - munirAja ne batAyA ki samyagdarzana jJAna cAritrANi mokSa mArga / samyagdarzana, samyagjJAna aura samyagcAritra kI ekatA hI mokSa kA mArga he | pra0 168 - hama kisakI satAna hai ? uttara - hama vIra prabhu kI satAna hai / pra0 166 - vIra prabhu ko satAna kaise-kaise uttama kAryo ko karane ke lie taiyAra hai ? uttara- vIra prabhu kI hama satAna, he taiyAra hai taiyAra | jina zAsana kI sevA karane hai taiyAra hai taiyAra / siddha pada kA svarAja lene, hai taiyAra hai taiyAra | arahata prabhu kI sevA karane, hai taiyAra hai taiyAra / jJAnI guru kI sevA karane, hai taiyAra hai taiyAra / tIrtha dhAma kI yAtrA karane, tayAra hai taiyAra | jina siddhAnta kA paThana karane, hai taiyAra hai taiyAra / jina zAsana ko jIvana dene, hai taiyAra hai samyagdarzana prApta karane, hai taiyAra hai Atma jJAna kI jyoti jagAne, hai taiyAra hai sAdhu dazA kA sevana karane, hai taiyAra hai taiyAra | moha zastru ko jIta lene, hai taiyAra hai taiyAra / taiyAra / taiyAra / taiyAra /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 27 ) vItarAgI nirmohI hone, hai taiyAra hai taiyaar| Atma dhyAna kI dhUma macAne, hai taiyAra hai taiyAra / jJAyaka kA puruSArtha karane, hai taiyAra hai taiyAra / vIra mArga me dauDa lagAne, hai taiyAra hai tayAra / mona kA daravAjA kholane, hai taiyAra hai taiyAra / sasAra sAgara pAra utarane, hai taiyAra hai taiyAra / siddha prabhu ke sAtha rahane, hai taiyAra hai taiyAra / pra0 200---jaina dharma kI prabhAvanA karane ke lie hama kyA kareMge? uttara--jaina dharma kI prabhAvanA karane ke lie hama deva va guru kI tIrthadhAma kI yAtrA, jina siddhAnta kA paThana, samyagdarzana, samyagjJAna aura samyagcAritra kI prApti va AtmadhyAna Adi kArya karege /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 28 ) zodhA mokSadAyano apUrva dezanA ( nitya manana yogya ) nirmala dhyAnarUDha ho, karma kalaMka nazAya / hue siddha paramAtmA vandata hUM jinarAya // 1 // icchuka jo nija mukti kA, bhavabhaya se Daracita / unhI bhavya sambodha hita, racA kAvya ikacitta // 3 // paramAtmA ko jAnakara, tyAga kare parabhAva / vaha AtmA paNDita kharA, pragaTa lahe bhavapAra // 8 // gRha kArya karate hue, heyAheya kA jJAna / dhyAve sadA jineza pada, 'zIghra' lahe nirvANa // 18 // zuddha pradeza pUrNa hai, lokAkAza pramANa / so Atama jAno sadA, laho 'zIghra' nirvANa // 23 // nizcaya loka pramANa hai, tanu pramANa vyavahAra / aisA Atama anubhavo, zIghra laho bhavapAra // 24 // jo zaddhAttama anubhave, vrata-sayama saMyukta / jinavara bhASe jIva vaha, 'zIghra' hoya zivayukta // 30 // zeSa acetana sarva hai, jIva sacetana sAra / munivara jinako jAnake, zIghra' huye bhavapAra // 36 // zuddhAttama yadi anubhavo, taja kara saba vyvhaar| jina paramAtama yaha kahe, 'zIghra' hoya bhavapAra // 37 // jyoM ramatA mana viSaya me, jyo jo Atama lIna / mile 'zIghra' nirvANa-pada, dhare na deha navIna // 50 //
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 29 ) narkavAsa sama jarjarita, jAno malina zarIra / kari zuddhAtama bhAvanA, 'zIghra' laho bhavatIra // 51 // jIva-pudgala doU bhinna hai, bhinna sakala vyavahAra / taja pudgala, graha jIva to, 'zIghra' lahe bhavapAra // 55 // dehAdika ko para gine, jyo zUnya AkAza // lahe 'zIghra' para parabrahma ko, kevala kare prakAza // 58 // munijana yA koI gRhI, jo rahe Atama lIna / 'zIghra' siddhi sukha ko lahe, kahate yaha prabhu jina // 65 // gaha-parivAra mama hai nahI, hai sukha dukha kI khAna / yo jJAnI cintana kari, 'zIghra' kare bhava hAna // 67 / / yadi jIva tU hai aikalA, to taja saba parabhAva / dhyAvo Atama jJAnamaya, 'zIghra' mokSa sukha pAva // 7 // ekAkI indriya rahita, kari yoga traya zuddha / nija Atama ko jAnakara, zIghra' laho zivasukha // 86 // rame jo Atma svarupa me, taja kara saba vyavahAra / samyakSTi jIva vaha, 'zIghra' hoya bhavapAra // 86 // jo samyaktva pradhAna budha, vahI triloka pradhAna / pAve kevalajJAna 'jhaTa' zAzvata saukhya nidhAna // 10 // zama sukha me lavalIna jo, karate nija abhyAsa / karake nizcaya karma kSaya; lahe 'zIghra' zivavAsa // 13 // AtmA hI arahanta hai, nizcaya se siddha jAna / Acaraja, uvajhAya aru, nizcaya sAdhu samAna // 104 //
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 30 ) niyama sAra stavana nAraka nahI, tiryaca-mAnava-deva paryaya mai nhii| kartA na, kArayitA nahI, kartAnumantA mai nahI / / 77 // mai mArgaNA ke sthAna nahi, guNasthAna-jIvasthAna nahi / kartA na kArayitA nahI, kartAnumantA bhI nahI / / 78 / / bAlaka nahI mai, vRddha nahi, nahi yuvaka tina kAraNa nhii| kartA na kArayitA nahI, kartAnumantA bhI nahI / / 76 / / maiM rAga nahi mai dvapa nahi, nahi moha tina kAraNa nhii| kartA na kArayitA nahI, kartAnumantA mai nahI / / 80 / / mai krodha nahi, mai mAna nahi, mAyA nahi mai lobha nahi / kartA na kArayitA nahI, kartAnumodaka maiM nahI / / 81 / / bhAvI zubhAzubha choDakara tajakara vacana vistAra re / jo jIva dhyAtA Atma, pratyAkhyAna hotA hai use / / 65 / / kaivalya darzana-jJAna-sukha kaivalya zakti svabhAva jo| mai hU~ vahIM, yaha cintavana hotA nirantara jJAni ko / / 66 // nija bhAva ko choDe nahI kicita grahe parabhAva nahi / dekhe va jAne mai vahI, jJAnI kare cilana yahI / / 67 // jo prakRti sthiti anubhAga aura pradeza bandhavina aatmaa| mai hU~ vahI, bhAvatA jJAnI kare sthiratA vahA~ / / 68 / / mai tyAga mamatA nirmamatva svarUpa me sthiti kara rahA / avalamba merA AtmA avazeSa vAraNa kara rahA / / 66 / / mama jJAna me hai AtmA darzana carita me aatmaa| hai aura pratyAkhyAna savara yoga me bhI AtamA / / 100 // maratA akelA jIva eva janma ekAkI kare / pAtA akelA hI maraNa arU mukti ekAkI kare / / 101 // dRgjJAna-lakSita aura zAzvata mAtra-AtmA mama are| arU zeSa saba sayoga lakSita bhAva mujha se hai pare / / 102 // - - - -
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 31 ) / jo koi bhI duScarita merA sarva traya vidhi se jUM / arU trividha sAmAyika carita saba, nirvikalpa AcarU // 103 // samatA mujhe saba jIva prati baira na kisI ke prati rahA / mai choDa AzA sarvata dhAraNa samAdhi kara rahA / / 104 // jo zUra eva dAnta hai, akapAya udyamavAna hai / bhava bhIrU hai, hotA use hI sukhada pratyAkhyAna hai // 105 // yo jIva karma vibheda abhyAsI rahe jo nitya hI hai sayamI jana niyata pratyAkhyAna-dhAraNa kSama vahI // 106 // sAvadha - virata triguptimaya aru pihita idrinya jo rahe / sthAyI sAmAyika hai use, yo kevalI zAsana kahe // 12 // sthAvara tathA trasa sarva jIva samUha prati samatA lahe / sthAyi samAyika hai use, yo kevalI zAsana kahe // 126 // sayama niyata-tapa me aho AtmA samIpa jise rahe / sthAyI sAmAyika hai use, yo kevalI zAsana kahe // 127 // nahi rAga athavA dveSa se jo sayamI vikRti lahe / sthAyI sAmAyika hai use, yo kevalI zAsana kahe // 128 // re Arta-raudra dudhyAna kA nita hI jise varjana rahe / sthAyI sAmAyika hai use yo kevalI zAsana kahe // 126 // jo puNya-pApa vibhAvabhAvo kA sadA varjana sthAyI sAmAyika hai use, yo kevalI zAsana kahe / / 130 // jo nitya varje hAsya arU rati arati zoka virata rhe| sthAyI sAmAyika hai use, ya kevalI zAsana kahe // 131 // jo nitya varje bhaya jugupsA sarva veda samUha re sthAyI nAmAyika hai use, yo kevalI zAsana kahe // 132 // jo nitya uttama dharma - zukla sudhyAna me hI rata rahe sthAyI sAmAyika hai use, yo kevalI zAsana kahe / / 133 / kare / / /
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ jApurasamayasAra stavana dhruva akla aMka anumati, pAye huye saba siddha ko| meM badaH zrutakevalI..kathita)kahU samaya prAbhRta ko kho|| 1 // nahi sanamana. pramanna nAI, jo eka jJAyaka bhAva hai| isa seti zuddha kahAya biru, jo jJAta vo to vo hi hai|| 6 // vyavahAnaka abhUtArtha dagita, zuddhataya bhUtArtha hai| bhUtArtha Azrita AtmA, sudRSTi nizcaya hoya hai // 11 // bhUtArtha se jAne ajIva jIva, puNya pAparu nirjraa| Asrava savara bandha mukti, yehi samakita jAnanA / / 13 / / anavaddhaspRSTa ananya aru, jo niyata dekhe Atma ko| avizeSa anasayukta usako gudvanaya tU jAnajo // 14 // maiM eka zuddha sadA arupI, jJAna haga ha yathArtha se| kucha anya vo merA tanika, paramANu mAtra nahI are // 38 // maiM eka guddha mamatva hInaru, jJAna darzana pUrNa hU / / isame raha sthita lIna isame, zIghra ye saba kSaya karU // 73 // zubha-azubha se jo rokakara, nijaAtma ko Atmahi se| darzana avaru jJAnahi Thahara, para dravya icchA parihare // 187 // jo sarva sagavimukta dhyAke, Atma me AtmAhi ko| nahi karma aru no karma, cetaka cetatA ekatva ko||188|| vaha AtmadhyAtA, jJAnadarzanamaya AnandamayI huA / basa alpakAla ju karma se parimokSa pAve Atma kA // 186 // isame sadA rativata bana, isame sadA satuSTa re| isase hI vana tU tRpta, uttama saukhya ho jisase tujhe // 206 // chedana karo jiva vadha kA tuma niyata nija-nija cihna se| prajJA-chainI se chedate dono pRthaka ho jAya hai / 264 // ratIya zrRti-darzana kendra jayapura
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
_