Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI hastImalajI praNIta jaina dharmI no maulika itihAsa tRtIya bhAga. saMkSipta AvRtti sAmAnya kRtadhara khaMDa-1
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - karacha kara ma ka , la ka rAsa - kAkA na kara jana saha pha aa zaru ka ravAmAM mAnatA nA karavA rAjI na ja 28282828282828282828282828282828282 kiDanInA kAma karI zako karI nizA ja che . - - - rAma rAma rAma rada kanakakaMkA jaina dharmano molika itihAsa (saMkSipta) trIjo bhAgaH sAmAnya kRtadhara khaMDa-1 mULa racanA lekhaka ane nirdezaka AcArya zrI hastImalajI mahArAja . mArA dAna karI jAya kAraNa - - - - - . . . . . . . ra - - - . rI saMpAdaka zrI gajasiMha rAThoDa zrI premarAja bogAvata pAkA kAkA e mA che . 80228EXDXDXDXDXDXDYDX282828282828282828282828282 82828282828282828282828282828282828282828282828282828* ane nAma - jaga jananI mAnanArA sArA kAma Lii A A saMpAdaka maMDaLa AcArya zrI devendramunijI ma.sA. zrI paM. zazikAMta jhA DaoN. narendra bhAnAvata A joyo hoya kare nahi slloy HIT mana game te kAma yapura rAkaTa rAmapara gara kAraka I kAma , kAkA mAmA prakAzaka samyajJAna pracAraka maMDaLa jayapura kAM jhAjhA ja nA rAma na ka ka , kai che, %, na jAna kI vAta paNa na ka ka kA kAmomAM loko kAma kawjamaNa - '14;ANA sAkSa, kurA pAka kAma ke SAURERLERERERERERURURLAUREAUAREZ kaDaka phakara nA kAkA mAmA 4 kAkI nA jAya che kAma kara.dIna nAma zikAra karIne ka je
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - - - - - - - - - - A AcArya zrI hastImalajI mahArAja praNIta sArI vAta to mArA pustaka : jaina dharmano maulika ItihAsa (saMkSipta) bhAga-3 e tRtiya bhAga sAmAnya kRtadhara khaMDa-1 ja vAta karI prakAra nA kAkA nAnA nAnA Saa saMpAdaka : (saMkSipta hindImAM saMskaraNa) DaoN. dilIpa dhIMga gujarAtI anuvAda : zrI cenarAja javAharalAla koThArI pAlaDI - amadAvAda. nAnA nAnA prakAzaka zako tamArA mitro mA amara banI vAta karIne pI janArA kAma kAma na banI zake to kAma zako cho jo tamane koI nikA kA karatA mane nAnA nAnA kaNa mana na karI paNa : samyajJAna pracAraka maMDaLa dukAna naM. 182-183nI upara, bApu bajAra, jayapura-302 003 phona: 0141-2572997 pheksaH 0141-2570753 na PRAYHERR NYHETER NYSYNYSYMYSYMYYYYYYNYX. karI H sarvAdhikAra surakSita saMskaraNa : 2010 (AcArya hastI janma zatAbdI) chejo ke nakala : 2100 mUlya : 2.75/ rAma rAma rAma rAma rAma rAma karI nA pha ja joi zaka kAma karatA ja ha : sastuM pustaka bhaMDAra bhaTTInI bArImAM, gAMdhI roDa pula nIce, amadAvAda-1 phonaH 079-22110062, 22147101 ) ALACALAUREUREUX22DURURUAR fma rAma rAma kaka nA kALA
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - ( anukramaNikA) kama viSaya- zIrSaka pAnA 1. prakAzakIya - aitihAsika kArya 2. saMpAdakIya- navA tathya, navA Aloka 3. be zabdaH athaka parizramanI phaLazruti 4. mUlyAMkanaH niSpakSa ItihAsa lekhana 5. siMhAvalokana ItihAsanI dhArAo 6. bhaTTArakaparaMparA 7. mApanIya paraMparA 8. keTalAka mukhya sahayogI rAjavaMza (gaMga, kadaMba, rASTrakUTa ane hoyasala) 9. samanvaya ane AcAra , 10. vi.ni.saM. 1000 thI uttaravartI kALanI AcArya paraMparA 11. AcAryajIvana paricaya (AcArya hArila, bhadrabAhu, mallavAdI, samaMtabhadra vagere) Sii 12. jinabhadragaNi kSamAzramaNa ane anya AcArya B 13. thArapadra guccha ane anya AcArya che. 14. dakSiNamAM jainadharma para saMkaTa 15. 35mA thI 38'mA paTTadhara ane harSavardhana 16. AcArya haribhadrasUri ane anya AcArya 17. jainadharma upara bIjuM dezavyApI saMkaTa 3 18. keTalAka pramukha AcArya ane rAjA (AcArya zIlaguNasUriH bappabhaTTI vagere). (rAjA vanarAja cAvaDA, AmarAja, yazovarmana, lalitAditya vagere) dara 19. 39 thI 4ra'mA paTTadhara ane temano kALa jii (mADharasaMbhUti, udyotanasUri, jinasena vagere) 3 20.43mA ane 44'mA paTTadhara ane temano kALa (amoghavarSa, zIlAMkAcArya, sAMDeragaccha, hathaMDIgaccha vagere) che. ra1. 45 mA thI 47mA paTTadhara ane temano kALa (rAjagaccha, baDagaccha, AcArya siddharSi vagere) B 22. 48'mA ane 49mA paTTadharano kALa ha (mahendrasUri, kavidhanapAla, sUrAcArya, solaMkI rAjavaMza vagere) nI 23. upasaMhAra Ti 24. saMdarbhagraMthasUci 275 PIRERERURURURAWYERERERURUXO (URpRSThaBUSBchachachachachachachachachacha 1O 10 119 12 13 1 Rii. kara 269 ja rIte kAma na naka parAmara rAjA mAna- jAjI havAnA prazna na ja karatA jaNAvyA pramANamAM che. kAraNa rAjA bahAra pADavAmAM AvI ja vA ravAnA karAra mAM AvatA hatA rAka ke kAkA apa nA # dara ja . jo , A kAma karI rahI hovAnA kakaDa, nA tamAma mAnatA hatA. kAraNa che ke ja te dAda kaDaka :
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ARARAYAYAYAYAYAYAYAYA be zabda jaina dharmano maulika itihAsa'nA ekathI cAra bhAganA gujarAtI anuvAda prakAzanano A prasaMga jaina sAhityanA itihAsano apUrva avasara che. samyajJAna pracAraka maMDaLa - jayapura dvArA hindImAMthI gujarAtI anuvAdano prakalpa hAtha dharAyo e gujarAtI jainasamAja mATe zAzvatamUlya dharAvato nirNaya hato. vartamAna AcArya pa. pU. 1008 zrI hIrAcaMdrajI mahArAjasAheba Adi saMtonI avirata amIdRSTinuM ja A pariNAma che ke pUjya AcAryazrI tathA sabhyajJAna pracAraka maMDaLanA saMpAdaka maMDaLe A mUlyavAna itihAsa graMthonA gujarAtI saMkSipta saMskaraNanI javAbadArI amane soMpI. jainazAsananI sevAnA A sAhityayajJamAM joDAvAnuM amane sadbhAgya prApta thayuM e amArA jIvananuM noMdhapAtra prakaraNa che. deva-guru-dharmanI kRpA vagara cirakAlIna mUlya dharAvatAM kAryomAM sahabhAgI thavAnuM zakya banatuM nathI. prastuta gujarAtI graMtha prAgaTya parve AnaMda ane gauravanI lAgaNI anubhavIe chIe. anuvAdakArya ke prakAzanamAM kyAMya kSati ke doSa rahI gayo hoya to te amAro che. sahRdaya abhyAsu bhAvako, zrAvako amArI kSati tarapha dhyAna doraze to amane gamaze. virala jJAnayAtrAnA sahayAtrI banavAnuM sahune bhAvapUrvaka nimaMtraNa che. ApanA karakamaLamAM bhAga-3 nuM saMkSipta saMskaraNa che. vizeSa abhyAsa karavA icchatA bhAvake mULa itihAsa graMtho vAMcavA amAro vinamra anurodha che. prAtaH smaraNa, pa. pU. 1008 AcAryazrI hIrAcaMdrajI mahArAja sAheba Adi saMtonI abhivaMdanA sAthe samyajJAna pracAraka maMDaLanA variSThono AbhAra mAnI viramuM chuM. AbhAra pAlaDI, amadAvAda tA. 28-1-2012, mahA suda-5 (vasaMta paMcamI) PERERERS AEREAYAYAIYAYAYAYAYAYAYAYA" - padamacaMda javAharalAla koThArI - cenarAja javAharalAla koThArI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAVRSAVASOLBUR888888888888888888 itihAsapuruSa AcAryazrI hastImalajI. - pI. zikharamala surANA che 1. mAtra dasa varSanI kizoravayamAM bALaka hastIe A asAra che saMsArane choDI munijIvana apanAvI lIdhuM. sADA paMdara che varSanI kizoravayamAM eTalI yogyatA ane vidvattA arjita karI lIdhI hatI ke saMghanA AcAryanA rUpamAM emanuM zuM manonayana karI levAmAM AvyuM. jaina itihAsamAM teo saMbhavataH sauthI nAnI vayanA AcAryanA rUpamAM manonIta che muni banI gayA, ane mAtra ogaNIsa varSanI taruNa vayamAM teo saMghanA AcArya banI gayA. AcArya banyA pachI emaNe ekasaTha varSo sudhI AkhA dezamAM pagapALA vihAra karyo. potAnI vihAra-yAtrAomAM che. emaNe pAMca mahAvrato ane kaThora jena zramaNAcAranuM pUrNa pAlana karyuM. 3. ekasaTha (61) varSo sudhI pratidivasa potAnA prabhAvazALI che upadezonA mAdhyamathI emaNe jana-janane mAnavatAno sAco che pATha bhaNAvyo ane durlabha mAnavajIvananI mahattA samajAvI. 4. emanI maMgaLa preraNAthI emanA sAnidhyamAM paMcyAsI (85) | mumukSuoe dIkSA lIdhI. dIkSita sAdhu-sAdhvIoe - sva ane paranuM kalyANa karyuM ane karI rahyA che. i5. jainazAstro ane anya viSayo upara emaNe saraLa (saTika) $ vyAkhyAo (vivecanAo) lakhI. taNAva ane ajJAna nivAraNa mATe emaNe jana-janane, pratidina sAmAyika ne svAdhyAya karavAnI punita preraNA ApI. A rIte "sAmAyika-svAdhyAyanA prakhara pracArakanA ja rUpamAM emaNe pracura khyAti arjita karI. SAERBAEREREREBY V PRACALAURERLE8* SEPERUBBEREDGBUBURBEREDDE:8888BEBERUBBEREBUBERGRES S88888888888888888888888888888888888888888888888888888
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ BRUARA!ARA!ASAPALARACALAURERSAL aneka sthAno para emaNe samAjamAM keTalAye prakAranA mA jhagaDAone kAyama mATe samApta karAvI dIdhA ane prema che temaja bhAIcArA(sauhAda)nI punaH sthApanA karAvI. 8. aneka evA avasara AvyA, jyAre emaNe svayaMnuM jIvana saMkaTamAM nAkhIne anya prANIonA jIvananI rakSA karI. 9. bhAratIya rakSAvijJAnanA janaka padmavibhUSaNa DaoN. daulatasiMha koThArI lakhe che - * prANImAtranuM kalyANa IcchanArA teo eka lokapriya ane vidvAna jainasaMta hatA. ja jyAre teo mauna-sAdhanAmAM hatA, tyAre paNa emanA- $ mAMthI praphuTita thanArI sakArAtmaka UrjA mArA hRdaya sudhI pahoMcI gaI. emanA dvArA cAra bhAgomAM likhita jaina dharmano phI maulika ItihAsa eka atyaMta mahattvapUrNa, mUlyavAna ane preraka avadAna che. Sii 10. prakhyAta vidhivettA ane rAjanayika DaoN. lakSmImalla siMghavIe lakhyuM che : "mArA jIvananA dareka paDAva upara AcArya zrI hastamalajIe mane anuprerita karyo." 11. Ara. bI. AI.nA pUrva DepyuTI gavarnara, samAjasevI, padmabhUSaNa zrI devendrarAja mahetA lakhe che : "ImAnadAra, nItipUrNa ane sAdagImaya jIvana tathA bIjAnI niHsvArthI sevAnI preraNAo, mane AcArya hastImalajI pAsethI ja prApta thaI." di 12. sarvocca nyAyAlayanA nyAyAdhipati zrI Ara. ema. loDhAnA ja pitA nyAyAdhipati zrIkRSNamala loDhAnA anusAra - AcArya hastImalajI je kaMI paNa kahetA hatA, te sAcuM che thaI jatuM hatuM. SAERBA 8888 8888 VDWROPEABA CRE88% 888888888888 88888BBBBBBBBBBBBBBBBBB8BREBEBUB88888 $38 BREASB888888888888888888888888888888888888888888
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 888 B * emane bhAvi(bhaviSyano)no pUrvAbhAsa thaI jato hato. A atIndriya jJAnanA AdhAre teo emanA bhaktonuM mArgadarzana ane saMrakSaNa karatA hatA. mArA parivAra upara paNa emanI asIma kRpA rahI. * emanA AzIrvAda ghaNA maMgaLakArI rahetA hatA. emanA AzIrvAdathI taNAva dUra thaI jato ane asIma zAMtino anubhava thato hato. 13. jodhapura vizvavidyAlayanA pUrva kulapati, sAhityakAra, prophesara kalyANamala loDhAe lakhyuM che : "teo svayaM vItarAgI bhagavAna tulya hatA." 14. rAjasthAna ucca nyAyAlayanA nyAyAdhipati zrI jasarAja copaDA kahe che ke - "temane nitya sAmAyika-svAdhyAyanI preraNA AcArya hastImalajI pAsethI maLI.' 15. Ara. esa. dhUmaTa (AI. e. esa.) kahe che : "mArA jIvananA rUpAMtaraNa(parivartana)mAM AcArya hastImalajInI bhUmikA mahattvapUrNa rahI che.' 16. bhagavAna mahAvIra ane mahAtmA gAMdhIjInI jema emaNe paNa lokone anuprerita karyA ke - potAnI jAtane dhananA mAlika nahi, nyAsI samajavA joIe. emanI preraNAthI aneka vyaktioe potAnI arjita saMpattine paramArthanAM kAryomAM lagAvI dIdhI. emanA aneka anuyAyI Aje paNa nirlipta-anAsaktajIvana jIve che. prakhyAta udyogapati zrI mophatarAja muNota jevI aneka saphaLa ane samRddha vyakti enA jIvaMta udAharaNa che. 17. (1) ekyAzI (81) varSo sudhI nirdoSa jIvana jIvavA uparAMta emane lAgyuM ke emano aMtima samaya najIka che. evuM jANI, nimAja (pAlI-rAjasthAna) gAmamAM emaNe ABKAVI 888
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ BB8B8B8B8B8B8BBBBBBB8B8B8B43B8BBBBBBBBBB8B8B88B8888888 88888888888888888888888888888888 potAnA jIvananAM samasta jJAta-ajJAta pAponI A AlocanA karI tathA prANImAtranI kSamAyAcanA karI karI saMthAro grahaNa karI lIdho. anna, jaLa, davA, cikitsA Adino pUrNa parityAga karIne teo AtmadhyAnamAM phI lIna thaI gayA. saMthArAkALamAM agaNita lokoe A emanAM darzana karIne potAnI jAtane dhanya mAnI. . (2) saMthArAkALamAM nimAja gAmanA seMkaDo muslima emanAM darzanArthe AvyA ane saMkalpa karyo ke - "emanA saMthArAnAjI cAlavA sudhI na to teo pazuvadha karaze ke na mAMsAhAra che karaze.' emaNe e saMkalpane pUro pALyo. (3) tera divasIya aitihAsika tapa-saMthArA pachI emaNe che potAnA nazvara dehano tyAga karI mahAprayANa karyuM. (4) eka lAkhathI vadhu loko emanI aMtimayAtrAmAM che saMmilita thayA, jemAMthI lagabhaga aDadhI saMkhyAmAM jainetara samudAyanA lokonI hatI, ane emAM paNa kI hajAronI saMkhyAmAM muslima hatA. (5) emanI aMtimayAtrAnA saMbaMdhamAM A tathyono ullekha nyAyAdhipati zrI jasarAja copaDA ane sebInA pUrva adhyakSa zrI DI. Ara. mahetAe paNa karyo che. huM 18. AvA asAdhAraNa, adbhuta vyaktitvanA dhaNI, yugamanISI che mahAna saMta AcAryazrI hastImalajI (I.sa. 19111991)nI janma zatAbdInA punita avasare emane A koTi-koTi vaMdana. adhyakSaH samyajJAna pracAraka maMDaLI (pAMcamI eprila - 2010nA roja cennaImAM Ayojita che AcArya hastI janmazatAbdI karuNAratna evorDa samArohamAM ja aMgrejImAM prastuta paricayanuM hiMdImAMthI gujarAtI anuvAda.) SA LALA LA LA CASA VIII BACA LA CASA CASA 88888888888888888888888888888888888888888888888888889803)
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya aitihAsika kAryanuM sarvopayogI saMskaraNa yugapuruSa AcArya zrI hastImalajI ma.sA.e jaina dharmano maulika itihAsa' cAra bhAgomAM lakhIne aitihAsika dRSTithI mahAna kArya karyuM che. teonA A upakArane samAja kadI bhUlI nahi zake. jaina dharmano maulika itihAsa' graMthamALAnA A trIjA bhAgane, suviza ane sahRdaya vAcakonAM karakamaLomAM prastuta karatA amone parama saMtoSa ane gauravano anubhava thaI rahyo che. A bhAgamAM vI. ni. saM. 1000 thI vI. ni. saM. 1475 sudhInA kALano itihAsa prakAzita karavAmAM Avyo che. A bhAgamAM digaMbarasaMghanA bhaTTAraka paraMparAno udbhavakALa, enA udbhavanI romAMcaka vArtA (kahANI) ane A paraMparAnA vikAsa para prakAza pADatA jaina jagatanI samakSa te mahattvapUrNa tathyone prastuta karavAmAM Avela che, jenAthI jainasamAjanA badhA saMgha temaja te saMghonA vidvAna ane zodhakartA sudhdhAM bilakula ajANa (nitAMta anabhijJa) hatA. A trIjA bhAganA AlekhananuM kArya zarU karatAM pahelAM ame sarva prathama 'mathurA'nA saMgrahAlayathI A viSayane saMbaMdhita sAmagrI bhegI karavAno prayAsa karyo. tyAMthI yatheSTa upayogI sAmagrI maLI AvI. jeno mahattvapUrNa upayoga A graMthanI racanAmAM karavAmAM Avyo che. tyAra pachI rAjasthAnanA aneka graMthAlayo ane jJAnabhaMDAromAMthI sAmagrI ekatrita karavAmAM AvI. AmAM sarvAdhika mahattvapUrNa sAmagrI labdha-pratiSThita itihAsakAra (itihAsajJa) paMnyAsa zrI kalyANa vijayajInA jAloranagaranA jJAna bhaMDAramAMthI, amone prApta thaI, jyAM amArA vidvAna saMpAdaka zrI rAThauDe svayaM ghaNA samaya sudhI aharniza athAga parizrama karIne aitihAsika sAmagrInuM AlekhanarUpI saMkalana karyuM. A zodhakALamAM paMnyAsajInA saMgrahamAM titthogAli paIzaya' nAmanA graMthanI eka ati prAcIna hastalikhita prata maLI. A graMtha dhArmika temaja aitihAsika baMne dRSTithI ati mahattvapUrNa sthAna dharAve che. A graMthanI gAthAonuM saMzodhana, punaH Alekhana, saMskRta chAyA, hindI anuvAda ane tenAM keTalAMka nigUDha sthaLo para saMpAdakIya TippaNI ApavI vagerenuM kArya zrI rAThoDe AcAryazrI hastImalajI ma.sA. ke je jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) FFFFFF77777-1
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta, saMskRta ane jaina itihAsanA dhuraMdhara vidvAna hatA, temanA kapApUrNa kuzaLa nirdezanamAM prAraMbha karIne nirvighna saMpanna (pUrNa) karyuM. A graMthanA atirikta, mahAnizItha', "sandroha dohAvalI', "saMgha paTTaka, "Agama aSTottarI" ane "saMgha paTTakanI bhUmikA' Adi mahattvapUrNa graMthomAMthI paNa upayogI aitihAsika sAmagrI amane maLI. A graMthomAM nibaddha ullekhothI spaSTa jANavA maLyuM ke - "kaI rIte bha. mahAvIranA dharmasaMghamAM ane tenI mULa zramaNa paraMparAmAM vikRtioe ghara karyuM ane kALAntare te vikRtijanya paraMparAoe zuM-zuM karyuM?" A ullekhothI e paNa jANavA maLyuM ke - "kevA prakAre samaya-samaya para e vikRtijanya paraMparAono sazakta virodha thayo. aneka mahAna AcAryoe paNa te vikRtijanya paraMparAonA kAryakalApothI kSubdha thaIne potAnA bhAvone tIvra abhivyakti ApI." navAMgI vRtikAra AcArya abhayadevasUrie te vikatijanya paraMparAonA virodhamAM potAnA svarane je rUpamAM kaDaka zabdomAM virodha karyo, prasaMgavaza ahIM teno ullekha karavAno lobha ame rokI zakatA nathI - devaDhi khamAsamaNajA paraMpara bhAva viyANami. siDhilAyAre ThaviyA dabU paraMparA bahuhA !" arthAt devardhigaNi kSamAzramaNa paryata bhAva paraMparA pracalita rahI hatI. A huM jANuM chuM. teonA pachI prabhu mahAvIranA dharmasaMghamAM zithilAcArIoe aneka dravya paraMparAo sthApita karI dIdhI. abhayadeva jevA mahAna prabhAvaka AcArya dvArA abhivyakta teonI A aMtaravyathA, te kALanI sthiti para prakAza paDe che. te aMtaravyathAne pragaTa karanArA mahattvapUrNa jinazAsana prabhAvakonI kaDImAM loMkAzAhanuM nAma vizvamAM vikhyAta che. A dravya paraMparAonA prabhAva ane tenuM kAryakSetra saMpUrNa bhAratavarSa rahyuM che. paNa teonuM mukhya kAryakSetra saurASTra, kaccha, gujarAta, rAjasthAna, madhyapradeza ane uttarapradeza mAnavAmAM Avela che, kAraNa ke A zodhakArya paNa khAsa karIne (mukhya rIte) uttara bhArata sudhI ja sImita rahyuM. dakSiNa bhAratamAM zuM sthiti rahI? A saMbaMdhamAM tapAsa karatA jANavA maLyuM ke dakSiNa vibhAga to uttara vibhAgathI paNa ghaNA arthomAM kaMI adhika jaina dharmanuM hajAro varSo sudhI eka pramukha ne gauravazALI kendra rahyuM hatuM. - I.sa. 1980mAM AcArya zrI hastImalajI ma.sA.nuM cAturmAsa madrAsa(cennaI)mAM thayuM. A samaya daramiyAna teonA kuzaLa mArgadarzanamAM | 2 9396969696969696969ii jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMzodhanakAryano prAraMbha karavAmAM Avyo. A saMdarbhamAM gavarmenTa orienTala menyukrisa lAibrerI (madrAsa vizvavidhyAlaya)mAM zodha karatA ghaNI moTI mahattvapUrNa temaja AzApUrNa sAmagrI prApta thaI. kannamarA gavarmenTa lAibrerI Impora(madrAsa)mAMthI paNa jaina dharmanA itihAsa saMbaMdhI jarnalsa epigrAphikAja (zilAlekha, tAmrapatra-lekha ityAdi) ane enTIkvITIja (purAtana vastusAmagrI) vagere rUpamAM hajAro pAnAMnI aitihAsika sAmagrInuM saMkalana karavAmAM AvyuM. je AgaLa jatAM A graMthonA AlekhanamAM khUba ja upayogI siddha thayuM. "zramaNa saMhAra caritama' vagere madhyayugIna zaivakRtionI, phoTokopIo (jherokSa kopIjha) paNa levAmAM AvI. ATalI sAmagrI prApta thaI hovA chatAM paNa keTalIya zatAbdIo pUrva vilupta thayela "yApanIya paraMparA saMbaMdhanI sAmagrIno abhAva sAlavA lAgyo. evuM mAnavAmAM Ave che ke - "zvetAMbara ane digaMbara, baMne paraMparAo vacce pApanIya paraMparA eka atyaMta mahattvapUrNa kaDI jevI hatI. A kAraNe zarUAtathI ja amAruM dhyeya yApanIya paraMparA saMbaMdhamAM yathAzakya khUba badhI sAmagrIne ekatrita karavAnuM hatuM.' AcAryazrInuM I.sa. 1981nuM cAturmAsa rAyacUramAM thayuM. tyAMnA dhAravADa, zravaNabelagolA, mUDabidrI, kArakala, maisUra vageremAM jainavidyAnA prAcIna kendra samajavAmAM Avela vizvavidyAlayomAM ane tyAMnA pratiSThita purAtattvajJAnIo ane itihAsanA vidvAnonA saMparkathI "yApanIya paraMparA' saMbaMdhamAM amane je jANakArI (mAhitI) maLI, tenAthI amane pUro saMtoSa thayo nahi, chatAM paNa jaina itihAsanI viluptaprAya ane vizRMkhalita kaDIone joDavAmAM amane A sAmagrIthI paryApta (pUratI) sahAyatA maLI. amArA ItihAsa-lekhakone evuM lAgyuM ke - "thApanIya paraMparAnA pramukha kendra karNATaka para videzI AkramaNa-kALamAM, mukhya rUpathI mugalonA (mogala) AkramaNakALa daramiyAna yApanIya paraMparAnuM je vipula sAhitya hatuM, te moTAbhAge naSTa karI nAkhavAmAM AvyuM hatuM.' A prakAre satata sakhata mahenata ane vyApaka anusaMdhAna uparAMta ItihAsano A bhAga taiyAra karavAmAM Avyo hato. pUjya gurudeva AcAryazrI hastImalajI ma.sA.nI asIma kRpAthI saMkSiptIkaraNanuM kArya saMpanna thayuM che. jaina dharmano maulika ItihAsa'nA cAre bhAga lagabhaga 3600 pRSThanA thAya che. A kAraNe Ane keTalAMka saMta-sAdhvI athavA vidvAnone choDIne janasAdhAraNa loko vAMcavAnI hiMmata paNa karI zakatA nathI. A tathyane dhyAnamAM rAkhatAM itihAsanA saMkSiptIkaraNanuM kArya zarU karavAmAM jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 9969696969696969690 3 ]
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvyuM. saraLa saMkSiptIkaraNa karavAthI vistRta vAcanArAo sudhI A anupama kRti pahoMcaze tathA sAmAnya vyakti paNa jaina itihAsathI paricita thaI zakaze. A rIte saMkSiptIkaraNathI lAkho jaina-ajaina, AbAlavRddha tathA dareka zreNInA jijJAsuone phAyado thaze. graMthano AkAra nAno thaI javAthI pAThaka ane pravAsamAM paNa potAnI sAthe rAkhI zake ane avakAza maLatA vAMcI paNa zake che. A graMthanA A tRtIya bhAganA hindI saMkSiptIkaraNanuM kArya surata nivAsI tapasvI-zrAvaka jayavaMtabhAI pI. zAha, bI. I. sivila(nivRtta adhIkSaka abhiyatA gujarAta sarakAra)nA athAga parizramathI saMpanna thayuM. sAmAyika-svAdhyAyanA prati ananya niSThA rAkhanAra zrI zAhe saMkSiptakaraNanA A kAryamAM sAmAyika ane svAdhyAyane ekameka karI dIdhAM. dararoja sAmAyika grahaNa karI itihAsanA saMkSipta pATha lakhI-lakhI emaNe A kArya karyuM. variSTha svAdhyAyI zrI zAha sAdhu-sAdhvIone jJAna-dhyAna paNa zIkhavatAM hatAM. rASTrIya stara para Ayojita jaina dharmano maulika itihAsa - khullI pustaka parIkSAmAM teo prathama puraskArathI sanmAnita thayA. emanI A zrutasevA mATe ame kRtajJatA vyakta karIe chIe. | vizvavidyAlaya svarNapadaka vijetA tathA AcArya hastI smRti sanmAna(2006)thI vibhUSita sAhityakAra DaoN. dilIpa dhIMge hindI saMkSipta saMskaraNanuM saMpAdana karyuM. bhUpendra jaine peja-seTiMga karyuM. badhA sahayogakartAo prati AbhAra. gujarAtI anuvAdanuM kArya zrI cenarAja javAharalAla koThArI amadAvAdavALAe karI Apela che ane prakAzana karavAmAM a.bhA.zrI jaina ratna hitaiSI zrAvaka saMghanA rASTrIya u. pramukha zrI padamacaMdajI je. koThArI tathA temanA bhrAtAzrI cenarAjajI. je. koThArI amadAvAdavALAoe prupha rIDIMga zuddhikaraNamAM je sahayoga karyo che te pratye ame hArdika kRtajJatA jJApita karIe chIe. saMkSiptIkaraNanA A kAryamAM e vAtanuM pUrepUruM dhyAna rAkhavAmAM AvyuM che ke - "bhASA, tathya vagere koI paNa prakAranI truTi nA rahe. tema chatAM paNa jo kyAMya koI bhUla thaI hoya to prabuddha pAThaka amane avagata karazo | karAvazo; jethI AgAmI saMskaraNamAM sudhAro karI zakAya." pI. zikharamala surANA saMpatarAja caudharI viradarAja surANA adhyakSa - kAyadhyikSa. , maMtrI. samyagajJAna pracAraka maMDaLa 4 2369696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) |
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ . saMpAdakIya.. (navA tathya, navo Aloka) mAnavamananI durbaLatA e che ke sahasA sahajamanathI satyano sAkSAtkAra karavAthI katarAya che. zatAbdIothI rUDha banelI, banI gayelI mAnyatAone te ekAeka choDI nathI zakato, pachI te vipatha paNa kema na hoya! pUrvAbhiniveza ane vyAmohavaza viparIta mArgano parityAga karavo sAdhAraNa vyakti mATe ati duSkara hoya che. lAkhomAMthI koI ekAda viralo ja mahApuruSa maLe che, je sAmAnya mANasane sAhasanI sAthe sapatha para vaLAMka ApavAno prayAsa karato hoya che. e ja sthiti ApaNane itihAsanAM pRSTho para pada-pada (page-page) para jovA maLe che. itihAsanAM e ja pRSThone ujAgara karavA ane prabhu mahAvIra dvArA pratipAdita AcAra paraMparA para prakAza pADavAno prayAsa A itihAsamALAmAM karavAmAM Avyo che. A kArya AgamamarmajJa, mUrdhanya itihAsavettA AcArya zrI hastImalajI ma.sA.nA mArgadarzanamAM karavAmAM AvyuM che. manISI saMto, sAhasI AcAryo, satyAnveSIo ane prabhu mahAvIranA zuddha zramaNAcArane pratipAdita karavAvALA sudhArakonI AtmakathAo (jIvana-caritra)nuM lekhana-saMpAdana A itihAsamALAmAM karavAmAM AvyuM che. A kAryamAM kaTutA, kadAgraha, kaTAkSa tathA kutsita bhAvAbhivyaMjanAthI koso dUra rahIne sudhAsikta, bhadrajanocita zAlIna bhASAmAM bhAvAbhivyakti karavAmAM AvI che. je-je samaya jyAM-jyAM mUrti tathA maMdira nirmANanAM vivaraNa prAcIna aitihAsika sAmagrImAM upalabdha thayAM che, emano ullekha khullA manathI yathAsthAna ekavAra nahi, paraMtu anekavAra ame karyo che. A e kALanuM satya hatuM, je ujAgara karavA ame kyAMya anudAratA rAkhI nathI. paNa te sAthe prastuta graMthamAM A maMdiro tathA mUrtio vagereno sthAne-sthAne ullekha karatI vakhate manamAM eka prazna udbhavyo ke - "eka sAdhAraNa chaghastha (apUrNa jJAnavALuM) vaDe Ano A prakAre khullI rIte ullekha karavAmAM Ave to AjathI 2600 varSa pahelAM prabhunI vicaraNa bhUmi tathA vihAra nagarIomAM jo vAstavamAM maMdiro tathA jina-pratimAonI jaiina dharmano malika itihAsa H (bhAga-3) 999636969696969696969. pa ]
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyamAnatA hatI, to e badhIno ullekha nizcita rUpathI seMkaDo vAra nahi, paraMtu hajAro vAra gaNadhara potAnI 'ekAdazAMgI'mAM avazya karatA. paraMtu satya kAMIka bIjuM ja pragaTa thAya che. ekAdazAMgInA koI paNa aMgamAM prabhunI vicaraNa bhUminA koI eka paNa nagaramAM jainamaMdirano tathA emanA prabhunA ziSyo tathA upAsakomAMthI koI ekanuM paNa vaMdanArtha tathA pUjArtha javAno kyAMya koI paNa ullekha thayo nathI. kharekhara itihAsa eka evuM divya darpaNa che, jemAM dharma, samAja, rASTra, saMskRti, jAti vagerenuM atItakALanA vAstavika svarUpanuM, A badhAnAM abhyudaya, utthAna, patana, punarutthAna vagerenI prakriyAo, kAraNo vagerene pratyakSanI jema joI samajI zakAya che. bhUtakALanI bhUlone sArI rIte joI, vicArI ane samajIne bhaviSyamAM kyAreya e prakAranI bhUlonuM punarAvartana na thAya e prakAre sudRDha manobaLa banAvI zakAya che. prastuta graMthamAM itihAsanuM A mULa lakSaNa taddana spaSTa karavA mATe yathAzakya pUrNa prayAsa karyA che. prastuta 'jaina dharmano maulika itihAsa' nAmaka graMthamALAmAM 'mUlato bhavaM maulikama' A arthane anurUpa AgamomAM pratipAdita jaina dharmanA mULa svarUpane pramukha mAnIne jaina dharmano itihAsa prastuta karavAmAM Avyo che, enuM kAraNa e che ke, Agamotara dharmagraMthomAM A vize ekarUpatAnA darzana durlabha che. A eka nirvivAda tathya che ke - zvetAMbara-digaMbara-yApanIya vibhedanI dRSTithI bhagavAna mahAvIranA dharmasaMghanuM svarUpa, tIrtha pravartana kALathI laIne vI. ni. saM. 609 sudhI ane caityavAsI paraMparAnA varcasvanI dRSTithI devarSi kSamAzramaNanA svargArohaNakALa sudhI nizcitarUpeNa A prakAranuM na hatuM. je prakAranuM vartamAnakALamAM dRSTigocara thaI rahyuM che. e samaya bhagavAna mahAvIrano caturvidha dharmasaMgha ekarUpatA ane ekatAnA sudRDha sUtramAM baMdhAyeluM hatuM. durbhAgyavaza Aje e vibhinna ikAIomAM (ghaTaka) vibhakta thaI gayela che.' zvetAMbara-digaMbara-yApanIyanA rUpamAM vibheda pachI ane mukhyataH devardhigaNi kSamAzramaNanA svargArohaNa pazcAt to, A ja vizRMkhalita sthiti cAlI AvI rahI che. sarvajJa-sarvadezI bhagavAna mahAvIranA vizva kalyANakArI dharmasaMghanI A prakAranI sthiti pUrvAcAryo ane manISI jIjI jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) S
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtonA manamAM khaTakatI rahI. emaNe potAnA garimApUrNa AcArya munipadanI javAbadArIo ane kartavyonuM pAlana karatAM rahI, samayasamaya para jina-praNIta AgamAnusArI dharmanA svarUpane caturvidha tIrtha ane jana-jananI samakSa mUkyA. lokazAhathI lagabhaga 150 varSa pUrve digaMbara paraMparAnA mAthurasaMghanA sthApaka AcArya rAmaseNe (vi. saM. 953) pratimAnI pUjA-arcanAne samyakatva-prakRtinI viruddha batAvyuM. mahAna dharNoddhAraka loMkAzAhathI lagabhaga 200 varSa pUrva jaina pratimAonI dravya-pUjAmAM katipaya evA sudhArA karavAmAM AvyA, jene e samayanA dezavyApI vAtAvaraNane dhyAnamAM rAkhI krAMtikArI sudhArAnI saMjJA ApI zakAya che. e krAMtikArI sudhArAonI ghoSaNA aneka AcAryonA hastAkSarothI aMkita, anumodita tathA aneka gaNamAnya zrAvaka pramukho dvArA sAkSIkRta eka saMghAdezathI karavAmAM AvI. - vardhamAnasUri prathamataH caityavAsI paraMparAmAM dIkSita thayA hatA. emaNe jyAre nirgatha-pravacana para ciMtana-manana karyuM, to emanA aMtaHstalamAM jaina dharmanA zAstrasaMmata sAcA svarUpanI eka jhalaka pragaTa thaI. emanA caityavAsI gurue emane upAdhyAyapada para adhiSThita karI caityavAsI paraMparAmAM ja banI rahevAnuM pralobhana ApyuM. emanA samayamAM paNa cUrNio, niyuktio, bhASya, vRttio vagere vidyamAna hatI. te badhI emane satpaMtha tarapha AgaLa vadhavAthI na rokI zakI. - vardhamAnasUri e araNyacArI-vanavAsI paraMparAnA AcArya udyotanasUrinI pAse upasaMpadA(zAstrasaMmata vizuddha zramaNadharmanI dIkSA) grahaNa karI emanI pAsethI gaNipiTakanuM, nigraMtha pravacananuM talasparzI adhyayana karyuM. vardhamAnasUrinI vidyamAnatAmAM emanA ziSya jinezvarasUrino gurjareza vallabharAjanI aNahilapura (paTTaNa)nI rAjasabhAmAM caityavAsIo joDe zAstrArtha thayo. e zAstrArthamAM pramANarUpamAM caityavAsI AcAryo vaDe nigraMtha pravacananA sthAna para anya zAstra prastuta karavAmAM AvyA, to jinezvarasUrie emane asvIkArI dIdhAM. mahAna dharNoddhAraka loMkAzAhe paNa A badhI vikRtio para vicAra karI jaina dharmanI A prakAranI dhUmila chabI para duHkha pragaTa karatA kahyuM hatuM ke - "karuNAsiMdhu zramaNa bhagavAna mahAvIre nikhila(samasta) jagatanAM prANIonA hita mATe vizvadharma - jaina dharmanuM ja svarUpa caturvidhajina dharmano molika itihAsa (bhAga-3) 0990990999999 0 ]
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthanA AcAra-vicAra-vyavahAranuM batAvyuM hatuM, te A prakAranA na hatA, je prakAranA Aje cAreya tarapha daSTigocara thaI rahI che. vizvabaMdhu vIra jinezvare to prANImAtranA prANonI rakSA-dayAne ja dharmano prANa batAvyo." "AcArAMga sUtra'nA prathama zrutaskaMdhanA bIjA uddezaka anusAra koI paNa vyakti potAnA jIvana, mAna-sanmAna vagere mATe, janma-maraNathI mukti pAmavA mATe athavA duHkhothI chuTakAro meLavavA mATe A SajIva nikAyano AraMbha-samAraMbha kare che, karAve che ane karavAvALAne bhalA samajavAmAM Ave che, to te enA mATe ghora anarthakArI che. te ene abodhinA saghana timiramAM nAkhavA mATe che. lagabhaga 150 varSa pahelA loMkAzAhe kahyuM hatuM : "bhagavatIsUtra'mAM gaNadharo dvArA prabhu mahAvIrane puchAI gayelA 36000 prazno ane prabhu dvArA apAyelA e praznonA uttara (javAba) upalabdha che, jemAMthI eka paNa praznottara evo nathI ke je mUrti/maMdiranirmANa tathA mUrtipUjAthI thavAvALA "phaLa' prakAzamAM lAvato hoya." lokAzAhe satyano zaMkhanAda pheMkatA kahyuM hatuM ke - "A niryuktio caturdaza pUrvadhara AcArya bhadrabAhunI kRtio nathI." cUrNio, bhASyo, TIkAo (vRttio) vagerenuM adhyayana karI emaNe aneka azAstrIya ullekhono aMbAra (Dhagalo) jainajagatanI samakSa mUkatA ati vinamra ziSTa bhASAmAM AvuM kahyuM hatuM ke - "zuM mULa-Agamone pratikULa vAto koI satyAnveSI sAcA jaina mATe mAnya hoI zake che ? je catura (samajadAra) che te vicAra kare.". A satya tathyanA udghATana para jyAM eka tarapha satyAnveSIoe loMkAzAhanI sarAhanA karI, to bIjI tarapha pUrvagrahathI ane sAMpradAyika abhinivezathI abhibhUta lokoe emane peTabharI gALo paNa ApI. paNa sthitaprajJa loMkAzAha na to sarAhanAthI tuSTa thayA ane nA asahiSNu AlocakonI niMdAthI nAkhuza. e to zatAbdIothI maMda thaI gayelI jaina dharmanI jyotine jIvanabhara uddIpta ne pradIpta karavAmAM prANapraNathI lAgI rahyA. loMkAzAhanA satyAnveSaNano emanA virodhIo dvArA kaTuttara bhASAmAM virodha karavAmAM Avyo. virodha ane anumodana baMne prakAranI prakriyAo lagabhaga 450 varSa sudhI cAlatI rahI. vibhinna graMthonA A vize ullekhonA vizleSaNAtmaka paryAlocanathI aneka navIna tathya prakAzamAM AvyAM. phaLasvarUpa zvetAMbara paraMparAnA 8 969696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyaH badhA ja vidvAnoe abhimata pragaTa karyo ke - "niryuktionA racanAkAra zrutakevaLI bhadrabAhu nahi, apitu I.sanI chaThThI zatAbdInA aMtima caraNathI sAtamI zatAbdInA prAraMbhika kAlakhaMDamAM thayela nimittajJa bhadrabAhu che." A rIte vi. saM. 1508mAM loMkAzAhe niyuktionA racanAkAra saMbaMdhamAM gahana anveSaNa pazcAt je tathya pragaTa karyuM hatuM, ene Aje badhA vidvAna mAnavA lAgyA che.' lokAzAhe Agama-vacanonA AdhAra para kahyuM hatuM: "anaMta zAzvata sukhanidhAna mola-dhAmamAM birAjamAna niraMjana-nirAkAra, saccidAnaMda ghana svarUpa siddha bhagavaMta, jinezvara prabhu A janma-mRtyu vagere anaMta duHkhothI otaprota saMsAramAM kyAre paNa pAchA vaLIne nahi Ave. bhale koI lAkho varSo, zatAbdIo sudhI paNa emane AhvAna kema nA karatA rahe. teo punaH A saMsAramAM kadApi nahi Ave. kharekhara koI paNa jinavANImAM atUTa AsthA rAkhanAra vyakti ke vidvAna jo A zAzvata satyane nirasta karavAnI ceSTA karavA icchaze, to pachI ratnasvarNa-rajata-kAMsya-pittaLa-prastara vagerethI nimite mUrtiomAM maMtro vaDe siddhazilA para birAjamAna jinezvara prabhunuM AhvAna kevuM ? prANapratiSThA kevI? zuM 'ekAdazAMgI'mAM eka paNa maMtra evo che, jene bhagavAna mahAvIre siddhakSetramAM birAjamAna jinezvaronI mUrtimAM AhvAna ane prANa-pratiSThA mATe prarUpita karyo hoya athavA gaNadharoe ullekha karyo hoya? kAraNa ke - "ekAdazAMgI'mAM eka paNa evo maMtra vidyamAna nathI. eTalA mATe ApaNe badhAe evuM ja kahevuM paDaze ke - "nA." prakAza to sUryathI ja thaze, sUryanI mUrtithI kadApi nahi. mUrti sUryanI che, paNa aMdhakArapUrNa gRhamAM rAkhelI che. e dazAmAM e mUrti dvArA bIjAne prakAza ApavAmAM Ave evI vAta to dUra, enA mATe svayaMne prakAzita karavAnuM paNa saMbhava na thaI zake. yAkinI mahattA sUnu AcArya haribhadrathI laI vartamAnakALanA ramezacaMdra zarmA, esa. padmanAbhana, rAmabhUSaNa prasAdasiMha vagere vidvAnoe je prakAre jainomAM pracalita mUrtipUjA saMbaMdhamAM abhimata vyakta karyo che, e ja prakAre lokAzAhe paNa tarkasaMmata abhimata vyakta karyo. emaNe mULa AgamonA AdhAra para tathA "mahAnizItha'nA ullekhonA AdhAra para, maMdira-mUrti vagerenA mAdhyamathI thavA vALI dravyArcanA-dravyapUjAne azreyaskArI ane bhAvArthanA-bhAvapUjAne parama zreyaskArI jaNAvI. jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 3633969696969696969694 9 ]
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokAzAha dvArA thayelI dharmakrAMtithI preraNA laIne bhagavAna mahAvIranA dharmasaMghanA aneka gacchonA AcAryo ane zramaNa-zramaNI samUhoe potapotAnA dharmasaMghamAM eka hajAra varSathI ghara karelA zithilAcAra viruddha eka vyApaka abhiyAnano prAraMbha karyo. e arthamAM bhale koI mAne athavA na mAne, pratyeka jaina-dharmAvalaMbI loMkAzAha pratye kRtajJa che. A dharmakrAMtino zreya loMkAzAhane ApavAmAM Ave che, paraMtu emaNe koI navI vAta nathI kahI. lokAzAhe to kevaLa enAM tathyo tarapha samAjanuM dhyAna AkarSita karAvyuM, je "AcArAMga' vagere Agamo, mahAnizItha vagere graMtho, darzanasAra, paTTAvalIo, saMghAdeza vageremAM ghaNA pahelethI ja vidyamAna che. prastuta graMthamAM Agamo, prAcIna tADapatro-tAmrapatro, graMtho, purAtAtvika abhilekho-avazeSo, itihAsavido tathA vidvAna AcAryo vaDe samayasamaya para pragaTa karelAM tathyonA AdhAra para jaina dharmanA vizuddha svarUpa, enI AdhyAtmika ArAdhanA-upAsanA viSayaka mULa mAnyatAo para prakAza pADatA aMtima pUrvadhara AcArya devardhigaNi kSamAzramaNathI uttaravartI itihAsane aMdhakArathI prakAzamAM lAvavA mATeno prayAsa karavAmAM Avyo che. - vIra nirvANanI agiyAramI zatAbdImAM prAraMbhika caraNathI vira nivaNanI ekavIsamI zatAbdI sudhI jainasaMgha para chavAI rahelI caityavAsI vagere aneka dravya paraMparAonA varcasvanA pariNAma svarUpa bAhyADaMbarapUrNa mAnyatAonA dhummasamAM jaina dharmanuM je mULa vizuddha svarUpa dhUmila thaI cUkeluM hatuM, ene dharNoddhAraka loMkAzAha vageree je rIte ujAgara karyuM, tenuM vivaraNa nizcita ja badhAMne "nava Aloka pradAna karaze. mAtra tathyane prakAzamAM lAvavAnA uddezathI ja eka avadhimAM vibhinna timirAcchanna jaina itihAsane aMdhArAmAMthI ajavALA tarapha lAvavAno A prayAsa karavAmAM Avyo che. vAstavamAM A prayAsa jinavANInA mAdhyamathI jinavANIne ja prakAzamAM lAvavAno prayAsa mAtra che. - gajasiMha rAThoDa premarAja jena (bogAvata) (jaina dharmano maulika ItihAsa" (vistRta)nA tRtIya bhAgamAMthI uddhata) | 10 29629696969696969696ii jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ be zabda athAga parizramanI phaLazruti padmavibhUSaNa DaoN. daulatasiMha koThArI A itihAsa graMthamALAnA prathama bhAgamAM, yugo pUrve purAtana prAaitihAsika kALamAM thayela mAnava saMskRtinA sUtradhAra prathama tIrthaMkara bhagavAna RSabhadevanA samayathI covIsamA (aMtima) tIrthaMkara bhagavAna mahAvIranA nirvANa samaya sudhInA jaina dharmanA itihAsane samAviSTa karavAmAM Avyo. dvitIya bhAgamAM bhagavAna mahAvIranA prathama ziSya gautama ane pahelA paTTadhara AcArya sudharmAthI laIne satyAvIsamA paTTadhara AcArya devardhigaNi kSamAzramaNanA samaya sudhI nirvANottara 1000 varSanA jaina dharmanA itihAsane vaNI levAmAM (nibaddha) Avela che. prastuta tRtIya bhAgamAM vI. ni. saM. 1001 thI vI. ni. saM. 1475 sudhI arthAt svanAmadhanya hemacaMdrAcAryanA 161 varSa pUrva sudhInA jaina itihAsanuM Alekhana karavAmAM AvyuM che. cothA (caturtha) bhAgamAM vI. ni. saM. 1475 thI loMkAzAha sudhI arthAt vI. ni. saM. 1978 thI 2001 sudhInA itihAsane vaNI (AvarI) levAmAM Avaze. - A graMthamALAnA AlekhanamAM mahAna pUrvAcAryo, vidvAna itihAsalekhakonA graMthonA udAharaNa svarUpa AcArya hemacaMdranA 'triSaSTizalAkA puruSa caritra', AcArya prabhAcaMdranA 'prabhAvaka caritra' vagereno upayoga karavAmAM Avela che. prastuta graMthamAM jaina dharmanA utkarSa, punarutthAnanI sAthe-sAthe, samaya-samaya, para jaina dharmanI mULa mAnyatAo ane AcAramAM karela aitihAsika dRSTithI aparihArya parivartano ane temAM utpanna thayela vikRtiono kramika itihAsa vaNI levAmAM Avela che. jaina dharma potAnA utkRSTa rUpamAM mana-vacana-karmathI ahiMsAnI ArAdhanAno dharma che. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) e 7 11
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ vartamAnakAlIna pralayaMkara paramANuzaktinA yugamAM sarvAdhika mahattvapUrNa tathya e che ke - "hRdayadrAvI, bhISaNa saMhArakArI saMkaTanI ghaDIomAM paNa koI eka ne eka evA mahAna saMta-vibhUti athavA emanI paraMparAnA koI ne koI evA samartha uttarAdhikArI mahApuruSa AryadharA para avazya vidyamAna hoya che, jemane bhagavAna mahAvIra vaDe upadiSTa tathA Acarita vizvabaMdhutva ane ahiMsAnA siddhAMtanI abhUja divya amara jyotine prajvalita tathA pradIpta rAkhIne sarvanAzanI kagAra para UbhI mAnavatAne ghora rasAtalamAM jatA ugAryA che.'.. nita navAM vaijJAnika parIkSaNo ane sAhasika abhiyAnonA vartamAna yugamAM mAnavasamAjanA AtmasaMyama, AtmAnuzAsana tathA ahiMsAnI tarapha vaLAMka ApavAnI ghaNI ja jarUrata che. Atma-saMyama ane ahiMsA, A baMnemAM pArasparika saMbaMdha hovAne kAraNe baMnenuM ekasAthe hovuM paramAvazyaka che. je zaktio e mAnava itihAsanA sAmAjika, sAMskRtika, Arthika, rAjanaitika athavA koI paNa kSetrane prabhAvita karI emane suMdara svarUpa ApavAmAM yogadAna ApyuM che, e badhI zakitaomAM jaina dharme saMbhavataH sarvAdhika-sarvavyApI-prabhAvazALI yogadAna ApyuM che. dharmomAM paNa ahiMsAdharma vastutaH mAnavano sarvotkRSTa sarvAdhika sazakta AviSkAra che. A tathyone kAraNe jaina dharmanA itihAsanuM mahattva khUba ja vadhI jAya che. athAga parizramanA phaLasvarUpa "jaina dharmano maulika itihAsa graMthamALAnA rUpamAM pUjaya AcAryazrIe bahumUlya ane preraka avadAna ApyuM che, enA mATe ame emanA prati mananAM aMtastalathI agAdha kRtajJatA pragaTa karIe chIe. (javAharalAla neharu vizvavidhAlaya, dillInA kulapati rahelA Do. DI. esa. koThArI, vikhyAta vaijJAnika ane zikSAvida hovAnI sAthe-sAthe eka dharmaniSTha zrAvaka paNa hatA.) - H | 12 6666 daI daI96969696) jena dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) |
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlyAMkana (niSpakSa itihAsalekhana) - AcArya devendramuni jaina dharma vizvanA mahAna vaijJAnika dharma, darzana che. e AtmAnA parama ane carama vikAsamAM AsthA rAkhavAvALo dharma che. je sAdhya ane sAdhanA, baMnenI pavitratAmAM vizvAsa rAkhe che. AmAM AcAra ane vicAranI samAna zuddhi upara bhAra ApavAmAM Avyo che. aitihAsika dRSTithI jaina dharma vizvano prAcInatama dharma che. A dharma eka svataMtra dharma che. A nA to vaidika dharmanI zAkhA che ke nA bauddha dharmanI. purAtattva, sAhitya, bhASA-vijJAna, nRtatva vijJAna vagerethI A spaSTa thaI gayuM che ke - "vaidika kALathI paNa pUrve bhAratamAM eka khUba ja samRddha saMskRti hatI, je samaya-samaya para vibhinna nAmothI oLakhAtI AvI ane te saMskRti Aje jaina saMskRtinA nAmathI vizva-vikRta che. A saMskRtinA puraskartA vartamAna avasarpiNI kALanA prathama tIrthakara bhagavAna RSabhadeva thayA che. vaidika paraMparAnA graMthomAM paNa temanI guNa-garimAnA vakhANa karavAmAM AvyA che. temanA pachI bhagavAna ajitanAtha vagere bAvIsa tIrthakara thayAM, jemAMthI keTalAMya tIrthakara prAgaitihAsika yuganA che, to keTalAMka aitihAsika yuganA che. bhagavAna mahAvIra covIsamA tIrthakara che. bhagavAna mahAvIra pazcAt aneka jyotirdhara AcAryonI pAvana paraMparA cAlI. aitihAsika dRSTithI bhagavAna mahAvIra pazcAt bAra-bAra varSanA bhayaMkara duSkALone kAraNe zramaNonI AcArasaMhitAmAM zaithilyae praveza karyo, jenA kAraNe vicAromAM paNa parivartana thayuM. jenA phaLasvarUpa zramaNa paraMparA zvetAMbara ane digaMbaranA rUpamAM vibhakta thaI. temAMthI paNa aneka dhArAo-upadhArAo prasphaTita thaI gaI. sarbhAgyathI samaya-samaya para enI viziSTa vibhUtio thatI rahI, jenAthI saMghamAM AcAra-vicAranI dRSTithI pariSkAra thato rahyo. utkRSTa AcAra-vicAra jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 96969696969696969696969 13 |
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhulAyelA-vikharAyelA sAdhako mATe e mahAna vibhUtiono majabUta naitika Teko ane mArgadarzana ApavAvALA saMbala banI gayA. AcArya pravara zrI hastImalajI ma.sA. eka taTastha vicAraka, niSpakSa ciMtaka ane AcAra paraMparAnA eka sajAga praharI saMtaratna che. emanA jIvananA kaNa-kaNamAM ane mananA aNu-aNumAM AcAra prati niSThA rahI, je itihAsalekhananI kalAmAM paNa yatra-taMtra sahaja rUpathI sAme AvI che. AcArya pravaranA tattvAvadhAnamAM khUba ja dIrghadarzitAthI itihAsanuM lekhana karavAmAM AvyuM che. emanI pAradarzI sUkSma pratibhAnA darzana A graMthanA pratyeka adhyAyamAM karI zakAya che. pUrvanA be bhAgonI apekSAe A bhAganA lekhanamAM lekhake adhika zrama karavo paDyo che. itihAsano A evo kAla-khaMDa che, je timirAcchanna hato. aneka evI visaMgatio hatI, jene ukelavI sAmAnya lekhakanI zaktithI pare hatI. paNa AcAryazrIe emanAM gaMbhIra adhyayana tathA gahana anubhavanA AdhArathI A adhyAyane evuM Alokita karyuM che ke pAThaka vAMcatA-vAMcatA AnaMdathI jhUmavA lAgaze. lekhake A vAta para atyadhika baLa ApyuM che ke - 'zramaNa saMskRtinI gauravagarimA AcAraniSThAmAM ja sannihita che; jyAre sAdhakanA Daga AcAra-zaithilya tarapha vadhyAM, tyAre emanuM patana thayuM. jaina dharmanA hrAsanuM mULa kAraNa AcAranI zithilatA che, ane vikAsanuM kAraNa AcAranI pavitratA che.' zithilAcAranA virodhamAM emanI lekhanI zrutagatie cAlI che. paNa sAthe e paNa satya che ke - 'tathyane pragaTa karavuM e lekhanano pramukha uddezya rahyo che.' koInI paNa bhAvanAne Thesa pahoMcADavAnuM ke koI paraMparAno virodha-khaMDana karavAnuM emanuM lakSya nathI. samaya-samaya para jainasaMghomAM je-je vikRtio AvI, enI para prakAza pADavo e ja emanuM lakSya rahyuM che. itihAsa ane enA lekhanano eka uddezya A paNa che. potAnA e uddezyamAM lekhaka zatapratizata kharA UtaryA che. 14 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ mihAvalokana * (itihAsanI dhArAo) prastuta itihAsanA prathamabhAga(tIrthakara khaMDa)mAM kulakarakALathI prAraMbha karI vartamAna avasarpiNIkALamAM karmayuganA Adyapravartaka, prathama rAjA, prathama tIrthakara bha. RSabhadevathI covIsamA tIrthakara bha. mahAvIranA nirvANa sudhInA ane dvitIya bhAgamAM bha. mahAvIranA nirvANa pachInA temanA prathama paTTadhara AcArya sudharmAthI satyAvIsamA paTTadhara AcArya devadhi kSamAzramaNa paryata vi. ni. saM. 1 thI vI. ni. saM. 1000 sudhIno jaina dharmano vizad itihAsa prastuta karI cUkyA chIe. A itihAsamALAnA AlekhananA prAraMbhathI ja e vAtanuM dhyAna rAkhavAmAM AvyuM che ke dhArmika itihAsanI sAthe-sAthe samakAlIna rAjanaitika ane sAmAjika ghaTanAo para paNa yathAzakya prakAza pADavAmAM Ave. have A tRtIya bhAgamAM vI. ni. saM. 1001 thI 1475 sudhInA jaina dharmano itihAsa, tatkAlIna pramukha rAjanaitika ane sAmAjika ghaTanAonA saMkSipta vivaraNanI sAthe prastuta karavAmAM AvI rahyA che. dharma ane itihAsamAM abhiruci rAkhavAvALA sAmAnya pAThaka paNa jaina dharmanA itihAsanA prAraMbhathI laIne aMta sudhI pramukha aitihAsika ghaTanAone sahajathI potAnA smRtipaTa para aMkita karI zake e uddezathI saMpUrNa itihAsakALane 6 vargomAM vibhAjita karavAmAM Avyo che. bhagavAna RSabhadevathI bhagavAna mahAvIra sudhInA kALane "tIrthakarakALa bhagavAna mahAvIranA dvitIya paTTadhara Arya jabUnA nirvANa sudhInA kALane kevaLIkALa' (vI. ni. saM. 64 sudhI), Arya prabhAvathI prAcIna-gotrIya bhadrabAhu (prathama) sudhInA kALane "zrutakevaLIkALa' (vI. ni. saM. 64 thI 170 sudhI), Arya sthUlabhadrathI Aryavaja sudhInA kALane dazapUrvadharakALa' (vI. ni. saM. 170 thI 584), Arya rakSitathI aMtima pUrvadhara Arya devardhigaNi kSamAzramaNa sudhInA kALane "sAmAnyapUrvadharakALa' (vI. ni. saM. 184 thI 1000 sudhI) tathA Arya devardhigaNi kSamAzramaNanA uttarAvartIkALa arthAtu vi. ni. saM. 1001 thI vartamAnakALane sAmAnya zrutadharakALa'nI saMjJA ApavAmAM AvI che. jaiina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 26969696969696969696969]. 15 ]
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adya tIrthakara bha. RSabhadeva dvArA ApaNI A AryadharA para dharmatIrthanA pravartana samayathI laI aMtima pUrvadhara Arya devardhigaNi kSamAzramaNanA svargastha thavA sudhI arthAt vI. ni. saM. 1000 sudhInA jaina dharmano itihAsa, eka-be sAdhAraNa apavAdone choDIne vizuddha tathA mULadharma paraMparAno itihAsa rahyo. vI. ni. saM. 609 ane tenI AsapAsa yadyapi jaina dharmanI mULa vizuddha paraMparAmAM digaMbarasaMgha, yApanIya saMgha, caityavAsIsaMgha ane AMzika rUpathI bhaTTAraka paraMparA jevI nAnInAnI pRthapha IkAIo(ekama-ghaTaka)no prAdurbhAva thaI cUkyo hato. pariNAma svarUpe e samaya jaina dharma nAnA-moTA pAMca vargomAM vibhakta thaI gayo hato. A badhuM ja thaI gayuM hovA uparAMta paNa vi. ni. nI. dazamI zatAbdInA aMta sudhI mukhya rUpathI vizuddha dharma paraMparAnuM varcasva rahyuM. A kAraNe jaina dharmano itihAsa paNa vI. ni. nI. dazamI zatAbdI sudhI eka mahAnadInA pravAhanA rUpamAM potAnI pAraMparika mahAnatA laI avirata gatithI cAlato rahyo. paraMtu AcArya devardhigaNi kSamAzramaNathI uttaravartI jaina dharma ane emanA itihAsanI sthiti, emanA aneka TukaDAomAM vibhAjana thaI javAnA pariNAma svarUpa, AnA pUrvenA itihAsathI nitAMta bhinna, khUba ja moTI duvidhAjanaka (durUha) ane koyaDA jevI thaI gaI. Arya mahAgirinA svargArohaNakALa arthAt vi. ni. saM. 245 sudhI jene itihAsa ekatAnA sUtramAM Abaddha ne ekamAtra AcArya paraMparAno ja itihAsa rahyo.. vi. ni. saM. 245 thI vI. ni. saM. 1000 sudhI arthAt pUrvadharakALa sudhI jaina dharmano itihAsa bahiraMga rUpathI vAcanAcArya paraMparA, yugapradhAnAcArya paraMparA ane gaNAcArya paraMparA - A traNa paraMparAonA rUpamAM aMzataH vibhakta dRSTigocara thato rahIne paNa anyonyAzrita ane siddhAMta avibhakta rahevAnA kAraNe vibheda-vihIna eka ja mahAnadInA rUpamAM pravAhita thato rahyo. A avadhimAM bha. mahAvIranA dharmasaMghanA sucAru rUpeNa saMcAlananI dRSTithI vAcanAcArya, yugapradhAnAcArya ane gaNAcArya A traNa AcArya paraMparAo mAnya karavAmAM AvI. paNa e traNeya AcArya paraMparAo mULa AgamomAM pratipAdita vizuddha AdhyAtmika patha para samanvayapUrvaka sAthe-sAthe cAlatI rahI. sva-para ane dharmasaMghanA abhyadaya tathA utkarSamAM nirata rahI. [ 16 96969696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsa H (bhAga-3)
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ e ja kAraNathI vI. ni. saM. 1000 sudhI jaina dharmanA itihAsanuM lekhana zramasAdhya hovA chatAM muzkelIo ane anizcitatAothI apekSAkRta mukta rahyuM. enA viparIta vi. ni. saM. 1000 thI uttaravartIkALano jaina dharmano itihAsa aneka prakAranI mAnyatAovALA saMgho, saMpradAyo, gaNo ane gacchonA uddabhava, prAbalya tathA pracAra-prasArane kAraNe muzkelIo tathA samasyAothI otaprota rahyo. devagiNi kSamAzramaNanA svargArohaNa pazcAno jaina itihAsa aneka rUpomAM vibhinna AvaraNo tathA AyAmomAM dezanA vibhinna bhAgomAM agaNita vibhinnatAomAM vikharAyelo paDyo che, tethI A avadhinA jaina itihAsanuM Alekhana vastutaH atyaMta jaTila rahyuM. | (devardhi kSamAzramaNa ane uttaravatakALanA amuka ajANyAM tathyo vikramanI caudamI zatAbdInA prathama caraNamAM thayela AcArya prabhAcaMdrae A tathyane pragaTa karyuM hatuM ke - "vI. ni.nA 1000 varSa pazcAtunA athavA aMtima pUrvadhara AcArya devardhigaNi kSamAzramaNa pazcAtunAM pAMca-sAtaso varSano jaina dharmano itihAsa viskRtinA aMdhakAramAM vilIna thaI cUkyo che. A ja kAraNa che ke, e pAMca-sAtaso varSonI avadhinA jainaitihAsathI saMbaMdhita, nA to koI zRMkhalAbaddha tathya upalabdha thayA, na to koI vikIrNa tathya." AcArya hemacaMdra vaDe, pariziSTa parva' nAmaka graMthamAM lekhita jaina itihAsathI AgaLano itihAsa lakhavAno AcArya prabhAcaMdrae dRDha saMkalpa karyo. emaNe potAnA A saMkalpanI siddhi mATe varSo sudhI athAga prayAsa karyo, paraMtu te potAnI icchAne anurUpa itihAsa lakhavAmAM saphaLa nA thaI zakyA. athAga prayAsanA anantara bhinna-bhinna samayamAM thayelA ekavIsa AcAryonAM pUrvApara kramavihIna jIvanacaritrone ghaNI muzkelIothI vikrama saMvata 1334mAM potAnI racanA prabhAvaka caritra'mAM lakhIne emaNe saMtoSa karI lIdho. - AcArya prabhAcaMdranA uttaravartIkALamAM paNa jaina dharmano itihAsa lakhavAnA prayatno samaya-samaya para aneka vidvAno dvArA karavAmAM AvyA. jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 2636969696969696969699 10 ]
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ emaNe kAMIka lakhyuM, paraMtu vI. ni. saM. 1000 thI vI. ni. saM. 1700 sudhInA jaina dharmano kramabaddha saMpUrNa itihAsa lakhavAmAM moTAbhAge koI paNa vidvAnane saphaLatA prApta na thaI zakI. ukta avadhimAM uttaramAM himAlayathI laI dakSiNamAM samudrataTa sudhInA vistuta bhUbhAgamAM upalabdha prAcIna abhilekhomAM jaina dharmanA prati maLelI prajAnA badhA vargo ane vizeSataH rAjAo tathA rAjavaMzonI pragADha prItine joIne to, bhagavAna mahAvIrakAlIna dharmodyotanI jhAMkhI hRdayapaTala para UbharI Ave che. paraMtu A jhAMkhImAM jaina dharmanI bahiraMga pravRttiothI saMbaMdhita tathya adhika che. jaina dharmanA vizuddha zramaNAcAranuM pAlana karavAvALA AgamAnusAriNI mULa AcArya paraMparAno itihAsa adhikAMzataH timirAcchanna ja rahyo. A avadhimAM jaina dharmanAM ItihAsano AdhyAtmika pakSa to ujaLo rahyo, paraMtu enA ADaMbaraparaka bAhya bhakitano itihAsa lokavizruta thaI vadhato rahyo. zanaiH zanaiH AdhyAtmika upAsanAnA sthAne bAhya ADaMbarapUrNa sAdhanA ane bhAvArcanAnA sthAne dravyArcanAe grahaNa karavAno prAraMbha karyo. AkarSaka ADaMbarapUrNa dhArmika kriyA-kalAponI tarapha janasAdhAraNanuM dhyAna AkarSita thavA lAgyuM, ane janamata e tarapha namavA lAgyo. lokapravAhane potAnI tarapha AkarSita karavA mATe ADaMbara, dravya-pUjAnAM nitanavAM vidhi-vidhAna ane rIta-rivAja AviSkata thavA lAgyAM. dravya-pUjAnA AviSkAraka zramaNonI prasiddhithI prabhAvita thaI ghaNAM badhAM zramaNa-zramaNI ane temanA saMgha A prakAranI dravya paraMparAonA poSaka banI rahyA. je paraMparA bahiraMga ArAdhanAnA adhika AkarSaka prakAronA AviSkAra, pracAra ne prasAra karavA ane potAnAM e AkarSaka AyojanothI jeTalA adhikAdhika lokone potAnI tarapha AkarSita karavAmAM saphaLa thaI, e ja paraMparA zreSTha tathA badhAthI moTI samajAvA lAgI. ghaNI moTI saMkhyAmAM zramaNa-zramaNI varga paNa AdhyAtmasAdhanApathano parityAga karI ADaMbarapUrNa bhautika ArAdhanAnA pathika banI gayA. enuM duSpariNAma e thayuM ke zramaNa bhagavAna mahAvIra vaDe prarUpita jaina dharmanA AdhyAtmaparaka svarUpamAM AmUla parivartana thaI 18 3636363696969696969696) jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ gayuM. bhagavAna mahAvIre dharmatIrthanI sthApanA karatI vakhate saMsAranA chakAya jIvonI ghora takalIphono anubhava karatA lokone emanI rakSAno upadeza Apyo hato. AgamanA spaSTa nirdezo hovA chatAM paNa dravyapUjAnA pravartaka zramaNoe chakAya jIva nikAyano ghora AraMbha-samAraMbhapUrNa kArya svayaM tathA potAnA bhakto dvArA karavAno prAraMbha karI dIdho tathA zramaNAcAra ane dharmanA sAcA svarUpamAM paNa AmUla parivartana karI dIdhuM. AnAthI dharmanA vAstavika svarUpathI loko zanaiH zanaiH aparicita thavA lAgyA. vizuddha zramaNAcAra zuM che ? e batAvavAvALA zramaNono abhAva thaI gayo. AnuM pariNAma e thayuM ke vizuddha zramaNa paraMparA eka atIva gauNa paraMparA banIne rahI gaI ane navodita dravya paraMparAo lokapriya banI gaI. dharmanA svarUpa ane zramaNAcAramAM parivartananI pAchaLa kevaLa zithilAcAra ja ekamAtra kAraNa na hatuM, enI pAchaLa nimnalikhita keTalAMka bIjAM kAraNa paNa hatAM : kALaprabhAvathI lokonI kaSTa ane parISaha sahana karavAnI kSamatAno kramika hAsa. 2. bhasmagRhano prabhAva. 3. huMDA avasarpiNIkALano prabhAva. A kALamAM hIna manobaLanAM zramaNa-zramaNI vizuddha zramaNAcArano parityAga karI aneka prakAranA zithilAcAranuM sevana kare che. 4. anya dharmonA prabhAvathI potAnA anuyAyIone bacAvavAnA uddezyathI bIjAonI dekhAdekhI aneka azAsrIya vidhi-vidhAnonuM dhArmika kartavyonA rUpamAM svIkAra karavo. bauddho, zaivo ane vaiSNavonA prAbalyakALamAM jainone potAnA dharmamAM sthira rAkhavA mATe ghaNAM moTAM vizALa stara para A prakAranAM dhArmika Ayojano karavAmAM AvatAM ullekha yatra-taMtra upalabdha che. dharmane rAjyAzraya pradAna karAvavA mATe aneka prakAranA evA kAryakalAponI anivArya rUpeNa svIkRtinI vyavahAra kuzaLatA vagere. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 33 377 19 5.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. devardhigaNi kSamAzramaNa pazcAtu koI prabhAvazALI pUrvadhara AcAryano abhAva thaI javo. prabhAvazALI AcAryanA vidyamAna na rahevAne kAraNe svAbhAvika rUpathI zramaNa-zramaNIsamUha vizuddha zramaNAcArano parityAga karI zaithilyanI dizAmAM agresara thavA lAgyA. A badhAM kAraNothI dharma ane zramaNAcAranA svarUpamAM uttarottara parivartana thatAM rahyAM tathA vikRtio paNa praviSTa thatI rahI. AgamothI pravAhita mahAnadI rUpa mULa zramaNa paraMparAno hrAsa thato gayo ane aMtatogatvA (Akhare), te eka kSINa laghu nadInA rUpamAM avaziSTa rahI gaI. devardhigaNi kSamAzramaNa pazcAt parISaha bhIru zramaNa-zramaNIoe dussAdhya kriyA, aniyata nivAsa, ugra vihAra, parISaha sahana, madhukarI (nirdoSa AhAragrahaNa), pUrNa aparigraha vagere vizuddha zramaNAcArane tilAMjali ApI dIdhI. te maTha, caitya vagerenuM nijI svAmitva, emAM niyata nivAsa, sarasa bhojana, parigraha vagere svIkAra karavA lAgyA. te chatra, cAmara, ratha, pAlakhI, siMhAsana, dAsa-dAsI, gAdalA, bahumUlya paridhAna, sugaMdhita lepa, tela, attara, pAna-sopArI vagerenA upabhogaparibhoga karavA lAgyA. emaNe cala-acala saMpatti ane vipula dravyanuM dAna grahaNa karavAno paNa prAraMbha karI dIdho. emaNe dharmanA nAma para mahotsava, vAgha-vAjiMtronA tAla para kIrtana, bhajana, nRtya, saMgIta, tIrthayAtrA vagere aneka prakAranAM nita navAM ADaMbarapUrNa Ayojana karI, badhA varganA lokone potAnA saMpradAya, saMgha, gaccha vagerenI tarapha AkarSita karavAno prAraMbha karyo. zithilAcAranA gahana gartanI tarapha unmukha thayelA zramaNa, vezamAtrathI nAmadhArI muni rahI gayA. sarvajJa tIrthakara prabhu vaDe praNIta, jaina AgamomAM pratipAdita, zramaNa maryAdAonuM e caityavAsIo tathA maThavAsIonA jIvanamAM koI sthAna rahyuM nahi. apitu mAna-sanmAna tathA lokeSaNAothI otaprota mAnasavALA e AcAryoe rAjanIti, zAsana-saMcAlana vageremAM sakriya bhAga levAno paNa prAraMbha karI dIdho. 1. veNugrAma(vartamAnamAM belagAMva)ne raNyavaMzI rAjA kArtavIrya tathA emanA putra rAjA lakSmIdevanA rAjaguru jainAcArya municaMdrae A rAjAonA rAjyasaMcAlana ane sainika abhiyAnomAM sakriya [ 20 83939696969696969Ina dharmano molika itihAsaH (bhAga-3)
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAga laIne A raTuvaMzI rAjAonA rAjyanI sImAono vistAra karI raSTra rAjyane eka zaktizALI rAjyanuM rUpa ApyuM. AcArya municaMdra dharmanItinI sAthe-sAthe raNanItinA paNa vizArada hatA. zakitazALI rahRvaMzI rAjyanA nirmAtA saMsthApaka municaMdrae potAnI ucca koTinI prazAsanika yogyatA, udAratA vagere guNothI potAnI jAtane anya badhA maMtrIomAM sarvAgINa ne sarvottama siddha karyA. AcArya sudatta(apara nAma AcArya vardhamAnadeva)e emanA para AkramaNa karavA mATe jhapaTelA cittAnI tarapha iMgita karI potAnI pAse beThelA yaduvaMzI kSatriyakumAra salune Adeza Apyo : "he saluM! AtmarakSA karo." sale cittAne pachADI nAkhyo. AcArya sudatta, kumAra salunA e abhuta zauryathI prasanna thayA. emaNe e kSatriyakumAranuM nAma posaluM rAkhyuM. ene dareka prakAranI sahAyatA tathA parAmarza pradAna karIne hoyasaluM rAjyanI sthApanA karI ane rAjyanA adhipati banAvyo. sudattAcAryane hoyasaluM rAjyanA prathama rAjA saluM emanA putra vinayAditya (prathama) ane vinayAdityanA uttarAdhikArI nRpakAma, A traNe rAjAone emanA rAjyakALamAM hoyasaluM rAjyane zaktizALI rAjya banAvavAmAM badhI rIte sahAyatA karI. 3. zAMtideva nAmanA AcAryae hoyasalu vaMzanA rAjA vinayAditya (dvitIya)ne vipula lakSmI (rAjya-lakSmI) prApta karavAmAM sahAyatA karI. 4. AcArya siMhanaMdIe daDim ane mAdhava nAmanA rAjakumArone badhI vidyAonI zikSA ApIne teone potAnA hAthathI rAjamukuTa (rAjamugaTa) paherAvIne eka zaktizALI jaina rAjya, "gaMgarAjyanI sthApanA karI. teone gaMga rAjyanA prathama rAjAnA rUpamAM siMhAsana para besADyA pachI, AcAryae je sAta zikSAo ApI, temAM madha-mAMsavarjana, sadAcArapAlana sivAya aMtima e zikSA ApI ke - "yuddhabhUmimAM koI paNa vAra pITha dekhADavI - ' nahi." teoe gaMga rAjavaMzanA prathama rAjAne sAvadhAna karatA e kahyuM hatuM ke - "te A zikSAomAMthI koI paNa eka zikSAnuM ullaMghana na karaze to temano rAjavaMza naSTa thaI jaze." jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3) 9696969696969696969696ii 21 |
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. IsAnI navamI zatAbdInA muni arkakIrtie kumaMgala pradezanA prazAsaka vimalAdityane potAnA maMtrabaLathI bhISaNa pretabAdhAthI kAyama mATe vimukta karI dIdhA. A camatkArathI prasanna thaIne saMpUrNa gaMgamaMDaLanA adhirAja cAkirAje potAnA svAmI rASTrakUTa rAja-rAjezvara goviMda tRtIyane prArthanA karIne jAlamaMgala nAmanuM eka gAma jainamuni arkakIrtine prItidAnanA rUpamAM apAvyuM. A mujaba je zramaNajIvana samyak jJAna-darzana-cAritrarUpI ratnatrayInI ArAdhanA ane tapa-saMyamanA mAdhyamathI muktinI sAdhanA mATe samarpita thayeluM hovuM joItuM hatuM, te bhautika lAlasAonA lobhamAM aMdha banela lokapravAhane samarpita thaI gayuM. rAjAo, senApatio, sAmaMto, zreSThIo ane adhikamAM adhika saMkhyAmAM lokone potAnA bhakta temaja anuyAyI banAvavAnI AcAryo ane zramaNomAM hoDa (harIphAI) jevuM thaI gayuM. je saMghanA AcAryo sauthI moTA rAjAne potAno bhakta banAvI lIdho, te sauthI moTA AcArya ane te AcAryano saMgha ja sauthI moTo ane zreSTha saMgha mAnavAmAM Avato. saMghanI zreSThatA ane AcAryanI mahAnatAnuM A mApadaMDa lokomAM mAnya banI gayuM. je AcArya rAjaguru banI gayA te lokaguru manAvavA lAgyA. evI sthitimAM keTalAka AcArya ane sAdhu duvidhAmAM rahevA lAgyA ke - kayA upAyothI rAjAne potAnA anuyAyI banAvI levAya, adhikamAM adhika lokone potAnA bhakta banAvI levAya." pUjyapAda jinasena, guNabhadra, somadeva, sudatta, municaMdra vagere pramukha AcAryone pota-potAnA samayanA rAjAo ane rAjakumAro para ghaNo prabhAva hato. madhyayuganA te zramaNa ane AcArya kevaLa dharma athavA pAralaukika viSayonA parAmarzadAtA ja nahi paNa gRhasthonA AlokanA kAryakalAponA parAmarzadAtA paNa hatA. A prakAre devardhigaNi kSamAzramaNathI uttaravartIkALamAM rAjasaMparka temaja lokasaMparkanA mAdhyamathI bhavya jaina maMdiro, maTho, vasAhato vagerenuM adhikAdhika saMkhyAmAM nirmANa karAvIne janamatane potAnI tarapha AkarSita karavAnuM ja A dharmasaMghonA AcAryo, bhaTTArako ane sAdhuonuM pramukha kArya rahI gayuM hatuM. vidvAna itihAsajJa rAmabhUSaNa prasAdasiMhe je vicAro [ 22 9696969696969696969696 jana dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyakta karyA, e sArarUpe A prakAranA che: jaina-zramaNonA mana-mastiSkamAM vadhatI jatI dravyasaMgrahanI lAlasA, saMghamAM sattAsaMpanna pramukhapada prApta karavAnI abhilASA ane teonI zithilAcAramAM uttarottara vadhatI jatI vRttie, teone zramaNadharmathI bhraSTa karIne, porohityanA kAryane purohitothI jhUMTavI potAnA adhikAramAM levA mATe vivaza karyA." A prakAre potAnA hAthamAM lIdhelA paurohityakAryae te zramaNone apAra saMpatti ane vaibhavanA svAmI banAvI dIdhA, je zraddhALu bhakto dvArA jinamaMdirone bheTa ApelI bahumUlya saMpattinA rUpamAM teone prApta thaI rahI hatI. jaina sAdhuonI A zithilatA, arthalolupavRttie teone bhagavAna mahAvIranA AdhyAtmika siddhAMtothI koso dUra karI dIdhA. bhagavAna mahAvIre dharmatIrthanA pravartana karatI vakhate paurohitya vRttino virodha karavAnI sAthe-sAthe bhautika anuSThAnonA sthAne Atmazuddhi para bhAra mUkyo hato. je bhautika anuSThAnono bhagavAna mahAvIre virodha karyo hato, te bhautika anuSThAnono madhyayuganA jaina sAdhuo ane AcAryoe pracalana karyo. AnAthI jaina dharmanA prANabhUta ahiMsAnA mULasiddhAMta para kudharAghAta thayo. dravyapUjA karatI vakhate bhaktagaNa, pUjAnA prayogamAM levAmAM AvatAM pANI, puSpa, dhUpa, dIpa vagerenA mAdhyamathI agaNita adezya sUkSmajIvonI hiMsA karatA hatA. jainomAM mUrtipUjAno prAdurbhAva IsAnI prAraMbhika zatAbdIomAM thayo ane madhyayugamAM pUjAnA niyamo, anuSThAnone vistRta athavA vizarUpa ApavAmAM AvyuM. samantabhadra (vikramanI sAtama-AThamI zatAbdI) saMbhavataH pahelA AcArya hatA, jeoe mUrtipUjAne zikSAvratamAM samAvIne tene gRhasthavarganuM dhArmika kartavya nirdhArita karyuM. somadeve (vikramanI agiyAramI zatAbdI) mUrtipUjAne sAmAyika zikSAvratamAM sthAna ApyuM. madhyayuganA jaina AcAryo ane zramaNo dvArA karelA A prakAranAM parivartanothI purAtana, pavitra, mULa paraMparA lagabhaga naSTa thaI. A prakAre jaina dharmanuM paraMparAgata mahAna mULa svarUpa nisteja (dhUmila) thaI gayuM. vizuddha zAstrIya zramaNAcAranuM pAlana karavAvALI mULa zramaNa paraMparAno pravAha atyaMta kSINa, maMda temaja gauNarUpamAM avaziSTa rahI gayo. jaina dharmano malika itihAsaH (bhAga-3) 999696969696969690 23 |
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ (zramaNa paraMparAnuM vAstavika svarUpa) jaina dharma saMsAranA samasta prANIvargano parama hitaiSI ane sAcI zAMtino mArga batAvavAvALo che. dharmano zAbdika artha che - janma, jarA ane mRtyunA athAga duHkhasAgaramAM DUbatA prANIne dhAraNa karavAvALA, bacAvavALA. vItarAga, sarvajJa, sarvadarzI ghaTa-ghaTanA aMtaryAmI jinendra deva dvArA prarUpita (sthApita) dharmanuM nAma che "jene dharma.' kevaLajJAna, kevaLadarzananI upalabdhinI sAthe ja bhAvatIrthakara banIne prabhu mahAvIre caturvidha dharmatIthanI sthApanA karatI vakhate saMsArane sAcA dharmanuM svarUpa batAvatA kahyuM hatuM : "atItakALamAM je arihaMtabhagavaMta thaI cUkyA che, vartamAnamAM je che tathA AgAmI kALamAM je thaze te badhA A prakAre kahe che, A prakAre pravacana kare che, A prakAre prajJApita kare che ane A prakAre prarUpaNA kare che, "badhAM prANI (traNa vikasendriya) badhAM bhUta (vanaspati) badhA jIva (paMcendriya) ane badhAM sattvo (pRthvI, jaLa, agni ane vAyunA jIvo)ne mAravA na joIe ke anya vyaktio dvArA na marAvavA joIe, na baLapUrvaka pakaDavAM joIe, na trAsa Apavo joIe, na teo para prANaghAtaka upadrava karavA joIe. A ahiMsArUpa dharma ja zuddha, zAzvata ane mokSadAyaka dharma che." AmAM ahiMsAmUlaka dharmanuM utkRSTa rUpa batAvavAmAM Avela che. jena dharma, dharmakAryamAM karavAmAM AvatI hiMsAne paNa nirdoSa nathI mAnatuM. jainazAstramAM saMghanI rakSA mATe koI prakAranI labdhinI zaktino upayoga paNa karavo paDe, to tenA mATe paNa AlocanA-pratikramaNa dvArA zuddhi Avazyaka mAnavAmAM Ave che. "dazavaikAlika sUtra'nA "mahAcAra" nAmaka chaThThA adhyayanamAM bhagavAna mahAvIranI nigraMtha paraMparAnA zramaNazramaNI varganA sAdhvAcAranuM ati suMdara rUpathI sAMgopAMga varNana karavAmAM Avela che. muktipatha para niraMtara agresara rahevAnI abhilASAvALA jena zramaNonA AcAra evA unnata ane duSkara che ke te prakAranA AcAra jinazAsana sivAya anya mata-matAMtaromAM atyaMta durlabha che. (1) ahiMsA, (2) satya, (3) asteya, (4) brahmacarya tathA (5) aparigraha A pAMca mahAvrata ane (6) rAtribhojana tyAgarUpI vrata - A cha vratanuM pAlana karavuM, (7) pRthvIkAya, (8) akAya, (9) tejakAya, | 24 E32336969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) vAyukAya, (11) vanaspatikAya ane (12) trasakAya - A cha jIva nikAyonI rakSA karavI, (13) akalpanIya padArthone grahaNa nahi karavA, (14) gRhaMsthanA pAtramAM AhAra nahi karavo, (15) palaMga para na besavuM, (16) gRhasthanA Asana para besavuM nahi, (17) snAna na karavuM ane (18) zarIranI zobhA-sajAvaTano tyAga karavo - e sAdhu AcaraNanA aDhAra sthAna che. A sthAna pratyeka sAdhu-sAdhvI mATe anivArya rUpe pALavAnA che. badhA sAdhuoe dareka avasthAomAM A badhA aDhAra guNonuM akhaMDa (dezavirAdhanA ane sarvavirAdhanAthI rahita) ane nirdoSa rUpathI pAlana karavuM joIe. zramaNAcAranAM A aDhAra sthAnonuM yathAvat pAlana karavAvALA, jIva-ajIva vagere tattvonA yathArtha svarUpanA jJAtA, sattara (17) prakAranA saMyamanA pAlaka, moha-mamatvarahita, Arjava Adi guNothI vibhUSita ane bAra (12) prakAranAM tapamAM rahevAvALA nigraMtha muni, niraMtara Atma-sAdhanA kare che. A prakAre AtmavidyAnA upAsaka ane anuSThAtA, yazasvI, zaradapUrNimAnA caMdra samAna nirmaLa muni samasta karmono pUrNarUpe kSaya karIne siddha gatine prApta kare che, athavA koI karma bAkI rahevAthI vaimAnika devomAM janma le che. caityavAsI paraMparA dvArA karavAmAM Avela parivartana Ama to vI. ni. saM. 850nI AsapAsa ja katipaya nigraMtha zramaNa, zramaNocita AcArane tilAMjali ApIne potAnI icchAnusAra jainamaMdironAM nirmANa karAvIne temAM sthiravAsa ka2vAnI sAthe-sAthe aneSaNIya tathA akalpanIya AhAra levA lAgI gayA hatA, to paNa mULa-nigraMtha paraMparAnA AgamaniSNAta, tyAgI, tapasvI, ugravihArI, pUrvadhara AcAryonI vidyamAnatAnA kAraNe, teo svachaMdAcArI caityavAsI muni jainasamAjanA mAnasamAM koI mahattvanuM sthAna tathA sanmAna te samaya sudhI prApta karavAmAM asaphaLa rahyA. devarSinA uttaravartIkALanA ghaTanAkramanA paryavekSaNathI evuM pratIta thAya che ke - caityavAsIoe devarSinA svargavAsa thaI gayA pachI potAnI paraMparAno pracAra-prasAra vyApaka rUpamAM, prabaLa vegathI prAraMbha karyo. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 37 37 25
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ADaMbarapUrNa, svakalpita nita-navAM dhArmika Ayojano, paripATIo ane anuSThAnonI racanAonI sAthe-sAthe caityavAsIoe sAdhuvarganI suvidhA mATe 10 (daza) niyama banAvyA. A niyamothI munijIvanamAM suvidhA, bhoga ati adhika vadhI gayA. caityavAsI sAdhuo mATe banAvavAmAM Avela te niyamone jainasaMghamAM prasArita karavAmAM AvyA ne caityavAsI paraMparAnA dareka sadasyanA mATe e 10 niyamonuM pAlana anivArya ghoSita karI dIdhuM. te 10 niyamonuM saMkSipta vivaraNa A prakAre che : 1. sAdhu auddezika arthAt zramaNa-zramaNIo mATe banAvavAmAM Avela sadoSa AhAra grahaNa karI zake che, emAM koI prakArano doSa nathI. sAdhue sadA mATe jinamaMdiramAM niyatavAsa karavo joIe. vasati, paragRha athavA udyAnamAM nivAsa karavAvALA athavA rokAvAvALA sAdhuono pUrI rIte virodha karIne caityavAsI sAdhu khullI rIte A prakAre pracAra-prasAra kare ke sAdhue vasatimAM nivAsa karavo joIe nahi. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 26 sAdhu potAnI pAse dhanano saMgraha kare. Ama to zAstromAM sAdhu mATe dhana-saMgraha niSedha che, chatAM paNa vartamAnamAM sAdhuo mATe dhana rAkhavuM Avazyaka thaI gayuM che. caityavAsI sAdhu gRhasthone upadeza, gurumaMtra vagere ApIne potAnI peDhI, prapeDhI zrAvaka banAve. sAdhu jainamaMdirone potAnI saMpattinA rUpamAM svIkAra kare. sAdhu evA gAdI-takiyA ane siMhAsano para paNa besI zake che, jenuM pratilekhana pramArjana saMbhava nathI. sAdhu potAnA zrAvakone potAnA ja gacchamAM rahevA mATe (sAma, dAma, daMDa, bheda vagere upAyothI) Agraha kare. sAdhu A prakAranI kriyAonuM svayaM AcaraNa kare tathA evAM vidhi-vidhAnono upadeza ane pracAra-prasAra karIne loko pAse te kriyAonuM pAlana karAve, je dhIre-dhIre mokSamArganI tarapha laI javAvALI che. uparanA 9 niyamonuM pAlana nahi karanAra badhA sAdhuo prati, caityavAsI sAdhuoe anAdara ane dveSadRSTi rAkhavI joIe. UUUUUna jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ AkAza-pAtALanuM aMtara zAstromAM pratipAdita dharma ne zramaNAcAranA svarUpanA pariprekSyamAM caityavAsIo dvArA pracalita karelA dharma ane zramaNAcAranA svarUpane joIne e vidita thaI jAya che ke A baMnemAM AkAza tathA pAtALanuM aMtara che. caityavAsIo dvArA parikalpita dharma ane zramaNAcAranuM svarUpa jaina dharmanA mULa siddhAMtothI bilakula pratikULa ja che. caityavAsIo dvArA karela A 10 niyamonA pracAra-prasArane sarvajJa praNIta AgamonI viruddha eka suniyojita vidroha kahI zakAya che. potAnI kapola-kalpanAo para AdhArita e niyamothI caityavAsIoe sarvajJa praNIta dharma ane zramaNAcAranA mULa svarUpane ja vikRta karI dIdhuM. A niyamomAMthI eka paNa niyama evo nathI, je zAstrasaMmata hoya. pratyeka niyamamAM zAstro prati avajJA ane upekSA ThAMsI-ThAMsIne bharelI che. A niyamomAM jaina dharmanA prANabhUta mahAna siddhAMta ahiMsA, AdhyAtmikatA ane aparigrahanuM gaLuM dAbI dIdhuM che. sarvajJa-sarvadarzI vItarAga prabhunI zAzvata satya vANImAM dharma ane AcAranuM je paramapunita nirmaLa svarUpa citrita kareluM che, tenA para A azAstrIya 10 niyamonA 10 moTA-moTA kALA DAgha lagAvIne caityavAsIoe ene malina karI dIdhuM. caityavAsIoe ratnatrayI jaDela dharmarUpI svarNakuMbhamAMthI ahiMsA, aparigraha ane adhyAtmarUpI amRtane dhULa bhegA karIne temAM ghora AraMbha-samAraMbha ane ADaMbararUpI haLAhaLa jhera bharI dIdhuM, je AtmavinAzakArI hovAnA kAraNe prANIone anaMtakALa sudhI saMsAramAM bhramaNa karAvavAvALuM paNa che. uttarakAlIna dharmasaMghamAM vikRtio vI. ni. saM. 1000thI uttaravartIkALamAM vikasita dravya paraMparAonI pAchaLa ekamAtra zithilAcAra athavA mAna-sanmAna, yathakIrtinI AkAMkSA ja mULa ane pramukha kAraNa rahela hoya evuM ekataraphI niSkarSa para na pahoMcI zakAya. kAraNa ke aitihAsika ghaTanAkramanA pariprekSyamAM vicAra karavAthI bIjAM kAraNa paNa prakAzamAM Ave che te A prakAre che : jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) : 20
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. dharmanA pracAra-prasAra hetu AcArya suhastI ane maurya samrATa sammatinuM anusaraNa karI rAjAo, maMtrIo vagerethI AcAryo ane zramaNonA saMparka sAdhavA. 2. potAnA dharmasaMghane jIvita rAkhavA temaja prabhAvakArI dharmasaMgha banAvI rAkhavAnA uddezyathI camatkAra pradarzana dvArA janamAnasa, dhanikavarga ane mukhyatve rAjanyavargane potAnA tarapha AkarSita karavA, potAnA anuyAyI banAvavA. 3. duSkALanAM bhISaNa pariNAmothI potAnA prANonI rakSAnI sAthesAthe bhojananI sugama-saraLa, sthAyI ane svAyattazAsI vyavasthA karavI. 4. anya dharmonA vadhatA jatA prabhAvathI jaina dharmanI rakSA mATe anya dharmonAM dhArmika anuSThAnonuM anusaraNa karavuM. 5. adhikathI adhika lokone potAnA saMgha temaja dharmanI tarapha AkarSita karavA mATe ADaMbarapUrNa janamanaraMjanakArI nita-navAM anuSThAno, Ayojano, utsavo, mahotsavo vagerenA AviSkAra ane pracAra-prasAra. 6. anya dharmAvalaMbIonA dhArmika vidveSathI potAnA dharmasaMgha ane svadharmI baMdhuonA rakSaNa hetu rAjyAzraya prApti mATe dharmAcAryo dvArA anuSThAna, yaMtra, maMtra, taMtra, kalpa AdinA prayoga ane rAjanIti tathA sattAnA saMcAlanamAM sakriya yogadAna vagere-vagere. jyAM sudhI moTA moTA samrATa, rAjA-mahArAjA jaina dharmanA anuyAyI rahyA tyAM sudhI jaina dharma khUba phUlyo-phAlyo. A eka saMyoganI vAta hovAnI sAthe-sAthe eka aitihAsika tathya paNa che. aMtima maurya samrATa bRhadrathane mArIne pATaliputranA siMhAsana para beThelA puSyamitra zRMge je samaye bauddhonI sAthe-sAthe jaino para paNa atyAcAra karavAno prAraMbha karyo, te samaye kaliMga cakravartI mahAmeghavAhana bhikSurAya khAravele pATaliputra para AkramaNa karIne jaina dharmAnuyAyIonI rakSA karI. jaina-dharmAvalaMbI cola, cerI, pAlkya Adi dakSiNanA rAjavaMzonA zaiva thaI javA ane teo dvArA jaina sAdhuonA (c) jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 20
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmUhika saMhAra ane jainone baLapUrvaka sAmUhika dharma-parivartana karAvavAthI, tyAre dakSiNamAM jaina dharmanuM astitva saMkaTamAM paDI gayuM. to kalabhroe cola, cera ane pAThya A traNa sazakta dakSiNI rAjasattAone parAsta karIne jaina dharma ane tenA anuyAyIonI rakSA karI. jaina dharmanA prabhAvane vadhAravA mATe Arya vaja, Arya samiti, brahmadIpakasiMha Adi AcAryoe samaya-samaya para potAnAM vidyAbaLathI rAjAo, rAjasattAo ane prajAjanone prabhAvita karIne janamAnasa para jaina dharmanuM varcasva sthApita karyuM. prAcInakALamAM siddhasena divAkare rAjasattAne prabhAvita karIne jaina dharmanA varcasvamAM ullekhanIya abhivRddhi karI. kevaLa eTaluM ja nahi, paraMtu saMkrAMtikALamAM jaina dharmanI rakSA mATe dUradarzI jainAcAryoe jaina dharmanA pakSadhara rAjavaMzanI jarUriyAtano anubhava karIne hosaluM, gaMga Adi jaina-dharmAvalaMbI rAjavaMzonI sthApanA paNa karI. te saMkrAMtikALamAM te AcAryonuM ekamAtra lakSya e ja hatuM ke jena rAjavaMzonI sthApanAnI sAthe-sAthe teone badhI daSTiothI zaktizALI rAjasattAnA rUpamAM pragaTa karIne athavA jainetara rAjasattAone jainasaMghanA saMrakSaka banAvIne jeno ane jainasaMghanI bahumukhI zrIvRddhi karavAmAM Ave. potAnA A lakSyanI pUrti mATe te AcAryoe samayanI mAMgane dhyAnamAM rAkhIne potAnA ucca zramaNAdarzonuM balidAna paNa karyuM. saMgha tathA jaina dharmane jIvaMta rAkhavA mATe te AcAryoe aneka prasaMgo para evAM kArya paNa karyA, je jainazramaNa mATe paraMparAthI ja pUrNarUpe niSiddha mAnavAmAM Avela che. dharmasaMgha para Avela anyAyapUrNa saMkaTanI kSaNomAM te zramaNazreSThoe samaya-samaya para dharmasaMghanI ghora saMkaTathI rakSA mATe apavAda rUpamAM zramaNAcAra niSiddha AcaraNa karyuM. paraMtu saMkaTa TaLI jatAM te mahAzramaNoe, potAnA te zramaNadharmathI viruddha apavAdika sadoSa AcaraNa mATe prAyazcitta karIne te doSanuM nivAraNa karyuM. ati purAtanakALamAM labdhidhArI muni viSNukumAre labdhi-camatkAra pragaTa karIne zramaNasaMghanI rakSA karI. mahAsatI sarasvatI para Avela ghora saMkaTathI teonI rakSA mATe kAlakAcAryae (vI. ni. saM. 335 thI 376) zaktizALI itara rAjyanI sahAyatAthI atyAcArI gardabhillane rAjyapyuta karyo. jina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 96369999999999 29 ]
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnA e apavAda svarUpa doSapUrNa AcaraNa mATe teoe prAyazcitta grahaNa karIne Atmazuddhi karI. paraMtu vi. ni.nI prathama sahastrAbdInA anantara sthiti AnAthI taddana judI rahI. vi. ni.nA prathama sahastrAbdIthI uttaravartIi AcAryoe dharmasaMkaTanAM vAdaLo gherAvAthI samaya-samaya para apavAdamArganuM avalaMbana karyuM. paraMtu teonA e AcaraNa mATe prAyazcitta levAnA badale te AcAryoe te apavAdamArgane ja zramaNajIvananuM kAyamI Avazyaka aMga mAnI lIdhuM. e prakAre devardhigaNi kSamAzramaNa pachI gauNa banelI vizuddha zramaNa paraMparAne choDIne zeSa badhI zramaNa paraMparAomAM apavAdamArge utsargamArganuM sthAna grahaNa karyuM. tIrthakaroe jaina dharmamAM utsarga ane apavAda baMne prakAranA mArgane sthAna Apela che; paraMtu apavAdamArgane viziSTa prakAranI aparihArya paristhitiomAM ja apanAvavAnI chUTa Apela che. utsargamArga eka punita kartavya che, to apavAdamArga majabUrI athavA dabANapUrvaka paristhitimAM karavAmAM Avela kArya che. vastusthiti e che ke devardhigaNinA svargArohaNa pachInAM aneka, kAraNothI jaina dharmasaMghamAM aneka prakAranI dravya paraMparAono prAdurbhAva thayo. te dravya paraMparAonAM AcAryo ane zramaNa-zramaNIoe apavAdono pravAha pravAhita karIne zramaNAcAranA mULa svarUpamAM yathocita parivartananI sAthe jaina dharmanA mULabhUta AdhyAtmika svarUpamAM AmUla parivartana karI dIdhuM. keTalAka prAcIna ullekhothI e anumAna paNa karI zakAya che ke - vI. ni. saM. 1000 thI vI. ni. saM. 1700nI avadhi vacce kSINasaritAnA rUpamAM avaziSTa rahela bhAvazramaNa paraMparA koI-koI vAra uttarAla taraMgita paNa thaI, paraMtu te dravya paraMparAonA prabaLa varcasvanA pariNAma svarUpa teno ubharAyela vega punaH zAMta thaI gayo." (caityavAsI paraMparAno uddabhava ane utkarSa) bhagavAna mahAvIranA nirvANa pazcAtuM paNa temano dharmasaMgha zatAbdIo sudhI satata jAgRta rahIne zAstrokta vizuddha zramaNAcAranuM ja pAlana karato rahyo. jema-jema samaya vItato gayo ane apakarSonmukha 30 0996969696969996)jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ avasarpiNIkALanA prabhAvathI zArIrika saMhanana, saMsthAna, zakti, sAhasa, zaurya, sahiSNutA, kSamA, mArdava, Arjava, buddhibaLa, anAsakti, Astikya, anahaMkAra Adi guNo temaja kSamatAono anukrame uttarottara hrAsa thato rahyo, tema-tema dhIre-dhIre A parama punita zramaNa paraMparAomAM paNa kALaprabhAvathI vikArono praveza prAraMbha thaI gayo. vI. ninI sAtamI zatAbdInA prAraMbhamAM kALa-prabhAvanI sAthesAthe asaMyatipUjA nAmanA Azcaryae paNa potAno prabhAva pragaTa karavAno prAraMbha karyo. A azubha yogo sAthe ja bhagavAna mahAvIranA nirvANanA samaye 2000 varSa sudhI potAno prabhAva pragaTa karavAvALo bhasma graha lAgyo hato, teno paNa prabhAva vadhavA lagyo. A prakAre e amaMgalakArI yogonA prabhAvanA pariNAma svarUpa satata pravAhamAna jaina paraMparAne evA kharAba divasa jovA paDyA, je anaMta atItakALanI sAdhAraNa avasarpiNIomAM paNa koI vAra jovA paDyA na hatA. A ghora azubha yogonA kAraNe kharAba rIte badalAyelI sAmAjika ne prAkRtika paristhitiomAM je zramaNoe zithilAcAranuM zaraNuM lIdhuM, teone te samayanA loko dvArA tatkALa lokaniMdAnA bhoga thavuM paDyuM. ataH zithilAcAranI tarapha jhUkelA parISahabhIru zramaNoe lokaMdaSTimAM nIcI UtaratI potAnI pratiSThAne bacAvavA ane potAnA mithyA ahaMnI puSTi mATe aneka navA-navA mArga zodhavAno prAraMbha karI dIdho. anya saMpradAyonA vadhatA ADaMbaro ane AkarSaNonI vacce zramaNAcAranI zAstrokta paraMparAnuM sAdhAraNa sAdhako mATe pAlana karavuM atyaMta muzkela samajIne tatkAlIna AcAryoe samayAnusAra suvidhAjanaka mArga kADhavA mATenA vicArathI caityavAsane protsAhana ApyuM. teoe bhalA-bhoLA aMdhazraddhALu lokone jAdU-TonA, yaMtra-taMtra AdhArita camatkAro ane bhautika pralobhanomAM phasAvIne teone potAnA bhakta banAvavAno prAraMbha karyo. teo kahevA lAgyA ke - "kaliyuganI badalAyelI paristhitiomAM Agamavihita zramaNAcAranuM pAlana asaMbhava che. kevaLa kaThora tapasyA, parISaha sahana, parigraha parityAga, bhikSATana, apratihata vihAra Adi ja mokSasAdhana hoya, evuM nathI. A atiduSkara kAryonA jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 9696969696969696969696) 31 |
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ atirikta caityanirmANa, caityavaMdana, pUjana, arcana, tIrthayAtrA, pratiSThA mahotsava, prabhAvanA vitaraNa vagere aneka saraLa, zubhakAryothI paNa mokSa prApta karI zakAya che.' jyAre lokoe pahelIvAra A sAMbhaLyuM to teo suvidhAbhogI zramaNonI tarapha AkarSita thavA lAgyA. zithilAcAranI tarapha unmukha thayela te zramaNoe A prakAre potAnI nIcI UtaratI pratiSThAne thoDI hada sudhI bacAvI rAkhavAmAM saphaLatA prApta karI. teoe dharmanA nAma para aneka evAM ADaMbarapUrNa vidhividhAnonuM pracalana karyuM, jeno AgamomAM - graMthomAM kyAMya paNa koI ullekha nathI. sarva prathama tIrthaMkaronA nirvANa pachI teonA pArthiva zarIranAM aMtima saMskArasthaLo para nirmita stUpo para paththaranI mUrtionI ane AyAga-paTTonI sthApanA karavAmAM AvI. tyAra bAda maMdironA nirmANa, pratiSThA-mahotsava, tIrthayAtrAo vagere bahujana AkarSaka, loka raMjanakArI Ayojanono pracAra karavAmAM Avyo. AvA avasaro para prabhAvanA-vitaraNano paNa prAraMbha karavAmAM Avyo. AnAthI lokone potAnA tarapha AkarSita karavAmAM saphaLatA maLI. AnAthI utsAhita thaI te vezadhArI zramaNoe bhagavAna mahAvIranA paraMparAgata mULa dharmasaMghathI bhinna potAno eka pRthak dharmasaMgha banAvavAno nizcaya karyo. vI. ni. saM. 850mAM caityavAsI saMghanI sthApanA karavAmAM AvI. caityavAsIsaMghanAM zramaNa-zramaNI, caityavAsI nAmathI oLakhAvA lAgyAM. caityavAsI sAdhuoe vihArano parityAga karI caityomAM ja sthAyI-nivAsano prAraMbha karI dIdho. te caityavAsI sAdhuoe potAnA bhaktajano pAse dravya laI potapotAnAM maMdira banAvaDAvyAM. te maMdiromAM paNa bhagavAnane bhoga lagADavAnA nAma para moTI-moTI pAkazALA (bhojanazALA)o banAvaDAvI. te bhojanazALAomAMthI AdhAkarmI AhAra levAno prAraMbha karI dIdho. A prakAre vI. ni. saM. 850 thI khullI rIte caityomAM rahevuM ane AdhAkarmI AhAra levAno prAraMbha thaI gayo hato. vI. ni. saM. 1000 sudhI pUrvadhara mahAna AcAryanI vidyamAnatAmAM navIna mAnyatAvALA caityavAsIsaMgha bhagavAna mahAvIranA adhyAtmaparAyaNa mULa dharmasaMghanI tulanAmAM gauNa ja banI rahyo. paraMtu pUrvadhara jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 32
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ aAvI dIdhuM. AryadevardhigaNi kSamAzramaNanA svargavAsa pachI caityavAsI dharmasaMghanI zakti prabaLa vegathI vadhavA mAMDI. caityavAsanA zraddhALuoe udAratApUrvaka uttarottara Arthika sahAyatA ApIne caityavAsIsaMghane majabUta, sakSama ane sabaLa banAvyo. AnAthI caityavAsIonA anuyAyI ane bhakta niraMtara vadhatA gayA. potAnA bhaktonI saMkhyA, potAnA saMghanI sabaLatA ane potAnA saMgha dvArA pracalita karelAM vidhividhAnonI lokapriyatAthI protsAhita thaI caityavAsIoe caityavAsI zramaNonA jIvanane susaMpanna gRhasthajIvanathI paNa adhika sukha-suvidhAthI paripUrNa banAvI dIdhuM. caityavAsIoe AdhyAtmikatA, ahiMsA, aparigraha, guNapUjA, niraMjana-nirAkAra AtmadevanI upAsanA, bhAvapUjA vagerene choDI-toDIne, tenA sthAna para bhautikatA, parigraha, dravyArcanA, jaDapUjA vagerene dharmanA sarvocca siMhAsana para virAjamAna karI dIdhA. caityavAsIoe potAnA e kapoLakalpita dharmanuM nAma jaina dharma to avazya rAkhyuM, paraMtu vastutaH tene jaina dharma nahi kahIne jainAbhAsa kahevuM ja ucita thaI zake che. - e nirvivAda che ke AjIvana talavAranI dhAra para cAlavAtulya ati duSkara vizuddha zramaNAcAranA paripAlanamAM akSama, parISaha-bhIru zramaNoe zithilAcAranuM zaraNa laIne caityavAsI paraMparAne janma Apyo. zithilAcAranI kAdavavALI bhUmithI Ano prAdurbhAva thayo ane zithilAcAranA zithila pAyA para ja caityavAsI paraMparAnuM vizALa bhavana UbhuM karavAmAM AvyuM. - svayaM dvArA Acarita zithilAcAranA aucityanI janamAnasa para chApa daDha karavA mATe teoe 10 niyamo sivAya AgamonA pratipakSI (viruddha) aneka graMthonuM nirmANa karyuM. bhoLA lokone samajAvavAmAM AvyuM ke - "A vicchinna thayela dRSTivAdanA aMza che. siddhAMto pratikULa hovA chatAM paNa te graMthone zAstrIya ane jaina siddhAMta anusAra siddha karavAno prayAsa karyo. e graMthomAM navI-navI mAnyatAo, caityanirmANa, pratimAnirmANa, caityaparipATI, pratimAomAM prANa-pratiSThA, pratimA pUjA-vidhi, tIrtha mAhAbhya, tIrthayAtrA vagere-vagerenA saMbaMdhamAM jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 969696969696969696969697 33 ]
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ vA. aneka navAM-navAM vidhi-vidhAnonA vistAranI sAthe samAveza karavAmAM Avyo. pratyeka dhArmika kRtyanI sAthe arthapradhAna bAhya karmakAMDano puTa lagAvavAmAM AvyA. caityavAsI paraMparAnA prAdurbhAvanA samayathI laI enA utkarSakALa sudhI caityavAsIo vaDe sarvajJa praNIta jaina dharmanA svarUpamAM samaya-samaya para A prakAranA uttarottara adhikAdhika yatheccha parivartana-parivardhana karavAmAM AvatAM rahyAM. te potAnA zrImaMta upAsakonA arthabaLa tathA anya sAdhanonA mAdhyamathI caityavAsIoe rAjyAzraya prApta karI. bhAratanA aneka bhU-bhAgo para potAnI paraMparAnuM varcasva sthApita karavA tathA mULa zramaNa paraMparAnuM astitva khatama karavAnA uddezyathI samaya-samaya para aneka prakAranA upAya karyA. e upAyomAMthI sauthI vadhAre prabhAvazALI bhayaMkara upAya emaNe e karyo ke yena-kena prakAre rAjagurunuM pada prApta karI rAjAo pAsethI e prakAranI rAjAzAo prasArita karAvI dIdhI ke - "emanA rAjyanI sImAmAM caityavAsI sAdhu-sAdhvIonA atirikta anya koI paNa paraMparAnA sAdhu-sAdhvI praveza suddhAM paNa na karI zake." rAjAo pAsethI A prakAranI niSedhAjJAo prasArita karAvavAmAM AvavAnuM eka puSTa aitihAsika pramANa Aje paNa upalabdha che. vi.saM. 802(vI. ni. saM. 1272)mAM aNahilapura-pATaNa (paTTana)nA rAjA vanarAja cAvaDAnA guru caityavAsI AcArya zIlaguNasUrie rAjA pAse rAjAjJA prasArita karAvIne caityavAsI sAdhusAdhvIone bAda karI zeSa badhAM anya paraMparAonAM sAdhu-sAdhvIono pATaNa rAjyanI sImAmAM praveza baMdha karAvI nAkhyo. e rAjAjJAno lagabhaga 275 varSa sudhI saMpUrNa rAjyamAM pUrI kaDakAIthI amala karavAmAM Avyo. je rAjyomAM caityavAsI paraMparAnA be-traNa zatAbdIo sudhI pUrNa ekAdhipatya rahyA, e rAjyomAM vizuddha mULa zramaNa paraMparA vilupta jevI thaI gaI. A prakAre rAjyAzraya prApta karI caityavAsI paraMparA bhAratanA vibhinna bhAgomAM prasUta thaI, phelAI ane phaLI-phUlI. vI. ninI agiyAramI zatAbdInA prAraMbhathI soLamI zatAbdInA pUrvArdha sudhI to caityavAsI paraMparAnuM bhAratanA adhikAMza bhAgomAM pUrNa varcasva [ 34 9696969696969696969696) jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahyuM. je rAjyomAM caityavAsI paraMparAe potAnI paraMparAthI bhinna zramaNa paraMparAnAM zramaNa-zramaNIono rAjAzAo vaDe praveza niSedha karAvI dIdho, e kSetromAM rahevAvALA jainone vizuddha mULa paraMparAnAM zramaNa-zramaNIonA darzana sudhdhAM durlabha thaI gayAM. e pradezonA nivAsI, zramaNa ne zramaNAcAranA vAstavika svarUpane paNa bhUlI gayAM. e loko caityavAsIone ja bhagavAna mahAvIranI mULa zramaNa paraMparAnA sAcA zramaNa ane e caityavAsIo vaDe pracalita ADaMbarapUrNa vidhividhAnone ja jaina dharmanuM vAstavika svarUpa jANavA ane mAnavA lAgyA. vi. ni.nI agiyAramI zatAbdInA prAraMbhika kALamAM jyArathI caityavAsI paraMparAno utkarSa-prAraMbha thayo, tyArathI zAstrIya zramaNAcAranA pAlana karavAvALA zramaNonI saMkhyA uttarottara kSaNathI kSINatara thatI gaI. vI. ni.nI soLamI zatAbdInA tRtIya caraNamAM to A sthiti evI thaI gaI ke mULa zramaNa paraMparAnA zramaNa bhAratavarSanA uttaravartI kSetramAM athavA sudUrastha koI kSetravizeSamAM ja gaNyA-gAMDyA saMkhyAmAM avaziSTa rahI gayA. vI. ni.nI soLamI zatAbdImAM vanavAsI paraMparAnA AcArya udyotanasUrinI uttarIya bhAratamAM vidyamAnatAnA ullekhathI e pramANita thAya che ke caityavAsIonA caramotkarSakALamAM paNa bhagavAna mahAvIra vaDe sthApita caturvidhatIrthanA mULa svarUpa vidyamAna rahyA. pUrvAgrahagrasta anya paraMparAonA anuyAyIo mULa zramaNa paraMparAnI e ati kSINAvasthAne luptAvasthAnI saMjJA ApI dIdhI. paNa yatra-tatra vikharAyela paDela aitihAsika tathyonA prakAzamAM A spaSTa che ke enA 600-700 varSanA ghora saMkrAMtikALamAM paNa mULa zramaNa paraMparAnuM astitva ane prabhAva jIvaMta hato. - jema-jema samaya vItato gayo tema-tema caityavAsI paraMparAmAM vighaTanakArI matabheda utpanna thatA gayA. kAlAntaramAM caityavAsI paraMparAmAM bhinna-bhinna mAnyatAovALA gacchonI utpatti thaI. nAnA-nAnA gacchonI to gaNanA karavI paNa kaThina hatI, moTA-moTA gacchonI saMkhyA coryAzI (84) sudhI pahoMcI gaI. pratyeka gacchanA AcArya ane anuyAyI bIjA gacchone potAnA gacchathI hIna ane potAnA gacchane ja sarvazreSTha, jaiina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 00:069696969900 35 ]
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvoparI tathA badhAthI moTA siddha karavAmAM ja prayatnazIla rahevA lAgyA. jenA svAmitvamAM moTAmAM moTA caitya vagere hoya, te ja badhAthI moTo gaccha tathA e gacchanA AcArya badhAthI moTA AcArya mAnavAmAM AvavA lAgyA. moTApaNAnA A mApadaMDanA pariNAma svarUpa bhavyAtibhavya maMdiranirmANa, vizALa saMghayAtrA, ADaMbarapUrNa rathayAtrA, pratiSThA mahotsava, prAtaH-sAMja devArcana ane ekabIjAthI adhika mUlyanI prabhAvanAo vaheMcavA vagerenI badhA ja caityavAsI gacchomAM paraspara svardhAtmaka hoDa lAgI gaI. zramaNo mATe parama Avazyaka svAdhyAya, dhyAna, zAstravAMcana, Atma-ciMtana vagere dainika kartavyone tAka (khuMTI) para mUkIne caityavAsI AcArya, sAdhu-sAdhvI ane emanA upAsaka AraMbha-samAraMbha tathA ADaMbarapUrNa kriyAkalApone ja mokSaprApti ane saMgha abhyatthAnanAM sAdhana samajavA lAgyAM. evAmAM bhUlelA-bhaTakelA lokone, jaina-dharmAvalaMbIone dharmanuM sAcuM svarUpa batAvavA mATe vikramanI agiyAramI zatAbdInA paMDita jinezvaragaNie potAnA guru vardhamAnasUrine prArthanA karI. jinezvaragaNinI prArthanAno svIkAra karI vardhamAnasUrie potAnA 17 sAdhuonI sAthe dilhIthI gujarAtanI tarapha vihAra karyo. kAlAntaramAM teo aNahilapura-pATaNa pahoMcyA. tyAM mahArAja durlabharAjanI rAjyasabhAmAM vi. saM. 1080nI AsapAsa jinezvarasUrie caityavAsIonA 84 gacchonA AcAryone zAstrArthamAM parAjita karI caityavAsIonA zatAbdIthI kendranA rUpamAM cAlatA AvI rahelA sudaDha gaDhane toDI nAkhyo ane gujarAtamAM punaH vasativAsanI sthApanA karI. 1 vi. saM. 802mAM eka rAjAzAnA mAdhyamathI caityavAsI paraMparAnA atirikta anya badhI paraMparAonAM sAdhu-sAdhvIono pATaNa rAjyanI sImAmAM praveza para pratibaMdha lagAvI devAmAM Avyo hato. e niSedhAjJAne vi. saM. 1080nI AsapAsa vardhamAnasUrie tatkAlIna aNahilapurapATaNapati durlabharAja pAse nirasta karAvI dIdhI. A prakAre jinezvarasUrinI sAthe thayelI zAstrArthamAM caityavAsI paraMparAnA AcAryanI hAranA divasathI ja caityavAsI paraMparA hRAsanI tarapha unmukha thaI. joke caityavAsI paraMparAnA A prathama parAjaya pachI emano pramukha gaDha gujarAta paDavAnI zarU thaI gayo hato, chatAM vikramanI bAramI 36 99696969696969696969che jena dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatAbdInA aMtima caraNamAM mAravADa, mevADa vagere aneka pradezomAM caityavAsIonuM jainasamAja para pUrNa prabhutva ane ekAdhipatya hatuM. aNahilapura-pATaNamAM caityavAsIone parAjita karyA pachI jinezvarasUrie gujarAta pradezamAM nirbAdha rUpathI satata vihAra karI caityavAsI paraMparAnA anuyAyIone vasativAsI paraMparAnA anuyAyI banAvyA. jinezvarasUrinA svargavAsa pachI emanA paTTadhara ziSya abhayadevasUrie paNa vasativAsano pracAra-prasAra karI caityavAsI paraMparAnA gaDhomAM gAbaDAM pADavAmAM ullekhanIya bhUmikAnuM nirvahana karyuM. abhayadevasUrinA svargastha thavAnA pazcAt emanA ziSya jinavallabhasUri jIvanaparyaMta caityavAsI paraMparAnI zakti kSINa karavA ane vasativAsI paraMparAnI abhyannati mATe prayatna karatA rahyA. emaNe caityavAsI paraMparAnI azAstrIya mAnyatAo para marmAntakArI prahAra karavAvALA 'saMgha paTTaka' nAmaka graMthanI racanA karI. AcArya jinavallabhasUrinA svargastha thayA pachI emanA uttarAdhikArI dAdA jinadattasUrie paNa caityavAsI paraMparAnI zaktine kSINa karavA ane vasativAsI paraMparAnI zaktino vyApa vadhAravAno jIvanaparyaMta athAga prayAsa karyo. emaNe aneka kSatriya parivArone sAmUhika rUpathI jaina-dharmAvalaMbI banAvyA. jinadattasUrinA svargastha thayA pachI emanA uttarAdhikArI jinapatisUrie paNa caityavAsIonA viruddha abhiyAnane AgaLa vadhAryuM. te jIvanabhara caityavAsI paraMparAnA unmUlana mATe prayatnazIla rahyA. jinapatisUrie bhAratanA sudUrasthaLono apratihata vihAra karI caityavAsI paraMparAne pAMgaLI karI dIdhI. jinapatisUrinA uttarAdhikArI jinezvarasUrie paNa jIvanabhara caityavAsI paraMparAo sAthe saMgharSa karIne emanI jaDone jhaMjhoLI. emaNe caityavAsIonA caityone anAyatana batAvyuM ane aneka kSetromAM caityavAsIono parAbhava karyo. A prakAre durlabharAjanI sabhAmAM caityavAsIonA parAjaya pachI caityavAsI paraMparAno prabhAva uttarottara kSINathI kSINatara thavA lAgyo. daramiyAna gujarAtamAM municaMdrasUrinA prayAsothI caityavAsI paraMparAno parAbhava thayo ane pUnamiyA-gaccha, AMcalika-gaccha ne jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 99338 30
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agamika-gacchanA AcAryo tathA somasuMdarasUrinA ziSya munisuMdarasUrinA saMyukta prayAsothI vi. saM. 1466nI AsapAsa caityavAsI paraMparAnuM astitva ja samApta thaI gayuM. caityavAsI paraMparAnA samApta thavAnI sAthe ja e ja paraMparAnA AcAryo vaDe potAnA utkarSakALamAM banAvelA navA-navA niyamo, nUtana mAnyatAo, svakalpita vidhividhAno vagerenA badhA graMtha paNa vismRtinA gartamAM vilupta thaI gayA. Aje caityavAsI paraMparAnA eka paNa graMtha upalabdha nathI. e prakAre to caityavAsI paraMparA vI. ni. nI agiyAramI zatAbdIthI vi. nI. nI visamI zatAbdInA prathama caraNa sudhI bhAratavarSanA adhikAMza bhAgo para potAnuM pUrNa varcasva banAvIne rahI, te potAnA lagabhaga 1000 varSanA astitvakALa pazcAt pUrNataH lupta thaI gaI. caityavAsI paraMparA to samApta thaI gaI, paraMtu te potAnI pAchaLa potAnAM padacihna choDatI gaI. caityavAsI paraMparA dvArA pracalita karelAM AkarSaka vidhi-vidhAna, lagabhaga 1000 varSanA niyamita abhyAsane kAraNe janamAnasamAM dharma-kRtyonA rUpamAM rUDha thaI gayAM, pariNAme caityavAsanA hAsonmukha kALamAM pAMgarelI prAyaH badhI paraMparAone caityavAsIo vaDe pracalita karelI mAnyatAo, vidhi-vidhAnone koI ne koI rUpamAM apanAvI lIdhAM. A rIte caityavAsI paraMparA to samApta thaI gaI, paNa enI chApa ane emanA avazeSa Aje paNa vidyamAna che. " ( suvihita paraMparA. caityavAsI paraMparAnA janmanA pazcAtkAlIna ullekhothI evuM pramANita thAya che ke mULa zramaNAcArI AcAryoe zramaNa-zramaNI vargamAM vadhatA jatA zithilAcArane rokavAnA prayatna karyA tathA vizuddha zramaNAcAranuM pAlana karatA badhA zramaNo mATe eka samAcArInuM nirdhAraNa karyuM. abheda tathA maukya pragaTa karavAnI dRSTithI e navanirdhArita samAcArIone pALavA tathA mAnavAvALA badhAM zramaNazramaNIone koI paNa gaNa athavA gacchanA bhedabhAva vagara, "suvihita' nAmathI saMbodhita karavAno prAraMbha thayo. A prakAre sAcA samAcArInuM pAlana karavAvALAM zramaNa-zramaNI vargane caityavAsI paraMparAnA | 38 969696969696969696969che jena dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ jhaMjhAvatathI, mULa zramaNa paraMparAne bacAvI rAkhavAnA saMgaThita rUpamAM pUro prayAsa karyo. emanA A susaMgaThita prayAsathI mULa paraMparA naSTa thatA bacI ane caityavAsIonA uttarottara vadhatA prabhAvanA pariNAma svarUpa kramazaH kSINa ane kSINatara thavA chatAM e saMkrAMtikALamAM te jIvita rahI zakI. dharmanA mULa svarUpa ane mULa zramaNAcAranA rakSArtha eka samAcArInA mAdhyamathI saMgaThita tathA ekajuTa thayelA badhA gaNo ane gacchonAM e zramaNa-zramaNI vargane "suvihita paraMparA'nI saMjJA ApavAmAM AvI. caityavAsanI bhISaNa AMdhIthI vizuddha zramaNAcAra tathA dharmanI rakSA karavAnA kAraNe suvihita paraMparAnI pratiSThA vadhI. caityavAsI paraMparAnA caramotkarSa kALamAM paNa avaziSTa rahI athavA astitvamAM AvelI tathA tenAthI uttaravartI kALamAM samaya-samaya para pragaTa thayelI badhI zramaNa paraMparAoe potAnA strota suvihita paraMparA sAthe joDatAM potAnI jAtane suvihita paraMparAnuM aMga hovAnuM pragaTa karyuM. A prakAre caityavAsI paraMparAnA prAdurbhAva, utkarSa ane prabhAvanuM e supariNAma AvyuM ke bhinna-bhinna gaccho ane gaNonA zramaNa, suvihita paraMparA arthAt bhalI-bhAMti vidhipUrvaka pratipAdita paraMparAnA eka-sUtramAM Abaddha thayA. vastutaH suvihitanA nAma para koI navI paraMparAne janma nathI ApavAmAM Avyo, paraMtu bhinna-bhinna gaNo ane gacchomAM vibhakta mULa paraMparAnA zramaNone ekatAnA sUtramAM Abaddha karavA mATe mULa zramaNa paraMparAone ja A ekatAsUcaka bIjuM nAma ApavAmAM AvyuM. caityavAsI paraMparAnA sudIrghakAlIna ekAdhipatyanA kAraNe suvihita paraMparAnA nAma para pAMgarelI paraMparAo paNa kAlAntaramAM caityavAsIo vaDe pracalita ADaMbarapUrNa vidhi-vidhAnonI tarapha dhIredhIre AkRSTa thavA lAgI ane anusaraNa karavA lAgI. F jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 9i696969696969696969690 39 |
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ | bhaTAraka yarayA prAcIna jainasAhityanA anuzIlanathI A tattha prakAzamAM Ave che ke zvetAMbara tathA digaMbara baMne saMghomAM devardhigaNi kSamAzramaNanA svargastha thavAthI vI. ni. saM. 840nI AsapAsa ja bhaTTAraka paraMparAno AvirbhAva (uddabhava) thaI gayo hato. paraMtu vI. ni.nI agiyAramI zatAbdInA prathama caraNa sudhI baMne saMghonI A navodita paraMparAo prakhyAta na thaI zakI, gauNa ja banI rahI. . zvetAMbara paraMparAnA bhaTTArakoe prAraMbhamAM AgamAnusArI vizuddha zramaNacAra ane caityavAsI paraMparAnA zithilAcAranI vacce madhyamamArgane apanAvyo. A ja prakAre digaMbara paraMparAnA bhaTTArakoe paNa giri-guhAvAsa tathA vanavAsano parityAga karI prAraMbhamAM caityomAM ane caityAbhAvamAM grAma-nagara vagerenAM bAhirbhAgastha gRhomAM nivAsa karavAno prAraMbha karyo. A baMne saMghonI bhaTTAraka paraMparAonA zramaNoe ugra vihAra rUpa paraMparAgata paribhramaNazIla zramaNajIvanane samAna rUpathI tyAgIne eka ja sthAna para niyata-nivAsa (sthiravAsa) karI lIdho. AgamAnusArI zramaNAcArathI nitAMta bhinna potAnA A AcAraNanI upayogitA, upAdeyatA ane sArthakatA siddha karavAnA uddezyathI baMne saMghonA bhaTTArakoe potAnAM maTha-maMdiromAM siddhAMta zikSaNa zALAo kholI; emAM bALako-kizorone vyAvahArika, dhArmika ane saiddhAMtika zikSaNa ApavAno prAraMbha karyo. A prakAranA niHzulka zikSaNa, bALakomAM jJAna-vRddhi ane dharmanA prati prema joI janamAnasa ghaNo prabhAvita thayo. bhAvi peDhI mATe A prakAranA prazikSaNane paramopayogI samajIne lokoe zrImaMto pAsethI dhana saMgraha karIne maTha, maMdira, cetyAlaya, upAzraya ane emanA vistIrNa prAMgaNomAM chAtrAvAso, vidyAlayo ane bhojanazALAonuM nirmANa karAvavAno prAraMbha karyo. baMne paraMparAonAM bhaTTAraka maMdironI sAthe nirmANita vizALa AvAsonI vasatio, niSidhio (Nasias- sAdhuonA vasatigRha athavA pravAsa daramiyAna rahevAnuM sthAna) athavA maThonA nAma ApI emAM rahevA lAgyA. prAraMbhamAM zvetAMbara ane digaMbara baMne [ 40 96969696969696969696969 jena dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraMparAonA bhaTTAraka-AvAsone maTha' nAmathI ja abhihita karavAmAM AvatuM gayuM. paraMtu kAlAntaramAM pRthaka pRthaka oLakhANa mATe zvetAMbara paraMparAnA bhaTTArakone zrI pUjyajI, emanA AvAso eTale ke zrI pUjyajInA siMhAsana, pITho ne Azrama, maMdirajI vagere nAmathI bolAvA lAgyA. digaMbara paraMparAnA bhaTTArakonA siMhAsana-pIThone-maTha, nasiyAM (nisihIo - niSidhio), vastio (vasadiyo) vagere nAmothI abhihita karavAmAM AvyA. Ama to prAraMbhika kALamAM baMne paraMparAnA bhaTTArakonA siMhAsanapITha bhAratanA badhA prAMtonA vibhinna bhAgomAM rahyA, paraMtu AgaLa jatAM zvetAMbara paraMparAnA bhaTTArakonuM uttara-bhArata tathA dakSiNa-pazcima bhAratamAM ane digaMbara paraMparAnuM mukhyataH dakSiNa bhAratamAM varcasva rahyuM. baMne paraMparAonA bhaTTAraka potAnA bhakto vaDe nirmANita maTho ane siMhAsana pIThonuM svAmitva prApta karI emAM sthAyI rUpathI rahevA lAgyA. tyAM saMcAlita zikSaNa saMsthAnomAM emaNe jainakuLo tathA anya vargonA sAdhAraNa sthitivALAM bALakone zikSaNa ApavAno prAraMbha karyo. o zikSaNa saMsthAnonA sarvazreSTha snAtakone e siMhAsana-pITho para maMDalAcAryo, bhaTTArako vagerenA sarvocca pada para AsIna karavA lAgyA. viziSTa pratibhAsaMpanna snAtakone deza-videzamAM jaina dharmanA pracAra-prasAra mATe pracAraka banAvI mokalavAmAM AvatA. ( A prakAranA zikSaNa saMsthAna caityavAsI, zvetAMbara, bhaTTAraka ane yApanIya paraMparA mATe varadAna siddha thayA. A zikSaNa saMsthAnomAMthI nyAya, vyAkaraNa, sAhitya, bhAratIya-darzana, jaina-darzana, saMskRta, prAkRta, apabhraMza ane prAMtIya bhASAonA ucca koTinA prazikSaNa prApta karelA vidvAna snAtaka dezanA khUNe-khUNAmAM phelAI gayA. emaNe pota-potAnI paraMparAnA pracAranI sAthe-sAthe potapotAnI paraMparAnA nava-nirmita siddhAMto, pUjA vidhAno, karmakAMDo, anuSThAno, kalpo, maMtra-taMtra vagerenA moTA graMthonuM nirmANa paNa karyuM. - kAlAntaramAM je prakAre caityavAsI paraMparAnA vilupta thavAnI sAthe ja e ja paraMparAnA poSaka graMtha paNa vilupta thaI gayA, e ja prakAre thApanIya paraMparAnuM adhikAMza sAhitya paNa e ja paraMparAnA lupta thavAne kAraNe vilupta thaI gayuM. jina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 5699696969696969696969 41 ]
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTAraka paraMparAnA tattvAvadhAnamAM moTA pAyA para sthApita ane susaMcAlita zikSaNa saMsthAnomAM ucca koTinuM zikSaNa prApta karavAvALA snAtakomAMthI je bhaTTAraka-pada para ArUDha thayA, teoe ane anya vidvAnoe nyAya, vyAkaraNa, darzana, mahAkAvya vagere badhA viSayo para ucca koTinA graMthonI racanA karI. A paraMparAonAM diggaja vidvAno dvArA nirmita sAhitya ane teo dvArA karelA dharmapracArano janamAnasa para ghaNo vyApaka prabhAva paDyo. tenuM pariNAma e AvyuM ke zvetAMbara tathA digaMbara bhaTTAraka paraMparAo paNa caityavAsI paraMparAnA samAna sudaDha, zaktizALI ane lokapriya banI gaI. dezanA vistIrNa bhAgomAM tenuM varcasva sthApita thaI gayuM. A prakAre caityavAsI paraMparA, zvetAMbara-bhaTTAraka paraMparA, digaMbarabhaTTAraka paraMparA temaja yApanIya saMgha - A cAre paraMparAonA vadhatA jatA prabhAvanA pariNAma svarUpa jaina dharmanuM vizuddha mULa AdhyAtmika svarUpa ane tenA anurUpa vizuddha zramaNAcAranuM pAlana karavAvALI. mULa paraMparAno pravAha ane prabhAva anukramazaH kSINa thato gayo. chatAM paNa te ghora saMkrAMtikALamAM mULa zramaNa paraMparA pUrNa rIte lupta thaI nahi. bhaTTAraka paraMparAno janma kayA samayamAM thayo ? - A saMbaMdhamAM itihAsanA vidvAno Aja sudhI koI nirNaya upara pahoMcI zakyA nathI. keTalAMka aitihAsika tathyothI A phalita thAya che ke - "bhaTTAraka paraMparA vI. ni. saM. 98panA pUrve ja potAnI jaDa jamAvI cUkI hatI." vi. ni.nI chaThThI zatAbdInA aMta sudhI zramaNa bhagavAna mahAvIranAM zramaNa-zramaNI temaja zrAvaka-zrAvikarUpI caturvidha tIrtha, teo dvArA prarUpita Agamika Adarzo para pUrNa niSThAnI sAthe agrasara thatA rahyA. bhagavAna mahAvIranA yugathI laIne vi. ni.nI chaThThI zatAbdI sudhI skUlanAnI (patana) tarapha pravRtta thayelAM zramaNa-zramaNIone samajAvavAmAM AvatuM hatuM. teone dareka rIte samajAvavA uparAMta paNa punaH sapatha para ArUDha na thavAvALAone saMghathI bahiSkRta ghoSita karavAmAM AvatA hatA. jaina dharmamAM saMghanuM sarvoparI sthAna ApavAmAM AvI rahyuM che. saMgha jyAM sudhI sajAga, sazakta ane avibhakta rahyo tyAM sudhI temAM koI prakAranI skUlanA athavA zaithilyane pAMgaravAno avakAza rahyo nahi, 42 3696969696969696969696) jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraMtu vI. ni.nI sAtamI zatAbdInA prathama dazakamAM temaja tyAra bAda tenI AsapAsanA ja koI samayamAM caturvidha jaina mahAsaMgha be ja nahi, paraMtu tAMbara, digaMbara ane yApanIya - A traNa saMghomAM vibhakta thaI gayo. A vibhedanA kAraNathI azakta banelA jainasaMghanI navodita vibhinna IkAIomAM prAraMbhamAM pracchanna rUpeNa zanaiH zanaiH skUlanAomAM sUtrapAta thavA lAgyuM. pariNAma svarUpa sAdhu-sAdhvI vargamAM zithilAcAra drutagatithI vyApaka rUpa grahaNa karavA lAgyo. A prakAre vizuddha zramaNAcArathI khUlananI tarapha pravRtta thayela zramaNa-zramaNI vargoe paraspara gaThabaMdhana karI pota-potAnuM pRthak pRthaka saMgaThana banAvavAno prAraMbha karyo. zrAvaka-zrAvikA vargane adhikamAM adhika saMkhyAmAM pota-potAnI tarapha AkarSita karIne pota-potAnA pakSane prabaLa banAvavAnA prayAsa thavA mAMDyA. pota-potAnA abhinava AcAravicAra ane kArya-kalApo tathA vidhi-vidhAnone aucityanuM paridhAna paherAvavA mATe kaliyugamAM badalAtA jatA samayano sahAro levAvA lAgyo. lokone samajAvavAmAM AvyuM ke - "have evo samaya rahyo nathI ke pratidina, Aje ahIM to kAle tyAM, A prakAre vihAra karavo joIe.' dharmArAdhanAnA ekamAtra anivArya sAdhana zarIrane nIrasa bhikSAnathI asamayamAM ja azakta ane kuza karavo joIe nahi. ahIM-tahIM niraMtara bhaTakatA rahevA karatA eka sthAna para sthAyI nivAsa karIne moTAM-moTAM loka - kalyANakArI kArya karI zakAya che. anyatra nivAsanI apekSA caitya banAvaDAvIne temAM rahevAnuM dharma-sAdhanAnI sAthe-sAthe dharma-pracAranI dRSTithI. paNa ucita raheze. nitya-niyamita prabhu-pUjA, saMkIrtana, saiddhAMtika zikSaNa, upadeza Adine kAraNe te caitya AgaLa jatA dharmanA sudaDha gaDha ane zikSAnA kendra banI jaze. jinendra prabhune prAtaH - sAyaM bhoga lagADavA nimitte je bhogya-sAmagrI taiyAra karavAmAM Avaze, tenAthI caityamAM niyata-nivAsa karavAvALA sAdhuonuM sArI rIte bharaNa-poSaNa paNa thaI jaze ane te AdhAkarmI AhAranA doSathI paNa kAyama bacelA raheze. A prakAre caityonA nirmANa ane temAM bhojana Adino samuccita prabaMdha karavA mATe je zrAvaka-zrAvikA varga dhanarAzinuM dAna karaze te mahAna puNyanA bhAgI thaze. jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 2696969696969696969692 43]
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokoe pahelIvAra sAMbhaLyuM ke - "koI prakAranI tapazcaryA, parISahasahana, vrata-niyama, pratyAkhyAna athavA saMyama-sAdhanA vinA kevaLa paisA kharca karIne paNa svarga prApta karI zakAya che.' to teonA romaromamAM utsAhano umaMga taraMgita thaI UThyo, svarganuM sukha koNa nathI icchatuM? mukti kone priya nathI? A navodita paraMparAonA dharmaguruonAM mukhathI A prakAranAM AzvAsana maLatAM ja zrImaMta bhaktajanomAM svarga ane siddhiprAptinI eka prakAre harIphAI lAgI gaI. te sAdhuonAM AvAsasthaLo para cAre taraphathI zraddhALu zrAvakazrAvikA varga dhananI vRSTi karavA lAgyAM. (bhaTTAraka paraMparAnA rUpa ane emano kALa-nirNaya) potAnA prAdurbhAva-kALathI Aja sudhI bhaTTAraka paraMparAe samayesamaye mukhya rUpathI traNa vAra potAnAM rUpa badalyAM che. A ja kAraNa che ke tenA udbhava-kALanA saMbaMdhamAM Aja sudhI vidvAnomAM eka mata nathI. vastutaH vI. ni. saM. 609nI AsapAsa thayela saMgha bhedanA thoDA samaya pazcAtuM ja caityavAsI paraMparAnAM bIja UgI nIkaLyAM hatAM. evuM pratIta thAya che ke - "caityavAsI paraMparAnA prAraMbhika prAdurbhAvamAM ja zvetAMbara, digaMbara ane yApanIya - A traNe saMghonA ekala-dokala zramaNoe pota-potAnI paraMparAnA nyUnAdhika anurUpa ja zramaNa dharmanuM paripAlana karatA rahIne caityomAM nivAsa karavAno prAraMbha karI dIdho hato. (bhaTTAraka paraMparAnuM paheluM svarUpa) A paripATIne apanAvavAvALA A traNe saMghonA aneka zramaNoe prAraMbhamAM caityomAM nivAsa karavAno prAraMbha to karI dIdho hato, paraMtu teoe caityavAsIonI samAna niyata-nivAsano svIkAra karyo na hato. cAturmAsa-kALane choDIne zeSa ATha mAsanA kALamAM teo eka sthAnathI bIjA sthAne vicaraNa karatA hatA. A prakAre mRtaka athavA divaMgata mahApuruSonA pArthiva zarIranAM dAha-sthaLo para purAtanakALamAM banela sUpo-caityo athavA devAyatanomAM nivAsa karIne vicaraNa karavAvALA te zramaNone samuccaya rUpeNa "bhaTTAraka' nAmathI navAjIta karavAmAM AvavA lAgyA. teonI saMkhyA ati nAnI hovAthI, teonA 44 9909969696969696969na dharmano maulika itihAsa H (bhAga-3)
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgha nahi hovAthI temaja sugaThita saMghonA prati janasAdhAraNanI zraddhAbhakita hovAnA kAraNe prAraMbhika-kALamAM te bhaTTAraka janasaMparkamAM lAgI rahyA. te bhaTTArakoe bhUmidAna, dravyadAna levuM ane rUpiyA-paisA Adi parigraha rAkhavAno prAraMbha karI dIdho hato. zvetAMbara, digaMbara ane yApanIya - A traNe saMghonA zramaNomAMthI je je zramaNa pRthaka thayA, te bhaTTAraka banyA. teoe prAraMbhamAM potAno veza te ja saMghanA zramaNonI samAna rAkhyo, jemAMthI te pRthaka thayA hatA. digaMbara paraMparAnA bhaTTArakoe apavAda rUpamAM anagna rahevAno prAraMbha karI dIdho hato. bhaTTAraka paraMparAnA prAraMbhika-kALanuM A prathama svarUpa hatuM. lagabhaga vI. ni. saM. 640thI laIne vI. ni. saM. 880882 sudhI A paraMparAnuM sAmAnya rIte A ja svarUpa rahyuM. I.sa. 200 thI 220(vI. ni. saM. 727 thI 747)nA vaccenA samayamAM AcArya siMhanaMdIe daDiga ane mAdhava (rAma ane lakSmaNa) nAmanA be IkvAkuvaMzIya rAjakumArone aneka vidyAmAM pAraMgata karIne teonA mAdhyamathI dakSiNamAM jena-dharmAvalaMbI gaMga-rAjavaMzanI sthApanA karI. siMhanaMdInAM jIvana-kAryone joIne e anumAna karI zakAya che ke - "te yApanIya paraMparAnA bhaTTAraka hatA.' | (bhaTTAraka paraMparAnuM bIjuM svarUpa) vI. ni.nI navamI zatAbdInA aMtima caraNamAM bhaTTArakoe potAnA saMghone sugaThita karavAno prAraMbha karyo. lokasaMparka vadhAravAnA kAraNe teonAM saMgaThana sudaDha thavA lAgyAM. maMdiromAM niyata nivAsa karIne bhaTTArakoe vidyArthIone jaina-siddhAMtanuM zikSaNa ApavAno prAraMbha karyo. auSadhi, maMtra-taMtra AdinA prayogathI janamAnasa para potAno prabhAva jamAvavAno prAraMbha karyo. bhautika AkAMkSAonI pUrti-hetu janamAnasano jhukAva bhaTTArakonI tarapha thavA lAgyo. potAnAM pAMDitya ane camatkAra pUrNa kAryonA baLe katizaya bhaTTArakoe rAjAone paNa potAnI tarapha AkarSita karyA. teoe rAjasabhAomAM sanmAnarUpa pada sthAna prApta karyA. keTalAka bhaTTArakone rAjyAzraya prApta thayo. rAjAo dvArA sanmAnita thatA temaja rAjaguru banavAthI bhaTTArakonA sarvasAdhAraNa para jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 96969696969696969696969 45 |
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa prabhAva vadhavA lAgyo. jana-sahayoga prApta thavAthI bhaTTArakoe moTAM-moTAM jainamaMdiranAM nirmANa, ucca saiddhAMtika zikSAnAM zikSaNa kendronI sthApanA, saMcAlana vagere aneka mahattvapUrNa kArya potAnA hAthamAM lIdhAM. te zikSaNa kendrothI ucca zikSA prApta karela vidvAna snAtakoe dharma, samAja ane sAhityanA kSetramAM aneka ullekhanIya kArya karyA. A bhaTTAraka paraMparAnuM bIjuM svarUpa hatuM, jeno udaya vi. ni. saM. 784nI AsapAsa thayo. A paraMparAnA pUrvAcArya prAraMbhamAM prAya nirvastra, te pachI ardhanagna ane eka vastradhArI rahetA hatA. vikramanI teramI zatAbdIthI te savastra rahevA lAgyA. bhaTTAraka paraMparAnA A bIjA svarUpanA AcAryonA krama (paMcasUpAnvayI) AcArya vIrasena(vI. ni. saM. 1300)nA guru bhaTTAraka caMdrasenathI A paraMparAnA bAvanamAM bhaTTAraka vIrasena (vI. ni. saM. 24062465) sudhI kramabaddha upalabdha thAya che. | (bhaTTAraka paraMparAnuM trIjuM svarUpa) bhaTTAraka paraMparAnuM trIjuM svarUpa che - mukhya rUpathI savastra ja paMca mahAvratonI zramaNadIkSA ane maThAdhipatya. bhaTTAraka paraMparAnA A trIjA svarUpanI sthApanA I. sa. 1110 thI 1120 (vI. ni. saM. 1637 thI 1647)nI vaccenA koIka samaye zilAhAra-vaMzIya kolhApuranareza gaMDarAditya ane tenA moTA sAmaMta nibadevanI sahAyatAthI teonA guru mahAmaMDalezvara AcArya mAghanaMdIe kolhApuramAM karI. gaMDarAditya ane senApati niMbadevanA sahayogathI AcArya mAghanaMdIne 770 kulIna, kuzAgrabuddhi, baLavAna, svastha ane suMdara kizora ziSyonA rUpamAM maLyA. siddhAMto ane badhI vidyAonA zikSaNa ApatA pahelAM ja AcArya mAghanaMdIe potAnA samasta ziSyone bhAva-nigraMtha dIkSA ApI. te 770 ziSyomAMthI saMpUrNa Agama-niSNAta, prakAMDa vidvAna muni siMhanaMdIne AcArya mAghanaMdIe AcAryapada para (bhaTTAraka paraMparAnA prathama AcAryanA rUpamAM) niyukta karyA. mahArAjA gaMDarAdityae AcArya [ 46 969696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMhanaMdIno AcAryapada para abhiSeka karatI vakhate teone ati uttama zibikA, ratnajaDita pIMchu, cAmara ane chatra vagere rAjacihna pradAna karyA nagaramAM AcArya siMhanaMdInI zobhAyAtrA (saraghasa) kADhIne teonI mahAnatA pradarzita karavAmAM AvI. tyAra bAda siMhanaMdIne vidhivatuM, caturvidha dharmasaMghanA saMcAlananA sarvocca sattA-saMpanna sArvabhauma adhikAra pradAna karavAmAM Avyo. AcArya mAghanaMdIe yuvAnavayamAM potAnA 770 ziSyone siddhAMtonI sAthe vyAkaraNa, chaMdazAstra, jyotiSa Adi sarva prakAranI vidyAonuM ucca koTinuM prazikSaNa ApyuM ane teone jaina dharmanA pracAra ane bhaTTAraka paraMparAno vistAra karavA mATe bhAratanA vibhinna bhAgomAM mokalyA. A uddeza mATe dezabharamAM 25 bhaTTAraka pIThonI (AcAryapITho) sthApanA karavAmAM AvI. mAghanaMdI dvArA moTA pAye karelA e dezavyApI sAmUhika abhiyAnanA pariNAma svarUpe bhaTTAraka paraMparAnuM varcasva madhyayugamAM dezanI ati vizALa bhUmi para chavAI gayuM. purAtattvanAM pramANonA pariprekSyamAM ema kahI zakAya che ke - "aitihAsika mahattvanI A ghaTanA IsAnI agiyAramI zatAbdInA aMtima caraNathI bAramI zatAbdInA prathama caraNanI vacce koI samaye ghaTita thaI hatI. jaina dharmanA mULa svarUpa tathA zramaNAcAramAM vikRtio mATe uttaradAyI hovA chatAM paNa bhaTTAraka paraMparA dvArA karavAmAM Avela kAryonA vizleSaNa pachI ema kahevAmAM Ave ke - "e saMkrAMtikALamAM bhaTTAraka paraMparAe eka prakArathI jaina dharmane eka jIvaMta dharmanA rUpamAM banAvI rAkhavAmAM eka ghaNuM vakhANavAlAyaka kArya karyuM hatuM, to koI atizayokti nathI." | (bhaTTAraka paraMparA para cetyavAsI paraMparAno prabhAva) . vI. ni. saM. 1000nA uttaravartI-kALamAM pUrvajJAna jevA viziSTa jJAnathI saMpanna AcAryonA nA rahevAthI caityavAsIono prabhAva janasAdhAraNa para vAyuvege vadhavA lAgyo. caityavAsIo dvArA apanAvavAmAM Avela cittAkarSaka rIti-rivAjanA pariNAma svarUpa caityavAsI paraMparA lokapriya thatA-thatA jana-jananA mAnasa para chavAvA lAgI. zvetAMbara, digaMbara ane yApanIya - A traNe saMghonA bahusaMkhyaka anuyAyIono jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3) 96969696969696969696969 40.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ jhukAva caityavAsI paraMparAnI tarapha uttarottara vadhato rahyo. pariNAma svarUpa A traNe paraMparAnAM zrAvaka-zrAvikAonI saMkhyA ghaTavA lAgI. navA dIkSArthIo nA maLavAnA kAraNe sAdhu-sAdhvIonI saMkhyA paNa ghaTavA lAgI. AnAthI traNe paraMparAnA karNadhAra AcAryone pota-potAnI paraMparA vilupta thaI javAnI AzaMkA thaI. gahana ciMtana-manana ane vicAra-vinimaya pazcAt teoe pota-potAnI paraMparAnA astitvane banAvI rAkhavA mATe te samayanA lokapravAha ane te samayanI mAMgane dRSTi sAme rAkhI, caityavAsI paraMparAnAM aneka vidhi-vidhAnone keTalIka navInatAo sAthe apanAvI lIdhAM, ane potAnA veza ane zramaNAcAramAM paNa AmUla parivartana karI dIdhuM. A prakAre bhaTTAraka paraMparA upara caityavAsI paraMparAno paryApta prabhAva paDyo. bhaTTAraka paraMparA para cApanIya paraMparAno prabhAva prAcIna zilAlekhonA UMDA abhyAsathI bhaTTAraka paraMparA para yApanIya paraMparAnA prabhAvanAM aneka AzcaryakAraka tathya prakAzamAM Ave che. 1. sauthI paheluM AzcaryakArI tathya e che ke bhaTTAraMka paraMparAnI pramukhapITha athavA siMhAsanapITha paNa sarvaprathama yApanIya paraMparAnA AcArya nemicaMdra dvArA zravaNabelagolAmAM sthApita karavAmAM AvI. vizvavikhyAta bAhubali gomaTTezvaranI vizALa mUrtinI pratiSThA paNa yApanIya AcArya nemicaMdrae gaMga paraMparAnA mahApratApI rAjA rAcamalla cothAnA senApati ane mahAmaMtrI cAmuMDarAya dvArA karAvI. AnAthI e niSkarSa nIkaLe che ke bhaTTAraka paraMparA eka samaye yApanIya paraMparAnA AcAryonA saMcAlanamAM paNa rahI ane enA pariNAma svarUpa yApanIya paraMparAno prabhAva paNa bhaTTAraka paraMparA para rahyo. 2. caityavAsI paraMparAnA janmakALathI laIne yApanIya paraMparAnA utkarSa-kALa sudhI vibhinna jainasaMgho dvArA kevaLa tIrthaMkaronI mUrtionuM ja nirmANa karAvavAmAM AvatuM. tIrthaMkaronA atirikta anya mukta AtmAo athavA devo ane devIo mATe alaga maMdironuM nirmANa athavA teonI mUrtionI pratiSThApanAnI paraMparA 37 jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 48
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahI nahi. yApanIya paraMparAnA utkarSa-kALamAM jvAlAmAlinI, padmAvatI vagere devIonAM maMdironA nirmANano paNa prAraMbha thayo. A tathyathI A vAtanI puSTi thAya che ke - "zravaNabelagolAmAM bAhubalinI mUrtinI pratiSThApanAmAM yApanIya paraMparAno paNa prabhAva rahyo." 3. bhaTTArakapada para sAdhvIoH bhaTTAraka paraMparA para yApanIya saMghano na kevaLa prabhAva paDyo, paNa A saMghe sAdhvIone sAdhuonI samAna ja pUrNa adhikAro sAthe bhaTTArapada para niyukta karIne bhaTTAraka paraMparAne koIka samaye eka navo moDa paNa Apyo. bhaTTAraka paraMparA para yApanIyasaMghanA prabhAvanuM vadhu eka pramANa upalabdha thAya che, te e ke prAcInakALamAM tirucAraNabhumalemAM jainasaMghanuM vizvavidyAlaya hatuM. tenA para prakAza pADanAra kalugumalethI je moTI saMkhyAmAM zilAlekha maLyA che, temAM eka sAdhvI bhaTTArikAno ullekha che. te bhaTTArikAe te vizvavidyAlayamAM jaina siddhAMtonuM ucca koTinuM prazikSaNa ApIne vidvAna snAtakone dezanA vibhinna prAMtomAM dharmapracAra mATe mokalyA. : A badhAM tathyothI e sunizcita rUpathI siddha thaI jAya che ke bhaTTAraka paraMparA para caityavAsI paraMparAnI ane pramukha-rUpathI yApanIya paraMparAno prabhAva paDyo. upara jaNAvela vAto para vicAra karavAthI eka bIjuM mahattvapUrNa tathya je prakAzamAM Ave che, te e ke madhyayugamAM zvetAMbara, digaMbara ane yApanIya - A traNe saMghonI bhaTTAraka paraMparAo pRthaka pRthaka rUpathI astitvamAM rahI. emAMthI yApanIyasaMghanI bhaTTAraka paraMparA te saMghanA lupta thavAnI sAthe samApta thaI gaI. zvetAMbara saMghanI bhaTTAraka paraMpAra potAnA udbhava-kALathI alpa samaya pachI "zrI pUjya - paraMparA' ane kAlAntaramAM "pati paraMparA'nA rUpamAM parivartita thaI gaI; je vartamAnakALamAM paNa vidyamAna che. madhyayugamAM uttara bhAratamAM yati paraMparAnuM sarvAdhika varcasva ane prabaLatA rahI. A prakAre bhaTTAraka paraMparAnA nAmathI je paraMparA Aje vidyamAna che, te kevaLa digaMbara AAyanI bhaTTAraka paraMparA ja che. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 999969696969696969694 49 |
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'yAjJIya paraMparA devagiNi kSamAzramaNanA svargavAsa pachI bhagavAna mahAvIranA mULa dharmasaMghamAMthI pRthapha ekAInA rUpamAM udita thaIne saMpUrNa dharmasaMgha para thoDA samaya sudhI pUrNa varcasvanI sAthe chavAI javAvALI dakSiNApathanI paraMparAomAM yApanIya paraMparAnuM pramukha sthAna rahyuM che. Aje pApanIya paraMparA bhAratanA koI paNa bhAgamAM vidyamAna nathI, paraMtu te paraMparAnA vidvAna AcAryo temaja saMto dvArA lakhAyela keTalAka graMtha Aje paNa upalabdha che. yApanIyasaMghanA gaNa ane gacchanAM nAma A prakAre che : 1. punnAgavRkSa mULagaNa 8. koTi mahuvagaNa 2. balAtkAragaNa 9. meSa pASANa gaccha 3. kumidIgaNa 10. ti--iNIkagaccha 4. kapUragaNa athavA krANUragaNa 11. kanakotpala saMbhUtavRkSa mUlagaNa 5. mahuvagaNa 12. zrImUla mUlagaNa 6. baskiyUragaNa 13. sUrastha gaNa. 7. kAreyagaNa ane melApa anvaya prAcIna ane tenA uttaravartI kALanA abhilekhothI e pragaTa thAya che ke - yApanIyasaMgha IsAnI cothI sadIthI dasamI-agiyAramI sadI sudhI ghaNo ja rAjamAnya temaja lokapriya saMgha rahyo che, kadaMba, cAlukya, gaMga, rASTrakUTa, raTTa vagere rAjavaMzonA rAjAoe potapotAne zAsanakALamAM A saMghanA vibhinna gaNo, gacchonA AcAryo temaja sAdhuone grAmadAna, bhUmidAna vagerenA rUpamAM sahayoga ApIne jaina dharmane saMrakSaNa pradAna karyuM. lagabhaga cha-sAta zatAbdIo sudhI rAjamAnya rahevAnA kAraNe yApanIyasaMghanI gaNanA madhyayugamAM karNATakanA pramukha ane zaktizALI dharmasaMghanA rUpamAM karavAmAM AvatI rahI. yApanIyasaMghano udbhava kayAre thayo? AnA saMsthApaka prathama AcArya koNa hatA? kaI paristhitiomAM tenuM pRthaka vibhAganA rUpamAM gaThana karavAmAM AvyuM? kayA sthAnamAM AnuM gaThana karavAmAM AvyuM?A badhA praznonA samuccita javAba Thosa pramANonA abhAve ApavAmAM AvI zakAya tema nathI. [ 50 696969696969696969696969 jaina dharmano malika itihAsaH (bhAga-3)
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ A sthitimAM upalabdha abhilekhonA AdhAra para ema to kahI ja zakAya che ke, zvetAMbara-digaMbara vibheda utpanna thavAnA samaye arthAt vI. ni. saM. 600nI AsapAsa athavA enA eka-be dazaka pachInA samaye A saMghano pRthaka vibhAganA rUpamAM gaThana karavAmAM Avela hoya. prApta ullekho para UMDANapUrvaka vicAra karavAthI ema paNa kahI zakAya ke, bha. mahAvIranA dharmasaMghanA paraMparAgata purAtana varcasvane yathAvat banAvI rAkhavA mATe zvetAMbara ane digaMbara, A baMne saMgho vaccenI kaDInA rUpamAM yApanIyasaMghanuM gaThana karavAmAM Avela hoya. te samaye bauddha, zaiva, vaiSNava, Avaka vagere anya dharmasaMgho dvArA samaye-samaye aneka AkarSaka janaraMjanakArI dhArmika anuSThAna ane sAmUhikadharma parivartana karAvavAmAM AvatA hatA. te vAtAvaraNamAM jainone potAnA ja dharmamAM sthira rAkhavAnA uddezathI yApanIyasaMghe paNa nita-navAM AkarSaka dhArmika vidhividhAnonA AviSkAra karyA. jainetara saMghonAM maMdiro ane maThothI paNa adhika bhavya maMdiro, maTho, vasatio vagerenA nirmANa karAvaDAvyA. jyAre anya dharmAvalaMbIoe janamatane potAnI tarapha AkarSika karavA mATe maMtra-taMtra temaja deva-devIonI sAdhanAono Azraya lIdho, to yApanIyoe paNa aneka prakAranAM anuSThAno tathA siddhiono Azraya lIdho. yApanIya AcAryoe javAlAmAlinI devInAM svataMtra maMdiro banAvaDAvyAM. emanI upAsanAnA jAta-jAtanA japa-anuSThAnane jainapraNAlIno puTa ApIne bhautika siddhionI prAptinA icchuka janamatane jaina dharmanI tarapha AkarSita karyo. paristhitine anurUpa teoe zramaNa dharmanA siddhAMtomAM thoDuM-ghaNuM parivartana karavuM Avazyaka samajI, te paNa karyuM. jaina dharmanA paraMparAgata kaThora dhArmika niyamone saraLa banAvI dIdhA. te samaye dakSiNanA karNATaka prAMtamAM digaMbara paraMparAno paryApta prabhAva hato. teoe A siddhAMtano prabaLa pracAra karyo ke - "strINAM na taddabhave mokSa: 'strIo te bhavamAM mokSa prApta karI zakatI nathI. muktinI rAhamAM vastra sauthI moTuM bAdhaka che. vastrono pUrNa rIte parityAga karIne pUrNa aparigraha, eTale ke nagnatA svIkAra karyA vagara siddhi kyAreya paNa prApta karI zakAtI nathI. potAnI mAnyatA para adhikamAM adhika jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3) 96969696969696969696962 pa1 |
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ baLa ApatA digaMbara paraMparAnA katipaya AcAryoe ahIM sudhI kahevAnuM ane pracAra karavAno prAraMbha karI dIdho ke - strIone zramaNadharmanI dIkSA na ApavAmAM Ave. keTalAka uttaravartI AcAryo dvArA karavAmAM Avela keTalAka prakAranA pracArathI e svAbhAvika ja hatuM ke, nArIvarganA mAnasamAM nirAzA utpanna thaze. mahilAonI A prakAranI manodazAnA kAraNe - jaina dharmasaMghane kayA prakAranI kSati thaI zake che, A rahasyane yApanIyasaMghe oLakhyuM. AnI sAthe ja yApanIya AcAryoe A vAstavika tathyane paNa sArI rIte samajI lIdhuM ke strIone adhyAtmanA rastA para, dharmapatha para agresara thavA mATe jeTalI vadhAre protsAhita karavAmAM Ave teTalo ja adhika dharmasaMgha zaktizALI, sudaDha ane cirasthAyI banaze. teonI A daDha mAnyatA banI gaI hatI ke strIo dharmasaMghanI AdhArazilA tathA dharmanI jaDone majabUta karavA mATe ane dhArmika vicAronA pracAraprasAra karavAmAM puruSavarganI apekSAe adhika sahAyaka siddha thaI zake che. Ane sAcA svarUpamAM samajIne yApanIyasaMghanA AcAryoe zvetAMbara paraMparA dvArA mAnya siddhAMta "strINAM bhave mokSa'nA pracArano prAraMbha karyo. A siddhAMta para jora ApatA grAma-grAma ane nagaranagaramAM Ayojita dharmasabhAomAM potAnA upadezamAM kahetA hatA ke - "strI koI ajIva nathI; na te abhavya che ane na darzana-virodhinI che. strI mAnavayonithI bhinna koI anya yoninI nathI. vastutaH te mAnavajAtinuM ja abhinna aMga mAnava che. nArI upazAMta mohavALI na hoya evI vAta paNa nathI; te zuddha AcAravALI na hoya evI vAta paNa nathI. na strI azuddha bodhIvALI che ane na te anuprekSAvihIna che. nArI apUrvakaraNanI virodhinI paNa nathI ane na te navaguNasthAnethI rahita che. A prakAre strI mokSa prApta karavA mATe paNa ayogya - akSama nathI ane na te akalyANanI bhAjana paNa che. mukti mATenI paramAvazyaka A badhI yogyatAothI saMpanna hovA chatAM paNa strI uttama dharmanI sAdhikA tathA muktinI adhikAriNI kema na thaI zake ? thaI zake che ane sunizcita rUpathI strIo paNa puruSonI samAna ja te ja bhavamAM mokSa meLavI zake che.' para cha96969696969696969690 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ yApanIyasaMghanA A pracArano dakSiNamAM evo acitya-abhuta prabhAva paDyo ke thoDA ja samayamAM jaina dharmano te saMgha ghaNo ja lokapriya ane zaktizALI saMgaThana banI gayo. "strIo e ja bhavamAM mokSa nathI prApta karI zakatI' - digaMbara paraMparAnA AcAryo dvArA karavAmAM Avela A pracArathI mahilAvargamAM je eka prakAranI nirAzA ghara karI gayela hatI, te yApanIyasaMghanA "strIo e ja bhavamAM mokSa prApta karI zake che, A pracArathI pUrNarUpe saMtuSTa thaI gaI. nArIvargamAM eka AzAnA kiraNano abhyadaya thayo. te pUrA utsAhanI sAthe yApanIya AcAryo temaja zramaNa-zramaNIonAM mArgadarzanamAM dharmAcaraNa, dhArmika Ayojana, dharmanA utkarSa mATe Avazyaka caityanirmANa, vasatinirmANa, tIrthoddhAra, maMdironAM jIrNoddhAra vagere kAryomAM tana, mana, dhanathI sakriya sahayoga ApavA lAgI. yApanIyasaMghe potAnA dharmasaMghanA abhinna aMga sAdhvIsamUhanA saMcAlananA sarvocca adhikAra viduSI temaja mahatI prabhAvikA sAdhvIone pradAna karIne sAdhusaMghanA AcAryonA samAna ja darajjo sAdhvIsaMghanI AcAryAnA pada para adhiSThita karyA. vastutaH A eka khUba ja krAMtikArI ane abhUtapUrva pagaluM hatuM, je yApanIyasaMghe uThAvyuM hatuM. yApanIyasaMghanA karNadhAro dvArA levAmAM AvelA A samayocita nirNayanA phaLa svarUpa dakSiNanA nArIsamAjamAM navajIvanano saMcAra thaI gayo. AnAthI nArIsamAjamAM dhArmika kAryomAM sahabhAgI thavAnI tathA sarvaguNasaMpanna banavAnI adamya lahera taraMgita thaI UThI. samagra dakSiNa bhAratamAM sAdhuonA samAna sAdhvIsaMghanA paNa AvAsa, maTha, maMdira, caityAlaya, vasati, giri-guphA, tIrthasthaLa vagere banI gayAM. rAjarANIo, amAtyapatnIo, adhikArIonI ardhAginIo, zreSThI patnIo ane badhA vargonI mahilAoe vrata, niyama, dharmAcaraNa, tapazcaraNanI sAthe-sAthe bhUmidAna, dravyadAna, AhAradAna, bhavanadAna vagere lokakalyANa-kArI kAryomAM ghaNI udAratApUrvaka abhiruci laIne jaina dharmanI mahattvanI prabhAvanA karI. ATaluM ja nahi, ghaNI moTI saMkhyAmAM mahilAoe saMsArane duHkhano sAgara samajIne janma, jarA, mRtyunAM dAruNa duHkhothI sadAya mATe chuTakAro pAmavA mATe zramaNIdharmanI dIkSA paNa grahaNa karI. sAdhu-sAdhvIo, virakto ane gRhastha-kizorone saiddhAMtika jaina dharmano maulika ItihAsa : (bhAga-3) 99999999999. pa3 ]
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSaNa ApavA mATe aneka sthAno para vidyAlayo, mahAvidyAlayo ane zikSaNa saMsthAonI sthApanA mATe chUTe hAthe dAna ApavAmAM mahilAvarga agraNI rahyo. te samaye sAdhvIonA svataMtra saMghomAM sAdhvIonI saMkhyA keTalI moTI thatI hatI, A tathyano bodha ApaNane zilAlekhothI prApta thAya che. colavaMzanA rAjA-mahArAjA Aditya prathamanA zAsanakALamAM beDAla kSetrathI upalabdha, IsAnI navamI zatAbdInA aMtima caraNanA eka zilAlekhathI jANavA maLe che ke - "ekalA beDAla kSetramAM I.sa. 850nI AsapAsa 900thI paNa adhika zramaNIo vidyamAna hatI.' ' tamilanADunA svataMtra saMghonI (jemAM sAdhuvarga ane sAdhvIvarga baMne prakAranA varga saMmilita hatA) sarvAdhikAra saMpanna pramukhA arthAt AcAryA sAdhvIo hatI, jeone kuttiyAra, muratti athavA kurariMgalanA nAmathI saMbodhita karavAmAM AvatI hatI. dakSiNa bhAratanA zilAlekhonI lekhasaMkhyA 370mAM tirumale kurattino ullekha che, je enADi kuTTananamAM rahetI hatI. teonI eka ziSyAno paNa A abhilekhamAM ullekha che. digaMbara paraMparAnA AcAryo dvArA kahevAmAM Avela strINAM na taddabhave mokSanI mAnyatAnA pracAranA prazcAt samanvaya athavA sudhAravAdI nItino athavA udAranItinuM anusaraNa karatA rahIne yApanIyo dvArA zvetAMbara paraMparA mAnya AgamomAM pratipAdita je traNa pramukha mAnyatAono pracAra-prasAra karavAmAM Avyo te nIce mujaba cheH 1. para zAsane mokSa : arthAt jainetara matamAM rahevA chatAM paNa mokSa prApta karI zakAya che. 2. sagraMthAnAM mola : arthAt evo koI anivArya niyama nathI ke vastrarahita thavAthI je mokSa thaI zake che. vastra sahita sthavirakalpI sAdhuono paNa mokSa thaI zake che, ane gRhasthAzramamAM paNa sAdhaka potAnI utkRSTa sAdhanA dvArA mokSa prApta karI zake che. 3. strINAM taddabhave mokSa : arthAt strIo paNa puruSo samAna te ja bhavamAM mokSa prApta karI zake che. uttara bhAratanA nivAsIonI jema dakSiNa bhAratanA nivAsI paNa yApanIyasaMghanA A upadezothI ghaNA prabhAvita thayA. yApanIyasaMghanI [ 54 969696969699999na dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ strImAM taddabhave mokSa A ghoSaNAe to dakSiNanA nArIsamAjamAM dharmajAgaraNanI eka tIvra lahera utpanna karI dIdhI. tenuM tatkALa suMdara pariNAma e AvyuM ke yApanIyasaMgha dakSiNano zaktizALI ne lokapriya saMgha banI gayo. te IsAnI cothIthI agiyAramI zatAbdI sudhInI avadhimAM karNATaka pradezano eka pramukha ane prabhAvazALI dharmasaMgha rahyo. A (cApanIyasaMghano ugamakALa) - prathama vibhedanA samaye ja bhagavAna mahAvIrano mahAna zramaNasaMgha traNa bhAgomAM vaheMcAI gayo. vI. ni. saM. 606 athavA 609mAM ja zvetAMbarasaMgha, digaMbarasaMgha ane yApanIyasaMgha (gopyasaMgha athavA pulIyasaMgha) A traNa ekamo pota-potAnI mAnyatAone anurUpa jaina dharmano pracAra prAraMbha karI dIdho. A prakAre tatkALa ghaTanAcakranA pariprekSyamAM vicAra karavAthI A anumAna karavAmAM Ave che ke vI. ni. saM. 606 athavA 609mAM thayela saMghabhedanA samaye ja yApanIyasaMghano udaya thaI gayo hato. (cApanIya saMghanI mAnyatAo) yApanIya paraMparAnA thoDAka upalabdha graMthonA avalokanathI A paraMparAnI mAnyatAo saMbaMdhamAM je thoDAM-ghaNAM tathya prakAzamAM lAvI zakAyAM che, te A prakAre che : 1. yApanIya paraMparAnI adhikAMza mAnyatAo zvetAMbara paraMparAnI mAnyatAone haLatI-maLatI hatI. 2. yApanIyasaMgha te badhA AgamagraMtho(Avazyaka, chedasUtra, dazavaikAlika, niyukita vagere)ne te ja prakAre potAnA prAmANika dharmagraMtha mAnatA hatA, je prakAre zvetAMbara paraMparA prAraMbhathI laIne Aja sudhI mAnatI AvI rahI che. 3. yApanIya paraMparA paNa zvetAMbara paraMparAnI jema ja strImukti ane kevaLI bhuktinA siddhAMtanA pakSamAM hatI. 4. yApanIya paraMparA munio mATe dhamapakaraNanA rUpamAM vastra, pAtra, kAmaLA vagere rAkhavA temaja teonI pratilekhanA karavAnI pakSadhara hatI. jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 969696969696969696969. papa |
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. vikramanI pAMcamI zatAbdInA yApanIya AcArya zivArya dvArA racita graMtha "bhagavatI ArAdhanA'mAM ullekhAyela adhikAMza gAthAo, metArya muninA AkhyAna ane kalpa vyavahAra vagere sAmagrI e ja rUpamAM vidyamAna che, je rUpamAM zretAMbara paraMparAmAM mAnya che. 6. yApanIya ratnatrayanI pUjA karatA hatA, kalpasUtranI vAcanA karatA hatA ane jainetara dharmanA anuyAyIonuM sahastrAvasthAmAM paNa mokSa mAnatA hatA. 7. zvetAMbarAcArya guNaratnae yApanIya sAdhuonA veza ane teonA be-traNa kAryakalApo para prakAza pADatA "padarzana samuccaya'nI TIkAmAM lakhyuM che ke - "yApanIyasaMghanA muni nirvastra rahetA hatA. moranI pIMchI rAkhatA hatA, pANitalabhojI che, nagna mUrtionI pUjA kare che tathA vaMdana-namaskAra karavA para zrAvakone dharmalAbha kahe che. 8. vikramanI pAMcamI zatAbdI sudhI yApanIyasaMghamAM A paripATI athavA prathA pracalita hatI ke - "koI sAdhunA divaMgata thaI javA para tenA zabane sAdhu ja potAnI kAMdho para uThAvIne jaMgalamAM laI jaIne mUkI AvatA hatA.' A badhA ullekhothI e niSkarSa nIkaLe che ke - "pApanIya paraMparAnI mAnyatAo, AcAra-vicAra vagere zvetAMbara paraMparAnI mAnyatAo ane zvetAMbara paraMparAnA AcAra-vicArathI, digaMbara paraMparAnI apekSA adhika meLa khAtA hatA. (yApanIya paraMparA dvArA eka moTuM parivartana) yApanIya paraMparAnI upara varNavela mAnyatAo ane te paraMparAnAM zramaNa-zramaNI varganA AcAra-vicArathI evuM pratIta thAya che ke - yApanIya paraMparA keTalIka zatAbdIo sudhI viharUka arthAt apratihata vihArI ja rahI. cAturmAsakALane choDIne, varSanA zeSa ATha mahinAomAM te dezanA vibhinna pradezomAM vicaraNa karatA-karatA dharmanA pracAra-prasAra karatA rahetA. paNa IsAnI cothI zatAbdImAM saMbhava che ke caityavAsIonA vadhatA jatA prabhAvane joIne yApanIyasaMghanAM sAdhu-sAdhvIo, AcAryo ane anuyAyIoe paNa niyata-nivAsane apanAvavAno prAraMbha karI [ pa 5696969696969696990na dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIdho hoya. mULa AgamamAM pratipAdita A pratihata vihArane choDIne je niyata-nivAsa aMgIkAra karavAmAM Avyo che jene - dharmasaMghamAM zramaNAcAra ane dharmanA svarUpamAM eka ghaNAM moTAM parivartananuM kAraNa banyuM. niyata-nivAsane aMgIkAra karavAnA kAraNe yApanIya paraMparAne paNa potAnAM zramaNa-zramaNIonA AvAsa - hetu vasatio, maMdironAM nirmANa, dharma-pracArahetu vidvAnone taiyAra karavA mATe vidyAlayo vagerenAM nirmANa karAvavAM paDyAM. A badhA kAryakalApo mATe jyAre dhananI AvazyakatA thaI, to yApanIyoe paNa zraddhALu bhaktothI temaja rAjAothI dravyadAna, bhUmidAna ane grAmadAna vagere levAno prAraMbha karI dIdho. digaMbara AcArya zrutasAgarasUrie darzana prAbhRta'nI TIkAmAM yApanIyo mATe lakhyuM che ke - "ratnatrayaM pUjayatti AnAthI e pratIta thAya che ke, prAraMbhika kALamAM yApanIya paraMparAnA anuyAyIo ratnatrayanI pUjA karatA hatA, paraMtu mUrtipUjA nahi. eka sthAna para niyata nivAsano prAraMbha karyA pachI caityavAsIonI dekhA-dekhIthI saMbhavataH yApanIyomAM paNa mUrti-pUjAnuM pracalana thayuM hoya evuM anumAna karavAmAM Ave che. mUrti-pUjA saMbaMdhamAM eka nahi paraMtu aneka niSpakSa vidvAnonA abhimata che ke - prAcInakALamAM jaina-dharmAvalaMbIomAM mUrti-pUjAnuM pracalana na hatuM. yApanIyonA viSayamAM zrutasAgaranA "ratnatraya pUjyatti', A ullekhathI anumAna lagAvavAmAM Ave che ke, eka mAtra AdhyAtmika bhAvapUjAmAM atUTa AsthA rAkhavAvALA jainomAM samayanI mAMga(jarUrata) anusAra zarUAtamAM "ratnatraya'nI ane tyAra pachI caraNayugala ane aMtatogatvA mUrti-pUjA pracalita thaI hoya. bauddha vagere jainetara saMgha dvArA anya dharmasaMghonA anuyAyIo tathA upAsakone potAnI tarapha AkarSita karavA mATe, je-je AkarSaka upAyonuM avalaMbana levAmAM AvyuM, te upAyone niSphaLa banAvavA mATe jaina AcAryo e aNatikA-mahotsavo, sAmUhika tIrthayAtrAo vagereno samaye-samaye abhinava rUpe AviSkAra karyo. A rIte yApanIya paraMparAe jaina-dharmasaMghane kSaNa, durbaLa ane naSTa thavAthI bacAvyo. yApanIya paraMparAe ratnatrayanI pUjA, tIrthakaronAM caraNacihnonI pUjA ane mUrtipUjAne, kayA-kayA samaye kayA krame apanAvyA, A saMdarbhamAM nIce lakhelAM tathya vicAraNIya che : jena dharmano maulika itihAsa: (bhAga-3) 96969696969696969696969, 50
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAMga" Adi koI paNa AgamamAM sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikA varganA mATe samuccaya athavA vyaktigata rUpathI eka paNa evo ullekha upalabdha nathI thato, jemAM e kahevAmAM AvyuM hoya ke - vrata, niyama, tyAga, tapa, dhyAna, svAdhyAya vagere ArAdhanAonA samAna mUrti-pUjA, maMdiranirmANa vagere kAryo paNa sAdhako mATe parama Avazyaka kartavya che." bhagavatI sUtra'mAM gaNadhara indrabhUti gautama dvArA pUchavAmAM Avela 36000 prazno ane zramaNa bhagavAna mahAvIra dvArA apAyela uttaronuM vistRta varNana che. AdhyAtmika abhyatthAnathI saMbaMdha rAkhavAvALo eka paNa viSaya A praznottaramAM aspRzya rahela nathI. A rIte dareka prakAranI jijJAsAonA zamana ane saMdehanA nivAraNa karavAvALA te 36000 praznottaramAMthI ekamAM paNa jina-maMdiranirmANa, tenA astitva athavA jinamUrtinI pUjAno koI ullekha nathI. 3. "bhagavatI sUtra'nA bIjA zatakamAM tuMgiyA nagarInA zramaNopAsakonA susamRddha jIvana, teonI dharmanA prati pragADha AsthA, teonA dhArmika kAryakalApo vagerenuM vizad varNana karavAmAM Avela che. temAM paNa jinamaMdira ane mUrtipUjAno kyAMye ullekha nathI. 4. mULAgamomAM AnaMda, kAmadeva, zaMkha, puSkalI, udAyana vagere zrAvakonAM pauSadha, upavAsa, zrAvakanI ekAdaza pratimArUpa kaThora vratadhAraNa, supAtradAna, pauSadhazALA gamana vagere vibhinna dharmakRtyonAM vistRta vivaraNa che, paraMtu tyAM paNa evo ullekha nathI ke teo ekavAra paNa koI maMdiramAM gayA hoya athavA teo dvArA koI jinapratimAnI sthApanA athavA pUjA karavAmAM AvI hoya. mULa AgamomAM zrI kRSNa, zreNika athavA pradeza rAjA dvArA jinapratimA pUjA athavA jinamaMdiranA nirmANano kyAMye koI paNa ullekha nathI. 5. mULa AgamomAM Adarza zrAvakonAM gharonI bhautika vipula riddhisiddhinA ane teonAM nagaronAM varNana karavAmAM Avela che. paNa A varNanamAM jina-pratimA ane jinamaMdirano koI paNa jagyAe nAmollekha nathI. jo te samaye jaina dharmanI mULa paraMparAmAM mUrti - pUjAne koI sthAna hota, to te Adarza zrAvakonAM gharo athavA nagaramAM 58 963969696969696969jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyAMka to jina maMdira athavA jina pratimAnA astitvano ullekha hota. AnAthI e pramANita thAya che ke - "jaina dharmanI mULa paraMparAnA prAraMbhamAM mUrtipUjAne mATe kyAMye koI sthAna na hatuM." 6. A sarvasaMmata tathya che ke - "jainAgama bhagavAna mahAvIranI dezanAonA AdhAra para gaNadharo dvArA graMthita karavAmAM AvyA. mULa Agama jaina dharmanA siddhAMto tathA mAnyatAonA parama prAmANika mULa AdhAra mAnavAmAM Ave che. temAM jinamaMdira ane mUrtipUjAno jyAre koI paNa ullekha nathI, to teno artha e ja thAya che ke - tIrthakara bhagavAna mahAvIre potAnI koI paNa dezanAmAM maMdira - nirmANa, jinapratimAnI pratiSThApanA pUjA karavA saMbaMdhamAM eka paNa zabda potAnA mukhAraviMdathI kahyo nathI." jo saMsAranAM bhavya prANIo mATe jinapratimAnI pUjA karavI kalyANakArI hota, to tIrthakara jinapratimApUjAno paNa spaSTa zabdomAM te prakAre vistRta rUpathI upadeza ApatA, je prakAre teoe muktiprApti mATe paramAvazyaka anya kartavyano upadeza Apyo hato. 7. A tathya prakAzamAM Ave che ke - "pahelI AgamavAcanA (vI. ni. saM. 160nI AsapAsa)nA samayathI laIne cothI AgamavAcanA (vI. ni. sa. 980) sudhInA AgamAnusAra vizuddha zramaNacAra, zrAvakAcAra ane dharmanA mULa AdhyAtmika svarUpanuM pAlana karavAvALA jainasaMghamAM mUrtipUjA ane maMdirAdinA nirmANanuM pracalana thayuM na hatuM. A badhAM tathyothI anumAna karavAmAM Ave che ke - "mUrtipUjAnuM pracalane caityavAsI paraMparA ane yApanIya paraMparAe kALAntare prAraMbha karI." (cApanIyasaMghanA prAcIna kendra) 1. IsAnI bIjI zatAbdImAM yApanIyasaMgha dakSiNa bhAratamAM " tamilanADuthI kanyAkumArI sudhI sakriya rahyo. 2. IsAnI cothI-pAMcamI zatAbdImAM ane tenA pachI yApanIyasaMgha karNATaka prAMtanA uttaravartI bhAgamAM ja eka sarvAdhika lokapriya saMghanA rUpamAM sakriya rahyo. jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 96969696969696969696969 59 |
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. IsAnI pAMcamI temaja chaThThI zatAbdImAM palAsikA, je vartamAnamAM belagAva' jillAnuM "halasI-grAma' che, yApanIyasaMghanA pracAraprasAranuM kendra rahyuM. 4. IsAnI sAtamI zatAbdImAM "bIjApura jillAnuM "aihola grAma' kendra rahyuM. 5. IsAnI dazamI zatAbdImAM Tumakura jillAnA aneka sthAna kendra rahyAM. enA pachI yApanIyasaMgha dhAravADa, kolhApura ane belagAva A badhA jillAono pramukha ane lokapriya dharmasaMgha banI gayo. 6. IsAnI agiyAramI-bAramI zatAbdImAM yApanIyasaMghanuM pracArakSetra kevaLa uttarIya karNATakamAM ja sImita rahI gayuM. (cApanIyasaMghanA AzrayadAtA rAjavaMza) karNATakanA gaMga-rAjavaMza ane poyasala rAjavaMzanA rAjA prAraMbhathI laIne aMta sudhI jaina dharmAvalaMbI rahyA. emanA sivAya kadaMba-vaMza, rASTrakUTa-vaMza, raDha-vaMza, cAlukya-vaMza, zAntara-vaMza, kalacurI-vaMza vagere aneka rAjavaMzonA rAjAoe samaye-samaye, potAnA zAsanakALamAM jaina dharmane saMrakSaNa ApyuM ane A rAjavaMzoe jaina dharmanA pracAraprasAramAM mukta hAthe sahAyatA karI. | 60 66736666696363 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) |
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ | keTalAka mukhya sahayogI rAjavaMza caityavAsI, bhaTTAraka ane yApanIya vagere jainasaMghonA pracAra-prasAra ane saMvardhanamAM hosala (posala), kadaMba, gaMga ane rASTrakUTa-rAjavaMzonuM ullekhanIya yogadAna rahyuM. je samaye pUrvathI laIne pazcima ne himAlayathI paravartI "sudUra uttaravartI sImAothI laIne dakSiNa sAgarataTa ane dakSiNa sAgaravartI dvIpo sudhI prasRta jainasaMgha para cAre taraphathI ane mukhyataH dakSiNApathathI vinAzakArI ghora saMkaTanA vAdaLo gherAI gayAM hatAM, te samaye dravya paraMparAnA te AcAryoe vibhinna kSetromAM sattArUDha rAjavaMzono Azraya meLavIne, teonI sahAyatAthI jainasaMghanI rakSA karavAmAM je ullekhanIya kArya karyA, te sadA-sadAne mATe jenaitihAsanAM pRSTho para svarNa akSaromAM aMkita raheze. vI. ni. saM. 1000nA uttavartI kALamAM samaye-samaye sAtavAhana, cola, cera, pAMDya, kadaMba, gaMgA, cAlukya, rASTrakUTa, raTTa, zilAhAra, posala vagere rAjavaMzoe jaina dharmane Azraya-prazraya ApIne tenA abhyadaya temaja utkarSanAM kAryomAM ullekhanIya yogadAna ApyuM. suMdara pAMcanA zAsanakALamAM samasta dakSiNApathamAM ane vizeSa karIne tamilanADumAM, jaina-dharmAvalaMbIonI gaNanA prabaLa bahusaMkhyakanA rUpamAM karavAmAM AvatI hatI. maduremAM jJAnasaMbaMdhara sAthe pratispardhAmAM jainazramaNonA parAjita thaI javAthI suMdara pAMca jaina dharmano parityAga karI zaiva banI gayo ane spardhAnI zarata anusAra parAjita 5000 jainazramaNone phAMsInA mAMcaDA para laTakAvI dIdhA. - pAMca-rAjavaMza dvArA jaina dharmanA sthAna para zaivadharma svIkAryA bAda cola-rAjavaMze paNa zaivadharma aMgIkAra karIne jaina dharmAnuyAyIo para atyAcAra karavAno prAraMbha karI dIdho. tenA pachI basavA, ekAdaMta, ramaiyA ane rAmAnujAcArya dvArA dakSiNamAM kramazaH zaiva ane vaiSNava (rAmAnuja) saMpradAyanA pracAra ane zevo dvArA jaino para karela lUMTa-phATa, hatyA ane baLathI dharma-parivartananA phaLa svarUpa, je AMdhrapradeza zatAbdIothI jainonuM mukhya gaDha hatuM, tyAMthI jainonuM astitva maTI gayuM. tamilanADumAM paNa zatAbdIothI bahusaMkhyakanA rUpamAM mAnavAmAM AvatA jainadharmAvalaMbI ati alpa athavA nagaNya saMkhyAmAM ja avaziSTa rahI gayA. jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 96969696969696969696963 61 |
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ A prakAranA saMkrAMtikALamAM jene dharmanI rakSA karavAmAM je rAjavaMzoe mahattvapUrNa bhUmikA nibhAvI, temAMthI pramukha rAjavaMzonA ane teonA dvArA jaina dharmanA utkarSa mATe karela kAryono saMkSepamAM paricaya prastuta karavAmAM AvI rahyo che. (gaMga-rAjavaMza) (IsAnI bIjIthI agiyAramI zatAbdI) bhAratanA dakSiNa pradezamAM jaina dharmanA prati zraddhA, AsthA ane udAratApUrNa vyavahAra rAkhavAvALA madhya yuganA rAjavaMzomAM gaMga-vaMzanuM ghaNuM mahattvanuM moTuM sthAna rahyuM. gaMga-vaMzano zAsanakALa I.sa. 103 thI 1600nI AsapAsa sudhIno rahyo. tenA zAsanakALamAM A rAjavaMzanAM rAjAo, rANIo, kumAro, maMtrIo tathA senApatio vagerenA sahayogathI jaina dharma dakSiNa bhAratamAM pramukha ane lokapriya dharmanAM rUpamAM phUlyo-phAlyo. (amarakRti) - A rAjavaMzanA ekavIsamA rAjA rAyamalla dvitIya satyavAkya(I.sa. 974 thI 984)nA zAsanakALamAM teonA mahAmAtya cAmuMDarAye zravaNabelagolA (suvarNa vebagula) karNATakamAM viMdhyagiri nAmanI pahADI para, te pahADInA zikhara para upalabdha eka akhaMDa zilAkhaMDane kApIne, kotarIne temaja ghaDIne bhagavAna bAhubalinI pa6 phUTa UMcI mUrtinuM nirmANa I.sa. 980mAM karAvaDAvyuM. pagathI mAthA sudhI eka ja zilAkhaMDathI banAvela bAhubali(gompaTezvara)nI A atyaMta bhavya ane vizALa mUrti saMsAranuM eka Azcarya mAnavAmAM Ave che. cAmuMDarAye viMdhyagiri pahADInI pArthastha, caMdragiri nAmanI pahADI para bhagavAna neminAthanA eka bhavya maMdiranuM IsAnI dazamI zatAbdImAM nirmANa karAvaDAvyuM. gaMga-rAjavaMzanA prAraMbhathI laIne aMta sudhI moTA bhAge badhA rAjA jaina dharma prati pUrA niSThAvAna rahyA. A rAjavaMzanA zAsakoe aneka jainamaMdiro, jaina mUrtio ane jaina sAdhuonA nivAsa temaja sAdhanA mATe aneka guphAo vagerenuM nirmANa karAvyuM. ( 62 @633636336333669) jaina dharmano maulika itihAsa: (bhAga-3)
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaMga-vaMzanA pUrvapuruSa gaMga-rAjavaMzanA mULapuruSa baMdhuddhaya Diga temaja mAdhava hatA. gaMgavaMzanI sthApanA samaye teonA guru-AcArya siMhanaMdIe A rAjavaMzanA mULapuruSa daDiMga ane mAdhavane nIce lakhela sAta pratijJAo karAvaDAvIH 1. jaina dharmanI zikSAone potAnA jIvanamAM DhALavI. 2. strIonuM sanmAna karavuM, vaivAhika maryAdAonuM pAlana karavuM. 3. madya (dArU) ane mAMsanuM sevana karavuM nahi. 4. kuTila, krUra temaja duSTa loko sAthe saMbaMdha sthApita karavo nahi. 5. abhAvagrasta abhyarthIonI AvazyakatA pUrI karavI. 6. raNAMgaNamAM pITha dekhADIne raNAMgaNamAMthI palAyana nahi thavuM. 7. uparyukta pratijJAonuM niSThAthI pAlana karavuM. A niyamonuM peDhI dara peDhI pAlana karavAnI dazAmAM tamAro rAjavaMza ane tamAruM rAjya baMne akhaMDa (akSuNNa) raheze. A sAta zikSAone gaMga-vaMzanA rAjAoe gurumaMtra samAna gAMThe bAMdhIne aMtarmanathI grahaNa karI tene potAnA jIvanamAM utArI lIdhA. AcArya siMhanaMdInI zikhAmaNone zirodhArya karIne gaMga-rAjavaMzanA rAjAoe je prakAre zauryanuM utkRSTa pradarzana karyuM, te ja prakAre teonI AdhyAtmika zikSAonA paripAlanamAM sadA agraNI rahyA. mahArAjA nItimArga ane mArasiMha tRtIyae to saMthArA saMlekhanA grahaNa karIne paMca parameSThInuM smaraNa karatA karatA nazvara dehano tyAga karyo. A tathyothI vidita thAya che ke - phakta viSNugopane choDIne zeSa badhA ja rAjAoe AcArya siMhanaMdInI zikSAonuM samucita pAlana karyuM hatuM.' koI rAjA dvArA digvijaya mATe karavAmAM Avela sainika abhiyAnamAM jainamuni, vijaya abhiyAnamAM te rAjAnI sAthe-sAthe gayA hoya, A prakAranuM udAharaNa bha. mahAvIranI mULa zramaNa paraMparAnA itihAsamAM zodhavA chatAM maLatuM nathI. paraMtu zilAlekha saMkhyA 277mAM ullekha che ke - Diga ane mAdhave koMkaNa vijaya mATe je abhiyAna karyo hato, temAM AcArya siMhanaMdI sAthe gayA hatA.' jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 93
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ : ( kadaMba-rAjavaMza ) (vI. ni. saM. 867 thI 1834 sudhI) A rAjavaMzano saMsthApaka ane prathama rAjA mayUrazarmana (mayUravarmana), hato. teno zAsanakALa I.sa. 340 thI 370 rahyo. aMtima rAjA kAmadeva (tRtIya)no zAsanakALa I.sa. 1238 thI 1307 sudhI rahyo. kaMdaba-vaMzIonuM daLabaLa magadhathI dakSiNanI tarapha vadhatuM jayAre kaliMgamAM AvyuM, to tyAM temaNe kaMdaba rAjyanI sthApanA karI. kaliMgamAM potAnA svataMtra rAjyanI sthApanA karI kadaMboe aneka nagaro, grAmo, vasatio vagerenuM nirmANa karIne tyAM nivAsa karyo. gaMjama jillAnI pAralAnI meDI tAlukAmAM kadaMbasiMgI'nAmanI pahADI che, je kadaMbonA zAsanakALathI jainonI pavitra pahADInA rUpamAM vikhyAta che. tyAM pAse muni siMgI (muni zRMgI) nAmanuM sthAna che, tyAM jaina munionI vasatI hatI. tenI AsapAsa jainamUni tapazcaryA karatA hatA. A rAjavaMza dakSiNano prAcIna jaina rAjavaMza rahyo che. A vaMzanA moTAbhAganA rAjAoe pota-potAnA zAsanakALamAM jaina dharmanI prati yathAyogya sanmAna pragaTa karatA rahI tene saMrakSaNa pradAna karyuM. A rAjavaMzanA moTAbhAganA rAjA jaina dharmamAM pragADha AsthAvAna ane jinendra bhagavAnanA parama upAsaka hatA. A kRSNavarmAno putra yuvarAja devavarmA jaina - dharmAvalaMbI hato. je samaya yuvarAja devavarmA triparvata pradezano zAsaka hato, te samaye tenA dvArA siddhakedAra gAmamAM ahata prabhunA caityAlayanA jIrNoddhAra, pUjA, mahimA vagere hetu yApanIyasaMghone kRSibhUmi pradAna karavAmAM AvI. kadaMba vaMzanA kevaLa rAjA ja nahi, paraMtu A rAjavaMzanA anya sadasya ane sAmaMta paNa jaina dharmanA anuyAyI ane parama upAsaka hatA. . kadaMbavaMzI mahArAja kAku, tenA putra zAMtivamAM, tenA uttaradhikArI rAjA mRgezavarmA ane mRgezavarmAno putra mahArAjA ravivarmA dvArA karavAmAM Avela grAmadAnonA ullekhamAM, aMtima dAnanA saMbaMdhamAM lakhavAmAM AvyuM che ke - "A gAmathI je Avaka thAya te dhanarAzi prativarSa kArtika mAsanA aMtamAM jinendra bhagavAnanA mahimAM mATe aSTAdvika [ 64 3626362369696969696963na dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahotsava ujavavAnA kAryamAM ane cAturmAsakALamAM yApanIyasaMghanA tapasvI sAdhuone AhAra pradAna karavAnA kAryamAM vAparavAmAM Ave.' kadaMbavaMzI rAjAonI jinamaMdiro, maTho vagere mATe pragADha ruci hatI. teonA jIrNoddhAra mATe teo dvArA karavAmAM Avela sahayoganA vivaraNa prAcIna abhilekhomAM upalabdha thAya che. maMdiro, maThomAM jhADu kADhavA mATe temaja tene haMmezAM sApha-sughaDa rAkhavA mATe mRgezavarmA dvArA ApavAmAM Avela dAnathI kadaMbavaMzI rAjAonI jaina dharma pratyenI pragADha AsthAno paricaya prApta thAya che. A rIte kadaMbavaMzI rAjAoe potAnAM 967 varSonA sudIrgha zAsanakALamAM jaina dharmane ullekhanIya Azraya tathA rAjyAzraya ApIne jaina dharmanA pracAra-prasAramAM mahattvapUrNa yogadAna ApyuM.. (rASTrakUTa-rAjavaMza) (vI. ni. saM. 952 thI 1499 sudhI) rASTrakUTa rAjavaMza(raTTavaMza)nAM rAjAo, rANIo, rAjakumAro, rAjamAtAo, senAnAyako, maMtrIo ane prajAjanoe jaina dharmanI sarvatonmukhI unnati mATe mahattvapUrNa yogadAna ApyuM. gaMgavaMzI rAjA avinIta (I.sa. 425-478)nA samayamAM dikSiNanA keTalAka pradezo para rASTrakUTavaMzIya rAjA akAlavarSa rAjya karI rahyo hato. tenA eka maMtrIe vaNadegukhe nAmanuM eka gAma, caMdanti bhaTTArakane dAnamAM ApI dIdhuM. rASTrakUTavaMzI rAjA goviMda tRtIyae vi. saM. 813mAM potAnA gaMgavaMzIya sAmaMta cAkirAjanI vinaMtI para jAlamaMgala nAmanuM gAma naMdIsaMghanA pUtrAgavRkSamULagaNanA thApanIya AcArya arkakIrtine dAnamAM ApyuM. arkakIrtie temanA sAmaMta vibhavAdityane zaninI pIDAthI mukta karyo hato. tenA zAsanakALamAM tenA moTAbhAI kaMbanuM gaMga pradeza para rAjya hatuM. I.sa. 807mAM je samaye kaMbanI talavana nagaramAM zibira hatI, te samaye teNe potAnA putra zaMkaragaNanI prArthanA para jaina AcArya vardhamAnane eka gAma pradAna karyuM. rASTrakUTavaMzano agiyAramo rAjA amoghavarSa jaina dharmano prabaLa saMrakSaka ane parama jainabhakta hato. amoghavarSa potAnA guru jinasena jina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 369696969696969696969694 5 ]
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryane praNAma karI potAnI jAtane dhanya mAnato hato. rAjA amoghavarSa parama jinabhakta hovAnI sAthe eka samartha kavi ane udbhaTa vidvAna paNa hato. teNe "ratnamAlikA' ane "kavirAja mArthAlaMkAra' nAmanA be graMthonI racanA karI. ratnamAlikAmAM amoghavarSae svayaMnA virakta thavAno ane rAjasiMhAsananA tyAgano ullekha karyo che. amoghavarSanA zAsanakALamAM dakSiNa bhAratanA suvizALa kSetramAM jaina dharmanI ullekhanIya unnati thaI. - rASTrakUTa vaMzanA ogaNIsamA rAjA kRSNa kannarano zAsanakALa I.sa. 945 thI 956 sudhI rahyo. A rAjAnA samayamAM somadeva, puSpadaMta, IndranaMdI vagere aneka moTA-moTA jainAcArya thayA. teonA zAsanakALamAM kalacurI rAjA vallAla jaina dharmano tyAga karIne zaiva banI gayo ane jainasaMgha para atyAcAra karavA lAgyo. rAjA kRSNa potAnA sALA mArasiMha(gaMgavaMzanA covIsamA rAjA)ne saMbhavataH tenA yuvarAjakALamAM moTI senA ApI ane tenAthI vallAla para AkramaNa karAvaDAvyuM. gaMga yuvarAja mArasiMhe vallAlane parAjita karI, ThIka evI rIte jainasaMghanI rakSA karI, je prakAre bhikhurAya khAravele puSyamitra zRMga para AkramaNa karIne jainonI rakSA karI hatI. rASTrakUTavaMzanA vIsamA rAjA karka (dvitIya amoghavaSa) I.sa. 97ramAM dhArAnA paramAra rAjA harSa siyAla dvArA parAsta thaI gayo. teno parAjaya ane rASTrakUTa rAjyanI rAjadhAnI mAnyakheTanA patananI sAthe ja jaina dharmanA prabaLa poSaka rASTrakUTavaMzanA zakitazALI sAmrAjyano sUrya asta prAyaH thaI gayo. rASTrakUTavaMzanA sudIrgha zAsanakALamAM dakSiNamAM jaina dharma ullekhanIya rUpathI phUlyophAlyo. A rAjyanA samApta thatAM ja, na kevaLa tenI pragatimAM avarodha Avyo, paraMtu uttarottara teno hrAsa thavAno AraMbha thaI gayo. (viziSTa vyAkhyAgraMthono svarNima racanAkALa) rASTrakUTavaMzI rAjAonA zAsanakALamAM jaina dharmanI sAthe-sAthe jaina sAhityanI paNa abhUtapUrva unnati thaI. akalaMkanI "aSTavatI' vidyAnaMdInI "aSTasahastrImANikyanaMdInuM parIkSAmukha sUtra' te ja rIte [ 9696969696969696969696] na dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhAcaMdrano vizad TIkA graMtha prameya kamala mArtaNDa', mallavAdInuM "nayacakra', vIrasenanuM "SakhaMDAgama" upara "dhavalA" nAmano mahAna graMtha, virasena ane jayasenanA kaSAyapAhuDa para "jaya dhavalA' nAmano mahAna TIkA graMtha, jinasenanuM "Adi purANa" temaja "pArthAnyudaya' kAvya, guNabhadranuM uttara purANa" ane "AtmAnuzAsana', mahArAjA amoghavarSanuM "kavirAjamArga" ane "praznottara mAlikA' apabhraMzanA mahAkavi puSpadaMtanuM mahApurANa" ane yazodhara kAvya', somadevanuM yazastilaka campa, vAdIbhasiMha udayadevanuM kSetra cUDAmaNi' ane gadya ciMtAmaNi', IndranaMdInuM lokapriya javAlA mAlinI stotra' vagere jaina sAhitya mahodadhinA graMtharatna A rASTrakUTavaMzanA rAjyakALanI divya dena che. rASTrakUTa vaMzanA rAjAonA zAsanakALamAM pampa, ratna, Aga, cAmuMDarAya vagere kannaDa bhASAnA jaina kavioe kannaDa bhASAmAM abhinava ucca koTinA sAhityanuM nirmANa karyuM. AnAthI kannaDano mahimA paNa vadhyo. jaina sAhityanA nirmANanI dRSTithI rASTrakUTavaMzI rAjAonA zAsanakALamAM sAhitya sRjanano suvarNayuga kahevAmAM Ave to koI atizayokti nahi thAya. " (hola rAjavaMza) ' ' (vI. ni. saM. 1531 thI 1647 sudhI) I.sa. 97ramAM cAlukyarAja taila dvArA rASTrakUTavaMzanA visamAM rAjA karkarAja (dvitIya amoghavaSa)nA parAsta thavAthI ane rASTrakUTa rAjAonI rAjadhAnI mAnyakheTa(malakheDa)nA patananA pazcAt jainasaMgha thoDA samaya sudhI rAjyAzrayathI vaMcita rahyo. te samaye zevo ane vaiSNava dharmAvalaMbIoe rAjyAzraya prApta karIne jainasaMghanA pracAra-prasAramAM aneka prakAranA avarodha UbhA karyA, pariNAma svarUpa dakSiNano prAcIna ane sabaLa jainasaMgha dhIme-dhIme kSINa thavA lAgyo. jaina dharmanA A prakAranA hUsonmukhI pravAhane punaH pahelAMnI jema vikAsazIla kevI rIte banAvI zakAya? A eka jvalaMta samasyA jainasaMghanI samakSa upasthita thaI. tatkAlIna kaTutApUrNa dhArmika pratidrudritA ane asahiSNutAnA yugamAM jaina dharmane rAjyAzrayanI AvazyakatA vartAvA lAgI. jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 9969696969696969696969 60 ]
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjyAzrayathI vaMcita jaina dharmane rakSaNa pradAna karavAvALo koI viralo AgaLa Ave ane eka sudaDha prabaLa rAjazakitanA rUpamAM udita thaI jaina dharmane rAjyAzraya pradAna kare, evI prabaLa abhilASAne aMtaramanathI saMjovI sudatta nAmanA eka jainAcArya vikaTa vanapradezamAM aMgaDi nAmanA sthAna para sAdhanA karatA hatA. te samaye kizoravayano eka yAdavavaMzI rAjakumAra e sthAna para Avyo. teNe bhaktipUrvaka AcArya sudattane vaMdana karyA ane temanI sAme besI gayo. AcAryanA pUchavA para teNe potAnuM nAma "sala" batAvyuM. sudattAcAryae manamAM ne manamAM vicAra karyo ke - "A kSatriya kizoramAM potAnI AzAone anurUpa badhAM zubha lakSaNo vidyamAna che, A prakAre vicAra karIne teo pharIthI padmAvatI devInI sAdhanAmAM lIna thaI gayA, ane kSatriya rAjakizora teonA mukhAraviMdanI tarapha apalaka joto teonI samakSa besI rahyo. thoDI ja kSaNomAM bhayaMkara siMhanI garjanAnI sAthe te sthaLa guMjI UThyuM. dhyAna samAptinI sAthe ja jevI AcAryae AMkho kholI, to joyuM ke eka vikarALa kesarI siMha teo baMnenI tarapha jhaDapathI AvI rahyo che. potAnA sthAna para nirbhaya aDaga beThelA kSatriya kizorane saMbodhita karIne sudattAcArye te pradezanI bhASAmAM kahyuM ke - poysala" arthAt sala, AtmarakSA karo." AcAryanI AjJAnuM pAlana karatA, rAjakizora sale, sudattAcAryanI tarapha chalAMga mAratA siMhane eka ja vAramAM mArI nAkhyo. yaduvIra salanA zaurya ane sAhasane joIne AcArya sudattane vizvAsa thaI gayo ke - "A parAkramI puruSa navIna rAjyanI sthApanA karavAmAM ane rAjyanA svAmI thavAnI pazcAt jainasaMghane samucita saMrakSaNa ApavAmAM sarvathA sakSama che." AcArya sudatte te ja samayathI te yAdava kizorane pola'nA nAmathI saMbodhita karavAno prAraMbha karI dIdho. A kAraNathI yAdavarAjavaMza posala ane kALAntare hosalanA nAmathI vikhyAta thayo. AcArya sudatta ane jainasaMghanI sahAyatAthI posale cAlukyonA patananA samaye teonA rAjyanA dakSiNa bhAga para adhikAra karIne I.sa. 1004nI AsapAsa posala (hosala) rAjyanI sthApanA karI. [ 8 26263696969696969696907 jana dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ hoysala rAjyanuM baLa meLavIne jainasaMghanuM manobaLa vadhyuM ane te pharI bamaNA utsAhathI ane gatithI abhivRddhi karavA lAgyo. hosala-rAjavaMza ane jainasaMgha baMnee ekabIjAnI abhivRddhine potAnI abhivRddhi samajIne paraspara ekabIjAnI unnati mATe rAjyanA prAraMbhathI laIne aMta sudhI pUrNa rIte prayatnazIla rahyA. hosala rAjavaMzanA rAjAoe jaina dharmanA pracAra-prasAra ane temanA varcasvanI abhivRddhi mATe tathA jainasaMgha para koI prakAranuM saMkaTa nA upasthita thAya ane thAya to saMkaTathI jaina dharmanI rakSA mATe aneka ullekhanIya kArya karyA. hotsala rAjA sala ane tenA vaMzanA rAjAonI nAmAvalI ane zAsana kALa-avadhi krama pramANe A prakAre che : 1. sala(pAyusala). : posala rAjyanA saMsthApaka athavA prathama rAjA salano rAjyakALa I.sa. 1004 thI 1022 sudhI rahyo. 2. vinayAditya prathama ? enA saMbaMdhamAM vizeSa jANakArI upalabdha nathI. 3. nRpakAma H Ano rAjyakALa I.sa. 1022 thI 1047 sudhIno mAnyo che. 4. vinayAditya (dvitIya) H tenuM rAjya I.sa. 1047 thI 1063 sudhI rahyuM. 2. erakaMga A rAjAnuM zAsana I.sa. 1063 thI 1100 sudhI rahyuM. 6. valAla prathama: Ano rAjyakALa I.sa. 1100 thI 1110 sudhI rahyo. A 7. viSNuvardhana viSNuvardhana I.sa. 1110mAM hosala rAjyanI rAjagAdI para beTho hatA. teNe, tenI paTarANI zAMtaladevI, tenA ATha senApatio ane tamAma varganA prajAjanoe jaina dharmanA sarvatobhukhImAM ane jaina dharmanA varcasva ane sarvocca pratiSThAnA pada para pratiSThApita karavA mATe apUrva yogadAna ApyuM. jaiina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 96969696969696969696969 69 ]
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavaya maLe jayAre devardhigaNi kSamAzramaNanA svargastha thayAnA uttaravartI kALamAM jaina dharmanI adhyAtmaparaka mULa paraMparAnA sthAna para dravya paraMparAonuM prAyaH sarvatra varcasva sthApita thaI gayuM hatuM. lopravAha bhAvArcanAne bhUlIne dravyArcanAne ja dharmanuM svarUpa samajavA lAgyo hato. dravya paraMparAnA varcasva kALamAM mULa bhAva paraMparAmAM je zithilAcAranuM prAbalya uttarottara vadhatuM gayuM, tenAthI mumukSu sAdhuone khUba ja ciMtA thaI. mULa paraMparAne punaH pratiSThita karavA mATe aneka AtmArthI AcAryo, zramaNo vageree aneka vAra prayAsa karyA, paNa emanA pariNAma AzAnu phaLa nA nIkaLyA. te chatAM te mahApuruSo nirAza na thayA, emanA prayatna niraMtara cAlatA rahyA. emanA prayAsa AMzika rUpamAM ja saphaLa thayA. emanI alpa saphaLatA athavA asaphaLatAnuM mULa kAraNa e hatuM ke dravya paraMparAonA samarthakoe rAjA ane prajA baMnene prabhAvita karI potAnI taraphe karI lIdhA hatA. dravya paraMparAo vaDe pracalita karelI mAnyatAo lokomAM dharmanA nAme rUDha thaI gaI hatI. asaphaLatAnuM bIjuM kAraNa e hatuM ke, e zakitazALI dravya paraMparAonA anuyAyI rAjAo, sAmaMto, koTyAdhIzo (karoDapatio), vepArIo vagerenA dvArA janasAdhAraNane je suvidhAo, e samaye prApta thatI hatI, tevI suvidhAo ApavAmAM navA kriyoddhAraka asamartha hatA. jaina dharmanA mULa svarUpamAM AsthA rAkhavAvALA zramaNavarga dravya paraMparAo vaDe AvI gayelI vikRtiothI bhAre ciMtAmAM rahyA. dharmanA mULa svarUpamAM uttarottara vadhatI jatI vikRtio ane zramaNavargamAM kramazaH vadhatA gayelA zithilAcAra, A badhuM te AcAryo ane sAdhu-sAdhvIonAM hRdayamAM zalya(kAMTA)nI jema khaTakatA rahyA. "mahAnizItha'nA paryAlocanathI evuM pratIta thAya che ke - vibhinna ekamomAM vibhakta dharmasaMghamAM uttarottara vadhatA jatA mAnyatAbhedo para jo koI prakArano aMkuza lagAvIne jainasaMghane ekatAnA sUtramAM Abaddha karavAmAM nahi Ave to AnA dUragAmI pariNAma khUba bhayAnaka siddha thaze A AzaMkAthI ciMtita thaI vibhinna paraMparAonA nAyakoe bhAva paraMparA ane aneka saMpradAyo ne upasaMpradAyomAM vibhakta dravya paraMparAonI 70 0:23969696969696969Ne jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacce samanvaya sthApita karavAno prayatna karyo. "mahAnizItha'mAM upalabdha ullekhothI e nizcita rUpathI kahI zakAya ke - vi. saM. 7pa7 thI 827nI madhyamAM thayela AcArya haribhadrae "mahAnizItha'nuM zodhana, parivardhana, punarAlekhana vagere karI punaruddhAra karyo. e samaye upalabdha 'mahAnizItha'nI ekamAtra prata(nakala)nA ghaNA aMza damaka (UdhaI) dvArA khavAI gayA hatA. kyAMka paMktio, kyAMka akSara, kyAMka pRSTha to kyAMka pUreparAM traNa-traNa pAnAM sudhI naSTa thaI gayAM hatAM. "mahAnizItha'nI e jIrNapratinA uddhAranI pAchaLa AcArya haribhadrano ane emanI sAthe madhura saMbaMdha rAkhavAvALA vibhinna paraMparAonA amuka AcAryono mULa uddezya jaina dharmasaMghamAM uttarottara vadhatI jatI mAnyatAbhedane yathAsaMbhava khatama karavA athavA ochA karavA ane paraspara samanvaya sthApita karavAno hato. potAnA A uddezyanI pUrti mATe haribhadrasUri ane tatkAlIna vibhinna saMghonA AcAryoe "mahAnizItha'nA mULapAThamAM aneka navIna pRSTha joDIne teno uddhAra karyo. potAnA A prayAsamAM AcArya haribhadra ane samakAlIna anya jainAcAryoe evI dhArmika kriyAone paNa jaina-dharmAvalaMbIonI dhArmika dainaMdinImAM joDavAno prayAsa karyo, jeno mULa AgamAM dvArA niSedha karavAmAM Avyo hato. temanA dvArA AvuM karavA pAchaLa, evuM anumAna karI zakAya ke - dravya paraMparAo vaDe pracalita dravyArcanAnA, je-je vidhi-vidhAna, dhArmika rIti-rivAjanA rUpamAM jainadharmAvalaMbIonA jIvanamAM rUDha thaI gayA hatA ane jemane haTAvavA saMbhava na hatAM, e keTalAMka rIti-rivAjo ane dainika kartavyone emaNe dharmanA abhinna aMganA rUpamAM mAnya karI lIdhAM. dravyArcanA ane bhAvArcanAnI samasyAmAM samAdhAna karAvavA mATe haribhadrasUri vagere ATha AcAryoe samanvayakAriNI dravyArcanAnI prathama mAnyatAne ekamatathI svIkArI lIdhI. saMbhavataH ATheya AcAryoe sarvasaMmatithI svIkAra karavAmAM AvelI bIjI mAnyatA hatI, "caityavaMdananI mAnyatA" je caityavAsI paraMparAnA zarUAta ane abhyadayakALathI ja dravya paraMparAonA mAdhyamathI jainasaMghamAM rUDha thaI gaI hatI. caityavaMdananI jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 96969696969696969696969 01 |
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAthe-sAthe maMtra-jApa ane vidyA-siddhine paNa jaina dharmAvalaMbIonAM dainika dhArmika kartavyomAM samAviSTa karavAmAM AvyAM. - A prakAre aneka ekamomAM vibhakta thayelA jainasaMghane ekatAnA sUtramAM Abaddha karavAnA mahAna uddezathI AcArya haribhadrasUrie mahAnizItha'nA uddhAranA mAdhyamathI samanvaya nItinuM anusaraNa karatAM jainasaMghamAM ghara karI gayelI caityavaMdana, maMtra-jApa, vidyA-siddhi, vAsakSepa vagere paripATIone jainonAM dainika dhArmika kartavyomAM saMmilita karI lIdhAM. AcArya haribhadrasUrie samanvayakAriNI nItinA avalaMbanathI bhagavAna mahAvIranA dharmasaMghane ekatAnA sUtramAM saMgaThita karavAno eka aitihAsika prayAsa karyo. paraMtu emanA A prayAsomAM dUragAmI duSpariNAmo paNa UbhAM thayAM. sarvajJa, sarvadarzI bhagavAna mahAvIra vaDe upadiSTa dharma ane vizuddha zramaNAcAramAM niSThA rAkhavAvALA zramaNoe AcArya haribhadra ane emanA samakAlIna AcAryo vaDe jainasaMghanI samakSa prastuta karelI A samanvayavAdI nItinI sAthe koI prakAre sahamata thayA nahi. AcArya haribhadranA e samanvayavAdI prayAsanuM duSpariNAma e AvyuM ke caityavAsI vagere dravya paraMparAo vaDe sthApita kAryakalApo, vidhi-vidhAnone suvihita paraMparAe to apanAvI lIdhAM, paraMtu dravya paraMparAo e samanvayanI dRSTithI "mahAnizItha'mAM svIkRta bhAva paraMparA dvArA vihita zramaNAcArane na apanAvyo. (jena zramaNa-zramaNInA veza ane AcAra-vicAra) bhagavAna mahAvIranA dharmasaMghamAM je prakAre mAnyatAonI dRSTithI anekarUpatA dekhAI Ave che, evI ja rIte anekarUpatA temanAM sAdhusAdhvIonA vezAdimAM (paridhAnamAM) paNa dekhAya Ave che. zvetAMbara paraMparAmAM mUrtipUjaka, sthAnakavAsI, terApaMthI vagere tathA digaMbara paraMparAmAM terahapaMtha, bhaTTAraka, mayUrapiccha, gRdhrapiccha, niSkicchaka vageremAM vezanI dRSTithI na to madhyakALamAM ekarUpatA hatI ane na to Aje che. A badhI paraMparAo dAvo kare che ke - "je vezane emaNe | 02 [96969696969696969696963 jaina dharmano molika itihAsa H (bhAga-3)
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnya karI rAkhyA che, e ja vAstavika jaina zramaNa-zramaNIno veza che." hA, eka-be paraMparA evI che, jemanI e mAnyatA che ke - "zramaNaveza tathA emanAM vastra, pAtra vagerenI saMkhyAmAM vI. ni.nI chaThThI zatAbdInA aMtima caraNathI sAtamI zatAbdInA prathama dazakanI vacce, koI samaye AvazyakatA anusAra thoDuM parivartana karavAmAM AvyuM hatuM." AvI sthitimAM vAstavika veza kevo hovo joIe ? AnA nirNaya mATe ApaNe jaina Agamone tapAsavA paDaze. "jainAgama AcArAMga" ane "bhagavatI sUtra'mAM AnA para paryApta prakAza nAkhavAmAM Avyo che. A uparAMta praznavyAkaraNa' vagere AgamomAM paNa yatra-tatra Ano ullekha upalabdha che. AgAmika ullekhothI e spaSTa thaI jAya che ke - "bhagavAna mahAvIranA samayathI zramaNa-zramaNIonA vezamAM mukhavastrikA, vastra, pAtra Adi dharmopakaraNonuM pramukha sthAna hatuM.' vajaRSabhanArAca saMhanana ane samacatustra saMsthAnanA dhaNI, tathA e ja bhavamAM mokSagAmI mahAmuni skandakanI duSkara, atighora tapazcaryAnuM varNana karatAM vastra-pAtrano ullekha paNa "bhagavatI-sUtra'mAM Ave che. AnAthI pragaTa thAya che ke - "bhagavAna mahAvIranI vidyamAnatAmAM emanA zramaNa saMghanA mahAna tapasvI zramaNa zreSTha skaMdaka aNagAra jevA tadbhava mokSagAmI mahAmuni paNa vastra dhAraNa karatAM hatAM.' 'vizeSAvazyaka bhASyamAM paNa A viSaya para prakAza pADavAmAM Avyo che. te anusAra jinakalpI, paDimAdhArI athavA abhigrahadhArI zramaNo mATe paNa, ochAmAM ochuM rajoharaNa ane mukhavastrIkA rAkhavI Avazyaka che. A ullekhothI spaSTa thAya che ke - "bhagavAna mahAvIranA samayamAM zramaNa-zramaNIonA veza kevA prakArano hato.' - madhyakALamAM jema-jema, navA-navA saMgha ane paMtha vagere banatA gayA, tema-tema temanI bhinnatAnI oLakhANa mATe athavA koI anya kAraNosara, thoDAM-ghaNAM vezAdimAM parivartana thatAM gayAM. to paNa ema niHsaMkocapaNe kahI zakAya che ke thoDA aMzo sudhI bha. mahAvIranA dharmasaMghanI maulikatAthI joDAyelA rahevAno badhAe prayatna karyo. jena dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 3666736666666 . 03 |
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna mahAvIranA dharmasaMghanA eka varganI evI mAnyatA hatI ke - savasrane koI hAlatamAM mokSanI prApti thaI zakatI nathI. mATe srIo nirvastra nahi rahI zakavAnA kAraNe mokSa prApta karI zake nahi.' AnAthI viparIta bIjo varga ema mAnyatA rajU kare che ke - 'savastrI ane strIo paNa mukti prApta karI zake che.' pahelo varga kahevA lAgyo ke - dvAdazAMgIno lopa-jema thaI gayo che, mATe dvAdazAMgImAMthI eka paNa Agama Aje astitvamAM rahyA nathI.' AnAthI viparIta bIjo varga potAnI vAta kaheto rahyo ke - dvAdazAMgImAMthI agiyAra (11) aMga Aje paNa vidyamAna che.' kALa-prabhAvathI bhalene emano yatkiMcit hrAsa thayo hoya. A varga AgamottaravartIkALa arthAt vI. ni. saM. 1000nA pazcAt AcAryo vaDe nirmita karavAmAM Avela bhASyo, niryuktio, cUrNio, avacUrNio, prakIrNako vagerene yathAvat samagra rUpathI mAnya nathI karatA. siddhAMtothI saMbaMdhita vivAdAspada viSayomAM aMtima nirNAyaka tathA prAmANika aMgazAstronA ullekhone ja mAne che. tyAM ja zvetAMbara paraMparAno eka varga Agamone ane bhASyo, cUrNio, niryuktio, TIkAo, vRttio vage2e tamAmane samAna rUpathI mAnya karavAnI vAta kare che. eka varga nagnamUrtionI pUjA-pratiSThAmAM vizvAsa kare che, to bIjo savastra athavA alaMkArika mUrtionI pUjA-pratiSThAmAM, trIjo varga mUrtipUjAno mULathI ja virodha kare che. A rIte bhagavAna mahAvIranA dharmasaMghamAM vI. ni.nI sAtamI zatAbdI pazcAt Aja sudhI jeTalA saMgha, gaNa, gaccha, saMpradAya, AmnAo (mAnyatAo) vagere utpanna thaI, emanI jo koI gaNanA ane vivecanA karavAnuM icche to varSo lAgI jAya. pAchuM A badhAnA vezamAM paNa aneka prakAranA vibheda che. jyAM sudhI digaMbara paraMparAnA gaNo, gaccho vagereno savAla che, to emAM rahenArA sAdhu sUtarano eka tAMtaNo paNa potAnA zarIra para dhAraNa nathI karatA. to cha jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 74
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjI tarapha e ja varganA bhaTTAraka gabdikA, siMhAsana, chatra, cAmara, bhavana, bhUmi, dAsa-dAsI, dhana-saMpatti vagere dareka prakAranA parigraha rAkhe che. diMgaMbara muni kevaLa pAdavihArI hoya che, to bhaTTAraka relave, basa, vAyuyAna, kAra vagere vAhanono upayoga kare che. zvetAMbara sAdhu-sAdhvIono jyAM sudhI prazna che, to mUrtipUjAmAM vizvAsa karavAvALo varga mukhavastrikA moM (mukha) para nahi rAkhatA, hAthamAM rAkhe che. mAnyatAnI dRSTithI zvetAMbarasaMghanI saMpradAyoe mukhavastrikAne upakaraNanA rUpamAM mAnyatA ApelI che. A ja vargano eka upavarga, kevaLa vastranA AMcaLa (kheDA)thI ja mukhavastrikAnuM kAma le che. e upavarganAM zramaNa-zramaNIo dvArA hAthamAM daMDa dhAraNa karavAmAM Ave che. AnAthI viparIta sthAnakavAsI sAdhu-sAdhvI mukha para mukhavastrikA rAkhe che. rajoharaNa, pAtra ane pustakAdi sivAya hAthamAM daMDa nathI rAkhatA. A ja paraMparAnA eka varganAM sAdhu-sAdhvI sthAnakavAsI zramaNa-zramaNIonI bhAMti mukhavastrikA Adi rAkhe che paraMtu A baMne vargo dvArA rAkhavAmAM AvatI mukhavastrikAnA AkAra prakAramAM thoDuM aMtara rahe che. jyAM sudhI AgamonA vilupta thaI javAnI vAta che, bhAratanAM anya darzano-vaiSNava, zaiva, vedAMta vagere dharmonA AdhArabhUta (apauruSeya) kahevAtA veda, bhASya, upaniSada, zrutio, bhAgavatu, mahAbhArata, gItA vagere dharmagraMthomAMthI eka paNa graMtha vilupta nathI thayA. te vilupta thavAnI vAta paNa koI nathI karatA. tIrthakara mahAvIranA samakAlIna mahAtmA buddhe piTakonuM praNayana karyuM, tenA vilupta thavAnI vAta bauddha darzanavALA paNa nathI karatA. to pachI mAtra jaina dharmanA digaMbarasaMghanA anuyAyI ja evI vAta kema kare che? temanA ja dharmazAstra agiyAra aMga, upAMga, cheda, sUtra vagere Agama graMtha kevI rIte vilupta thaI gayA ? dukALa, AkramaNa vagere viluptatAnAM kAraNa batAvavAmAM Ave che. AvI sthitimAM zuM kevaLa ekalA jaina dharmano molika itihAsaH (bhAga-3) 96969696969696969696969 05 |
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainonA Agama graMtha ja prabhAvita thayAM, jainettaronA nA thayAM ? A tathyonA prakAzamAM saMpUrNa AgamazAstronA vilupta thaI javAnI vAta, koI paNa vijJanA gaLe UtaravI saMbhava nathI. A prakAre eka vargamAM parva, utsava, mahotsava vagere avasaro para AcAryo, upAdhyAyo athavA jyeSTha munio dvArA zramaNa-zramaNI varga para vAsakSepanI paraMparA lokapriya che. Avazyaka cUrNikAre to zramaNa bhagavAna mahAvIranAM karakamaLo dvArA gautamAdika gaNadharo para vAsakSepa karyA gayAno ullekha karyo che, paraMtu mULa Agama pAThomAM Ano koI ullekha prApta thato nathI. A ja jaina dharmasaMghamAM pracalita badhA ja saMpradAya ane saMgha potapotAnI mAnyatAone bhagavAna mahAvIra dvArA prarUpita dharmanuM rUpa mAnavAmAM Ave che. AvI sthitimAM bhagavAna mahAvIra dvArA prarUpita zramaNAcAra ane zrAvaka-zrAvikAonA AcAra-vicAranA mULa ane sAcA svarUpa zuM hoI zake che, eno nirNaya AcArAMga Adi Agamono AdhAra laIne karavo joIe. AgamomAM bhagavAna mahAvIra vaDe prarUpita dharmanA vAstavika svarUpa ane AcAra-vicAranI kasoTI para je svarUpa ane AcAra-vicAra kharA Utare, te ja vAstavika tathA vizuddha AcAra-vicAra hovA joIe. | 06 E33693969696969699 jena dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ vI. ni. saM. 1000 thI uttarava kALanI AcArya paraMparA A eka tathya che ke tIrtha pravartanakALamAM bhagavAna mahAvIre je rUpamAM jaina dharmano upadeza Apyo, temAM kAlAntaramAM kALa-prabhAvathI aneka parivartana AvyAM. lagabhaga 600 varSothI paNa vadhAre samaya sudhI je dharmasaMghe potAnI ekarUpatAne banAvI rAkhI, kAlAntaramAM te aneka saMgho ane vibhinna ekamomAM vibhakta kema thaI gayo ? A praznanuM samAdhAna zodhatA samaye jo koI vyakti ema samaje ke phakta zithilAcAra, padalipsA, yazaprApti athavA anya mahattvAkAMkSAonI pUrtihetu te zramaNavaro tathA AcAryoe pota-potAnAM saMgho, saMpradAyo ane paraMparAonuM pRtha-pRthak ekamomAM gaThana karyuM haze, to ekAntataH evuM samajavuM paNa sAcuM nathI. e madhyakAlIna aitihAsika, sAmAjika ane dhArmika asahiSNutAbharyA yuganA ghaTanAcakranA saMdarbhamAM taTastha dRSTithI vicAra karavAthI vidita thaze ke prAraMbhamAM A prakAranAM saMgaThanonA pRthak ekamanA rUpamAM gaThana karavAnI pAchaLa mULa kAraNa adhikAMzataH te tatkAlIna viSama paristhitio ja rahI che. dharmasaMgha para AvelAM saMkaTanAM vAdaLa kaI rIte dUra thAya, ene mATe vicArelA athavA karavAmAM AvelA upAyone laIne saMghamAM utpanna matabheda ja A prakAranA vighaTananAM pramukha kAraNa rahyAM che. bIjA dharmonAM AkarSaka Ayojano, temanA dvArA nirmApita maMdiro, e maMdiromAM pratidina pUrA ADaMbaranI sAthe karavAmAM AvatI AratIo, hRdayahArI bhajanakIrtana, cittAkarSaka utsavo, mahotsavo vagerenI tarapha AkarSAIne moTI saMkhyAmAM jaina-dharmAvalaMbI paNa kheMcAI jaI rahyA hatA. A joI jainasaMghanA dharmanAyakone AzaMkA thaI ke - 'bIjA dharmasaMghonI bAju doDI jatA jainonA A pravAhane koI samucita upAyathI rokavAmAM nahi Ave, to jaina dharmanuM astitva ja saMkaTamAM paDI cUke che.' tyAre jainasaMghanA te zramaNa ane AcArya paNa jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 7763 ZZZZZ4 77
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnA dharmasaMghanI rakSA ane pracAra-prasAranI umadA bhAvanAthI emanAM ja taura-tarIkA (rIta-bhAta), kriyA-kalApo, anuSThAno vagerene apanAvavA mATe vivaza thayA, jene anya dharmAvalaMbIoe apanAvI rAkhyA hatA. jainasaMghanA je loko A prakAranI abhinava prakriyAne apanAvavAnA pakSadhara hatA, temano eka pRthaka saMgha banI gayo, ane je koI paNa kiMmate dharmanA svarUpamAM skUlanAtmaka parivartana lAvavAnA pakSamAMnA thayA, te potAnA mULasaMghamAM banI rahyA. A prakAre jainasaMgha aneka saMpradAyomAM vibhakta thato rahyo. lokapravAhane dRSTimAM rAkhatA je loko potAnA dharma ane dharmasaMghane jIvita rAkhavA mATe dharmanA svarUpamAM samayAnukULa parivartananI pakSamAM hatA, emanI saMkhyA uttarottara vadhatI gaI, AnA viparIta je sanAtana svarUpane yathAvat banAvI rAkhavA mATenA pakSadhara hatA, . evA suvihitonI saMkhyA lagAtAra ghaTatI gaI. parivartananI A prakriyA samaya, deza, kALanI sAthe-sAthe tIvratAthI cAlatI rahI; pariNAma svarUpa aneka navA saMgho, saMpradAyo tathA gacchono udaya thayo ane te pota-potAnA samayamAM bhautika ArAdhanAnI unnatinA zikhara sudhI pahoMcyA. paNa kAlacakrathI te laDakhaDAyA ane eka samaya evo paNa Avyo, jyAre teo jainajagatanA kSitijamAMthI tirohita (lupta) thatA gayA ane emanAM sthAna bIjA letAM gayAM. caityavAsI, thApanIya vagere saMghonAM nAma AvA ja saMghomAM gaNAvI zakAya che. A prakAranAM sudIrgha saMkrAMtikAlIna saMkaTothI bharelA aMdhakArapUrNa kALathI bha. mahAvIrano A dharmasaMgha gujaryo, to paNa vizuddha mULa zramaNa paraMparA pUrNataH vicchinna na thaI. dharmanuM vizuddha mULa svarUpa svalpa (alpa) mAtrAmAM paNa TakI rahyo. prAcIna jaina vADmayamAM AnAM aneka Thosa pramANa upalabdha thayAM che. A vimarza pachI devardhigaNi kSamAzramaNanA uttaravartI kALanI mULa zramaNa paraMparAnA AcAryone pramukhasthAne rAkhatA, emanA kramabaddha AcAryakALanI pazcAt emanI sAthe ja yugapradhAnAcAryanA kALanuM vivaraNa paNa ahIM prastuta karavAmAM AvI rahyuM che. 98 9696969696969696969696) jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnya zrutadharakALa (1) tIrthaMkara bhagavAna mahAvIranA zAsananA satyAvIsamA paTTadhara devardhigaNi kSamAzramaNanA svargArohaNakALa(vI. ni. saM. 1009)thI laI vI. ni. saM. 2168 sudhInA devarSi kSamAzramaNanA uttaravartI kALanI kula 1159 varSonI AcArya paTTAvalI ahIMyAM prastuta karavAmAM AvI rahI che. Ano AdhAra sthAnakavAsI paraMparA vaDe mAnya jaitAraNathI prApta prati che. AcAryanuM nAma AcAryakALa (vIra nirvANa saMvata) AcArya-krama 28mA vIrabhadra 29mA zaMkarasena 30mA jasobhadra svAmI 31mA vIrasena 32mA vIrajasa 33mA jayasena 34mA hariSeNa 35mA jayasena 36mA 37mA 38mA 39mA 40mA 41mA 42mA 43mA 44mA 45mA jagamAla svAmI devaRSi bhImaRSi kizanaRSi rAjaRSi devasena svAmI zaMkarasena lakSmIvallabha rAmaRSi svAmI padmanAbha svAmI harizarma svAmI 46mA jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 1009-1064 1064-1094 1094-1116 1116-1132 1132-1149 1149-1167 1167-1197 1197-1223 1223-1229 1229-1234 1234-1263 1263-1284 1284-1299 1299-1324 1324-1354 1354-1371 1371-1402 1402-1434 1434-1461 3(c)(c){ * 09
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ (sAmAnya kRtadharakALa (2)) * (yugapradhAnAcArya paTTAvalI anusAra) (aThyAvIsamA yugapradhAnAcArya sudhIno paricaya dvitIya bhAgamAM ApI devAmAM Avela che.) kramasaMkhyA yugapradhAnAcArya | yugapradhAnAcAryakALa (vI. ni. saM.) T 29mA | hArila 1000-1055 30mAM jinabhadragaNi kSamAzramaNa 101pa-1115 31mA svAti (hArila-gotrIya zrI | 1115-1197 svAtithI bhinna) 32mAM puSyamitra 1197-1250 33mA saMbhUti 1250-1300 34mA mADhara saMbhUti 1300-1360 3pamA dharmaRSi 1360-1400 36mA | jyeSThAMga gaNi 1400-1471 37mA | phalyumitra 1471-1pa20 38mA | dharmaghoSa 1520-1pa97 39mA | vinayamitra 1pa97-1683 40mA | zIlamitra 1683-176 2 41mA revatImitra 1762-1840 42mA sumimitra 1840-1918 43mAM harimitra (1918-1963 44mA | vizAkhagaNi 1963-2000 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 96969696969696969696962 81 |
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ (sAmAnya kRtadharakALa (2)) * (yugapradhAnAcArya paTTAvalI anusAra) (aThyAvIsamA yugapradhAnAcArya sudhIno paricaya dvitIya bhAgamAM ApI devAmAM Avela che.) krama saMkhyA vagapradhAnA yugapradhAnAcAryakALa (vI. ni. saM) GO upamA 36mAM 29mA | hArila 1000-1055 | jinabhadragaNi kSamAzramaNa 10papa-1115 svAti (hArila-gotrIya zrI | 1115-1197 svAtithI bhinna) 32mAM puSyamitra 1197-1250 33mA saMbhUti 1250-1300 34mA | mADhara saMbhUti 1300-1360 dharmaRSi 1360-1400 yeSThAMga gaNi 1400-1471 37mAM phalyumitra 1471-1520 38mA dharmaghoSa 1520-1597 39mA | vinayamitra 1pa97-1683 40mAM zIlamitra 1683-1762 41mAM revatImitra 1762-1840 42mA sumimitra 1840-1918 43mA | harimitra 1918-1963 44mA | vizAkhagaNi 1963-2000 jina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 96969696969696969696969. 81 |
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ vI. ' AyArya jIvana paricaya (AcArya hArila, bhadrabAhu mallavAdI, samaMtabhadra vagere) (AcArya vIrabhadra) janma vI. ni. saM. 959 TippaNI temane bha. mahAvIranA dIkSA vI.ni. saM. 986 covIsamA paTTadhara aMtima pUrvadhara AcAryapada vI.ni. saM. 1008 AcAryazrI devardhi kSamAzramaNanA svargArohaNa vi. ni. saM. 1064 uttarAdhikArI aAvIsamAM gRhavAsaparyAya 27 varSa paTTadharanA rUpamAM AcAryapade sAmAnya sAdhuparyAya 23 varSa ArUDha karavAmAM AvyA. temanA AcAryaparyAya - papa varSa jIvana-paricayanA rUpamAM khAsa pUrNa sAdhuparyAya 78 varSa ullekhanIya ghaTanAonuM vivaraNa pUrNa Ayu 105 varSa upalabdha nathI. (yugapradhAnAcArya hArilasUri) apara nAma (1) haribhadrasUri (prathama) (2) hariguptasUri * eka mAnyatA evI paNa che. janma : vI. ni. saM. 943 ' vi. ni. saM. 953 dIkSA : vI. ni. saM. 960 vI. ni. saM. 970 sAmAnya sAdhuparyAya : vI.ni.. 960- vi. ni. saM. 970 1001 1001 yugapradhAnAcAryakALa vI. ni. saM. 1001- vI. ni. saM. 1001 1055 1055 svargavAsa : vI. ni. saM. 1055 sarvAyuM : 112 varSa, 5 mAsa ane 5 divasa 82 9696969696969696969696Ne jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)]
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvApara yugapradhAnAcAryanA janma, dIkSA vagerenA kALa para vicAra karavAthI pahelI mAnyatA ja ucita lAge che. hArilasUri aThyAvIsamA paTTadhara AcArya vIrasenanA samakAlIna hatA. devardhigaNi kSamAzramaNanI pazcAt teo advitIya pratibhAsaMpanna yugapuruSa thayA. je samaye ApaNA rAjanaitika parAbhavanA rUpamAM videzI AkrAntAonAM (AkramaNakhoronA) vinAzakArI pagalAM bhAratavarSa para niraMtara vadhatAM cAlyAM jatAM hatAM, te samaye videzIonAM AkramaNo ane amAnuSika atyAcArothI bhAratanA aneka bhUbhAgonI prajA saMtrasta hatI, tathA rAjanaitika dRSTithI ApaNe vizRMkhalita (vibhAjita) hatA. AvA saMkrAMtikALamAM hArilasUrie eka sAcA yugapuruSane anurUpa avicala vairya, aDaga sAhasa tathA anokhI sUjhabUjhanI sAthe AtatAyIo (atyAcArIo)no ahiMsAtmaka DhaMgathI pratikAra karyo. AcArya hArile AtatAyIone mAnavatAnA pATha bhaNAvI, pIDita thaI rahelI prajAnA prANa mATe eka sudaDha prAcIra(masIhA)nuM kAma karyuM. emanA prabhAvazALI upadezo tathA alaukika pratibhAthI prabhAvita thaI hUNarAja toramANe emane potAnA guru banAvyA. ane sadAne mATe temano upAsaka banI gayo. toramANa jevA bhayAnaka atyAcArIne mAnavatAnA pATha bhaNAvavAne kAraNe yugapradhAnAcArya hArilanI kIrti dUra-dUra sudhI prasarI. A aitihAsika tathyano ullekha hArilasUrinI ziSya paraMparAnI chaThThI peDhImAM thayela AcArya dAkSiNyacihna - udyotanasUrie potAnI kRti (racanA) "kuvalayamAlA'nI prazastimAM karI che. AnAthI e niSkarSa nIkaLe che ke - "yugapradhAnAcArya hArile potAnA yugapradhAnAcArya-kALamAM hUNa AtatAyI toramANanA atyAcArothI saMtrasta dezavAsIone abhaya pradAna karAvyuM. jaina vADmayamAM yugapradhAnAcArya hArilanAM traNa nAma upalabdha thAya che : (1) hArila, (2) harigupta ane (3) haribhadra. (yAkinI mahatarA sUnaH AcArya haribhadrasUrithI bhinna) yugapradhAnAcArya hArilanA nAma para (saMbhavataH emanA svargastha thavAnI pazcAtu) hArilagacchanI sthApanA karavAmAM AvI. e samaye koI navIna gaccha athavA gaNanI sthApanA adhikAMzataH AvA mahAna zramaNanA nAma para ja karavAmAM AvatI hatI, jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 96969696969696969696969. 83
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ je lokavizruta, pratibhAsaMpanna ane zrutasAgaranA pAragAmI vidvAna hoya. AcArya hArilanA nAma para navIna gacchanI sthApanAthI e phalita thAya che ke, AcArya hArila potAnA samayanA utkRSTa zrutadhara, mahAna prabhAvaka ane samartha yugapradhAnAcArya hatA. niryuktikAra AcArya bhadrabAhu jainajagatanA divya jyotirdhara nakSatra AcArya bhadrabAhu (dvitIya) vI. ni. saM. 1000 thI 1045nI madhyAvadhimAM thayA. teo potAnA samayanA viziSTa vidvAna, nimittajJa, niyuktikAra tathA graMthakAra hatA. vartamAnamAM upalabdha niryukti sAhityanA nirmAtAomAM emanuM sthAna agraNI mAnavAmAM Ave che. temaNe Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, AcArAMga, sUtrakRtAMga, kalpasUtra, dazAzrutaskaMdha, vyavahAra, sUryaprajJapti ane RSibhASita - A dasa sUtro para dasa niyuktionI racanA karI. sUtronA gUDhArthane spaSTa karavAvALI dasa niryuktionI racanA karI bhadrabAhue jinazAsananI mahattvanI sevA karI. vigata katiSaya zatAbdIothI nAma - sAmyatAnA kAraNe aneka vidvAna vI. ni. saM. 170mAM svargastha thayelA aMtima zrutakevaLI bhadrabAhune ja upara likhita dasa niyuktionA racanAkAra mAnatA rahyA che, paraMtu zodhabuddhi vidvAnoe na kevaLa eka-be, paraMtu aneka sabaLa pramANothI e siddha karI dIdhuM che ke - 'niryuktionA racanAkAra zrutakevaLI bhadrabAhu nahi, paraMtu emanA svargastha thavAnA lagabhaga poNA navaso (875) varSa pachI thayelA nimittajJa bhadrabAhu (dvitIya) hatA.' nimittajJa tathA niryuktikAra AcArya bhadrabAhunuM jIvanacaritra, nimnalikhita rUpamAM maLe che. vI. ni.nI AThamI zatAbdInA aMtima dazakAnI vAta che. mahArASTranA pratiSThAnapura nAmanA nagaramAM bhadrabAhu ane varAhamihira nAmanA be brAhmaNa yuvAna (kizora) rahetA hatA. te baMne sahodara (sagAbhAI) hatA. eka bAju teo khUba kuzAgrabuddhi ane vidvAna hatA, to bIjI bAju teo nitAMta nirAzrita ane nirdhana hatA. eka divasa baMnne bhAIone eka vidvAna jainAcAryanAM pravacana sAMbhaLavAnuM saubhAgya prApta thayuM. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 4
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryano upadeza sAMbhaLI baMnenA roma-roma vairAgyanA raMgamAM raMgAI gayA. te baMne brAhmaNa yuvAnoe AcAryadeva pAse zramaNadharmanI dIkSA aMgIkAra karI lIdhI. dIkSA pachI baMnee zAstronuM adhyayana karyuM. muni bhadrabAhue vinayapUrvaka bahu niSThAthI AgamonuM adhyayana karyuM ane temanI gaNanA Agama-marmajJa muniomAM thavA lAgI. bIjI bAju muni varAhamihirano pUro jhukAva camatkAra pradarzananI taraphe rahyo. teo potAnA guru ane jyeSTha baMdhu bhadrabAhunI hita-zikSAonI upekSA karI mAtra jyotiSa zAstronA adhyayana-mananamAM ja potAnA jIvananI saphaLatAne AMkavA lAgyA. varAhamihire caMdraprajJapti, sUryaprajJapti ane anya jyotiSa graMthonuM adhyayana UMDANapUrvaka rucithI karyuM ane nimittajJAnI banI gayA. teo potAnA nimittajJAnanA baLa para potAne AcAryapadanA vAstavika adhikArI samajavA lAgyA. potAnA aMtima samayamAM emanA gurue uttarAdhikArInA rUpamAM koI suyogya ziSyanuM cayana karavAno nizcaya karyo. A saMbaMdhamAM vicAra karatA-karatA temanA manamAM eka gAthA AvI, jeno artha hato ke - gaNadhara jevA garimAmaya padane gauttama Adi dhIra-gaMbhIra mahApuruSoe vahana karyuM che. AvA mahAna pada para jo koI jANI joIne, koI ayogya athavA apAtrane niyukata karI devAmAM Ave to, te ghora pApano bhAgI thAya che.' A vAtane dhyAnamAM rAkhatA AcAryae varAhamihirane AcAryapada mATe ayogya ane bhadrabAhune AcAryapada mATe yogya samajI, muni bhadrabAhune potAnA uttarAdhikArI ghoSita karI temane AcAryapada pradAna karyuM. potAnA gurunA A nirNayathI varAhamihiranA hRdayane UMDo AghAta lAgyo. teo manamAM ne manamAM potAnA jyeSTha bhrAtA bhadrabAhuthI IrSA ane vidveSa rAkhavA lAgyA. temaNe Ane potAnuM apamAna samajI, sadA mATe potAnA bhrAtA muni bhadrabAhuno sAtha choDI anyatra cAlyA javAno nizcaya karI lIdho. tIvra kaSAya ane mithyAtvanA udayathI emanA manamAM bhadrabAhunI viruddha vidveSAgni eTalI prabaLa vegathI bhaTakI UThI ke emaNe potAnA bAra varSanA zramaNajIvanane tilAMjali ApIne, punaH gRhastha banI gayA. jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 969696969696969696969694 85 |
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ emaNe prAcIna graMthothI camatkArI maMtro tathA taMtronuM cayana karIne aneka zrImaMtonAM hRdaya para potAno prabhAva jamAvyo ane temanI pAsethI vipula dhana prApta karavA lAgyA. jyotiSa, maMtra-taMtra AdinA camatkArI prabhAvathI jema-jema emane dhananI prApti thatI gaI, tema-tema emanI bhautika mahattvAkAMkSAo vadhatI gaI. janamAnasa para potAnI mahAnatAnI amiTa chApa jamAvavA mATe emaNe potAnA bhaktonA mAdhyamathI e rItano pracAra karavAno prAraMbha karyo ke - "teo bAra varSa sudhI sUryamaMDaLamAM rahI AvyA che. svayaM sUrye emane jyotiSavidyAmAM pUrNataH pAraMgata banAvI pRthvI para mokalyA che." emaNe sUryaprajJapti, caMdraprajJapti tathA anya jyotiSa graMthothI jyotiSanA sArane laI eka apUrva jyotiSa graMthanI racanA karI. A prakAre emanI aneka camatkArapUrNa kRtio tathA kiMvadaMtionA pariNAma svarUpa cAreya bAju emanI prasiddhi phelAvA lAgI. A loka prasiddhithI prabhAvita thaI pratiSThAnapuranA mahArAjAe varAhamihirane potAnA rAjapurohita banAvI lIdhA. rAjapurohitanuM pada prApta karavAnA aMtaragata varAhamihiranA jyotiSa jJAnanI khyAti cAre bAju vadhu tIvratAthI phelAvA lAgI. ' e ja divasomAM nimitta AcArya bhadrabAhunuM pratiSThAnapuramAM Agamana thayuM. A zubha samAcAra sAMbhaLI pratiSThAnapuranA rAjA paNa potAnA parijano tathA paurajanonI sAthe AcAryazrInAM darzana tathA pravacana zravaNa mATe nagaranI bahAra udyAna (bAga-vATikA)mAM pahoMcyA. rAjapurohita varAhamihira paNa rAjAnI sAthe hatA. pravacana samApana pazcAtuM rAjA potAnA rAjapurohitanI sAthe AcAryazrInI joDe jJAnacarcAmAM nimagna thaI gayA. te ja samaye eka saMdezavAhake AvIne varAhamihirane tyAM putra janma thayAnA samAcAra badhAMne saMbhaLAvyA. mahArAjAe saMdezavAhakane pAritoSika ApI varAhamihirane prazna karyo : "purohitajI ! Apano A putra kaI-kaI vidyAomAM niSNAta, keTalI AyuSyavALo tathA konI-konA dvArA sanmAnita thaze! saubhAgyathI Aje badhI ja vidyAonA nidhAna AcAryadeva paNa ahIM birAjamAna che. ataH emanAthI paNa amane jyotiSavidyAnI pUrNatAnuM pramANa prApta thaI zakaze." | 86 969696969999999 jena dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAhamihire kahyuM: "mahArAja, A bALakanA janmakALa, grahagocara, nakSatra, lagna vagere para vicAra karavAnA anantara, huM ema kahI zakavAnI sthitimAM chuM ke - "A bALaka zatAyu, samasta vidyAomAM niSNAta tathA tamArA vaDe ane tamArA putro tathA pautro vaDe paNa pUjita thaze." nimittazAstranA pAraMgata vidvAna AcArya bhadrabAhune paNa nRpatie prArthanApUrvaka prazna karyo : "bhagavan! zuM AvuM ja thaze, jevuM purohitajI kahI rahyA che?" AcArya bhadrabAhu zAMta nizcalabhAvathI mauna rahyA. rAjA dvArA punaH punaH Agraha karavAmAM Avato rahyo - "Ama to jaina muni mATe zAstromAM nimitta kathanano niSedha che, chatAM paNa roga nivAraNArtha kaTu auSadha paNa kyAreka pivaDAvavAnI jarUrI hoya che." A vicAra karI nimittajJa AcArya bhadrabAhue kahyuM: rAjanuM! vAstavikatA kaMIka bIjI ja che, je mAre pragaTa na karavI joIe, ene pragaTa karavAmAM koI lAbha nathI. chatAM paNa tamArA atyaMta Agrahane joI huM eTaluM ja kahevAnuM icchIza ke - "karmavipAkanuM phaLa anivArya ane aciMtya che. je thavAnuM che, te sAtamA divase badhAMne vidita thaI jaze." - AcArya bhadrabAhunA prati varAhamihiranA aMtaramanamAM je vidveSAgni varSothI pracchanna rUpathI baLI rahI hatI, te bhadrabAhunI A vAta sAMbhaLIne sahasA bhaDakI gaI. emaNe AkrozapUrNa cunotIbharyA svaramAM kahyuM : "rAjanuM ! A jaina zramaNonI, jyotiSazAstramAM nAmamAtranI paNa gati nathI. jo emane ochuM-vatuM paNa jyotiSanuM jJAna hoya to spaSTa rUpathI batAve ke - "sAtamA divase zuM thavAnuM che?' meM samasta jyotiSazAstrono abhyAsa karyo che. mArI bhaviSyavANImAM lezamAtra paNa aMtara nathI AvavAnuM. kevaLa mArI vAtano virodha karavA mATe emaNe AvI aspaSTa vAta kahI che, jeno koI artha nathI nIkaLato. jo emane A viSayanuM jJAna hoya to sAhasanI sAthe batAve ke mArI bhaviSyavANIthI viparIta, kyAre-kyAre zuM-zuM thavAnuM che?" AthI rAjAe punaH AcArya bhadrabAhune prArthanA karI: bhagavan! ApanuM jJAna sAgaranI jema agAdha che. ApanAM vacanonI prAmANikatA jina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 99696969696969696969che. 80 ]
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ para koIne saMdeha nathI. paNa jyotiSazAstranI prAmANikatA saMbaMdhamAM Ajano A prasaMga eka parIkSA (kasoTI) che. mArI paNa jijJAsA che ke ApanA kathanane thoDuM spaSTa karo ke sAtamA divase zuM thavAnuM che?" AcArya bhadrabAhue zAMta svaramAM kahyuM: "A prazna para mAruM mauna rahevuM ja ucita hatuM, paraMtu ApanA vAraMvAranA Agrahane ThukarAvavuM paNa ucita nathI, ema samajI huM e ja kahIza ke - "jyotiSazAstra anusAra vAstavika bhavitavyatA (bhaviSyavANI) e che ke sAtamAM divasanA aMtamAM A bALakanuM biDAlathI mRtyu thaI jaze." A sAMbhaLI badhA stabdha rahI gayA. paraMtu varAhamihira ghaNA kuddha (krodhita) thaI, ema kahetA potAnA ghara tarapha cAlI nIkaLyA : "mahArAja ! bhadrabAhunuM kathana asatya siddha thaze ane te dizAmAM AThamA divase emane kaThora daMDa ApavAmAM Ave." paNa emanuM mana zaMkAgrasta thaI gayuM. emaNe potAnA gharanI cAreya bAjue sainikono kaDaka pahero lagAvI dIdho. prasUtigRhamAM paNa dareka prakAranI Avazyaka sAmagrIno samucita prabaMdha karI emaNe potAnA putranI rakSA mATe dakSa dhAtrIne sAta divasa sudhI pratikSaNa satarkatA rAkhavAnI ane sUtikAgRhamAM ja rahevAno Adeza Apyo. emaNe e vAtano paNa pUro prabaMdha karyo ke - koI paNa biDAla emanA gharanI AsapAsa paNa na AvI zake." aMtatogatvA (Akhare) aniSTanI AzaMkAvALo e sAtamo divasa Avyo. badhAne vadhAremAM vadhAre sajAga rahevA mATe sAvadhAna karI varAhamihira svayaM atyaMta satarka thaI prasUtigRhanA dvAra para pahero lagAvavA mAMDyA. sAtamA divasanI samAptinI aMtima kSaNomAM prasUtigRhanA sudeDha daravAjAnI biDAlamukhI bhAre bharakhama lokhaMDanI cokhaTo e nAnAzA bALazizu para paDI ane tatkALa te kALane zaraNa thaI gayo. bALakanA mRtyunA samAcAra vAyuvege saMpUrNa nagaramAM phelAI gayA. purohitanA ghare pahoMcI sAMtvanA ApyA pachI rAjAe bALakanA mRtyunAM kAraNa jANavA mAMgyuM. javAbamAM azrudhArA vaheDAvatI dhAtrIe te lokhaMDanI argalA (cokhaTa) rAjA samakSa prastuta karI dIdhI, jenA bALaka para paDavAthI tenuM mRtyu thayuM hatuM. argalAnA mukha para banelI biDAlanI AkRtine joI rAjA AzcaryathI bolI UThyA: "bhadrabAhunuM nimittajJAna pUrNa, athAga ane anupama (lAjavAba) che." [ 88 969696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAhamihirane potAno A parAjaya bALakanA mRtyuthI paNa vadhAre bhayaMkara mahesUsa thayo. putrazoka ane apakIrtinA saMtApamAM saMtapta banI te potAnA ghara-bAra choDIne parivrAjaka banI gayo. enA manamastiSkamAM A vicAra ghara karI gayo ke - "bhadrabAhunA kAraNe ja ene potAnuM saMyama(sAdhu)jIvanano parityAga karavo paDyo, enA nimittathI ja potAnI cirasaMcita samagra pratiSThA kSaNavAramAM ja naSTa thaI gaI.' varAhamihira potAnA jyeSTha sahodara bhadrabAhune potAno sauthI moTo zatru mAnIne, yena-kena prakAre emanAthI pratizodha levAno upAya vicAravA lAgyo. ajJAnane vazIbhUta thaI emaNe pratizodhanI bhAvanAthI aneka prakAranAM kaThora tapa karyA. mahAvrata-bhaMganA mahApApa ane potAnA mithyA ahaMnuM prAyazcitta karyA vinA ja te marIne hIna RddhivALo vyaMtaradeva banyo. e vyaMtare virbhAgajJAnathI potAnA pUrvajanmanuM vRttAMta jANIne bhadrabAhuthI potAnA pUrvajanmanA verano badalo levAno nizcaya karyo. dharmakavacadhArI AcArya bhadrabAhunuM aniSTa karavAmAM potAnI jAtane asamartha jANI, e vyaMtare emanA saMghanA katipaya zramaNo tathA gRhastha-samUhane aneka prakAranA kaSTopasarga ApavAnuM zarU karyuM. vyaMtarakRti upasargothI saMtrasta zrAvakasaMghe bhadrabAhune prArthanA karI : "bhagavan! A kevI viDaMbanA che ke - "gajarAjanI pITha para beThelA lokone paNa kUtarA karaDI rahyA che." Apa jevA mahAna AcAryanA zramaNa tathA zramaNopAsaka vargane eka sAmAnya vyaMtara aneka prakAranI yAtanAo ApI pIDita karI rahyo che." AthI Agama ane jyotiSamAM niSNAta AcArya bhadrabAhue eka camatkArI stotranI racanA karI jainasaMghane saMbhaLAvI. saMghe enI stuti karI. e mahAna camatkArI stotranA prabhAvathI teo vyaMtarakRta upasargathI sadA sarvadA mATe mukta thaI gayA. e camatkArI stotra Aje paNa "uvasaggahara stotra'nA nAmathI khUba ja lokapriya che. - AcArya bhadrabAhue 'bhadrabAhu saMhitA' nAmaka eka jyotiSa graMtha tathA "ahata cUDAmaNi' nAmaka eka prAkRta graMthanI racanA paNa karI. temanI jaina dharmano molika itihAsaH (bhAga-3) 26969696969696969696969; 89
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhadrabAhu saMhitA' nAmanI kRti vartamAnamAM upalabdha nathI. vartamAnamAM A nAmanI je kRti upalabdha che, te koI anya vidvAnanI pratIta thAya che. zrutakevaLI bhadrabAhunA jIvananI ghaTanAonI sAthe emanAthI lagabhaga 800 varSa pazcAt thayelA dvitIya bhadrabAhunA jIvananI ghaTanAo saMyukta karI je jIvanavRttAMta aneka graMthomAM ApavAmAM Avela che, e graMthomAMthI aitihAsika ghaTanAonA AdhAra para chaNAvaTa karIne nimittajJa bhadrabAhuno thoDo paricaya ahIMyAM prastuta karavAmAM Avyo che. AcArya mallavAdIsUri ogaNatrIsamA yugapradhAnAcArya hArilasUrinA yugapradhAnAcAryakALamAM mallavAdi nAmanA eka mahAna kuzaLa vAdI ane jinazAsana prabhAvaka AcArya thayA. teo nAgendra kuLanA AcArya hatA. emanA gurunuM nAma jinAnaMdasUri hatuM. 'prabhAvaka caritra'nA ullekhAnusAra jinAnaMdasUri ekavAra caityayAtrArtha bhRgukaccha gayA. tyAM naMda athavA buddhAnaMda nAmanA eka bauddha bhikSu rahetA hatA. teo potAnA samayanA eka vikhyAta vAdI tathA tArkika hatA. tyAM jinAnaMda paNa sva-para samayanA jJAtA ane ucca koTinA vidvAna hatA. jinAnaMdasUrinI cAreya bAju phelAtI rahetI khyAtine buddhAnaMda sahana karI zakyA nahi. emaNe jinAnaMdasUrinI sAthe zAstrArtha karavAno nizcaya karyo. jinAnaMdasUri ane buddhAnaMda vacce keTalAya divaso sudhI zAstrArtha cAlyo ane aMtamAM vitaMDAvAdanA baLathI buddhAnaMde vAdamAM vijaya prApta karyo. A parAjaya pazcAt jinAnaMdane bhRgukacchamAM rokAvAnuM sanmAnajanaka na lAgatA vallabhInI tarapha vihAra karyo. vallabhImAM jinAnaMdasUrinI bahena vallabhadevI (durlabhadevI) rahetI hatI, tene traNa putra hatA. moTAnuM nAma ajitayaza, vaccevALAnuM nAma yaza ane sauthI nAnAnuM nAma malla hatuM. AcAryazrInA preraNAdAyI pravacanAmRtanuM pAna karI vallabhadevI tathA temanA traNe putronuM aMtaramana viraktinA gherA raMgamAM raMgAI gayAM. mAtA ane traNe putroe jinAnaMdasUri pAse dIkSA grahaNa karI lIdhI. CO na jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zramaNadharmamAM dIkSita thayA pachI ajitayaza, yaza ane malla - A traNe jaNAe nyAya, nIti, vyAkaraNa, sAhitya tathA lakSaNAdi zAstronuM pragADha niSThA tathA parizramathI adhyayana karyuM. pariNAma svarUpa te traNeya muni zAstronA gaMbhIra jJAnathI saMpanna udbhaTa vidvAna banI gayA. emanI vidvattAnI khyAti dUra-dUra sudhI prasarI gaI. malla zramaNe sthavira zramaNothI sAMbhaLyuM ke - bauddha bhikSu buddhAnaMde emanA guru jinAnaMdane zAstrArthamAM parAjita karI dIdhA hatA. potAnA gurudevanA parAjayano vRttAMta sAMbhaLI emanA aMtaramAM asahya duHkha thayuM. emaNe manamAM ne manamAM guru ane jinazAsananI bhRgukacchamAM khovAyelI pratiSThAne punaH prApta karavAno praNa lIdho. malla zramaNe koIka pUrvAcArya vaDe jJAna pravAda nAmaka paMcama pUrvathI nirmUDha "nayacakra' graMthane vAMcavAno (bhaNavAno) nizcaya karyo.' jinAnaMdasUri ane AryA durlabhadevIe medhAvI yuvA zramaNa mallane samajAvyo ke - "pUrvAcAryoe A pustaka(graMtha)ne kholavA sudhdhAMno niSedha karelo che, ataH tene kholavAno tathA vAMcavAno prayAsa kyAreya nA kare. paMratu mallamuni to bauddha bhikSune parAjita karavA mATe nayacakra vAMcavAno nizcaya karI cUkyA hatAM. ataH emaNe nayacakra mahAgraMthane kholIne vAMcavAno prAraMbha karyo. teo nayacakra graMthanA prathama pRSTha para AryA chaMdanI gAthA vAMcIne tenA arthanuM manana karI ja rahyA hatA, ke te pustaka (graMtha) te pRSTha sahita temanA hAthamAMthI koI adRSTa zaktinA prabhAvathI lupta thaI gayuM. muni malla AzcaryAbhibhUta thaI ciMtAmagna thaI gayA. je vastu mArA hAthathI vilupta thaI che, tenI racanA mATe ja karavI joIe.' Ama vicAra karIne mallamunie zrutadevInI sAdhanA karavAno daDha saMkalpa karyo. samIpastha khaMDala parvatanI eka guphAmAM teo SaSTama - bhaktanI ArAdhanAmAM lIna thaI gayA. prathama cAturmAsanI tapazcaryAnuM samabhAvathI pAraNuM karyA pazcAtu emaNe cha mAsa sudhI niraMtara A prakAre kaThora tapazcaraNa karyuM pariNAma svarUpa emanA aMtarAtmAmAM vAda ane graMtha praNayananI abhuta zakti pragaTa thaI. tadattara mallamunie eka ati vizALa navIna "nayacakra' graMthanI racanA karI. gurue harSavibhora thaI emane sUripada pradAna karyuM ne alpavayaska sAdhu hovA chatAM paNa mallamunithI mallasUri banI gayA. A rIte tapasyAnA jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 9696969696969696969696 91 |
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhAvathI alaukika zakti saMcita karI mallasUrie bhRgukacchanI tarapha vihAra karyo. bhRgukaccha pahoMcIne rAjasabhAmAM emaNe cha mAsa sudhI svayaM dvArA praNIta "nayacakra' graMtharatnamAM nihita ati nigUDha tattvo, nayo ane akADhya yuktionA AdhAra para bauddha bhikSu buddhAnaMdanI sAthe zAstrArtha karyo. aMtamAM buddhAnaMda parAjita thayA. rAjAe AcArya mallane vijayI ghoSita karyA ane emane "vAdI'nI upAdhithI vibhUSita karI sanmAnita karyA. e ja divasathI mallasUri, mallavAdInA nAmathI prakhyAta thayA. A prakAre mallavAdIe bhRgukacchamAM jainasaMghanI khovAyelI pratiSThA punaH bahAla karI. jinazAsananI khUba prabhAvanA thaI ane bhRgukacchamAM punaH jainasaMghanuM varcasva sthApita thaI gayuM. bhRgukacchano saMgha tatkALa vallabhInI tarapha prasthita thayo. jinAnaMdasUrinI sevAmAM pahoMcI saMghe temane bhRgukacchanI bhUmine emanA pAvana padArpaNathI pavitra karavAnI prArthanA karI. saMghanI prArthanAno svIkAra karI jinAnaMdasUri potAnA zramaNa-zramaNIsamUhanI sAthe bhRgukaccha padhAryA. guru-ziSyanuM madhura milana thayuM. jinAnaMdasUrie potAnA saMghano samasta kAryabhAra potAnA suyogya ziSya mallavAdIne soMpIne, svayaM pUrNataH AtmA-sAdhanAmAM saMlagna thaI gayA. mallavAdIsUrie niyacakra' ane padmacaritra' (rAmAyaNa) A baMne vizALa graMthonI racanA karI. A baMne graMtharatnonI sAthe-sAthe mallavAdIe AcArya siddhasena praNIta "sanmati tarkanI TIkA paNa lakhI. emaNe potAnA aneka kuzAgra buddhi ziSyone bAra adhyAyavALA "nayacakra' mahAgraMthano abhyAsa karAvI emane anekAnA darzana, nyAya ane tarkazAstranA pAragAmI vidvAna banAvyA. potAnA aneka ziSyone tarkazAstranA UMDA adhyayanathI ajeyavAdI banAvI jinazAsananI ghaNI moTI sevA karI. AcArya mallavAdInA baMne bhAIo paNa vidvAna hatA. muni ajitayaza pramANa' graMthanI ane emanA anuja (nAnA bhAI) tathA malyavAdInA agraja (moTA bhAI) muni yaze "aSTAMga nimitta bodhinI saMhitA'nI racanA karI. prabaMdhakozamAM varNita thoDAM aitihAsika tathyono vicAra karavAthI AcArya malavAdIsUrino samaya vi. saM. pa73 tadanusAra vI. ni. saM. 1043nI AsapAsano nakkI thAya che. [ 92 969696969696969696969EUR jena dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabaMdhakoSakAra ratnazekharasUrie AcArya mallavAdInA viSayamAM prabhAvaka caritrakAra'thI thoDuM alaga varNana ApyuM che. emaNe AcArya mallavAdIne vallabhInA mahArAjA zIlAdityano bhANeja kahetAM lakhyuM che ke - "vallabhI para kabajo karyA bAda zIlAdityae potAnI bahenanA lagna bhRgukacchanA rAjA sAthe karyAM. samaya jatAM zIlAdityanI bahene mahAtejasvI putrane janma Apyo. enuM nAma "mela' rAkhavAmAM AvyuM. zIlAditya prAraMbhamAM jaina - dharmAnuyAyI hatA. temaNe zatruMjaya parvata para caityano uddhAra karyo. e samaye vallabhIno jainasaMgha eka sugaThita ane zaktizALI saMgha hato. e ja divasomAM eka mahAna tArkika tathA vAdakuzaLa bauddhAcAryae rAjA zIlAdityanI rAjasabhAmAM jaina vidvAnonI sAthe zAstrArtha karI jaina vidvAnone parAjita karyA. zAstrArthanI pUrva nirdhArita zarata mujaba zvetAMbarone vallabhI rAjyanI bahAra javuM paDyuM. AnA pachI rAjA zIlAditya paNa bauddha dharmanA anuyAyI banI gayA. vallabhI rAjyamAM je jainatIrtha hatAM, enA para bauddhoe adhikAra karI lIdho ane A rIte vallabhI rAjyamAM bauddhonuM varcasva sthApita thaI gayuM. e ja divasomAM bhRgukacchanA rAjAnuM mRtyu thaI gayuM. AthI zIlAdityanI vidhavA bahena ane ATha varSanA bhANeja malle jainAcAryanI pAse zramaNadharmanI dIkSA grahaNa karI. tArkika bauddha bhikSunA vAdakauzala tathA zIlAdityanA bauddha anuyAyI banI javAthI bauddhasaMghanI abhivRddhinA pariNAma svarUpa jainasaMgha kSINa thavA lAgyo. bALamuni mallane potAnI sAdhvI mAtA dvArA jainasaMghanA kSINa thavAnAM kAraNo sAMbhaLI UMDo AghAta lAgyo. muni malle bauddhone ukhADI pheMkavAnI pratijJA karI. A prakAranI kaThora pratijJA karyA bAda bALamuni malla potAnI mAtAnI paravAnagI laIne eka parvatanI guphAmAM cAlyA gayA ane tyAM ghora tapasyA karavA lAgyA. niraMtara ciMtana, ekAgra dhyAna ane kaThora tapazcaryAnA prabhAvathI emanI prajJA jAgRta thaI. emanA aMtaramAM jJAnanI divya jyoti pragaTa thaI ane te sarasvatInA parama kRpApAtra banI gayA; ane sarasvatIe temane ajeyavAdI thavAnuM varadAna ApyuM. emaNe "nayacakra graMtharAjanI racanA karI. jinazAsananI prabhAvanAnA jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) [9696969696969696969692 93 ]
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ hetuthI muni malla vallabhI tarapha prasthita thayA. vallabhInI rAjasabhAmAM zIlAdityanI samakSa bauddhonI sAthe cha mAsa sudhI zAstrArtha karIne temaNe vidvAna bauddha bhikSu buddhAnaMdane parAjita karyA. muni mallane vijayI ghoSita karavAmAM AvyA. bauddhAcArya potAnI hAranA zokane sahana na karI zakyA ane zokAtirekathI temano dehAMta thaI gayo. mahArAja zIlAdityae vijayI melyavAdI mahAmunine potAnA guru banAvyA ane bauddha bhikSuone zAstrArthanI zarata pUrI karavA mATe vallabhI rAjyathI nirvAsita karavAno Adeza Apyo. e ja samaye zIlAdityae vallabhI rAjyamAM jaina sAdhu-sAdhvIone yatheSTha vihAranI chUTa ApatA potAnA amAtyone Adeza Apyo ke - "te anya rAjyomAM vicaraNa karavAvALA jaina sAdhuone vallabhI rAjyamAM vicaraNa karavA mATe prArthanA kare." zatruMjayatIrtha pharIthI jainasaMghanA tAbAmAM ApavAmAM Avyo. A rIte mahAna prabhAvaka mahAvAdI mallamuninA prayatnothI pharIthI jaina sAdhu-sAdhvI gaNa vallabhI rAjyamAM yatheccha sarvatra vicaraNa karI dharmano pracAra-prasAra karavA lAgyA. malavAdInA AcAryakALamAM jaina dharmanI ullekhanIya pragati thaI. emaNe vallabhI rAjyamAM lupta thatAM jainasaMghane pharIthI jIvita karyo. A dharma prabhAvanAno tamAma zreya mallavAdIne ja prApta thAya che. A rIte yugapradhAnAcArya hArilanA vI. ni. saM. 1000 thI 1055 sudhInA yugapradhAnAcAryakALamAM AcArya malavAdI vikramanI chaThThI sadI(vI. ni. nI agiyAramI)nA mahAna prabhAvaka AcArya thayA che. vAva thayA che. (hArilanA samakAlIna pramukha graMthakAra) 1. mallavAdI : AcArya mallavAdIno paricaya ApI devAmAM Avela che. 2. caMdrarSi mahattara : emaNe paMcasaMgraha (TIkA sahita) nAmanA - karmagraMthanA prakaraNanI racanA karI. 3. saMghadAsagaNi vAcaka kathA sAhityanI prAcInatama kRti "vasudevahiMDI nA racanAkAra saMghadAsagaNi vAcaka ane dharmasenagaNinuM nAma zruta sAdhakomAM mAnathI levAmAM Ave che. A graMthamAM zrIkRSNanA 94 u9696969696969696969 jena dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitA vasudevanA bhramaNano vistRta vRttAMta prabhAvazALI zailImAM ApavAmAM Avyo che. vasudevanA bhramaNa(hiMDana)no vRttAMta ApavAnA kAraNe A graMthanuM nAma 'vasudeva hiMDI' rAkhavAmAM AvyuM che. AnA be khaMDa che. 11000 zloka - pramANa 29 laMbhakAtmaka prathama khaMDanA kartA saMghadAsagaNi che. dvitIya khaMDanA racanAkAra dharmasenagaNie 17000 zloka-pramANa 71 laMbhakothI A graMthane pUro karyo che. baMnee saMyukta rIte paMcakalpa bhASya'nI racanA paNa karI. hArilasUrithI pUrvavartI AcArya samaMtabhadra digaMbara paraMparAmAM samaMtabhadra nAmanA eka mahAna jinazAsana prabhAvaka AcArya thayelA che. teo potAnA samayamAM mUrdhanya vidvAna, aparAjeya, tArkika, apratima kavi ane mahAna graMthakAra hatA. tripuTi muni zrIdarzanavijaya, jJAnavijaya ane nyAyavijayae potAnA itihAsagraMtha 'jaina paraMparAno itihAsa'mAM vanavAsI paraMparAnA pravartaka zvetAMbara AcArya- sAmaMtabhadra ane digaMbara AcArya samaMtabhadra baMnene vI. ni.nI sAtamI sadInA eka ja yazasvI AcArya jaNAvI lakhyuM che ke - 'AcArya samaMtabhadra zvetAMbara ane digaMbara baMne paraMparAonA samAna rUpe mAnanIya AcArya hatA.' digaMbara paraMparAnA itihAsakAro mujaba samaMtabhadra dakSiNanA phaNimaMDalAntargata uragapuranA eka rAjAnA kSatriya rAjakumAra hatA. temanuM janma-nAma zAMtivarmA hatuM. temane saMsArathI virakti thaI gaI ane emaNe rAjya, aizvarya ane vipula pramANamAM upalabdha evA bhoga-vilAsa vagereno tyAga karI jaina nigraMtha zramaNadharmanI dIkSA grahaNa karI hatI. vizuddha zramaNAcAranI paripAlanAmAM teo satata jAgRta rahetA hatA. apramatta sayama-sAdhanA tathA vyApaka dharmapracAra mATe ja teo AhAra-pANI grahaNa karatA hatA. rasAsvAdana, rasavRddhi athavA zarIra para mohanA kAraNe temaNe kyAreya khorAka na lIdho. AvA zramaNazreSTha hatA AcArya samaMtabhadra. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 95
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ koI janmamAM karelAM duSkarmone kAraNe temane bhasmaka roga lAgI gayo. madhukarImAM maLela rUkSa tathA mita bhojanathI emanI bhasmaka vyAdhi uttarottara vadhatI gaI ane bhayaMkara rUpa dhAraNa karI lIdhuM. A asAdhya dAruNa vyAdhithI pIDita thaIne samaMtabhadrae potAnA gurune prArthanA karI ke - "teo temane anazanapUrvaka samAdhi-maraNanI AjJA pradAna kare.' jJAnanidhi tapodhana gurudeve thoDI kSaNa dhyAnamagna rahyA bAda kahyuM : "vatsa ! tuM jinazAsananI ghaNI prabhAvanA karIza. haju tAruM pUratuM AyuSya bAkI che. A bhayAvaha bhISaNa bhasmaka vyAdhinI agninA zamana mATe vipula pramANamAM gariSTha bhojananI jarUrata paDe che, mATe tuM paMca mahAvrata svarUpa saMyamano thoDA samaya mATe parityAga karI yatheSTha gariSTha bhojana kara. thoDA samaya pachI A vyAdhinA samApta thaI gayA bAda tuM prAyazcitta karI pharIthI saMyama grahaNa karI sva-para-kalyANamAM nirata thaI jaje.' potAnA viziSTa jJAnI guruvaranI AjJAne temaNe anicchApUrvaka zirodhArya karIne munivezano parityAga karyo. potAnA zarIra para bhasma lagAvI, sthaLe-sthaLe pharatA-pharatA kAMcIrAjanA rAjaprasAdamAM pahoMcyA. bhasma vibhUSita samaMtabhadrane jotAM ja kAMcIpatinA manamAM acAnaka e vicAra utpanna thayo ke - 'kyAMka sAkSAt ziva ja to potAnA para kRpA karIne ahIMyAM nathI AvI gayA ne ?' kAMcIze UbhA thaIne emane praNAma karyA. jyAre emane jANa thaI ke - te mahAtmA che ane prabhu upAsanA ja temanA jIvananuM dhyeya che.' to kAMcyAdhIze temane rAjaprAsAdanA zivamaMdiramAM rahevA ane zaMkaranI upAsanA karatA rahevAnI vinaMtI karI. te samayanA paramasamRddha kAMcI rAjyanA rAjamaMdiramAM pratidina zivajIne atigariSTha uttama bhojanasAmagrI bhoganA rUpamAM arpita karavAmAM AvatI hatI. e gariSTha bhojanasAmagrInA nitya-niyamita bhojanathI samaMtabhadranI bhasmaka vyAdhi thoDA mahinAomAM ja jaDamULathI naSTa thaI gaI. eka divasa kAMcIze samaMtabhadrane ziva-stuti karavAno Agraha karyo, jethI samaMtabhadre zivapiMDInI samakSa UbhA thaIne 'svayaMbhU-stotra'nI jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) CS
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanAnA mAdhyamathI jinezvaranI stuti karavAno prAraMbha karyo. 'caMdappaha cariuM'nI prazasti gAthA mujaba samaMtabhadra vaDe karavAmAM AvatI stuti pAThamAM jyAM prabhune praNAma karavAno prasaMga Avyo, tyAM tatkALa zivapiMDInI aMdarathI AThamA tIrthaMkara bhagavAna caMdraprabhunI mUrti pragaTa thaI. A vismayakArI camatkArapUrNa ghaTanAthI kAMcInareza ane jana-jananA mana para jaina dharmanA aciMtya prabhAvanI amiTa chApa aMkita thaI gaI. kAMcIno pallava rAjavaMza A adbhuta ghaTanAnA prabhAvanA pariNAma svarUpa sadIo sudhI prAyaH jaina-dharmAvalaMbI ja banI rahyo. samaMtabhadrane zvetAMbara ane digaMbara baMne paraMparAo pota-potAnA paraMparAnA AcArya mAne che. Apta-mImAMsA (devAgama), svayaMbhU stotra (caturvizati jinastuti), stutividyA, yuktyAnuzAsana ane ratnakaraMDa zrAvakAcAra AcArya samaMtabhadranI A kRtio Aje paNa zrutasAhityanI aNamola nidhi banelI che. AcArya zivazarmasUri zivazarmasUri nAmanA eka prAcIna AcArye daSTivAdanA bIjA pUrvanI pAMcamI cyavanavastunA cothA karmaprakRti prAmRtamAMthI sAra kADhIne karma siddhAMta viSayaka 'kammapayaDi' nAmanA graMthanuM nirmANa karyuM. vartamAnamAM upalabdha karmasiddhAMta viSayaka A graMthanI gaNanA eka sarvAdhika prAcIna graMthanA rUpamAM karavAmAM Ave che. A graMtha digaMbara ane zvetAMbara baMne paraMparAomAM samAna rUpe prAmANika mAnavAmAM Ave che. A graMthamAM 475 gAthAo che. uttaravartI kALamAM aneka AcAryoe A graMtha para bhASya, cUrNi ane TIkA graMthonI racanA karI che. zivazarmasUrie 'paMcamazataka' nAmanA graMthanI racanA 'kammapaDi pAhuDa'nA AdhAre karI che. A graMthamAM kula 111 gAthAo che. AnA para paNa aneka vidvAna AcAryoe cUrNi, TIkA, bhASya vagerenI racanAo karI che. A baMne graMtha mumukSuone adhyAtmamArga para agresara thavAmAM dIvAdAMDInuM kAma kare che. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) :: | * e
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( hArilasUrinA samakAlIna dharmadAsagaNi mahattara ) doghaTTIvRtti jevA uttaravartI jaina sAhitya (vADmaya)mAM e batAvavAmAM AvyuM che ke - "dharmadAsagaNi potAnA gRhasthajIvanamAM vijayapuranA vijayasena nAmanA rAjA hatA. ajayA ane vijayA nAmanI emanI be rANIo hatI. rANI vijayAnI kUkhethI eka putrano janma thayo, jenuM nAma raNasiMha rAkhavAmAM AvyuM. sautiyA dAha(ISa)thI vaza thaIne rANI ajayAe paDyuMtra karIne bALaka raNasihanuM apaharaNa karAvI dIdhuM. vijayasena ane vijayAne A ghaTanAthI UMDo AghAta lAgyo. e baMnene saMsArathI vairAgya thaI gayo ane baMnee paMcamahA-vratonI bhagavatI dIkSA grahaNa karI lIdhI. dIkSA pachI rAjA vijayasena dharmadAsagaNinA nAmathI vikhyAta thayA. A bAju rAjakumAra raNasiMhanuM lAlana-pAlana eka kheDUtanA gharamAM thayuM. raNasiMhae yuvAvasthAmAM praveza karatAM ja potAnA pauruSatvathI vijayapuranA rAjasiMhAsana para adhikAra meLavI lIdho. samaya jatAM rAjA raNasiMha dharmathI vimukha thaIne prajA para anyAya karavA lAgyo. potAnA jJAnAtizayathI jyAre dharmadAsagaNine e khabara paDI ke - "emano putra pApapUrNa kAryomAM saMlagna che." to temaNe potAnA putrane sanmArge lAvavA mATe "upadezamALA' graMthanI racanA karI. AmAM 544 gAthAo che. dharmadAsagaNi mahattare raNasiMhane upadeza ApavA mATe jinadAsagaNi ane sAdhvI vijayazrIne mokalyAM. e baMnee vijayapura pahoMcIne rAjA raNasiMhane "upadezamALA'nA mAdhyamathI dharmopadeza Apyo. upadezamALAnA upadezono rAjA raNasiMha para UMDo prabhAva paDyo. te vizuddha samyakatvadhArI zrAvaka banI gayo, ane samaya jatAM potAnA putrane rAjya soMpIne AcArya municaMdra pAse zramaNadharmamAM dIkSita thaI gayo. kharekhara "upadezamALA' bhUlyAM-bhaTakyAMne sanmArga para ArUDha karavAvALo eka zreSTha graMtha che. potAnI A ekamAtra kRtithI dharmadAsagaNi mahattara amara thaI gayA. emanI A kRti mumukSu sAdhako mATe parama hitakAriNI che. 98 9696969696969696969696) jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ anya graMthakAra niryuktikAra bhadrabAhunA samasAmAyika je vidvAnoe mahattvapUrNa graMthonI racanA karI te A mujaba che H 1. vaTTakera : IsAnI pAMcamI-chaThThI zatAbdInA vidvAna AcArya vaTTakere 'mUlAcAra' nAmanA Agamika graMthanI racanA karI. 2. zivArya (zivanaMdI) : AcArya zivAyaeN 2170 gAthAtmaka 'bhagavatI ArAdhanA' nAmanA eka mahattvapUrNa graMthanI racanA karI. 3. sarvanaMdI : digaMbara paraMparAnA vidvAna sarvanaMdIe zaka saM. 380 (vi. saM. 555)mAM dakSiNanA tatkAlIna pAMca rAjyanA pATalika nAmaka sthAna para prAkRta bhASAmAM 'loka vibhAga' nAmanA eka mahattvapUrNa graMthanI racanA karI. 4. yativRSabhAcArya : prAcIna AcAryomAM yativRSabhanuM khUba ja mahattvapUrNa sthAna che. temanI be atyaMta mahattvapUrNa racanAo jaina-jagatamAM khUba ja lokapriya che. pahelI che 'kaSAya prAmRta cUrNi' ane bIjI 'tiloyapaNati' - aneka vidvAnoe yativRSabhane vikramanI pAMcamI-chaThThI zatAbdInA AcArya mAnyA che. hArilagaccha ogaNatrIsamA yugapradhAnAcArya hArilasUrinA nAma para 'hArilagaccha'nI utpatti thaI. 'kuvalayamAlA' graMthanA raciyatA AcArya udyotanasUri(dAkSiNya cihna)e potAnA graMthanA aMtamAM je prazasti ApI che, te anusAra hArilagacchanI paTTa-paraMparA A prakAre che : 1. yugapradhAnAcArya hArila : emanA nAma para hArilagacchanI sthApanA karavAmAM AvI. emano paricaya ApI devAmAM Avyo che. 2. devagupta : AcArya devagupta mahAkavi hatA. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) CC
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. zivacaMdra H zivacaMdrAcAryanI sAMdhyAveLA pAchaLano samaya) bhinna mAlamAM pasAra thaI. bhinnamAlanA nivAsIo mATe teo kalpavRkSa samAna hatA. , 4. yakSadaragaNi hArilagacchanA yazasvI ane mahAprabhAvaka AcArya pakSadattanA nAga, chaMda, mammaTa, durga, agnizarmA ane baTezvara nAmaka cha ziSyA hatA. 5. baTezvara : emaNe nAga, vRMda vagere pAMca gurubhAIonI sAthe dUra-dUranAM kSetromAM dharmanI prabhAvanA karI tathA aneka maMdironuM nirmANa karAvyuM. AkAzavapra nAmaka nagaramAM AcArya baTezvare eka ati vizALa ane manohara jinAlayanuM nirmANa karAvyuM. 6. tattvAcArya emanA jIvanavRttAMtano kyAMya ullekha maLato nathI. 7. udhotanasUri (dAkSiNya cihna) : emaNe "kuvalayamAlA' nAmanA graMthanI racanA karI, je khUba ja lokapriya thayo. AcArya udyotanasUrinA zrIvatsa ane baLadeva nAmanA be ziSya hatA. e baMne munioe jayeSThArya (saMbhavataH vAcakapada) pada prApta karyuM ane jinadharma vatsalanA rUpamAM khyAti prApta karI. 100 9999999999@jana dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhadrarmANa kSamAbhramaNa ane anya AcArya ogaNatrIsamAM AcArya zaMkarasena : vI. ni. saM. 1019 : vI. ni. saM. 1041 : vI. ni. saM. 1064 : vI. ni. saM. 1094 janma dIkSA AcAryapada svargArohaNa gRhavAsaparyAya : 22 varSa sAdhuparyAya : 23 varSa AcAryaparyAya : 30 varSa pUrNa sAdhuparyAya : 53 varSa pUrNa AyuparyAya : 75 varSa trIsamAM AcArya jasobhadra svAmI vI. ni. saM. 1044 vI. ni. saM. 1071 vI. ni. saM. 1094 vI. ni. saM. 1116 27 varSa 23 varSa 22 varSa 45 varSa 72 varSa yugapradhAnAcArya jinabhadragaNi kSamAzramaNa : vI. ni. saM. 1011 : vI. ni. saM. 1025 sAmAnyasAdhuparyAya : vI. ni. saM. 1025-1055 yugapradhAnAcAryakALa : svargArohaNa sarvAyu : jinabhadragaNi kSamAzramaNe cauda varSanI alpavayamAM dIkSA grahaNa karI. trIsa varSanA potAnA sAmAnya zramaNaparyAyamAM vizuddha zramaNAcAranA pAlananI sAthe-sAthe temaNe Agamo, dharmagraMtho, nyAya, vyAkaraNa, kAvya, sva-para siddhAMto tathA nItizAstrano talasparzI abhyAsa karyo. vI. ni. saM. 1055mAM ogaNatrIsamAM yugapradhAnAcArya hArilasUrinA svargastha thaI javAnA kAraNe jinabhadragaNi kSamAzramaNa trIsamA yugapradhAnAcArya pada para AsIna thayA. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 7736 janma dIkSA vI. ni. saM. 1055-1115 : vI. ni. saM. 1115 104 varSa 6 mAsa ane 6 divasa 33 101
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItakalpa cUrNinA AghamaMgaLamAM enA racanAkAra AcArya siddhasena vaDe karavAmAM AvelI jinabhadragaNi kSamAzramaNanI zagAthAtmaka stutithI e vidita thAya che ke - "jinabhadragaNi potAnA samayanA apratima zreSTha vidvAna, munisamUha dvArA sevita, AgamonA talasparzI jJAtA ane vyAkhyAtA, bahuzruta ane sva-para siddhAMtonA pAragAmI Adarza kSamAzramaNa hatA. jinabhadragaNi kSamAzramaNe jItakalpa, sabhASya vizeSavatI, bRhatuM kSetra samAsa, dhyAna zataka, bRhat saMgrahaNI ane vI. ni. saM. 1076nA caitra zukla-15, budhavAranA divase vallabhImAM mahArAja zIlAditya(prathama)nA rAjyakALamAM 'vizeSAvazyaka bhASyanI racanA karI. jaina siddhAMtothI saMbaMdhita evo koI viSaya bAkI rahyo nathI, jenA para vizeSAvazyaka bhASyamAM temanA dvArA prakAza pADavAmAM na Avyo hoya. emaNe "anuyoga cUrNi'nI racanA paNa karI. cUrNi sAhityanA nirmANano prAraMbha paNa jinabhadragaNithI ja thayo. vartamAnamAM upalabdha cUrNi-sAhityamAM jinabhadragaNi kSamAzramaNa vaDe racita anuyoga cUNinI gaNanA sauthI pahelI cUrNinA rUpamAM karavAmAM Ave che. devardhigaNi kSamAzramaNathI uttaravartI AcAryomAM jinabhadraguNine AgamonA prabaLa pakSadhara mAnavAmAM Ave che. temaNe potAnI racanAomAM Agamane sarvoparI mAnIne AgamanA AdhAra para darzanane pratiSThApita karyo che, nahi ke darzananA AdhAra para Agamane. - jinabhadragaNie anuyoga cUrNi, vizeSAvazyaka bhASya ane vizeSAvazyaka bhASyanI TIkAnI racanA karIne jinazAsananI khUba mahattvanI sevA karI che. emaNe 90 varSanA potAnA sAdhanAkALamAM vipula sAhityanuM sarjana karIne jinazAsananI ullekhanIya sevA karI. 100 varSathI paNa vadhu avasthA thaI javA chatAM teo sAhityasarjanamAM lIna rahetA. emaNe potAnA jIvananAM aMtima varSomAM vizeSAvazyaka bhASya svapajJa vRtti'nI racanAno prAraMbha karyo. A vRttinI SaSThagaNadharavAda sudhI ja racanA karI zakyA hatA, ne teo svargastha thaI gayA. emanA vaDe prAraMbha karelA e kAryane kosyAcArye saMpanna karyuM. 102 9696969696969696969696) jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ A prakAre jIvananA aMtima samaya sudhI jinazAsananI ullekhanIya sevA karatAM yugapradhAnAcArya jinabhadragaNi kSamAzramaNa 104 varSa, 6 mAsa ane 6 divasanuM AyuSya pUruM karI vI. ni. saM. 1115mAM svargastha thayA. (jinabhadragaNi-kALanA viziSTa AcArya) 1. siddhasena kSamAzramaNa : jinabhadragaNinA yugapradhAnAcArya - kALamAM siddhasena kSamAzramaNa nAmanA eka viziSTa pratibhAzALI AcArya thayA. te jinabhadraguNine gurunI jema sanmAna karatA hatA. emaNe "jatakalpa cUrNi" ane "nizItha bhASya'nI racanA karI. te jinabhadragaNinA sAkSAt ziSya athavA samakAlIna laghuvayaska AcArya hoya, evuM anumAna karavAmAM Ave che. 2. koTyAcArya : jinabhadragaNi kSamAzramaNanA yugapradhAnAcArya kALamAM koTyacArya nAmanA eka vidvAna AcArya thayA. jemake - upara jaNAvI devAmAM AvyuM che ke koTyAcArye jinabhadragaNinA vizeSAvazyaka bhASyanI apUrNa svopajJa vRttine 13700 zlokaparimANamAM pUrI karI. ema mAnavAmAM Ave che ke koTyAcArya jinabhadragaNi kSamAzramaNanA ja ziSya hatA ane temaNe niraMtara potAnA gurunI sevAmAM rahIne zruta upAsanAmAM aMtima divaso sudhI emane sahayoga karyo. (jinabhadragaNi-kALanA graMthakAra ) trIsamA yugapradhAnAcArya jinabhadragaNinA kALamAM vi. ni. saM. 1070mAM nAgendragacchanI sthApanA thaI. koTyAcAryanI jema ja e kALamAM nIce mujaba anya graMthakAra thayA : 1. siMhagaNi (siMhasUri) H emaNe nayacakra TIkA' nAmanA darzanika A graMthanI racanA karI. 2. koTTAcArya : te kosyAcAryathI alaga uttarakAlavartI vidvAna - AcArya hatA. emaNe "vizeSAvazyaka bhASya" para TIkAnI racanA karI. koTTAcAryano samaya vikramanI AThamI sadInA pUrvArdhano mAnavAmAM Ave che. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 2696969696969696969699 103 |
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ (jinabhadragaNi-kALano hUNa-rAjavaMza) jinabhadragaNi kSamAzramaNanA yugapradhAnAcArya kALamAM hUNarAja mihirakuLanuM mAlavA ane rAjasthAnanA aneka bhAgo para rAjya hatuM. vI. ni. saM. 1020nI AsapAsa potAnA pitA mAlavarAja toramANanA avasAna bAda te mAlavAnA rAjasiMhAsana para ArUDha thayo hato. rAjA mihirakuLa bauddhono moTo duzmana hato. videzI hUNa hovA chatAM paNa emaNe hindu dharma aMgIkAra karI lIdho hato. te zaiva-matAnuyAyI hato. mihirakuLa bauddha stUpo ane saMghArAone naSTa karIne bauddhone lUMTI leto hato. teNe potAnA zAsanakALamAM bauddha bhikSuone aneka prakAranAM kaSTa ApyAM. vI. ni. saM. 1059nI lagabhaga yazodharmAe mihirakuLane yuddhamAM kAramI hAra ApI. A prakArano ullekha maMdasauranA vijayastaMbha para aMkita zilAlekhamAM vidyamAna che. yazodharmAe mihirakuLane parAjita karI, na to mAryo ne na tene baMdI banAvyo. teNe tenI pAsethI phakta potAnA caraNayugalanI sevA karAvaDAvI ane potAne adhInastha karadAtA rAjA banAvIne choDI mUkyo. vI. ni. saM. 1069mAM mihirakuLanuM mRtyu thaI gayuM. teno rAjyakALa 70 varSano rahyo. | 104 cha9969696969696969699na dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'thAyadragaccha ane anya AcArya - .I krama ne AcAryanA nAma AcAryapada ISPLEJICBC dIkSA : sAmAnyasAdhuparyAya AcArya kAlAvadhi gRhavAsa DhI pUrNa sAdhuparyAya hih |vI.ni.saM.vi.ni.sa.vI.ni.sa.vI.ni.saM. 31mA | 1040 [10751116 1132 35 vIrasena 32mAM | 1103/1118]113 1149 15 14 17 31|46| vIrajasa, 33mA | 1100 1135 1149 1167 35 [14|18 32, 67 jayasena 34mAM 1102 11401 167 1197 38 27315795 haripeNa (yugapradhAnAcArya zrI svAti) ka (hArita-gotrIya savAtithI bhinna) janma : vI. ni. saM. 1087 dIkSA : va. ni. saM. 1100 sAmAnya sAdhuparyAya : vi. ni. saM. 1107 - 1115 yugapradhAnAcAryakALa : vi. ni. saM. 1115 - 1197 svargArohaNa : vI. ni. saM. 1197 sarvAyu : 110 varSa, 2 mAsa, 2 divasa . trIsamA yugapradhAnAcArya jinabhadragaNi kSamAzramaNano svargavAsa thavAthI vI. ni. saM. 1115mAM caturvidha saMghe Arya svAtine ekjhIsamAM jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 669696969696969696969 105]
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ yugapradhAnAcAryapada para AsIna karyA. 82 varSa sudhI yugapradhAnAcAryapadano mahAna bhAra uThAvIne AryasvAtie jainazAsananI ghaNI moTI sevA karI. teonA saMbaMdhamAM vicAra zreNI'mAM eka gAthA upalabdha thAya che, jeno artha A pramANe che : 'vI. ni. saM. 1150mAM svAtisUri dvArA sarva prathama caturdazInA divase pAkSika pratikramaNa karavAno rivAja prAraMbha thayo. 'ratnasaMcaya' graMthamAM AnAthI judI gAthA che, jeno artha che : vIra nirvANanAM 1200 varSa bAda sAhisUri(svAtisUri)e pAkSika pratikramaNa pUnamathI haTAvI caturdazInA divasane pracalita karyuM. thArapadragaccha bhagavAna mahAvIranA cotrIsamA paTTadhara AcArya hariSaNanA AcAryakALamAM hArilagacchanA pAMcamA paTTadhara AcArya baTezvarasUri hArilagacchanI ja upazAkhA thArapadragacchanA sthApaka hatA. thArapadragacchanuM bIjuM nAma baTezvaragaccha paNa che. solaMkI - paramAra rAjA thirapAla dhruve vi. saM. 101mAM tharAda nAmanuM nagara vasAvyuM. tharAda athavA thArapadra nagaramAM A gacchanI sthApanA karavAmAM AvI hatI, eTalA mATe A gaccha jagatamAM thArapadragacchanA nAmathI prakhyAta thayo. hArilagacchanA cothA AcArya yakSadattanA nAga, vRMda, mammaDa, durga, agnizamAM ane baTezvara ema cha pramukha ziSya hatA. AcArya yakSadattagaNi kSamAzramaNe potAnA chae vidvAna ziSyone AcAryapada ApyuM hatuM. chae ziSyomAM uMmaranI dRSTithI baTezvara sauthI nAnA hatA. AcArya baTezvarasUrinA paTTadhara ziSyanuM nAma tattvAcArya ane prapaTTadhara ziSyanuM nAma udyottanasUri hatuM. AcArya udyottanasUrie 'kuvalayamAlA' nAmanA eka utkRSTa koTinA graMthanI racanA karI. A graMtha prAkRta sAhityamAM sadIothI lokapriya banI rahelo che. 106 7032 30 jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ udyotanasUrinA gurubhAI yakSa mahattaranuM eka pramukha ziSya mahAtapasvI kRSNarSie potAnA samaya daramiyAna kRSNarSigacchanI sthApanA karI, je hArilagacchano ja upagaccha athavA prazAkhA rUpI gaccha mAnavAmAM Ave che. A thArapadragacchanI eka prazAkhAnA rUpamAM vi. saM. 1222mAM pippalakagacchanI utpatti thaI. thArapadragacchamAM aneka prabhAvI AcArya thayA che. vikramanI agiyAramI zatAbdInA uttarArdhamAM thayelA vAdIvaitAla birudathI vibhUSita thArapadragacchIya AcArya zAMtisUrie uttarAdhyayana sUtra para TIkAnI racanA karI. vi. saM. 915, bhAdrapada, zukla paMcamI, budhavAra, svAti nakSatramAM je samaye nAgauramAM gvAliyaranA mahArAjA AmanA pautra mahArAjA bhojadevano rAjyakALa hato, te samaye thArapadragacchanA AcArya jayasiMhasUri(kRSNArSinA ziSyoe potAnI 98 gAthAtmaka dharmopadezamAlA ane tenA para 5778 zloka - pramANa svopanna vRttinuM nirmANa karyuM. jina dharmano maulika ItihAsaH (bhAga-3) 0i9999999999 100]
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dikSiNA: jaina dharma yara saMkaTa kalabho vaDe tamila pradeza para adhikAra periyapurANa'nA ullekhothI eka aitihAsika tathya prakAzamAM Ave che ke "vI. ni.nI agiyAramI (IsAnI chaThThI) zatAbdImAM vizALa sainyadaLa laI pracaMDa vegathI saMpUrNa tamila pradeza para AkramaNa karI kalabhroe pAMca, pallava, cola ane cera - A cAra zakitazALI rAjyone naSTa karI nAkhyAM. A vaMzo sadIothI tamila pradezanA vibhinna vizALa bhAgo para rAjaya karatA AvatA hatA. emane parAjita karI saMpUrNa tamila pradeza para kaloe potAnuM Adhipatya sthApita karI dIdhuM. kalabhroe tamila pradezamAM pravezatAM ja jaina dharma aMgIkAra karI lIdho. te samaye tamila pradezamAM jainonI saMkhyA agaNita (aparigaNanIya) hatI. jyAre A kalabhroe pAMDya rAjya para vijaya prApta karI tene thoDA vakhata mATe potAnA adhikAramAM karI lIdho, to temanA vijayanI khuzImAM kalabra rAjAoe "mutArAina'nI upAdhi dhAraNa karI lIdhI. "muttArAina' zabdano artha traNa rAjyo athavA traNa dharatIno svAmI ema thAya che. A artha yogya jaNAya che, kemake velvikuMDI dAnapatranA ullekhAnusAra emaNe cola, pAMDya ane cera - A traNa dezo arthAt A traNa rAjyone jItyAM hatAM. kalarbha kyAMthI AvyA hatA? te vize cokkasa rUpe kaMI kahI zakAya tema nathI. paraMtu ema cokkasa kahI zakAya ke, kalarbha dakSiNa bhAratanA ja nivAsI hatA. madurAmAM draviDasaMghanA nirmANanA thoDA samaya bAda ja kalabhroe tamila pradezanA cola, pAMDya ane cera - A traNa rAjyo para AkramaNa karI tenA para kabajo karI lIdho. kalabhronuM tamila pradeza para aMdAjita aDadhI sadI sudhI zAsana karyuM. eka bAju madurAnA kaDuMgona nAmaka pAMDya rAjAe tathA bIjI bAjuthI kAMcInareza pallavarAja siMhaviSNue sainika dRSTithI suniyojita rItathI kalabro para AkramaNano prAraMbha karyo. temaNe eka joradAra saMgharSa 108 9696969696969696969699 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ pachI kalabhronI sattAne samApta karavAmAM saphaLatA meLavI. kalabhronA zAsanane samApta karyA bAda paNa kAMcIpati pallavarAja siMhaviSNune saMtoSa na thayo. emaNe kAverI sudhInA saMpUrNa bhUbhAgane jItIne kAverI sudhI potAnA rAjyanI sImAono vistAra karyo. - pallavarAja siMhaviSNue vi. ni. sa. 1102 thI 1127 sudhI kAMcInA siMhAsana para rAjya karI potAnA rAjyane sudaDha ane zaktizALI banAvyuM. siMhaviSNu viSNubhakta hato, paraMtu emano putra mahendravarmana (prathama) jaina-dharmAvalaMbI hato. vi. ni. saM. 1127mAM mahendra varmana (prathama) kAMcImAM pallavonA rAjasiMhAsana para beTho. te bahumukhI pratibhAno dhaNI, kuzaLa rAjyanirmAtA, kavi tathA saMgItajJa hato. tenAmAM tenA pitAnI jema ja rAjyavistAranI lAlasA hatI ane teNe uttaramAM kRSNA nadInA taTathI paNa AgaLa sudhI potAnA rAjyanI sImAono vistAra karyo. tamila pradezomAM jaina dharmanA sadIothI cAlyA AvatA varcasva para ghAtaka prahAra karavAvALo zaiva saMta tiruappara, teno samakAlIna ja nahi paraMtu teno guru paNa hato. apparanI saMgatamAM AvyA pachI kAMcanareza pallavarAja mahendravarmane jaina dharmano parityAga karI zaiva dharma apanAvI lIdho. tiruapparanA samakAlIna zaivasaMta jJAnasaMbaMdharanA camatkArothI prabhAvita thaI madurAnareza suMdara pAMDya paNa jaina dharmano parityAga karIne zeva-dharmAvalaMbI banI gayo hato. suMdara pAMcanAM bIjA traNa nAma upalabdha thAya che - paheluM nAma nedumAra, bIjuM nAma kuna pAMcana ane trIjuM nAma kunja pAMDya. je rIte pallavarAja mahendravarmana (prathama) ane suMdara pAMDyana, A baMne samakAlIna hatA, te ja rIte jJAnasaMbaMdhara ane tiruappara A baMne zaivasaMta paNa samakAlIna hatA. appara ane jJAnasaMbaMdhara tamila pradezamAM zaiva dharma krAMtinA sUtradhAra hatA. pallavarAja mahendravarmana (prathama) tathA madurAnA mahArAjA suMdara pAMcanane temanA sakriya prabaLa poSaka samajavAmAM AvatA hatA. mahendravarmana(prathama)no zAsanakALa jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 36369696969696969696969] 109
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ vi. saM. 657 thI 687 (vI. ni. saM. 1127 thI 1157) sudhIno mAnavAmAM Ave che. tirujJAnasaMbaMdhare suMdara pAMcane potAno bhakta banAvIne potAnA nirdezanamAM temanA AdezathI sau prathama madurAnA 5000 jaina sAdhuone ghANImAM pilAvI dIdhA. e ja rIte tiruappare kAMcIpati pallavarAja mahendravargana(prathama)ne potAno daDha anuyAyI banAvI, jainonuM sAmUhika rUpamAM baLapUrvaka dharmaparivartana karAvaDAvyuM. zaivasaMta banyA pahelAM tiruappara eka jainAcArya ane pATalIpuramanA jaina munionA maThanA pradhAna (mukhiyA) paNa hatA. zaivasaMta banyA pachI tiruappara jaina dharma mATe sauthI vadhu ghAtaka sAbita thayA. vikramanI sAtamI sadInA pUrvArdha sudhI jaina dharma, tamila pradezano mukhya, sazakta ane bahujanasaMmata dharma rahyo. paraMtu madurAnA rAjA suMdara pAMca ane kAMcInA rAjA pallavarAja mahendravarmana(prathama)nA zAsanakALamAM tenA para saMkTanAM vAdaLa gherAvA lAgyAM. dakSiNamAM jaina dharma para A eka ghAtaka prahAra hato. A prahArathI dakSiNamAM jaina dharmanI evI apUraNIya kSati thaI ke, jenI pUrti lagabhaga tera sadIonA prayatno uparAMta paNa Aja sudhI nathI thaI zakI. (dakSiNamAM jeno para saMkaTa ) IsAnI bIjI sadIthI IsAnI sAtamI sadInA prathama caraNa sudhI dakSiNamAM jaina dharmanuM pUrNa varcasva rahyuM. "jainasaMhAra caritam" ane periyapurANa'nA ullekhothI paNa e vAtanI puSTi thAya che ke - "tamila pradezamAM jJAnasaMbaMdhara, appara vagere zaivasaMto dvArA zaiva dharmanA pracAraprasAra ane abhyadaya mATe zarU karavAmAM Avela dharmakrAMtinA samaye paNa jaina dharma dakSiNano bahujanasaMmata ane sauthI vadhu varcasvavALo dharma hato. te samaye IsAnI sAtamI sadImAM zaivasaMtoe tamilanADunA pAMca rAjyanI rAjadhAnI madurA ane pallava rAjyanI rAjadhAnI kAMcImAM zaiva dharmanA pracAra-prasAranuM abhiyAna calAvyuM. - zevasaMtoe anubhava karyo ke, jyAM sudhI jaina dharmanA varcasvane temaja tenI lokapriyatAne samApta nahi karI devAya tyAM sudhI teone ( 110 9696969696969696969696) jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnA dhyeya pUruM karavAmAM saphaLatA nahi maLI zake. potAnA dhyeyaprAptimAM jaina dharmane naDatara samajIne teoe sau prathama jaina dharma para prahAra karavAno nirNaya karyo. paraMtu madurA ane kAMcInA jainasaMgha sugaThita ane sazakta hatA ane teone rAjyAzraya paNa prApta hato. AvI sthitimAM jaina dharmane koI paNa jAtanI hAni pahoMcADavAnuM paNa te samaye ghaNuM kaparuM kArya hatuM. zaivasaMtoe tene sAdhya banAvavA mATe sauprathama yena-kena prakAre rAjasattAne potAnA pakSamAM karavAnuM vicAryuM. madurAnareza suMdara pAMcana jaina-dharmAvalaMbI hato. paNa tenI rANI (colarAjaputrI) ane pAMcarAjAnA pradhAnamaMtrI baMne zaiva hatA. zaivasaMta jJAnasaMbaMdhare suMdara pAMDacanI rANI ane pradhAnamaMtrIno saMparka sAdhyo. maMtraNA karatI vakhate suMdarapAMDyanI rANIe upAya batAvatAM kahyuM : "guruvara, pAMcarAjAnI kamaramAM ghUba(kubaDa)nI graMthi ubharAI AvavAne kAraNe te beDoLa thaI gayA che. teonI kamara pUrI vaLI gaI che. A kAraNe teo sadA ciMtAtura ane duHkhI rahe che. jo tame koI auSadha-upacAra athavA maMtra-taMtranA camatkArathI teonI kamara sIdhI karI zako to ApanuM icchita kArya siddha thaI zake che." jJAnasaMbaMdhare kahyuM : "mane vizvAsa che ke, bhagavAna zaMkaranI kRpA prasAdathI huM A kAma karI zakIza.' rANIe saharSa kahyuM : "guruvara ! to samajI lo ke ApanuM kAma siddha thaI gayuM.'' thoDA kSaNa vicAramagna rahyAM pachI pAMca rAjarANIe kahyuM : "mArA magajamAM eka moTI suMdara yojanA AvI che. huM Aje ja mahArAjAne vinaMtI karIza ke - jaina sAdhuo ghaNAM ja pahoMcelA ane aneka prakAranI siddhiothI saMpanna hoya che. eTale kAle savAre temane rAjasabhAmAM bolAvIne kahevAmAM Ave ke - 'teo potAnA tapa-japa, adbhuta siddhio athavA maMtra-taMtra Adi camatkAronI zaktithI tamArI kamara sIdhI karI Ape.' paraMtu te jaina sAdhu AvA koI camatkAra karavAmAM saphaLa thaze nahi. enAthI pahelAM te jainasAdhuo kaMI kahe, huM rAjA, rAjasabhA ane te jainasAdhuo samakSa prastAva mUkI daIza ke - 'je dharmaguru, rAja-rAjezvara pAMDyarAjane A bImArIthI chuTakAro apAvI zakaze te ja pAMcarAja tathA temanI prajAnA dharmaguru ane temano dharma ja badhAno dharma raheze.' pAMDacarAja potAnI A asAdhya jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 33 333 111
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ meLavavA mATe pADyarAjane chAnusAra bImArIthI chuTakAro meLavavA mATe khUba ja Atura che. eTale teo A zarata saharSa svIkArI leze. A pramANe pAMDyarAjane zaiva dharmAvalaMbI banAvI lIdhA pachI saMpUrNa pAMDya dezamAM tamane icchAnusAra zaiva dharmano pracAra-pracAra karavAmAM koI paNa jAtanI muzkelI Avaze nahi? - ' mahArANInI A yukti potAnA kAryasiddhi mATe amogha upAya samajIne zaivasaMta jJAnasaMbaMdhare kahyuM: "tame vizvAsa rAkhajo ke, yaugika kriyAnA mAdhyamathI, huM pAMDyarAjane A asAdhya mAnavAmAM AvatI bImArIthI jIvanabhara mATe rogamukta karI daIza." rANIe khUba caturAIpUrvaka potAnI yojanA mahArAja suMdara pAMca samakSa mUkI. rAjAe tarata ja prastAva svIkArI lIdho ane savAranA pahoramAM saMbaMdhita adhikArIone, jaina sAdhuone sanmAna sAthe rAjasabhAmAM AmaMtrita karavAno nirdeza Apyo. bIjA divase savAre rAjasabhAmAM jenasAdhu upasthita thayA. mahAmaMtrIe temane prArthanA karI ke - "teo temanA viziSTa vijJAna ane vidyAbaLathI pAMDacarAjano roga jaDamULathI miTAvI Ape." mahArANIe paNa jainamunione prArthanA karI: "bhagavana, tame amArA rAjaguru cho. mahArAjane rogamukta karavAnA prayAsamAM koI kamI na rahI jAya, eTalA mATe ame badhAe ane svayaM pAMDyarAjanI taraphathI e zarata rAkhavAmAM AvI che ke - "je dharmaguru pAMDyarAjane A rogathI mukata karI nAkhaze te ja AgaLa jatAM rAjagurunuM pada suzobhita karaze.' tame pahelethI ja rAjaguru cho, mATe sau prathama A taka tamane ApavAmAM Ave che. ApanA asaphaLa thavAthI, bIjAone avasara (taka) ApavAmAM Avaze." periyapurANa'nA ullekho anusAra sauthI pahelA jaina sAdhuoe pAMDyarAjane rogamukata karavA mATe maMtra-taMtra Adi dareka prakAranA upacArono prayoga karyA, paraMtu temane saphaLatA maLI nahi. chevaTe zaivasaMta jJAnasaMbaMdharane AmaMtrita karavAmAM AvyA ane zarata batAvI dIdhA pachI temane paNa vinaMtI karavAmAM AvI ke - "teo temanI alaukika zakti vaDe pAMDyarAjane temanI asAdhya bImArIthI mukti apAve." jJAnasaMbaMdhare AputoSa zaMkaranuM dhyAna karatAM-karatAM rAjAne rogamukata karavAnA prayAsa AraMbhyA. badhAnI AMkho sAme, rAjAnI namI ( 112 36369696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ gayelI kamara sIdhI thaI gaI, ane rAjAne saMpUrNa rogamukta banAvI, kubja (kubaDA) pAMcathI suMdara pAMDya banAvI dIdhA. suMdara pAMcane zarata anusAra potAno rogamukta karanAra jJAnasaMbaMdharane potAnA guru banAvIne pote vidhivat zaiva dharma aMgIkAra karI lIdho. suMdara pAMcane jaina-dharmAvalaMbIthI zaiva-dharmAvalaMbI banAvI lIdhA pachI rAjA ane prajAvarganA mana para jJAnasaMbaMdharano pUrato prabhAva paDyo. jJAnasaMbaMdhare pAMDyarAjAnI mahArANI ane mahAmaMtrI sAthe maMtraNA karI jaina munione potAnA dharmanI mahAnatA siddha karavAno paDakAra pheMkyo ane potAnA pakSadhara rAjasattAnA baLa para, chaLathI jainonI sAthe camatkArika dvandva karyA. te dhArmika dvandvomAM jainone parAjita karyA. 'periyapurANa' ane 'jaina saMhAra carim' Adi zaiva sAhityanA ullekhAnusAra madurAmAM 5000 jaina zramaNone suMdara pAMcanI AjJAthI ghANImAM pilAvIne mArI nAkhyAM. A pramANe jJAnasaMbaMdharanA nirdezanamAM zaivoe jaina maTho ane jainamaMdirone naSTa karavAnuM ane jaina-dharmAvalaMbIone baLapUrvaka dharmaparivartana karAvaDAvI zaiva-dharmAvalaMbI banAvavAnuM zarU karyuM. bIjI bAju appara nAmaka caivasaMte pallavarAja mahendravarmanane jainathI zaiva - dharmAvalaMbI banAvIne temanA sahayogathI kAMcI nagaramAM jainonA sAmUhika saMhAra, baLajabarIthI sAmUhika dharmaparivartana, maTha-maMdira-vasadi prabhRti jaina dharmasthAnonA vidhvaMsana Adi atyAcAra karavAnA zarU karyA. A badhAnuM pariNAma e AvyuM ke moTI saMkhyAmAM jaino jIva bacAvavA mATe madurA ane kAMcI nagaramAMthI bhAgIne anyatra (bIje) cAlyA gayA. je jaino pAchaLa rahI gayA temanAmAMthI moTA bhAganAone baLajabarIpUrvaka zaiva-dharmAvalaMbI banAvI devAmAM AvyA. ane je lokone dharmamAM atUTa AsthA hatI ane je potAnA dharmane prANothI paNa priya mAnatA hatA, te jainone A baMne zaivasaMtonA anuyAyIo dvArA motane ghATa utArI nAkhavAmAM AvyA. vastutaH zaivo dvArA jainonA sAmUhika saMhAra eTalA badhA bhISaNa ane hRdayavidAraka hatA ke, zaiva sAhityamAM upalabdha A ghaTanAonuM varNana, sAcI ghaTanAonI sAme phikkuM lAge che. jaina dharma para A eka evo prahAra hato, jene dhArmika viplava kahI zakAya. A dhArmika viplavathI tamilanADumAM zatAbdIothI Thosa jAmelA jaina dharmane apUraNIya kSati thaI. perIyapurANa, sthalapurANa vagere jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 333 376 113
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaiva sAhityamAM tamilanADumAMthI jaina dharmane samULa ukhADI pheMkavA mATenA, zaivonA abhiyAnanI saphaLatAno zreya tijJAnasaMbaMdhara, tiruappara, suMdara pAMDyanI rANI ane tenA mahAmaMtrIne ApavAmAM AvyuM che. zaivasaMtoe, mukhyarUpe jJAnasaMbaMdhare, potAnA A dhArmika abhiyAnamAM sarvAdhika mahattvapUrNa sahAyatA ApavAvALA suMdara pAMDyanAM rANI ane mahAmaMtrInA nAma "63 mahAna zaivasaMtonI sUci'mAM pramukhasthAne ApyAM che. A sAmUhika saMhAronA ghAtaka prahAra uparAMta paNa, te samayanA ane tenAthI uttaravartI kALanA evA aneka pramANa upalabdha thAya che, jenAthI e siddha thAya che ke, A atyAcAronI cAra-pAMca sadIo pachI paNa tamilanADunAM aneka kSetromAM jaina dharma phaLo-phUlato rahyo. AmAMthI aneka pradeza te saMkrAMti-kALathI uttaravartI-kALa sudhInAM jaina dharmanA pracAra-prasAra mATenAM pramukha kendra rahyAM. pharIthI eka mahAna rAjasattAnA rUpamAM udita thayelA colazAsane jaina-dharmAvalaMbIo prati lAgaNIzIla madhura vartana karavAno prAraMbha karyo. tamilanADumAM sthaLa-sthaLe jainonAM dharmasthAno ane jaina dharmanAM kendrone grAma, jamIna, saMpatti vagerenuM dAna vipula mAtrAmAM ApavAmAM AvyuM. enAthI tamilanADumAM jaina dharma para zaivonA prahAra pahelAnI sthiti bhale nA AvI zakI, paraMtu potAnI sthitine pUratA pramANamAM apekSA karatAM vadhu sudaDha karI zakyA. (jJAnasaMbaMdharano saMkSipta paricaya bhAratanA dakSiNApathanA tamilanADumAM zaivasaMpradAyano punaruddhAra athavA punarutthAna karavAvALA zaivasaMtomAM tirujJAnasaMbaMdhara ane tiruapparanA nAmazIrSa sthAna para jovA maLe che. je prakAre tirujJAnasaMbaMdhara ane tiruappara dakSiNApatha ane mukhya rUpathI tamilanADumAM zaiva dharmanA punaruddhAra abhiyAnanA sUtradhAra mAnavAmAM Ave che; te ja rIte jaina dharmane moTI kSati pahoMcADavAnA sUtradhAra paNa temane ja mAnavAmAM Ave che. zaiva sAhityamAM tijJAnasaMbaMdharane mUrtinAmanAra ane saMbaMdharanAM nAmothI paNa oLakhavAmAM Ave che. temanuM eka anya nAma pille nAmanAra paNa maLI Ave che. pille nAyanArano janma taMjora jillAnA ziyAlI nAmanA gAmamAM eka brAhmaNa parivAramAM thayo hato. 114 [9636969696969696999) jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnasaMbaMdhare madurAmAM jainonA sAmUhika saMhAra ne dharmaparivartana karAvavAnI sAthe sAthe zaiva dharmano pracAra-prasAra karavA mATe sthaLesthaLe pharI-pharIne potAnI kavitAonA mAdhyamathI janamAnasamAM jaino ane bauddhonA prati ghRNA phelAvavAno prayAsa (prayatna) karyo. tiruappara ane tirujJAnasaMbaMdhara, A baMne zaivasaMto samakAlIna hatA. A baMnenA prayatnothI tamilanADumAM zaiva dharmano vipula pramANamAM pracAra-prasAra thayo. itihAsakAra DaoN. ke. e. nIlakaMTha zAstrIe pallavarAja mahendravarmanano rAjyakALa I.sa. 600 thI 630 sudhIno nakkI karyo che. jenAthI A svataH pramANita thaI jAya ke, jJAna saMbaMdharano samayakALa paNa IsAnI sAtamI sadInA pUrvArdhano hato. apparano saMkSipta paricaya appara potAnI yuvAvasthAmAM varSo sudhI jaina dharmanA eka saMpradAyanA AcArya jevA mahattvapUrNa pada para rahyA hatA. zaivasaMta banyA pachI appare tamilanADumAM jaina dharmanA sarvatomukhI varcasvane samApta karavA mATe ane zaiva dharmanA vyApaka pracAra-prasAra mATe je yuga parivartanakArI kArya karyAM, te kAryo mATe temanuM nAma jaina ane zaiva dharmonA itihAsamAM haMmezAM kramazaH glAni (viSAda) ane harSanI sAthe yAda karavAmAM Avaze. appare kAMcIpati pallavarAja mahendravarmana (prathama) jevA kavi, vAzmI ane jaina-dharmAnuyAyI rAjAne, na kevaLa zaiva-dharmAnuyAyI banAvyA, paraMtu jaina dharmanA prabaLa zatru banAvIne temanA dvArA potAnI icchAnusAra jaina-dharmAvalaMbIo para hRdayadrAvaka atyAcAra paNa karAvyA. AnAthI apparanA prabhAvanuM anumAna saraLatAthI lagAvI zakAya che. zaiva ane jaina dharmanA sAhitya tathA zilAlekha vageremAM apparanA aparanAma A pramANe maLI Ave che : 1. tiruappara 2. appara 3. tirunAvukarasara 4. dharmasena 5. tirunAvukarasara nAyanAra ane 6. vAgIza. tiruvADI nAmaka itihAsaprasiddha nagaramAM apparane dharmaparivartana karAvIne jainasAdhuthI zaivasAdhu banAvavAmAM Avyo hato. jyAre appara jainamuni ane pAlikA(pATalipurama)nA prAcIna jaina zramaNa kendra jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 33333333999: 115
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ athavA maThano AcArya hato, te samaye tenuM nAma dharmasena hatuM. zaivasAdhu banatA ja appare pAlikAnA jaina saMskRtinA prasiddha kendranA maTha ane maMdirane jamInadosta karIne tenA sthAne tiruvADigAI" nAmanuM eka vizALa zivamaMdira banAvaDAvyuM. A apparanA jIvananI vizeSatA e che ke te jainasaMghamAM AcArya jevA garimApUrNa pada sudhI pahoMcyo. zaiva dharma aMgIkAra karyA pachI zaivasaMtomAM paNa te zIrSasthAna para pahoMcyo, ane aMtamAM te punaH jaina-dharmAvalaMbI banI gayo ane chevaTe je zaivone unnatinA ucca zikhara para pahoMcADyA temanA dvArA ja tenI hatyA karI nAkhavAmAM AvI. ' (delA mahattara (delAsUri)) vikramanI sAtamI sadInA prathama cothA bhAgamAM ane vI. ni.nI agiyAramI zatAbdImAM dalAsUri mahattara nAmanA eka mahAna AcArya thayA. teo jinazAsana prabhAvaka mahAvAdI ane vidvAna munizrI sUrAcAryanA ziSya tathA durgAsvAmI ane siddharSinA guru hatA. siddharSinA ullekhAnusAra teo nivRttikuLanA AcArya hatA ane potAnA samayanA jyotiSazAstranA agraNI vidvAna hatA. dalAsUri mahattare lATa pradezamAM aneka varSo sudhI vicaraNa karIne aneka bhavyone pratibodha ApatA ApatA jaina dharmano ullekhanIya pracAra-prasAra karyo. | ucca koTinA viduSI sAdhvI gaNA' temanI ja ziSyA hatI. jemaNe siddhaSinI amara AdhyAtmika kRti upamiti bhava prapaMca kathA'nI prathama pratanuM atyaMta suMdara ane zuddha rUpamAM Alekhana karyuM. aMte saMllekhanA saMthArApUrvaka bhinnamAlamAM samAdhipUrvaka svargArohaNa karyuM. (vAdImasiMha (oDyadeva)) temanuM sAcuM nAma oDyadeva hatuM. paraMtu aparAjeya vAdI athavA mahAna tArkika hovAnA kAraNe vidvAnoe temane vAdImasiMha upAdhithI vibhUSita karyA hatA. temaNe "syAdvAda siddhi', "kSetra cUDAmaNi' ane gadhaciMtAmaNi' nAmanA traNa graMthonI racanA karI. kAMcIpati pallavarAja mahendravargana(prathama)no zAsanakALa I.sa. 600 thI 630 sudhIno che. vAdImasiMha paNa temanA samakAlIna hatA. AthI temano samaya paNa IsAnI sAtamI zatAbdInA pUrvArdhano thaI jAya che. | 116 96969696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)|
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMtrIsamAthI aDadhImamAM ' vAra ao harSavardhan pAMtrIsamA AcArya chatrIsamA AcArya jayasena (dvitIya) jagamAla svAmI janma : vI. ni. saM. 1142 vI. ni. saM. 1187 dIkSA : vi. ni. saM. 1174 vI. ni. saM. 1214 AcAryapada : vi. ni. saM. 1197 vI. ni. saM. 1223 svargArohaNa : vi. ni. saM. 1223 vI. ni. saM. 1229 gRhavAsaparyAya : 3ra varSa . . 27 varSa sAmAnya sAdhuparyAyaH 23 varSa : 9 varSa AcAryaparyAya : 26 varSa 6 varSa pUrNa sAdhuparyAya : 49 varSa 15 varSa pUrNa Ayu ; 81 varSa . sADatrIsamA AcArya ADatrIsamA AcArya devaSi bhImaRSi janma " : vi. ni. saM. 1149 vI. ni. saM. 1160 dIkSA : vI. ni. saM. 1190 vI. ni. saM. 1211 AcAryapada : vi. ni. saM. 1229 vi. ni. saM. 1234 svagArohaNa vi. ni. saM. 1234 vI. ni. saM. 1263. gRhavAsaparyAya : 41 varSa : 3 pa1 varSa sAmAnya sAdhuparyAyaH 39 varSa 1 23 varSa . ' AcAryaparyAya : 5 varSa - 29 varSa pUrNa sAdhuparyAya : 44 varSa pUrNa Ayu : 85 varSa 103 varSa jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3) 26369696969696969900 110 | | / para varSa
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ batrIsamA yugapradhAnAcArya zrI puSpamitra yugapradhAnAcArya zrI puSyamitra janma dIkSA sAmAnya * vI. ni. saM. 1152 TippaNI : titvogAli paiNya'nA : vI. ni. saM. 1160 ullekho anusAra AcArya puSyamitra : vI. ni. saM. 1160 84000 padovALA sarvAMgapUrNa thI 1197 |'bhagavatI sUtra'nA aMtima dhAraka thayA sAdhuparyAya yugapradhAnAcArya : vI. ni. saM. 1197 che. teo mahAna ciMtakanI sAthe-sAthe thI 1250 vizuddha zramaNAcAranI rakSAmAM nipuNa paryAya : vI. ni. saM. 1250 hatA. temanA svargastha thatAM ja vI. ni. saM. : 98 varSa svargArohaNa sarvAyu 1250mAM bhagavatI sUtra sahita cha aMgono kSaya thaI gayo. harSavardhana - aparanAma zIlAditya vI. ni.nI bAramI zatAbdImAM sthAnezvara ane kanojanA mahArAjA harSavardhana eka mahAna pratApI ane bhAratIya itihAsamAM khUba ja yazasvI rAjA thaI gayA. harSa svayaM pote ghaNA ja vidvAna hovAnI sAthe-sAthe vidvAnone samAdara ApavAvALA, sAhitya-nirmAtA, sAhasI yoddhA, raNanIti vizArada ane zAMtinA pUjArI hatA. potAnI mAtRbhUmithI videzI hUNonuM zAsana haMmezAM mATe samApta karI nAkhavAnuM saphaLa abhiyAna harSavardhane AraMbhyuM hatuM. tenAthI sahajamAM anumAna lagAvI zakAya che ke temanuM roma-roma dezapremanA gADha raMgamAM raMgAyeluM hatuM. temanAmAM tamAma dharmone samAna dRSTithI Adara ApavAnI dhArmika sahiSNutA hatI. parama bhaTTAraka mahArAjA prabhAkaravardhana (aparanAma pratApazakti) ane rANI yazomatI devIne be putra hatA. moTo putra parama bhaTTAraka mahArAjA rAjyavardhana bauddhadharmI tathA nAno putra parama bhaTTAraka mahArAjA harSavardhana zaivadharmI hatA. 118 777GFGFFIC jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA prabhAkaravardhananA svargastha thayA pachI mAlavAnA rAjAe thAnezvara para humalo karavAnI yojanA banAvI. A duHkhada samAcAra sAMbhaLIne rAjyavardhana dasa hajAra ghoDesavAronI senA laIne mAlavarAjanI sAthe yuddha karavA mATe prasthita thayo ane teNe harSavardhanane thAnezvara rAjyanI rakSA karavA mATe tyAM ja rokyo. vAyuvege AgaLa vadhIne rAjyavardhane mAlavasenAno nAza karyo. mAlavasenA para A jIta meLavyA pachI gauDa rAjA zazAMke vizvAsaghAta karIne rAjyavardhananI hatyA karI nAkhI. AthI harSavardhana para AghAtajanaka vajapAta thayo. teNe zapathapUrvaka pratijJA karI ke - jo thoDA divasomAM pote pRthvIne gauDavihIna nahi karI zake to pote agnipraveza karI leze. te anusAra harSavardhana eka moTI senA laIne sauthI pahelA gauDarAja zazAMkanI sAthe badalo levA mATe, tyAra bAda cAre dizAomAM potAnuM Adhipatya sthApita karavA mATe, prasthAna karyuM. teNe zazAMkanI rAjadhAnI puMDra para AkramaNa karIne yuddhamAM zazAMkane parAjita karI dIdho. I. sa. 637-638mAM magadhamAM bhramaNa karatI vakhate svayaM huenatsAMge potAnAM saMsmaraNomAM lakhyuM che ke - "zazAMke gayAmAM eka bodhivRkSane kApI nAkhyuM ane tenA thoDA samaya pazcAt te paNa marI gayo." harSavardhane eka sArvabhauma sattA saMpanna sAmrAjyanI sthApanA dvArA bhAratane ekasUtramAM Abaddha karavAno nizcaya karelo hato. e nizcayanI pUrti mATe teNe khUba lAMbA samaya sudhI prayatno karyA. pUrva ane uttaramAM tene paryApta saphaLatA maLI. paraMtu bhAratamAM pUrvathI pazcima ane dakSiNathI uttara sudhImAM eka ja zakitazALI kendrIya zAsananI sthApanAnuM harSavardhananuM svapna sAkAra na thayuM. harSavardhananA A svapnane pUruM na thavA devAmAM bAdAmInA rAjA cAlukya sAmrAjyano sauthI moTo hAtha rahyo. eka vizALa sAmrAjyanI sthApanA karavAnuM potAnuM svapna sAkAra karavA mATe jyAre harSavardhana dakSiNa vijaya mATe dakSiNa tarapha AgaLa jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3) 900000000000 119]
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadhyo tyAre pulakezina dvitIyae potAnI vizALa senA laIne harSavardhananI AgaLa vadhatI senAone rokI. narmadA taTa para harSavardhana ane cAlukyarAja pulakezina dvitIyanI senAo vacce nirNAyaka yuddha thayuM. ghaNA saMgharSa pazcAt harSavardhanano parAjaya thayo. - harSa rAjasiMhAsana para ArUDha thatAM pahelAM ja aneka musIbatothI gherAyelo hato. paraMtu teNe dharma ane sAhasanI sAthe bhAratamAM eka sArvabhauma sattAsaMpanna kendrIya rAjyanI sthApanA mATe AjIvana saMgharSa karyo. pratikULa paristhitio hovA chatAM paNa potAnA dhyeyathI kyAreya vicalita thayo nahi. te saMpUrNa bhAratane eka sazakta zAsanasUtranA rUpamAM gUMthI to na zakyo, paraMtu e eka prastuTa satya che ke teNe uttara bhAratamAM eka sazakta rAjAnA rUpamAM lagabhaga traNa dAyakAthI vadhAre samaya sudhI zAsana karyuM hatuM. raNakuzaLatA, sAhasa, sAhityasevA ane zAlInatA jevA utkRSTa guNonA kAraNe te bhAratanA itihAsamAM amara thaI gayo. kharekharamAM te eka mahAna zAsaka hato. harSa je rIte talavAra calAvavAmAM nipuNa hato evI ja rIte lekhanakalA ane sAhityasarjanamAM paNa te niSNAta hato. bANa ane mayUra jevA ucca koTinA kavio, jemane bhAratamAM agragaNya kavio mAnavAmAM AvyA che, teo harSanI rAjasabhAmAM upasthita hatA. svayaM harSe ratnAvalI', "priyadarzikA' ane "nAgAnaMda' jevA ucca koTinAM nATakonI racanA karI. A traNe nATaka te samayamAM khUba ja lokapriya hatAM. nRtya ane saMgItanI sAthe, Thera-Thera A nATako abhinaya sAthe bhajavavAmAM AvatAM hatAM. harSano koI uttarAdhikArI na hovAnA kAraNe puSpabhUti vaMzanA zaktizALI sAmrAjyano tenA mRtyunI sAthe aMta Avyo. 120 [969696969696969696962 jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya haribhadrasUri ane anya AcArya AcArya haribhadrasUri citrakUTanA mahArAja jitArinA rAjapurohita zrI haribhadra potAnA samayanA ucca koTinA prakAMDa vidvAna hatA. teo veda-vedAMganA niSNAta vidvAna ane badhI vidyAomAM pAraMgata hatA. temane potAnA pAMDitya para bhAre abhimAna hatuM. eka vAra mArgamAM cAlatA-cAlatA temaNe eka jinamaMdiramAM jinezvaranI mUrti joI, ane jotAM ja upahAsapUrNa zabdomAM potAnA udgAra vyakta karyA. eka divasa vadhAre rAjakAryathI temane rAtre paNa vadhAre samaya sudhI rAjaprAsAdamAM rokAvuM paDyuM. rAtrimAM jyAre teo potAnA nivAsa sthAne parata pharI rahyA hatA tyAre mArgamAM koI vRddhAnI madhura svara laherIonA mAdhyamathI, nimnalikhita gAthA temanA kAnomAM gUMjI UThI : cakkidurgI haripaNagaM, paNagaM cakkINa kesavo cakkI / kesava cakkI kesava ducakkI kesI ya cakkI 5 / / haribhadrane A gAthA ghaNI manohArI pratIta thaI, paraMtu teo vAraMvAra prayAsa karavA chatAM paNa teno artha samajavAmAM asaphaLa rahyA. savAra (prabhAta-paroDha) thatAM ja teo potAnA gharethI nIkaLyA ane sIdhA te bhavananI pAse pahoMcyA, jyAM temaNe rAtrimAM pelI manohArI padya-gAthA sAMbhaLI hatI. te bhavanamAM praveza karatA ja daravAjethI temaNe joyuM ke eka tapopUtA saumya mukhAkRtivALAM vRddha sAI tyAM virAjamAna che. haribhadre te vRddhA sAdhvIne praNAma karatA pUchyuM : aMba (mAte) ! zuM rAte Apa ja, cAka - cikya AdithI ota-prota padyanuM uccAraNa karI rahyAM hatAM ?" vRddhA sAdhvIe javAba Apyo : ''hA putra.'' vRddhA sAdhvInI anubhavI AMkhothI e chUpuM na rahI zakyuM ke - 'AgaLa jaIne A yuvaka jinazAsananI khUba ja prabhAvanA karavAvALo thaze.' haribhadre vinaMtI karI : "mAte ! tame mane e padyano artha samajAvo. te padyano artha jANavA mATe mAru aMtarmana khUba ja Atura che.' jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 436 00 121
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRddhA sAdhvIe javAbamAM kahyuM: "he putra! jo tamane jinaAgamonA gUDha artha jANavAnI tAlAvelI hoya, to tamAre tenA mATe amArA gurune maLavuM paDaze. teo tamane teno artha batAvaze." - haribhadra gurunuM sthaLa, nAma vagere pUchIne AcArya jinabhaTTasUri pAse pahoMcyA. AcAryanAM darzana karatAMnI sAthe ja haribhadranA hRdayamAM temanA prati khUba zraddhA utpanna thaI. bIjI tarapha haribhadrane jotAM ja AcArya jinabhaTTasUrinA manamAM vicAra Avyo ke - "A te ja vidvAna brAhmaNa to nathI, jene potAnI vidvattA para khUba garva che, ane je rAjA dvArA saMmAnita paNa che. A ahIM zA prayojanathI Avyo haze ?' temaNe haribhadrane kahyuM: "bhadra ! tamAruM kalyANa ho ! kaho, tame ahIM zuM prayojanathI AvyA cho?" purohita haribhadra khUba vinamratAthI nivedana karyuM : "pUjyavara ! meM variSTha jaina sAdhvI mahArA yAkinInA mukhethI eka prAkRta pade sAMbhaLyuM che. pUro prayAsa karavA chatAM paNa mane A padano artha samajamAM nathI Avyo. meM temane te padano artha batAvavA vinaMtI karI. temaNe mane ApanI sevAmAM upasthita thaI mArI jJAnapipAsA zAMta karavAnI salAha ApI che. AthI huM ApanI pAse Avyo chuM." gurue kahyuM: "jaina siddhAMtonuM jJAna agAdha che. jo kharekhara tamane A jJAna prApta karavAnI bhUkha hoya, to tamAre mAruM ziSyatva grahaNa karavuM rahyuM." haribhadra, jinabhaTTasUrinI pAse jaina dIkSA grahaNa karI lIdhI ane temanA ziSya banI gayA. - jinabhaTTasUrie te vRddhA sAdhvIpramukhAno paricaya ApatA kahyuM : saumya ! te sAdhvI mArA guru bhaginI mahattA yAkinI che. te badhAM AgamomAM praviNa ane badhI sAdhvIomAM ziromaNi che." muni haribhadra vinayapUrvaka kahyuM : "pUjyavara ! bhava-bhavAMtaromAM bhramaNa karAvavAvALAM (karAvanAra) zAstromAM pAraMgata vidvAna hovA chatAM paNa mane have evuM anubhava thAya che ke - "huM mUrakha ja rahyo. mArA puNyodayathI ja, mArI A dharmamAtA yAkinI mahArAe mArA kuLanI kuLadevInI jema mane prabuddha karyo che." 122 999999999999 jena dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ te ja divasathI muni haribhadra potAnI jAtane "yAkinI mahattarA sUna' (yAkinI mahattAno putra) kahevAnuM, lakhavAnuM ane oLakhavAnuM zarU karI dIdhuM. aharniza gurucaraNonI sevAmAM rahetA muni haribhadra AgamagraMthono abhyAsa karavAno prAraMbha karyo. athAga zraddhA-bhakti ne niSThApUrvaka adhyayana karIne temaNe AgamonuM talasparzI jJAna prApta karyuM. AcArya jinabhaTTasUrie potAnA ziSyane dareka rIte AcAryapada mATe yogya samajIne zubha muhUrtamAM temane AcAryapadathI alaMkRta karyA. AcAryapada para ArUDha thayA pachI haribhadrasUri vividha sthaLo para apratihata vihAra karatA karatA jaina dharmano pracAra-prasAra karavA lAgyA. temaNe aneka bhavya AtmAone pratibodhita karyA. haribhadra sUrinA be bhANeja haMsa ane paramahaMse utkRSTa bhAvanAthI AcArya haribhadrasUri pAse zramaNadharmanI dIkSA grahaNa karI. te baMne temanI pAse vidyAdhyayana karavA lAgyA. AcArya haribhadra thoDAka ja samayamAM te baMne munione Agama ane nyAyazAstranA prakAMDa vidvAna banAvI dIdhA. baMne medhAvI munione manamAM bauddha darzana ane bauddha tarkazAstrano abhyAsa karavAnI tIvra IcchA utpanna thaI. baMne munioe potAnA mananI IcchAnI vAta AcArya haribhadrasUri samakSa pragaTa karI. temanI icchA sAMbhaLIne, AcAryae potAnA nimittajJAnanI madadathI bhAvimAM thanArA aniSTanI AzaMkAthI baMne munione tyAM ja rahIne abhyAsa karavAnI salAha ApI ane kahyuM : "ahIM paNa ghaNA ucca koTinA vidvAna che, temanI pAse rahIne potAnuM Icchita jJAna prApta karo." paraMtu baMnenI satata vinaMtI para haribhadrae potAnI icchA na hovA chatAM temane sudUrastha nagaramAM adhyayana karavA mATe - javAnI paravAnagI ApI. - te baMne gurune praNAma karI bauddhadarzananuM adhyayana karavA mATe javA ravAnA thayA. baMne chadmaveza dhAraNa karI, te badhAM cihna jenAthI teonA jaina hovAno saMketa paNa koIne nA maLe, mATe pUrNataH saMtADIne, cAlatA-cAlatA eka divasa eka bauddha rAjyanA pATanagaramAM jina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3) 333333333333] 123]
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahoMcyA. tyAMthI teo potAnI vidyAnI bhUkha zAMta karavA mATe prasiddha bauddha vidyApIThamAM gayA ane te vidyApIThamAM praveza meLavI lIdho. tyAM khAna-pAna, rahevA-karavA vagerenI tamAma vyavasthA ati uttama hatI. kuzAgra buddhivALA baMne medhAvI bhAIo khUba AnaMdanI sAthe potAnA icchita bauddha-tarkazAstranA adhyayanamAM magna thaI gayA. jenadarzananA khaMDana mATe, je-je tarka bauddhAcAryo dvArA ApavAmAM AvatA hatA, te tarkone nirasta karavAvALA ane jaina siddhAMtonI zAzvata satyatAne siddha karavAvALA potAnA pUrvamAM bhaNelA Agama-pAThothI paripuSTa aneka akAdya pratitaka, yukitao ane pramANone te baMne bhAI alaga-alaga pRSTho para lipibaddha karavA lAgyA. A pramANe temanA dvArA guptarUpe lakhIne je pRSTha ekatrita karelAM hatAM, temAMthI be pRSTha eka divasa saMjogavaza AvelA vaMToLiyAnI havAmAM UDIne bauddha vidyArthIonA hAthe lAgI gayA. temaNe te pRSTha vAMcyAM ane potAnA gurunA hAthamAM mUkI dIdhAM. jyAre viSayathI saMbaMdhita bauddhAcArye e pRSTha vAMcyAM to temAM lakhelA siddhAMtonA AdhAre potAno pakSa nirbaLa ane jene pakSa sabaLa thaI javAnI AzaMkAthI teo vyAkuLa thaI gayA. Azcaryacakita thaIne bauddhAcArye kahyuM : "koI ne koI jaina dharmano upAsaka atyaMta medhAvI chAtra ahIM ApaNI vidyApIThamAM che; anyathA je tarkajALonuM khaMDana meM karI nAkhyuM hoya, tenuM khaMDana karavAmAM bIjuM koNa samartha hoI zake che ?" bauddhAcArya vicAramAM magna thaI gayA ke - potAnI bauddha vidyApIThamAM Avela te jaina vidyArthIone, zuM upAya karavAthI oLakhI zakAya." aMtamAM yukti-prayuktithI bauddhAcArya e zodhI kADhyuM ke te vidyArthIo haMsa ane paramahaMsa che, jemane teo zodhI rahyA che. nizcitarUpe potAnA prANa saMkaTamAM Avaze, e vAta jANIne baMne bhAIoe potAnI jAtane chatrIthI bAMdhI lIdhA ane tarata ja chatrI kholIne sainikanI jema uparathI nIce kUdI paDyA ane khUba sahelAIthI dharatI para UtaratA ja tyAMthI bhAgyA. 124 3603603293300002na dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAM cAre tarapha moTI saMkhyAmAM niyukta bauddha sainikoe te bhAIone bhAgatA joIne temane pakaDavA mATe temano pIcho karyo. sainikone najIka AvatA joI haMse nAnA bhAI paramahaMsane kahyuM : "bhAI ! tuM have tRtagatithI ahIMthI bhAgI jA. mArA taraphathI gurudevane praNAma kahIne mArA dvArA thayela avinaya mATe kSamA mAMgaje. sAme je nagara dekhAya che, tenA rAjA sUrapAla zaraNAgatanI rakSA karavAvALA che. temanI pAse jato raheje. teo tane gurudeva pAse pahoMcavAno prabaMdha karI Apaze." haMse ekalA hAthe samIpa AvelA bauddha sainikonI TukaDI sAthe khUba ja sAhasathI bAtha bhIDI. paraMtu aMtamAM aMga-aMga bANothI vIMdhAI javAthI haMsa niSmANa thaI dharatI para DhaLI paDyo. paramahaMsa potAnA moTA bhAInI AjJAnusAra sUrapAlarAjA pAse pahoMcI gayo ane temanA saMrakSaNa ane sahAyatAthI citrakUTa nagaramAM pahoMcI javAmAM saphaLa thayo. guru samakSa upasthita thatAM ja potAnuM mastaka gurunA caraNakamaLamAM namAvIne sauthI pahelA potAnA yeSTha sahodara ane potAnA dvArA karAyela guruavajJA (guru AjJAnI viruddha karavAmAM Avela AcaraNa, aparAdha) mATe kSamA yAcanA mAMgI ane aMtarmanathI "tane mithyA bhavatu duSkatama'nuM uccAraNa karatAM-karatAM potAnAM duSkRtyonI zuddhi karI. tyAra pachI paramahaMse athathI iti (zarUthI aMta) sudhInA samagra ghaTanAcakrane yathAvata gurune saMbhaLAvI dIdhuM. jyAre paramahaMsa gurudevane, potAnA jayeSTha baMdhu haMsanI mRtyuno vRttAMta saMbhaLAvI rahyo hato, tyAre ja tene hRdayAghAta thayo ane te niSNANa thaI gurucaraNomAM DhaLI paDyo. - AcArya haribhadrane potAnA prabhAvaka ne medhAvI ziSyonA Akasmika mRtyuthI ghaNuM ja duHkha thayuM. potAnA suyogya ziSyonI viyogAgnithI saMtapta haribhadrasUrinA manamAM acAnaka bauddho pratye Akroza bhaDakI UThyo. teo vicAravA lAgyA - "jo, bauddho dvArA karavAmAM AvelA A nRzaMsa aparAdhano huM pratikAra nahi karuM, to mArA aMtima samaya sudhI A vAta zULanI jema mArA hRdayamAM bhoMkAtI raheze.' jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 3396369696969696963 125]
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ A pramANe pratizodha (badalo) levAno nirNaya karIne, haribhadra potAnA gurune pUchyA vagara upAzrayathI nIkaLI paDyA. te sIdhA sUrapAlarAjA pAse pahoMcyA. potAnA ziSya paramahaMsanI bauddha sainikonI rakSA karIne zaraNa ApavA badala rAjA sUrapAlano AbhAra mAnyo ane temane AzIrvAda ApyA. A pachI baMnee maMtraNA karIne bauddhAcAryane parAjita karavA mATenI yojanA banAvI. yojanA anusAra rAjA sUrapAle tAtkAlika eka vAkpaTu, prapaMca racanAmAM pravINa ane vicakSaNa buddhizALI dUtane bauddhonA pATanagaramAM mokalyo. dUte, rAjA sUrapAlanI rAjasabhAmAM AcArya haribhadrasUri sAthe zAstrArtha karavA mATe bauddhAcAryane taiyAra karI dIdhA ane A pratijJApatra paNa bharAvaDAvyuM ke - je koI zAstrArthamAM parAjita thaI jaze, te UkaLatA telanI moTI kaDhAImAM kUdIne prANAnta karaze.' be-cAra divasa pachI bauddhAcArya potAnA vizALa sevakasamUhanI sAthe rAjA sUrapAlanI rAjasabhAmAM upasthita thayA ane haribhadrasUri sAthe zAstrArtha karavAnuM zarU karyuM. bauddhAcArye haribhadrasUri sAthe zAstrArtha prAraMbha karatA bauddha dharmanA pramukha siddhAMta kSaNikavAdane potAnA pakSe rajU karyo. AcArya haribhadre bauddhAcAryanI yuktione potAnI akAca yuktiothI thoDI ja kSaNomAM khaMDita-vikhaMDita karatAM bauddhAcAryane niruttara karI parAjita karI dIdhA. bauddhAcArya hArI gayA.' sabhyono A nirNaya sAMbhaLatAM ja zarata anusAra bauddhAcArye UkaLatA telanI kaDhAImAM kUdIne prANatyAga karavo paDyo. tyAM upasthita ghaNA bauddha vidvAno, eka pachI eka vAda karavA mATe haribhadra samakSa upasthita thayA ane haribhadrathI parAjita thaIne zarata anusAra temaNe paNa UkaLatA telanI kaDhAImAM kUdIne prANAnta karavo paDyo. aMtamAM bAkInA vidvAno hatAza thaIne potAnI adhiSThAtrI devIne bhAMDavA lAgyA. devIe pragaTa thaIne kahyuM : 'have zoka dUra karIne jaladIthI pota potAnI jagyA para pAchA pharI jAo. A jainAcArya sAthe vAdamAM UUUUUe jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 126 73777
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ na paDo.' Ama kahIne devI adRzya thaI gaI. bAkI bacelA bauddha vidvAno pota potAnA sthAne pAchA pharI gayA. jyAre jinabhaTTasUrie potAnA ziSya haribhadranA A adbhuta gussAnI vAta potAnA ziSyo pAsethI sAMbhaLI to svayaM cAlIne rAjA sUrapAlanI pAse pahoMcyA. potAnAM dhIra-gaMbhIra madhura vacanothI haribhadrane samajAvIne zAMta karyA. ziSyonA mohamAM AMdhaLA thaIne meM ghora duSkarma karyuM che' evuM vicArIne parama gurubhakta haribhadre potAnA pApanuM prAyazcitta karavA mATe guruAjJA anusAra ghora tapazcaryA zarU karI. kaThora tapazcaryAthI temaNe potAnA zarIrane sAva sUkalakaDI banAvI dIdhuM. tema chatAM paNa ziSyono viyoga temane sadA santapta karato rahyo. temane atyaMta zokagrasta joIne adhiSThAtrI devI temanI samakSa pragaTa thaI. temane AzvAsana ApyuM ane vizuddha tapazcaryA karIne potAno janma-bhava saphaLa karavAnI salAha ApI. haribhadre zAsanadevIne nivedana karyuM : "aMbe ! mane e vAtano zoka nathI ke mArA be vinIta ziSya have nathI rahyA. paraMtu mane e vAtanuM khUba ja du:kha che ke mArA pachI mAruM pavitra gurukuLa samApta thaI jaze." A sAMbhaLIne aMbAe kahyuM : "vatsa ! kharekharamAM tamArI kulavRddhi thAya eTalA puNya tame saMcita karelAM nathI. he mahAmune ! tame to kevaLa tamArA zAstra-saMtatinA rUpamAM vizALa zAstra samUhanI racanA karavAnuM puNya ja saMcita kareluM che.' A sAMbhaLyA bAda hirabhadra potAnA zokathI mukta thayA. temaNe sau prathama samarArka caritra (samarAiccakahA)nI racanA karI, je lagabhaga bAra zatAbdIothI jaina sAhityanA kSitija para mahAna graMtharatnanA rUpamAM lokapriya che. 'samarAiccakahA'nI racanA pazcAt haribhadrasUrie lagabhaga 1500 (paMdara so) prakaraNonI racanA karI ane A graMtharatnone ja potAnI saMtatitulya mAnavA lAgyA. potAnA atyaMta priya ziSyonA virahane bhUlI nahi zakavAnA kAraNe temaNe potAnI pratyeka racanAnA aMtamAM potAnA nAmanI sAthe 'bhava viraha' padano prayoga karyo che. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 120
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya haribhadra mahAna kRtajJa (ahesAnamaMda) hatA.je vRddhA sAdhvIe 'cakkidurgI haripaNa.........' gAthAnA mAdhyamathI na kevaLa temane samyag bodha karAvyo, paraMtu sAthe sAthe zramaNadharmano paNa lAbha karAvyo hato, temane jIvanaparyaMta potAnA dharmamAtA tarIke ja oLakhAvatA hatA. AcArya haribhadrasUrie te mahanIyA sAdhvI pratye potAnI asIma kRtajJatA vyakta karavA mATe potAnI dareka kRtinA (racanAnA) aMtamAM potAnA nAmanI pahelAM, 'bhava viraha' pachI 'yAkinI mahattarAsUnuM' padAvalIno paNa prayoga karyo che. potAnA dvArA racita lagabhaga doDha hajAra (paMdara so) zAstronI TIkAo tathA graMthomAM kArpAsika nAmanA eka vaNika dvArA dezanA khUNekhUNAmAM pracAra-prasAra karAvyo. zreSThI kArpAsika, AcAryadevanA kathananuM akSarazaH paripAlana karavAthI vipula Rddhino svAmI banI gayo. teNe haribhadrasUri dvArA racita tamAma dharmagraMthone lipikAro pAsethI lakhAvIne, temane (graMthone) dezanA khUNe-khUNAmAM, zramaNa-zramaNIomAM vitarita karyA. teNe aneka jinamaMdironuM nirmANa paNa karAvyuM. AcArya haribhadrasUrie kArpAsika zreSThInI jema ja anya bhaktone paNa pratibodhita karyA ane temanA mAdhyamathI jinazAsananI prabhAvanAnA aneka kArya karAvaDAvyAM. AcArya haribhadrasUrine eka ati prAcIna, jIrNa-zIrNa, jagyAjagyAethI UdhaI dvArA khavAI gayela 'mahAnizItha' zAstranI prati maLI. temanA samayamAM te prati sivAya mahAnizIthanI anya koI prati, kyAMya paNa upalabdha na hatI. AcArya haribhadre aharniza athAga parizrama, potAnA prakAMDa pAMDitya ane prabaLa mati (buddhi) vaibhavanA baLathI te mahAnizItha zAstrano uddhAra karyo. khAlI jagyAo, paMktio, patro (pRSTha) vagerenI pUrvApara prasaMga anusAra punarracanA karIne mahAnizItha sUtranuM thoDuM-ghaNuM punarlekhana paNa karyuM. dezanA gaNamAnya jaina vidvAnoe samucita zodha-khoLa pazcAt AcArya haribhadrasUrino zAsanakALa vI. ni. saM. 1227 thI 1298 (vi. saM. 757 thI 827)nI vacceno nakkI karelo che. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 128
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya akalaMka AcArya.akalaMka digaMbara paraMparAmAM eka mahAna prabhAvaka AcArya thaI gayA. temano samaya vidvAnoe I. sa. 720 thI 780 (vi. saM. 777 thI 837, vI. ni. saM. 1247 thI 1307) sudhIno nirdhArita karyo che. temaNe aneka graMthonI racanA karI, temAMthI mukhya A mujaba che : (1) tattvArtha vArdika sabhASya, (2) aSTazatI (samaMtabhadrakRta Apta mImAMsA devAgamastotranI vRtti), (3) lAghavastava savRtti, (4) nyAya vinizcaya savRtti, (5) siddhi vinizcaya, (6) pramANa mImAMsA, (7) prameya mImAMsA, (8) naya mImAMsA, (9) nikSepa mImAMsA, (10) pramANa saMgraha. akalaMkanA pitAnuM nAma puruSottama hatuM, je mAnyakheTanA rASTrakUTa vaMzIya rAjA zubhatuMganA maMtrI hatA. temanA nAnA bhAInuM nAma nikalaMka hatuM. baMne bhAIo kuzAgra buddhivALA hatA. baMne bhAIoe potAnA mAtA-pitAnI sAthe AcArya ravigupta pAse brahmacarya vrata dhAraNa kareluM. akalaMkanI buddhi eTalI badhI tIvra hatI ke, agharAmAM agharo pATha paNa teone ekaoNra sAMbhaLavA mAtrathI ja yAda rahI jato hato. jyAre te ja pATha nikalaMkane be vAra sAMbhaLavAthI yAda raheto hato. kuzAgra buddhinA hovAnA kAraNe te baMne bhAIo ochA samayamAM ja aneka vidyAo ane zAstromAM pAraMgata thaI gayA. te divasomAM bauddha nyAyanI cAre dizAomAM dhUma macelI hatI. bauddhonA nyAya ne tarkazAstra paddhatino abhyAsa karavAnI baMne bhAIone tIvra abhilASA utpanna thaI. teo bauddha nyAyano abhyAsa karavA mATe bauddha maThamAM gayA. temaNe potAno dharma chupAvIne bauddha vidyApIThamAM praveza meLavI lIdho, ane tyAM pUrNa niSThAthI bauddhazAstrono abhyAsa karavA lAgyA. te baMne bhAIoe TUMka samayamAM ja bauddhazAstromAM nipuNatA meLavI lIdhI. eka divasa temanA AcArya jyAre temane anekAntavAdanA khaMDanano pATha bhaNAvI rahyA hatA, tyAre pUrvapakSanA pAThamAM amuka truTio rahI javAnA kAraNe AcAryane potAne ja pATha samajamAM Avato na hato; jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) IIFC 3 129
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ tethI temaNe te divase te pATha bhaNAvavAnuM sthagita karyuM. baMne bhAIoe bauddhAcArya diggAganA anekAnta-khaMDananA azuddha pUrvapakSavALA pAThane rAtanA samaye zuddha karI dIdho. savAre adhyayana kakSamAM lakhelA pATha para jyAre AcAryanI najara paDI, tyAre te zuddha pATha joIne teo stabdha thaI gayA. temane vizvAsa thaI gayo ke temanA vidyArthIomAM cokkasa koI ne koI jaina zikSArthI chUpA vezamAM temanI vidyApIThamAM pravezI gayo che. temaNe jaina vidyArthIone zodhI kADhavAno nizcaya karyo. AcArya haribhadrasUrinA haMsa ane paramahaMsa nAmanA be ziSyone je upAyothI bauddhAcArye zodhI kADhyA hatA, te ja pramANe bauddhAcArye akalaMka ane nikalaMkane zodhI kADhyA ane temane tarata ja pakaDIne vidyApIThanA eka ekAMta kakSamAM baMdI banAvI dIdhA. akalaMka ane nikalaMkano bauddha vidyApIThamAM chUpAveze praveza; abhyAsa, temanA jaina hovAnuM rahasyoddaghATana, baMne bhAIonuM palAyana, eka bhAInI bauddha sainiko dvArA hatyA, bIjA bhAI akalaMkanuM jema tema karI te saMkaTamAMthI bacI nIkaLavuM, akalaMkano boddhAcArya sAthe cha mahinA sudhI zAstrArtha ane aMtamAM bauddhAcaryano parAjaya ane akalaMkanI jIta - Ama A AkhuM vivaraNa AcArya haribhadrasUrinAM haMsa ane paramahaMsa nAmaka ziSyonI kathAnakathI maLatuM Ave che. akalaMka nAmanA bIjA paNa aneka vidvAna thaI gayA che. temanA nAma anumAnita-kALa pramANe A mujaba che : (1) akalaMka paMDita - I.sa. 1098, (2) akalaMka aividya - I.sa. 1163mAM svargastha thayA, (3) akalaMka caMdra - I.sa. 1200, (4) akalaMka deva - I.sa. 1256mAM svargastha thayA. (5) akalaMka muni, naMdIsaMgha, balAtkAragaNanA jayakIrtinA ziSya, (6) akalaMkadeva mUla saMgha - I.sa. 1550 - 1575, (7) bhaTTAraka akalaMkadeva karNATaka zabdAnuzAsananA racanAkAra I.sa. 1586-16 15. teo cha bhASAmAM kavitA racavAnI adbhuta kSamatA dharAvatA hatA. temaNe rAyabahAdura narasiMhAcAryanA matAnusAra aneka rAjasabhAomAM zAstrArthamAM vijayI thaIne jinazAsananI mahatI prabhAvanA karI. (8) akalaMkamuni - dezIgaNa pustakagacchanA kArkala maThanA bhaTTAraka Isa. 1813mAM svargastha thayA. 130 9i696969696969696969696) jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9) akalaMka deva - anupalabdha pratiSThAkalpanA racayitA, temano samaya IsAnI aDhAramI sadInA pUrvArdhano anumAnita karavAmAM Ave che. (10) akalaMka - paramAgamasAra nAmanA kannaDa graMthanA racanAkAra, samaya ajJAta, (11) akalaMka - caityavaMdana, pratikramaNa sUtra, padaparyAya maMjarI AdinA kartA, samaya anirNAta. ( jinadAsagaNi mahattara ) jainajagatanA cUrNikAromAM jinadAsagaNi mahAranuM ucca sthAna che. temaNe naMdIcUrNi, nizIthacUrNi ane Avazyaka cUrNi nAmanA khUba ja mahattvapUrNa graMthonI racanA karI. temaNe vi. saM. 733 tadanusAra vI. ni. saM. 1203mAM naMdIcUrNi pUrNa karI. mahattara jinadAsagaNi dvArA racita cUrNio, tamAma sAdhako tathA zramaNa-zramaNI varga mATe zAstrIya jJAnanI abhivRddhi karavAmAM sahAyaka hovAnI sAthe-sAthe aitihAsika dRSTikoNathI paNa khUba mahattvapUrNa che. Avazyaka cUrNine jo jaina-itihAsanI akSayanidhi kahevAmAM Ave to koI atizayokti nathI. (AcArya aparAjitasUri (vijayAcA)) vikramanI AThamI zatAbdImAM yApanIya paraMparAnA eka khUba vidvAna AcArya thayA, jemanuM nAma aparAjitasUri che. jaina-itihAsanI dRSTithI AcArya aparAjitasUrinuM sthAna UMcuM ane khUba mahattvapUrNa che. zakya che ke temaNe dazavaikAlika sUtra jevAM aneka sUtra para TIkAonI racanAo karI hoya. vartamAna samayamAM temanA dvArA likhita, mAtra eka ja TIkA-graMtha upalabdha thAya che, te che ArAdhanAnI vijayodayA TIkA. te TIkAmAM ja dazavaikAlika sUtranI vijayodayA TIkAnA aneka uddharaNonI sAthe ullekha upalabdha thAya che. aparAjitasUrinuM aparanAma vijayAcArya hatuM. AthI temaNe potAnA aparanAma para ja potAnI be mahattvapUrNa TIkAonuM nAmakaraNa karyuM che. | jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 969696969696969696969 131 |
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina-itihAsamAM aparAjitasUri ane temanA dvArA racita baMne TIkAonuM eTalA mATe paNa khUba ja aitihAsika mahattva che ke, yApanIya paraMparAnA A AcAryae, bhagavAna mahAvIranA dharmasaMghanI vibhAjita thaI gayelI baMne paraMparAo zvetAMbara tathA digaMbarane punaH ekasUtramAM bAMdhavAnA dRSTikoNathI pUrNa prayAsa karyo. yApanIya paraMparAnA AcArya, e badhAM Agamone prAmANika mAne che, jemane zvetAMbara paraMparA prAmANika mAne che. A sarvAdhika mahattvapUrNa tathya(marma)no bodha aparAjitasUri dvArA racita TIkAothI thAya che. temanA pUrve vikramanI pAMcamI-chaThThI zatAbdImAM zivArya nAmanA eka mahAna AcArya A paraMparAmAM thaI gayA; jemaNe 'ArAdhanA' nAmaka 2170 gAthAonA vizALa graMthanI racanA karI hatI. tenA para upara batAvyA pramANe aparAjitasUrie TIkAnI racanA karI. temanA pachI vikramanI navamI zatAbdImAM zAkaTAyana nAmanA eka mahAna vaiyAkaraNa ane graMthakAra AcArya thayA. A pramANe yApanIya paraMparAnA phakta traNa graMthakAronA nAmano ullekha maLe che ane temanA graMtha Aje paNa upalabdha che. 132 7 Wan jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma upara bIjuM rASTravyApI saMkaDha e AgaLa jaNAvI devAmAM AvyuM che ke - jaina dharma para prathama saMkaTa IsAnI sAtamI zatAbdInA pUrvArdhamAM pallavarAja kAMcIpati mahendravarmana prathama ane madurAnA zAsaka suMdara pAMDyanA zAsanakALamAM AvyuM. jainasaMgha para Avela te saMkaTa mAtra tamila prAMta sudhI ja sImita rahyuM. jaina dharma para bIjuM saMkaTa lagabhaga I.sana 700thI zarU thayuM. kumArilla bhaTTa ane zaMkarAcArya jevA digvijayo dvArA A saMkaTa susaMgaThita, suniyojita ane dezavyApI hatuM. zaMkarAcArye bhAratavarSanA pUrvathI pazcima tathA dakSiNathI uttara sudhI digvijayanuM abhiyAna calAvIne cAre dizAomAM cAra zaMkarAcAryapIThonI sthApanA karI. A cAreya maTha athavA zaMkara pIThonA adhikArI pota-potAnI pIThonA nakkI karelA paridhimAM (vistAramAM) niraMtara bhramaNa karatAM-karatAM sudIrghakALa sudhI advaita athavA brahmAdvaita vaidika dharmano pracAra karatA rahetA. temanuM ekamAtra dhyeya bIjI anya mAnyatAo tathA siddhAMtono vikAsa nahi thavA devAno hato, pachI bhale te mAnyatAo bauddha, jaina vagere vedetara hoya athavA nyAyika, sAMkhya, mImAMsaka vagere jaitAdvaita siddhAMtono pracAra karavAvALI vaidika paraMparAnA nAma dharAvavALI mAnyatAo kema na hoya. lagabhaga 1250 varSa pahelAM zaMkarAcArya dvArA bhAratavarSanI sAreya dizaomAM sthApita cAreya maTha Aje paNa vidyamAna che. A maTha zaMkarAcArya dvArA nirdhArita lakSyapUrti mATe gatizIla che. vaidika dharmanA pracAra-prasAra mATe vaidikettara dharmo viruddhanuM abhiyAna, zaMkarathI umaramAM lagabhaga eMzI (80) varSa moTA kumArilla bhaTTe zarU karyuM. IsAnI sAtamI zatAbdInA aMtima dazakamAM temaja AThamI zatAbdInA prathama dazakamAM A abhiyAna zarU karavAmAM AveluM. kumArillanA samayamAM bhAratanA vibhinna prAMtomAM, khAsa karIne dakSiNamAM karNATaka vagere prAMtomAM jaina dharmanuM varcasva hatuM ane pramANamAM jainonI saMkhyA vadhAre hatI. tyAM jaina dharma rAjamAnya, bahujanasaMmata ane lokapriya dharma hato. potAnA siddhAMtonA pracAra-prasAramAM jaina jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 37 37777, 133
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma tathA bauddha dharmane mukhya rUpe aDacaNarUpa samajI, potAnA samayanA apratima mImAMsakAcArya kumArilla bhaTTe jaino tathA bauddhonA varcasvane khatama karavAno nizcaya karyo. vaidika dharmanA punarutthAna ane tenI punarmutiSThAnA daDha saMkalpanI sAthe mImAMsakAcArye tamAma vaidiketara vidvAno para vijaya prApta karavAnI khevanA laI digvijaya mATe nIkaLI paDyA. temaNe sarva prathama uttara bhAratanA vaidiketara vidvAnone zAstrArthamAM parAjita karIne vipula kIrti arjita karI. tyAra bAda te digvijayanA dhyeya sAthe dakSiNa tarapha AgaLa vadhyA. "zaMkara digvijaya'mAM ullekha che ke - "jagyA-jagyAe vaidika dharmano pracAra-prasAra karatAM-karatAM kumArilla bhaTTa karNATaka pradezanA ujjainI nAmaka nagaramAM pahoMcyA. te samaye karNATakamAM sudhanvA nAmanA mahArAjA rAjya karatA hatA. sudhanvA khUba ja nyAyapriya rAjA hatA. pahelA teo vedomAM AsthA rAkhatA hatA, paraMtu jainonA prabhAvathI teo jaina dharmamAM AsthA rAkhavA lAgyA. je samaye kumArila digvijaya karatA-karatA karNATakamAM AvyA, te samaye karNATakamAM jaina dharma tathA bauddha dharmanI khUba ja bolabAlA hatI. vedo ane veda-rakSaka brAhmaNonI upekSA thatI hatI. karNATakanA rAjA sudhanvAnI to jaina dharma pratye zraddhA hatI, paraMtu temanI rANI vaidika dharmamAM gADha AsthA rAkhavAvALI hatI. vaidika dharmanI potAnA rAjyamAM A prakAranI durdazA joIne te khUba ja khinna ane ciMtAtura rahetI hatI. kumArilla bhaTTe temane AzvAsana (sAMtvanA) ApyuM ane teo rAjasabhAmAM gayA. baLadeva upAdhyAye potAnA graMtha "zrIzaMkarAcArya'mAM lakhyuM che - "rAjA sudhanvA pote to khUba ja Astika hatA, paraMtu je karNATaka dezanA teo rAjA hatA, tyAM cirakALathI jaina dharmanI bolabAlA hatI. temanA rAja- darabAramAM paNa jainIonuM prabhutva hatuM. kumArie A viSama paristhiti joI ke, rAjA pote to vaidika dharmanA virodhI nathI, paraMtu rAjadarabAra veda-virodhIono gaDha banelo che. A badhuM dhyAnamAM rAkhI kumArile kahyuM : "he rAjA ! kharekharamAM tame to koyala jevA cho, paraMtu jo tamAro saMsarga A malina, kALA, nIca, vedo ane kAnane dUSita karavAvALAo sAthe na hota to nisaMdeha tame paNa prazaMsAne pAtra hota." [ 134 99099696969696969Ne jaina dharmano maulika ItihAsa (bhAga-3)
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ jenoe kumArilla bhaTTanAM A kaDavA vacanone potAnA upara kaTAkSa tarIke anubhavyA ane teo khUba nArAja thayA. rAjA sudhanvA to manamAM ne manamAM AvA avasaranI rAha jotA hatA ke jaina vidvAno ane vaidika vidvAnonI parIkSA levAnI taka maLe. temaNe jainone AzvAsana ApatA kahyuM : "kAle A navAgatuka vidvAna ane Apa lokonI parIkSA levAmAM Avaze; parIkSA pachI ja AgaLa vicAra karavAmAM Avaze." bIjA divase baMne pakSonI parIkSA levAmAM AvI, jemAM kumArillA bhaTTane vijayI ghoSita karavAmAM AvyA. AthI jaina loko nAsIpAsa (hatAza) thaI gayA ane teo kumArilla bhaTTanA sAthe zAstrArtha karavAnuM sAhasa paNa na jhUTAvI zakyA. rAjAe vedabAhya jaina lokone rAjasabhAmAMthI bahAra kADhI mUkyA ane potAnA rAjavaMzamAM vaidika dharmanI punaH pratiSThA karI. A ghaTanA bAda koI paNa darzananA koI paNa vidvAne kumArilla bhaTTa sAthe zAstrArtha karavAnuM sAhasa na karyuM. A rIte kumArilla bhaTTanI vijayapatAkA sarvaTA pharakavA lAgI. kumArilla bhaTTe rAjA sudhanvAne jainathI vaidika paraMparAno anuyAyI banAvI dIdho. sudhanvAnI rAjasabhAmAM ghaTita A ghaTanAthI jainasaMghane koI moTo AghAta lAgyo hoya ke jaina dharmanA pracAra-prasAra para koI pratikULa asara paDI hoya evI vAta nathI. kemake kumArilla bhaTTanA samakAlIna ane uttaravartI-kALamAM karNATaka pradeza jaina dharmano tathA jaina dharmanI te samayanI saMpradAyono sudaDha gaDha rahyo che. (kumArilla bhaTTano saMkSipta paricaya) uttara bhAratanA rahevAsI kumArilla bhaTTa maithila brAhmaNa hatA. tibeTI vidvAna tArAnAtha anusAra kumArila khUba ja samRddha ane saMpanna gRhastha hatA. temanI pAse anAjanAM ghaNAM khetara hatAM. temane tyAM pAMcamo dAsa tathA pAMcaso dAsIo hatI. tArAnAthe prakhyAta boddhacArya dharmakIrti sAthe kumAritna bhaTTanA zAstrArthano ane zAstrArthamAM dharmakIrti sAme kumArilla bhaTTanI hArano ullekha karyo che. hArI javAthI kumArilla bhaTTe potAnA pAMcaso ziSyo sAthe bauddha dharmano svIkAra karI lIdho. AnAthI viparIta kumArilla bhaTTa zaMkarAcAryanI samakSa spaSTapaNe je kahyuM hatuM te mujaba bauddhadarzananAM cIMthaDAM uDAvavA mATe teo nAlaMdAnA bauddha vizvavidyAlayamAM temanA siddhAMtono abhyAsa karavA jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 96969696969696969696969). 135
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ mATe guptavezamAM dAkhala thayA. nAlaMdAmAM temaNe, saMbhavataH dharmapAla nAmanA bauddhAcArya je te samaye te vizvavidyAlayanA pramukha hatA, temanI pAse bauddhadarzanano abhyAsa karyo. bauddhadarzanamAM niSNAtatA meLavI lIdhA pachI kumArie bauddhAcArya dharmapAla samakSa zarata mUkIne zAstrArtha karyo. AcArya dharmapAla kumArila sAme parAjita thayA ane zarata mujaba dharmapAle potAnI jAtane bhUsAnI AgamAM saLagAvI dIdhI. kumArile potAnA guru bauddhAcAryane je rIte apamAnita karIne AtmadAha karavA mATe majabUra karyA hatA, tenA prAyazcitta rUpe temaNe pote paNa bhUsAnI AgamAM potAnA aMta samaye AtmadAha karI lIdho. (zaMkarAcArya) vaidika dharmanA punaruddhAra ane advaita (brahmAdvaita) siddhAMtanI puna- pratiSThA mATe zaMkarAcArye potAnA jIvananAM 32 varSa jeTalA alpa AyuSyamAM puSkaLa vaidika sAhityanuM nirmANa karyuM. tenI sAthe-sAthe bhAratanA dakSiNa sAgarathI uttaramAM tibeTa ane nepALa sudhI tathA pUrvI sAgarathI pazcimI sAgara sudhI Azcaryajanaka drutagati(pavanavegI gati)thI pharI-pharIne potAnA brahmAdvaita siddhAMtano vizALa bhAratanA khUNe-khUNe pracAra karyo. temaNe na kevaLa bauddha ane jaina siddhAMtonuM ja paraMtu brahmAdvaita siddhAMtathI bhinna mImAMsaka, sAMkhya, naiyAyika, vaizeSika vagere vaidika matonA siddhAMtonuM paNa khaMDana karyuM. vastutaH zaMkarAcArya potAnA samayanA dharmAcAryo ane vidvAnomAM adbhuta medhAzakti, prabhAvotpAdaka, apratima pratibhA, anupama karmaThatA ane aparAjita athavA sarvajayI vAgmitAnA dhaNI hatA. zaMkarAcArye 12 varSanI vayamAM veda-vedAMgonuM talasparzI jJAna meLavavAnI sAthe temAM dakSatA meLavI ane 16 varSanI vayamAM prasthAnatrayI' upara mahAna bhASyonuM nirmANa karI tatkAlIna vidvAnone Azcaryacakita karI dIdhAM. temanA brahmAdvaita siddhAMtano mULa maMtra "tat tvamasi" ane "jIvo brazaiva nAparaH" hato. zaMkarAcAryanI e hArdika IcchA hatI ke - "vaidika siddhAMta brahmAdvaitano ja AryadharA para ekachatra Adhipatya rahe.' potAnI A AMtarika AkAMkSAne pUrNa karavA mATe temaNe prasthAnatrayI' para [ 136 96969696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmasUtra bhASya, gItAbhASya ane upaniSada bhASya - A traNa mahAbhASyo, cAra anya bhASyo, agiyAra stotro ane sarva sAdhAraNane brahmAdvaita siddhAMtono bodha karAvavAvALA ogaNacAlIsa prakaraNa graMthonI racanA karI. bhASyomAM temaNe jaina, bauddha, mImAMsaka vagere prAyaH badhA dharmonA siddhAMtonuM khaMDana karatA brahmAdvaita siddhAMtanI puSTi karI. advaitavAdanI puSTipUrvaka, tenA sivAyanA bIjA badhA dharmonAM siddhAMto ane mAnyatAonA khaMDana sAthe vaidika dharmanI pratiSThApanA ane tenA pracAra-prasAra mATe vizALa bhAratanI digvijaya yAtrA karavAno zaMkare nizcaya karyo. AcArya zaMkare prathama zAstrArtha maMDanamizranI sAthe karyuM. ahIM e, jaNAvavuM jarUrI che ke teo sau prathama zAstrArtha karavA mATe maMDana mizranI pAse ja kema gayA. brahmasUtra bhASyanuM nirmANa karyA pachI zaMkarAcArye vicAryuM ke - jo koI ucca koTinA vidvAna A mahAbhASya para vArtikanI racanA karI Ape to uttama raheze. temaNe kumArilla bhaTTanI prazaMsA sAMbhaLI ke teo vArtika lakhavAnI kaLAmAM dakSa (pAraMgata) che. kumArilke sAbara bhASya para zlokavArtika ane taMtravArtika - A be bhASya lakhIne bhAratanI saMpUrNa vidvattamaMDaLI para potAnI dhAka jamAvI lIdhI hatI. zaMkarAcAryanA manamAM kumArillano vArtikakAranA rUpamAM utkRSTa anubhava ane temanA prakAMDa pAMDityano lAbha laI levAnI utkaTa utsukatA jAgRta thaI. teo potAnA ziSyo sahita triveNInA taTa (kinAre) para pahoMcyA. jyAre temane jANa thaI ke kumArilla bhaTTa tuSAnala(bhUsAnI agni)mAM potAnuM zarIra bALI rahyA che, to temane ghaNuM ja duHkha thayuM. teo tatkALa kumArilla pAse gayA ane temaNe joyuM ke kharekhara temanA zarIrano nIceno bhAga tuSAnalamAM baLI rahyo che. zaMkArAcArye joyuM ke, temanA mukha-maMDaLa para alaukika AbhA ane nissIma zAMtinuM sAmrAjya chavAyeluM che. kumArilla bhaTTe zaMkArAcAryanI digdigaMta vyApI kIrti vize pahelethI ja sAMbhaLI rAkhyuM hatuM. acAnaka zaMkarane potAnI sanmukha joIne temanI prasannatAno koI pAra nA rahyo. potAnA ziSyo vaDe kumArile, zaMkaranI pUjA karAvaDAvI. zaMkare potAnuM bhASya kumArillane batAvyuM. bhASyane joIne kumAriple khUba prasannatA vyakta karI ane kahyuM : jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 130
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ "mAre tuSAnalamAM baLI javAnI dIkSA grahaNa karI lIdhelI che, anyathA AnA upara (bhASya upara) vArtikanI racanA huM jarUrathI karata." zaMkarAcArye A rIte tuSAnalamAM baLavAnuM kAraNa pUchyuM to kumArile jaNAvyuM : "meM be moTAM pApa karyA che. paheluM to mArA bauddhaguru dharmapAlano tiraskAra athavA zAstrArthamAM zarata anusAra temanA baLI maravAnuM kAraNa banyo, ane bIjuM pApa meM e karyuM ke jeminIya matanI rakSA mATe meM jagyA-jagyAe IzvaranuM khaMDana karyuM. IzvaramAM mArI pUrNa AsthA che. vastutaH mImAMsAno ekamAtra uddezya (dhyeya) karmanI pramukhatA batAvavAnI che. AvA uddezyathI ja meM jagatanA kartA ane karmaphaLanA dAtAnA rUpavALA IzvaranuM khaMDana karyuM. kaMI paNa hoya, A ja be kAraNonA prAyazcitta mATe meM A AtmadAhanI pratijJA karI che. mArA bhAva vastutaH doSarahita hatA, paraMtu lokazikSaNa mATe meM A prakAranuM prAyazcitta svecchAe grahaNa karyuM che. Apa mArA paTTaziSya maMDana mizrane vedAMtanA ApanA advaita matamAM dIkSita karI lo. te ApanA advaitanI dhajA patAkA) bhAratanA kSitija upara jarUrathI pharakAvaze, evo mAro daDha vizvAsa che." , zaMkare te ja samaye kumArilsathI vidAya thaI maMDana mizra sAthe zAstrArtha karavAno nirNaya karyo. teo maMDana mizranA nivAsasthAne pahoMcyA. maMDana mizra tatkAlIna bhAratanA vidvAnomAM ucca koTinA vidvAna ane advaitathI bhinna tamAma matAvalaMbIomAM agraNI hatA. zaMkarAcArye anubhavyuM ke maMDana mizrane harAvavA eTale samasta bhAratanI vidvAna maMDaLIne harAvavA tulya thaze. zAstrArthanA mAdhyamathI jo A prakArano vidvAna ziSya prApta thaI jato hoya to advaitanA pracAraprasAramAM ghaNI sahAyatA maLaze." AvA vicArothI prerita thaIne zaMkarAcArye maMDana mizra sAthe zAstrArthano prAraMbha karyo. zAstrArthamAM hAra-jItano nirNaya ApavA mATe mizranA viduSI patnI bhAratIne nirNAyaka banAvavAmAM AvyAM. zAstrArthanA potAno pUrvapakSa rajU karatAM pahelA zaMkare pratijJA karI ke - "jo huM zAstrArthamAM maMDana mizrathI hArI jaIza to mArAM A kASAya vastrone utArI, gRhasthane dhAraNa karavA yogya zveta vastra dhAraNa karI laIza." * [ 138 da696969696969696969692 jana dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMDana mizre paNa pratijJA karI - "jo huM A zAstrArthamAM hArI jaIza to huM gRhasthadharmano tyAga karIne saMnyAsadharma grahaNa karI laIza." zAstrArthamAM zaMkarAcAryanI yuktio sAMbhaLI maMDana mizra niruttara thaI gayA. temanA gaLAnI mALA malina (jhAMkhI) paDI gaI. bhAratIe zaMkarane vijayI ane potAnA pati maMDana mizrane parAjita ghoSita karyo. te samayanA bhAratanA sauthI ucca koTinA vidvAna maMDana mizrane parAjita karI devAthI bhAratabharanA vidvAno upara zaMkarAcAryanI ajeya pAMDityanI dhAka jANe jAmI gaI. bhAratIe zaMkarane kahyuM : vidvAna ! tame zAstrArthamAM haju mArA patine ja jItyA che. tamArI A jIta pUrI tyAre ja mAnavAmAM Avaze, jyAre tame vAdamAM mane paNa harAvI do. haju Apano A vijaya adhUro ja che, kemake nArI potAnA naranI ardhAginI hoya che." zaMkarAcArye bhAratInI sAthe zAstrArtha prAraMbha karyo. emAM paNa zaMkarAcArye bhAratIne niruttara karI dIdhI. potAnI pratijJA anusAra maMDana mizne gRhasthAzramano tyAga karI zaMkarAcAryanuM ziSyatva svIkArI saMnyAsa grahaNa karyo. saMnyAsa grahaNa karyA pachI maMDana mizranuM nAma zaMkarAcArye "sUrezvara" rAkhyuM. tyAra bAda vibhinna dharmonA sudaDha gaDha samAna kendra gaNAtA 43 nagaro athavA sthaLo para zaMkarAcArye anya darzananA AcAryo ane vidvAno sAthe zAstrArtha karyo. e zAstrArthomAM tamAma dharmanA vidvAnone parAjita karyA. e parAjita vidvAnomAMthI moTA bhAganAone advaitavAdI vaidika dharmanA anuyAyI banAvyA. (zaMkarAcAryano samaya) zaMkarAcAryanA samaya saMbaMdhamAM vidvAnomAM moTA matabheda che, paraMtu adyayugIna vidvAnoe eka rIte aMtima rUpamAM zaMkarAcAryano samaya vikrama saM. 845 thI 877 (I.sa. 788 thI 820) sudhIno mAnyo che. eka ullekhanIya tathya e paNa che ke - kumArilla bhaTTa ane zaMkarAcArya dvArA badhAM darzano viruddha je dhArmika abhiyAna calAvavAmAM AvyuM, tenAthI bauddha dharma A AryabhUmi parathI pUrNarUpe mRtaprAyaH thaI gayo, paraMtu jaina dharmanA pAyA vizvakalyANakArI jevA siddhAMto para AdhArita hovAnA kAraNe, bhAratanA jIvaMta ane sanmAnita dharmanA rUpe jaina dharmanuM astitva kAyama rahyuM. jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 396969696969696969699 139 ]
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ | keTalAka pramukha AyArya zA ( AcArya zIlaguNasUri ane jaina rAjA vanarAja cAvaDA) vI. ni.nI teramI zatAbdInA pUrvArdhamAM caityavAsI paraMparAmAM zIlaguNasUri nAmanA eka mahAna prabhAvaka AcArya thaI gayA. temaNe gujarAtamAM vi. ni. saM. 1275nI AsapAsa eka jaina rAjavaMza(cAvaDA-rAjavaMza)nI sthApanA karIne caityavAsI paraMparAnA utkarSa mATe je athAga prayatna karyA, te madhyayugIna jaina itihAsamAM mahattvapUrNa che. zIlaguNasUri caityavAsI paraMparAnA nAgendranagacchanA AcArya hatA. eka vakhata zIlaguNasUri potAnA ziSyo sAthe vihAra karatA - karatA eka gAmathI bIje gAma jaI rahyA hatA, tyAre rastAmAM jaMgala AvyuM. temaNe jaMgalamAM eka sthAne, jyAM hAlamAM vaNada nAmanuM gAma vaseluM che, eka jhADanI DALImAM laTakatI eka jhoLI joI. temAM eka bALaka sUteluM hatuM. temaNe bALakane khUba ja dhyAnathI joyuM. te bALakanA mukha, kapALa ane aMgopAMganAM lakSaNo joIne temanA mukhethI anAyAse ja udgAra nIkaLyA: "are ! A bALaka to AgaLa jaIne mahApratApI puruSasiMha thaze." jhADanA chAMyaDAmAM potAnA bALakanI pAse munivRMdane UbhelA joIne bALakanI mAtA temanI pAse AvI. teNe zIlaguNasUrine praNAma karyA ane te eka bAju UbhI rahI gaI. zIlaguNasUrinA pUchavAthI, te bALakanI mAtAe potAnA vItelA jIvanano paricaya ApavAno AraMbha karyo : "yogIzvara ! huM paMcAsaranA rAjA jayazekharanI rANI chuM. mAruM nAma rUpasuMdarI che. kalyANI-pati bhuvaDanI sAthe yuddha karatAMkaratAM raNAMgaNamAM mArA pati vIragatine pAmyA. mArA patideva mahArAja jayazekhara jyAre svargastha thayA, te samaye A bALaka mArA garbhamAM hato. e to sarvavidita che ke rAjagharANIomAM rAjya haDapa karavAno thoDoka moko maLatAM ja SaDyuMtrono sUtrapAta (zarUAta) thaI jAya che. rAjya-lobhamAM koI mArA garbhastha zizunI hatyA nA karI de, enA saMbhavita bhayathI huM zatruothI bacIne rAjamahelathI ekalI nIkaLI gaI 140 26969696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane A ghora jaMgalamAM AvIne ekAMkI jIvana vyatIta karavA lAgI. A vanamAM ja samaya jatAM vi. saM. 7paranI vaizAkha zukla pUrNimAnA divase, meM A bALakane janma Apyo che. A rIte A bALakano janma rAjamahelanA sthAne vanamAM thavAthI meM tenuM nAma vanarAja rAkhyuM che. cApotkaTa vaMzano kuLadIpaka A bALaka tenA janmakALathI ja A vikaTa vanamAM, vanya pazuonI vacce potAnuM zaizavakALa (bALapaNa) vyatIta karI rahyo che. tenA mAmAnuM nAma surapAla che. jayaMtrakArI loko khUba ja sAvadha hoya che. teo A bALakanA badhA ja najIkanAM sagAMsaMbaMdhIone tyAM tenI bhALa meLavavA mATe avazya prayatnazIla haze. kyAMka mAro A nAnakaDo lAla (bALaka) te payaMtrakArIonI jALamAM na phasAI jAya, e bhayathI ja huM mArA koI AtmIyane tyAM na jaIne, A ekAMta vanamAM tenA prANonI rakSA karI rahI chuM." potAnA jIvananA uSAkALathI ja rAjamahelomAM rahevAvALI eka kSatriya-bALA, hiMsaka prANIothI gherAyelA nirjana vanamAM adbhuta sAhasa ane AtmavizvAsa sAthe rahI rahela che, A badhuM joI sAMbhaLIne zIlaguNasUri avAka rahI gayA. temaNe rUpasuMdarIne kahyuM : have Dagale-ne-pagale, saMkaTonI paraMparAthI bharapUra tamArA vanyajIvananA divaso pUrA thayA. tame mArI sAthe cAlo. tamArA rahevAkaravAnI, ane A honahAra bALakanA lAlana-pAlana, zikSaNa vagerenI tamAma vyavasthA karI ApavAmAM Avaze. amArA sivAya, tamAro asala paricaya koIne paNa thaI zakaze nahi. tame amArA dharmaputrI cho. gurjara bhUmino saMpUrNa jainasamAja tamane ane tamArA bALakane dezanI aNamola dharohara mAnIne tamArA svAbhimAna ane sanmAnanI pUrNarUpe rakSA karaze, tame tamArA putrane laIne ekadama nizcita thaI amArI sAthe cAlo." rUpasuMdarIe tarata ja jhoLI sahita bALakane potAnI pITha para laI lIdhuM ane saMtamaMDaLInAM padacihnonuM anusaraNa karatI, temanI sAthe-sAthe cAlI nIkaLI. zIlaguNasUri, bALaka vanarAja ane tenI mAtA paMcAsaranA upAzrayamAM AvyA. temaNe potAnI sevAmAM hAjara thayela jaina zrIsaMghanA pramukhanI sAthe gupta maMtraNA karI ane rUpasuMdarI tathA tenA jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) hi969696969696969696969] 141
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ putra vanarAjanA rahevAsa mATe eka surakSita bhavana, bhojana Adi jIvanajarUrI sAdhana-sAmagrIonI yogya vyavasthA karI ApI. bALaka vanarAjanuM lAlana-pAlana khUba ja lADa-koDathI thavA lAgyuM. bALaka vanarAja bIjanA caMdranI kaLAnI jema uttarottara vadhavA lAgyo. te potAno ghaNo kharo (moTA bhAgano) samaya AcArya zIlaguNasUrinA AvAsa - caityAlayamAM pasAra karato. zIlaguNasUrinA paTTaziSya devacaMdrasUrie bALaka vanarAjanA zikSaNanI javAbadArI svayaM potAnA hAthamAM lIdhI. devacaMdrasUri khUba manoyogapUrvaka snehathI vidyAdhyayana karAvatA ane sAthe-sAthe tene jaina dharmanA pramukha siddhAMtonuM prAraMbhika zikSaNa paNa ApatA. temaNe vanarAjanA bALasahaja niSkapaTa mAnasamAM kSatriyakumArocita satya, zIla, zaurya, paropakAra, nirbhikatA vagere ucca naitika dharAtalanA saMskArone DhALavAno prayAsa karyo. devacaMdrasUrinI AzAne anurUpa bALaka vanarAja paNa A badhA susaMskArone hRdayAMgama karavAnI sAthe-sAthe temane potAnA jIvanamAM utAravA lAgyo. kuzAgra buddhi bALaka vanarAja kizoravayamAM praveza karatAM-karatAM vyAvahArika jJAnanI sAthe-sAthe aneka vidyAo, nIti ane nyAyazAstramAM pAraMgata banI gayo. yogya zikSaNa pradAna karI dIdhA pachI dUraMdezI avasarajJa zIlaguNasUrie vanarAjane tenA mAmA sUrapAlanI pAse kSatriyocita zastrAstronuM zikSaNa levA mATe mokalI dIdho. potAnA mAmAnI pAse rahIne vanarAje zastrAstra-saMcAlana ane raNabhUmimAM zatruo para vijaya meLavavAnI yuddha-kauzala-kaLAnuM zikSaNa meLavyuM. vanarAja bALapaNathI ja khUba mahattvAkAMkSI hato. yuvAvasthAmAM pravezatAM ja teNe gurjarabhUmimAM eka zaktizALI rAjyanI sthApanA karavAno dRDha saMkalpa karI lIdho. zaktizALI gurjara rAjyanI sthApanAne potAnA jIvananuM lakSya banAvI levAthI, vanarAjane lakSyapUrti mATe lAMbA samaya sudhI saMgharSarata rahevuM paDyuM. lagabhaga 30 varasa sudhI saMgharSarata rahyA pachI tene lakSita UjI jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 142 779
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyeyanI prApti thaI. ATalA lAMbA saMgharSamaya kALamAM tene AcArya zIlaguNasUri, temanA ziSya ane paTTadhara devacaMdrasUri ane caityavAsI jainasaMghano, lagAtAra koI ne koI rUpe sakriya sahayoga maLato rahyo. saMgharSanI ghaDIomAM moTImAM moTI muzkelI AvavA chatAM paNa te kadI nirAza na thayo. potAnA saMgharSapUrNa jIvanakALamAM aneko vAra AvelI abhAvagrasta vibhinna avasthAomAM paNa te zaktizALI gurjara rAjyanI sthApanAnuM svapna joto rahyo. te potAnI kalpanAnA vizALa bhAvi rAjya mATe yogya pradhAnAmAtya, maMtrI, daMDanAyaka, senApati vagere padonA bhArane vahana karavAmAM sakSama hoya tevI vyaktionI pasaMdagI karavAnuM paNa pahelethI ja vicArato raheto. potAnAM svapnonA sAmrAjyanuM vyavasthita saMcAlana karavA mATe, vanarAja dvArA karAyelI suyogya vyaktionI pasaMdagInI ghaTanAo khUba ja rocaka che. e dRSTithI temAMthI be-traNa mukhya ghaTanAono ahIM ullekha karavAmAM AvI rahyo che : 1. saMgharSanA kaparA kALamAM potAnA sainikonAM bharaNa-poSaNa ane zatruonI sAthe yuddha mATe jarUrI zastrAstronI pUrti mATe vanarAjane dasyukarma (lUMTa-phATa) paNa svIkAravo paDyo. eka divasa jAMba athavA cAMpA nAmano zrImALI jAtino jaina vepArI ghI (dhRta) vecavA mATe nagara tarapha jaI rahyo hato. jyAre te ghI-pAtrothI bharelAM potAnAM gADAMo sAthe eka jaMgalamAMthI pasAra thaI rahyo hato, tyAre vanarAjane paristhitivaza dasyukarma karavA mATe majabUra thavuM paDayuM hatuM. gADAMonI sAthe vepArIne jotAM ja, potAnA be sAthIo sAthe AgaLa vadhIne vanarAje temane rokyA. buddhizALI vANiyAe bhAMkhI lIdhuM ke, Aje tene lUMTI levAmAM Avaze. te pote bANAvALI hato. teNe tarata ja potAnA bhAthAmAMthI badhAM ja tIra bahAra kADhyAM. tenI pAse kula pAMca tIra hatAM. te pAMca tIramAMthI be tIra teNe vanarAjanI najara sAme ja toDI-maroDIne eka bAju pheMkI dIdhAM; ane bAkInA traNa tIrane hAthamAM laIne Ubho thaI gayo. vanarAje Azcarya sAthe te vepArIne pUchyuM : ''he viNaka ! A pAMca bANamAMthI, be toDIne te kema eka bAju pheMkI dIdhAM ?'' jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 73, 143
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jAMbe tatkALa khUba nirbhayatAthI javAba Apyo : "tame loko traNa cho, mATe tamArA mATe A traNa bANa pUratAM che. bAkInA be bANano bojo huM nakAmo kema uThAvuM; eTalA mATe meM temane toDIne eka bAju pheMkI dIdhAM." hAsyasabhara AzcaryabharyA svaramAM vanarAje pUchayuM : "ema ! eTalo badho atUTa vizvAsa che tane potAnI dhanurvidyA para ? jo ema ja hoya to pavananA susavATAthI thanaganatA pelA jhADanI DALInI DAbI bAju laTakatAM pelA phaLano lakSyavedha kara." jAMbe tatkALa potAnA dhanuSyanI pratyaMcA para nizAna lagAvI bANa calAvI dIdhuM. jenI tarapha vanarAje saMketa karelo, te ja phaLa pRthvI para AvI paDyuM. harSavibhora thaI vanarAje kahyuM : "tamArA sAhasa ane asAdhya lakSyavedhathI huM khUba ja prasanna thayo chuM. gurjara rAjyanI sthApanAnI sAthe ja huM tamane mArA rAjyanA mahAmaMtrI banAvIza. samajI lo ke, Aja - A ghaDIthI ja tame mArA vizALa gurjara rAjyanA pradhAnamaMtrI cho. tamArA buddhikauzalathI tame koI evo upAya vicAro ke - "jethI ApaNane vipula dhananI prApti thAya. tamArI buddhi ane mArI zakitanA milanathI saphaLatA ApaNA caraNa cUmaze. bhAvi gurjara rAjyanA mahAmAtya ! jAo ane vipula dhanarAzinI prApti mATe upAya zodhavAnI zarUAta hamaNAMthI ja karI do." zreSThI jAMbe paNa vanarAjanI AjJAne e ja rUpamAM zirodhArya karI, je rIte eka pradhAnamaMtrI potAnA samrATanI AjJAne zirodhArya kare che. vanarAje zreSThI jAMbanuM nAma, gAma vagere potAnI rojanIzImAM lakhIne tene saharSa javAnI rajA ApI dIdhI. 2. saMgharSanA e divasomAM potAnA sainikonI AvazyakatAonI pUrti mATe vanarAjane eka vAra rAtrinA samayamAM kAkara nAmanA gAmanA zrImALI jAtinA jaina zrImaMtanA gharamAM dhADa pADavA mATe majabUra thavuM paDyuM. te gharanA koI eka oraDAmAM ghUsIne teNe eka bhaMDAranuM DhAMkaNuM kholyuM ane hAtha aMdara nAkhyo. saMjogavaza aMdhArAmAM teno hAtha dahIMthI bharelA eka pahoLA moDhAvALA [ 144 33696969696969696969) jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsaNamAM paDyo. jyAre teNe anubhavyuM ke teno hAtha dahIM para lAgyo che, to te kazuM lIdhA vinA ja tarata tyAMthI khAlI hAthe pAcho pharI gayo. savAre jyAre gharanA lokone khabara paDI ke - "gharamAM rAtre khAtara (dhADa) paDyuM che, to gharamAM sArI peThe chAnabIna (zodhakhoLa) karavAmAM AvI. phakata dUdha-dahIMnA bhaMDArAgAranuM DhAMkaNuM khulluM joI ane dahIMmAM koInA hAthanI rekhAnA nizAna joI sau gharavALAone pUro vizvAsa thaI gayo ke - "dhADa paDI che jarUra paNa gharamAMthI koI vastu gaI nathI." zreSThInI bahena zrIdevIe dahIMnuM te vAsaNa bahAra kADhIne joyuM to tenA Azcaryano pAra na rahyo. teNe tenA bhAI ane parivArajanone kahyuM : "je vyakti ApaNA gharamAM dhADa pADavA mATe AvI hatI te koI sAdhAraNa vyakti nahi, paNa koI mahAna bhAgyazALI pratApI puruSa che. tenA hAthanI rekhAonA je nizAna dahIMnA uparI taLa para UpasI AvyAM che, te pUrNa rUpe spaSTa nathI. paraMtu je eka-be rekhAcihna spaSTa dekhAya che, tenAthI cokkasapaNe ema kahI zakAya ke, yA to te vartamAnamAM ja koI mahApratApI puruSa che athavA najIka bhaviSyamAM ja teno sUryanI samAna bhAgyodaya thavAno che. mane Azcarya e vAtanuM thAya che ke, AvA bhAgyazALI puruSane dhADa pADavAnI jarUrata kema paDI?" zrI devIe te ghaTanAnI vAstavikatAne na samajI zakavAne kAraNe potAnA manamAM utpanna thayelI manovedanAne abhivyakta karatAM kahyuM : "keTaluM sAruM thAya jo te puruSa pharI ekavAra potAnA gharamAM Ave, to huM tenA hAthanI rekhAo sArI rIte joIne tene batAvuM ke vAstavamAM te koNa che ane zuM banavAvALo che ?" karNa-paraMparAthI zrIdevI dvArA pragaTa thayelA udgAra vanarAja sudhI pahoMcI gayA. bIjA divase gupta vezamAM te kAkaranA zreSThInA ghare pahoMcyo ane teNe zreSThInI sAthe tenI bahena zrIdevI sAthe | mulAkAta karI. zrIdevIe tenAM lakSaNo ane hAthanI rekhAothI oLakhI lIdho ke A e ja puruSa che, jenA hAthanA nizAna dahIMnA jaina dharmano molika itihAsaH (bhAga-3) 969696969696969696969694 145]
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsaNamAM aMkita thayelA jovAM maLyAM hatAM. zrIdevIe vanarAjane potAno bhAI mAnIne tenA hAthamAM aMkita rekhAo joIne kahyuM ke - "najIka bhaviSyamAM ja te eka mahAna sAmrAjyano svAmI banavAvALo che.'' teNe khUba ja sneha-sanmAna sAthe vanarAjane potAne ghare bhojana karAvyuM ane vAto vAtomAM ucca Adarzo para aDagarUpathI taTastha rahevAno preraNAprada bodha Apyo. tame mArA dharmanAM bahena cho' - ema kahIne vanarAje zrIdevI dvArA ApavAmAM AvelI zikSAone potAnA jIvanamAM utAravAnuM AzvAsana ApatA, potAnuM hArdika dRDha saMkalpa pragaTa karyo ke - je samaye pote rAjasiMhAsana para besaze te samaye potAnI dharmanI bahena zrIdevInA hAthe ja rAjatilaka karAvaze.' 3. e ja rIte vanarAje cAvaDA-rAjavaMzanA rAjasiMhAsana para ArUDha thatAM pahelAM ja potAnA saMdhivaigrahika athavA parama vizvAsapAtra athavA potAnA rahasyapUrNa kAryakalApomAM gupta maMtraNA kAraka maMtrInA rUpamAM moDha jAtinA jaina zrI AzakanuM cayana paNa karI lIdhuM hatuM. jAMba zreSThI vanarAjane jaMgalamAM maLyA pachI samaya-samaya para maLatAM rahIne potAnA buddhibaLathI dhanaprAptinA upAya batAvatA rahIne temane dhanaprApti karAvatA rahyA. eka divasa zreSThI jAMbe joyuM ke bhuvaDa rAjAnA rAjasva adhikArI rAjasvanI ugharANI karavA mATe gujarAtamAM AvelA che, to temanI sAthe saMparka sAdhIne jAMbe temane jamIna mahesUlanI ugharANI karavAmAM khUba madada karI ane te bhuvaDanA rAjasva adhikArIone khUba prItipAtra ane vizvAsu banI gayo. jAMbe vasUlAtamAM AvelI dhanarAzine sonAmahoromAM pheravAvI ApI. mahesUlanI pUrI vasUlAta thaI gayA pachI bhuvaDanA adhikArIonI kalyANI pAchA pharavAnI tithi nakkI thaI. jAMbe khUba ja guptatAthI vanarAjano saMparka sAdhI bhuvaDanA adhikArIonA pAchA pharavAnA mArga temaja tithi vagerenI bAtamIthI tene avagata karI dIdho. 146 |777 UUU jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanarAje bhuvaDanA khajAnAnI rakSA karavAvALA sainikonI saMkhyAthI cAragaNI saMkhyAmAM potAnA sainikone sAthe laI, bhuvaDanA rAjyAdhikArIonA pAchA pharavAnA mArgamAM temanA upara AkramaNa karavA mATe yogya sthaLo para vRkSonI ADAsamAM potAnI chAvaNIo nAkhI dIdhI. bhuvaDanA rAjasva adhikArI puSkaLa dhanarAzi ane sainiko sAthe jevA vanamAM pahoMcyA, vanarAja potAnA sainikonI sAthe temanA para tUTI paDyo. bhuvaDanA sainika vanarAjanA prabaLa AkramaNa sAme TakI zakyA nahi. thoDI ja vAramAM bhuvaDanA sainika kSatavikSata thaI dharAzAyI thaI gayA. A AkramaNamAM vanarAjane 24 lAkha svarNamudrA, 400 ghoDA, aneka hAthI ane gADAM, zastrAstra vagere aneka prakAranI sAmagrI prApta thaI. ATalI vipula dhanarAzi ekaThI thaI javAthI vanarAje eka zaktizALI senAnuM gaThana karIne potAnA paitRka rAjya para adhikAra karavAnuM zarU karI dIdhuM. bhuvaDane potAnA anucaro pAsethI jANakArI maLI gaI ke vanarAje ajeya zakti ekatrita karI lIdhI che, AthI teNe gujarAta taraphathI potAnuM moDhuM pheravI lIdhuM. chevaTe lAMbA saMgharSa pachI gurjarabhUminAM nAnAM-moTAM aneka kSetro para potAnuM Adhipatya sthApita karatAM-karatAM vanarAja cAvaDA gurjarabhUminA vizALa ane zaktizALI rAjyano svAmI banI gayo. potAnA guru zIlaguNasUrinA nirdeza anusAra vanarAje vi. saM. 802 vaizAkha zukla trIja(akSaya tRtIyA)nA divase zIlaguNasUri dvArA batAvavAmAM AvelI bhUmi upara aNahillapura-pATaNa nagaranA pAyAno zilAnyAsa karyo. pUrvakRta saMkalpa pramANe mahArAjA vanarAje cApotkaTa rAjavazaMnA rAjasiMhAsana para ArUDha thatAM samaye potAnI dharmanI bahena zrIdevInA hAthe ja rAjatilaka karAvyuM. teNe zrImALI jaina jAMba - aparanAma cAMparAjane, jaMgalamAM lIdhelI potAnI pratijJA pramANe potAno maMtrI banAvyo. jAMbanA uttarAdhikArI vaMzadhara peDhI dara peDhI gurjara rAjyanAM rAjakAryomAM sakriya yogadAna jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 140
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApatAM rahyAM. jAMbano vaMza ghaNA lAMbA samaya sudhI maMtrI vaMzanA rUpamAM gurjarabhUmimAM prakhyAta rahyo. vanarAje pATaNa vasAvatI vakhate gAMDyUnivAsI nInA zreSThIne pATaNa bolAvI tene saparivAra pATaNamAM vasAvyo. vanarAje nInAne mahAmaMtrIpada pradAna karIne tene pATaNa nagarano mahAdaMDanAyaka paNa banAvyo. mahAmaMtrI nInAe gurjarabhUminA rAjavaMzone, nIti-nipuNa ane svAmIbhakta jaina amAtyavaMzanI bheTa ApI. nInAnA vaMzaja lahira cApotkaTa-rAjavaMzanA aMtima rAjAnA zAsanakALamAM ane mULarAja solaMkInA rAjyakALamAM paNa daMDanAyaka hatA. A ja nAnA mahAmaMtrInA vaMzaja vira ane neDha paNa pATaNanA daMDanAyaka rahyA. daMDanAyaka vIrano putra vimala paNa bhImadeva solaMkInA zAsanakALamAM gujarAtano maMtrI ane daMDanAyaka hato. A pramANe maMtrI dhavala, mahAmaMtrI AnaMda vagere aneka amAtya A amAtya-vaMzamAM thayA. gurjareza jaina mahArAjA kumArapALanAM mahAmAtya pRthvIpAla paNa nInA mahAmaMtrInA vaMzaja ja hatA. A rIte suyogya vyaktionI pasaMdagImAM vanarAja khUba ja kuzaLa ane adbhuta sUjhabUjhano dhaNI hato. jyAM sudhI kRtajJatA jJApanano savAla che, to cApotkaTa-rAjavaMzanA mahArAjA vanarAjane dakSiNanA gaMgavaMza ane hosala rAjavaMzanA rAjAonI samakakSa mUkI zakAya, jemaNe potAnA rAjavaMzanA saMsthApaka jainAcAryonA prati apratima kRtajJatA pragaTa karatAM jaina dharmanA pracAra-prasAra ane tenA abhyadaya tathA utkarSa mATe anupama yogadAna ApyuM. AcArya zIlaguNasUrinA kRpAprasAdathI vanarAjanuM samagra rIte ucita pAlana-poSaNa thayuM. temanA paTTadhara AcArya devacaMdrasUrie tene samucita zikSaNa pradAna karIne suyogya banAvyo. A baMne guru-ziSya tathA temanA izArAmAtrathI potAnuM sarvasva nyochAvara karI devAvALA jaina zrIsaMghe samaya-samaya para vanarAjane dareka rIte madada pUrI pADI. potAnA ananya upakArI-zIlaguNasUri, devacaMdrasUri ane jaina zrIsaMghanA pratye potAnI agAdha kRtajJatA pragaTa karatAM vanarAja cAvaDAe gurjara rAjyanA rAjasiMhAsana para ArUDha thatI vakhate zIlaguNasUri ane devacaMdrasUrinA karakamaLathI vAsakSepa sAthe potAno rAjyAbhiSeka karAvyo hato. 148 96369696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanarAje potAnA guruzIlaguNasUrinI IcchAnusAra pATaNanA vizALa rAjyamAM caityavAsI paraMparAnAM sAdhu-sAdhvIone choDIne, zeSa tamAma sAdhu-sAdhvIonA praveza para pratibaMdha lagAvavAnI sthAyI AjJA ApIne gurjara pradezamAM caityavAsI paraMparAnA pracAra-prasAra ne pallavanamAM (haryobharyo rahevAmAM) apUrva yogadAna ApyuM hatuM. Ane kRtajJatA prakAzanamAM vanarAja dvArA potAnA gurune ApavAmAM AvelI eka khUba ja moTI aitihAsika dakSiNAnI saMjJA ApavAmAM Ave to koI atizayokti nahi thAya. vanarAja dvArA A prakAranI prasArita karAvavAmAM AvelI pratibaMdhAtmaka rAjAjJAno, sauthI moTo lAbha caityavAsI paraMparAne e thayo ke vI. ni.nI agiyAramI zatAbdIthI ja gurjarabhUmimAM pUrNa varcasva sAthe rahetA AvelA caityavAsI, vI. ni.nI soLamI zatAbdInA pUrvArdha sudhI gurjarabhUmimAM potAnI paraMparAnuM ekachatra prabhutva jamAveluM rAkhI zakyA. gurjarabhUmimAM rAjyAzraya pAmelI caityavAsI paraMparA, bIjI koI harIpha paraMparAnA abhAvamAM, vagara koI naDatara, uttarottara pallavita ane puSpita thatI rahI. tene lagabhaga pAMca zatAbdIo sudhI virodhanI havA sudhdhAM na lAgI. vanarAja cAvaDAe jIvanabhara zIlaguNasUri ane devacaMdrasUrine potAnA guru mAnyA. te jainAcAryo ane jaina zrIsaMgha dvArA, potAnA upara karavAmAM AvelA upakAro pratye kRtajJatA vyakta karavA mATe, phakta vanarAja ja nahi, paraMtu temanA vaMzaja paNa potAne caityavAsI jaina paraMparAnA upAsaka mAnatA ane pragaTa karatA rahyA. vanarAje pATaNa nagarano vi. saM. 802mAM zilAnyAsa karatI vakhate bhagavAna pArzvanAthanA maMdiranA pAyAno zilAnyAsa paNa karyo. pATaNa nagane potAnI rAjadhAnI banAvyA pachI vanarAje pArzvanAtha maMdiranI pratiSThA potAnA guru caityavAsI AcArya zIlaguNasUrinA haste niSpanna karAvaDAvI. pArzvanAtha bhagavAnanA te maMdiranuM nAma "vanarAja vihAra paNa rAkhavAmAM AvyuM hatuM. vanarAja vihAranA saMbaMdhamAM ullekha maLe che ke - "vanarAje A vihAra potAnI mAtAnI suvidhA mATe banAvaDAvyuM, jethI teo nitya prabhu pArzvanAthanI pUjA-arcanA karI zake." vanarAjanI mAtA paNa parama jinopAsikA hatI. jaina dharmano molika itihAsaH (bhAga-3) 2696969696969696969696) 149]
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanarAja cAvaDAnAM naitika mUlyo khUba ja ucca koTinAM hatAM. tenA vize eka lokakathA che ke - "vanarAjanA zAsanakALamAM eka vakhata 1000 ghoDA ane 500 hAthIthI ladAyelA jahAja samudrItophAnanA pariNAma svarUpa somanAthanA samudrI kinAre, pATaNa rAjyanI hadamAM AvI pahoMcyAM. vanarAjanA traNe rAjakumAra te jahAjone lUMTI levA taiyAra thayA tyAre vanarAje potAnA rAjakumArone AvuM anaitika kArya karatA rokyA, chatAM paNa temaNe potAnA sazastra sevakone mokalIne jahAjone lUMTI lIdhAM ane lUMTamAM maLelA 500 hAthI tathA 1000 ghoDA vanarAjanI samakSa upasthita karyA. potAnA putro dvArA karavAmAM AvelA AvA avaidha kAmathI vanarAjane khUba duHkha thayuM. tyAra bAda nyAya toLatA vanarAje potAnA putrone kahyuM: "putro! tame rAjaAjJAnuM ullaMghana karyuM che, A aparAdhano daMDa kAMto tame svayaM bhogavo athavA tamArA saMrakSaka hovAnA nAte tamArA aparAdhano daMDa mAre bhogavavo joIe." Ama kahIne bRhad gujarAta rAjyanA saMsthApaka vanarAje AjIvana mATe anna-jaLano tyAga karI pUrNa anazana dhAraNa karI lIdhuM. keTalAka divaso sudhI anazana sAthe AdhyAtmika sAdhanAmAM lIna rahetA vanarAje 109 varSanuM AyuSya pUrNa karI vi. saM. 860mAM dehalIlA samApta karI. na kevaLa gujarAta pradezamAM ja, paraMtu bhAratavarSanA itihAsamAM paNa bRhad gujarAta rAjyanA Adya saMsthApaka jaina dharmAnuyAyI rAjA vanarAjanuM nAma sadA sanmAna sAthe levAmAM Avaze. (bappabhaTTI ane AmarAja) tetrIsamA yugapradhAnAcArya saMbhUti ane cotrIsamA yugapradhAnAcArya mADhara saMbhUtinA yugapradhAnAcArya-kALanA prabhAvaka ane mahAvAdI AcArya bappabhaTTasUrino janma pAMcAla pradezanA DubAughI (vartamAna samayamAM DuvA) gAmanA kSatriya bappanI dharmapatnI bhaTTInI kukSithI vi. saM. 800mAM bhAdrapada tRtIyA ravivAranA divase hasta nakSatramAM thayo. dIkSA : vi. saM. 807 AcAryapada : vi. saM. 811 svargArohaNa : vi. saM. 895 | 150 63366673768 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ bappakSatriyae potAnA putranuM nAma sUrapAla rAkhyuM. bALaka khUba tejasvI hato. aneka prasaMgo para jyAre potAnAM mAtA-pitA ane bhAI-baMdhuothI ema sAMbhaLyuM ke - "duzmanoe durabhisaMdhI karIne temanA paitRka rAjyane haDapa karI lIdhuM che. to teNe manamAM ne manamAM khoyelu paitRka rAjya pAchuM meLavavAno nizcaya karyo. je samaye bALaka sUrapAla cha varasano thayo, te samaye teNe potAnA pitAnI samakSa potAno saMkalpa jAhera karyo ane zatruono saMhAra karavAnI anumati mAMgI. "zatruone jo A bALakanA saMkalpanI vAta khabara paDI jaze to teo tenA prANanA gharAka banI jaze." AvI AzaMkAthI bappakSatriye bALaka sUrapAlane Thapako ApatA bhaviSyamAM kadI paNa jabAna para AvI vAto nahi lAvavAnI kaDaka zabdomAM cetavaNI ApI. AnAthI sUrapAlanA svAbhimAnane eTalo badho UMDo AghAta lAgyo ke te moko joI potAnI mAtAne paNa kAMI kahyA vagara cupacApa gharethI nIkaLI gayo. te divasomAM gujarAtanI rAjadhAnI pATaNamAM mahArAjA jitazatru gujarAta rAjyanA siMhAsana para AsIna hatA. te samaye moDhagacchanA jainAcArya siddhasene potAnA sadupadezothI bhaktone satpatha batAvatA sva-para kalyANamAM nirata hatA. eka divasa AcArya siddhasena pATaNathI vihAra karI aneka sthAno para vicaraNa karatA-karatA moDherA gAme jaI pahoMcyA. tyAM temaNe rAtrinA samaye sukha-prasuptAvasthAmAM svapna joyuM sapanAmAM temaNe joyuM ke - "eka mahAna tejasvI siMhabALaka chalAMga lagAvIne caityanA uccatama zikhara para jaI beTho che." savAramAM potAnA ziSyavRMdane potAnA svapnanI vAta saMbhaLAvatA temaNe kahyuM : "rAMtrinI avasAna veLAmAM jovAmAM Avela svapnaphaLa vize vicAra karatAM evuM pratIta thAya che ke - "najIkanA bhaviSyamAM ApaNane eka evA ziSyaratnanI prApti thavAnI che je jinazAsananI pratiSThAne unnatinA uccatama zikhara para pahoMcADI deze." Ama kahIne AcArya siddhasena bhagavAna mahAvIranA maMdiramAM gayA. saMjogovazAtu koI dhyeya vinA ahIM-tahIM pharatAM pharatAM bALaka sUrapAla paNa moDherAnA maMdiramAM jaI caDhayo. AcArya siddhasenanI jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 19696969696969696969 151
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUkSmadarzI dRSTi bALaka sUrapAla para paDI. temaNe bALaka pAse jaI tenuM nAma-ThAma, mAtA-pitA-kuLa vagere vize pUchyuM. bALaka sUrapAle khUba ja vinamra svaramAM potAnAM mAtA-pitA-gAma ane potAno saMpUrNa paricaya AcAryazrIne Apyo. AcAryazrIe prazna karyo : "zuM tame amArI pAse rahI jazo?" bALake svIkRti ApatA tene potAnI sAthe laIne AcAryazrI potAnA upAzrayamAM pAchA pharyA. prAthamika zikSaNanI sAthe-sAthe temaNe bALaka sUrapAlane dhArmika zikSaNa ApavAno paNa prAraMbha karyo. AcAryazrInA mukhAraviMdathI eka vAra sAMbhaLavA mAtrathI tene pUro pATha tarata ja kaMThastha thaI jato hato. eka divasa sUrapAlane AcAryazrIe anuSpa chaMdanA 1000 zlokano lAMbo pATha Apyo. sUrapAle te ja divase eka hajAra zlokone kaMThastha karI jyAre AcAryazrIne artha sahita saMbhaLAvyA, to samagra munimaMDaLa AcAryazrI sahita Azcaryacakita thaI avApha rahI gayA. bIjA divase ja AcArya siddhasena potAnA keTalAka ziSyo ane te bALakane sAthe laIne sUrapAlanI janmabhUmi DubAughI gAmanI tarapha javA mATe prasthAna karyuM ane thoDA divasamAM, tyAM pahoMcI gayA. munidarzana mATe gAmavAsIonI sAthe kSatriya bappa ane kSatrANI bhaTTI paNa AcAryazrInI sevAmAM upasthita thaI temane vaMdana-namana karyA. AcArya siddhasene kSatriya-daMpatIne kahyuM : "tame tamAro A putra mane ApI do. huM tene adhyAtmavidyAmAM pAraMgata banAvI daIza. tamAro A bALaka bhaviSyamAM jinazAsanano mahAna unnAyaka thaze ane tamArI kItine yuga-yugAntara sudhI cirasthAyI banAvI deze." - bappa ane bhaTTIe hAtha joDIne ati vinamra svare nivedana karyuM: "yogezvara ! A amAro ekamAtra putra ja amArA kuLa tathA amArI AzAonuM kendrabiMdu ane amArA jIvanano AdhAra che. teno viyoga ame kevI rIte sahana karI zakIzuM?" - AcArya siddhasene te baMne jaNAMne dharmano upadeza ApIne mAnavabhavanuM mahattva samajAvyuM. sUrapAle paNa zramaNadIkSA grahaNa karavAno potAno daDha nizcaya jAhera karyo. potAnA putrano daDha nirNaya sAMbhaLI kSatriya-daMpatIe kahyuM: "bhagavan! amAro putra sUrapAla paNa zramaNadIkSA 15ra 96969696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ grahaNa karavA mATe kata-saMkalpa che ane Apa paNa tene potAnA ziSyarUpe prApta karavA mATe icchA rAkho cho, to AvI, sthitimAM amAruM nAma cirasthAyI rAkhavA mATe amArI Apane eka prArthanA che ke - "Apa tene ApanA ziSyanA rUpamAM dIkSita karI lo.' paraMtu dIkSita karyA pachI tenuM nAma "bappabhaTTI' rAkhavAnI kRpA karajo." AcArya siddhasene temanI prArthanAno (Agraha) svIkAra karyo. tyAra bAda baMnee potAnA putrane saharSa AcArya siddhasenane samarpita karI dIdho. bALaka sUrapAlane sAthe laI AcArya siddhasena potAnA ziSyasamUha sAthe moDherA pAchA AvatA rahyA. moDherAmAM vi. saM. 800nI vaizAkha zuklA tRtIyA (akhAtrIja) guruvAranA divase temaNe sUrapAlane zramaNadharmanI dIkSA ApI. dIkSA ApatI vakhate AcAryazrIe aupacArika rUpe sUrapAlanuM nAma bhadrakIrti rAkhyuM. paraMtu tenAM mAtA-pitAne ApelA vacananuM paripAlana karatAM AcAryazrI navaMdIkSita munine "bappabhaTTI'nA nAmathI ja saMbodhita karatA. AthI navadIti bhadrakIrti sarvatra bappabhaTTInA nAmathI ja prakhyAta thaI gayA. navadIkSita muninI alaukika pratibhAthI mugdha thaI moDherAnA zrIsaMghe AcArya siddhasenane ziSyavRMda sahita moDherAmAM ja rahIne bappabhaTTI munine aMgopAMgAdi zAstro ane samasta vidyAonuM adhyayana karAvavAnI prArthanA karI. saMghanI prArthanAno svIkAra karI AcArya siddhasena potAnA ziSyavRMda sahita moDherAmAM rokAyA ane navadIkSita munine vidyAbhyAsa karAvavA lAgyA. . . eka divasa muni bappabhaTTI zauca-nivRtti pazcAtu jaMgalamAMthI pAchA AvI rahyA hatA, tyAre te samaye acAnaka varasAda paDavAthI rakSA-hetu teo eka devamaMdiramAM praviSTa thaI gayA. te ja samaye eka tejasvI ane suMdara kSatriya rAjakumAra paNa varasAdathI bacavA mATe e ja maMdiramAM Avyo ane munine vaMdana karI tyAM besI gayo. tenI najara eka zilApaTTa para kotarelA abhilekha para paDI. teno artha samajAvavA mATe rAjakumAre muni bappabhaTTIne prArthanA karI. bappabhaTTIe madhura svaramAM te zlokonA artha samajAvyA. rAjakumAra bALamuninI jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 2696969696969696969638] 153 |
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhuta pratibhAvatI khUba prabhAvita thayo. varasAda rokAtA te rAjakumAra, muninI sAthe-sAthe vastImAM Avyo. muni bappabhaTTInuM anukaraNa karI teNe paNa AcAryazrIne vaMdana-namana karyA AcAryazrIe navAgaMtuka kizorane tenA gAma, kuLa, mAtA-pitA vagere vize pUchyuM; kizore ati vinamra svaramAM potAno paricaya ApatAM kahyuM: "yogIzvara ! mahAyazasvI samrATa caMdragupta mauryanI vaMza paraMparAmAM kAnyakubrezvara mahArAja yazovarmAno huM akiMcana putra chuM. mArI kharcALavRttithI vyathita thaIne pitRdeve mane bacatavRttinI zIkha ApI. e hitakArI zIkhathI mAruM gaurava jAgRta thayuM ane huM mArAM mAtA-pitAne jaNAvyA vagara ja rAjamahelathI ekalo nIkaLI paDyo ane aneka sthaLoe pharatA-pharatA ahIM ApazrInAM caraNa-zaraNamAM upasthita thayo chuM." AcAryazrI dvArA nAma pUchavA para teNe dharatI para "Ama" lakhI dIdhuM. AcAryazrIne evo AbhAsa thayo ke temaNe A kizorane keTalAMka varSo pahelAM kyAMka joyo che. thoDIvAra potAnA smRtipaTala para bhAra ApatAM atIta (bhUtakALa)mAM joyelA eka dRzyanI yAda tAjI thaI gaI. dasa-bAra varasa pahelAM rAmasINinA vikaTa jaMgalomAM vicaraNa karatI vakhate pIlUDAnAM vRkSonA jhUMDanA chAMyaDA nIce vastranI jhoLImAM sUtelA eka cha mAsanI AyuvALA bALaka para temanI dRSTi paDI hatI. thoDIka kSaNa pachI joIne temane atyaMta Azcarya thayuM ke bALakanI AjubAju cAre tarapha chAMyaDAnuM sthAna taDako laI rahyo che. paraMtu bALakanA mukhamaMDaLa ane zarIra para chAMyaDo pahelAMnI jema ja acala ane susthira che. e ja samaye temane khAtarI thaI gaI ke A koI mahAna puNyazALI jIva che. te samaye bALakanI mAtA tyAM AvI. teNe khUba ja zAlInatAthI bhaktipUrvaka vaMdana karyA. mArA pUchavA para mahilAe kahyuM hatuM : "mahAtmA ! huM kAnyakuMjezvara mahArAja yazovarmAnI rAjarANI chuM. je samaye A bALaka mArA garbhamAM hato te samaye mArI saukyA (sautana)rANInA manamAM mArA pratye atyaMta jalada IrSAbhAva jAgRta thayo. vigata samayamAM koI kAryathI atyadhika prasanna thaIne mahArAjAdhirAje mArI saukyArANIne tenI icchA mujaba varadAna mAMgavAno 154 9696969696969696969696) jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agraha karyo. teNe te samaye varadAna na mAMgIne mahArAja pAse potAnI amAnata rUpe te varadAna mAMgavAnuM bAkI rAkhyuM. mane garbhavatI joIne mArI saukyArANI IrSAvaza mArA garbhastha zizunuM jIvana dhULadhANI karavA mATe kaTibaddha thaI gaI. teNe mahArAja pAsethI potAne levAnA varadAnanI mAgaNI karI ane pariNAma svarUpa mahArAje mane kAnyakubdha rAjyamAMthI dezavaTo ApI dIdho. mane bacapaNathI AtmasanmAna prANothI paNa vadhu vahAluM rahyuM che. eTale sAsariyAthI hAMkI kADhayA bAda pitRgRhe javAne badale jaMgalanuM zaraNuM levAnuM meM vadhu yogya samayeM. A ja kAraNa che ke huM AtmasanmAna sAthe svAvalaMbI jIvana jIvI rahI chuM." meM tene sAMtvanA ApatA te samaye kahyuM hatuM ke - "vatsa! nagaranA amArA caityamAM AvIne tyAM raho, tyAM caityanI sevA ane A puNyazALI mahApratApI putrano uchera karatAM-karatAM thoDA samaya mATe tamArA AvanArA sArA divasonI pratIkSA karo." mArI salAhano svIkAra karI potAnA putrane laIne te amArI sAthe ja nagaramAM AvI gaI hatI ane caityanI sevAmAM lAgI gaI hatI. bIjA divase ame te nagarathI anyatra vihAra karI gayA. thoDA samaya pachI vihArakALa daramiyAna amane sAMbhaLavA maLyuM ke - "rAjarANIne nirvAsita karAvavAvALI saukyArANInuM tenI saukyArANIo dvArA karavAmAM Avela jayaMtranA kAraNe nidhana thaI gayuM che ane konyakundharAja yazovarmAe potAnA guptacaro dvArA zodha karAvIne mahArANI ane rAjakumArane AdarapUrvaka amArA caityamAMthI pAchA bolAvIne potAnA rAjamahelamAM pharIthI rAkhI lIdhAM che. potAnA smRtipaTala para UbharI AvelI A pUrva ghaTanAnA saMdarbhamAM AcAryazrIne manomana vizvAsa thaI gayo ke - "temaNe jaMgalavAsI rAjarANInA je nAnA zizune pIlUDAnAM vRkSonA jhUMDanI chAMyAmAM eka jhoLImAM joyuM hatuM, te ja A rAjakumAra hovo joIe." A pramANe vicAra karIne AcArya siddhasene sudhAsikta svaramAM te bALakane saMbodhita karatAM kahyuM : "vatsa ! nizcita thaI tamArA mitra muninI pAse rahI, temanI pAse badhA prakAranI kaLAo ane vidyAonuM laganapUrvaka yathAyogya abhyAsa karo." jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 6969696969696969696963 155 ]
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrInA nirdezAnusAra rAjakumAra Ama, muni bappabhaTTI sAthe rahevA lAgyo. teNe gADha niSThA, zraddhA, adhyavasAya tathA mahenata sAthe zAstrono abhyAsa zarU karyo ane yogya samayamAM tamAma vidyAo ane kaLAomAM pravINatA meLavI lIdhI. potAno abhyAsa pUrNa thaI jatAM rAjakumAre potAnA parama upakArI guru siddhasenanAM caraNomAM mastaka jhukAvI AbhAra vyakata karyo ne potAnA mitra brahmacArI muni bappabhaTTI pAse jaIne kahyuM : "jo mane kyAreka kAnyakubbanuM vizALa rAjya maLaze to huM pratijJA karuM chuM - "huM tamane cokkasapaNe rAjaya ApIza." kizora muni bappabhaTTIe smitapUrvaka vAtane TALatA phakta eTaluM ja kahyuM : "rAjakumAra ! amArA A akhila vizvanA ekachatra adhyAtma sAmrAjyathI vadhIne saMsAramAM anya bIjuM koI rAjya nathI." rAjakumAranA kaLAniSNAta thaI javAnA thoDA ja divaso pachI kAnyakubrezvara yazovarmA bImAra thaI gayA. potAno aMtima samaya najIka jANI temaNe potAnA guptacarone Adeza Apyo ke - "teo yathAzIgha rAjakumAra Amane zodhIne temanI samakSa hAjara kare." guptacarone ochI mahenatamAM ja rAjakumArathI sAkSAtkAra thaI gayo. AcArya siddhasenanI AjJA meLavI guptacara potAnA bhAvi rAjezvarane sAthe laI kAnyakubrezvaranI sevAmAM pahoMcyA. yazovarmAe khUba ja harSollAsapUrNa mahotsavanI sAthe potAnA putra Amano kAnyakubbanA siMhAsana para rAjyAbhiSeka karyo. thoDA samaya pachI mahArAja yazovarmAnuM dehAMta thaI gayuM. mahArAja Ame potAnA amAtya Adi pramukha puruSone AcArya siddhasenanI sevAmAM mokalI vidvAna muni bappabhaTTIne temanI sAthe kAnyakunja mokalavA mATe prArthanA karI. saMghanI bhAvanAne dhyAnamAM rAkhatAM AcArya siddhasene keTalAka gItArtha sAdhuonI sAthe potAnA paramapriya ziSya bappabhaTTIne kAnyakubdha javA mATe vidAya karyA. nagarathI paryApta dUrI para bappabhaTTInA AgamananA samAcAra sAMbhaLI svayaM kAnyakubrezvara temanI sAme gayo. vaMdana-namana, kuzaLa156 969696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSemanI pUchaparacha bAda AmarAje bappabhaTTIne kAnyakubbe rAjyanA paTTahastI (mukhyagajarAja) para besIne nagarapraveza karavAnI prArthanA karI. bappabhaTTIe kahyuM : "rAjanuM! meM badhAM ja prakAranAM sAvadya kAryono tyAga karIne paMca mahAvrata dhAraNa kareluM che. paTTahastI para besavAthI mArA zramaNAcAramAM aticAra (doSa) lAgaze." AthI AmarAje kahyuM : "bhagavan! meM ApanI samakSa pahelAMthI ja pratijJA karelI che ke - "mane rAjya maLaze, to te rAjya huM Apane ApI daIza. A zreSTha hAthI rAjyAbhiSekanuM pratIka che. AnA para ApanA besavAthI mArI pratijJA pUrNa thaze, anyathA pratijJA pUrI nahi karavAnuM zULa (kAMTo) jIvanaparyata mArA hRdayamAM khaTakatuM raheze." Ama kahetAM AmarAje bappabhaTTIne potAnA vizALa bAhupAzamAM khUba ja premathI jakaDIne baLapUrvaka, abhiSeka mATenA hAthInI pITha para zaNagArelI aMbADImAM mUkelA siMhAsana upara besADI dIdhA. nagaranA pravezadvArathI rAjamahela sudhInA mukhya mArgonI baMne bAju UbhelAM tamAma AbAla-vRddha nAgarikoe vidvAna munipuMgava bappabhaTTInuM abhUtapUrva svAgata karyuM. - AmarAje saMpUrNa rAjakIyasanmAna sAthe bappabhaTTIne potAne tyAM rAkhyA ane potAno moTA bhAgano samaya temanI sevAmAM rahIne dharmacarcA tathA kAvya-vinodamAM pasAra karavA lAgyo. thoDA divaso pachI mahArAjA Ame potAnA amAtyo ane prabhAvazALI nagarajanonI sAthe muni bhaTTIne AcArya siddhasenanI sevAmAM e prArthanA sAthe mokalyA ke - "muni bhaTTIne AcAryapada ApI temane punaH kAnyakubdha jaladI mokalavAnI kRpA kare.' bappabhaTTIne AcAryapada mATe sarvathA yogya samajIne AcArya siddhasene rAjA AmanI prArthanA svIkArI lIdhI. vi. saM. 811nI cetra kRSNA aSTamInA divase muni bappabhaTTIne AcAryapada pradAna karavAmAM AvyuM. potAnA mahApratibhAzALI ziSyane potAnAthI dUra nahi rAkhavAnI AMtarika icchA hovA chatAM paNa, dharmabhAvanA ane AmarAjanI anurodhapUrNa prArthanAne dhyAnamAM rAkhatA AcArya siddhasene AcArya bappabhaTTIne kAnyakubsa mATe vidAya karyA. jaina dharmano molika itihAsaH (bhAga-3) 96969696969696969696962 150
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ bappabhaTTIne kAnyakubdha tarapha vidAya karatAM samaye AcArya siddhasene jarUrI bodha ApatA temane kahyuM : "vatsa! tame jinazAsananA udayamAna jyotirmaya nakSatra cho. tame yauvananA pravezadvAre UbhelA cho. A samaye tame eka susamRddha janapadanA svAmI mahArAjA AmanA pUjanIya banIne temanI rAjasabhAmAM jaI rahyA cho. tamArA saMpUrNa jIvanamAM tame e vAta kyAreya na bhUlatA ke taruNAvasthA (yauvana) ane rAjA dvArA pUjanIya thavuM - A baMne prakAranI sthitio prAyaH anarthakAriNI hoya che. mATe tame potAnA jIvanamAM sadA sajAga rahIne apramatta rUpe ratnatrayanI sAdhanA karatA rahejo." ), potAnA ArAdhya gurudevanI zikSA (salAha)ne zirodhArya karatAM bappabhaTTIe kahyuM : "huM mArA bhaktajanonA gharethI kyAreya bhojana grahaNa nahi karuM. A sAthe ja huM e paNa pratijJA karuM chuM ke - "bhaviSyamAM jIvanaparyata dUdha, dahIM, ghI, tela ane mIThAI - A pAMceya vigaya arthAt vikRtijanya padArthonuM sevana nahi karuM." bappabhaTTIe potAnI A baMne pratijJAonuM jIvanaparyata pUrNarUpeNa paripAlana karavA mATe tatkALa potAnA guru siddhasena pAsethI vidhivat vrata-niyama grahaNa karyA. tyAra bAda gurune praNAma karI AcArya bappabhaTTI vihAra kramathI keTalAka divaso bAda kannoja pahoMcyA. AmarAje moTA mahotsava sAthe AcArya bappabhaTTIno nagarapraveza karAvyo. A rIte kAnyakubbamAM rahIne AcArya bappabhaTTIe potAnA upadezAmRtathI rAjA ane prajAne sanmArge agrasara karavA lAgyA. temanA pravacana sAMbhaLavA mATe dararoja dUra-dUrathI janasamUha utsAhita thaIne, sAgaranI pracaMDa laheronI samAna UmaTI paDato hato. bappabhaTTInA upadezothI AmarAje aneka janakalyANakArI kAryo karyA. prajAjanonAM mAnasamAM dharma-jAgRtatAnI abhinava lahera utpanna thaI ane lokomAM dhArmika tathA lokopakArI kAryo karavA mATenI hoDa (spadha) lAgI gaI. bappabhaTTInA upadezathI AmarAjAe be maMdironuM nirmANa karAvyuM. rAjaguru rUpe bappabhaTTInI khyAti digdigaMtamAM phelAI gaI tathA AmarAjAnA zAsanakALamAM jaina dharmane rAjyAzraya maLavAnA pariNAma svarUpa jinazAsananI ullekhanIya abhivRddhi thaI. * [ 158 9999996369696969Na jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka vAra AmarAja bappabhaTTI pAse besIne kAvya-vinodanuM rasAsvAdana karI rahyo hato. teNe potAnA aMtaHpuranA koI rahasyamaya dezya para gathArdanuM nirmANa karyuM ane pachI samasyA nivAraNa hetu bappabhaTTI samakSa rajUAta karI. bappabhaTTIe tarata ja yathAtathya rUpe samasyAnuM nivAraNa karI dIdhuM. te nitAMta gUDha bhedanuM rahasya A rIte pragaTa thaI javAthI AmarAja marmAhata, stabdha ane zaMkAgrasta thaI gayo. A joI bappabhaTTI tatkALa tyAMthI UbhA thaI gayA ane potAnA vizvAmasthaLe pAchA pharyA ane temaNe potAnA badhA sAdhuone tAtkAlika tyAMthI vihAra karavAno Adeza Apyo. jatI vakhate daravAjA upara bappabhaTTIe eka zloka lakhI dIdho. jeno bhAvArtha A mujaba thAya che. - 'ame to jaI rahyA chIe. tamAruM kalyANa thAo. ame kyAM rahIzuM ? kevI rIte rahIzuM, AvA vicAra manamAM lAvatA nahi, zRMgArarasika badhA ja mugaTadhArI rAjA-mahArAjA amone tarata ja potAnA mAthe besADI leze. A pramANe saMgha temaja AmarAjane kAMI paNa kahyA - sAMbhaLyA vinA ja AcArye potAnA munivRMda sAthe kAnyakubja(kannauja)thI vihAra karI dIdho. avirata vihArakramathI aneka sthaLo para vicaraNa karatAkaratA teo gauDa pradezanI rAjadhAnI lakSaNAvatI nagarInI bahAra udyAna(vATikA-bagIco)mAM rokAyA. gauDarAja mahArAjA dharmanI rAjasabhAnA vidvat ziromaNi, mukhyakavi vAtirAjane jyAre jANa thaI ke mahAkavi bappabhaTTI nagaranI bahAra udyAnamAM padhAryA che, to te khUba ja prasanna thayA. vAtirAje tatkALa mahArAjA dharmane AcArya bappabhaTTInA AgamananI jANa karI. A sAMbhaLatAM ja nRpati (rAjA) dharma pulakti thaI UThyA ane bolyA : "kavikuLa kumudacaMdra jainAcArya bappabhaTTI je divase amAre tyAM padhArI jaze, te divasa kharekharamAM amArA mATe parama saubhAgyazALI haze. phakta eka ja vAtano vicAra karavo jarUrI che ke - AmarAjanI sAthe amArA saMbaMdha zatrutAvALA che.' bappabhaTTI amAre tyAM rahI jAya ane AmarAja dvArA pAchA bolAvavAthI pAchA temanI pAse jatA rahe, to vastutaH te paristhitimAM lokadRSTithI amAruM khUba jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 37777 159
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ moTuM apamAna thaze.' AvuM badhuM hovA chatAM paNa bappabhaTTI jevA kavIzvara, munIzvaranA kAvyAmRtanuM pAna temaja temanA sAMnidhyano A svarNima avasara ame khovA nathI mAMgatA. AvI sthitimAM bappabhaTTIne ahIM rahevA mATenI prArthanAnI sAthosAtha nivedana karavuM ke 'AmarAjanA sAdhAraNa AmaMtraNamAtrathI teo amane choDIne pAchA nahi jAya. AmarAja pote, Apane potAnA tyAM laI javA mATe dharma nRpanI sAme ahIM rAjasabhAmAM upasthita thaIne kahe, to ja Apa kAnyakubja pAchA jazo, anyathA nahi.' mukhyakavi vAtirAja bappabhaTTInI sevAmAM upasthita thaI gauDarAja rAjA dharmanI taraphathI lakSaNAvatI nagarImAM padhAravA mATenI gauDarAjanA ja zabdomAM prArthanA karI. AcArya bappabhaTTIe te prArthanAno akSarazaH yathAvatarUpe svIkAra karyo. A sAMbhaLI rAjA dharmanA harSano pAra na rahyo. rAjA dharma AcAryazrIno lakSaNAvatI nagarImAM praveza karAvyo ane temane yogya sthaLe utAro Apyo. rAjasabhAnA sabhyo tathA nagarajanonI sAthe mahArAjA dharma bappabhaTTInA upadezAmRtanuM pAna karatAM-karatAM sukhapUrvaka rahevA lAgyA. AcAryazrInA dharmopadezathI gauDa pradezamAM paNa jinazAsanano paryApta pracAra-prasAra thayo. tyAM bIjA divase savAre bappabhaTTI sUrine na joI AmarAje nagaramAM, nagara bahAra udyAnomAM zodha karavA mATe potAnA anucarone mokalyA, paNa teo kyAMya na maLyA. bIjA divase rAjA Ama pote ekalA ja paroDhiye sUryodayathI khUba pahelAM nagaranI bahAra AvelA udyAno tarapha temane zodhavA mATe nIkaLI gayA. eka-eka karIne teNe badhAM udyAnone chUMdI nAkhyA, paNa tene bappabhaTTI kyAMya najara na AvyA. bappabhaTTIno viyoga tenA hRdayamAM kAMTAnI jema khaTakavA lAgyo. teNe spaSTa anubhava karyo ke - 'bappabhaTTI vagara tenI rAjasabhA ke rAjaprAsAda ja nahi, paraMtu tenuM jIvana paNa zUnya che.' teNe bappabhaTTIne zodhI kADhavAno dRDha saMkalpa karyo. vicAra karatAkaratA chevaTe teNe eka upAya zodhI kADhavo. AmarAje eka paTTa para eka samasyA(koyaDo) zastra zAstra kRSirvidhA, anyo yo yena jIvati / 3 jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 160 333
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ ne aMkita karAvIne potAnA rAjyamAM ghoSaNA karAvI ke, je koI vyakti A apUrNa koyaDAne pUrNa karI deze tene AmarAja eka lAkha suvarNamudrA inAma-rUpe Apaze. daridra banela ane duHkhI vyaktie, A koyaDAne mabalakha dhanaprAptinuM sAdhana samajIne te koyaDAne eka kAgaLamAM lakhI lIdho. ane te jagyAe-jagyAe bappabhaTTIne zodhatAM zodhatAM chevaTe eka divasa lakSaNAvatI nagarImAM bappabhaTTInI sevAmAM pahoMcI gayo. bappabhaTTIe tarata ja nimna likhita zlokano uccAraNa karatAM koyaDAne pUrNa karI dIdhoH zastra zAstra kRSi viMdhA, anyo yo yena jIvati | sugRhIta hi kavya, kRSNasarpa mukha yathA || te vyakti lakSaNAvatIthI kAnyakubdha pAcho pharyo ane AmarAjanI sevAmAM upasthita thaI teNe pUro zloka kAnyakubbazvaranI sAme prastuta karyo. AmarAja koyaDAnI pUrtithI khUba ja khuza thayo. tarata ja te vyaktine eka lAkha suvarNamudrA ApatAM AmarAje tene pUchavAthI teNe jaNAvyuM ke - "A koyaDAnI pUrti AcAryazrI bappabhaTTIe karI ApI che, ane hAlamAM teo gauDAdhipati mahArAja dharmanI rAjasabhAnI zobhAmAM abhivRddhi karI rahyA che." bIjA ja divase AmarAje potAnA khAsa pratibhAsaMpanna amAtyanI sAthe AcArya bappabhaTTInI sevAmAM eka patra mokalyo, jemAM kSamAyAcanA bAda aMtaranI talasparzI bhAvavAhI bhASAmAM temane tatkALa kanauja pAchA pharavAnI vinaMtI karavAmAM AvI. - te dUtane bappabhaTTIe, rAjA dharmane pote ApelA vacananuM varNana saMbhaLAvatA kahyuM: "jyAM sudhI AmarAja adbhuta kauzalyathI jAte mahArAjA dharmanI samakSa hAjara thaI mane potAne tyAM pAchA laI javAnI vAta na kare, tyAM sudhI lakSaNAvatI nahi choDavA mATe huM vacanabaddha chuM. AthI jaIne AmarAjane kahejo ke - "teo jaladIthI ahIM Ave ane amArI pratijJA pUrI kare." jethI huM zIghratAthI kanauja AvI zakuM." bappabhaTTIe gUDha arthavALA chaMdonI racanA karI, A anusaMdhAne potAno saMdezo paNa amAtyanI sAthe AmarAja pAse mokalyo. potAnA jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 2663696969696969696969, 161 |
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ amAtya pAsethI AcArya bappabhaTTInA maukhika ne lekhita saMdeza meLavI mahArAja Ama, bappabhaTTInI sevAmAM hAjara thavA mATe Atura thaI gayA. gauDeza sAthe kAnyakubrezvaranI gADha zatrutA hatI, tema chatAMya potAnA zraddheya bappabhaTTIne kanauja pAchA lAvavA mATe potAnA prANono moha choDIne AmarAja guptavezamAM pahelA bappabhaTTInI sevAmAM ne tyAra bAda temanI sAthe rAjA dharmanI rAjasabhAmAM dharmarAja samakSa paNa upasthita thayA. bappabhaTTIe aneka arthavALA gUDha ane abhuta zleSapUrNa zabdomAM mahArAjA dharmane AmarAjano paricaya Apyo. AmarAje paNa tevI ja dviarthI, atigUDha zailImAM guptarUpe potAno vAstavika paricaya ApatAApatA bappabhaTTIne kAnyakubdha laI javAnI potAnI sUcanA khUba ja nATyAtmaka DhabathI mahArAjA dharma samakSa rajU karI dIdhI. - A badhuM evA nATyAtmaka DhaMge ane abhuta rIte karavAmAM AvyuM hatuM ke, rAjA Ama ane bappabhaTTI sivAya bIjA koIne saheja paNa jANa thavI to dUra, lezamAtra AbhAsa paNa na thaI zakyo ke kanaujano mahArAjA Ama, gauDa rAjyAdhIza mahArAjA dharmanI samakSa svayaM pote upasthita thayo che ane teNe AcArya bappabhaTTIne kAnyakunja laI javAnA saMdarbhe mahArAjA dharmane potAnI sUcanA rajU karI dIdhI che. bIjA divase savAramAM AcArya bappabhaTTIe dharmarAja pAse jaIne kahyuM: "rAjan ! have huM kannauja javA mATe samudyata (mukta) chuM." rAjA dharme Azcarya sAthe AcAryazrInI tarapha jotA-jotAM kahyuM : "bhagavan! zuM Apa ApanuM vacana pUruM karyA vagara ja jaI rahyA cho?" AcArya babbe kahyuM : "rAjan ! gaIkAle svayaM AmarAja jAte ApanI rAjasabhAmAM ApanI samakSa upasthita thaIne, mane kannoja laI javAnA saMbaMdhamAM Apane sUcanA ApI hatI. gaIkAle je dUta ApanI samakSa rAjasabhAmAM upasthita thayo, te AmarAja to hato. teNe mane kAnyakubbe laI javA mATe Apane nivedana paNa karyuM hatuM." dharmarAje AmarAjane na oLakhI zakavA badala kheda (raja) vyakta karyo. AcArya bappabhaTTIe mahArAja dharmane samajAvI-bujhAvIne Azvasta karI lakSaNAvatIthI vihAra karyo. gauDa rAjyanI hadanI bahAra AmarAje temanuM svAgata karyuM ane kannauja pAchA pharavA para khUba ja 12 969696969696969696969) jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSollAsa ane apUrva mahotsava sAthe AcArya bappabhaTTIno kannojamAM nagarapraveza karAvyo. tyAra bAda bappabhaTTI kAnyakubbamAM bhavyajIvone dharmopadeza ApatAApatA jinazAsanano cahumukhI pracAra-prasAra ane vikAsa karatAkaratA sva-para kalyANamAM vyasta rahevA lAgyA. eka divasa eka saMdezavAhake bappabhaTTInI sevAmAM upasthita thaI temanA guru siddhasenanI bImArIno saMdezo Apyo. saMdezAmAM lakhyuM hatuM - "jo tArA manamAM mAruM mukha jovAnI icchA hoya to jaladIthI ahIM AvI jA." potAnA guruno A saMdezo maLatAM ja bappabhaTTIe tatkALa kannojathI moDherA tarapha vihAra karyo. AmarAja khUba dUra sudhI temane vaLAvavA Avyo ane vidAya karatI vakhate potAnA vizvAsu adhikArIo ane sevakone potAnA gurunI sAthe mokalyA. ugra vihAra kramathI bappabhaTTI khUba jaladI moDherA gAmamAM potAnA gurunI sevAmAM hAjara thaI gayA. potAnA mahAna ziSyane joIne AcArya siddhasena khUba ja prasanna thayA. saMghano kAryabhAra bappabhaTTIne soMpIne temaNe AlocanApUrvaka upavAsa karyA ane samAdhipUrvaka ratnatrayanI ArAdhanA karatA-karatA paraloka sidhAvyA. potAnA ArAdhya gurudeva AcArya siddhasenanA svargavAsa daramiyAna bappabhaTTIe moDherA gAmamAM rahIne saMghanI sucAru vyavasthA karI ane thoDA samaya bAda moDhagaccha ane saMghano kAryabhAra goviMdasUri ane nannasUrine soMpIne temaNe AmarAjanA pradhAno sAthe kAnyakubdha tarapha prasthAna karyuM. keTalAka divaso bAda teo pharI kAnyakubda pahoMcyA. keTalAMya varSo sudhI dharmopadeza ApatA-ApatA tyAMnA prajAjanone 'dharmapatha para sthira karI temanA para upakAra karatA rahyA. - te daramiyAna eka divasa gauDarAja dharme AmarAja pAse potAno dUta mokalIne eka prastAva mUkyo ke - "bauddha mahAvAdI vardhana kuMjara temane tyAM lakSaNAvatImAM Avelo che, ane te deza-videzanA badhA vAdI-prativAdIone zAstrArtha karavA mATe paDakAra ApI rahyo che. paraMtu tenI sAthe zAstrArtha karavA mATe koI paNa vAdI sAhasa nathI karI jina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3) 3296969699339 163]
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahyA. AvI sthitimAM bappabhaTTI ane bauddha mahAvAdI vardhana kuMjara vacce zAstrArtha karAvavAmAM Ave." AmarAje e zarata sAthe zAstrArthanA paDakArano svIkAra karI lIdho ke - "jeno vAdI hArI jaze, te rAjA potAnuM saMpUrNa rAjaya vijayI vAdInA pakSadhara rAjAne samarpita karI deze.' rAjA dharma dvArA zarata svIkArI levAmAM AvatAM baMne rAjyonI sImA para bauddha mahAvAdI vardhana kuMjaranI sAthe AcArya bappabhaTTIno zAstrArthano prAraMbha thayo. jIta-hAranA koI paNa prakAranA nirNaya vinA te baMne vidvAno vacce niraMtara 6 mahinA sudhI zAstrArtha cAlato rahyo. aMtamAM bappabhaTTIne mahAmahima mahAvAdI batAvIne temanI jIta svIkArI levAmAM AvI. pIThAsIne nirNAyakoe zAstrArthano nirNaya saMbhaLAvatA jainAcArya bappabhaTTIne vijayI ane saugatavAdI vardhanakuMjarane pUrNataH parAjita ghoSita karyA. zAstrArthanA A nirNaya bAda mahArAjA dharma, pUrvazarata anusAra potAnuM saMpUrNa gauDa rAjya kuSezvarane samarpita karavA mATe vidhivat taiyAra thaI gayo. paraMtu bappabhaTTInA anurodhathI sajA dharmanuM rAjya yathAvat dharmarAjanI pAse ja rAkhavAnuM AmarAje svIkArI lIdhuM. pariNAma svarUpa te baMne rAjyo vaccenI paraMparAgata cAlI AvatI zatrutA samApta thaI gaI. AmarAja ane dharmarAja, baMne paraspara maitrIbhAvanA sUtramAM baMdhAI gayA. AcArya bappabhaTTIe bauddhAcArya vardhana kuMjarane khUba ja premathI gaLe lagAvyo ane tene jaina siddhAMtonAM gUDha rahasyono bodha ApI tene bAra vratadhArI zrAvaka banAvyo. samyagudRSTi bAra vratadhArI zrAvaka banyA pachI vardhana kuMjara khUba zraddhA-bhakitathI bappabhaTTIne namaskAra karI potAnA Icchita sthAne jato rahyo. samaya jatAM AmarAja ane dharmarAja vaccenI jUnI duzmanAvaTa pharI saLavaLI UThI. baMne vacce bhISaNa yuddha thayuM. yuddhamAM dharmarAja mAryo gayo. dharmarAjanA sAmaMta prabaMdhakavi vApatirAjane baMdI banAvI levAmAM Avyo. AmarAjano yuddhamAM vijaya thayo ane teNe saMpUrNa gauDa rAjya para potAnuM Adhipatya sthApti karI lIdhuM. : [ 164 99cb2359:39837 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabaMdhakavi vAkpatirAje sainika kArAvAsamAM rahetA "gauDavo' nAmaka eka zreSTha kAvyanI racanA karI, jenAthI AmarAja temanA para khUba prasanna thayo ane temane kArAvAsamAMthI mukta karI potAnI rAjasabhAnA sabhya banAvI dIdhA. rAjakavinA rUpamAM rahIne vA5tirAje AmarAjanI yazogAthAonA aneka camatkArI zloka banAvyA ane "mahumatavijaya' nAmanA eka graMthanI paNa racanA karI. AmarAje prasanna thaIne dara varSe be lAkha suvarNamudrAonI AvakavALI jAgIra vAkapatirAjane ApI. rAjA Ama nyAyanItipUrvaka prajAnuM pAlana ne AcArya bappabhaTTInAM upadezAnusAra aneka prabhAvazALI kAryothI saddharmano pracAra-prasAra karavA lAgyo. A bAju vAkSatirAjane saMsArathI pUrNapaNe virakti thaI gaI hatI. teo AmarAjanI anumati laI mathurA cAlyA gayA ane tyAM saMnyAsa grahaNa karI potAnA ISTanI upAsanA karavA lAgyA. . samaya jatAM eka divasa dharmopadeza ApatI vakhate bappabhaTTIe judA-judA dharmo saMbaMdhamAM tulanAtmaka dRSTithI vivaraNa prastuta karatAM kahyuM ke - "vizvanA badhA dhamoMmAM jaina dharma mAkhaNa (navanIta) samAna sArabhUta ane uttama che." temaNe rAjA Amane salAha ApatA kahyuM: "parIkSApUrvaka tame jaina dharmane vidhivat aMgIkAra karI lo." AmarAjAe kahyuM: "mahAtman ! Ama to huM badhI parIkSA pachI jaina dharmane ja mAnuM chuM, paNa mAruM mana zaiva dharmamAM anurakta che. Apa mane bIjA koI paNa kAma mATe kahI do, paraMtu mArA paitRka zaiva dharmane. "choDavAnuM kRpA karIne nA kahezo." pachI AmarAje AgaLa kahyuM: "bhagavan! mathurAnA varAha maMdiramAM vAkyatirAja saMnyAsI banIne purANa puruSottama parabrahmanI nAsAgra dRSTi karI ekAgra citte ArAdhanA karI rahyA che temane Apa jaina dharma aMgIkAra karAvI do." rAjA AmanI vAta sAMbhaLI bappabhaTTI tarata ja mathurA javA mATe tatpara thaI gayA ane vihAra karIne eka divasa mathurA pahoMcI gayA. bappabhaTTIe tyAM vAkSatirAjane jaina dharmanA sArabhUta maulika siddhAMtono bodha Apyo. bappabhaTTInA mukhethI sArabhUta tAttvika vAta jaiina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3) 96969696969696969696969 15]
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAMbhaLatAM ja vAkSitarAjano vyAmoha bhaMga thaI gayo. temaNe bappabhaTTI pratye kRtajJatA pragaTa karI. bappabhaTTInA tamAma zaMkAonA nivAraNa temaja aMtarastalasparzI upadezathI vAkSitarAjanA aMtaHkaraNamAM vyApela ajJAnarUpI aMdhakArano nAza thaI gayo. temaNe bappabhaTTIne kahyuM : "bhagavan ! sauprathama mane zramaNadharmanI dIkSA Apo.'' bappabhaTTIe vAtirAjane vidhivat zramaNadharmanI dIkSA ApI. zramaNadharma aMgIkAra karyA pachI vA5tirAja vizuddhadharmanA paripAlananI sAthe-sAthe paMca parameSThInI ArAdhanA karatA-karatA karmavikArane naSTa karavAmAM tatpara thaI gayA. muni vAtirAje badhAM pAponI AlocanA karI anazanavrata aMgIkAra karyuM ane aDhAra divaso sudhI niraMtara Atmavizuddhi karatA-karatA svarge sidhAvyA. muni vAtirAjanA svargastha thayA bAda AcArya bappabhaTTI thoDA divaso sudhI gokuLamAM rokAyA ane pachI kAnyakubja pAchA pharyA. AmarAje temanI bhUri-bhUri prazaMsA karatAM kahyuM : "AcAryadeva ! ApanI vANImAM amogha zakti che. vAtirAja jevA ucca koTinA vidvAnane paNa Ape jaina banAvIne zramaNadharmamAM dIkSita karI lIdhA.' bappabhaTTIe kahyuM : "rAjan ! huM mArI vANInI zaktine tyAre amodha samajuM, jyAre ke tame prabuddha thaI jaina dharma svIkAra karo." AthI AmarAje kahyuM : "bhagavan ! vastutaH huM jaina dharmathI pUrNapaNe prabhAvita thayo chuM, paraMtu mArA pUrvajanmanA saMskAronA kAraNe mane zaiva dharma khUba priya che, mATe huM teno parityAga nathI karI zakato.'' sabhAsadonI AgrahabharI vinaMtIthI bappabhaTTI sUrie jaNAvyuM ke - "pUrvajanmamAM AmarAja eka saMnyAsI hatA. te janmamAM ajJAnatapa karatA-karatA ghora kaSTa sahana karavAnA phaLa svarUpa temane A rAjya maLyuM." samaya jatAM AmarAje potAnI vizALa caturaMgiNI senA laIne rAjagiri rAjya para AkramaNa karyuM. AmarAjanI senA sAme potAnI sainika zaktine apUratI jANIne divasabharanA bhISaNa narasaMhArakArI 166 |377 UjI jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuddha karyA pachI rAtre potAnI senA sAthe rAjagirinA rAjAe potAnA suvizALa majabUta killAnuM zaraNuM lIdhuM. savAre zatrusenAne sAme na joIne AmarAje rAjagirinA killAne cAreya bAjuthI gherI lIdho. rAjA Ame zAma, dAma, daMDa, bheda Adi tamAma nItiono AdhAra laI te killAne toDavA mATe zakya teTalA tamAma upAya karI joyA; paraMtu koI paNa upAyathI killAne toDavAmAM saphaLatA maLI nahi. aMtamAM teNe bappabhaTTIne prazna karyo : "bhagavan ! A majabUta durgama killAne, kyAre ane kevI rIte jItI zakAze ?'' bappabhaTTIe praznacUDAmaNi' zAstranA AdhAre kahyuM : "rAjan ! tamAro bhoja nAmano pautra A killA para adhikAra karaze.'' rAjagirinA killA para adhikAra meLavyA vagara ja pAchA pharavAmAM AmarAjane potAnuM apamAna lAgyuM. te killAnI cAre tarapha gherAbaMdhI karI tyAM DaTI rahyo. e ja sthitimAM bAra varSa vItI jatAM yuvarAja dudukanI yuvarANIe eka putrane janma Apyo. AmarAjanA AdezAnusAra janma letAM ja te zizune pAraNAmAM suvaDAvIne pradhAno dvArA rAjA Ama pAse lAvavAmAM Avyo. te bALakanuM mukha killAnI Toca tarapha karI Tocane tenA dRSTipathamAM lAvavAmAM AvI ane te ja kSaNe killA para goLAono mAro karavAmAM Avyo. A bAju vIjaLInA kaDAkA samAna ghora avAja karato killAno DhAMco dharatI para AvI paDyo. rAjA samudrasena sahakuTuMba guptamArgethI nIkaLIne koI ajJAta sthaLa tarapha jato rahyo. AmarAje te ja vakhate potAnI senA sAthe killAmAM praveza karyo ane tenA para potAnuM Adhipatya sthApyuM. AmarAjane te ja samaye koI adazya zaktithI jANa thaI gaI ke - cha mahinA pachI magadha tIrthayAtrA-hetu gaMgA pAra karatI vakhate magaToDA nAmanA gAma pAse tenuM mRtyu thaI jaze. " rAjagirithI prayANa karI rAjA Ama bappabhaTTI sAthe aneka tIrthonI yAtrA karatA-karatA kAnyakubja pahoMcyo. potAnA putra duMdukane kAnyakubjanA jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 7. 77 16
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasiMhasana para ArUDha karI AmarAjA potAnA guru bappabhaTTI sAthe magadhatIrthanI yAtrA mATe ravAnA thayo. je samaye rAjA Ama AcArya bappabhaTTI sAthe hoDImAM besIne gaMgA pAra karI rahyA hatA, te samaye bappabhaTTI ane AmarAje joyuM ke hoDInI pAse pANImAMthI dhumADo nIkaLI rahyo che. pANImAMthI nIkaLatA dhumADAne joIne bappabhaTTIe AmarAjane kahyuM : "rAjan ! tamAro aMtima samaya khUba ja najIka AvI gayo che, A juo, magaToDA AvI gayuM che. have aMtima samayamAM e bhale, tamo jaina dharma aMgIkAra karI lo." rAjA Ame te ja samaye bappabhaTTI pAse vidhivat jaina dharma aMgIkAra karI sarvajJa, sarvadarzI vItarAga prabhunuM zaraNuM aMgIkAra karyuM. AcArya bappabhaTTIe AmarAjAne kahyuM : "haju mAruM pAMca varSanuM AyuSya bAkI che." rAjA Ame bappabhaTTInA mukhAraviMdathI paMca parameSThI namaskAra mahAmaMtranuM zravaNa karatAM-karatAM magaToDA gAma pAse gaMgAnA pANImAM vi. saM. 890nI bhAdrapada zuklA paMcamI, zukravAranA divase, divasanA aMtima praharamAM potAnI ihalIlA samApta karI. bappabhaTTI kAnyakubja pAchA pharyA ane rAjA Ama dvArA temanA mATe pahelAthI nakkI karelA bhavanamAM rahevA lAgyA. rAjasaMsarganA pariNAma AcArya bappabhaTTI jIvanabhara rAjagurunA rUpamAM rAjA AmanA nikaTa saMparkamAM rahyA. AnA aneka supariNAma paNa maLyAM. prathama to e ke jaina dharmane rAjyAzraya maLato rahyo. rAjamAnya dharma hovAnA kAraNe, lokapravAhanI badalAyelI paristhitiomAM paNa jaina dharmanuM varcasva baneluM rahyuM. bappabhaTTInA upadeza ane salAha-sUcanathI aneka lokakalyANakArI kAryonI sAthe-sAthe, jaina dharmanI prabhAvanA ane pracAraprasAranAM kAryo paNa rAjA dvArA karavAmAM AvyAM. bappabhaTTInA rAjasaMsargathI jainasamAjanI zakti ane pratiSThAmAM ullekhanIya abhivRddhi thaI. bappabhaTTInA rAjasaMsargathI A badhAM supariNAma AvyAM. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 168
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraMtu eka sarvoraMbha parityAgI, brahmacArI, paMca mahAvratadhArI, nisTaMga, alaukika mahAna pratibhAzALI zramaNa-zreSTha hovA chatAM paNa niraMtara rAja saMsaMrgamAM rahevA athavA rAjAnI khUba najIka rahevAthI AgamAnusArI vizuddha zramaNAcAranuM pAlana kaI hada sudhI karI zake che, e tathya para jo niSpakSa dRSTithI vicAra karavAmAM Ave to ghaNI nirAzA thAya che. chatra, cAmara, siMhAsana, hAthI, pAlakhI vagereno upayoga, niyata-nivAsa (nakkI rAkheluM nivAsasthAna), AdhAkarmI AhAra vagere je vastuono zAstromAM zramaNa mATe spaSTa niSedha che, temano upayoga karatAM rahIne zramaNadharmanA adha:patanathI bacavuM saMbhava nathI. anya vidvAna AcAryo dvArA kRtiomAM tathA AcArya prabhAcaMdra dvArA prabhAvaka caritra'mAM bappabhaTTInA jIvananI ghaTanAonuM je varNana ullekhita che, tenA AdhAre spaSTa rIte pragaTa thAya che ke AcArya bappabhaTTI sudIrghakALa sudhI AmarAjanI najIka rahA, A kAraNe zramaNadharmanI mULa maryAdAonuM pUrNa anupAlana karI zakyA nahi. jIvanabhara rAja-parivAranI atyaMta najIka rahevAnA phaLasvarUpa potAnA jIvananA aMtima samayamAM je samaye AcArya bappabhaTTI 90 varSanI uMmara pAra karI cUkyA hatA, te samaye temane khUba ja aMtaradvandra ane mAnasika azAMtimAM ulajhavuM paDyuM. rAjA duMduka khUba ja niSkriya, durAcArI ane kUra nIkaLyo. durAcAramAM paDIne te potAnA mahAtejasvI ane honahAra putra bhoja sudhdhAMne akALe kALano koLiyo banAvavAnuM payaMtra karavA lAgyo. rAjukamAra bhojane motane ghATa utArI devAnA A payaMtranI jANa AcArya bappabhaTTIne thaI gaI hatI. AthI temaNe rAjakumAra bhojane paDyuMtrathI sAvadhAna karatAM tene duMdukane maLyA vinA ja tAtkAlika potAnI mAtA sAthe pATalIputra tenA mosALamAM jatA rahevAnI salAha ApI. AcArya bappabhaTTInI dUradarzitAthI rAjakumAra bhoja mRtyunA mukhathI nIkaLI potAnA nAnA, pATalIputranA mahArAjA pAse cAlyo gayo. jyAre duMdukane khabara paDI ke - "rAjakumAra bhoja pATalIputra cAlyo gayo che. to tene khUba duHkha thayuM. teNe sArI rIte vicAra karyA bAda nirNaya karyo ke - "phakta AcArya bappabhaTTI ja koI ne koI upAyathI jaina dharmano molika itihAsaH (bhAga-3) 26969696969696969696969 169]
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATalIputranarezane bhalI-bhAMti samajAvI-bujhAvIne rAjakumArane pATalIputrathI ahIM lAvI zake che. temanA sivAya A kAma karavAnuM bIjA koInuM gajuM nathI." A rIte vicAra karI rAjA IMduke eka divasa AcArya bappabhaTTIne nivedana karyuM : "AcArya mahArAja ! mArA prANothI adhika priya putra bhoja vinA mane A badho rAjavaibhava sAro nathI lAgato-bhojanI gerahAjarImAM mane A samagra saMsAra zUnya jevo lAgI rahyo che. phakta tame ja tene pATalIputrathI ahIM lAvavAmAM samartha cho. mATe mArA upara kRpA karI Apa pATalIputra jaIne mArA paramapriya putra bhojane ahIM laI Avo. huM jIvanabhara Apano ahesAnamaMda rahIza." AcAryazrI duMdukanA aMtarmananA gUDha rahasyane bhalI-bhAMti jANatA hatA. AthI keTalAka samaya sudhI to ema kahIne duMdukanI vAtane TALatA rahyA ke - "hAlamAM teo amuka dhyAnanI sAdhanAmAM vyasta che, te pUrNa thayA bAda ati Avazyaka yoganI sAdhanA karaze ane tyAra bAda pATalIputra jaIne bhojane laI Avaze. A rIte duMdukanI vinaMtIne vAreghaDIe koI ne koI kAlpanika Avazyaka kAraNa batAvI TALatA-TALatA, AmarAjanA mRtyu pachInA potAnA jIvananAM bAkI bacelAM pAMca varSamAMthI ghaNo kharo samaya vyatIta karI dIdho. chelle mahArAjA duMdukanA haThAgrahapUrvakanA aMtima anurodhathI AcArya bappabhaTTIne lAcAra thaIne pATalIputra tarapha prayANa karavuM ja paDyuM. tabakkAvAra pATalIputra tarapha AgaLa vadhatA jyAre teo pATalIputranI najIka pahoMcyA to temaNe vicAra karyo - "jo huM rAjakumAra bhojane pATalIputrathI kAnyakubbe laI jaIza to e nakkI che ke, te duSTa rAjA duMduka rAjakumAra bhojanI hatyA karAvI deze ane nahi laI jauM to te dUra duMduka mArA ane mArA dharmasaMghathI rUSTa thaIne jinazAsanane aneka prakAranuM nukasAna pahoMcADaze ane A rIte jinazAsana para bhayaMkara vajapAta thaze. AvI dazAmAM mArI AyuSyanA zeSa bacelA divasone ahIM ja anazanapUrvaka vitAvI devA tamAma dRSTikoNathI ucita raheze.' 100 999999999992 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ A rIte vicAra karI bappabhaTTIe AlocanA dvArA Atmazuddhi karIne pATalIputrathI najIkanA eka sthaLe anazanapUrvaka pAdopagamana saMthAro aMgIkAra karI lIdho ane paMca parameSThInuM zaraNa grahaNa karIne teo Atma-dhyAnamAM lIna thaI gayA. A rIte samabhAve bhUkha, tarasa Adi tamAma pIDAone sahana karatA-karatA 21 divasa-rAta sudhI ekAgra manathI AtmaciMtana karatAM karatAM 95 varasanI uMmare vi. saM. 895 (vI. ni. saM. 1365)nA zrAvaNa zuklA AThamanA divase mahAna prabhAvaka AcArya bappabhaTTIe svargArohaNa karyuM. AcArya bappabhaTTInA kRpAprasAdanA kAraNe rAjakumAra bhojanuM prANasaMkaTa TaLI gayuM hatuM, AthI te jIvanabhara potAnA upakArI mahAna AcArya bappabhaTTInA uttarAdhikArIo ane dharmasaMghano parama bhakata banI rahyo. bappabhaTTInA svargArohaNa pachI thoDA samaya bAda rAjukamAra bhoja potAnA mAmAo sAthe kAnyakubdha pahoMcyo. pitA duMdukanA durAcArano kAyama mATe aMta karIne kAnyakubbanA rAjasiMhAsana para ArUDha thaI potAno paraMparAgata adhikAra prApta karyo. teNe bappabhaTTInA paTTadhara be AcAryomAMthI nagnasUrine moDherAmAM ja rAkhyA ane goviMdasUrine potAnI rAjasabhAmAM rAjaguru banAvIne rAkhyA. bappabhaTTInA upakArothI RNamukta thavAnI prabaLa bhAvanA sAthe rAjAbhoje jinazAsananI khUba sevA karI. bappabhaTTasUrie jIvanabhara jinazAsananI prabhAvanAnAM aneka AzcaryakArI ane mahAna kAryo karavAnI sAtho sAtha para (bAvana) prabaMdhonI racanA karI jaina vAmayanI zrIvRdhdhi ane vAgudevanI mahAna sevA karI. sAMkhyadarzananA potAnA samayanA ucca koTinA vidvAna, parama vaiSNava ane pramukha prabaMdha kavi vAkyapatirAja jevA parabrahmopAsaka saMnyAsIne na kevaLa jainazramaNopAsaka banAvIne, paraMtu jaina zramaNadharmanI dIkSA ApI bappabhaTTIe saMsAranI sAme potAnI alaukika - asAdhAraNa pratibhAnuM udAharaNa ApyuM. AcArya bappabhaTTasUri mahAna prabhAvazALI AcArya, asAdhAraNa pratibhAnA dhaNI tathA jinazAsanarUpI kSIrasAgaranA kaustubhamaNi tulya aNamola ratna hatA. jaina itihAsamAM temanuM nAma amara raheze. jaina dharmano maulika ItihAsa (bhAga-3) 99999999999 101]
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ (kanojanA mahArAjA yazovamAM) vI. ni.nI teramI sadInA prathama caturtha caraNanI AsapAsa kanaujanA rAjasiMhAsana para yazovarmana (yazovarma, yazovama) nAmanA eka zaktizALI rAjA beTho. vAkSatirAja dvArA racita gauDavo' ane kAzmIranA mahArAjA lalitAdityanA rAjakavi kalhaNa dvArA racita "rAjataraMgiNI' dvArA e tathya prakAzamAM Ave che ke, kanoja rAjyanA A zaktizALI zAsake dUra-dUra sudhI digvijaya karavAnI sAthe-sAthe kAzmIranA mahArAjA lalitAditya sAthe maLIne bhAratanI uttarI sImAthI bhArata para karavAmAM AvatA ArabonA AkramaNane asaphaLa karavA mATe khUba tatparatA ane vIratAthI kAma karyuM. itihAsakAro anusAra puSpabhUti-rAjavaMzanA aMtima mahArAjA harSavardhananA mRtyu pachI lagabhaga aDadhI zatAbdI sudhI rAjanaitika dRSTie khUba asthiratA rahI. I.sa. 700nI AsapAsa yazovarmana kanaujanA rAjasiMhAsana para beTho. te cAlukya-vaMzano rAjA hato. - yazovarmana je rIte eka mahAna yoddho ane raNanIti-vizArada hato, te ja rIte te vidyApremI ane vidvAnonuM sanmAna karavAvALo hato. mahAkavi bhavabhUti ane vAkapatirAja tenI rAjasabhAnA vidratna ane rAjakavi hatA. vApatirAje prAkRta bhASAmAM 1209 gAthAonA gauDavo" nAmaka kAvyagraMthanI racanA karIne kanaujanA adhIzvara yazovarmAnI prazaMsA karI che. yazovarmananA samayamAM Araba dezanA khalIphAonI gIdha dRSTi AryadharA bhArata para lAgelI hatI. teo irAka, IrAna vagere dezonI jema ja vizALa bhAratane paNa IslAmika deza banAvavA mATe kaTibaddha hatA. siMdha pradeza para ArabonI senAe kabajo paNa karI lIdho hato. dUraMdezI yazovarmane Araba senAothI bhAratanI rakSA karavAno daDha saMkalpa karI lIdho. evuM jaNAya che ke, je rIte harSavardhana saMpUrNa bhAratane sadAne mATe eka zaktizALI ajeya rASTra banAvavAnI AkAMkSAthI eka sArvabhauma 102 BC2C31313303031330 jana dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattA-saMpanna kendrIya sattAnI sthApanA karavA mAMgato hato, bilakula tevI ja rIte yazovarmana paNa bhAratanI uttarIya sImAnI pele pArathI ArabonA bhArata para vadhatAM dabANane joIne, videzIothI potAnI janmabhUmi bhAratanI kAyamI surakSA mATe eka zaktizALI kendrIya sattAnI sthApanA karavA mAMgato hato. - cInanA rAjakIya abhilekhomAM ullekha che ke - "bhAratanA madhyadezanA rAjA thI-zA-kUmoe I.sa. 731mAM potAnuM eka pratinidhi maMDaLa cInanA samrATa pAse e vinaMtI sAthe mokalyuM ke - 'uttarathI Arabo ane tibeTavAsIonuM bhArata para niraMtara dabANa vadhI rahyuM che. bhAratanI rakSA mATe cInanA samrATa taraphathI tamAma rIte yogya madada ApavAmAM Ave." "rAjataraMgiNI'nA anuvAdamAM sTena" dvArA karavAmAM AvelA ullekha anusAra kAzmIranA rAjA lalitAditye paNa I.sa. 736mAM cInanA samrATa pAse potAnA pratinidhi mokalIne vinaMtI karI ke - "kAzmIra para ArabavAsI ane tibeTavAsIonAM vadhatAM jatAM dabANane rokavA mATe temane sainika sahAya ApavAmAM Ave.' lalitAditye cInanA samrATane e paNa vinaMtI karI ke - "Arabo ane tibeTavAsIonA bhArata tarapha vadhatA pagalAne rokavA mATe te pote ane yazovarmana saMyukta rIte prayAsa karI rahyA che." aitihAsika ghaTanAkrama e vAtano sAkSI che ke I.sa. 734735mAM Araboe siMdhathI joDAyelI gujarAta sImAothI ghUsaNakhorI karIne kanauja, ujjaina vagere tarapha AgaLa vadhavAnI icchAthI sainika kAryavAhI karavAnI zarUAta karI. je mane cAlukyarAja vikramAditya dvitIyanA gujarAta pradezanA prazAsaka pulakezina ane rASTrakUTavaMzI rAjA daMtiduge yuddhamAM harAvIne pAchA siMdha tarapha bhAgI javA mATe majabUra karI dIdhA. te samaye rAjA yazovarmana ane lalitAdityanI vacceno manamuTAva(manaduHkha-matabheda) saMgharSano rUpa dhAraNa karI gayo. DaoN. pI. sI. bAgacI anusAra yazovarmane cInanA jina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 2696969696969696969693 103]
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATane e vinaMtI para karAvaDAvI hatI ke - "teo lalitAditya ane tenA (yazovarmananA)vaccenA vivAdane zAMta karavAmAM paNa madhyasthatA kare.' kAzmIrarAja lalitAdityanA rAjakavi kalhaNe potAnA aitihAsika mahattvanA graMtha "rAjataraMgiNI'mAM A baMne rAjAo (lalitAditya ane yazovarmana)nA vacce thayelA vivAdano ullekha karatAM lakhyuM che ke - "kAzmIranA mahArAjA lalitAditya ane kanojarAja yazavarmananI vacce ghaNA samayathI paraspara manaduHkha cAlI rahyuM hatuM. jeNe Akhare saMgharSanuM rUpa laI lIdhuM. saMgharSane ugra svarUpa dhAraNa karatAM joIne baMne jaNe saMdhi (suleha) karavAno vicAra karyo. saMdhipatrano musaddo paNa taiyArI karI levAmAM Avyo. paraMtu te saMdhipatranA zIrSaka "yazovarmana ane lalitAdityanI vacce zAMti-saMdhine joIne lalitAdityanA saMdhivigrahika maMtrIe potAnA svAmI kAzmIranA mahArAjA lalitAdityanA saMdhivigrahika maMtrIe potAnA svAmI kAzmIranA mahArAjA lalitAdityanA nAma pahelA yazovarmananuM nAma lakhavA sAme virodha darzAvyo. baMne pakSomAMthI koI paNa pakSa potAnA svAmInuM nAma bIjA sthAne rAkhavA mATe sahamata na thayA. tenuM bhayaMkara pariNAma e AvyuM ke yazovarmana ane lalitAdityanI vacce saMdhi (suleha) thatA thatA rahI laI. joke lalitAdityanA senApati lAMbA yuddhathI kaMTALI gayA hatA, to paNa baMne pakSanI senAoe yuddhabhUmimAM pota-potAno moraco saMbhALyo ane bhAratane zaktizALI banAvavAnA samaudezya dharAvanArA te baMne rAjAonI vacce pharIthI khUba ja ghamAsANa yuddha thayuM. yuddhamAM lalitAditye yazovarmanane parAjita karyo ane tene jaDamULathI naSTa karI dIdho." A rIte bhAratane ajeya zaktizALI rASTra banAvavAnuM svapna akALe ja tUTI gayuM. A bhArata mATe khUba ja durbhAgyapUrNa ghaTanA hatI ke, be rAjAonA thothA (bodA) aham ane te rAjAonA maMtrIonI dUraMdezI (dUradarzitA)nA abhAvamAM, bhAratanI je senAo bhaviSyamAM AvavAnA kharAba divasomAM dezanI rakSA karavAmAM kAmamAM AvatI, tenA badale ApasamAM ja laDI karIne naSTa athavA azakta (kamajora) thaI gaI. 104 969696969696969696969ii jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ (bAdAmIno cAlukya-rAjavaMza I.sa. 33mAM cAlukayarAja vikramAditya pachI teno putra vikramAditya (dvitIya) bAdAmInA rAjasiMhAsana para beTho. tenuM zAsana I.sa. 744 sudhI rahyuM. siMdha pradezamAM zAsana karI rahelA Araboe dakSiNa tarapha AgaLa vadhavAnA hetuthI siMdhane aDIne AvelA gurjara pradezanAM kSetro para I.sa. 734-735mAM kabajo karavAnI zarUAta karI. gujarAtamAM cAlukyarAjanA pratinidhi pulakezine te Arabo para AkramaNa karyuM ane temane harAvIne pAchA siMdhamAM bhAgavA mATe majabUra karI dIdhA. pulakezina, cAlukyarAja vikramAditya(prathama)nA bhrAtA jayasiMhano putra hato; jeNe prathama vikramAdityanA bAdAmI rAjyanI punaHsthApanAmAM sahayoga Apyo hato ne jene vikramAditya dvArA dakSiNa gujarAtano pratinidhi zAsaka (sAmaMta) niyukta karavAmAM Avyo hato. vikramAditya (dvitIya), dakSiNa gujarAtanA zAsaka pulakezinanI A zauryapUrNa sevAothI khUba ja prasanna thayo. teNe pulakezinane rAjasI sanmAna ApI tene "avani-janAzraya" (pRthvI para vasanArA mAnavamAtrano Azraya) alaMkaraNathI sanmAnita karyo. Arabone pharIthI siMdha tarapha khadeDavAmAM rASTrakUTa rAjA daMtidurge (I.sa. 730-753) paNa ullekhanIya kArya karyuM. daMtidurga vikramAditya(dvitIya)nA zAsanakALamAM cAlukyono sAmaMta hato. cAlukya samrATa vikramAditya (dvitIya) pachI I.sa. 744mAM teno putra kIrtivarmana bAdAmInA rAjasiMhAsana para beTho. tenA kula maLIne sAta-ATha varSanA zAsanakALamAM bAdAmInuM pratApI rAjya niraMtara kSINa ane nirbaLa thatuM gayuM. vastutaH te bAdAmInA cAlukya-vaMzano aMtima rAjA sAbita thayo. (rASTrakUTa rAjA daMtidurga) - vI. ni. saM. 1257 thI 1280 sudhI mAnyakheTanA rASTrakUTavaMzIya siMhAsana para A rAjavaMzanA chaThThA zAsaka daMtidurga (apanAma - (1) daMtivarmA (2) khagAvaloka (3) pRthvIvallabha (4) vairamegha jaina dharmano maulika ItihAsa (bhAga-3) 96969696969696969696963 105
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) sAhasatuMga)no adhikAra rahyo. te khUba pratApI rAjA hato. badhA ja itihAsakAro tene rASTrakUTa-rAjavaMzane eka zakitazALI rAjyanuM svarUpa ApavAvALo mAne che. teNe I.sa. 742mAM ilorA, para kabajo karyo. daMtidurga mAlava, gurjara, kauzala, kaliMga ane zrIzailama pradezanA telugu-cola rAjAone eka-eka karIne yuddhamAM harAvIne potAnA AjJAvartI banAvyA. tyAra pachI te kAMcInI tarapha AgaLa vadhyo ane kAMcIpati naMdIvarmana pallavamalanI sAthe potAnI putrI rekhAnuM lagna karyuM. teNe cAlukyarAja kIrtivarmana para potAnA mRtyuthI lagabhaga eka varSa pahelAM AkramaNa karIne tene aMtimarUpe parAjita karyo. tenA pachI daMtidurge potAne dakSiNa kSetrano sArvabhaumasattA-saMpanna rAjA ghoSita karyo. daMtidurga jinazAsananA abhyadaya temaja pracAra-prasAranAM kAryomAM khUba ja rasa leto hato. te parama jinabhakta hato. putrI rekhA sivAya tene koI saMtAna na hatuM. te ja kAraNe tenA mRtyu bAda tenA kAkA kRSNa (prathama) mAnyakheTanA rAjasiMhAsana para beThA. (rASTrakUTa rAjA kRSNa (prathama)) vI. ni. saM. 1280 thI 1305 sudhI rASTrakUTavaMzanA rAjA kRSNa(prathama)nuM vizALa rASTrakUTa rAjya para zAsana rahyuM. te rAjA daMtidurganA kAkA hatA. kRSNa koMkaNa para kabajo karI tyAM zilAhAravaMzIya rAjakumArane sAmaMtanA rUpamAM niyukta karyo. teNe gaMga rAjya para AkramaNa karIne gaMgarAja zrIpuruSane raNamedAnamAM harAvIne tene potAnA tAbA heThaLano rAjA banAvyo. kRSNa potAnA putra goviMdane eka moTI senA sAthe veMgIne cAlukya rAjAne potAne tAbe karavA mATe mokalyo. veMgInA rAjA vijayAditya(prathama)e rAjakumAra goviMdanI samakSa hAjara thaIne koI paNa saMgharSa vinA ja rASTrakUTa rAjyanI AdhInatA svIkArI lIdhI. kRSNanA goviMda ane dhruva nAmanA be putra hatA. rAjA kRSNa elapura (ilorA)mAM eka ati bhavya zivamaMdiranuM nirmANa karAvyuM. I.sa. 77ramAM kRSNano dehAMta thaI gayo. [106 [9636236263696969696969ii jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ (samrATa lalitAditya ) vi. ni.nI teramI sadImAM kAzmIranA rAjasiMhAsana para kArakoTa athavA nAgavaMzanA rAjA lalitAditya (muktApIDa) beThA. te kanaujanA mahArAjA yazovarmananA samakAlIna mahArAjA hatA. yazovarmana I.sa. 700nA lagabhaga kanojanA rAjasiMhAsana para beThA. evuM jaNAya che ke, yazovarmana jyAre pUrva-pazcima ane dakSiNa dizAomAM bhAratanI aMtima hada sudhI digvijaya karIne eka vizALa ane zaktizALI kanauja rAjyane sugaThita karI cUkyA hatA, te samaye lalitAditya kAzmIra rAjyanA rAjasiMhAsana para beThA. je samaye yazovarmana uttara dizAmAM digvijaya karatA-karatA AgaLa vadhyo, te samaye Arabo ne tibeTIoe bhAratanI uttarIya sImAo para potAnI Akramaka gatividhio saMbhavataH thoDI vadhArI hatI. Arabo ane tibeTIonuM dabANa saMbhavataH I. sa. 730-731nI AsapAsa bhAratanI sImAo para vadhavA lAgyuM. yazovarmana bhArata para AvavAvALA videzI AkramaNanA saMkaTathI ciMtita thayo ane teNe cInanA samrATa pAse potAnA eka pratinidhimaMDaLanA mAdhyamathI I.sa. 731mAM vinaMtI karI ke - "teo bhArata para saMbhavita videzI AkramaNathI bhAratanI rakSAmAM madadarUpa thAya." anumAna lagAvavAmAM Ave che ke bhArata para AvavAvALA A bhAvi saMkaTanA saMdarbhe bhAratanI uttarIya sImA para Avela kAzmIranA mahArAjA lalitAditya sAthe paNa carcA-vicAraNA karI hatI. videzI AkramaNothI bhAratanI rakSAnA pavitra kAryane saMgaThita rUpe karavAmAM Ave, e vicArathI yazovarmane, lalitAditya sAthe mitratA karI. thoDA samaya sudhI te baMne rAjAoe bhegA maLIne A kArya karyuM paNa hatuM. te daramiyAna koI kSetra vizeSa para pota potAno adhikAra sthApavAnA prayatnamAM lalitAditya ane yazovarmananI vacce manaduHkha thaI gayuM ane te manamuTAva dhIredhIre saMgharSanuM svarUpa dhAraNa karavA lAgyuM. - baMne rAjAo vacce A prakAranI saMgharSamaya paristhiti lagabhaga - I.sa. 736 pachI ja koI samaye utpanna thaI haze. kemake I.sa. 736mAM lalitAditye paNa potAnuM pratinidhi maMDaLa cInanA samrATa pAse jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 96969696969696969696969, 100
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokalIne Arabo ane tibeTIonI bhAratanI sImA paranI halacalane rokavA mATe vinaMtI karI hatI. te vinaMtI vakhate teNe jaNAvyuM hatuM ke - yazovarmana teno mitra rAjA che." lalitAditya ane yazovarmananI vacce pedA thayela saMgharSane samApta karavA mATe eka saMdhi-patra paNa taiyAra karavAmAM Avyo hato. paraMtu abhimAnI maMtrIonI "ame moTA-tame nAnA' jevI adUradarzitAnA pariNAma svarUpa te saMdhi-patra para baMne rAjAonA saMdhivigrahikonA hastAkSara na thaI zakyA ne te saMdhino prayatna bhayaMkara yuddhamAM pariNamyo. te yuddhamAM yazovarmananI hAra thaI ane lalitAditya vijayI thayo. yazovarmananA parAjaya bAda lalitAdityano vijayaratha niraMtara eka pachI bIjA pradezamAM vadhato rahyo. pratirodha karavAvALI koI zakti hatI ja nahi. A kAraNe yazovarmana dvArA lagabhaga 40 varSonA potAnA vijaya abhiyAnathI jItelA rAjya, lalitAdityane saraLatAthI maLI gayA. A pramANe gupta sAmrAjyanA lagabhaga 250 varSo bAda lalitAditya eka zaktizALI sAmrAjyanI sthApanA karavAmAM saphaLa thayo. gupto pachI bhAratano te ja ekamAtra aMtima samrATa thayo. vizALa bhAratanA potAnA suvizALa sAmrAjyanI Avakano ghaNo moTo hisso lalitAditye kAzmIranI rAjadhAnIne suMdaratama banAvavAmAM kharca karyo. lalitAditya dvArA kAzmIranI rAjadhAnImAM nirmANa pAmela mArtaDamaMdira te samayanI zreSTha kalAkRtinuM pratIka che. rAjakavi kalhaNe "rAjataraMgiNI'mAM jayAM lalitAdityanA zaurya temaja tenA dvArA karela digvijayonI prazaMsA karI che, te sAthe ja lalitAdityanA be avaguNonuM je te rUpe darzana karAvavAmAM itihAsalekhakanAM kartavyonuM paNa sArI rIte pAlana karyuM che. kalhaNe lakhyuM che ke - "lalitAdityanA yazasvI jIvana para be kALA DAgha che. paheluM to e ke, eka vakhata madirApAna karIne madathI unmatta thaIne lalitAditye potAnA maMtrIone Adeza Apyo ke - "teo tatkALa kAzmIranA suMdara 108 9696969696969696969696) jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagara pravarapurane AgamAM saLagAvIne rAkha karI nAkhe." maMtrIo e jANatA hovA chatAM paNa ke lalitAdityanI AjJAnuM ullaMghana mRtyune AmaMtraNa ApavA barAbara che, tenI AjJAne tenI sAme mAthe caDhAvI lIdhA pachI paNa te nagarane na saLagAvyuM, dArUno nazo UtaratAM lalitAdityane potAnI mUrkhatA para khUba pastAvo thayo. jyAre tene te jaNAvavAmAM AvyuM ke - "kharekhara nagarane saLagAvavAmAM AvyuM nathI." to te khUba prasanna thayo. lalitAdityanA jIvana para lAgela eka moTA kalaMkanA saMdarbhe kalhaNe lakhyuM che ke - "lalitAditye viSNu parihAsa kezavanI mUrtinI sAkSImAM gauDarAjane vizvAsa apAvyo hato ke - "tenI sAthe badhI rIte suMdara vyavahAra karavAmAM Avaze. A vizvAsa sAthe teNe gauDarAjane kAzmIra bolAvyo. paNa kAzmIra AvyA pachI tenI sAthe dago karI tenI hatyA karAvI dIdhI. kalhaNe lakhyuM che ke - "A tenA jIvana para bahu moTuM kalaMka hatuM. vizvAsaghAtanI A khabara maLatAM ja gauDarAjanA keTalAka svAmIbhakata baMgALI yuvAnoe baMgALathI kAzmIra sudhInI yAtrA karI ane tyAM rAjamaMdiramAM baLajabarIpUrvaka praveza karIne tyAM rAkhelI viSNurAmAsvAminnI mUrtine viSNu parihAsa kezavanI mUrti samajI tenA TukaDe-TukaDe karI nAkhyA. te ja samaye kAzmIranA sainika maMdiramAM AvI pahoMcyA ane temaNe badhAM baMgALI yuvAnone talavAronA prahArathI kApIne motane ghATa utArI, dIdhAM. te baMgALI yuvAnonA sAhasa ane svAmIbhaktinI paNa kalhaNe rAjataraMgiNI'mAM khUba-khUba prazaMsA karI che. - lalitAditye bhAratane eka sArvabhauma sattAsaMpanna kendrIya zAsana ApI thoDA samaya mATe bhAratane eka sazakta rASTranuM rUpa ApyuM, paraMtu tenA pachI na to tenA uttarAdhikArIomAM ane na bhAratanAM bIjA rAjyomAM evo koI pratApI rAjA thayo, je bhAratane ekatAnA sUtramAM bAMdhIne rAkhI zake. lalitAdityanA mRtyu pachI bhAratanA chellA samrATa lalitAdityanuM sAmrAjya tUTIne pharIthI nAnAM-nAnAM rAjyomAM vibhAjita thaI gayuM. jina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3) 99999999990 109 ]
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ ogaNAyAlIsamAMthI beMtAlIsamA 'yadhara a temano kALa thAya janma ogaNacAlIsamA cAlIsamAM - AcArya AcArya kizanaRSi : vI. ni. saM. 1208 vI. ni. saM. 1242 dIkSA : vI. ni. saM. 123ra vi. ni. saM. 1261 AcAryapada : vI. ni. saM. 1263 vI. ni. saM. 1284 svargArohaNa : vi. ni. saM. 1284 vI. ni. saM. 1299 gRhavAsaparyAya : 24 varSa 19 varSa sAmAnya sAdhuparyAyaH 31 varSa 23 varSa AcAryaparyAya : 21 varSa '15 varSa pUrNa sAdhuparyAya : para varSa 38 varSa pUrNa AyuSya H 76 varSa pa7 varSa (yugapradhAnAcArya zrI saMbhUti) Arya puSyamitra bAda tetrIsamA yugapradhAnAcArya Arya saMbhUti thayA. temanA jIvananI mukhya ghaTanAo A prakAre che : janma : vI. ni. saM. 1221 dIkSA : vI. ni. saM. 1231 sAmAnya muniparyAya : vi. ni. saM. 1231-1250 yugapradhAnAcAryakALa : vI. ni. saM. 1250-1300 svargavAsa : vI. ni. saM. 1300 [ 180 3696969696969696969690 jaina dharmano molika itihAsa (bhAga-3)
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatAlIsamA AcArya betAlIsamA AcArya devasena svAmI | zaMkarasena janma : vI. ni. saM. 1217 | vI. ni. saM. 1239 dIkSA : vI. ni. saM. 1ra7pa | vI. ni. saM. 1284 | AcAryapada : vi. ni. saM. 1299) vI. ni. saM. 1324) svargArohaNa : vi. ni. saM. 13ra4 | vI. ni. saM. 1354 gRhavAsaparyAya : 58 varSa 45 varSa sAmAnya sAdhuparyAyaH 24 varSa 40 varSa AcAryaparyAya : 25 varSa | 30 varSa pUrNa sAdhuparyAya - 49 varSa 70 varSa pUrNa Ayu : 100 varSa 115 varSa vI. ni. saM. prabhu mahAvIranA 1299mAM varaprabhunA ekatAlIsamA AcArya cAlIsamA paTTadhara divasena svAmInA AcArya rAjaRSinA vI. ni. saM. - 1324mAM divaMgata divaMgata thavAthI dura thavAthI jJAnavRddha varSanI uMmaranA vayovRddha muni vayovRddha ane zaMkarasenane beMtAlIsamA jJAnavRddha munizrI AcAryapada para devasena svAmIne pratiSThita karyA. ekatAlIsamA paTTa- temaNe jinazAsananI dharanA rUpe AcArya- khUba sevA karI. pada para adhiSThita karavAmAM AvyA. jaina dharmano molika itihAsa (bhAga-3) 99999999999 181]
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ yugamayAtAyA thI mAra saMbhUti janma : vI. ni. saM. 1260 dIkSA : vI. ni. saM. 1270 sAmAnya muniparyAya : vI. ni. saM. 1270 - 1300 yugapradhAnAcAryakALa : vI. ni. saM. 1300 - 1360 sarjAyuM : 100 varSa, 5 mahinA ane padivasa dusamAM samaNa saMgha thayuM ane tenI avacUrInAM dvitIyodaya yugapradhAna maMtramu'nA ullekhAnusAra AcArya saMbhUtine tetrIsamA ane mADhara saMbhUtine cotrIsamA yugapradhAna AcArya mAnavAmAM AvyA che. paraMtu "titvogAlI pannayanA ullekhAnusAra mADhara saMbhUti tetrIsamA ane saMbhUti cotrIsamA yugapradhAna AcArya hatA. zramaNa zreSTha saMbhUtinA vi. ni. saM. 1350 athavA 1360mAM svargastha thatAM ja "sthAnAMga sUtra'nA bRhadAkArano nAza, saMkocana athavA vyavaccheda thaI gayo. (AcArya vIrabhadra) , vI. ni.nI teramI sadInA pUrvArdhamAM vIrabhadra nAmanA eka AcArya thaI gayA. kuvalayamAlAnA ullekhathI temanA saMbaMdhamAM eTalo ja paricaya maLe che ke teo potAnA samayanA siddhAMtonA marmajJa vidvAna AcArya hatA, ane udyotanasUrie jAloramAM rahIne temanI pAse siddhAMtono abhyAsa karyo. temanA saMbaMdhamAM e paNa pracalita che ke - "jAbAlipura(jAlora)mAM bhagavAna RSabhadevanuM vizALa ane bhavya maMdira temanA upadezathI banAvavAmAM AvyuM. - AcArya virabhadrasUrie kuvalayamAlAkAra udyotanasUrine zAstrono abhyAsa karAvyo. AthI e pramANita thAya che ke - yAkinI mahattarA sUnu AcArya haribhadrasUrinA samakAlIna ane kadAca pUrNa rUpeNa vayovRddha AcArya hatA." evuM anumAna karavAmAM Ave che ke, AcArya haribhadrasUrie je samaye mahAnizIthano punaruddhAra karyo, te samaye AgamonA talasparzI jJAtA AcArya vIrabhadrasUri svargastha thaI gayA hoya. A pramANenI paristhitimAM AcArya virabhadrasUrinA samayanA saMbaMdhamAM kuvalayamAlAnA ullekha tathA dhAraNAnA AdhAre phakta eTaluM [ 182 9999999999) jaina dharmano molika itihAsa (bhAga-3)
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja kahI zakAya ke, teo vi. ni.nI bAramI zatAbdInA chellA dazakathI laI teramI zatAbdInA uttarArdhanA madhyavartI samayamAM AcAryapada para ArUDha rahyA. (AcArya udhotanasUri) gadya-padya mizrita parama rocaka prasAdapUrNa zailImAM kuvalayamAlA" nAmanA prAkRta kathA sAhityanA anupama graMthanI racanA karIne caMdrakula hArilagacchanA AcArya udyotanasUri(dAkSiNya cihna)e akSayakIrti prApta karI. udyotanasUrino janma kSatriya-rAjavaMzamAM vI. ni.nI teramI sadInA aMtima caturtha caraNamAM thayo hato. rAjavaMzanA rAjakumAra hovAne lIdhe temane rAjarSi kahevAmAM AvyA. rAjakumAra udyotananA zarIranA dakSiNa bhAgamAM svastikanuM eka uttama cita janmasamayathI ja hatuM. A ja kAraNe temanI rAja parivAra, rAjya ane samaya jatAM lokomAM paNa udyotanasUri sAthe "dAkSiNya cihna'nA nAmathI paNa khyAti thaI. rAjakumAra udyotanane zarUAtathI ja abhyAsamAM UMDo rasa hato. kuzAgra buddhi kizora udyotane kramazaH abhyAsa karatA-karatA vividha viSayonI vidyAomAM kuzaLatA meLavI. saMjogovazAt yugapradhAnAcArya hArilasUrinA nAma para sthApita "hArilagacchanA chaThThA paTTadhara tattvAcAryanA darzana-pravacana-zravaNa ane saMsargano rAjakumAra udyotanane suavasara maLyo. tattvAcAryanA upadezothI rAjakumAra udyotanane zAzvata satyano bodha thayo ke - "A nissAra kSaNabhaMgura jagatamAM AdhyAtmika sAdhanA ja sArabhUta che.' A rIte bodhilAbha thatAM ja rAjakumAra udyotanane saMsArathI vairAgya thaI gayo. temaNe athAga prayatna karIne mAtA-pitA pAsethI zramaNadharmamAM dIkSita thavAnI paravAnagI meLavI. rAjakumAra udyotane rAjakIya ezvarya, bhoga-upabhoga, kauTuMbika mohamAyA vagereno tyAga karIne tattvAcArya pAsethI zramaNadharmanI dIkSA grahaNa karI lIdhI. | zramaNadharmamAM dIkSita thayA bAda muni udyotane potAnA guru tattvAcAryanI sevAmAM rahIne zAstrono abhyAsa karyo. potAnA medhAvI jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 99696969696969696969 183]
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ hari apratimA haribhadrasUrinanA ubhaTa vilAyazAsono ziSya udyotana muninI kuzAgra buddhi ane utkaTa jJAnapipAsAthI prabhAvita thaIne tattvAcArye temane potAnA samaya(vikramanI AThamInavamI zatAbdI)ne jena siddhAMtonA ucca koTinA yazasvI vidvAna pAse abhyAsa mATe mokalavAno nirNaya karyo. nirNaya mujaba tattvAcAryo temane jenAgamonA mahAna jJAtA vIrabhadrasUri pAse mokalyA. vIrabhadrasUrinI sevAmAM rahIne muni udyotane jaina siddhAMtonuM talasparzI jJAna prApta karyuM. tyAra bAda tattvAcArye udyotana munine nyAyazAstrono abhyAsa karavA mATe darzana ane nyAyazAstranA ubhaTa vidvAna yAkinI mahattarA sUnu AcArya haribhadrasUrinI sevAmAM mokalyA. potAnA samayanA apratima nyAyazAstrI, bahumukhI jJAnanA dhaNI AcArya haribhadranA sAMnidhyamAM rahIne muni udyotane yukti zAstro (nyAyazAstro)nA abhyAsanI sAthosAtha bIjA aneka viSayono khUba lagana ane niSThA sAthe abhyAsa karyo. potAno abhyAsa samApta karyA pachI jayAre udyotanasUrie kuvalayamAlA' graMthanI racanA karI to tenI prazastimAM e vAtano spaSTa ullekha karyo ke - "temaNe haribhadrasUrinA sAMnidhyamAM rahIne nyAyazAstro ane siddhAMtono abhyAsa karyo.' - udyotanasUrie "kuvalayamAlA'nI racanA jAlora nagaramAM Avela bhagavAna RSabhadevanA maMdiramAM, zAlivAhana zaka saMvatsaranI samApti thavAmAM jyAre phakta eka divasa bAkI hato, tyAre caitra vada caudazanA divase tRtIya pahoramAM pUrI karI. graMtharacanA vakhate jAloramAM zrIvatsa rAjAnuM rAjya hatuM. kuvalayamAlA' prAkRta kathA sAhityano uttama graMtha che. AmAM bhASAno pravAha khaLa-khaLa avAja karatAM naisargika jharaNAnI jema sahaja ane prasAda guNayukta che. AnAM racanAkAra udyotanasUri para potAnA zikSAguru haribhadranI amarakRti "samarAIaikahA'no prabhAva spaSTataH jovA maLe che. kuvalayamAlAnI bhASA, varNazailI e vAtanI sAbitI che ke, dAkSiNya cihna AcAryano abhyAsa khUba UMDo hato. temanA be ziSyo - zrIvatsa ane baladevane saMgha dvArA jyeSThAryA birudathI vibhUSita karavAmAM AvyA hatA. AnAthI anumAna lagAvavAmAM Ave che ke udyotanasUrinA ziSya paNa khUba prabhAvazALI hatA. ( 184 36369696969696969696969) jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya vIrasena vikramanI navamI zatAbdImAM senagaNa - paMcastUpAnvayI saMghanA eka mahAna TIkAkAra ane graMthakAra vIrasene potAnI mahAna kRtio - 'dhavalA' ane 'jayadhavalA'nI racanA dvArA jinazAsananI prabhAvanAnI sAthosAtha jaina vADmayanI mahAna sevA karIne akSaya kIrti prApta karI. paMcarUpAnvayI paraMparAthI alaga paraMparAnA AcAryo ane agragaNya graMthakAroe paNa temanI kavitvazakti tathA prakAMDa pAMDityanI muktakaMThe prazaMsA karI che. punnATasaMghIya AcArya jinasene harivaMzapurANamAM vIrasena AcAryane kaviomAM sArvabhauma samrATa cakravartInI upamA ApI che. senagaNa khUba prAcIna gaNa che. paMcastUpothI AvelA muniomAMthI senamuninA nAma para te gaNa pracalita thayo. A ja kAraNe tenuM bIjuM nAma paMcarUpAnvayI paNa loka-prasiddha rahyuM. AcArya vIrasene bappagurudevanI pakhaMDAgama para je vyAkhyA prajJapti nAmanI TIkA hatI, tenA AdhAre paTakhaMDAgamanI dhavalA nAmanI vizALa TIkAnuM nirmANa karyuM. vIrasena dvArA karavAmAM Avela ullekha anusAra temaNe vi. saM. 738mAM jagataMgadevanA rAjyakALa pachI (saMbhavataH amoghavarSa prathamanA zAsanakALamAM) vATagrAmamAM kArtika zuklAtrayodazI(teraza)nA divase dhavalA TIkAnI racanA saMpanna karI. A TIkAnA nirmANamAM AcArya vIrasene cUrNikAronI zailI apanAvIne saMskRta mizrita prAkRta bhASAmAM vistRta vivecana prastuta karyuM che. dhavalA TIkA 72000 zrloka-pramANano vizALakAya graMtha che. dhavalA TIkAno traNa caturthAMza bhAga prAkRtamAM ane bAkIno bhAga saMskRta bhASAmAM che. TIkAnI prAkRta bhASA mukhya rIte zaurasenI che. dhavalAnuM nirmANa 6 khaMDomAM karavAmAM AvyuM che. vIrasene dhavalAmAM nAgahasti(zvetAMbarAcArya)nA upadezone 'pavAijjata' arthAt AcArya - paraMparAgata batAvyA che. ane bIjIbAju Arya maMzu(zvetAMbarAcArya AryamaMgu)nA upadezone 'apavAijjata' arthAt pracalanamAM koI mahattvapUrNa sthAna na rAkhavAvALA batAvyA che. vIrasenanA A rItanA ullekhothI A eka navI vAta pragaTa thAya che ke - 'Arya maMkSu ane AcArya nAgahasti, A guru-ziSya AcAryomAM keTalIka mAnyatAmAM alagatA paNa hatI.' AcArya vIrasene khaMDAgama'nA 6 khaMDomAMthI, pahelA pa khaMDo para ja dhavalA TIkAnI racanA karI che. chaThThA khaMDanuM nAma mahAbaMdha che, jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) OM 77777, 185
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ ene mahAdhavalAnA nAmathI paNa oLakhavAmAM Ave che. pakhaMDAgamanA A chaThThA khaMDanI racanA bhUtabalie karI che. mahAbaMdha nAmanA A chaThThA khaMDano saravALo 30000 zloka pramANa che. pakhaMDAgama' para dhavalA nAmanI TIkAnI racanA pUrI thayA bAda AcArya vIrasene kaSAyapAhuDa para jayadhavalA nAmanI TIkAnI racanAno prAraMbha karyo. teo jayadhavalA TIkAnA 20000 zloka-pramANanI ja racanA karI zakyA hatA, tyAM ja temano svargavAsa thaI gayo. tenI pUrNAhuti vIrasenanA paTTadhara ziSya jinasene vi. saM. 894mAM karI. A saMyoganI vAta che ke, senagaNamAM lagAtAra traNa-cAra peDhIo sudhI vidvAna graMthakAra thatA rahyA ane potAnA guru dvArA AraMbheluM, paNa devavazAt adhUrAM kAryo pUrAM karatA rahyAM. vIrasene jayadhavalAnI racanA zarU karI dIdhI hatI, paraMtu 20000 zloka-pramANa ja A TIkAnI racanA karI zakyA hatA; ne tyAM ja temano svargavAsa thaI gayo. temanA ziSya jinasene 40000 zloka pramANa tenAthI AgaLanI TIkAonI racanA karIne potAnA guru vIrasena dvArA zarU karAyela kAryane pUruM karyuM. e ja pramANe AcArya jinasene pAzcamyudaya, jayadhavalA vagerenI racanA pachI mahApurANanI racanAno prAraMbha karyo. mahApurANano pUrvArdha AdipurANa', saMpUrNa karatAM pahelA ja temano svargavAsa thaI gayo. jinasene "AdipurANa'nA 47 parva ane 12000 zlokomAMthI 42 parva pUrA ane 43mA sarganA phakta 3 zloka ja lakhyA hatA; bAkI 4parvanA 1620 zloko temanA vidvAna ziSya guNabhadra lakhIne "AdipurANa'ne pUrNa karyuM ane mahApurANanA uttarArdha uttarapurANanI racanA karI. A rIte guNabhadra potAnA guru jinasenanAM adhUrAM rahI gayelAM kAma pUrAM karyA. e ja pramANe kadAca guNabhadra paNa uttarapurANano chello bhAga ane tenI prazasti pUrNa nahotA karI zakyA ne temano svargavAsa thaI gayo ane temanA ziSya lokasene temanAM adhUrAM rahelAM kAryone pUrNa karyA. (AcArya jinasena) digaMbara bhaTTAraka paraMparAnA paMcastUpAnvaya - senagaNanA dhavalAkAra AcArya virasenanA ziSya jinasena vI. ni.nI caudamI zatAbdInA yazasvI graMthakAra hatA. jayadhavalA prazastinA zloka saM. 22 anusAra | 186 9696969696969696969696 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinasena, je bALavayamAM karNavedha saMskAra paNa nathI thato, te bALavayamAM ja paMcarUpAnvayI senagaNanA AcArya vIrasena pAse zramaNadharmamAM dIkSita thaI gayA hatA. puzATasaMghIya jinasenAcArye harivaMzapurANanI racanA karI. harivaMzanI zarUAtamAM ja potAnAthI pUrvavartI ane samakAlIna kavionA smaraNa-guNakIrtananI sAtho-sAtha 'pArthAnyudaya'nA racanA kAra paMcarUpAnvayI jinasena ane temanA A kAvyanI paNa prazaMsA karavAmAM AvI che. zaka saMvata 705mAM pUrA karavAmAM Avela vizALa harivaMzapurANanI racanAmAM paNa pAMcasAta varSano samaya to jarUra lAgyo haze. enAthI e sAbita thAya che ke jinasene zaka saM. 695 thI 700 vaccenA samayagALAmAM 'pArthAtyudaya' kAvyanI racanA pUrI karI dIdhI hatI. 'pArthAtyudaya' kAvya samasyApUrvAtmaka ane saMpUrNa meghadUtane potAnA aMkamAM samAvI lenAra eka evuM anupama khaMDakAvya che, jenI sarakhAmaNImAM bIjA kAvya TakI nathI zakatA. meghadUtanI kathAvastu che viyogI yakSano potAnI premikA pratyeno viSaya-vAsanAonA vATaNiyAthI vAMTelo saMdeza, tenAthI viparIta 'pArthAnyudaya'nI kathAvastu tyAga-virAgathI otaprota pArzvanAtha-caritra che. baMne kathAvastu vacce amAvasanI aMdhakAramaya kALarAtri ane zaradapUnamanI cAMdanI rAta jevo aMtara (taphAvata) che. A prakAranI viparItatA hovA chatAM paNa jinasene potAnA khaMDakAvya 'pArthAtyudaya'mAM meghadUtano samAveza karIne potAnI kRtithI vidvAnone mugdha ane Azcaryacakita karI dIdhA. AcArya jinasene jaina sAhityanI racanAnAM je kArya karyA, teno ullekha AcArya vIrasenanA paricayamAM karI devAmAM Avyo che. AcArya jinasena zaizavAvasthA pAra karI bALavayamAM ja vIrasenanI pAse dIkSita thaI gayA hatA, mATe vIrasena ja temanA zikSAguru (keLavaNI ApanArA guru) rahyA ane dIkSAguru paNa. AcArya jinasena kharekharamAM potAnA gurunI jema ja karmaTha vidvAna hatA. teo lagabhaga poNI sadI sudhI jaina vADmaya ane jinazAsananI sevAmAM rata rahyA. aitihAsika tathyone dhyAnamAM rAkhIne vicAra karavAthI anumAna lagAvavAmAM Ave che ke lagabhaga 88 athavA 90 varSanI Ayu pUrNa karI jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 333 72 180
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya jinasena zaka saM. 765nI AsapAsa svargavAsI thayA haze. A rIte temano jIvanakALa zake saM. 675 thI 765 eTale ke vi. saM. 810 thI 900nI vacceno anumAnita karI zakAya che. AcArya jinasena (punnATasaMgha) vikramanI navamI sadImAM digaMbara paraMparAmAM aneka prabhAvaka ane mahAna graMthakAra AcArya thayA che, jemaNe aneka amara kRtionI racanA karIne jaina-sAhityane samRddha karyuM che. te mahAna graMthakAra AcAryomAM puzATasaMghanA AcArya jinasenanuM nAma agragaNya che. punnATasaMghIyaAcArya jinasenano 'harivaMzapurANa"nAmano eka ja graMtha upalabdha thAya che. paraMtu A eka ja eTalo mahattvapUrNa graMtha che ke tenA racanAkALathI ja digaMbara paraMparAmAM tene Agamatulya mAnavAmAM Avyo che. AcArya jinasene A graMthanI prazastimAM teno racanAkALa zaka saM. 705 (vikrama saM. 840) batAvyo che. 'harivaMzapurANa'mAM AcArya jinasene mukhya rUpathI harivaMzanI yAdava zAkhAnA varNananI sAthe-sAthe khAsa karIne yAdavakuLa tilaka bAvIsamA tIrthaMkara bhagavAna ariSTanemi (neminAtha) ane navamAM vAsudeva zrIkRSNanA caritranuM varNana karyuM che. jinasene mahAbhAratanA ati vizALa kathAnakane paNa AmAM ja samAvI lIdhuM che. 'harivaMzapurANa'nI sauthI khAsa vizeSatA e che ke temAM zramaNa bhagavAna mahAvIrathI laIne potAnA (punnATasaMghIya jinasena) sudhInI avicchinna guru paraMparA ApavAmAM AvI che. A guru paraMparAmAM eka khUba ja mahattvapUrNa vAta karavAmAM AvI che ke AcArya zivagupte potAnA guNonA prabhAvathI 'arhadgali' pada prApta karyuM. AnAthI saMgha-vibhAjana karavAvALA digaMbarAcArya ahalinA saMbaMdhamAM AgaLa uparanI zodhakhoLa karavAmAM madada maLI zake che. kharekharamAM AcArya jinasenanuM harivaMzapurANa jaina dharma ane prAcIna itihAsamAM abhiruci rAkhavAvALA jijJAsuonI jJAnapipAsA saMtoSavA mATe khUba ja sahAyaka graMtharatna che. puzATasaMgha dakSiNa bhAratanA karNATaka pradezano dharmasaMgha hato. zravaNabelagola sthita pArzvanAtha vasatinA, lagabhaga zake saM. 522nA ujaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 188 333
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ sauthI prAcIna zilAlekha saM. eka (1) anusAra dvitIya bhadrabAhu potAnA ziSyasaMgha sAthe dakSiNanA karNATakamAM kaTavapra nAmanA sthAna para gayA hatA. te samaye punnATa pradezanI rAjadhAnI kiTUramAM hatI. A ja kAraNathI puzATa pradezane kinUra-kaTavapranA nAmathI oLakhavAmAM Ave che. putrATanA AcArya jinasena apratihata vihAra karatA-karatA, kadAca giranAranI yAtrAe AvyA hoya. te samaye temaNe harivaMzapurANanI racanA karI. teo jayadhavalA ane AdipurANanA racanAkAra jinasenAcAryanA samakAlIna hatA. (kRSNarSi-gaccha) kRSNarSi-gaccha thArapadra (baTezvara)-gacchanI ja zAkhAnA rUpamAM udita (udaya) thayo. vikramanI navamI sadInA pUrvArdhamAM koI samaye hArilagacchanA mahAtapasvI kRSNarSie potAnA nAma para kRSNarSi-gacchanI sthApanA karI. A gacchanA saMsthApaka kRSNarSi, kuvalayamAlAkAra udyotanasUrinA gurubhrAtA (gurubhAI) ane hArilagacchanA chaThThA AcArya tattvanA ziSya yakSamahattaranA ziSya hatA. AcArya kRSNarSi khUba ja ugra tapasvI hatA. temanA saMbaMdhamAM kahevAmAM Ave che ke - "temanI tapasyAno krama niraMtara cAlato ja raheto hato. eka varSamAM phakta 34 divasa ja bhojana grahaNa karatA hatA. varSanA zeSa (bAkI) daza mahinA ane chavvIsa divasa ghora nirAhAra tapasyAmAM ja pasAra thatA hatA. A prakAranA ghora tapazcaraNanA kAraNe kRSNarSine aneka prakAranI siddhio ApameLe ja maLI gaI hatI. kuLaguruonI vahIonA (pothI-pustakonA) ullekha anusAra kRSNaSie vi. saM. 854 (zaka saM. 719)mAM nAgauranA zreSThI nArAyaNane jaina-dharmAvalaMbI banAvIne osavALonA baraDiyA-gotranI sthApanA karI. zreSThI nArAyaNe kRSNarSinI preraNAthI nAgauramAM eka jinamaMdira . banAvaDAvIne temAM bhagavAna mahAvIranI mUrtinI pratiSThApana karAvaDAvI. kRSNaSie maMdiranI suvyavasthA ane surakSA mATe 72 gaNamAnya zrAvakonI eka vyavasthA samitinuM gaThana karAvyuM. - kRSNarSie aneka ajainone jaina ane zraddhALu zrAvaka banAvyAM. temaNe tIrthakaronI kalyANaka bhUmionI yAtrAo karI, aneka saMgha yAtrAonuM Ayojana karAvyuM ane temanI preraNAthI aneka maMdira banyAM. jena dharmano molika itihAsaH (bhAga-3) 9639696969696969696969, 189
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'teMtAlIsamA aoLe gumAlIsamAM 'vadhara tathA temano kALa teMtAlIsamA AcArya cuMmAlIsamA AcArya lakSmIvallabha rAmaRSi svAmI janma : vI. ni. saM. 1292 vI. ni. saM. 1304 dIkSA : vI. ni. saM. 1321 vI. ni. saM. 1338 AcAryapada : vI. ni. saM. 1354 vI. ni. saM. 1371 svargArohaNa : vi. ni. saM. 1371 vI. ni. sa. 1402 gRhavAsaparyAya : ra9 varSa 34 varSa sAmAnya sAdhuparyAyaH 33 varSa AcAryaparyAya : 17 varSa 31 varSa pUrNa sAdhuparyAya : 50 varSa 64 varSa pUrNa AyuSya : 79 varSa : 98 varSa 33 varSa (yugapradhAnAcArya zrI dharmabahaSi) janma : va. ni. saM. 1325 dIkSA : vI. ni. saM. 1340 sAmAnya sAdhuparyAya : vi. ni. saM. 1340-1360 yugapradhAnAcAryakALa : vi. ni. saM. 1360-1400 svargavAsa : vI. ni. saM. 1400 AyuSya .: 75 varSa, 4 mahinA, 4 divasa. mADhara saMbhUti pachI dharmaRSi pAMtrIsamAM yugapradhAnAcArya thayA. 40 varSa sudhI yugapradhAnAcArya padanA kAryabhArane khUba ja yogyatA ane kuzaLatApUrvaka nibhAvatA temaNe bhagavAna mahAvIranA zAsananI mahAna sevA karI. 190 da863963696969696969696I jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( vatsarAja-gurjara-mAlavarAja ) vIra nirvANanI teramI sadInA aMtima caturtha caraNathI laIne caudamI sadInA madhya sudhI jAloranA rAjasiMhAsana para vatsarAja nAmano rAjA thayo. vatsarAje suvizALa avaMti (mAlavA) rAjya para paNa potAnuM Adhipatya sthApita karI lIdhuM hatuM. kuvalayamAlAkAra udyotanasUri ane harivaMzapurANakAra jinasena mujaba vikramanI navamI sadInA pUrvArdhamAM vatsarAjanI gaNanA bhAratanA zakitazALI rAjAomAM karavAmAM AvatI hatI. rASTrakUTavaMzIya rAjA kRSNa (prathama)nA baMne putra goviMda dvitIya (vallabha) ane dhruva, mahArAjA vatsarAjanA samakAlIna hatA. - vatsarAjano samaya rASTrakUTavaMzIya rAjAono utkarSakALa hato. I.sa. 730-735nI vacce rASTrakUTavaMzanA zakitazALI rAjA ditidurge (I.sa.730-753) cAlukya rAjA kIrtivarmAne harAvIne lagabhaga saMpUrNa cAlukya rAjyane potAnA rAjyamAM bheLavIne mAnyakheTane potAnA samayanuM sauthI zakitazALI rAjya banAvI dIdhuM hatu. daMtidurga pachI rASTrakUTavaMzanA sAtamAM rAjA kRSNa (prathama) ane tenA baMne putro - goviMda (dvitIya) ane dhruva - e AThamA ane navamA rAjAoe paNa rASTrakUTa rAjyanI sImAo ane zakitamAM uttarottara abhivRddhi ja karI. rASTrakUTavaMzanI A zaktivRddhino duSyabhAva vatsarAja para paDyo. aMdAja mujaba I.sa. 787nI AsapAsa rASTrakUTavaMzIya rAjA dhruve mAlavarAja vatsarAja para eka moTI zakitazALI senA sAthe caDhAI karI. vatsarAja te yuddhamAM hArI gayo. vatsarAjane mAlava rAjyathI hAtha dhovAnI sAthe-sAthe mAlavA choDIne marUpradeza tarapha palAyana karI javA mATe majabUra thavuM paDyuM. dhruvanI pracaMDa sainyazaktine joIne vatsarAjane vizvAsa thaI gayo ke, mAlavA para pharIthI Adhipatya sthApita karavuM to dUra, mAlavAmAM rahevuM paNa tenA mATe sarvanAzanuM kAraNa banI zake che. - AthI te potAnI bAkI senA sAthe potAnI rAjadhAnI jAbAlipura (jAlora) pAcho pharyo ane tyAM ja rahIne jAloranuM zAsana karavA lAgyo. jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 96969696969696969696969. 191|
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ karNATakanA manna nAmanA gAmathI zAnabhoga narahariyappa nAmanA eka vyakitanI pAse upalabdha zaka saM. 724nA tAmrapatramAM paNa vatsarAjano dhruvathI parAjaya ane mAlavA choDIne marudhara pradeza tarapha jatAM rahevAno ullekha che. mAlavAmAM potAnA parAjaya bAda vatsarAja potAnA jIvananA aMtima samaya sudhI jAloramAM ja rahyo. jainasaMgha sAthe vatsarAjanA khUba madhura saMbaMdha hatA. (zAkaTAyana (pAlyakIrti)) yApanIya paraMparAnA mahAna graMthakAra AcArya zAkaTAyana(aparanAma pAlyakIrti)nI bhAratanA ATha zAbdiko arthAtu vaiyAkaraNomAM pAMcamAM ane pANini tathA amarasiMha karatAM paNa agrasthAne (pUrvasthAne) gaNanA karavAmAM AvI che. zAkaTAyana dvArA racita nimnalikhita graMtha upalabdha thAya che : (1) zabdAnuzAsana, (2) zabdAnuzAsananI svopajJa amoghavRti, (3) strImukti prakaraNa ane (4) kevalI bhakti prakaraNa. AcArya zAkaTAyananuM "zabdAnuzAsana' pUrvakALamAM aneka sadIo sudhI saMpUrNa bhAratamAM lokapriya vyAkaraNa rahyuM che. pAlyakIrtinA "zabdAnuzAsana" para "svopajJa amoghavRti' (racanAkALa zaka saM. 772)nA atirikta 6 anya TIkAo maLe che - (1) zAkaTAyana nyAsa, (2) ciMtAmaNi ladhIyasI TIkA, (3) maNi prakAzikA, (4) prakriyA saMgraha (5) zAkaTAyana TIkA ane (6) rupasiddhi (tamilanA dasamI sadInA jaina vaiyAkaraNa amitasAgaranA ziSya dayApAla muni dvArA racita.) potAnA prakharajJAnanA kAraNe pAlyakIrtinI khyAti dUra-dUra sudhI phelAI gaI hatI. bhAratanA sudUrastha pradezomAM, khAsa karIne saMpUrNa dakSiNamAM pAlyakIrtinI "sakala jJAna sAmrAjya samrATa'nA rUpe ane saMpUrNa bhAratamAM mahAna vaiyAkaraNanA rUpe prasiddhi thaI gaI hatI. (jena graMthakAra mahArAjA amoghavarSa (nRpataMga)) rASTrakUTavaMzIya mahArAjAdhirAja amoghavarSa prathame (aparanAma nRpataMga) vI. ni. saM. 1375nI AsapAsa "kavirAja mArthAlaMkAra'nI ane 1400nI AsapAsa "ratnamAlikA'nI racanA karI. 192 [96969696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ A racanAnA prazasti zlokathI anumAna karavAmAM Ave che ke amogha varSe I.sa. 87pa(vI. ni. saM. 1402)mAM rAjyano tyAga karIne jainamunionA satsaMgamAM rahIne AtmasAdhanA karatAM rahIne "ratnamAlikA' graMthanI racanA karI. mahArAjA amoghavarSa potAnA samayano mahAna yoddho hovAnI sAthosAtha jaina dharmamAM pragADha zraddhA rAkhavAvALo vidvAna graMthanirmAtA paNa hato. amoghavarSe aneka yuddhomAM vijaya prApta karyo. teNe rAjasihAsanano svecchApUrvaka parityAga karIne potAno aMtima samaya jainAcAryanI pAse Atma-sAdhanAmAM vitAvIne je kame sUrA te dhame sUrA' A paMktine akSarazaH siddha karI batAvI. (zIlAMkAcArya (zIlAcArya tathA vimalamati) ) vI. ni.nI caudamI sadImAM prAkRta bhASAnA aNamola graMtha cavitra mahApurisa cariya' nA racanAkAra AcArya zIlAMka (aparanAma vimalamati tathA zIlAcAya) prAkRta bhASAnA prakhara vidvAna ane mahAna jinazAsana prabhAvaka AcArya thayA. zIlAMkAcArya nAmanA traNa vidvAna AcArya judA-judA samayamAM thayA che. temanAmAMthI eka zIlaMkAcAryano ullekha kozakAra(khajAnacI)nA rUpamAM jaina vAmayamAM upalabdha thAya che, paraMtu te koza vartamAnamAM kyAMya upalabdha nathI. bIjA zIlaMkAcArya e che, jemaNe vI. ni. saM. 1403mAM AcArAMga - TIkAnI racanA karI. te ja zIlaMkAcAryuM sUtrakRtAMga - TIkA ane jIvasamAsavRttinI racanA paNa karI. A ja nAmanA trIjA vidvAna AcArya che - zIlAMka, zIlAcArya athavA AcArya vimalamati. temaNe vi. saM. 925(vI. ni. saM. 135)mAM "cauvanna mahApurisa caricaM' nAmanA ucca koTinA caritra graMthanI prAkRta bhASAmAM racanA karI. - prabhAvaka caritra'mAM zIlAMkAcAryano jIvana paricaya ApavAmAM Avyo che. te anusAra zrI sarvadevasUrie koraMTaka nagaranA caityavAsI upAdhyAya devacaMdrane pratibodha ApIne vanavAsI paraMparAmAM dIkSita karyA. dIkSita thayA bAda devacaMdra ghora tapasyAnI sAthosAtha AgamonuM jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3) 96969696969696969696962 193
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ talasparzI jJAna prApta karyuM. temanA jJAnathI prabhAvita thaIne zrI sarvadevasUrie vArANasImAM muni devacaMdrane AcAryapada para pratiSThita karyA. je samaye devasUrine AcAryapada para pratiSThita karyA te samaye teo ghaNA vRddha thaI cUkyA hatA, tethI teo vRddha devasUrinA nAmathI prasiddha thayA. vRddhadevasUri bAda temanA paTTadhara pradyotanasUri thayA. pradyotanasUrinA upadezothI prabhAvita ane jAgRta thaIne mAnadeve zramaNadharmanI dIkSA grahaNa karI. pradyotanasUri pAse niSThApUrvaka abhyAsa karIne kuzAgra buddhi mAnadeve aneka vidyAomAM prakAMDa pAMDitya ane jaina siddhAMtomAM niSNAtatA meLavI. aMtamAM badhI rIte suyogya jANIne potAnA ziSya mAnadevane pradyotanasUrie AcAryapada pradAna karyuM. AcArya banyA bAda ghora tapazcaryA karatA-karatA zrI mAnadevasUrie jinazAsananI ghaNI prabhAvanA karI. temanI tapasyAnA prabhAvathI aneka prakAranI labdhio ane siddhio ApameLe ja temane AdhIna thaI gaI. jayA ane vijayA nAmanI be devIo sadA temanI sevAmAM hAjara rahetI hatI. mAnadevasUri dvArA likhita "zAnitastava'nA sAmUhika jApathI takSazilAmAM phelAyelA bhayaMkara mahAmArIno prakopa tarata ja zAMta thaI gayo. vimalamati AcArya zIlAMka (zIlAcArya) te ja mahAna prabhAvaka AcArya mAnadevasUrinA ziSya hatA. "cauvazva mahApurisa cariya' graMthanI racanA karIne teo amara thaI gayA. (zIlAMkAcArya (aparanAma tatvAcArya) ) vI. ni.nI caudamI sadInA uttarArdha ane paMdaramI sadInA pUrvArdha vaccenA samayagALAnA AcArya zIlAMkanuM nAma devarSi kSamAzramaNathI uttaravartI-kALanA AgamamarmajJa AcAryomAM TocanA sthAne Ave che. teo tattvAcArya nAmathI paNa prakhyAta hatA. "prabhAvaka caritra'mAM temanuM eka anya nAma koTyAcArya paNa ApavAmAM AvyuM che. teo saMskRta ane prAkRta baMne bhASAonA ucca koTinA viziSTa vidvAna hatA. potAnA samayamAM zIlaMkAcArya AgamonA adhikArI prAmANika vidvAna mAnavAmAM AvatA hatA. prabhAcaMdrasUrinA mata mujaba gUDhArtho 194 di69696969696969696963 jaina dharmano molika itihAsa : (bhAga-3)
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane aneka arthothI bharelA kaThina Agamone sAdhaka ane jijJAsu saraLatAthI samajIne hRdayaMgama karI zake, tevI upakAranI bhAvanAthI AcArya zIlAMOM AcArAMga Adi agiyAra aMgo para TIkAonI racanA karI. zIlAMkAcArya dvArA racita te agiyAra aMgazAstronI TIkAomAMthI vartamAnamAM phakta AcArAMga ane sUtrakRtAMga, A be TIkAo ja upalabdha che. bAkInA nava Agamo para nirmita TIkAo hAlamAM upalabdha nathI, e vAtano prabhAvaka caritramAM ullekha che. abhayadevasUrie 'vyAkhyA prazaptisUtra'nI pote lakhelI TIkAmAM potAnAthI pUrvanA TIkAkArano jagyA-jagyAe ullekha karyo che. tenAthI paNa e sAbita thAya che ke vyAkhyA prajJaptinI TIkAnI racanA karatI vakhate abhayadevasUrinI sAme zIlAMkAcArya dvArA racita vyAkhyA prajJaptinI TIkA hatI. abhayadevasUri sivAya anya koIe vyAkhyA prajJapti para temanAthI pahelA TIkAnI racanA karI hoya, te prakArano ullekha kyAMya maLato nathI. ethI paNa e vAtanI puSTi (sAbitI) thAya che ke AcArya zIlAMke vyAkhyA prajJapti vagere badhAM aMgo para TIkAo lakhI hatI. - brahmadIpikA zAkhAnA Adya AcArya siMhanA madhumitra ane Arya skaMdilAcArya nAmanA be ziSya hatA. AcArya madhumitranA ziSya Arya gaMdhahasti mahAna prabhAvaka ane vidvAna hatA. temaNe AcArya umAsvAti dvArA racita tattvArtha sUtra para 80000 zloka - pramANa mahAbhASyanI racanA karI. kaMdilAcAryanI vinaMtI para Arya gaMdhahastie agiyAra aMgo para vivaraNonI racanA karI. AcArAMga ane sUtrakRtAMga, A baMne zAstro para zIlAMkAcArye je TIkAo lakhI che, temAM TIkAkAre phakta zabdonA artha sudhI ja sImita na rahIne mULasUtra, niryukti ane zastraparijJA abhyAsa para gaMdhahasti dvArA lakhavAmAM Avela vivaraNa (varNana), A badhAne vistRta vyAkhyAnA paridhimAM laIne pratyeka viSaya para talasparzI vivecana karyuM che. zIlAMkanI varNanazailI khUba ja suMdara hovAthI te sahaja subodhya (samajI zakAya tevuM) che. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 7 195
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ taththonA AdhAre vi. saM. 933ne AcArAMga TIkAno racanAkALa mAnavAmAM Ave che. jenAthI zIlAMkAcArya ane abhayadevasUrinI racanAonA kALamAM 187 varSano gALo yuktisaMgata lAge che. A pramANe zIlAMkAcAryano samaya vikramanI navamI sadInA uttarArdhathI laIne dazamI sadInA pUrvArdha sudhIno pramANita thAya che. zIlAMkAcArya dvArA gaMbhUtA nagarImAM rahIne AcArAMga TIkAnuM nirmANa karavAmAM AvyuM. teo nivRttikuLanA AcArya hatA ane temaNe vAhari sAdhunI madadathI AcArAMga TIkA ane sUtrakRtAMga TIkAnI racanA karI. A be AgAmonI sAragarbhita, subodhya, suvistRta ane ati suMdara TIkAonI racanA karIne zIlAMkAcArye jaina-jagata para ane tattva jijJAsuo para mahAna upakAra karyo che. A be aNamola kRtioe zIlAMkAcAryanI kIrti ane temanA nAmane amara karI dIdhAM che. (sAMDeragaccha ) sAMDeragaccha caityavAsI paraMparAno eka prAcIna gaccha rahyo che. A gacchanI utpatti mAravADanA sAMDerAva nAmaka nagarathI thaI hoya tevuM lAge che, tethI ja tene sAMDerAvagacchanA nAmathI paNa oLakhavAmAM Ave che. A nagara zaivonA tIrthasthAna "nibA rA nAtha'nI pAse ja vaseluM che. sAMDeragacchanuM eka aparanAma sAMDesarAgaccha paNa upalabdha thAya che. A gacchanI utpatti saMbaMdhe pramANonA abhAvanA kAraNe cokkasapaNe kAMI paNa kahI zakAya tema nathI. vikramanI dazamI sadInA prathama caraNamAM A gaccha potAnA prabhAvaka AcAryonA kAraNe prasiddhimAM Avyo. sAMDaragacchamAM IzvarasUrinA ziSya yazobhadra nAmanA eka mahAna prabhAvaka AcArya vikramanI dazamI sadInA uttarArdhamAM thayA. itihAsakAro mujaba teo potAnA samayanA khUba moTA maMtravAdI hatA. temaNe potAnA vidyAbaLa ane maMtrabaLanA prabhAvathI aneka jainetarane jaina dharmAvalaMbI banAvyA. | tripuTI muni darzanavijaya vageree potAnA graMtha "jaina paraMparAno itihAsa bhAga-1'mAM yazobhadrasUrino AcAryakALa aMdAje vi. saM. 968 thI vi. saM. 1029 athavA 1039 sudhIno hovAno ullekha karyo che. 196 96969696969696363che jena dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) )
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraMtu yazobhadrasUrinA mukhya ziSya balibhadrasUrinA jIvanavRttanI ghaTanAo para najara nAkhatA e sAbita thAya che ke, citauDanA mahArAjA allaTa ane balibhadrasUri samakAlIna hatA. mahArAjA allaTa je samaye AhaDamAM nivAsa karatA hatA, te samaye balibhadrasUrie allaTanI rAThauDI mahArANIne vi. saM. 973nI AsapAsa asAdhya bImArI(roga)thI mukta karAvI hatI. allaTano sattAkALa vi. saM. 922 thI 1010 itihAsa-siddha che. A pramANenI sthitimAM yazobhadrasUrino AcAryakALa vikramanI dazamI zatAbdInA tRtIya caraNa sudhIno ja susaMgata lAge che. AcArya yazobhadrasUri pachI paNa sAMDaragacchamAM zAlisUri, sumatisUri vagere soLa (16) jinazAsana prabhAvaka ane yazasvI AcArya thayA. A gacchanA navamA AcArya zAMtisUri(dvitIya)e vi. saM. 1229mAM (kuLa guruonA ullekhAnusAra) keTalAya kSatriya parivArone jena-dharmAvalaMbI banAvIne osavAlavaMzanI sisodiyA zAkhAnI sthApanA karI. gugaliyA, bhaMDArI, catura, dUdhoDiyA vagere osavAlonI bAra jAtio sAMDeragacchanI anuyAyI upAsaka jAtio hatI. yazobhadrasUrinA be pramukha ziSya hatA. temanA nAma balibhadra ane zAlibhadra hatA. balibhadra guru AjJA vinA ja aneka vidyAo ane maMtronI sAdhanA karI lIdhI ane temaNe potAnI camatkArI vidyAonuM pradarzana karavAnuM zarU karI dIdhuM. AthI nArAja thaIne yazobhadrasUrie temane potAnA saMghamAMthI bahAra karavA paDyA. potAnA jyeSTha (moTA) ziSya balibhadrane potAnAthI judA karyA pachI yazobhadrasUrie potAnA bIjA mukhya ziSya zAlibhadrane potAnA uttarAdhikArI rUpe AcAryapada pradAna karyuM. zAlibhadrasUri cauhANavaMzIya kSatriya hatA. muni balibhadrane AcAryapada na ApavAthI teo parvatamALAo ane giriguphAomAM tapazcaraNa karavA lAgyA. ghora tapazcaryAnA phaLasvarUpa temane aneka prakAranI siddhio prApta thaI. balibhadra mahArAjA allaTanI mahArANIne jyAre rogamukta karI, te samaye mahArAjAe prasanna thaIne temane koI moTI jAgIra ApavAno prastAva karyo. balibhadra munie ema kahetAM jAgIra levAno asvIkAra jaina dharmano maulika itihAsa H (bhAga-3) cha9996369696969696969 190.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ karI dIdho ke - 'ame niSparigrahI jainasAdhu parigrahanA nAme rAjya athavA jAgIranI vAta to dUra eka koDI sudhdhAM nathI rAkhatA. ame loko to aharniza (haMmezAM) sva-para kalyANamAM lAgelA rahIe chIe. adhyAtmapathanA pathikone cala athavA acala koI paNa prakAranI saMpattithI zuM levA-devA che ?' A uparAMta paNa jyAre mahArAjA allaTe koI ne koI sevAkArya batAvavA mATe AgrahapUrvaka anurodha karyo to balibhadra munie kahyuM : "rAjan ! jo tame kaMI karavA ja iccho cho, to mAruM eka kAma karI Apo. mArA gurudeve amArA sAMDeragacchanuM AcAryapada mane na ApIne mArA nAnA gurubhrAtA zAlisUrine ApI dIdhuM che. Apa zAlisUrine kahIne AcAryapadano aDadho bhAMga mane apAvI do.' 'A tapasvI muninA upakAranA bhArathI thoDo to RNamukta thaIza.' evuM vicArIne mahArAjA allaTa khUba prasanna thayA. teNe khUba sanmAna sAthe zAlisUrine AhaDamAM bolAvIne rAjakIya ThATha-mAThathI temano nagarapraveza samAroha karyo. eka divasa yogya avasara joI mahArAjA allaTe zAlisUrine nivedana karyuM : "balibhadra muni khUba tyAgI, tapasvI ane ApanA moTA gurubhrAtA che. Apa Apano aDadho AcAryapadano adhikAra temane ApI do. tenA badalAmAM Apa je paNa kahezo, te karavA mATe huM taiyAra chuM." zAlisUrie madhura-muskAnabharyA svaramAM kahyuM : "rAjan ! je rItanI rAjanIti rAjanya vargamAM pracalita che; te ja rIte dharmanIti amArA zramaNasamAjamAM paraMparAgata rUpathI pracalita che. rAjanya varga potAnA rAjyano aDadho bhAga athavA bethI vadhAre bhAI hoya to te sarerAzathI rAjyano bhAga potAnA bhAIone nathI ApatA. rAjasiMhAsana para phakta uttarAdhikArIno ja pUrNa adhikAra rahe che. A rAjanIti paraMparAthI cAlI AvI rahI che. barAbara te ja pramANe zramaNa vargamAM paNa AcAryapadano adhikArI eka ja ziSya hoya che. guru je ziSyane AcAryapada pradAna karI de che, te ja AcAryapadano adhikArI rahe che. AcAryapadanA adhikArane vibhAjita karI guru-bhAIomAM vaheMcI nathI zakAtuM.' 198 [3 77777 jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAlisUrinA javAbathI mahArAjA allaTane pUro saMtoSa thayo. temaNe balibhadra muninA upakArathI RNamukta thavA mATe aneka gRhasthone balibhadra muninA zrAvaka banAvIne temane mahotsava sAthe AcAryapada para sthApita karAvyA. AcArya banyA pachI balibhadrasUrine vAsudevasUrinA nAmathI paNa oLakhavAmAM AvatA hatA. habhUMDIgacchanI sthApanA AcAryapada para AsIna thayA pachI balibhadrasUri vihAra kramathI habhUMDI pahoMcyA. hathUDInA rAThoDavaMzIya rAjA vidagdharAjane temaNe upadeza ApI, tene jaina-dharmAnuyAyI banAvyo. vidagdharAje hathaMDImAM AdinAtha bhagavAnanuM eka maMdira banAvIne temAM AcArya balibhadrasUrinA hAthe vi. saM. 973mAM bhagavAna RSabhadevanI mUrtinI pratiSThA karAvI. maMdiranI vyavasthA mATe vidagdharAjanA putra rAjA mammaTe vi. saM. 996mAM AcArya balibhadrasUrine eka navuM dAnazAsana pradAna karyuM. samaya jatAM vidagdharAjanA pautra dhavalarAje paNa AcArya zAMtibhadranA upadezathI vi. saM. 1053mAM A maMdirano jIrNodvAra karAvyo ane tenIM vyavasthA mATe eka kUvAvALI jamIna dAnamAM ApI. A rIte hazUMDInA zAsakonA rAjyAzrayathI balibhadrasUrino A navo saMgha hazUMDImAM phUlyo-phAlyo ane dUra-dUra sudhI tenI khyAti thaI. tethI ja A gaccha 'habhUMDIgaccha'nA nAmathI jagatamAM jANIto thayo. A gacchane 'hastikuMDIgaccha'nA nAmathI paNa oLakhavAmAM Ave che, je hathaMDInuM ja saMskRta rUpa che. sAMDeragaccha caityavAsI paraMparAno prAcIna gaccha hato. jyAM sudhI caityavAsI paraMparAnuM jora rahyuM, te paraMparAnA kuLaguru paNa potapotAnA gacchanA anuyAyIone, bhale teo dezanA koI paNa bhAgamAM kema na rahI rahyAM hoya, barAbara saMbhALatA rahyA ane pota-potAnA gacchanA gRhasthonAM navAM nAma, sthaLa vagerenI potAnI pothIomAM noMdha karatA rahyA. paraMtu jyAre caityavAsI paraMparA uttarottara hrAsonmukhI (samApti) thatI rahI, tema-tema tapAgaccha paraMparAnA kuLaguruone caityavAsI paraMparAnA kuLaguru potAnI pothIo saMbhaLAvatA (soMpatA) jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) Z3ZGGGZZZA 199
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ gayA. A rIte caityavAsI paraMparAnA lupta thatAM ja sAMDeragacchanA moTA bhAganA zrAvaka tapAgacchanA zrAvaka banI gayA. sAMDaragacchanI paTTAvalI'ne jotAM e dhAraNA karavAmAM Ave che ke - "vikramanI sattaramI sadInA aMtima uttarArdha sudhI caityavAsI paraMparAnuM cUnAdhika (alpamAtrAmAM) rUpathI astitva rahyuM hatuM.' haTUDiyAgaccha paNa eka rIte sAMDeragacchanI ja zAkhA hatI. AthI. A zAkhAnA zrAvaka paNa aMtamAM caityavAsI paraMparAnA lupta thaI javAthI tapAgacchanA upAsaka banI gayA. ' maMtra-taMtra ane camatkAra pradarzananA yugamAM sAMDaragacchanA AcArya yazobhadrasUri ane balibhadrasUrie jinazAsananI ullekhanIya prabhAvanA karI. (AcArya yazobhadrasUri ) marudhara pradezamAM vikramanI dazamI sadImAM thayelA AcAryomAM caityavAsI paraMparAnA yazobhadra nAmanA eka prabhAvaka AcArya thayA. temano yuga camatkAro ane maMtrazaktionI pratispardhAno yuga hato. marudharAnA nAralAInI AsapAsanA kSetramAM pracalita daMtakathA mujaba nAralAInA gosAMIo ane yatio (caityavAsI sAMDeragacchanA AcArya) vacce maMtrazakitanA pradarzananI spardhA yojAI. baMne pakSa maMtrazakitanA camatkAra-pradarzanamAM, ApasamAM ekabIjAthI zreSTha hovAno dAvo karavA lAgyA. baMne pakSoe AnA nirNaya mATe parIkSAnA rUpamAM eka zarata rAkhI ke - "lUNI nadInA kAMThe vaselA pairathala gAmamAM eka to AdinAtha bhagavAna RSabhadevanuM maMdira che, ane bIjuM zivamaMdira che. yati ane gosAMI te baMne pakSomAMthI je pakSa potAnA ArAdhya prabhunA maMdirane potAnI maMtrazaktinA jore kherathalathI upADIne sUryodaya pahelAM nAralAImAM laI Avaze, te ja pakSane maMtrazaktimAM zreSTha ane moTo mAnavAmAM Avaze, ane te ja pakSane e adhikAra haze ke, teo potAnA te maMdirane nAralAInA parvata para pratiSThApita karI zake. je pakSa ArAdhyadevanA maMdirane potAnA pratipakSInA pachI moDethI lAvaze, te pakSa potAnA maMdirane parvata para na 200 cha69696969696969696969jena dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAkhIne tenAthI nIcenA koI samatala sthaLe ja sthApita karI zakaze. baMne pakSomAMthI je pakSa potAnA ArAdhyanA maMdirane sUryodayathI pachI paNa kherathalathI nAralAImAM nahi lAvI zake, te pakSa pUrNa parAjita jAhera karI devAmAM Avaze.' baMne pakSoe A zaratane saharSa svIkArIne pota-potAnI maMtrazaktino prayoga zarU karI dIdho. jANItI lokavAyakA mujaba baMne pakSoe pota-potAnA maMtrazaktinA camatkArathI A asaMbhava lAgatA kAmane saMbhava karI batAvyuM. gosAMI bairathalamAM Avela zivamaMdirane vatio karatAM keTalIka kSaNa pahelAM nAralAInA AkAzamAM lAvyA, jethI zivamaMdira nAralAInA parvata para ane AdinAtha maMdira nIcenA bhAga para sthApita karavAmAM AvyuM. hAlamAM nAralAInA parvata para bhagavAna zivanuM maMdira ane nIcenA bhAge AdinAtha bhagavAna RSabhadevanuM maMdira, A baMne maMdira nAralAImAM vidyamAna che. nAralAInA AdinAtha maMdiranA zilAlekhamAM e rItano abhilekha aMkita che ke, A maMdira yazobhadrasUri potAnI maMtrazakti dvArA ahIM lAvyA. kharekharamAM aphavAo mATe ane khAsa karIne asaMbhava lAgavAvALAM kAryonA niSpAdanathI saMbaMdhita aphavAo mATe ItihAsamAM koI sthAna nathI. chatAM paNa sadIothI cAlI AvatI aphavA(lokavAyakA)nA AdhAre janamAnasamAM ghara karI gayelI camatkArika ghaTanAono itihAsa sAthe e kAraNathI UMDo saMbaMdha che ke, maMtra-taMtra ane camatkAronI zakti pradarzanano yuga eka sudIghavadhi (lAMbA samaya sudhI) sudhI A AryadharA para rahyo che. | ( khimaSi (kSamAnaSi) ) sAMDaragaccha (caityavAsI paraMparA)nA AcArya yazobhadrasUrinA balibhadra ane zAlisUri sivAya paNa aneka ziSya hatA. temanAmAMthI khimaRSi nAmanA muni ghora tapasvI ane kSamAmUrti hatA. temanuM jIvana preraNAspada hovAthI ahIM ApavAmAM AvI rahyuM che. jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 99696969696969696969 201
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ cittoDanI najIka baDagAMva nAmanA gAmamAM bodhA nAmano eka atyaMta nirdhana vaNika raheto hato. potAnA jIvananirvAha mATe te kyAreka ghI to kyAreka telano vepAra karato hato. yena-kena rIte be-traNa zera bhAranI eka kulaDI kyAreka ghIthI bharIne to kyAreka telathI bharIne najIkanA nagaramAM laI jato ane tenAthI je mAmUlI Avaka thatI tenAthI potAnuM jIvananirvAha karato hato. Nika bodhAne potAnA durbhAgya para vicAra karatA-karatA saMsArathI virakti (vairAgya) thaI gaI. saMjogovazAtu sAMDeragacchanA AcArya yazobhadrasUrinA upadeza-zravaNano tene moko maLyo ane te AcAryazrI pAse dIkSita thaI gayo. traNa varasa sudhI potAnA gurudevanI sevAmAM rahIne tapazcaryA karIne bodhAmunie jJAnaupArjana karyuM. tyAra bAda gurunI AjJA laIne bodhAmuni smazAno, jaMgalo ane giri-guphAomAM jaIne ghora tapazcaryA karavA lAgyA. dareka prakAranA saMkaTa, upasarga ane kaSTone samabhAvathI sahana karIne AtmaciMtanamAM lIna rahevA lAgyA. loko temane bodhARSi kahevA lAgyA. je divasomAM bodhARSi avaMti nagarInI pAse dhAmanoda gAmanA taLAvanI pALanI pAse vanamAM dhyAnamAM lIna hatA, te divasomAM te gAmanA uddhRtta (tophAnI - udaMDa) brAhmaNa chokarAo temanI pAse AvatA ane temane dhutkArI mAra-kUTa, dhAka-dhamakI jevA aneka prakAranAM dAruNa du:kha ApatAM. bodhARSi na to temanA para gusse thatAM na potAnA dhyAnathI vicalita thatA. temanI A prakAranI sahanazakti, tapazcaryA, kSamA ane zAMtinA pratApe aneka prakAranI siddhio temane ApoApa ja prApta thaI gaI. eka divasa teo taLAvanI pALa pAsenA smazAnanI najIka eka vizALa vRkSanI nIce dhyAnastha UbhA hatA, te samaye gAmanA dhanADhya brAhmaNonA chokarAo rojanI jema tyAM bhegA thayA ane bodhARSinuM dhyAna bhaMga karavA mATe temanA para kAMkarA, paththara ane lAkaDIothI prahAra karavA lAgyA. temane (bodhARSine) bhayaMkara vedanA thavA lAgI, paraMtu teo aDaga, niSkapa ne dhyAnamagna UbhA rahyA. ATalI mAra-phUTa pachI paNa temane aDaga % jaina dharmano maulika ItihAsa : bhAga-3) 202
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ UbhA rahelA joIne chokarAo temanA para vadhu tIvratAthI paththara ane iMDAno varasAda karavA lAgyA. temanA aMge-aMgamAMthI lohInI dhArAo vahevA lAgI. paraMtu bodhARSi ema samajIne ke - "mArA karmabaMdhana A abodha bALako dvArA kapAI rahyAM che, zubha dhyAnamAM lIna rahyA. temanA manamAM rajamAtra paNa Aveza utpanna thayo nahi. niraparAdha (nidaoNSa), kSamAsAgara bodhARSi upara te udaMDa chokarAo dvArA karavAmAM AvI rahelA nirdayatApUrNa prahArone na joI zakavAthI te smazAnamAM hayAta (hAjara) koI divya zakti krodhita thaI gaI. te ja kSaNe te udaMDa chokarAonA mo-nAkamAMthI lohInI dhArAo vahevA lAgI. kSaNavAramAM ja te kumArgagAmI chokarAo pota-potAnAM ghara tarapha evA bhAgyA, jANe eka dhaDAkAnA avAjathI cakalIonuM jhUMDa UDayuM hoya. te potAnA chokarAonA mo-nAkamAMthI vahetI lohInI dhArAo joIne temanAM mA-bApa, sagAM-saMbaMdhI ane ADoza-pADozanA AbAlavRddha te chokarAonI cAre bAju bhegA thaI gayAM. lohInA pravAhane rokavAnA ghaNA upAya karyA, paNa badhA vyartha thayA. eka vRddha vaidya kahyuM : badhAne ekIsAthe sarakhI rIte lohI vahI rahyuM che, mATe A koI vyAdhi (bImArI-roga) nathI, paraMtu koI devIprakopa lAge che." te chokarAone sAMtvanAbharyA zabdomAM pUchavAthI eka chokarAe badhI hakIkata batAvI. te chokarAnI vAta sAMbhaLIne gAmanA AbAlavRddha smazAnanI pALa tarapha UmaTI paDyA. temaNe joyuM ke bodhARSinA aMge-aMga IjAothI ghAyala thayeluM che. ghora tapazcaryAnA kAraNe temanA zarIranuM lohI to sukAI gayuM che, chatAM paNa ghAmAM lohInA kaNa camakI rahyA che. badhA gAmavAsIo te udaMDa ane nirdayI brAhmaNa putro tarapha tiraskAra ane krodhapUrNa dRSTithI jovA lAgyA. lohI okatA chokarAonAM mA-bApa, baudhARSinAM caraNo sAme potAnuM mAthuM pRthvI para ragaDI-ragaDIne potAnAM bALakone mApha karI devAnI bhIkha mAMgavA lAgyAM. bodhARSi dhyAnamudrAmAM nizcala UbhA hatA. temanA mukhamaMDala para prazAMta mahAsAgara jevI zAMtinuM akhaMDa sAmrAjya birAjamAna hatuM. | jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 96969696969696969696963 203 |
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka vRddha grAmINanI salAhathI bodhARSinAM caraNodakanI buMdono te chokarAonAM moM-mAthA para chaMTakAva karavAmAM Avyo. tema karatAM ja te badhAno raktapravAha rokAI gayo. badhA gAmavAsIoe te maharSinAM caraNomAM potAnuM mastaka jhukAvI temanI caraNaraja potAnA kapALe lagAvI. te divasathI te gAmanA vAsIo bodhARSine khimaRSi arthAt kSamARSinA sanmAnapUrNa saMbodhanathI oLakhavA lAgyA. dUra-dUra sudhI temanI khyAti khima RSinA nAmathI phelAI gaI. 1 khimaRSinI sAdhanAthI prabhAvita thaIne brAhmaNoe te ja divase vipula dhana-rAzi ekatrita (bhegI) karIne temanI sAme mUkI dIdhI. paraMtu kaMcana-kAminInA tyAgI te mahAmunie, te dhananI sAme AMkha uThAvIne paNa na joyuM. Akhare te dhana-rAzi samAja mATe kalyANakArI kAryomAM kharca karavAmAM AvI. khimaRSinI tapazcaryA uttarottara ugra thatI gaI. pratyeka tapazcaryAnA pAraNA mATe teo kaThora ane vicitra abhigraha karatA. temaNe pAraNA mATe, 84 prakAranA evA vicitra abhigraha karyA, jemanI pUrti asaMbhavane saMbhava ane asAdhyane sAdhya banAvavALI AtmazaktinA sivAya bIjI anya koI zaktithI kadApi saMbhava nathI. te 84 abhigrahomAMthI udAharaNa mATe ekano ahIM ullekha karavAmAM Ave che. eka divasa tapasyAnA pratyAkhyAna karatI vakhate khimaRSie manomana pratijJA karI ke - "dhArAdhipati muMjanA nAnA bhAI siMghulanA khAsa mitra rAvakRSNa snAna karelA, vikharAyelA vALa ane udvigna manosthitimAM, 21 apU5 (pULA) bhikSAmAM Ape to khimaRSi potAnI tapazcaryAnuM pAraNuM kare, anyathA jIvanabhara nirAhAra (bhUkhyA) ja rahe. traNa mahinA ATha divasa sudhI nirAhAra rahyA pachI A prakArano abhigraha pUro thayo ane tapazcaryAnuM pAraNuM thayuM. rAvakRSNanA rAjabhavanamAM khimaRSinA pAraNAnA samAcAra vidyutavege dhArAnagarImAM phelAI gayA. dhArAnivAsI tapasvIrAja khimaRSinA darzana mATe UmaTI paDyA. rAjakumAra siMghulanI sAthe rAvakRSNa paNa khimaRSinA vizrAma sthaLe gayA. jyAre rAvakRSNane jANa thaI ke have temanA AyuSyanA phakta 6 mahinA ja bAkI rahyA che, to temaNe potAnuM | 204 236236969696969696960 na dharmano molika itihAsa (bhAga-3)
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ zeSajIvana samagrarUpe adhyAtma sAdhanAmAM vyatIta karavAno daDha nizcaya karI AtmIyajanothI rajA laIne zramaNadharma aMgIkAra karI lIdho. (kRSNarSi) saMyama grahaNa karatAM ja rAvakRSNathI kRSNarSi banI gurunAM padacihno para cAlIne ghora tapazcaraNapUrvaka teo aharniza jJAna-dhyAna ane AtmaramaNamAM lIna rahevA lAgyA. A pramANe 6 mahinA sudhI vizuddha saMyamanI pAlana karI kRSNaSi potAnA mAnavajIvanane aMtima samayamAM saphaLa karIne svargastha thayA. samaya jatAM khimaRSi paNa 60 varSanI saMyama sAdhanA pachI nevuM varSanI Ayu pUrI karI svargavAsI thayA. te maharSionI jIvanakathAthI aMtaramanamAM vizvAsa thAya che ke, caityavAsI vagere vibhinna paraMparAomAM paNa sva - para kalyANakArI aneka saMta mahApuruSa samaya-samaya para thatA rahyA che. (kavi mahAsena) vi. ni.nI bAramI sadInI AjubAju mahAsena nAmanA eka mahAna kavi thaI gayA. teo kayA samaye thayA, kaI paraMparAnA hatA; kayA AcAryanA ziSya hatA vagerenA saMbaMdhamAM jaina vAmayamAM koI ullekha upalabdha thato nathI. temanI ekamAtra kRti "sulocanA kathA'no ullekha maLe che, paraMtu vartamAnamAM te paNa upalabdha nathI. samartha kavi AcArya udyotanasUrie potAnI lokapriya kRti kuvalayamAlA'mAM kavi mahAsenanI kRti "sulocanA kathA'nI khUba-khUba prazaMsA karI che. punnAsaMghIya AcArya jinasene potAnI vI. ni. saM. 1310nI mahAna kRti "harivaMzapurANa'mAM mahAsenanI A kRtine zIlAlaMkAra dhAriNI sunayanI suMdarI'nI upamA ApI che. A baMne graMthakAra AcAryothI pahelAM koI graMthakAranI kRtimAM mahAsena ane temanI kRti "sulocanA kathA' saMbaMdhamAM koI ullekha upalabdha thato nathI. AthI anumAna lagAvavAmAM Ave che ke - "mahAsena vI. ni.nI bAramI sadImAM koI samaye thayA hovA joIe." jaina dharmano maulika itihAsa H (bhAga-3) 396969696969696969, 205
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi parameSThI vI. ni.nI bAramI sadInA upAnya caraNamAM parameSThI nAmanA eka mahAna graMthakAra vidvAna thaI gayA. teo kyAM thayA, kaI paraMparAnA hatA vagere koI tathya vartamAnamAM upalabdha nathI. kavi parameSThIe 'vAgarthasaMgraha' nAmanA eka viziSTa graMthanI racanA karI hatI, jene aneka vidvAnoe Adarza graMtha samajIne potapotAnA graMtha praNayananA samaye tenI zailIthI, temAM samAvelAM tathyothI mArgadarzana meLavyuM. Aje kavi parameSThIno te graMtha upalabdha nathI, paraMtu tenI prazaMsAmAM karavAmAM AvelA AdarapUrvaka ullekha vikramanI navamI sadInA mahAna graMthakAra AcArya jinasene 'AdipurANa'mAM, temanA ziSya guNabhadre 'uttarapurANa'mAM ane zramaNabelagolAmAM gommaTezvara(bAhubalI)nI gaganacuMbI mUrtinA pratiSThApaka cAmuMDarAye potAnA graMtha 'cAmuMDapurANa' (I.sa.1030nI AsapAsa)mAM karela che je Aje paNa vidyamAna che. bhaTTAraka jinasenathI pahelAM koI paNa graMthakAra dvArA kavi parameSThI saMbaMdhamAM karelo ullekha atyAra sudhI kyAMya jovA maLyo nathI. AthI ema dhAraNA karavAmAM Ave che ke kavi parameSThI paNa 'sulocanA kathA'nA racanAkAra kavi mahAsenanA saMbhavita samakAlIna, vI. ni.nI bAramI sadImAM koI samaye thayA hovA joIe. mahArAja amoghavarSa bhagavAna mahAvIranA teMtAlIsamA paTTadhara AcArya lakSmIvallabha ane cuMmAlIsamA paTTadhara AcArya rAmaRSi svAmInA AcAryakALamAM rASTrakUTavaMzIya rAjA amoghavarSanuM zAsana rahyuM. amoghavarSanI gaNanA vI. ni.nI caudamI sadInA sarvAdhika zaktizALI rAjAomAM karavAmAM Ave che. jinazAsana pratye temanI zraddhA ane niSThA atUTa ane pragADha hatI. zaktizALI rAjA hovA chatAM yuddhonA badale dharma ane sAhitya pratye vadhAre prema rAkhatA hatA. rASTrakUTavaMzanA pratApI samrATa goviMda tRtIya amoghavarSanA pitA hatA. narmadA kinAre sthita zrIbhavana nAmanA sthaLe temanI sainika chAvaNImAM ja vI. ni. saM. 1329(I.sa. 802)mAM amoghavarSano 3% jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 206 33
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ janma thayo. amoghavarSanA janma pachI goviMda tRtIyane aneka moTI siddhio prApta thaI. goviMda tRtIyae potAnA visa varSanA zAsanakALa (vI. ni. saM. 1321-1341)mAM malakheDanA rASTrakUTa rAjyane eka zakitazALI sAmrAjyanuM svarUpa pradAna karyuM. vI. ni. saM. 1341mAM temanuM mRtyu thaI gayA pachI temano putra amoghavarSa rASTrakUTanA vizALa sAmrAjayanA rAjasiMhAsana para ArUDha thayo. je samaye amoghavarSa rASTrakUTavaMzIya vizALa sAmrAjyanA rAjasiMhAsana para beThA te samaye temanI vaya phakata bAra varSanI hatI. suvizALa sAmrAjya svAmInI bALavaya joIne e svAbhAvika hatuM ke te sAmrAjyanA sattAbhUkhyA sAmaMta, zatrurAjA ane paDozI rAjAo mAthuM UMcake, amoghavarSe bALavaya hovA chatAM khUba dhIraja ane sUjhabUjhathI kAma lIdhuM. potAnA kAkAnA dIkarAbhAI, lATa pradezanA zAsaka karka ane potAnA senApati bakaiyAnI madadathI teNe eka pachI eka karIne badhA vidrohIone kacaDI nAkhyA. A rIte amoghavarSane lagabhaga chetAlIsa varSa sudhI saMgharSamaya rahevuM paDyuM. tenA zAsanakALanA aMtima aDhAra varSa zAMtithI vItyAM. ( mahArAjA allaTa ) | citauDa(mevADa)nA sisodiyAvaMzIya rAjA allaTa jaina dharma ane jainAcAryo pratye pragADha zraddhA-bhakti rAkhatA hatA. mevADanA mahArAjA bhartRbhaTTa (dvitIya)nI mahArANI rAThauDavaMzanI rAjakumArI mahAlakSmInI kUkhe allaTano janma thayo. mahArAjA bhartRbhaTTa pachI vi. saM. 922nI AsapAsa allaTa citauDanA rAjasiMhAsana para beTho. mevADanA siMhAsana para vi. saM. 922thI vI. saM. 1010 sudhI AsIna rahIne mevADa para zAsana karato rahyo, evuM tenA rAjyakALanA upalabdha zilAlekhathI anumAna karavAmAM Ave che. eka vakhata jainAcArya balibhadrasUrinuM hathuMDImAM padArpaNa thayuM. te samaye mahArAjA allaTanI mahArANI mahAlakSmI hathaMDImAM hatI ane te asAdhya rogathI pIDAtI hatI. AcArya balibhadrasUrinAM darzana ane jina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3) 33396 dIdI 2013 200.
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ temanA dvArA batAvelA vrata-niyama, pratyAkhyAna ane paththonuM pAlana karavAthI mevADanI mahArANI mahAlakSmIno asAdhyaroga pahelA divasathI ja kramazaH zAMta thavA lAgyo ane thoDA ja divasomAM te asAdhya rogathI mukta thaI saMpUrNa rIte svastha thaI gaI. mahArANInA rogamuktinA samAcAra sAMbhaLI mahArAja allaTa AcArya balibhadrasUrinA darzanArtha hAjara thayA. AcAryazrIe rAjA allaTane jaina dharmanA mULabhUta siddhAMtonA sArarUpa bodha ApIne samyakatvanuM mahattva samajAvyuM. allaTa para AcAryazrInA upadezano evo amiTa prabhAva paDyo ke teo jIvanabhara jaina munione satsaMgano lAbha levAnI sAthosAtha yathAzakya jainasaMghanI prabhAvanAnAM kAryomAM paNa sahayoga ApatA rahyA. balibhadrasUri pratye kRtajJatA pragaTa karatAM allaTe aneka pratiSThita nAgarikone balibhadrasUrinA zraddhALu zrAvaka ane bhakta banAvyA. teNe hathaMDIne rAjA vidagdharAjane paNa haMmezAM AcAryazrInI sevAmAM tatpara rahevAnI salAha ApI. allaTanA rAjyakALanA aneka zilAlekha maLe che, tenAthI e sAbita thAya che ke - "mahArAja allaTe, potAnA dIrghakAlIna zAsanamAM jaina dharma pratye ullekhanIya abhiruci lIdhI." ( hathaMDIno rAThauDa-rAjavaMza ane jaina dharma ) mevADanA mahArAja allaTanI mahArANI mahAlakSmI hakUMDIrAjavaMzanI rAjakumArI hatI. vikramanI dazamI sadInA zilAlekhothI e pramANita thAya che ke hathaMDI rAjyanA keTalAka rAThauDavaMzI rAjA jaina dharma pratye ghaNI zraddhA-bhakita dharAvatA hatA ane temanAmAMthI keTalAka jaina-dharmAvalaMbI paNa hatA. AcArya balibhadrasUrinA upadezonA prabhAvathI haEDInA rAThauDavaMzIya rAjA vidagdharAjane paNa jaina dharma pratye ruci utpanna thaI ane te jaina-dharmAvalaMbI banI gayo hato. vi. saM. 973nA tenA eka dAnazAsanathI A tathya prakAzamAM AvyuM che ke - "rAjA vidagdharAje hathaMDImAM bhagavAna AdinAthanuM eka vizALa maMdira banAvIne tenI dararojanI jarUriyAtonI pUrti ane sudIrghakALa sudhI samucita vyavasthA mATe dareka prakAranI vyAvasAyika 2018 396369696969696963 jena dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ levaDa-devaDa ane kheta-pedAza para eka dharmAdA kara nakkI karyo. vidagdharAja dvArA potAnA vajana barAbara sonAnuM tulAdAna ApavAno paNa ullekha jovA maLe che. vidagdharAjano zAsanakALa vikramanI dazamI sadIno uttarArdha dhAravAmAM Ave che. vidagdharAja pachI teno putra mammaTarAja hazUMDIno rAjA thayo. teNe eka dAnazAsana lakhIne potAnA pitA vidagdharAjanA dAnazAsananuM anumodana karIne kheta-utpAdananI Apa-lenA vepAra upara paNa dharmAdA kara lagAvIne tenAthI AdinAtha maMdiranAM badhAM dhArmika kAryone vadhu sArI rIte calAvatA rAkhavA mATenI vyavasthA karI. sAmAjika dRSTithI hacUMDInuM khUba moTuM mahattva che, kemake osavAla jAtinA jhAmaDa - gotranI utpatti hathaMDIthI ja thaI. AcArya sarvadevasUrinA upadezothI prabhAvita thaI vi. saM. 988mAM rAva jagamAle potAnAM kuTuMbIjano sAthe ahiMsAmUlaka jaina dharma aMgIkAra karyo. te badhAno samAveza osavAla jAtimAM karIne jhAmaDa-gotra rAkhavAmAM AvyuM. mammaTa pachI teno putra dhavalarAja hathUDInA siMhAsana para beTho. dhavalarAja khUba ja, zaktizALI ane zaraNAgata-pratipAla rAjA hato. tenA zAsanakALamAM mAlavarAje AhaDa para AkramaNa karIne tene naSTa karI dIdhuM. te samaye dhavalarAje mevADanA mahArAjA zAlivAhana, saMbhavataH khumANa caturthane potAnA rAjyamAM zaraNa ApI. teNe cauhANa mahendranI khUba madada karI ane gujarAtanA zaktizALI rAjA mULarAjanA AtaMkathI AtaMkita vaDhavANanA rAjA dharaNIvarAhane paNa zaraNa ApI. teNe potAnA dAdA vidagdharAja dvArA nirmApita bhagavAna AdinAtha maMdirano jIrNoddhAra karAvyo ane vi. saM. 1053nI mAgha zuklA - terasanA divase bhagavAna AdinAthanI navI bhavya mUrtinI pratiSThA zAMtisUri pAsethI karAvI. Wan jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 7 37 209
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 varSa 91 varSa. 'pistAlIsamAthI suDatAlIsamAM yathara cha temano kALa pistAlIsamA AcArya chetAlIsamA AcArya. padmanAbha svAmI harizarma svAmI janma H vI. ni. saM. 1339 vi. ni. saM. 1370 dIkSA ? vi. ni. saM. 1369 vi. ni. saM. 1391 AcAryapada : vI. ni. saM. 1402 vi. ni. saM. 1434 svargArohaNa : vI. ni. saM. 1434 vi. ni. saM. 1861 gRhavAsaparyAya : 30 varSa 21 varSa sAmAnya sAdhuparyAya : 33 varSa 43 varSa AcAryaparyAya - 32 varSa 27 varSa pUrNa sAdhuparyAya : 65 varSa pUrNa Ayu : 95 varSa satAlImamAM pathara arNa charNimA sugapradhAnAcArya suDatAlIsamA paTTadhara 36mA yugapradhAnAcArya AcArya kalazaprabha svAmI jyeSThAMgagaNi janma : vI. ni saM. 1369 vI. ni saM 1370 dIkSA : vI. ni saM 1435 vI. ni saM 1382 AcAryapada : vI. ni saM 146 1 vI. ni saM 1400 svargArohaNa : vI. ni saM 1474 vI. ni saM 1471 gRhavAsaparyAya : 66 varSa 12 varSa sAmAnya sAdhuparyAya : 26 varSa AcAryaparyAya : 13 varSa 71 varSa pUrNa sAdhuparyAya : 39 varSa 29 varSa pUrNa Ayu : 105 varSa 101 varSa 3 mahinA, 3 divasa. 210 dada}6969696969696969696jaina dharmano molika itihAsa (bhAga-3) 18 varSa
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMtrIsamA yugapradhAnAcArya dharmaRSinA svargastha thaI gayA bAda vI. ni. saM. 1400mAM jayeSThAMgagaNine caturvidha saMghe yugapradhAnAcArya pada para adhiSThita karyA. A pramANe jyeSThAMgagaNi chatrIsamAM yugapradhAnAcArya thayA. kayA yugapradhAnAcArya kyAre svargastha thayA ane temanA svargastha thavAthI kayAM-kayAM sUtrono viccheda thayo haze tenuM varNana. | ' titvogAlI paiya' anusAra yugapradhAnAcArya paTTAvalI anusAra gAthA saM. 812 thI 814 anusAra batrIsamAyugapradhAnAcArya puSyamitrano vI. ni. saM. 1250mAM gaNi puSya- A ja samaya ApavAmAM Avyo che. mitranA svargastha thaI gayA pachI vyAkhyA prajJaptino anya cha aMgonI sAthe kSaya (hAsa) thaI gayo. . gAthA saM. 815mAM mADhara saMbhUti- | mADhara saMbhUtine cotrIsamA yugagaNinA vI. ni. saM. 1300mAM pradhAnAcArya batAvatAM vI. ni. saM. svargastha thaI javAnI samavAyAMgano 1360mAM temanA svargastha thavAno kSaya (hAsa) thavAno ullekha che. ullekha che. mADhara saMbhUtinA pahelAM saMbhUtine tetrIsamA yugapradhAna batAvIne vI.ni saM. 1300mAM temanA svargastha thavAno ullekha che. gAthA saM.816mAM Arjava nAmanA mADhara saMbhUtinA vI. ni. saM. 1360yatinA vI. ni. saM. 1350mAM | mAM svargastha thavAno ullekha che. svargastha thaI javAthI "sthAnAMgasUtrano kSaya (hAsa) thavAno ullekha che. gAthA saM. 817mAM vI. ni saM. vI. ni saM. 1400mAM pAMtrIsamA 1400mAM kAzyapa-gotrIya | yugapradhAnAcArya dharmaRSino svargastha jyeSThabhUti zramaNanA svargastha | thavAno ullekha che. thavAthI "kalpavyahAra sUtra'no kSaya (hAsa) thavAno ullekha che. jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 969696969696969636969694 211]
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ "titvogAlI patraya" anusAra | yugapradhAnAcArya paTTAvalI anusAra gAthA saM. 818mAM ullekha che sADatrIsamA yugapradhAnAcArya ke vI. ni saM. 1500mAM phalyumitranA vI. ni. saM.1520mAM gautama-gotrIya mahAsattvazALI |(lipikanI truTine sudhAravAmAM Ave zramaNa phalyumitranA svargastha | to vI. ni. saM. 1500mAM) thavAthI "dazAzruta skaMda'no kSaya svargastha thavAno ullekha che. (hAsa) thaI jaze. gAthA saM. 819mAM bhAradvAja- betAlIsamA yugapradhAnAcArya sumiNagotrIya mahAsumiNa nAmanA mitranA vI. ni. saM. 1918mAM muninA vI. ni. saM. 1900mAM svargastha thavAno ullekha che. svargastha thavAthI "sUtrakRtAMga'no kSaya (hAsa) thaI javAno ullekha karavAmAM Avyo che, puSyamitra pachI mADhara saMbhUti, puSyamitra pachI saMbhUtine tetrIsamA Arjavayati, jyeSThabhUti, phalyumitra yugapradhAna, mADhara saMbhUtine 34mAM, ane mahAsumiNa muniono kramazaH dharmaRSine 35mA, jayeSThAMgagaNine ullekha karIne e jaNAvavAmAM 36mA, phelyumitrane 37mA ane AvyuM che ke emanA svargastha thavAthI sumiNamitrane 4ramA yugapradhAnAkayAM-kayAM sUtrono kSaya (hAsa) thayo. cArya batAvavAmAM AvyA che. titvogAlI paIzya'no racanAkALa dussamAM samaNasaMgha thayuM (yugapradhAnAaneka taththonA AdhAre vI.ni.nI cAryapaTTAvalI)nA racanAkAra dharmaghoSatrIjI sadInA AsapAsano dhAravAmAM sUrino samaya vikramanI caudamI sadI Ave che. arthAt vi. saM. 1327 thI 13pa7 (vI. ni. saM. 1797 thI 1827) sudhIno che. A prakAranI sthitimAM titvogAlI paIzvayaMnAM ullekho para vicAra karavo khUba jarUrI thaI jAya che. [ 212 96969696969696969690 jaina dharmano malika itihAsa (bhAga-3)
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjagaccha rAjagaccha zvetAMbara paraMparAmAM khUba yazasvI gaccha rahyo che. A gacchamAM aneka prabhAvaka ane graMthakAra AcArya thayA che. temanAthI jinazAsananA pracAra-prasAramAM ullekhanIya phALo maLyo. A gacchanI utpatti vize jaina vADmayamAM je ullekha maLe che, temano sArAMza A prakAre cheH talavADA(tahanagaDha karaulI, vasyA pahelAM tenI AjubAjunuM eka rAjadhAnI nagara)nA rAjA, je AgaLa jaIne nannasUri thayA, potAnA gRhasthajIvanamAM eka divasa zikAra mATe nIkaLyA. jaMgalamAM bhAgatA haraNAnA eka ToLAne nizAna banAvIne temaNe tIra calAvyuM. temaNe jaIne joyuM ke je zikArane temanuM tIra vAgyuM che, te haraNI che ane te paNa garbhavatI haraNI che. haraNI ane tenAM bahAra paDelAM garbhanA baccAne taDapatA joIne rAjAnuM hRdaya pastAvAnI AgamAM baLavA lAgyuM. rAjAne potAnA upara khUba tiraskAra thayo. pastAvo karatA-karatA tene saMsArathI virakti (vairAgya) thaI gaI. rAjya, ghara ane parivArano taNakhalAnI jema tyAga karIne teo talavADAthI nIkaLI paDacA. puNyayogathI temane vanavAsIgacchanA eka AcAryanAM darzana thayAM. rAjAe temanI pAsethI dharmano marma (artha) sAMbhaLyo. satyadharmano bodha thatAM ja te rAjAe pelA jainAcAryanI pAse zramaNadharmanI dIkSA grahaNa karI lIdhI. dIkSA ApatI vakhate navadIkSitanuM nAma nannamuni rAkhavAmAM AvyuM. nakSamunie potAnA AcAryadeva pAsethI niSThA ne vinayapUrvaka aneka vidyAo ane zAstrono abhyAsa karyo. AcAryazrIe potAnA mRtyukALane najIka samajI, ane nannamunine tamAma rIte suyogya pAtra samajIne AcAryapada pradAna karyuM. potAnA gurunA svargArohaNa pachI nannasUri potAnA ziSya parivAranI sAthe bhinna-bhinna kSetromAM vihAra karatAM jaina dharmano pracAraprasAra karavA lAgyA. nannasUri khUba vidvAna, pratibhAzALI ane kuzaLa vyAkhyAtA hatA. AthI temano gaccha uttarottara vikasita thavA lAgyo. nannasUrino janma rAjavaMzamAM thayo hato, AthI loko temane rAjarSi ane temanA gacchane rAjagaccha kahevA lAgyA. A pramANe rAjagaccha vI. ni.nI caudamI sadInA madhyAhnamAM madhya-gagananA sUryanI jema camakavA jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 7000 213 OM
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAgyo. rAjagacchanA AcArya potAnI jAtane mULa rIte caMdragacchanA ja AcArya mAne che ane kahe che ke - "rAjagaccha, caMdragacchanI ja zAkhA che. te ja nannasUrinA ziSya ajita yazovAdIsUri, praziSya sahadevasUri ane prapraziSya pradhumnasUri thayA. AcArya pradhumnasUrie nAnapaNamAM ja veda-vedAMgonuM talasparzI jJAna meLavI lIdhuM hatuM. temaNe badhAM darzanono abhyAsa karatI vakhate jainadarzanano paNa abhyAsa karyo. tulanAtmaka dRSTithI badhAM darzanonuM vivecana karavAthI temane e vizvAsa thaI gayo ke jaina dharmanA siddhAMto mujaba samyagujJAna, sammacAritra ane samatapanI ArAdhanAthI ja janma, jarA (ghaDapaNa), vyAdhi (roga) vagere saMsAranAM ghorAtighora dAruNa duHkhothI sadA-sarvadAne mATe mukti meLavI zakAya che. aMtaramanamAM Avo daDha vizvAsa thatAM ja temaNe rAjagacchanA AcArya sahadevasUrinI pAse dIkSA grahaNa karI lIdhI. potAnA gurunA caraNa-zaraNamAM rahIne temaNe Agamo ane aneka vidyAonuM talasparzI jJAna prApta karyuM. nyAyazAstramAM niSNAtatA prApta karIne teo mahAna vAdI banyA. temaNe savAlaka, gvAliyara, tribhuvanagiri, citauDa vagere aneka rAjyonI rAjasabhAmAM anya darzananA vidvAno sAthe zAstrArtha karyA. jaina vADamayamAM e prakAranA ullekha maLe che. ke - "pradyumnasUrie potAnA jIvanamAM 84 vAdomAM vijaya meLavyo. sisodiyA mahArAjA allaTa (vi. saM. 922thI 1010)nI rAjasabhAmAM temaNe eka digaMbara AcAryane zAstrArthamAM parAjita karIne potAnA ziSya banAvyA." - pradyumnasUri pachI abhayadevasUri rAjagacchanA pAMcamA AcArya thayA. jeo "tarka paMcAnana abhayadevasUri'nA nAmathI vikhyAta thayA. teo paNa khUba ucca koTinA vidvAna hatA. abhayadevasUrie AcArya siddhasenasUrinA saMmati tarka nAmanA graMtha para, 25000 zloka - pramANa TIkA graMthanI racanA karI, je vAda mahArNavanA nAmathI prasiddha che. A vizALa graMthamAM jaina ane jainetara darzanonI seMkaDo prakAranI vicAradhArAo upalabdha thAya che. saMjoganI vAta che ke abhayadevasUri (tarka paMcAnana) paNa potAnA gRhasthajIvanamAM rAjakumAra hatA. AthI temaNe paNa loko rAjarSinA sanmAnapUrNa saMbodhanathI oLakhatA hatA. AcArya abhayadevasUrinA paTTadhara ziSyanuM nAma dhanezvarasUri hatuM. dhanezvarasUri tribhuvanagiri nAmanA rAjyanA kardama nAmanA rAjA hatA. [ 214 363963696969696969696) jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ kardamarAjanA AkhA zarIra para jherI phollA thaI gayA. aneka kuzaLa vaido vagerethI aneka rItanA upacAra karAvavAmAM AvyA. paraMtu temano te bhISaNa roga zAMta na thayo. eka divasa tribhuvanagirimAM rAjarSi abhayadevasUrinuM Agamana thayuM. temanI tapazcaryA, tyAga ane jJAnano mahimA kardamarAje paNa sAMbhaLyo. te game-tema karIne tarka paMcAnana abhayadevasUrinAM darzana karavA mATe temanA vizrAmasthaLe gayo. te emanA prabhAvazALI saumya vyaktitvane joIne khUba prabhAvita thayo. tene anubhava thayo ke temanI pIDA ne baLatarAmAM thoDI kamI thaI che. kardamarAje vicAra karyo ke - je mahApuruSanA darzanamAtrathI bhISaNa baLatarA maMda thaI gaI hoya to aharniza emanA saMsargamAM rahevA athavA emanA caraNodakane potAnA zarIra para chAMTavAthI cokkasapaNe A vyAdhi pUrNarUpathI nirmULa thaI zake che.' kardamarAje te ja ghaDIe acita pANI maMgAvIne abhayadevasUrinAM caraNonuM prakSAlana karyuM ane te caraNa dhoyelAM pANInuM phollAo para, potAnA mukha ane zarIranAM anya aMgo para chaMTakAva karyo. tenA Azcaryano pAra na rahyo ke tenA phollAonI baLatarA ekadama pUrepUrI zAMta thaI gaI ane te potAne pUrNapaNe svastha anubhava karavA lAgyA. tyAra bAda kardamarAje abhayadevasUri pAsethI dharmopadeza sAMbhaLyo. upadezathI temane bodhilAbha thayo; jenAthI tenuM aMtaramana pragADha vairAgyanA raMgamAM raMgAI gayuM. teNe potAnA putrane rAjasiMhAsana para abhiSikta karIne tarka paMcAnana abhayadevasUrinI pAse zramaNadharmanI dIkSA grahaNa karI lIdhI. dIkSA levAthI AcArya abhayadevasUrie potAnA navadIkSita ziSyanuM nAma dhanezvara rAkhyuM. muni dhanezvare gurunI sevAmAM rahIne vividha vidyAo ane AgamonuM gahana jJAna prApta karyuM. teo aneka vidyAo ane AgamonA viziSTa vidvAna banI gayA. potAnA aMtima samayamAM abhayadevasUrie dhanezvaramunine sarvathA yogya samajIne rAjagacchanuM AcAryapada pradAna karyuM. AcArya dhanezvarasUri ucca koTinA vidvAna hovAnI sAthosAtha khUba prabhAvazALI vyAkhyAtA paNa hatA. temanI vANImAM ojasatA ane mIThAza hatI. temaNe aneka zAstrArthomAM jIta meLavI. temanA samayamAM rAjagaccha eka vizALa ane prabhAvazALI gacchanA rUpe prasiddha thayo. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 7 70 215
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanezvarasUrie aneka rAjAone prabuddha karIne jena-dharmAnuyAyI banAvyA. citoDa nagaramAM temaNe aDhAra hajAra brAhmaNone upadeza ApIne jaina-dharmAnuyAyI banAvyA. temanA vizALa ziSya parivAramAM aDhAra ziSya ucca koTinA vidvAna hatA. gacchanI vizALatAne dhyAnamAM rAkhIne dhanezvarasUrie potAnA e aDhAra vidvAna ziSyone AcAryapada ApyuM ane temanAthI rAjagacchanI aDhAra zAkhAo pracalita thaI. dhanezvarasUrinA rAjagacchanI te aDhAra zAkhAomAMthI je zAkhAnuM mukhya kSetra citauDa rahyuM, te caitravAlagacchanA nAmathI prasiddha thaI. - dhanezvarasUri pachI rAjagacchanA paTTadhara AcArya ajitasiMhasUri thayA ane ajitasiMhasUri pachI AcArya vardhamAnasUri thayA. vardhamAnasUrie vikrama saM. 980 thI 991 vaccenI avadhimAM vanavAsIgacchanA AcArya vimalacaMdrasUrinA ziSya viramunine AcAryapada para adhiSThita karyA. A pramANe rAjagacchamAM aneka vidvAna ane dharmaprabhAvaka AcArya thayA. (digaMbara paraMparAmAM mAthurasaMghanI utpatti) digaMbara paraMparAmAM vi. saM. 953 (vI. ni. saM. 1423)mAM AcArya rAmasene mathurAmAM mAthurasaMghanI sthApanA karI. temaNe digaMbara paraMparAmAM te samaye pracalita aneka mukhya mAnyatAothI pUrNataH bhinna mAnyatAonuM pracalana karyuM. AcArya rAmasena dvArA pracalita karavAmAM Avela navI mAnyatAomAMthI mukhya be mAnyatAo nIce mujaba che : prathama mAnyatA : sAdhuo mATe morapIMcha, balA,pIMcha athavA pIMchAM vagere koI paNa prakAranAM pIMchAM rAkhavAnI koI jarUra nathI. temaNe potAnA sAdhuone koI paNa prakAranAM pIMchAM rAkhavA para niSedha karyo A ja kAraNathI temano mAthurasaMgha niSkicchaka-gacchanA nAmathI oLakhAvA lAgyo. Agamika ullekhothI e nirvivAdapaNe sAbita thAya che ke - "zramaNanAM paMca mahAvratomAMthI prathama ahiMsA mahAvratanuM yogya rIte pAlana karavA mATe rajoharaNa ane mukhavasikA, A be dharmopakaraNa pratyeka sAdhu-sAdhvI mATe paramAvazyaka upakaraNa batAvavAmAM AvyAM che. digaMbara paraMparAnA Agamatulya mAnya graMthomAM paNa pIMchAM ane kamaMDaLa, A be dharmopakaraNone rAkhavAM, tIrthakaro sivAya badhAM paMca mahAvratadhArako mATe anivArya che. 216 663696969696969696969ii jena dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjI mAnyatA : AcArya devasene potAnI kRti darzanasAra'mAM lakhyuM che ke "mAthurasaMghanA saMsthApaka AcArya rAmasene koI paNa jinapratimAmAM jinezvara bhagavAnanI kalpanA karavAnI ane te prakAranI kalpanA sAthe pratimAne (mUrtine) vaMdana karavAnI, tenI pUjA-arcanA karavAnI vagere kriyA-kalApone samyakatva prakRti mithyAtvanI saMjJA ApI che. A rIte ADaMbarabharyA sAkAra upAsanA tarapha UmaTI paDelA jana-mAnasane rAmasene nirAkAra AdhyAtmika upAsanAnI dizAmAM vALavAno prayatna karyo. AcArya devasena mujaba mAthurasaMghanA anuyAyIomAM e prakAranI vRtti paNa utpanna karavAmAM AvI ke - "teo phakta potAnA AcArya athavA saMgha dvArA banAvela vasatio, dharmasthAnomAM ja nivAsa kare, anya koI saMgha athavA AcArya dvArA banAvela vasatiomAM na rokAya." AcArya devasene mAthurasaMghanA anuyAyIonA mAnasamAM ghara karI gayelI e manovRttino paNa ullekha karyo che ke - "teo potAnA gurune ja sarvazreSTha mAne, anya koIne nahi. mAthurasaMgha sivAyanA bIjA anya badhA saMghonI upekSA ane phakta mAthurasaMghanAM sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikA ane dharmasthaLone potAnA samajavAno mamatvabhAva AcArya rAmasene potAnA anuyAyIomAM utpanna karyo, A prakArano ullekha paNa AcArya devasene darzanasAra'mAM karyo che. nItisAra'mAM anya keTalAka bIjA saMghonI sAthe mAthurasaMghane paNa jainAbhAsa saMgha batAvavAmAM Avyo che. . (AcArya siddharSi) kahevAmAM Ave che ke pArasanA sparzathI loDhuM sonuM banI jAya che, paraMtu pratyakSamAM na to koIe pArasane joyo che ane na sonAmAM parivartita thatAM loDhAne. paraMtu saMta-samAgamathI, satsaMganA pratApathI sAmAnyamAM sAmAnya mANasa paNa janathI jina, mAnavathI mahAtmA, AtmAthI paramAtmA ane narathI nArAyaNa banI jAya che. A bAbatanA na kevaLa eka, paraMtu anekAneka satya udAharaNa ApaNane dharmagraMthonA mAdhyamathI ane pratyakSa rIte upalabdha thaI jAya che. " adhyAtmavidyAnA ucca koTinA mahAkavi ne mahAna AcArya siddharSinuM jIvanacaritra satsaMganA adbhuta camatkAra ane aciMtya pratApanuM eka jaina dharmano molika itihAsaH (bhAga-3) 96969696969696969696969 ra10 |
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgavuM udAharaNa che ke - "eka jugArI, saMta-samAgamanA su-prabhAvathI kevI rIte adhyAtma-saMpadAnA akSaya-aNamola nidhino svAmI banI gayo. siddharSino janma vikramanI AThamI sadInA prAraMbhika kALanI AsapAsa gujarAtanI tatkAlIna rAjadhAnI zrImAla (hAlamAM bhInamAla) nAmanA aitihAsika nagaramAM eka nItinipuNa ane dharmaniSTha amAtyakuLamAM thayo. temanA pitAmaha suprabha (suraprabha) vizALa gujarAta rAjyanA pradhAnAmAtya (mukhya amAtya) hatA. mahAmaMtrI suraprabhanA datta ane zubhaMkara nAmanA be putra hatA. te baMne bhAIonI tatkAlIna gujarAta rAjyanA vipula vaibhavasaMpanna zrImaMtonI sAthe-sAthe mahAdAnIomAM gaNanA thatI hatI. dattanA putranuM nAma mAgha ane zubhaMkaranA putranuM nAma siddha hatuM. mahAkavi mAgha ane sarasvatInA parama upAsaka dhArApati bhoja vacce khUba gADha mitratA hatI. mAghe "zizupAlavadha' nAmanA ucca koTinA mahAkAvyanI racanA karIne mahAkaviomAM mUrdhanya(mahattvanuM) sthAna prApta karyuM. potAnA jyeSTha bhrAtA (moTA kAkAnA putra) mAdhanI jema ja siddharSi paNa apratima kAvyapratibhAnA dhaNI hatA. jyAM temanA jayeSThabaMdhu mahAkavi mAghe zizupAlavadha'nI racanA karIne phakta sAhitya-jagatamAM ja vipula kIrti meLavI, tyAM siddharSie mumukSu sAdhako mATe dIvAdAMDI samAna pathapradarzaka "upamiti bhava prapaMca kathA' nAmanA mahAkAvyanI racanA karIne AdhyAtmika-jagata ane sAhityika-jagata, ema baMne kSetromAM samAna rUpathI akSaya kIrti prApta karI. teo adhyAtmakaLA sivAyanI saMsAranI tamAma kaLAone nirarthaka (phAlatuM) samajatA hatA. siddharSino janma gujarAtanareza varmalAtanA mahAmAtya suraprabhanA sauthI nAnA (kaniSTha) putra zubhaMkaranI dharmaniSThA patnI lakSmInI kUkhe thayo. zubhaMkara zreSThI vipulavaibhavano svAmI ane mahAdAnI hato. AthI tamAma prakAranI sukha-suvidhAothI saMpanna ne aizvaryapUrNa vAtAvaraNamAM bALaka siddhanuM pAlana-poSaNa khUba lADa-koDathI karavAmAM AvyuM. zikSaNa ApavAne lAyaka uMmara thaI jatAM pitAe potAnA putranA zikSaNanI tamAma vyavasthA karI. kuzAgra buddhi bALaka siddha yuvAvasthAmAM praveza karatA-karatA aneka vidyAomAM niSNAta thaI gayo. siddhakumAra vipula saMpadAnA mAlika, mAtA-pitAno ekamAtra putra hato. keTalAka manamojI vyasanapriya mitronA sAthasaMgAthanA pariNAma [ 218 daI da I 6636363 jaina dharmano molika itihAsa (bhAga-3)
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarUpa siddhakumArane jugAra ramavAnuM vyasana lAgI gayuM. dhUtakrIDA(jugAranI ramata)nA durvyasanamAM te dhIre-dhIre eTalo UMDo UtarI gayo ke, rAtre ghare paNa khUba moDethI AvavA lAgyo. tenI patnI tenI rAha joIne rAta-rAtabhara jAgatI rahetI. A pramANe harahaMmeza (dararoja) rAtri-jAgaraNa ane ciMtAnA lIdhe siddhanI patnI uttarottara dUbaLI thatI gaI ane bImAra rahevA lAgI. potAnI putravadhUnI AvI sthiti joIne eka divasa gRhasvAminI lakSmIe ciMtA pragaTa karI. AgrahapUrvaka pUchatAM putravadhUe badhI hakIkata jaNAvI dIdhI. sAsue kahyuM : "have huM badhI vyavasthA karI daIza. tuM nizcita thaI jA." te rAte te putranA AvavAnI rAha jovA lAgI. rAtrinA cothA pahoramAM putra siddha ghare Avyo. teNe gharano daravAjo kholavA mATe vinaMtI karI, to putrane zikhAmaNa ApavA mATe teNe thoDA kaThora svaramAM kahahyuM : "A paNa koI samaya che, ATalI rAta vItye ghare AvavAno? gRhasthonA gharanA daravAjA rAtabhara khullA nathI rahI zakatA." putre potAno guno svIkAratA svaramAM mAtAne prazna karyo : "to A samaye huM bIje kyAM jauM mA?" Aje jo daravAjo nahi kholuM to mAro putra bhaviSyamAM haMmezAM samayasara Avaze,' ema vicArIne mAtAe javAba Apyo : "cAlyo jA tyAM ja, jyAM rAte daravAjA khullA rahetA hoya." Ane mAtAno Adeza mAnIne AgaLa kaMI paNa bolyA vagara siddha potAnA gharanA daravAjethI vaLIne zrImAlanagaranA mukhya mArga para baMne bAjunAM gharo tarapha najara karatAM-karatAM AgaLa vadhavA lAgyo. teNe joyuM ke badhAM gharonA daravAjA baMdha che. eka paNa gharano daravAjo khullo nathI. khullA daravAjAvALA gharanI zodhamAM judA-judA rastAo ane vastIomAM pharatA-pharatA siddhanI najara eka evA ghara para paDI jene daravAjA ekadama khullA hatA. siddha te gharamAM praveza karyo. te eka jaina upAzraya hato. tyAM teNe joyuM ke temAM eka jainAcArya potAnA ziSyo sAthe birAjamAna che. badhA muni jAgRta ane vividha AdhyAtmika sAdhanAomAM magna hatA. | jaina dharmano molika itihAsa : (bhAga-3) jha369696969696969696963 219 |
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ te zAMta-dAnta munionAM darzanamAtrathI ja siddhakumAranA aMtaramanamAM avarNanIya zAMtinuM jharaNuM phUTI paDyuM. tene anubhava thayo - keTalo pharaka che A munionA ane tenA jIvanamAM ! dhikkAra che mane, ke huM durvyasanonA ghora daLadaLa (kIcaDa-kAdava)mAM phasAIne potAnA A bhavamAM (IhalokamAM) apayaza ane parabhava(paralokamAM)mAM asahya dAruNa duHkhonuM kAraNa banavAnuM kAma karI rahyo chuM. A mArA pUrvamAM karelAM koI mahAna puNyodayanuM ja phaLa che ke Aje mane A taraNatAraNa, sva-para kalyANamAM magna mahApuruSonAM darzananuM saubhAgya sAMpaDyuM che.' A pramANe ciMtana karatAM karatAM siddhakumAra paTTa (pATa) para virAjamAna AcAryanI sAme pahoMcyA ane teNe temane gADha zraddhA-bhakti sAthe vaMdana-namana karyA. AcArya AziSa mudrAmAM hatheLI uThAvIne tene prazna karyo : "saumya ! tuM kyAMno rahevAsI che, A veLAmAM tAru ahIMyA Agamana kevI rIte thayuM?" pratyuttaramAM siddhakumAre atha thI iti sudhInuM badhuM ja sAce sAcuM AcAryazrIne batAvI dIdhuM ane kahyuM ke - "ahIM ApanAM darzana karIne huM dhanya-dhanya thaI gayo. have AjathI laIne jIvanaparyata ApanAM caraNonI zaraNamAM rahevAno meM daDha nizcaya karI lIdho che. saMsArasAgarathI pAra lagAvavALA mahAna jahAja samAna Apane pAmIne have huM anyatra kyAMya javA nathI mAMgato." siddhanA vinaya, vyaktitva ane vAgmitA (vAta karavAnI Dhaba)ne joIne AcAryae jyAre jJAnopayoga lagAvyo, to teo manomana khUba prasanna thayA. temane navAgaMtuka yuvaka siddhamAM jinazAsananA bhAvi mahAna prabhAvakanAM tamAma lakSaNa dRSTigocara thayAM. AcAryazrIe siddhane madhura saMbodhanathI saMbodhita karatA kahyuM : "saumya ! amArI pAse to e ja rahI zake che, je amArA jevo veza dhAraNa karI le. zramaNadharma aMgIkAra karyA vagara koIpaNa amArI pAse nathI rahI zakatuM. ane tArA jevA svecchAcArIne mATe zramaNadharma aMgIkAra karavo bahu ja muzkela kAma che." Ama kahIne AcAryazrIe sAdhujIvananI muzkelIo batAvIne kahyuM ke - sAdhujIvana talavAranI dhAra para cAlavA jevuM agharuM ane dussAdhya che." | 220 96969696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrInI vAta dhyAnathI sAMbhaLyA bAda siddha saMyata, sudRDha ane vinamra svaramAM nivedana karyuM: "durvyasanIonI lAcAra dayanIya avadazAnI sarakhAmaNImAM zuM Apa dvArA batAvavAmAM Avela zramaNadharmanI paripAlanAmAM AvavAvALI takalIpho vadhu dussA ane dAruNa che ? saMyama to vizvavaMdanIya che. bhagavan! mAruM mAnavuM che ke, durvyasanIonAM duHkhonI tulanAmAM to saMyamajIvanamAM thavAvALI takalIpho nagaNya ane nahinI barAbara che. bhagavan! huM have tamAma HARI EMAMTERMINAR . HERE prakAranAM duHkhono sadAyane mATe aMta lAvavAno daDha saMkalpa karI cUkyo chuM. mATe A garIba para kRpA karIne zramaNadharmanI dIkSA ApI ApanA caraNakamaLamAM zaraNa Apo. A sevakanA mAthe ApanA varadahasta mUkIne kRtakRtArtha karo." A sAMbhaLI AcAryazrI manomana khUba pulakita thayA ne suyogya ziSya maLavAnI AzAmAM temane AMtarika AphlAdano anubhava thayo. temaNe siddhane kahyuM: "vatsa ! ame, koI paNa ApyA sivAyanI vastu grahaNa nathI karatA. amArI pAse saMyama levA mATe tArAM mAtA-pitApatnInI svIkRti jarUrI che, tyAM sudhI dhIraja rAkha." AcAryadevanA Adezane zirodhArya karI siddhakumAra upAzrayamAM rokAI gayo. A bAju savAra thatAM rAtanI AkhI ghaTanAno hAla potAnI patnI pAsethI sAMbhaLIne zubhaMkara tarata ja potAnA gharethI nIkaLIne potAnA putrane zodhato-zodhato te ja upAzrayamAM Avyo. to potAnA putrane zAMta-dAnta mudrAmAM tyAM beThelo joIne tene ghare pAchA cAlavA mATe kahyuM. paraMtu siddhakumAre jIvanabhara AcAryazrI pAse rahevAno potAno nirNaya saMbhaLAvyo. pitAe tene samajAvyo ke - "hamaNAM tuM atula vaibhavano, sAMsArika sukhono upabhoga kara. jo tuM janma-maraNanA cakrathI chuTakAro meLavavA mAMgato ho to ApaNI vaMza-paraMparA calAvavALI saMtati (saMtAna)nA pedA thayA pachI dIkSita thaI jaje." paraMtu siddha'ne ja potAnA jIvananuM ekamAtra lakSya banAvI lenAra siddhane moha, mamatA, pralobhana (lAlaca) vagere sAMsArika prapaMca lezamAtra paNa vicalita na karI zakyAM. siddhakumAre potAnA pitAne pharI-pharIne dIkSAnI anumati (rajA) ApavA mATe vinaMtI karI. jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 36969696969696969696221
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhanA aTala nizcayane joI zubhaMkarane pUro vizvAsa thaI gayo ke tenA putranA manamAM koI paNa prakArano Akroza ke vidroha nathI. tenuM aMtaramana sAcA vairAgyanA amiTa raMgamAM raMgAI gayuM che. saMsAranI koI zakti tene have yogamArgethI vALIne bhogamArgamAM pravRtta karI zake tema nathI. anya koI upAya na joIne zubhaMkare AcAryadevanAM caraNomAM savinaya prArthanA karI : "vizvabaMdhu AcAryadeva ! kRpA karI Apa mArA A mumukSu putra siddhane zramaNadharmamAM dIkSita karI sadAne mATe ApanI caraNa-zaraNamAM laI lo.' zubhaMkaranI prArthanA svIkArIne AcAryazrIe thoDA divaso bAda zubha muhUrtamAM siddhane zramaNadharmanI dIkSA ApI. dIkSA pachI siddha muni potAnA guru AcArya gargarSinI AjJAnusAra zuddha zramaNAcAra ne ugra tapazcaryAnI sAthosAtha niSThApUrvaka Agamono abhyAsa karavAno AraMbha karyo. kuzAgra buddhinA dhaNI siddhamunie apekSita samayathI pahelA ja nyAya, vyAkaraNa, jyotiSa, gaNita, nIti vagere tamAma vidyAomAM niSNAtatA prApta karI lIdhI. ane teo aMgazAstronA viziSTa marmajJa - vidvAna banI gayA. vibhinna darzanonA tarkagraMthonuM adhyayana karIne nyAyazAstramAM viziSTa pAMDitya prApta karI lIdhA pachI siddharSinA manamAM bauddhanyAyanuM adhyayana karavAnI prabaLa icchA utpanna thaI. eka divasa temaNe potAnA gurunI sevAmAM upasthita thaIne temanI samakSa potAnI bauddhanyAya bhaNavAnI icchA pragaTa karIne sudUrastha (dUra hoya tevI jagyA) bauddha vidyApIThamAM adhyayanArthe (bhaNatara mATe) jevA devA mATenI rajA ApavAnI prArthanA karI. potAnA nimittajJAnano upayoga karIne garSie potAnA ziSya siddharSine kahyuM : "vatsa ! vidhAdhyayananA viSayamAM saMtoSa nahi karavo te zubha lakSaNa che. paraMtu tArA A prastAvanA saMdarbhamAM mane spaSTa rIte e AbhAsa thaI rahyo che ke - 'bauddhonA kutarkothI tArI mati(buddhi) bhramita thaI jaze. tenuM pariNAma e Avaze ke, potAnA dharma pratye tArI AsthA lupta thaI jaze ane bauddhadharma pratye tuM AsthAvAna thaI jaIza. AthI Aja sudhI teM paMca mahAvratonuM pAlana karIne je puNya arjita karyuM che, tAruM te puNya naSTa thaI jaze. tArI Aja sudhInI karelI adhyAtma-sAdhanA nakAmI thaI jaze. AvI sthitimAM huM tArA hitamAM e ja yogya samajuM 222 3 jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ chuM ke tAre bauddhonA zikSaNa saMsthAnamAM jaIne bauddha nyAyanA adhyayana (abhyAsa)no vicAra tArA manamAMthI kADhI devo joIe. jo tyAM javAno vicAra tArA manamAMthI koI paNa rIte na ja nIkaLato hoya to, tuM mArI sAme pratijJA kara ke - "bauddhonA kRtakathI cittabhrama thaI javA chatAM paNa tuM temanA saMghano sadasya banatA pahelAM ekavAra mArI pAse jarUrathI AvIza ane ApaNA prathama mahAvrata ahiMsAnuM je mukhya upakaraNa tathA anivArya cihna A rajoharaNa che, tene tuM jAte lAvIne suparata karIza." ne potAnA gurunA mukhethI AvI vAta sAMbhaLatAM ja siddharSie kahyuM : "bhagavan! koI paNa kulIna vyakti potAnA gurune kyAre ya choDI zakto nathI. jo tyAM javAthI mane kadAca matibhrama thaI gayo, to paNa huM ApanA AdezanuM pAlana karIne ApanI sevAmAM avazya hAjara thaI jaIza. A mArI aTala pratijJA che." A pramANe pratijJA karIne potAnA gurunI AjJA laI siddharSi tyAMthI ravAnA thaI khUba lAMbI vihArayAtrA pUrI karIne eka divasa mahAbodhi nAmanA eka prakhyAta boddha zikSaNa kendramAM pahoMcyA. vidyArthI rUpamAM temaNe bauddha vidyApIThamAM praveza meLavIne bauddhadarzananA abhyAsano prAraMbha karyo. TUMka samayamAM ja siddharSie bauddha vAtmayano talasparzI abhyAsa karIne temAM pravINatA meLavI lIdhI. siddharSinI gaNanA bauddhadarzananA mahAna vidvAnomAM thavA lAgI. siddharSinI tIkSNa medhAzaktino mahimA vibhinna boddha vidyApIThomAM phelatA-phelatA samagra bauddhasaMghamAM prasarI gayo. bauddhasaMghanA TocanA vidvAno, saMcAlako ane AcAryoe maLIne ekAMtamAM gUDha maMtraNA karI ke - "A siddha ciMtAmaNi tulya abhuta pratibhAzALI nararatna che. jo A vidvAna koI paNa rIte bauddhasaMghamAM dIkSita thaI jAya to bauddhasaMghanI sarvatonmukhI (tamAma prakAranI) unnati thaI zake che; mATe game tema karIne satkAra-sanmAna, protsAhana; mRdu-maMjula vArtAlApa, vAjALa, abhivardhana vagere tamAma prakAranA upAyothI tene bauddha saMghamAM dIkSita thavA mATe AkarSita karavAmAM Ave. A rIte gupta maMtraNA karIne bauddhAcAryo, bhikSuo ane vidvAno vageree siddhaSine potAnI jALamAM phasAvavA mATe caturAIpUrvaka prayatno zarU karyA. chevaTe siddhanA mastiSkamAM mati bhrama pedA thaI gayo ane temaNe bauddha dharmanI dIkSA svIkArI lIdhI. jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) dadadadadada ke dIka663 223 |
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddha te vidyApIThanuM te sarvazreSTha sanmAna meLavyuM, je siddhathI pahelAM koI vidvAna nahotuM meLavI zakyuM. pachI bauddhasaMghe sarvasaMmatithI siddhanI samakSa prastAva mUkyo ke - "saMgha tene AcAryapada para ArUDha karavA mATe khUba vyAkuLa che, mATe te AcAryapada - pradAna mahotsava mATe svIkRti Ape.' te ja samaye siddhane potAnA gurunI samakSa karelI pratijJAnI yAda AvI gaI. temaNe bauddhasaMghane vinaMtI karI : "ahIM abhyAsArthe AvatI vakhate meM mArA jaina gurunI samakSa pratijJA karI hatI ke - abhyAsa pUro thatAM ja huM eka vAra ApanI sevAmAM jarUrathI hAjara thaIza." tamAma darzanomAM pratijJAbhaMgane mahApApa mAnavAmAM AvyuM che, mATe eka vAra mane mArA gurunI pAse javA devAnI rajA ApavAmAM Ave, evI mArI mahAsaMghane vinaMtI che." saMghe siddhane potAnA guru pAse javAnI ane temane maLIne pAchA AvavAnI rajA ApI dIdhI. potAnA guru pAse pahoMcIne siddha na to temane vaMdana-namana karyA ane na temanA caraNasparza karyA. gurunI sAme thAMbhalAnI jema sIdhA UbhA rahIne siddha IrSALu smitanI mudrAmAM prazna karyo : "UrdhvasthAna para beThelA Apa ThIka to cho ne?" - potAnA ziSya siddhanA A prakAranA raMga-DhaMga joIne gargaSi vicAravA lAgyA - "A parama vinIta ne mahAvidvAna suziSyanI matine bauddhazAstronA kutaka tathA vitaMDAvAde bhramita karI dIdhI che. have to koI amogha upAyathI ja tene pAcho sAcA mArge lAvavAmAM Ave, temAM ja saMghanuM hita che, nahi to A vidhAnanA bauddhasaMghamAM cAlyA javAthI jinazAsananI eka na pUrI zakAya tevI hAni thaze." A pramANe vicAra karatA-karatA gargaSi potAnA AsanethI UbhA thayA ane potAnA ziSya siddhaSinI sAme gayA. tene khUba snehathI hAtha pakaDIne Asana para besADyo. tyAra bAda haribhadrasUri dvArA racita "lalita vistarAvRtti' siddhanA hAthamAM mUkatA gurue kahyuM : "saumya ! huM caityavaMdana karIne hamaNAM thoDIvAramAM pAcho AvuM chuM, tyAM sudhI tuM A graMthane vAMca." - siddharSie lalita vistarAne zarUAtathI vAMcavAno prAraMbha karyo. siddharSi jema-jema lalita vistarAnAM pRSTha pachI pRSTha vAMcatAM gayAM, 224 EBda633366363633 jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)|
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ tema-tema temanA mana-mastiSka para chavAyelA bauddhazAstronA kutarkonuM dhummasa (koharo), khullI havAmAM mUkI rAkhavAmAM Avela kapUranI jema UDatuM gayuM. siddharSi lalita vistarAno cotho bhAga paNa nahotA vAMcI zakyA ke temanA mastiSkamAM boddhasaMgha dvArA pedA karavAmAM AvelI tamAma prakAranI bhramaNAo (bhrAMtio) naSTa thaI gaI. guru pratye karavAmAM AvelA kuziSya yogya potAnA vartananA lIdhe, temane potAnA manamAM potAnA mATe dhRNA (tiraskAra) thaI gaI. siddharSi manamAM ne manamAM potAne dhikkArIne vicAravA lAgyA - "AhA! samajayA-vicAryA vagara kevo anartha karavA jaI rahyo hato ! huM ciMtAmaNi ratnanA badale kAcanA TukaDA levA jevI bhayaMkara mUrkhatA karI rahyo hato. huM mArA A bhayaMkara aparAdha (guno) mATe gurudeva pAsethI prAyazcitta meLavIza ane jIvanaparyata gurudevanAM caraNonI zaraNamAM ja rahIza. A lalita vistarA graMthe mArA matibhrama, vyAmoha ane cittanI bhramaNAne nirmULa karI dIdhAM che." lalita vistarAnI vRtti vAMcatI vakhate siddharSi jyAre A rIte vicArI rahyA hatA te ja samaye gargaSi upAzrayamAM pAchA pharyA. siddharSine apalaka dRSTithI lalita vistarA vRttine vAMcavAmAM magna joIne temanA aMtaramanamAM asIma AnaMdanI anubhUti thaI. gurunA mukhethI kanaiSedhikI' zabda sAMbhaLatAM ja siddharSi ekadama UbhA thayA ane guru caraNo para potAnuM mastaka mUkIne pharI-pharIvAra temanI pAsethI potAnA aparAdhanI kSamAyAcanA karavA lAgyA. gargaSie prAyazcittanI AgamAM baLatAM potAnA ziSya siddhaSine protsAhanapUrNa madhura vacanothI Azvasta karyA. siddharSinA AgrahapUrNa anurodhathI gargaSie temane yogya prAyazcitta ApyuM. prAyazcittathI Atmazuddhi karI lIdhA bAda, siddharSie sadaiva gurucaraNonA sAMnidhyamAM rahIne vizuddha-niraticAra saMyamapAlananI sAtho-sAtha gurumukhethI AgamonuM talasparzI jJAna prApta karyuM. siddharSi alpa samayamAM ja janajananA prItipAtra banI gayA. - AcArya gargaSie potAnA suyogya vidvAna ziSya siddharSine caturvidhasaMghanI samakSa potAnA uttarAdhikArI jAhera karIne AcAryapada pradAna karyuM ane gacchanA saMcAlananuM kArya temanA majabUta khabhA para mUkI dIdhuM. siddharSine AcAryapada para AsIna karIne gargaSi jaMgalamAM jaIne tyAM jina dharmano maulika itihAsa H (bhAga-3) 633696969696969696969 225 |
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAsopavAsa vagere ghora tapazcaryA karavA lAgyA. niraMtara kaThora tapazcaryA ne AtmasAdhanAmAM lIna rahIne gargarSie aMtamAM AlocanApUrvaka pAdapogamana saMthAro karyo ane samAdhipUrvaka AyuSya pUrNa karI svargastha thayA. ahIM AcAryapada para AsIna thayA bAda siddharSi jainasaMghano sarvatomukhI vikAsa karavAmAM vyasta thaI gayA. siddharSino yuga zAstrArthono yuga hato. avAranavAra aneka darzanonA vAdIonI taraphathI temane zAstrArtha mATe paDakAra AvavA lAgyA. siddharSie A prakAranA paDakArono saharSa svIkAra karIne moTA-moTA vAdaicchuka vidvAno sAthe zAstrArtha karyo. temaNe jagyAe jagyAe bIjAM darzanonA moTA moTA diggaja vidvAna vAdIo, mahAvAdIo ane prativAdIone zAstrArthamAM parAjita karI AryadharA para jinazAsananI vijaya patAkA pharakAvI temaNe dharmanI prabhAvanAnAM ghaNAM kAmo karAvyAM. AcArya haribhadrane udyotanasUrie potAnA 'siddhateNa guru' ane siddharSie 'bodhakaro guru' jaNAvyA che. A ja bhramaNAthI prabhAvaka caritrakAre udyotanasUrithI 128 varSa pachI thayelA siddharSine temanA gurubhAI mAnIne lakhyuM che ke - siddharSi e sau prathama dharmadAsagaNinI lokapriya AdhyAtmika kRti 'upadezamAlA' para vRttinI racanA karI. yuvA siddharSie kuvalayamAlAkAra potAnA gurubhrAtA udyotanasUrine potAnI kRti 'upadezamAlAvRtti' batAvI. AcArya udyotanasUrie potAnA gurubhrAtA siddharSine koI anupama AdhyAtmika kRtinI racanAnI preraNA ApavAnA abhiprAyathI 'upadezamAlAvRtti'ne upekSAbhAvathI jotAM kahyuM : "siddha ! anya vidvAnonI kRtio para racanA karavAthI koI khAsa lAbha nathI. 'samarAicca kahA' jevA koI utkRSTa koTinA svataMtra AdhyAtmika graMthanI racanAnI sAtho-sAtha racanAkAranuM nAma paNa amara thaI zake che.'' A preraNAthI Akhare siddharSie 'upamiti bhava prapaMca kathA'nAmanA eka ucca koTinA AdhyAtmika graMthanI racanA karI. A graMtha sAdhakone mATe temanA carama-parama lakSyanI prAptimAM prazasta pathadarzaka dIpakanI samAna sAco sahAyaka ane aMta sudhI sAtha nibhAvanAra sahRdaya sakhA (mitra) jevo che. 226 3 OM jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ preraNAno A prasaMga pratyakSamAM thavo saMbhava nathI, tema chatAM upamiti bhava prapaMca kathA' nAmanA A graMthanI racanAthI AdhyAtmika kSitijamAM AcArya siddharSinI kIrti parAkASThAne paNa pAra karI gaI. temanuM nAma AdhyAtmika jagatamAM amara thaI gayuM. vartamAnamAM AcArya siddharSinI nIce jaNAvela cAra kRtio upalabdha thAya che : (1) upamiti bhava prapaMca kathA (2) caMdrakevalI caritra (3) upadezamAlA vivaraNa (4) siddhasena nyAyAvatAranI TIkA siddharSinI A cAra racanAomAMthI "upamiti bhava prapaMca kathA' sarvotkRSTa AdhyAtmika kRti che. teo na kevaLa jaina siddhAMtonA ja, paraMtu mImAMsaka, vaizeSika, sAMkhya, bauddha vagere tamAma bhAratIya darzanonA pAradraSTA vidvAna hatA. (AcArya guNabhadra) bhaTTAraka paraMparAnA paMcastUpAnvayI senagaNanA AcArya guNabhadranI gaNanA paNa temanA samayanA agragaNya graMthakAromAM karavAmAM Ave che. potAnA praguru virasena ane zikSAguru jinasenanA AdarzonuM jIvanabhara anukaraNa karIne AcArya guNabhadra jaina vAmaya ane jinazAsananI ullekhanIya sevA karI. AcArya jinasenanA svargagamana thavAthI temanA dvArA zarU karavAmAM Avela "mahApurANa'nA bAkInA lekhanakAryane guNabhadra pUruM karyuM. guNabhadranA gurunuM nAma dazarathasena hatuM. dazarathasena AcArya jinasena (jayadhavalAkAra)nA gurubhAI hatA. uttarapurANa prazasti mujaba lokasene potAnA guru guNabhadrane jinasena ane dazarathasena, A baMne vidvAnomAM ziSya batAvyA che. enAthI e pragaTa thAya che ke - AcArya guNabhadra, muni dazarathanA haste dIkSita ziSya hatA ane temaNe zAstro ane vidyAonuM jJAna potAnA dIkSAgurunA bhrAtA AcArya jinasena pAsethI meLavyuM hatuM.' jaina dharmano malika itihAsaH (bhAga-3) daphadaphadaphadadadada 220]
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinasenanA svargArohaNa bAda AcArya guNabhadra badhA maLIne 1620 zlokomAM "AdipurANa'nA 43mAthI chellA 47mA parva sudhI, A pAMca parvonI racanA karI "mahApurANa'nA pUrvArdha AdipurANa'ne pUruM karyuM. tyAra bAda guNabhadra 'uttarapurANa'nI racanAno prAraMbha karyo. 8000 zloka - pramANa "uttarapurANa'nI racanA guNabhadra pUrI karI dIdhI. paraMtu evuM lAge che ke, enI prazastinA 27 zloka ja teo lakhI zakyA ane emano svargavAsa thaI gayo. AthI 'uttarapurANa'nI prazastinA 28mA zlokathI aMtima 37mA zloka sudhInI racanA temanA ziSya lokasene karIne A prazastine pUrNa karI. A prazasti anusAra baMkApuramAM vi. saM. 955 (zaka saM. 820)mAM "uttarapurANa'nI racanA pUrNa thaI. AcArya jinasena "mahApurANa'ne mahAbhAratanI samakakSa eka evA purANanuM svarUpa ApavA mAMgatA hatA, jemAM covIseya tIrthakaronA kALanA pramukha purAtana itihAsano vistArapUrvaka samAveza thaI jAya. mahApurANano pUrvArdha AdipurANa to moTA bhAge jinasenanI abhilASAne anurUpa banI gayo, paraMtu mahApurANano uttarArdha temanI IcchAne anurUpa nA banI zakyo, A vAtano guNabhadra jAte svIkAra karyo che. guNabhadra jinasenanA AdipurANa'ne anurUpa "uttarapurANa'ne vizALa svarUpa na ApI zakavAnAM kAraNo para prakAza pADatA kahyuM che : "satata (niraMtara) jhaDapI gatithI hInatA athavA hRAsa(patana)nI tarapha AgaLa vadhatA kALanA kuprabhAvanA pariNAme ane vistAra-bhayathI potAnuM AyuSya, zarIrabaLa, buddhibaLa vagerene dhyAnamAM rAkhatAM guNabhadrasUrie thoDI utAvaLamAM saMkSiptamAM ja A purANane nibaddha karyo che." uttarapurANa prazastimAM AcArya guNabhadra svIkAryuM che ke uttarapurANanI racanA karatI vakhate temaNe, kavi parameSThI dvArA racita "vAgartha saMgraha purANa'thI khUba sahAyatA meLavI." guNabhadranA samaya sudhI "vAgartha saMgraha purANa" upalabdha hatuM evuM paNa A ullekhathI siddha thAya che. AcArya guNabhadra "AtmAnuzAsana'ane jinadatta caritra'nI racanA paNa karI. ra66 zlokAtmaka "AtmAnuzAsana' mumukSuo mATe khUba ja upayogI che. "jinadatta caritra' saMskRta bhASAnuM caritrAtmaka kAvya che. 228 0693696969696969696963na dharmano molika itihAsaH (bhAga-3)
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ baDagaccha ) baDagaccha paTTAvalI' mujaba bhagavAna mahAvIranA pAMtrIsamA paTTadhara AcArya udyotanasUrithI baDagacchanI utpatti thaI. chatrIsamA paTTadhara AcArya sarvadevasUri thayA. temanA pachI AThamA AcArya ane A paTTAvalInA ullekhAnusAra bhagavAna mahAvIranA cuMmAlIsamA paTTadhara jagazcaMdrasUrinA samaya sudhI A gaccha baDagaccha'nA nAmathI oLakhavAmAM Avato hato. AcArya jagazcaMdrasUrie jIvanaparyata AcAmya vrata (AyaMbila vrata) karatA rahevAnI pratijJA karelI. AcAmba vrata sivAya teo upavAsa, belA (chaThTha), telA (aTTama) vagere ghora tapazcaryA paNa karatA rahetA hatA. 12 varSa sudhI A rIte ghora tapazcaraNanI sAthe apratihata vihAranA mAdhyamathI vibhinna kSetronA lokone dharmamArga para sthira karatA-karatA jagazcaMdrasUri AhaDa (AghADa athavA AghATaka) nagaramAM padhAryA. AhaDa te divasomAM (vikramanI teramI sadImAM) mevADa rAjyanI rAjadhAnI (paTTanagara-pATanagara) hatI. mevADanA mahArAjAe temanA ghora tapazcaraNanI yazogAthAo sAMbhaLIne temanA tapa ane tyAganI mukta kaMThe prazaMsA karIne temane "tapA'nA birudathI vibhUSita karyA. A birudathI pahelA A gacchanAM sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikA baDagacchIyA' nAmathI oLakhAtA hatA, paNa tapA" birudathI vibhUSita karavAmAM AvatA temanI "tapA' nAmathI lokomAM khyAti thaI ane baDagaccha vi. saM. 128pamAM "tapAgaccha'nA nAmathI lokomAM vikhyAta thayo. baDagacchanI utpattinA saMbaMdhamAM jaina vADumayamAM je ullekha upalabdha thAya che, te A pramANe che ke - "eka vakhata arbudAcalanI tIrthayAtrA pachI udyotanasUri Abu pahADathI nIce UtarIne TelI nAmanA gAma pAse eka vizALa vaTavRkSa (vaDalAnuM jhADa)nA chAMyaDAmAM vizrAma karavA mATe beThA. te samaye ciMtana karatA-karatA temanA dhyAnamAM e vAta AvI ke, jo teo potAnA koI ziSyane te samaye AcAryapada pradAna karI de to tenA paTTanI vaMza paraMparAnI sudIrghakALa sudhI sthAyI vRddhi thavAnI sAthosAtha jinazAsana prabhAvanAmAM paNa adbhuta abhivRddhi thaI zake che. te samaye cAlI raheluM muhUrta (coghaDiyuM) temane atyaMta zreSTha lAgyuM. ane temaNe tarata te suvizALa vaTavRkSanA chAMyaDAmAM ja sarvadevasUri vagere potAnA ATha pramukha ane vidvAna ziSyone AcAryapada pradAna karI dIdhuM. jaina dharmano maulika itihAsa H (bhAga-3) 262633969696969696969 229 |
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka vidvAnono mata che ke - "udyotanasUrie te samaye temanA eka ja ziSya zrI sarvadevasUrine AcAryapada pradAna karyuM, bAkI sAta ziSyone nahi." evuM lAge che ke sarvadevasUrinA praziSya sarvadevasUri (dvitIya)e potAnA ATha ziSyone AcAryapada pradAna karyuM hatuM. jemanAmAMthI eka dhanezvarasUri hatA. Ama nAmonI sAmyatAne lIdhe kadAca udyotanasUri dvArA sarvadevasUrinI sAthe sAta ziSyone AcAryapada ApavAnI vAta kahevAmAM AvatI hoya." bRhadgaccha gurnAvalI' (baDagaccha gurnAvalI) anusAra udyotanasUrie vi. saM. 994mAM sarvadevasUri vagerene TelI gAmanI pAsenA lokaDiyA vaTavRkSanI nIce AcAryapada pradAna karyuM. te samaye temaNe potAnA ghaNA ziSyone AcAryapada pradAna karyuM ane pratyeka AcAryane 300-300 sAdhuono samUha Apyo. zarUAtamAM loko A gacchane vaTagacchanA nAmathI saMbodhatA hatA, paraMtu jyAre baDagaccha zAkhA-prazAkhAomAM phelAyelA vaTavRkSanI jema eka zaktizALI ane vizALa gacchanuM rUpa dhAraNa karavA lAgyo tathA temAM guNiyala sAdhuonI uttarottara abhivRddhi thavA lAgI, to badhA gaccha tenAthI prabhAvita thaI tene bRhadgacchanA sanmAnAspada nAmathI saMbodhita karavA lAgyA. kyAMka baDagacchanI utpatti udyotanasUrithI batAvavAmAM AvI che to kyAMka sarvadevasUrithI, paNa tenAthI koI pharaka paDato nathI. kharekharamAM udyotanasUri baDagacchanA saMsthApaka hatA ane temanA ziSya sarvadevasUri temanA prathama AcArya, bIjA zabdomAM ema kahI zakAya ke udyotanasUrie baDagacchanI sthApanA karI ane sarvadevasUrithI baDagacchanI paraMparA pracalita thaI. AcArya sarvadevasUri pachI sADatrIsamA paTTadhara AcArya devasUri thayA. devasUri pachI ADatrIsamA paTTadhara sarvadevasUri (dvitIya) thayA. dvitIya sarvadevasUrie potAnA AcAryakALamAM ATha suyogya ziSyone pRthapha sAdhusamUha ApIne AcAryapada pradAna karyuM. A pramANe sarvadevasUri (dvitIya)nA AcAryakALamAM baDagacchanA ATha AcArya thaI gayA, te eka khUba moTo gaccha banI gayo ane bRhadgacchanA nAmathI lokomAM prasiddha thayo. AcArya sarvadevasUri(dvitIya)e potAnA je Aka pramukha ziSyone AcAryapada para adhiSThita karyA. temanAmAMthI eka ziSyanuM nAma dhanezvara hatuM. 230 u625363336333333 jena dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanezvarasUri : dhanezvarasUri mahAna prabhAvaka AcArya thaI gayA. bRhad pauSadhazAlika paTTAvalI' anusAra temaNe 701 digaMbara sAdhuone potAnI paraMparAmAM dIkSita karIne potAnA ziSya banAvyA. caitrapura nagaramAM dhanezvarasUrie vIra jinanI pratiSThA karI. A kAraNe dhanezvarasUrino vizALa ziSyasamUha ane temano upAsakavarga "catragaccha'nA nAmathI prakhyAta thayo. A caitragaccha baDagaccha" athavA "bRhad pauSadhazAlika gacchanI ja zAkhA hatI. catragacchanuM aparanAma citravAlagaccha paNa prasiddha che. citravAlagacchanA AcArya devabhadramaNinI madadathI baDagacchanA AcArya tapA birudadhArI jagazcaMdrasUrie te samayanA sAdhuomAM vyApta zithilAcArane, kaThora niyamonuM pAlana ane kriyoddhAra karIne dUra karyA. jagacaMdrasUrie devabhadragaNinI pAse upasaMpadA grahaNa karI e prakAranA ullekha upalabdha thAya che. garSi H vikramanI dazamI sadImAM garmarSi nAmanA eka vidvAna AcArya thaI gayA. nivRttikuLanA AcArya gargarSi (gargAcArya) vi. saM. 91ramAM svargastha thayA. temanA gurubhrAtA durgAsvAmIno vi. saM. 902mAM svargavAsa thayo. - kavi caturmukha vikramanI AThamI sadImAM caturmukha nAmanA eka samartha kavi thayA. temaNe apabhraMza bhASAmAM "riTTanemi cariuM" (harivaMzapurANa), "pauma pariu' (padmapurANa) ane "paMcamI cariunI racanAo karI. paraMtu apabhraMza bhASAnA A kavi dvArA racita A racanAo vartamAnamAM upalabdha nathI. anumAna che ke mahAkavi svayaMbhU temanA ja suputra hatA. - kavi svayaMbhU ane tribhuvana svayaMbhU ? navamI sadInA A baMne pitA-putra kavioe "pauMma carila', riTTanemi cariu ane svayaMbhU-chaMda A traNa graMthonI racanA karI. baMne kavionI traNe racanAo ucca koTinI racanAo hovAne kAraNe jainasAhityanA aNamola graMtha samajavAmAM Ave che. kavi svayaMbhUno svayaMbhU-chaMda utkRSTa koTino chaMdograMtha che. - vijayasiMhasUri nAgendranagacchanA AcArya samudrasUrinA ziSya vijaya siMhasUrie vI. ni.nI paMdaramI sadI(vi.saM. 975)mAM 8911 gAthAonA prAkRta bhASAnA "bhuvana suMdarI' nAmanA eka kathA graMthanI racanA karI. ' AcArya haripeNa : vi. ni.nI paMdaramI sadImAM digaMbara paraMparAnA AcArya hariSaNa eka vidvAna graMthakAra thaI gayA. temaNe vardhamAnapuramAM jaiina dharmano maulika itihAsa H (bhAga-3) DC3969696969696969692 231]
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ vi. saM. 988 (zaka saM. 853)mAM 'ArAdhanA kathAkoSa' 12500 zloka-pramANa eka kathAgraMthanI racanA karI. jainakathA sAhityano A eka khUba ja mahattvapUrNa graMtha che. AmAM kula maLIne 157 kathAo saMskRta padyomAM lipibaddha karavAmAM AvI che. hariSaNa, punnATa saMghanA AcArya mauni bhaTTArakanA prapraziSya hatA. temanA gurunuM nAma bharatasena hatuM. indranaMdI : vikramanI dazamI sadImAM digaMbara paraMparAnA indranI nAmanA eka mahAna maMtravAdI AcArya jvAlAmAlinI' nAmanA eka maMtrazAstranI racanA karI. temanA gurunuM nAma bappanaMdI ane pragurunuM nAma vAsavanaMdI hatuM. rASTrakUTavaMzIya rAjAonI rAjadhAnI mAnyakheTa(malakheDa)nA kaTakamAM indranaMdIe rASTrakUTa rAjA zrIkRSNanA zAsanakALamAM zaka saM. 861mAM A graMthanI racanA saMpanna karI. 'jvAlAmAlinI' graMthamAM kula 10 adhikAra che. A 10 adhikAromAM maMtrazAstranAM tamAma pramukha aMgo para prakAza pADatA indranaMdIe te maMtronI sAdhanA-vidhinuM paNa nirUpaNa karyu che. rAjyAzraya meLavIne jaina dharmanA abhyutthAna mATe ane janamatane adhikAdhika saMkhyAmAM jinazAsananI tarapheNamAM AkarSita karavA mATe A maMtrazAstrano khUba upayoga karavAmAM Avyo. A dizAmAM aneka AcAryone apekSita saphaLatA maLI. pistAlIsathI suDatAlIsamA paTTadhara samayanI rAjanaitika sthiti vI. ni. saM. 1400 thI 1471 sudhI bhagavAna mahAvIranA, 45mAMthI 47mA paTTadhara AcArya ane chatrIsamA yugapradhAnAcAryano samaya rahyo. A samayagALAnA prAraMbhika kALamAM mahAna zaktizALI rASTrakUTavaMzIya rAjA amoghavarSanA zAsanakALanuM 59muM varSa hatuM. vI. ni. saM. 1402mAM amoghavarSe potAnA vizALa sAmrAjyano svecchApUrvaka tyAga karIne kRSNa(dvitIya)no rAjyAbhiSeka karyo ane potAnuM zeSajIvana jainazramaNonI sevAmAM rahIne AtmasAdhanAmAM gujAryuM. amoghavarSano zAsanakALa I. sa. 814 thI 880nA pUrva sudhIno mAnavAmAM Ave che. amoghavarSa bAda kRSNa dvitIyanuM rASTrakUTa rAjya para I. sa. 875nA pachIthI I. sa. 912 sudhInuM zAsana rahyuM. teno pahelAnA cAlukyo sAthe aneka varSo sudhI saMgharSa cAlato rahyo. A rAjA khUba ja udAra ane jinazAsana prabhAvaka hato. baMdalinI vastInA pravezadvAranA paththara upara kotarelA zilAlekhamAM tenI udAratAnuM jvalaMta udAharaNa Aje paNa vidhamAna che. te AlekhamAM ullekha che ke 'nAgarakhaMDa sattaranA kacchI jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 232 -
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnA sAmaMta nAlagaMDa sattarasa nAgArjunanuM mRtyu thaI javAthI (kadAca tene koI olAda-saMtAna na hovAthI) potAnA divaMgata sAmaMtanI patnI jakkimabene Avutavra ane nAgarakhaMDa sattaranuM rAjaya ApyuM.' - kRSNa dvitIya pachI I.sa. 912 thI 945nA samayagALA vacce goviMda caturtha, indra, goviMda suvarNa-varSa, vallabha, amoghavarSa ane khoDriga A cha rASTrakUTavaMzIya rAjAonuM rAjya rahyuM. A badhA rAjAonuM khUba alpakALa mATe ja rAjya (zAsana) rahyuM. IsAnI navamI sadInA uttarArdha dakSiNamAM pallavo ane pAMDyonI vacce saMgharSano yuga rahyo. I.sa. 880mAM zrImADa zrIvallabhanA uttarAdhikArI pAMDya rAjA varaguNavarmana (dvitIya) ane pallavarAja nRpatuMgavarmananA putra aparAjitanI vacce kuMbhakoNamanI pAse puDama-viyamamAM bhayaMkara yuddha thayuM. colarAja Aditya prathama, gaMgarAjA pRthvIpati prathama paNa A yuddhamAM potAnI senAonI sAthe pallavarAja aparAjitanA pakSadhara banIne sAmela thayA. A yuddhamAM joke gaMgarAjA pRthvIpati prathama raNabhUmimAM laDatA-laDatA mRtyune pAmyo, paraMtu pAMDyarAja varaguNavarmana bhUMDI rIte hAryo. Akhare colarAja Aditya prathame pallava rAjya para paNa AkramaNa karI dIdhuM ane toDamaMDamanA yuddhamAM pallavarAja aparAjitane parAjita karI dIdho, ane Adityae eka ja joradAra prahArathI tene prANAMta karI dIdho. A yuddhavijayathI lagabhaga pUrepUruM pallavarAjya, cola rAjyanA Adhipatya tAbAmAM AvI gayuM. Adityae koMgU deza upara paNa potAnuM Adhipatya jamAvI lIdhuM ane A rIte pharIthI eka zaktizALI colarAjyanI racanA karavAmAM Aditya saphaLa thayo. I.saM. 907mAM Aditya pachI teno putra parAMtaka colarAjyanA siMhAsana para beTho. AdityanA eka putranuM nAma kannaradeva hatuM, je rASTrakUTavaMzIya rAjA kRSNa (dvitIya)no dohitra hato. potAnA dohitrane cola siMhAsanathI vaMchita rAkhavAthI krodhita thaI kRSNa bAMNo ane vaiduMba zAsakonI madadathI cola rAjya para AkramaNa karI dIdhuM. te yuddhamAM parAMtakanI jIta thaI. paraMtu Akhare A traNa rAjazakitao sAthe parAMtakanI zatrutA, parAMtaka mATe ja ghAtaka sAbita thaI. zatrutAnA phaLasvarUpa rASTrakUToe colarAjya para AkramaNa karyuM ane te yuddhamAM gaMgarAja batuge parAMtakanA moTA putra rAjAdityane mArI nAMkhyo. jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 3696969696969696962 233]
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'aDatAlIsamA ao gaNAyayAsamA ? * . . yarano kALa (AcArya mahendrasUri ane kavi dhanapAla) avaMti pradezanI rAjadhAnI dhArAnagarImAM je samaye rAjA bhojanuM rAjya hatuM, te samaye AcArya mahendrasUri tyAM padhAryA. temano AdhyAtmika upadeza sAMbhaLavA mATe dhArAnagarInA badhA ja varganA loko UmaTI paDyA. lokoe potAnI zaMkAonuM samAdhAna paNa AcAryazrI pAsethI prApta karyuM. eka divasa sarvadeva nAmano brAhmaNa AcArya mahendrasUrinA upAzrayamAM Avyo. traNa divasa ane traNa rAtri sudhI upAzrayamAM te AcAryazrInA AsananI sanmukha besI rahyo. cothA divase mahendrasUrie te brAhmaNane pUchyuM : "he dvijottama! zuM tamAre koI prazna pUchavo che? jo tamArA manamAM dharmanA viSayamAM koI paNa prakAranI zaMkA hoya to amArI samakSa rajU karo." A sarvadeve kahyuM : "mahAtman ! phakta mahAtmAonAM darzanathI ja mahAna puNyanuM upArjana thaI jAya che; chatAM paNa eka kAmathI huM ApanI sevAmAM upasthita thayo chuM. kemake ame gRhastha loko to abhyarthI chIe, arthAtu potAnA laukika abhyadayanA Icchuka hoIe chIe athavA bhautika AkAMkSAothI lipta hoIe chIe. mATe huM ekAMtamAM Apane kaMIka vinaMtI karavA mAMgu chuM." mahendrasUri tenI sAthe eka bAju ekAMta sthAna para gayA, tyAre brAhmaNa sarvadeve kahyuM : "he jJAnasiMdhu ! mArA pitAnuM nAma devarSi hatuM. teo mAlavapatinA bahumAnya vidvAna hatA. mAlavarAja temane keTalAka divaso sudhI eka lAkha svarNamudrAo ApatA rahyA. mane vizvAsa che ke mArA pitA dvArA te dhana amArA ja gharamAM kyAMka dATI devAmAM AvyuM che. Apa divyadRSTisaMpanna cho. mArA ghare padhArIne jo Apa amAruM saMtADeluM dhana batAvI dezo, to A brAhmaNa ane tenA parivAranuM jIvana khUba ja AnaMdanI sAthe dAna-puNya karatAM-karatAM vyatIta thaI jaze. ame sau ApanA sadA-sarvadA mATe RNI rahIzuM." 234 E3%E3%8333632636: jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) |
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ nimittajJa mahendrasUrie joyuM ke te brAhmaNanA mAdhyamathI temane eka mahAna prabhAvaka ziSya ane zrAvakano lAbha thavAno che, AthI temaNe prazna karyo : "dvijavara ! jo tamane saMtADeluM dhana maLI gayuM, to tame amane zuM Apazo ?" brAhmaNe kahyuM : "temAMthI aDadhuM huM Apane ApI daIza." mahendrasUrie kahyuM : "nA, tamArI pAse je kaMI paNa sAruM haze temAMthI aDadhuM huM laIza." brAhmaNa sarvadeve sAkSIpUrvaka (zapathapUrvaka) A zaratano svIkAra karI lIdho. sarvadeva mahendrasUrine potAnA ghare laI Avyo. teNe potAnA moTA putra dhanapAla ane nAnA putra zobhanane mahendrasUrinI sAthe thayelI vAtanuM AkhuM varNana saMbhaLAvyuM. eka divasa zubha muhUrtamAM brAhmaNa, mahendrasUrine pharIthI potAnA ghare laI Avyo. sUrie tyAM potAnA jJAnabaLathI joIne sarvadevane te sthaLa batAvI dIdhuM, jyAM dhana dATeluM paDyuM hatuM. brAhmaNe te sthaLe khodANa karyuM to tyAMthI 40 lAkha suvarNamudrAo nIkaLI. AcArya mahendrasUri to bilakula niHspRha hatA, mATe tarata ja kazuM ja lIdhA vagara tyAMthI pAchA pharI gayA. eka varSa sudhI sarvadeva dararoja mahendrasUrinI sevAmAM hAjara thaIne aDadhuM dhana grahaNa karI levA mATe temane prArthanA karato rahyo. mahendrasUri roja tene TALatA rahyA. eka divasa sarvadeve AcArya mahendrasUrinI sevAmAM upasthita thaIne nivedana karyuM: maharSinuM ! Aje to huM tamane tamAruM deNuM ApyA vagara mArA ghare nahi jauM." mahendrasUrie kahyuM: "dvijottama! tamane sArI rIte yAda haze ke meM zuM kahyuM hatuM? meM ema ja kahyuM hatuM ke - "mane je sAruM lAgaze temAMthI aDadho bhAga laIza." brAhmaNe javAba Apyo : "hA mahArAja, te laI lo ne?" mahendrasUrie kahyuM : "tamArA gharamAM tamArI pAse putra-yugala (be putrI che. jo tame tamArI pratijJAne pUrI karavA mAMgatA ho to tamArA dhanapAla ane zobhana A be putromAMthI eka putra mane ApI - do. anyathA AnaMda sAthe ghare jAo." " A sAMbhaLatAM ja sarvadeva kiMkartavyavimUDha thaI gayo. khUba ja kaSTa sAthe tenA moDhAmAMthI zabda nIkaLyA - "ApIza mahArAja." jaina dharmano malika itihAsaH (bhAga-3) 969696969696969696969 235
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ - tyAra bAda ciMtAmagna te brAhmaNa potAnA ghare pAcho pharyo ane moTA putra dhanapAla dvArA tenI ciMtAnuM kAraNa pUchavAmAM AvatAM sarvadeve kahyuM ke - "mahendrasUrine ApaNI, chUpelI paitRka saMpattine batAvavAnA saMbaMdhe meM pratijJA karI hatI ke - "tenA badalAmAM, je sAruM haze teno aDadho bhAga huM temane ApIza." have teo mArA putra-yugalamAMthI ekane mAMge che. to mArI pratijJAnI pUrtine mATe tuM temanuM ziSyatva svIkAra karI le." A sAMbhaLatAM ja dhanapAla khUba krodhita thayo ane teNe pitAjIne sApha-sApha kahI dIdhuM ke - "A kAmathI mAre koI matalaba nathI. have tamane jema sAruM lAge tema karo." Ama kahIne te kyAMka cAlyo gayo. sarvadeva nirAza thaI gayo. have A ghora dharmasaMkaTathI kevI rIte bacAya? pitAjIne ciMtAmagna joIne nAnA putra zobhananA pUchavAthI sarvadeve tene AkhI vAta jaNAvI, to A sAMbhaLatAM ja zobhananI khuzIno pAra na rahyo. teNe pitAjIne kahyuM ke - "pitAnI AjJAnA pAlanathI vadhu putra mATe bIjo koI dharma nathI." ' potAnA nAnA putra zobhananI A vAta sAMbhaLatAM ja devottama (deNadAra-devAdAra) sarvadevanI baMne AMkho harSAzra(AnaMda-khuzInA AMsu)thI bharAIne chalakI UThI. tyAra bAda te potAnA putra zobhananI sAthe mahendrasUrinI sevAmAM upasthita thaIne temanA khoLAmAM potAnA prANapriya putrane besADI dIdho ane hAtha joDIne vinaMtI karI : "parama pUjya AcAryadeva ! have Apa Ane jevo banAvavA mAMgatA ho tevo banAvajo. e pUrNarUpe Apano che." mahendrasUrie zubha muhUrtamAM zobhanadevane paMcamahAvratonI bhAgavatI dIkSA pradAna karI ane bIjA divase vahelI savAramAM dhArAnagarIthI vihAra karI dIdho. vihArakramathI thoDA samaya bAda teo aNahilapura-pATaNa pahoMcyA. A bAju dhanapAle lokomAM potAnA pitAnI niMdA karavAnuM zarU karI dIdhuM. kahevA lAgyo ke - "temaNe potAnA putrane dhananA badalAmAM vecI nAkhyo che." teNe krodhane vaza thaI rAjA bhojane nivedana karyuM ke - "A pAkhaMDI sAdhuone ApaNA dezamAMthI nirvAsita karI devA joIe." [ 236 [96369696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA bhoje tenI vAta sAMbhaLIne mAlava-pradezamAM jaina zramaNazramaNIonA vihAra-vicaraNa para rAjAjJA dvArA pratibaMdha pharamAvI dIdho. A pramANe bhojanI AjJAthI mAlavapradezamAM bAra varSo sudhI jaina-zramaNonA darzana paNa durlabha thaI gayA. dhArAnagarInA jainasaMghe mahendrasUrinI sevAmAM jenazramaNonA mAlavAmAM vicaraNa saMbaMdhI rAjA bhojanI niSedhAjJA(manAIhukama)nuM pUruM varNana rajU karI dIdhuM. zobhanadeve zramaNadharmamAM dIkSita thayA pachI, khUba niSThA, lagana ane parizramanI sAthe abhyAsa karatAM AgamonA talasparzI jJAnanI sAthosAtha tamAma vidyAomAM niSNAtatA (nipuNatA) meLavI lIdhI. AcArya mahendrasUrie zobhanadevanA prakAMDa pAMDitya, vAmitA, vinaya vagere guNothI prasanna thaIne temane vAcanAcArya (upAdhyAya) pada para sthApita karyA. e avaMtinA saMghe mahendrasUrinI sevAmAM vinaMtIpatra rajU karyo ke - teo potAnAM caraNothI avaMtine pavitra kare. zobhanadeve potAnA gurune vinaMtI karI - "pUjyapAda ! huM dhArAnagarImAM jaIza ane mArA bhAIne jaladI ja pratibodha ApIza. A badho mana-muTAva (manaduHkha) mArA nimittathI ja utpanna thayo che. huM ja tUTI gayelA A saMbaMdhane pAcho joDavAno prayAsa karIza. AthI mArI Apane namra prArthanA che ke mane dhArAnagarI javA mATenI AjJA (Adeza) ApavAmAM Ave." - mahendrasUrie potAnA ziSyanI bahumukhI pratibhAthI prabhAvita thaIne tene dhArAnagarI javAnI rajA ApI dIdhI. keTalAka gItArtha ane sevAparAyaNa munionI sAthe upAdhyAya zobhane aNahilapura-pATaNathI, dhArAnagarI tarapha vihAra karyo. thoDA divaso pachI teo dhArAnagarI pahoMcyA ane tyAM eka upAsanA bhavana(upAzraya)mAM rokAyA. madhukarI(gocarI)no samaya thavAthI zobhana gurue be munione gocarI mATe potAnA mATe potAnA moTA bhAI dhanapAlane tyAM mokalyA. - dhanapAlanI patnIe keTalAka pakavAna te munione vahorAvyA. ane temane dahIM ApavA mATe dahIMpAtra hAthamAM lIdhuM. munioe prazna karyo ke - "A dahIM keTalA divasanuM che ?" jaiina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 36969696969696969694 230 |
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avo savAla sAMbhaLatAM ja dhanapAla AvezapUrNa svaramAM bolyo : "A dahIM traNa divasanuM che. bolo, zuM AmAM paNa jIva utpanna thaI gayA che ? evuM lAge che ke tame loko navA-navA ja dayAvratadhArI banyA cho. levuM hoya to lo, nahi to jaladI ja ahIMthI bIje kyAMka jAo." eka sAdhue khUba ja zAMta ane mRdu svaramAM kahyuM : "vindvan ! jainazramaNone mATe madhukarI saMbaMdhamAM je AcAra-saMhitA banelI che. tenI anupAlanAmAM A prakAranI jANakArI karI levI, amAruM anivArya kartavya che. be divasa pachI dahIM vagere gorasa(dUdhanI vastu)mAM jIvonI utpatti thaI jAya che.' A jJAnIonuM kathana che." mahAkavi dhanapAle AzcaryapUrNa mudrAmAM kahyuM : "A navI vAta to meM mArA jIvanamAM pahelI vAra ApanA moDhethI sAMbhaLI che. to Apa A dahIMmAM te jIvone batAvo. jethI amane paNa ApanI vAtanI kharAI (satyatA) para vizvAsa thaI jAya.'' te baMne sAdhuoe kahyuM : "mahAkave ! A dahIMmAM thoDoka alatAno raMga nAkhI do." dhanapAle jevo dahIMmAM thoDoka raMga nAkhyo, tarata ja dahIMnA raMganA ja aneka jIva, je hamaNAM sudhI adRSTa hatA, dRSTigocara thaI dahIMnA pAtramAM ahIM-tahIM cAlavA lAgyA. dahIMpAtramAM A pramANe agaNita jIvone Ama - tema cAlatA ane khadabadatA joIne, jaina dharmanA viSayamAM kavi dhanapAlanA aMtaramanamAM je bhramaNAo hatI, te tatkALa naSTa thaI gaI. tenA mana-mastiSka para chavAyeluM mithyAtvanuM dhummasa tarata ja dUra thaI gayuM. mahAkavi dhanapAle vinayapUrvaka hAtha joDI, AdarapUrvaka zIza jhukAvatA vinamra svare baMne sAdhuone temanA viSayamAM pRcchA (pUchatAcha) karI. AthI eka sAdhue jaNAvyuM : "mahAkavi ! ame ahIMyAM gurjarabhUmithI AvyA chIe. mahendrasUrinA ziSya zobhanAcArya amArA guru che. A nagarImAM AdinAtha bhagavAnanA maMdira pAsenA eka upAzrayamAM ame badhA rokAyA chIe." tyAra bAda baMne sAdhu je dizAmAMthI AvyA hatA, te ja dizAmAM pAchA pharI gayA. 238 30 jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAramagna dhanapAla tatkALa snAna karIne zuddha vastra dhAraNa karI vagara bhojana karyo zobhanamuninAM darzanArtha upAzrayanI tarapha ravAnA thayo. jevo ja upAzrayamAM praveza karyo, zobhanAcArya potAnA moTA bhAI pratye Adara pragaTa karatAM, temanI sAme gayA. dhanapAle jhaDapathI AgaLa vadhIne potAnA nAnA bhAIne bAhupAzamAM laIne potAnI chAtIsarasA cAMpyA. zobhanAcArye potAnA moTA bhAInA sanmAnanI dRSTithI, potAnA pAse ja aDadhA Asana para besavA mATe vinaMtI karI, paraMtu dhanapAla temanI sAme dharatI para ja besI gayo ane bolyo : "baMdhu ! Ape saMsAranA mahAna darzana, jainadarzananI zaraNa laIne zramaNadharma aMgIkAra karelo che. Apa mArA ja nahi, badhAnA pUjya cho. meM ajJAna ane IrSAne vaza thaI rAjA bhojane vinaMtI karIne A mahAna dharmanA guruonA mAlava rAjyamAM vicaraNa para pratibaMdha lagAvaDAvIne ghora pApanuM upArjana karyuM che, e vAtanuM mane khUba ja duHkha che. have huM mArA pApanI pUrepUrI zuddhi karavAnI icchA dharAvuM chuM." tyAra bAda potAnA nAnA bhAI zobhanAcAryanA mukhethI sAragarbhita upadezonuM zravaNa karIne mahAkavi dhanapAlanA aMtaramanamAM bodhibIja aMkurita thaI gayA. daDha saMkalpathI ota-prota, sudaDha svaramAM dhanapAle hAtha joDIne zobhanAcAryane kahyuM : "jJAnasiMdhu ! huM sadgatidAyaka jaina dharmane aMtaramanathI aMgIkAra karuM chuM." sau prathama dhanapAle potAnA te ghora pApanI vizuddhino daDha saMkalpa karyo, je teNe rAjA bhojanA mAdhyamathI mAlava rAjyamAM jainazramaNonA vicaraNa para pratibaMdha lagAvavAnA rUpe karyo hato. dhanapAle rAjA bhojane vinaMtI karI pratibaMdha nAbUda karAvaDAvI dIdho. pratibaMdha haTAvI levAyA bAda dhArAnagarInA jaipasaMghe mahendrasUrinI sevAmAM upasthita thaIne, temane dhArAnagarI padhAravAnI ane potAnA upadezAmRtathI tyAM jaina dharmanI zrIvRddhi karavAnI prArthanA karI. saMghanI vinaMtIne svIkArIne mahendrasUri dhArAnagarI padhAryA. AcArya mahendrasUrinA upadezothI dhanapAlanI AsthA daDhathI daDhattara ane daDhattarathI deDhattama jina dharmano molika itihAsa H (bhAga-3) DEC 2333333333: 239 ]
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ thatI gaI. te haMmezAM e vAtathI sajAga raheto hato ke ajJAnatAthI paNa tenA samyaktvamAM kyAMka koI doSa na lAgI jAya. yajJomAM karavAmAM AvatI hiMsAno dhanapAle sajjaDa virodha karyo. dhanapAle dhArAnagarImAM bhagavAna RSabhadevanuM eka vizALa maMdira banAvaDAvyuM ane tenI pratiSThA teNe AcArya mahendrasUrithI karAvaDAvI. te samaye dhanapAle bhagavAna AdinAthanI mUrtinI sanmukha besIne - 'jaya jaMtu kappa' A caraNathI zarU karIne 500 gAthAovALI RSabhajinanI stutinuM nirmANa karyuM. rAjA bhojanA anurodhathI mahAkavi dhanapAle 12000 zloka pramANa 'tilakamaMjarI' nAmanA eka graMtharatnanI racanA karI. graMthanI samApti para te graMthanA zodhanakArya mATe mahendrasUrinI salAha anusAra gurjaranareza bhImanI rAjasabhAnA vidvAna vAdIvaitAla zrI zAntyAcAryane dhArAnagarImAM bolAvavAmAM AvyA. zAMtisUrie keTalAka divaso sudhI dhArAnagarImAM nivAsa karIne graMthanuM zodhana karyuM. 'tilakamaMjarI' graMtha rAjA bhojane atyaMta rasaprada ane khUba ja suMdara lAgyo. temaNe dhanapAlane 'tilakamaMjarI'mAM nimnalikhita pheraphAra (parivartana) karavA mATe Agraha karyo : 1. A graMthanI zarUAtamAM suspaSTarUpe zivanI stuti karavAmAM Ave. 2. ayodhyAno A graMthamAM jyAM-jyAM ullekha che, tyAM dhArAnagarInA nAmano ullekha karavAmAM Ave. 3. zakrAvatAranA sthAne mahAkALanA avatarano ullekha karavAmAM Ave. 4. vRSabhanA sthAne zaMkaranA nAmano ullekha karavAmAM Ave. 5. meghavAhananA AkhyAnapUrNa AgrahamAM mAruM (dhArAdhipati bhojanuM) nAma lakhavAmAM Ave. rAjA bhoje khUba AgrahapUrvaka dhanapAlane kahyuM : "kavIzvara ! mArA kahevAthI jo tame A graMthamAM A prakAranA parivartana karI nAkhazo to tamAro A graMtha jyAM sudhI caMdra ane sUrya che, tyAM sudhI A dharatI para amara raheze." 240 jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanapAla bhojano bALapaNano mitra hato. tene nAnapaNathI ja rAjA bhujano, bhojanI jema ja premabharyo dulAra (lADa-pyAra) maLyo hato. dhanapAlanI samyakatvamAM paNa atUTa zraddhA hatI. AthI teNe nirbhIka svaramAM kahyuM : "rAjan ! A prakAranAM parivartanothI A graMthanI e ja hAlata thaze jevI tarata snAna karelA karmakAMDI brAhmaNanA hAtha para rAkhelA dUdhanA pAtramAM eka TIpuM dArUnuM nAkhavAthI thAya che. evI sthitimAM e prakAranAM parivartana A graMthamAM karI zakAya tema nathI. narezvara ! A pramANenA parivartanathI karavAmAM Avela apavitrIkaraNanuM duSpariNAma e Avaze ke mArA kuLa, ApanA rAjya ane dezane moTI hAni (kSati) thaze." potAnI vinaMtIne A rIte hukarAvI devAthI rAjA bhojano krodhAgni khUba ja ugra rUpe bhaDakI UThyo. teNe tatkALa tilakamaMjarI'graMthane potAnI pAse ja mUkI rAkhelI sagaDInI saLagatI jvALAomAM nAkhI dIdho. badhAnI najara sAme ja te graMtha baLIne bhasmIbhUta thaI gayo. A ghaTanAthI dhanapAlanA hRdayane UMDo AghAta lAgyo. tenA mukhamAMthI Akroza mizrita nirAzAjanaka phakta A ja zabdo nIkaLyA - "o rAjA bhoja ! tuM kharekhara pAko mAlavIya che. kAvyakRti pratyenI AvI niSpharatA ane svajanonI vaMcanA, A be avaguNa tArI aMdara kyAMthI AvI gayAM ?" rAjAnI sAme potAno Akroza darzAvIne dhanapAla rAjyasabhAnI bahAra nIkaLI gayo ane potAnA ghare AvIne zokAtura mudrAmAM pathArI (zadhyA)mAM sUI gayo ane ciMtAsAgaramAM DUbI gayo. dhanapAlanI A prakAranI joI na zakAya tevI manosthiti joIne tenA parivAranA badhA sabhyo avAka thaI aneka prakArathI UhApoha karavA lAgyA. Akhare dhanapAlanI nava varSanI nAnI putrI tenI pAse AvI ne potAnA pitAne khUba ja premabharyA svaramAM ciMtAnuM kAraNa pUchavA lAgI. ciMtAnA kAraNanI jANa thatAM ja bAlikAe potAnA pitAne AzvAsana ApatA utsAhapUrNa svaramAM kahyuM : "pitAjI ! Apa e vAtanI lezamAtra paNa ciMtA nA karo. pustakane bALI dIdhuM to zuM thayuM, tenA eka-eka akSara, eka-eka zabda, eka-eka paMkti badhuM mane jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 3969696969696969696969 241 |
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaMThastha che." Ama kahIne bALAe saraLatAthI kaMThastha thayela "tilakamaMjarI'no pATha zarUAtathI ja potAnA pitAne saMbhaLAvavAno zarU karyo potAnI putrInA mukhethI zuddha pATha sAMbhaLIne dhanapAlane anahada AnaMda thayo. dhanapAle nizcita thaIne snAna-dhyAna vagere karIne bhojana karyuM. pachI potAnI putrInA mukhethI sAMbhaLI-sAMbhaLIne "tilakamaMjarI'ne lakhavAnI zarUAta karI dIdhI. keTalAka divasonA athAga prayatnothI dhanapAle potAnI putrInI madadathI pUrI tilakamaMjarI'nA 27000 zlokapramANa pAThamAMthI, 24000 zloka - pramANa kaMThastha pAThane lipibaddha karI lIdhA. bALA kadAca koI-koI zlokone barAbara sAMbhaLI zakI nahotI. te zlokanA sthAna khAlI rahI gayA. A pramANe "tilakamaMjarI'ne bALI nAkhavAnA kAraNe teno 3000 zloka - pramANa aMza viskRtinA vamaLamAM vilIna thaI gayo. tilakamaMjarI'nA punarAlekhananuM kArya saMpanna thatAM ja dhanapAle potAnA parivAranI sAthe dhArAnagarIthI pazcimanI tarapha prayANa karI dIdhuM ane marudharAnA satyapura (vartamAna jAlora) nAmanA nagaramAM pahoMcyo. dhanapAla satyapuramAM sukhapUrvaka rahIne potAno vadhu samaya jinArAdhanAmAM pasAra karavA lAgyo. teNe bhagavAna mahAvIranA caityamAM 'deva nimnala" nAmanI mahAvIra stutinI racanA karI. A bAju thoDA divaso pachI rAjA bhoje potAnA vizvAsapAtra sevakane mahAkavi dhanapAlanA ghare tene bolAvavA mATe mokalyo. jyAre sevaka mAraphata bhojane A jANavA maLyuM ke - "dhanapAla potAnA parivAra sAthe dhArAnagarI choDIne bIje kyAMya jato rahyo. che,' to tenA hRdayane UMDo AghAta lAgyo. te ja divasomAM dharma nAmano eka vidvAna rAjA bhojanI rAjasabhAmAM upasthita thayo. teNe aneka goMktionI sAthe manapasaMda viSaya para zAstrArtha karavA mATe tyAM upasthita tamAma vidvAnone lalakAryA. rAjasabhAmAM koI paNa vidvAne te vidvAna sAthe zAstrArtha karavAnuM sAhasa pragaTa na karyuM. A prakAranI dayanIya hAlata joIne bhojane khUba ja nirAzA thaI. teNe dhanapAlanI zodhamAM cAre tarapha potAnA vizvAsu cara(dUta)ne mokalyA. temanAmAMthI eka dUta dhanapAlanI zodhamAM satyapura pahoMcyA. teNe potAnA 242 da633333333336. jaina dharmano molika itihAsa : (bhAga-3) |
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAmInI taraphathI kavi dhanapAlanI sevAmAM vinaMtI karI ke - "teo jaladIthI dhArAnagarI javA mATe prasthAna kare. paraMtu dhanapAle dhArAnagarImAM rahevAnI potAnI pUrI anicchA darzAvI. potAnA dUtanA mukhethI dhanapAlanA kuzaLa-maMgaLanA samAcAra sAMbhaLIne rAjA bhojane AnaMda thayo, paNa tenI dhArAnagarI pAchA pharavAnI anicchAnI vAta sAMbhaLIne tene khUba du:kha thayuM. potAnA caronA mAdhyamathI teNe dhanapAlane dhArAnagarI pAchA pharavAno Agraha karatAM kahevaDAvyuM : "sakhe (mitra) ! tame sadeva rAjA bhujanA parama prItipAtra rahyA cho. temaNe temane potAno putra mAnIne haMmezAM putranI jema ja tamAru lAlana-pAlana, zikSaNa-dIkSaNa karyuM che. meM paNa tamane haMmezAM potAnA moTA bhAI tulya ja mAnyA che. tamAre e kadI na bhUlavuM joIe ke dhArAnagarI tamArI svargathI paNa vadhu mahimAmayI mAtRbhUmi che. Aje sudUrastha (dUrathI) prAMtathI Avela eka abhimAnI paMDita sarasvatInI lIlALI dhArAnagarInI AbarUne dhULamAM meLavavA mATe kaTibaddha thaI rahyo che. mATe potAnI janmabhUminI gaurava-maryAdAnI rakSA mATe jaladIthI dhArAnagarImAM pAchA pharo. tamane tamArI mAtRbhUmi pokArI rahI che." * - dUtanA mukhathI rAjA bhojano A saMdeza sAMbhaLIne dhanapAlanA mAnasamAM mAtRbhUmi pratye anurAgano sAgara hiloLe caDyo. teNe tarata ja dhArAnagarI tarapha prayANa karI dIdhuM ane jhaDapI gatithI tyAM pahoMcyo. rAjA bhoja tenA svAgatamAM tenI sAme gayA ne tene potAnI chAtIsaraso cAMpI dIdho ane pazcAtApabharyA svaramAM kahevA lAgyA : "baMdho ! mane mArA avinayapUrNa aparAdha badala mApha karI do." harSAzruoe baMne ananya bALamitronA mananA melane tatkALa haMmezAM haMmezAM mATe dhoI nAkhyo. eka divasa rAjA bhojanI rAjasabhAmAM vidvAna dharmakaula ane mahAkavi dhanapAlanI vacce zAstrArtha thayo. vitaMDAvAdamAM niSNAta dharmakIle jyAre bhalI-bhrAMti samajI lIdhuM ke, dhanapAla kharekhara ucca koTinA vidvAna ane siddha sArasvata kavi che, to teNe potAnI hAra svIkArI lIdhI. teNe bharI sabhAmAM kahyuM : "dhanapAla mahAna vidvAna ne apratima jaina dharmano molika itihAsaH (bhAga-3) 96969696969696969696) 243 |
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavitvazaktinA dhaNI mahAna kavi che. huM temanI sAme mAro parAjaya svIkAra karuM chuM." hArI javA jatAM paNa dhanapAlanA IzAre rAjAbhoje vidvAna dharmakaulane eka lAkha suvarNa mudrAo prItidAnanA svarUpe ApavAno potAnA koSAdhyakSane hukama karyo, paraMtu teNe vinayapUrvaka A rAzi levAno asvIkAra karI dIdho. te tatkALa dhArAnagarIthI vidAya thaIne satyapura tarapha javA mATe ravAnA thayo. satyapura pahoMcIne dharmakaule zAMtisUrinI sAthe paNa zAstrArtha karyo. zAMtisUrinI vidvattAthI te khUba ja prabhAvita thayo ane aMtamAM zAMtisUri samakSa potAnI hAra svIkArIne temanI vidvattAnI bhUri-bhUri prazaMsA karI. dhanapAlanA nAnA bhAI zobhAnAcArye paNa jinendra prabhunI bhAvapUrNa stutionI racanA karI. zobhanAcArya jinezvaronI stutionI racanA karavAmAM eTalA badhA tallIna thaI gayA ke teo sUtA-jAgatA, cAlatApharatA, hara-paLa, hara-ghaDI bhakitarasamAM ja magna rahetA. zobhanAcAryanA guru, potAnA ziSyanI adbhuta kavitvazaktithI khUba prabhAvita thayA. temaNe zobhanAcAryanI kavitvazakitanI mukatakaMThe prazaMsA karI. thoDA samaya pachI zobhanAcArya tIvra jvara(bhAre tAva)nI upAdhithI pIDita thaIne potAnI dehalIlA saMkelIne svarge sidhAvyA. mahAkavi dhanapAle zobhanAcArya dvArA racita "zobhana stuti' nAmanA graMtha para TIkAnI racanA karI. potAnA AyuSyano avasAnakALa (aMtima samaya) najIka jANIne kavi dhanapAla, mahArAjA bhojanI rajA meLavIne dharma-sAdhanAnA hetuthI aNahilapura-pATaNa gayA. tyAM rAta-divasa AcArya mahendrasUrinI sevAmAM rahIne temaNe dharmasAdhanA zarU karI. gRhasthavezamAM rahevA chatAM paNa temaNe potAnA gurunI sAme tamAma duSkRtyonI yogyarUpe AlocanA karI. tapazcaryAnI sAthe adhyAtma-sAdhanAmAM otaprota rahIne dhanapAle jIvanaparyata cAre prakAranA AhArano tyAga karIne anazanapUrvaka saMlekhanA saMthAro karyo. zAstronA pAragAmI sthavira munioe tenA paMDitamaraNanI aMtima sAdhanAnA samaye niryApanA karI. aMte dhanapAla [ 244 29626969696969696969, jena dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAdhipUrvaka AyuSya pUruM karIne saudharma nAmanA prathama svargamAM deva rUpe utpanna thayo. mahAkavi dhanapAla vikramanI dazamIthI agiyAramI sadInA eka agragaNya jinazAsana prabhAvaka jaina mahAkavi hatA. vi. saM. 1029mAM mAlavAnA rAjAe je samaye rASTrakUTa rAjAonI rAjadhAnI mAnyakheTane lUMTIne tyAM rASTrakUTa rAjyane khatama karyuM, te samaye mArgamAM Avela dhArAnagarImAM rahIne dhanapAle potAnI nAnI bahena suMdarI mATe dezI bhASAnI 'pAiya lacchI nAmamAlA' kRtinI racanA karI. A kRtimAM ApavAmAM Avela prazastinuM aitihAsika mahattva che. AnAthI rASTrakUTa rAjyanA patanakALanI sAtho-sAtha dhanapAlanA samakAlIna aneka vidvAnonA samayano prAmANika nirNaya karI zakAya che. sUrAcArya gurjara pradezamAM aNahilapura pATaNa nAmanA paTTanagara(pATanagara)mAM mahAna zaktizALI bhIma nAmano rAjA rAjya karato hato. bhIma jinazAsana pratye pragADha AsthAvALo lokapriya rAjA hato. te nyAya ane nItipUrvaka prajAnuM paripAlana, saMvardhana ane saMrakSaNa karato hato. droNasUri nAmanA jainAcArya rAjAnA dharmaguru hatA, jeo niyamitarUpe rAjA ane maMtrI vargane dharmazAstronuM zikSaNa ApatA rahetA. droNasUri rAjA bhImanA mAmA hatA. droNano eka nAno bhAI paNa hato, tenuM nAma saMgrAmasiMha hatuM. tene mahipAla nAmano eka khAsa prajJAsaMpanna ane pratibhAzALI putra hato. saMgrAmasiMhanA akALa mRtyu bAda mahipAlanI mAtA potAnA nAnA bALakane laIne aNahilapura-pATaNa pahoMcI gaI. teNe droNAcAryanI sAme potAnA putrane temanAM caraNomAM mUkatA vinaMtI karI : "AcArya deva ! Apa ApanA A bhatrIjAne ApanI sevAmAM rAkho ane tene tamAma prakAranI zikSA-dIkSA Apo." guru droNe bALaka mahipAlanAM suMdara zArIrika sulakSaNo ane nimittanA baLathI e jANI lIdhuM ke - te bALaka AgaLa jaIne jina-zAsanano mahAna prabhAvazALI AcArya banaze.' temaNe te bALakane jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 76 245
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvArA vagere ja potAnI pAse rAkhI lIdho ane tenI mAtAne sAMtvanA ApIne Azvasta karI. droNAcArye bALaka mahipAlane zabdazAstra pramANa, naya, sAhitya, Agama, saMhitA vagere vividha vidyAono kramabaddha pATha zarU karAvyo. te badhI vidyAo mahipAlanA kaMThamAM AvIne virAjamAna thavA lAgI. droNAcArya pratye mahipAlanA manamAM agADha prema ane AsthA utpanna thaI gaI. te kSaNabhara mATe paNa gurucaraNothI dUra rahevAmAM pIDAno anubhava karato hato. AthI teNe droNAcArya pAse zramaNadharmanI dIkSA grahaNa karI lIdhI. tamAma vidyAo ane zAstronuM talasparzI pAMDitya prApta karyA bAda AcArya droNe tene AcAryapada mATe badhI rIte suyogya jANIne AcAryapada ApyuM. A pramANe muni mahipAla AcAryapada para beThA pachI sUrAcAryanA nAmathI loka-vikRta (lokamAM jANItA) thayA. eka divasa rAjA bhojanA pradhAnapuruSa rAjA bhImanI rAjasabhAmAM upasthita thayA ane temaNe sabhAmAM eka gAthAnuM uccAraNa karyuM. jeno artha hato - "jeNe ghanaghora garjanA sAthe chalAMga mArIne phakta eka ja paMjAnA prahArathI madonmatta gajarAjanA lamaNAne (gaMDasthaLane) cIrIne potAno apratima prabhAva cArebAju prakAzita karI dIdho che, te siMhane koI eka haraNa sAthe na to vigraha thaI zake, na ja saMdhi.' rAjA bhIme atyaMta tiraskAra bhAvathI bharelI gAthAne sAMbhaLIne pUrA saMyama sAthe kAma lIdhuM. lalATa upara lezamAtra paNa saLa athavA AMkhomAM lAlAza na AvavA dIdhAM. rAjA bhojanA pradhAnono rAjA bhIme yathAyogya svAgata-satkAra karyo ane temanA khAna-pAna-AvAsa AdinI yogya vyavasthA karavAno Adeza ApI te lokone vizrAma karavAnI salAha ApI. rAjA bhojanA amAtyonA gayA pachI bhIme potAnA pradhAnamaMtrI vagere amAtyone Adeza Apyo ke - "A gAthAno badhI rIte ucita javAba ApavAmAM sakSama hoya tevA addabhuta pratibhAsaMpanna vidvAnanI zodha karavAmAM Ave.' rAjA bhImanI sabhAmAM beThelA aneka kavioe potAnI buddhi anusAra te gAthAno badhI rIte yogya javAba ApavAnI icchAthI aneka | 246 da86969696969696969696965 jena dharmano molika itihAsaH (bhAga-3)
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAnI racanA karI. paraMtu rAjAne temAMthI eka paNa gAthA prabhAvazALI na lAgI. A pramANe koI apratima pratibhAzALI vidvAnanI zodha mATe mahAmAtya, amAtyo ane anya rAjapuruSoe tamAma dharmanAM Azramo, maTho, maMdiro, dharmasthaLo vageremAM, cAra rastAo upara, caityonA jharUkhAomAM javA-AvavAnuM zarU karI dIdhuM. eka divasa rAjA bhImanA pradhAnapuruSa goviMdasUrinA caityamAM jaI pahoMcyA. te divase saMjogovazAt te cetyamAM koI moTA utsavanI ujavaNI mATe nRtyakaLAmAM niSNAta nartakIonA mRtyasaMgItanuM Ayojana karavAmAM AvyuM hatuM. sUrAcArya tyAM ja upasthita hatA. nRtyanI mahenatathI pUrI rIte thAkI gayelI eka nartakIe potAno parasevo sUkavavA mATe pavananI zodhamAM ArasanA paththarathI banelA eka thAMbhalAne potAnA bAhupAzamAM jhakaDI lIdho ane te tyAM acala mudrAmAM ArAma karavA lAgI. goviMdasUrie sUrAcAryanI tarapha joIne temane A adbhuta dezyanuM varNana karavA mATe vinaMtI karI. Azukavi sUrAcArye potAnA adbhuta kAvyakauzalathI badhAne camatkRta karI nAkhatAM eka zloka saMbhaLAvyo. te sAMbhaLIne badhA Azcaryacakita rahI gayA. - rAjA bhImanA amAtya paNa tyAM upasthita hatA. te amAtyone ghaNI prasannatA thaI. temaNe tatkALa jaIne rAjAne nivedana karyuM ke - "goviMdAcAryanI pAse eka adbhuta pratibhAzALI evA mahAkavi che, je rAjA bhojanI gAthAno badhI rIte yogya pratyuttara ApavAmAM sarvathA samartha che." rAjAe kahyuM : "are ! goviMdAcArya to ApaNI sAthe sauhArdu (sArA-sArI) rAkhavAvALA sUri (AcArya) che. te kavinuM sanmAna karIne temane ane temanA gurune ahIM laI Avo." goviMdasUrinI sAthe sUrAcAryane joIne rAjA khUba prasanna thayo ane bolyo : "are ! A to mArA mAmAnA putra che. mATe mArA laghubhrAtA (nAnA bhAI) ja che. te asaMbhavane paNa saMbhava karavAmAM badhI rIte sakSama che." rAjasabhAnA vidvAnoe rAjA bhoja dvArA temanA pradhAno sAthe mokalelI gAthA sUrAcAryane saMbhaLAvI. te gAthAne sAMbhaLatAM sUrAcArye jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3) 26969696969696969696962 24o |
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka gAthAnuM gaMbhIra svaramAM uccAraNa karyuM. jeno artha hato - "AMdhaLA dhRtarASTranA so putro mATe kALa samAna bhImanuM nirmANa vidhie A dharatI para karI dIdhuM che. jeNe dhRtarASTranA so putrono paNa apamAna, anAdara karIne temano prANAMta karI dIdho. te bhImanI sAme tArA ekalAnI zuM visAta che." rAjA bhojanA garvane paLabharamAM dhULa cATatuM karI devAvALA A ati suMdara javAbane sAMbhaLatAM ja badhA sabhya harSavibhora thaI gayA. mahArAjA bhIme tarata ja potAnA rAjapuruSone mokalIne mAlavarAja bhojanA pradhAna-puruSone potAnI rAjasabhAmAM bolAvyA ane sUrAcArya dvArA racita gAthA temanA hAthamAM mUkIne kahyuM : "sarasvatInA upAsaka mAlavarAjane mArA taraphathI A samarpita karI dejo." Ama kahIne rAjA bhIme temane sanmAna sAthe vidAya karyA. rAjA bhojanA khAsa rAjapuruSoe dhArA pahoMcIne bhImano te patra potAnA svAmInI sevAmAM samarpita karI dIdho. te gAthAne vAMcatAM ja rAjA bhoja avAka ane stabdha thaI gayo. * tyAM rAjA bhIme kRtajJatAbharyA zabdomAM sUrAcAryane khUba sanmAna sAthe vidAya karatAM kahyuM : "Apa jevA pratyutpannamati ucca kavina ahIM rahetA, vidvAnonA vizALa samUhathI gherAyelo bhoja mAruM zuM karI zake che?" eka divasa guru droNe sUrAcAryane kahyuM : "aneka vidyAomAM prakAMDa pAMDitya meLavIne paNa zuM tuM rAjA bhojanI sabhAne jItIne ahIM Avyo chuM?" sUrAcArye kahyuM : "bhagavan! ApanI A AjJA zirodhArya che. ApanA A Adezane jyAM sudhI huM puro nahi karI lauM, tyAM sudhI huM koI paNa jAtanA vigaya (dUdha, dahIM, ghI, tela vagere) grahaNa nahi karuM." bIjA divasathI temaNe koI paNa vigaya arthAt ghI vagere kaMI paNa grahaNa na karyuM. droNAcArya, anya vayovRddha gItArtha sAdhuoe ane Akhare caturvidha saMghe temane thoDuM ghaNuM vigaya grahaNa karatA rahevA mATe AgrahapUrvaka vinaMtI karI, paraMtu sUrAcArya potAnI pratijJA para aDaga rahyA. 248 926236969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka divasa droNAcArye keTalAka gItArtha yuvA sAdhuo sAthe sUrAcAryane dhArAnagarI javAnI rajA ApI. guru droNe potAnA priya ziSya sUrane chAMtIsarasA cAMpIne dUra pradezanI yAtrA mATe vidAya ApatI vakhate je zikhAmaNa ApavAmAM Ave che tevI zikhAmaNa ApI. temaNe kahyuM - "vatsa ! haMmezAM dUra dUranAM sthaLonA vihAramAM sajAga rahejo. tArAmAM mahApuruSanA yogya tamAma guNa che. te indriyone paNa vazamAM karelI che. paraMtu haMmezAM e vAtanuM dhyAna rAkhaje ke yuvA avasthA badhAnA mATe haMmezAM avizvasanIya hoya che." gurunA upadezone zirodhArya karIne temanI AjJA meLavIne sUrAcArya bhIma rAjAnI rAjasabhAmAM temanI vidAya levA mATe gayA. rAjAe sUrAcAryanuM sanmAna karyuM. saMjoga evo thayo ke te ja samaye mAlavarAja bhojanA pradhAnapuruSa, rAjA bhImanI sabhAmAM upasthita thayA ane nivedana karyuM : "mahArAjA bhoja Apane tyAMnA vidvAnonI apratima pratibhAthI khUba prasanna thayA che. teo Apane tyAMnA vidvAnone jovA mATe khUba utsuka che. AthI kRpA karI Apa, Apane tyAMnA vidvAnone rAjA bhojanI sabhAmAM amArI sAthe dhArAnagarI mokalo.' "rAjA bhojanA taraphathI Apane tyAMnA vidvAnonuM pUruM ane puSkaLa sanmAna karavAmAM Avaze." bhojanA pradhAnapuruSo dvArA AvuM AzvAsana ApavAthI rAjA bhIme potAnI taraphathI sUrAcAryane mAlavadeza javAnI svIkRti ApI. sUrAcArye vicAra karyo - 'mArA guruvaranI kRpAthI Aja A zubha saMjoga anAyAsa ja maLyo che ke, ahIM huM javA mATe utAvaLo hato ane tyAM rAjA bhojanuM nimaMtraNa paNa maLI gayuM.' rAjA bhIme eka hAthI, pAMcaso ghoDesavAra sainika ane eka hajAra pAyadaLanA sainiko sAthe sUrAcAryane vidAya ApI. bhojanA pradhAnapuruSoe jyAre potAnA svAmI rAjA bhojane sUrAcAryanA AgamananI sUcanA ApI to rAjA bhoja potAnA pradhAnAmAtyo ane daLabaLa sAthe jAte sUrAcAryanA svAgata mATe mAlavasImA para hAjara thayA. zramaNAcAra anusAra koI paNa sAdhunuM hAthI para besavuM niSedha che. to paNa rAjAmAtyo(rAjAnA amAtyo)nA AgrahathI prAyazcitta karI levAnA jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 70477777, 249
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkalpanI sAthe sUrAcArya hAthI para besIne mAlavarAjAnI sImA tarapha AgaLa vadhyA. eka-bIjAnA sanmukha (sAma-sAme) thavAnI sAthe hAthI para savAra rAjA bhoje sUrAcAryane ane sUrAcArye rAjA bhojane joyA ane te baMne hAthI parathI nIce UtarI gayA. baMne paraspara bhAIbhAInI jema gaLe maLyA (bheTyA). rAjAe pUrA sanmAna ane Adara sAthe sUrAcAryano nagarapraveza karAvyo. - dhArAnagarInA madhyabhAgamAM eka vizALa suMdara jainavihAra hatuM. sUrAcArya te vihAramAM gayA ane rAjA bhoja potAnA rAjamahelamAM gayA. - jainavihAramAM Avela maMdiramAM pratimAnAM darzana karyA bAda sUrAcArya tyAMnA adhiSThAtA AcArya bUTasarasvatInA vidyAlaya-kakSamAM gayA. tyAM cAre bAju jJAnano prakAza phelAyelo hato. pUruM vAtAvaraNa vidyArthIonA svAdhyAya ghoSathI guMjI rahyuM hatuM. sUrAcAryane jotAM ja bUTasarasvatIe sAme jaIne praNAma karIne temano svAgata-satkAra karyo. tyAra bAda zuddha eSaNIya (vAparavAlAyaka) AhAra-pANI ApIne temane bhaktipUrvaka bhojana karAvyuM. te divasomAM rAjA bhojanA manamAM badhA dhamoMmAM samanvaya sthApita karavAnI adamya IcchA utpanna thayelI hatI. teNe potAnA nagaranA chae cha darzanonA badhA pramukhone bolAvIne kahyuM : "tame loko ja badhA lokone bhramaNAmAM nAkho cho. tamArA eka-bIjAthI bhinna AcAra-vicAra e vAtanI sAbitI che; mATe tame chae darzananA loko ekasAthe besIne vicAra-vinimaya karo ane badhAM darzanone bhegAM karIne eka sarvasaMmata darzananuM svarUpa amArI samakSa prastuta karo; jenAthI amane lokone saheja mAtrA paNa zaMkA na thAya ke A sAcuM che ke te, athavA te khoTuM che ke A." - maMtrIoe rAjAne nivedana karyuM ke - "badhAM darzanono samanvaya karavo saMbhava nathI." paNa rAjA temanI vAtathI sahamata na thayA, ane te lokone niruttara joIne rAjAe potAnA sevako dvArA nagaranA hajAro pramukha strI-puruSone bhegAM karIne eka vizALa bhavanamAM baMdha (keTa) karAvI dIdhA ane ema kahyuM ke - "jyAM sudhI tamArA badhA 250 da6969696969696969696963 jaina dharmano malika itihAsa (bhAga-3)
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokomAM sarvasaMmata eka darzana mATe ekamata nA thaI jAya tyAM sudhI tamane lokone kaMI paNa khAvAnuM ApavAmAM nahi Ave.' badhA loko bhUkhyA maravA lAgyA ne e vAta para ekamata thaI gayA ke game tema karIne potAnA prANonI rakSA karavAmAM Ave. jainadarzananA AcArya hovAnA kAraNe sUrAcArya paNa tyAM hAjara hatA. badhAM darzanonA pramukhoe sUrAcAryane rAjAnI AjJAnI jANakArI ApI ane rAjAne A pramANeno haThAgraha choDI devA mATe rAjI karavAnI vinaMtI karI. : eka maMtrInA mAdhyamathI sUrAcArye rAjA bhojane kahevaDAvyuM "rAjan ! badhAM darzanonA hajAro lokonI dayA(anukaMpA)ne kAraNe huM Apane kaMIka vinaMtI karavA mAMgu chuM. jo Apa sAMbhaLavA iccho to avasara Apo.'' rAjAnI paravAnagI maLI javAthI sUrAcArya, maMtrIonI sAthe rAja-bhavanamAM pahoMcyA. jatAM ja temaNe rAjAne kahyuM - "rAjan ! huM mArA koI kAma mATe ApanI pAse nathI Avyo. Ape badhA darzanavALAone ahIM eka rIte baMdI (kedI) banAvI rAkhyA che. A mArA hRdayamAM khaTake che. mATe huM have mArI janmabhUmi pAcho pharI rahyo chuM. huM Apane phakta eTaluM ja pUchavA mAMgu chuM ke - 'gurjarabhUmi pAchA gayA pachI tyAMnA loko dhArAnagarI vize aneka prakAranA savAlo pUchaze, to huM temane zuM batAvIza ? (javAba ApIza ?)''' rAjA bhoje javAba Apyo : "Apa atithionI sAme huM kaMI paNa nathI kaheto. huM to A darzanavALAone pUchuM chuM ke tamArI ApasamAM bhinnatAnuM kAraNa zuM che ? dhArAnagarInA svarUpano (DhAMcAno) jyAM sudhI saMbaMdha che, te svarUpa huM ApanI samakSa rajU karuM chuM, tene Apa dhyAnathI sAMbhaLo. jyAM coryAzI gaganacuMbI vizALa prAsAda (imArata - mahela) katAro (paMktio-hAra) che. dareka prAsAda paMktimAM coryAzI-coryAzI cAra rastA (catuSpatha-caurAhA) che. e ja pramANe coryAzI hATa(bajAra)nuM nirmANa A dhArAnagarImAM karavAmAM AvyuM che. A che dhArAnagarInuM svarUpa.' javAbamAM sUrAcArye pUchyuM : "rAjan ! A coryAzI bajAronuM eka ja bajAra banAvI do. A ghaNAM badhAM bajAronuM zuM kAma che ? coryAzI jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 37 3777777 251
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ bajAronA sthAne eka ja bajAra banAvI devAthI lokone Ama-tema judAM-judAM bajAromAM bhaTakavuM nahi paDe ane eka ja bajAramAM temane joItI badhI ja vastuo maLI jaze." rAjAe kahyuM : "judI-judI vastuonA grAhakonA eka ja sthaLe bhegA thaI javAthI khUba ja aDacaNa ane avyavasthA thaI jaze. A vicArathI meM A coryAzI bajAronuM pRthak-pRthak (alaga-alaga) nirmANa karAvyuM che." A sAMbhaLatAM ja sUrAcArye vinodapUrNa mudrAmAM kahyuM : "mahArAja ! Apa ATalA moTA vidvAna cho, to Apa e vAta para kema vicAra nathI karatA ke jyAre potAnA banAvelA A hATa-bajArone toDAvIne eka banAvI devAmAM Apa asamartha cho, to anAdikALathI cAlyA AvatAM A Sadarzanone naSTa karIne eka karavA mATe Apa kema utAvaLA thaI rahyA cho ? jema judAM-judAM bajAromAM potAnI jarUratanI vastu levA mATe loko jAya che, ThIka te ja rIte game te pramANe (mena-kena-prakAreNa) saMsAranAM sukhono upabhoga karavAno icchuka cArvAkadarzananI pAse, vyAvahArika (vahevArika) pratiSThA-sukhasvargAdino icchuka vaidikadarzananI pAse ane muktino icchuka, niraMjana-nirAkAranI upAsanA karavAvALA tathA jIvadayA para sarvAdhika jora devAvALA jainadarzananI pAse ane te ja rIte bhinna-bhinna uddezyonI pUrti mATe loko bhinna-bhinna darzanonI pAse jaze. cirakALathI rUDha thayelI ane cittamAM ghara karI gayelI mAnyatAomAM badhA loko baMdhAyelA che. AvI sthitimAM he rAjana ! Apa ja vicAra karo ke badhAM darzana eka kevI rIte thaI zake che ?'' rAjAne A tarka khUba yuktisaMgata lAgyo. temaNe potAnA haThAgrahano tyAga karIne badhAM darzanonA pramukhone sanmAna sAthe bhojana karAvIne pota-potAnA sthAne javAnI rajA ApI dIdhI. badhAM darzanonA anuyAyIoe sUrAcArya pratye potAnI AMtarika kRtajJatA darzAvI. A pramANe sUrAcArya khUba ja ochA samayamAM AkhI dhArAnagarImAM prakhyAta thaI gayA. 252 3 chelle jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA bhoje eka divasa bUTasarasvatInI sAthe sUrAcAryane rAjasabhAmAM AmaMtrita karyA. te baMne rAjA bhojanI sabhAmAM upasthita thayA. rAjAe rAjasabhAnA pArzvanAtha prAMgaNamAM eka zilA (paththaranI chAMTa) mukAvI dIdhI. sUrAcAryane potAnuM adbhuta pauruSa batAvavAnI IcchAthI te zilAmAM eka kANuM karAvI, te kANAne zilAnA jevA ja padArthathI baMdha karAvI dIdhuM. rAjAe sUrAcAryane jevA ja rAjasabhAmAM AvatA joyA, tevuM ja dhanuSa para bANa caDhAvIne paNachane kAna sudhI kheMcatA, te zilA para tIra choDyuM. kANAne vIMdhIne bANa dUra nIkaLI gayuM, ane badhAne sApha-sApha dekhAvA lAgyuM ke rAjAe bANathI zilAne vIMdhI dIdhI che. sUrAcAryanI tIkSNa dRSTithI (bAja najarathI)e chaLa (kapaTa) chUpuM na rahI zakyuM ane temaNe tarata ja gUDhArtha bharelA eka zlokanuM uccAraNa karyuM, jeno bhAvArtha - he zrImAna ! Ape A zilAno vedha karI dIdho che, paraMtu have AgaLa jatAM A pramANenI zarasaMdhAna-krIDA (bANathI lakSyavedha karavAnI ramata)thI dUra ja rahIne, paththarane phoDavAvALA vyasanamAM kRpA karI abhiruci choDI dejo. jo vedhamAM (vIMdhavAmAM) ja Apane kutUhalano anubhava thato hota to, paramAra kuLanA arbudagirine tamArA bANanuM lakSya banAvajo, jenAthI he nRpaziromaNi ! dhArAnagarI sahita saMpUrNa dharatI pAtALamAM jatI rahe." sUrAcAryanA A pramANenA adbhuta varNana sAmarthyathI bhoja rAjA saMtuSTa thayA. tyAM ja sabhAmAM upasthita bhojanI rAjasabhAnA ratna mahAnakavi dhanapAlane paNa e jANa thaI gaI ke kharekharamAM sUrAcArya apratihata prajJAnA (jJAnanA) dhaNI che. rAjA bhojanA caherA para upaselI rekhAothI lAgatuM hatuM ke teo vicArI rahyA che ke gUDhokitamAM niSNAta A jainAcAryane kaI rIte harAvI zakAya. - rAjAe sUrAcAryane khUba sanmAna sAthe vidAya karyA. vidAya karyA pachI potAnA maMtraNAkakSamAM badhA vidvAnone bhegA karIne kahyuM: A gurjaradezavAsI jaina AcArya ahIM Avyo che. zuM tenI sAthe zAstrArtha karavAmAM tamArAmAMthI koI vidvAna sakSama che?" tyAM upasthita pAMcaso paMDitomAMthI darekanI garadana jhUkI gaI. rAjAne khUba duHkha thayuM. eka vidvAne rAjAne kahyuM: "AnA mATe soLa jena dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 96969696969696969696969 253]
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) varSanI vaya (Ayu) sudhInA koI kuzAgra buddhivALA chAtrane bolAvavAmAM Ave ane tene koI prakAMDa paMDitanA mAdhyamathI pramANazAstronuM zikSaNa ApavAmAM Ave." - rAjA A sujhAva sAthe sahamata thayA. eka saumya medhAvI, vApaTu, tIvrabuddhi nAnI uMmaranA bALakane zodhIne lAvavAmAM Avyo ane tene tarkazAstranuM adhyayana (zikSaNa) karAvavAmAM AvyuM. teNe thoDA ja samayamAM tarkazAstramAM khUba nipuNatA meLavI lIdhI. rAjAe zAstrArtha mATe zubha muhUrta nikaLAvyuM ane vAda karavAmAM zUra surAcAryane te nUtala (anokhA) bALa paMDita sAthe zAstrArtha karavA mATe nimaMtraNa ApyuM. te alpavayaska (laghuvayanuM) chAtra paMDitanI tarapha jotAM sUrAcArye kahyuM : "rAjanuM ! zAstrArthanA niyama anusAra vAda mATe pratispardhIomAM vaya, vidyA vagerenI samAnatA hovI jarUrI che. yuvAvAdIo mATe badhI rIte aparipakva A bALa prativAdInI sAthe zAstrArtha karavo koI rIte yogya nathI, A vAtane Apa dhyAnamAM lo." | rAjA bhoje kahyuM: "maharSinuM ! phakta vaya ane vapu (uMmara ane zarIra) joIne ja Apa ema na samajI lezo ke A zizu (bALaka) che. Apa vizvAsa rAkho ke A zizunA rUpamAM sAkSAt vAvAdinI devI sarasvatI ja A rAjyasabhAmAM ApanI samakSa zAstrArtha karavA mATe hAjarAhajUra che. mAro evo daDha mata che ke A sarasvatI svarUpa prativAdIne ApanA dvArA jItI levAthI huM mAnI laI zake ke tamo mArI rAjasabhAne jItI lIdhI che." - sUrAcArye rAjAno nirNaya mAnya rAkhyo ane paraMparAgata niyama anusAra prativAdIne potAno pUrvapakSa pahelAM rajU karavA kahyuM. prativAdI bALake potAnA raTelA pAThane dhArA-pravAhanI jema bolIne potAno pUrvapakSa mUkyo. prativAdInA mukhamAMthI A prakAranA uccAraNane sAMbhaLIne sUrAcArya tarata ja samajI gayA ke, raTelA pAThono artha samajyA vagara ja bALapaMDita bolI rahyo che. AthI vacce TokatA sUrAcArye tene kahyuM: "mahAnubhava! tame je aMtima vAkyanuM uccAraNa karyuM che, te kharekhara azuddha che. kRpA karIne tene pharIthI bolo." [ 254 9696969696969696969696Ne jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ bALake saraLa manathI saccAI pragaTa karatAM tarata ja javAba Apyo: "daDha vizvAsa sAthe kahuM chuM ke, pATI para mane evuM lakhIne ApavAmAM AvyuM hatuM, te ja huM bolI rahyo chuM." prativAdInuM vAstavika svarUpe pragaTa thaI javAthI ke vAda mATe jevuM ene raTaNa karAvavAmAM AvyuM hatuM, te ja te akSarazaH bolI rahyo che, badhA sabhya stabdha rahI gayA. sUrAcArye rahasyamaya prazna karyo : "mAlaveza ! ApanA mAlava pradezamAM zuM A ja prakArano zAstrArtha thAya che ?" A pramANe rAjA bhojanI rAjasabhAne zAstrArthamAM parAjita ane nirattara karIne sUrAcArya tarata ja potAnA AvAsanI tarapha ravAnA thayA. rahasyanA pragaTa thaI javAnI glAni ane vAdamAM parAjayanA zokathI pIDita rAjA bhoje tarata ja sabhAne visarjita karI dIdhI ane pote maMtraNAkakSamAM jato rahyo. AcArya bUTasarasvatIe potAnA atithi (mahemAna) sUrAcAryane kahyuM : "vivaMda ziromaNi ! ApanI vAmitA ane vidvattAthI - jinazAsananI prabhAvanA thaI che, tenuM sanmAna vadhyuM che, e vAtanI to mane khUba sukhAnubhUti thaI rahI che, paraMtu have ApanuM jIvana saMkaTamAM che. ApanI najIka dekhAtA mRtyunI AzaMkAthI mane khUba du:kha thAya che. kemake rAjA bhoja kharekharamAM potAnI sabhAne jItI lenAra vidvAnane potAnA svabhAva anusAra game te rIte (yena-kena-prakAreNa) marAvaDAvI ja de che." sUrAcArye bUTasarasvatIne AzvAsana ApatAM kahyuM : "Apa koI paNa vAtanI ciMtA karazo nahi. huM A acAnaka AvI paDelA jIvana saMkaTathI AtmarakSA karI laIza." te ja samaye mahAkavi dhanapAla dvArA mokalavAmAM Avela temano eka bharosApAtra puruSa maThamAM Avyo ane teNe sUrAcAryane potAnA svAmIno saMdezo saMbhaLAvatA kahyuM : "pUjyavara ! Apa pUrNataH guptarUpamAM jaladIthI mArA ghare AvI jAo. A rAjAno koI bharoso nathI. mAre tyAM AvI gayA pachI Ape kaMI karavAnuM raheze nahi. jaina dharmano molika itihAsaH (bhAga-3) daB63 6369696969696969 255
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ huM pote ja saMpUrNa yogya vyavasthA karI daIza ane Apane sakuzaLa ane sukhapUrNaka gurjarabhUmimAM pahoMcADI daIza." potAnA svAmIno A saMdeza saMbhaLAvIne dhanapAlano te vizvAsapAtra mANasa tarata ja potAnA svAmI pAse pAcho pharI gayo. vahelI savAre sUryodayathI pahelAM ja mAlavasenAnA ghoDesavAroe sUrAcAryanuM nivAsasthAna banelA te samagra maThane cAre bAjuthI gherI lIdho. teno nAyaka bUTasarasvatInI pAse AvIne kahevA lAgyo : "Apa lokone mAlavezvara mahArAja bhoja khuza thaIne jayapatra pradAna karavAnA che, mATe prativAdIne parAjita karI denArA amArA atithi sUrAcAryane rAjasabhAmAM mokalo." bUTasarasvatIe potAnI ciMtAne aMtaramanamAM chupAvatA kahyuM : "jarUra ! ema ja karIza.' baporanA sUrAcArye eka vayovRddha sAdhunI melI, phATelI cAdara oDhIne veza parivartana karyo ane ghoDesavArone cakamo (thApa) ApIne maThanI bahAra nIkaLI gayA ane sIdhA dhanapAla kavIzvaranA ghare pahoMcyA. temane jotAM ja kavi dhanapAlanI khuzIno pAra na rahyo. kavi dhanapAle gurjarabhUmi tarapha ravAnA thanAra, samuddata tAMbUlapatranA keTalAka moTA vepArIone potAne tyAM AmaMtrita karyA. temane bhojana-pAna vagerethI sanmAnita karI kavi dhanapAle temane kahyuM : "Apa loko hamaNAM tAMbUlapatrathI bharelAM ApanAM gADAMonA samUhanI sAthe gurjarabhUminI tarapha prayANa karI rahyA che. mArA eka bhAIne paNa maherabAnI karIne ApanI sAthe letA jAo ane temane sakuzaLa aNahilapura-pATaNa pahoMcADI dejo." tAMbUlapatranA vepArIoe kavi dhanapAlano prastAva saharSa svIkArI lIdho. mahAkavi dhanapAle te vepArIone 100 sonAmahoro bheTamAM ApI. vepArIoe pAnanI peTIonI vacce eka gADAmAM sUrAcAryane besADI dIdhA. vepArIonAM gADAMono samUha gurjarabhUmi tarapha te ja samaye ravAnA thaI gayo. gADAMone kheMcavAvALA puSTa (zaktizALI) AkhalA drutagatithI gurjarabhUmi tarapha vadhavA lAgyA. sUrAcArya sakuzaLa aNahilapura-pATaNa pahoMcI gayA. AcArya droNa ane rAjA bhIma baMne khUba ja khuza thayA. gurjarAdhIza bhIma, sUrAcArya jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 256 30
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAsethI mAlavAmAM thayela ghaTanAnuM varNana sAMbhaLIne harSAtirekathI bolI UDyA : "mArA bhAIe bhojane jItI lIdho che; have mAre tene jItavAnI koI jarUrata rahetI nathI." sUrAcArye bhagavAna RSabhadeva ane neminAtha para disaMdhAna kAvya ane nemicarita mahAkAvyanI racanA karI. temaNe potAnA gurunI sAme te badhA doSonI AlocanA karI prAyazcitta grahaNa karyuM, je doSa temane mAlava rAjyanI yAtrAnA samaye lAgyA hatA. droNAcArye aMtamAM samasta pAponI AlocanA karIne saMlekhanApUrvaka svargagamana karyuM. AcArya droNasUri pachI aneka varSo sudhI sUrAcArya jaina dharmano pracAra-prasAra karatA rahyA ne potAnA jIvananA aMtima samayamAM temaNe tamAma prakAranA AhAra-pANI vagereno tyAga karI AjIvana anazana (saMthAro) aMgIkAra karyA. te saMthAro 35 divasa sudhI cAlyo ne aMtamAM AtmaciMtana karatA-karatA teo svargastha thayA. | vikramanI agiyAramI sadInA jainajagatanA gaNyamAnya (agragaNya) ucca koTinA vidvAno, kavio ane prabhAvaka zramaNavaromAM sUrAcAryanuM sthAna khUba ja mahattvapUrNa che. (vAdI vetAla zAMtisara ) vikramanI agiyAramI sadImAM thAraprada-gacchamAM zAMtisUri nAmanA eka prabhAvaka AcArya thaI gayA. jAlora jillAmAM Avela rAyasaNa gAmanA eka jinamaMdiramAM upalabdha vi. saM. 1084nA zilAlekhathI anumAna karavAmAM Avela che ke temanuM bIjuM nAma kadAca zAMtibhadrasUri hatuM. temanI "jIva-vicAra prakaraNa" ane "uttarAdhyayana TIkA' - A be racanAo upalabdha thaI rahI che. A baMne racanAonA abhyAsathI e spaSTarUpe pragaTa thAya che ke zrI zAMtisUri prAkRta tathA saMskRta baMne bhASAonA prakAMDa paMDita hatA ane temanuM saiddhAMtika jJAna UMDuM ane talasparzI hatuM. . prabhAvaka caritra anusAra unnatAyu nAmanA gAmanA zrImAlavaMzIya zreSThI dhanadevanI dharmapatnI dhanazrInI kUkhethI zAMtisUrino janma thayo. unnatAyu gAma gujarAta prAMtanI te samayanI rAjadhAnI aNahilapurajina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 293969696969696969). 250
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATaNanI pazcimamAM vaseluM hatuM. je samaye zAMtisUrino janma thayo, te samaye gujarAtanA mahApratApI rAjA bhIma aNahilapura-pATaNamAM gujarAtanA rAjasiMhAsana para virAjamAna hatA. te samaye thArapradagacchanA AcArya vijayasUrinI kIrti digdigaMtamAM phelAI rahI hatI. zreSThIvara dhanadeve potAnA putranuM nAma bhIma rAkhyuM. eka vakhata vijayasiMhasUri grAmAnugrAma vicaraNa karatA-karatA unnatAyu gAmamAM AvyA. temaNe tyAM aneka zubha lakSaNothI saMpanna AjAnubhuja bALaka bhImane joyo. bALaka bhImanAM asAdhAraNa zubha lakSaNone joIne vijayasiMha AcArye anubhavyuM ke - "A bALaka samaya Avye dharmasaMghanA saMcAlananA mahattama bhArane vahana karavAmAM (UMcakavAmAM) sakSama ane jinazAsanano unnAyaka thaze." AcArya vijayasiMha zreSThI dhanadevanA ghare gayA ane temane dhanadeva pAse tenA putra bhImanI mAgaNI karI. dhanadeve Ane potAnuM saubhAgya mAnIne harSAvita thaIne (harakhaghelA thaIne) potAnA putra bhImane AcAryazrInAM zrIcaraNomAM samarpita karI dIdho. vijayasiMhAcArye pratibhAzALI bALaka bhImane badhI rItanuM yogya zikSaNa ApyuM. suyogya thavAthI bhImane zramaNadharmamAM dIkSita karyo ane tenuM nAma zAMtimuni rAkhyuM. zAMtimunie niSThAnI sAthe zAstronuM adhyayana karavAno prAraMbha karyo ane kramazaH temaNe badhI kaLAo, vidyAo ane AgamonuM jJAna prApta karIne temanAmAM niSNAtatA prApta karI. AcArya vijayasiMhe potAnA suyogya ziSya zAMtimunine badhI vidyAomAM pAraMgata ane saMghabhArane vahana karavAmAM pUrNataH sakSama samajIne temane zubha muhUrtamAM AcAryapada pradAna karyuM. potAnA suyogya uttarAdhikArIne potAnA gacchano bhAra saMbhaLAvIne vijayasiMhasUrie saMlekhanA ane anazanapUrvaka AyuSya pUruM karIne svargArohaNa karyuM. - AcArya zAMtisUrie aneka prativAdIone parAjita karIne potAnA gacchanI pratiSThAmAM uttarottara abhivRddhi karI. temanI kIrti digdigaMtamAM prasaravA lAgI. aNahilapura-pATaNamAM mahArAjA bhImanI rAjasabhAmAM temane kavIndranuM pada ApavAmAM AvyuM. te samayanA ucca koTinA vidvAnomAM temanI gaNanA thavA lAgI. 258 2696969696969696969696) jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMtipUrinA AcAryakALamAM avaMti pradezamAM dhanapAla nAmanA eka vikhyAta kavi rahetA hatA. ane te ja pradezamAM AcArya mahendrasUri vicaraNa karI rahyA hatA. mahendrAcAryanA Adeza anusAra temanA ziSyoe dhanapAlane eka prasaMge e pratyakSa batAvyuM ke dahIMmAM be divasa pachI jIva utpanna thaI jAya che. A ghaTanA pachI kavi dhanapAla mahendrAcAryanI sevAmAM upasthita thayA ne temanA upadezathI pratibodhita thaIne te deDha samyakatva banyA. samyakatva grahaNa karyA pachI dhanapAle "tilakamaMjarI' nAmanA graMthanI racanA karI. racanA saMpanna thaI gayA pachI dhanapAle zAMtisUri pAse te graMthanuM zodhana karAvavAnI icchA vyakta karI. dhanapAle aNahilapura jaIne zAMtisUrine ujjayinI padhAravA mATenI prArthanA karI. dhanapAlanI prArthanA svIkArIne zAMtisUri mAlava pradeza padhAryA. mAlava pradezamAM temaNe 84 prativAdIone zAstrArthamAM parAjita karyA. dhArAdhIze AcArya zAMtisUrinI apratima vAda-pratibhA, vAgumitA ane prakAMDa pAMDityathI prabhAvita thaIne potAnI rAjasabhAmAM temane "vAdItAla'nI upAdhithI alaMkRta karyA ane gujarAta pradezamAM aneka sthaLoe caityonA nirmANa mATe aDhaLaka dhanarAzinI vyavasthA karI. kavi dhanapAla dvArA racita "tilakamaMjarI'nuM saMzodhana karavA mATe dhArApatie zAMtisUrine vinaMtI karI. AthI AcArya zAMtisUrie tilakamaMjarInuM zodhana ane parimArjana karyuM. zAMtisUri dvArA saMzodhita tilakamaMjarIne joIne rAjA bhoja khUba ja prasanna thayA ane temaNe caityonA nirmANa mATe 12 lAkha mudrAo ApI. mAlava pradezamAM jinazAsananI kIrti patAkA pharakAvyA bAda vAdIvaitAla birudadhArI zAMtisUri gujarAta prAMtamAM pAchA pharyA ane pATaNa nagaramAM padhAryA. pATaNa pahoMcyA bAda zAMtisUrie potAnA ziSyo pAsethI sAMbhaLyuM ke - "zreSThI jinadevanA putra padmane sApe daMza dIdho che ane tene jamInamAM dATI paNa dIdho che' A vRttAMta sAMbhaLIne zAMtisUri jinadevanA ghare gayA ane kahyuM ke - "eka vAra sApe DaselA padmane temane batAvavAmAM Ave." te badhA smazAnabhUmie gayA. tyAM khADAmAMthI kADhIne padmanuM zarIra temaNe zAMtisUrine batAvyuM. zAtasUrie amRtatattvanuM smaraNa karIne padmanA zarIrane sparza karyo. zAMtisUrinA sparzamAtrathI sApanuM jhera naSTa thaI gayuM ne tarata pA UThIne beTho thaI gayo. jaina dharmano molika itihAsaH (bhAga-3) 966969696969696969696ii 259 |
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinadevanA harakhano pAra na rahyo. A ghaTanAthI samasta gujarAta prAMta ane didigaMtamAM dharmanI khUba prabhAvanA thaI. A pramANe ghaNAM varSo sudhI jinazAsananI camukhI abhivRddhi karyA pachI potAnA AyuSyanuM avasAna najIka joIne zAMtisUrie, vIrasUri, zIlabhadrasUri ane sarvadevasUri A traNa vidvAna munione potAnA uttarAdhikArInA rUpe AcAryapada pradAna karyuM. tyAra bAda temaNe sADha nAmanA zrAvaka sAthe ujjayaMta parvatanI tarapha prayANa karyuM. ujjayaMta giri para pahoMcIne temaNe saMlekhanApUrvaka anazana karyuM. 25 divasanA anazana pachI temaNe vikrama saM. 1096mAM kArtika zukalA navamI (kArataka suda noma)nA divase svargArohaNa karyuM. 'tapAgaccha paTTAvalI'mAM 'prabhAvaka caritra'nA upara varNita ullekhathI thoDA bhinna prakArano ullekha thayelo che. tapAgaccha paTTAvalImAM batAvavAmAM AvyuM che ke - 'vi. saM. 1097mAM thayela dhUlakoTanA . patana saMbaMdhamAM zAMtisUrie thoDA divaso pahelAM ja bhaviSyavANI karIne 700 zrImALI parivArone motanA mukhethI bacAvI lIdhA. tyAra bAda vikrama saM. 1111mAM kAnoDamAM temanuM svargagamana thayuM.' AcArya ajjaNaMdi (AryanaMdI) vikramanI AThamI-navamI sadImAM ajjaNadi nAmanA eka mahAna jinazAsana prabhAvaka AcArya thaI gayA che. jemaNe tamilabhASI pradezamAM luptaprAya thayela jinazAsanane punarjIvita karyuM. IsAnI sAtamI sadImAM tirujJAnasaMbaMdhara, tiruappara vagere zaivasaMto dvArA dakSiNamAM jainadharmAvalaMbIo para je rUMvADAM UbhAM karI de tevA atyAcAra karAvavAmAM AvyA, tenA pariNAme jaina dharma aneka tamilabhASI kSetromAM luptaprApa thaI gayo hato. jJAnasaMbaMdhara vagere aneka zaivasaMto dvArA cAreya bAju jaino ane bauddhonA viruddhamAM joradAra pracAra karavAmAM Avyo. sAmUhika prayAso dvArA jainazramaNo ane jainadharmAvalaMbIo pratye ghara-ghara ane nagara-nagaramAM ghRNAno pracAra karavAmAM Avyo. pariNAme lagabhaga aDadhI sadI sudhI keTalAka kaTTarapaMthI kSetromAM jaina zramaNonuM vicaraNa na thaI zakyuM. A prakAranI saMkaTanI ghaDIomAM AcArya ajjaNaMdie khUba sAhasanI sAthe te kSetromAM jaina dharmanI pratiSThAne punarsthApita karavAnuM bIDuM uThAvyuM. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 260 00
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajjaNaMdie tamilanADunA te pradezomAM pharI-pharIne jaina dharmano pracAra-prasAra karavAnI zarUAta karI. jaina-dharmAvalaMbIomAM je ghora nirAzA varSothI vyApelI hatI, tene ajjaNaMdie potAnA upadezothI dUra karI navI AzAno saMcAra karyo. temaNe tamilanADunA pUrvathI pazcima ane uttarathI dakSiNa sudhI samudrIya taTa sahita badhAM kSetromAM pharI pharIne jaina dharmano pracAra karyo. ajjaNadie aneka parvatonI zilAo upara tIrthaMkaro ane temanA yakSonI mUrtio kotarAvI. dharmapracAranA A kAryamAM temaNe aneka prakAranAM kaSTa ane vighna-bAdhAone samabhAvathI sahana karyA. ekadama pratikULa paristhitiomAM AcArya ajjaNaMdie tamilanADunA nirAza jainomAM AzAno saMcAra karI je sAhasa sAthe tyAM jaina dharmano punaruddhAra karyo, temanI A amUlya jinazAsana sevA mATe itihAsamAM temanuM nAma sadA-sarvadA gADha zraddhAnI sAthe yAda karavAmAM Avaze. AcArya vidhAnaMdI vI. ni.nI caudamI sadImAM gaMgavaMzIya mahArAjA zivabhAra (I.sa. 804 thI 815) ane temanA bhatrIjA rAchamalla-satyavAkya(I.sa. 869-893)nA zArsanakALamAM koI samaye AcArya vidyAnaMdI nAmanA eka mahAna graMthakAra thayA. temaNe nimnalikhita graMthonI racanA karI jaina sAhityanI samRddhimAM abhivRddhi karI H 1. 'tattvArthazlokavArtika'(tattvArtha sUtra para vizALa TIkA) 2. aSTasahasrI 3. yuktayanuzAsanAlaMkAra 4. AptaparIkSA 5. pramANa parIkSA 6. patra parIkSA 7. satyazAsana parIkSA 8. zrIpura pArzvanAtha stotra 9. vidyAnaMda mahodaya (anupalabdha) teo mahAna dArzanika, jainadarzananI sAthe-sAthe anya darzanonA paNa pAraMgata vidvAna, mahAna kavi, vyAkhyAtA ane bhaktirasathI otaprota tathA taraMgita mAnasanA dhaNI mahAna stutikAra paNa hatA. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 7777 33 201
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtamAM solaMkInI rAjyazaktino udaya vikramanI dazamI sadInA aMtima bhAgamAM lagabhaga vikrama saM. 998 (I.sa. 941-942, vI. ni. saM. 1468)mAM eka navA solaMkI (cAlukya) rAjazaktino udaya thayo, jeNe lagabhaga 300 varSo sudhI gujarAta para ane samaye-samaye anekavAra gujarAtanA sImAvartI bhU-bhAga para zAsana karyuM. A rAjavaMzanAM 300 varSonA zAsanakALamAM gujarAta pradezanI Arthika, rAjanaitika, sAmAjika, sAhityika ane sAMskRtika badhI ja dRSTiothI sarvatonmukhI ullekhanIya pragati thaI. solaMkI rAjavaMzano Adi puruSa ane solaMkI rAjyazaktino saMsthApaka mULarAja solaMkI hato. IsAnI dazamI sadInAM cAra caraNomAMthI prathama caraNamAM je samaye cApotkaTa-rAjavaMzanA saMsthApaka vanarAja cAvaDAnA nRpavaMzano aMtima rAjA sAmaMtasiMha aNahilapura-pATaNanA rAjasiMhAsana para AsIna hato, te samaye rAjI, bIja ane daMDaka nAmanA traNa kSatriya kizora potAnA gharethI somanAthanI yAtrA mATe ravAnA thayA. somanAthanI yAtrA pachI potAnA ghare pAchA pharatI vakhate teo aNahilapura-pATaNamAM rokAyA. jyAre temaNe sAMbhaLyuM ke - 'tahevAranA upalakSyamAM rAjakIya ThATha-bATanI sAthe ghoDebAjInI kalAnuM pradarzana thaI rahyuM che,' to te traNe bhAIo gujarAtanI azvArohaNa kaLA jovA mATe meLAmAM pahoMcI gayA. tyAM mahArAja sAmaMtasiMhanA kahevAthI rAjIe ghoDesavArInI kaLAnuM pradarzana karI batAvyuM. apUrva adbhuta azvArohaNa, azva dvArA potAnA savAranA manane lobhAvI denArI kamanIya kaLAone joIne rAjA, rAjaparivAra ane prajA tamAma darzakavarga jhUmI UThyo ane rAjIne abhinaMdana ApavA lAgyA. samArohanI samApti para sAmaMtasiMha traNe kSatriyakumArone potAnI sAthe rAjamahelamAM laI gayo ane potAnI pAse ja rAkhavA lAgyo. rAjInA kSatriyocita guNothI rAjA, rAja parivAra ane rAjamaMtrIo vagerene vizvAsa thaI gayo ke, A uccakulIna bhuyaDarAjavaMzIya muMjAladevanA rAjakumAra che. A vizvAsathI sAmaMtasiMhanI bahena rAjakumArI lIlAdevInI sAthe tenuM lagna karI devAmAM AvyuM. rAja jamAI rAjI sukhapUrvaka aNahilapura-pATaNanA rAjamahelomAM rahevA lAgyo. samaya jatAM lIlAdevI garbhavatI thaI. prasUtikALa AvavAthI prasUti pahelAM 20277 673763 jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja lIlAdevInuM acAnaka mRtyu thaI gayuM. niprANa garbhavatI lIlAdevInA peTane cIrIne tarata ja garbhastha bALakane jIvato bahAra kADhI levAmAM Avyo. UgelA sUrya samAna bALakane joIne zokasAgaramAM DUbelA rAjaparivArane AzAnuM eka kiraNa maLyuM. bALakano janma mULA nakSatramAM thayo hato; AthI tenuM nAma mULarAja rAkhavAmAM AvyuM. cApotkaTa rAjA sAmaMtasiMhe potAnA bhANeja mULarAjanuM khUba lADa-dulArathI putranI jema lAlana-pAlana karyuM. zikSAyogya vayamAM tene rAjakumArocita badhI vidyAonI suyogya vidyA vizArado dvArA zikSA apAvaDAvI. kizoravayamAM praveza karatAM ja sAhasapuMja mULarAja potAnA mAmA sAmaMtasiMhane rAjakAryomAM madada karavA lAgyo. yuvAvayamAM praveza karatA-karatA to mULarAje aneka sAhasika kAma karIne aNahilapurapATaNa rAjyanI sImAono vistAra karavAno prAraMbha karI dIdho ane tenAM adbhuta parAkramonI khyAti cAre tarapha phelAI gaI. sAmaMtasiMha surApAna(dArU pIvo)nA vyasanamAM gaLADUba DUbelo hato. potAnA bhANeja mULarAja dvArA tenI nAnI vayamAM ja karavAmAM AvI rahelI potAnA rAjyanI abhivRddhinAM zauryapUrNa sAhasika kAryothI sAmaMtasiMha phUlyo nahoto samAto. dArUnA nazAmAM te mULarAjane potAnA rAjasiMhAsana para besADato ane kaheto : "vatsa ! AjathI A rAjyano tuM ja svAmI che. meM A AkhuM rAjya tane ApI dIdhuM che." jyAre dArUno nazo UtaravA lAgato tyAre sAmaMtasiMha potAnA bhANeja mULarAjano hAtha pakaDIne rAjasiMhAsana parathI utArI deto ane potAnA anucaro vagere sAme teno tiraskAra karatA kaheto : "Agho thA ahIMthI, Ayo che moTo rAjA banavAvALo. mArI kRpAthI ucharelo chokaro rAjasiMhAsana para beTho che." - A sAmaMtasiMhanuM lagabhaga rojanuM kAma hatuM. nazo caDhatAM ja mULarAjane siMhAsana para besADI deto. tene hAtha joDIne "rAjadhirAja'nA saMbodhanathI saMbodhita karatA pUruM sanmAna darzAvato. potAnA parijano, rAjyAdhikArIo ane maMtrIo sudhdhAM badhAne kaheto : "A narazArdUla mAro bhANeja tamAro, mAro ane ApaNA sauno rAjarAjezvara che, tenI dareka AjJAnuM pAlana karo." jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 36369696969696969696963 263]
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArUnA nazAno prabhAva ocho thatAM ja sAmaMtasiMha badhAnI sAme teno tiraskAra karato. sAmaMtasiMhanI A pramANenI mAna ne apamAnavALI vAta dUra-dUra sudhI phelAI gaI. A prakAranA apamAnajanaka prasaMgothI bacIne rahevAno svAbhimAnI mULarAja anekavAra prayatna karato, paraMtu madyapAnathI unmatta sAmaMtasiMha tenA page paDI jato, sneha pradarzita karato ane sogaMda sudhdhAM khAto ke - "have eka vAra rAjasiMhAsana para tene AsIna karIne sadA tene potAno rAjA ja mAnato raheze, bhaviSyamAM kyAreya teno tiraskAra nahi kare. paraMtu badhA sogaMda, badhI pratijJAo kSaNavAramAM ja kapUranI jema UDI jatI. - roja rAtre potAnA mAmA dvArA karavAmAM AvatA A prakAranA hAsyAspada ane apamAnajanaka vyavahArathI mULarAja manamAM ne manamAM duHkhI hato. A bAju maMtrIgaNa, senAnAyaka, sainika ane prajAjana badhAM mULarAjanA zauryazALI sAhasika vijaya-abhiyAnothI pUrI rIte prabhAvita hatA. e ja kAraNa hatuM ke mULarAja alpa samayamAM ja khUba lokapriya thaI gayo. tenA pratye janamAnasamAM UMDo sadbhAva hato. prajAjanonA priya ane zraddhApAtra mULarAja pratye sAmaMtasiMhanA A prakAranA azobhanIya vyavahArathI badhA loko aprasanna hatA. prajAjanomAM sAmaMtasiMha dvArA dararoja mULarAja pratye karavAmAM AvatA A prakAranA mAnapamAnano khUba upahAsa karavAmAM Avato hato. Akhare mULarAjanA zubhaciMtakoe ane mULarAje A prakAranI hAsyAspada ane apamAnajanaka sthitino haMmezAMne mATe aMta lAvavAno ati daDha nizcaya karyo. - haMmezAnI jema dArUnA nazAmAM unmatta thayelA aNahilapura paTTaNAdhipati sAmaMtasiMhe aSADha suda pUnamanI zubha rAtrimAM mULarAjane potAnA siMhAsana para eka moTA samAroha sAthe abhiSikta karyo. teNe pote aNahilapura paTTaNAdhipati mUlarAjanI jaya honA jayaghoSa karyA. thoDA samaya sudhI te baMne hAtha joDIne mULarAjanI sAme eka AjJAkArI sAmaMtanI jema Ubho rahyo. A pramANe chakelI hAlatamAM sAmaMtasiMhe potAnI "rAjadAna'nI pahelI dhUna to pUrI karI lIdhI, paraMtu aDadhI rAte haMmezAMnI jema mULarAjano upahAsa karavAnI dhUna tenA mAthA para savAra 264 96969696969696969696969] jena dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ thaI. mULarAjane dhakko mArIne rAjasiMhAsana parathI utArI devA mATe jevo te AgaLa vadhyo ke mULarAja pratye svAmIbhaktinA zapatha lIdhelA senAnI ane sevakoe sAmaMtasiMhane baMdI banAvI lIdho. pUrva niyojita kAryakramAnusAra maMtrIo, senAnIo ane gaNagAmya nAgarikoe mULarAjano rAtrinA dvitIya praharanI samAptinI veLAmAM aNahilapura-pATaNanA rAjasiMhAsana para vidhivat abhiSeka karyo. A pramANe vanarAja cAvaDA dvArA vi. saM. 802mAM saMsthApita cApotkaTa rAjavaMzanA aNahilapura-pATaNanA rAjya para vi. saM. 998mAM solaMkI mULarAjano adhikAra thaI gayo. A mULarAja, solaMkI (cAlukya) rAjavaMzano saMsthApaka banyo. aitihAsika tathyonI pariprekSyamAM vicAra karavAthI e spaSTa rIte siddha thaI jAya che ke mULarAjane cApotkaTa rAjAe svecchAthI athavA zAMtipUrvaka potAnuM rAjya nahotuM ApyuM, paraMtu mULarAje potAnA bAhubaLa athavA buddhinA baLe tenA para jabaradastIthI adhikAra karyo hato. 'prabaMdha-ciMtAmaNi' anusAra mULarAje rAjasiMhAsana para besatA pahelAM ja ane anya aneka puSTa pramANo mujaba rAjasiMhAsana para birAjamAna thatAMnI sAthe pATaNa rAjyano vistAra karavAnI zarUAta karI dIdhI. mULarAjanA siMhAsana para ArUDha thatAM ja zAkaMbharI sapAdalakSanA rAjA vigraharAje eka moTI senA laIne mULarAja para AkramaNa karyuM. te ja samaye lATa rAjyanA zaktizALI pazcimI cAlukyavaMzI rAjA barapA(gogirAjanA pitA)e paNa pATaNa rAjya para AkramaNa karI dIdhuM. 'pRthvIrAja rAso'nA ullekhAnusAra mULarAje potAnA maMtrIonI salAhathI kanyAdurgamAM Azraya lIdho. 'meruttuMga' mujaba maMtrIoe mULarAjane kahyuM ke - "zAkaMbharInareza Aso mAsanI navarAtrinA prasaMge potAnI ArAdhya devInI upAsanA karavA mATe zAkaMbharI pAcho pharI jaze. tenA javAthI killAmAMthI bahAra nIkaLIne lATarAja barapA para AkramaNa karavAmAM Ave.'' zAkaMbharIrAja vigraharAjane koIka rIte A vAtanI khabara maLI gaI. teNe potAnI ArAdhya devInI mUrtine zAkaMbharIthI maMgAvIne potAnA sainika zibiramAM ja zAkaMbharInI racanA karI, tyAM potAnI ArAdhyadevInI upAsanA karavAno nirNaya karI lIdho. jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) OM 265
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ mULarAjane jANa thaI ke - "vigraharAja zAkaMbharI pAcho nahi phare to teNe, 4000 sainikone Adeza Apyo ke - "teo rAtrinA samayamAM guptarUpe vigraharAjanI sainya chAvaNInI cAre bAju thoDA aMtare satarka rahe." potAnA cunaMdA sainikone A pramANe Adeza ApIne mULarAja, eka so kosa pallAnI arthAt vagara vizrAma karyo doDatA-doDatA so kosanI dUrI pAra karIne potAnA lakSyavALA sthaLe pahoMcI javAnI adbhuta kSamatA dharAvatI sAMDhaNI (UMTaDI) para savAra thaIne te pote ekalo ja zatrunI sainika chAvaNImAM dAkhala thaIne vigraharAjanI pAse jaI caDyo. teNe vigraharAjane kahyuM: "huM mULarAja chuM, tamane e kahevA Avyo chuM ke jyAM sudhI huM lATanA rAjAne harAvI na dauM, tyAM sudhI to mArA rAjyanI rAjadhAnI tarapha AMkha paNa na uThAvatA. A vAta tamane svIkAra hoya to ThIka che, nahi to mArI senA tamArI chAvaNIne cAre bAjuthI ghero nAkhIne mArA izArAnI rAha joIne UbhI che." vigraharAje AzcaryabharyA svaramAM kahyuM: "tame mULarAja cho? huM tamArA adbhuta sAhasa ane alaukika zaurya para mugdha chuM. tame eka rAjyanA mAlika thaIne paNa eka sAmAnya sainikanI jema zatranI sainika chAvaNImAM praviSTa thaI gayA cho. tamArI A zUravIratAe mane evo prabhAvita karyo che ke - "huM jIvanabhara tamArA jevA zUravIranI sAthe mitratA rAkhavAno icchuka thaI gayo chuM. Avo ! ApaNe baMne sAthe besIne bhojana karIe." mULarAje bhojananA nimaMtraNano asvIkAra karatAM kahyuM - "mAre A ja samaye lATanI senAo upara AkramaNa karavAnuM che." te tarata ja potAnI sAMDhaNI para savAra thaI gayo. potAnI senA sAthe lATarAja barapAnI sainika chAvaNI tarapha pavanavege AgaLa vadhatAM mULarAje tenI upara bhayaMkara AkramaNa karI dIdhuM. zatrusenAno saMhAra karatA-karatA mULarAja barapAnI tarapha AgaLa vadhyo ane bhAlAnA eka joradAra prahArathI barapAno prANAMta karI tene dharAzAyI karI dIdho, lATa rAjayanI senAne harAvIne tenA daza hajAra ghoDA ane gajasenAne laIne mULarAja pATaNanI tarapha ravAnA thayo. mULarAjanA A vijayanA samAcAra sAMbhaLatAM ja vigraharAja potAnI senA sAthe potAnA zAkaMbharI rAjya tarapha pAcho pharI gayo. 266 3026333333333) jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnA sainyabaLane sudRDha karyA bAda mULarAje eka vizALa ane zaktizALI senAnI sAthe saurASTranA rAjA grAhaRpu (grAhAri) para AkramaNa karavA mATe vijayA dazamInA divase aNahilapura-pATaNathI prasthAna karyuM. jayA2e te jaMbumAlI vanamAM pahoMcyo, te samaye grAhaRpue mULarAja pAse potAno dUta mokalIne nivedana karyuM ke - temanA baMnenI vacce koI prakAranI duzmanI nathI. mATe mULarAja potAnI senA sAthe potAnI rAjadhAnIe pAcho pharI jAya.' mULarAje grAhaRpune tenA dUtanI sAthe ema saMdezo mokalAvyo ke - 'grAhaRpu khUba ja durAcArI, duSTa ane parastrIgAmI che. te tIrthayAtrIone lUMTe che ane pavitra ujjayaMta parvata para camarI gAya vagere nirdoSa pazuone mAre che. teNe prabhAsa jevA pavitra tIrthasthAnane naSTa-bhraSTa karyuM che. A pramANenA tenAM khoTAM kAmonA kAraNe tene kyAreya mApha karI zakAya nahi.'' potAnA saMdhi-prastAvane mULarAja dvArA ThukarAvI devAthI grAhaRpue yuddha mATe taiyArIo zarU karI dIdhI. mULarAje tenA para AkramaNa karyuM. baMne pakSe aneka rAjAoe yuddhamAM bhAga lIdho. ati bhayaMkara ane lAMbA yuddhamAM grAhaRpu ane tenA pakSadharonI senAono bhAre saMhAra thayo. bacelI senA chinna-bhinna thaI raNabhUmithI palAyana karavA lAgI. mULarAje grAhaRpune ghAyala karIne baMdI banAvI dIdho. mULarAjano Akhare vijaya thayo. ane teNe samagra saurASTra maMDaLa para potAnuM Adhipatya sthApita karyuM. kaccha pradezanA rAjA lakSe, je potAnA samayano khUba zaktizALI rAjA ane grAhyaRpuno khAsa mitra hato, mULarAjane kahyuM ke - "te grAhaRpune potAnA kedakhAnAmAMthI mukta karI de.'' paraMtu mULarAje ema kahIne teno prastAva phagAvI dIdho ke - 'grAhaRpu durAcArI, duSTa ane atyAcArI hovAthI sAthe-sAthe gaumAMsabhakSaka che, mATe tene koI paNa hAlatamAM mApha karI zakAya nahi.' mULarAja dvArA potAno prastAva phagAvI devAtA kacchanareza laze, mULarAja sAthe yuddhanI ghoSaNA karI dIdhI. baMne pakSo vacce bhISaNa yuddha thayuM. Akhare mULarAje kustInA eka joradAra prahArathI lakSane niSprANa karI bhoMyabhego karI dIdho. AthI lakSanI mAtAe mULarAjane zrApa jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 3636 33 260
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Apyo ke - tene ane tenA uttarAdhikArIone aMta samayamAM kuSTha roga (rakatapitta) thaze." A pramANe mULarAje saurASTra ane kaccha A baMne rAjyo para adhikAra karIne pATaNa rAjyanA purAtana prabhutvanI punaH saMsthApanA karI. mULarAjanA zAsanakALamAM gujarAtanI sarvatobhukhI pragati thaI. teNe khetIthI saMbaMdhita verAomAM ullekhanIya kamI karIne kheDUtonI Arthika sthitimAM sudhAro karyo. mULarAja niSThAvAna zivopAsaka (zivano upAsako hato tathA badhA dharmAvalaMbIo pratye samabhAva ane samAna Adara rAkhato hato. teNe aNahilapura-pATaNamAM mULasajavasahi(dharamazALA)nuM nirmANa karAvIne jaina dharmAvalaMbIo pratye madhura vyavahAra pradarzita karyo. mULarAjanI rAjasabhAmAM somezvara jevA potAnA samayanA apratima kavi hatA. AnAthI sAhitya ane saMskRti pratye tenA pragADha premano paricaya prApta thAya che. mULarAje potAnA zAsanakALamAM solaMkI rAjyane eka sudRDha zaktizALI rAjyanuM svarUpa pradAna karyuM. jenAthI peDhIo sudhI tenA uttarAdhikArIone koI paNa prakAranI moTI muzkelIno anubhava na thayo. teo samaya-samaya para videzI AkramaNakhorothI AryadharA, dharma ane saMskRtinI rakSA karavAmAM sakSama rahyA. mULarAja dvArA saMsthApita solaMkI (cAlukya) rAjavaMzanA bhIma, durlabharAja, kumArapALa vagere rAjAoe jaina dharmanI amyunnati, abhivRddhimAM je ullekhanIya yogadAna ApyuM, te jaina itihAsamAM sadA sarvadA mATe sanmAna sAthe smaraNIya raheze. mULarAje potAnA putra cAmuMDarAjane yuvarAjapada pradAna karyuM ane potAnA mArgadarzanamAM prazAsanika kAryomAM kuzaLa banAvyo. Akhare mULarAja, cAmuMDarAjano rAjyAbhiSeka karIne pote rAjakAryothI pUrNa rUpe nivRtta thaI gayo. aMtamAM potAnA paganA aMgUThAmAM kuSTharoganA lakSaNa joIne mULarAjane saMsArathI virakti thaI gaI. teNe bhAva-saMnyAsa grahaNa karIne annajaLano tyAga karI iMgatamaraNanuM varaNa karyuM. A pramANe vizALa aNahilapura-pATaNa sAmrAjyanI saMsthApaka mahArAjAdhirAja mULarAja solaMkI pa5 varSanA potAnA sudIrghakAlIna zAsanamAM gujarAtane badhI rIte samRddha ane zaktizALI banAvyA bAda vi. saM. 1053mAM paralokavAsI thayo. 268 969696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMhAra prabhAvaka caritra'nA racanAkAra AcArya prabhAcaMdra (vi. saM. 1334)thI laIne vartamAna samaya sudhInA lagabhaga badhA jaina itihAsanA vidvAna lekhakoe AcArya devardhigaNi kSamAzramaNathI uttaravartI jainaitihAsane aMdhakArapUrNa batAvyo che. jaina dharmano maulika itihAsa" nAmanA prastuta graMthamALAnA dvitIya bhAgamAM Arya sudharmA svAmIthI laIne Arya devardhigaNi kSamAzramaNanA svargArohaNa kALa sudhInA 1000 varSanA jaina-itihAsanuM Alekhana karavAmAM AvyuM che. tenA pachI AgaLanA itihAsanA Alekhana mATe sAmagrI ekatra karavAnA zarUAtanA prayatnomAM kramabaddha Avazyaka aitihAsika sAmagrI upalabdha na thaI zakavAnA kAraNe amAruM paNa anumAna hatuM ke A graMthamALAnA trIjA bhAgamAM vI. ni. saM. 2000 sudhInA jaina-itihAsanuM Alekhana pUruM karI zakAze, paraMtu dakSiNanA aneka graMthAgAro, khAsa karIne madrAsa (have nAma cenneI), dhAravADa, mUDabidrI ne maisUranA suvizALa graMthAgAromAM zodhakArya AraMbha karavAnA pariNAma svarUpa amane jaina-itihAsanI eTalI badhI vipula sAmagrI upalabdha thaI gaI che ke jaina itihAsanA tRtIya bhAgamAM ame devardhigaNi kSamAzramaNathI uttaravartI kALanAM pUrAM 500 varSano itihAsa paNa nahotA ApI zakyA, chatAM A graMthe khUba moTo AkAra laI lIdho. A kAraNe lokAzAha sudhIno jaina-itihAsa trIjA bhAgamAM samAvI levAno amAro pUrva saMkalpa hovA chatAM paNa amane trIjA bhAganA Alekhanane ahIM samApta karavuM paDyuM. enAthI AgaLano vI. ni. saM. 1475 thI 2000 sudhIno jaina itihAsa A graMthamALAnA caturtha bhAgamAM samAvavAmAM Avyo che. A itihAsanA Alekhanano mukhya hetu jaina dharmanA mULa AgamAnusArI AdhyAtmika rUpane ujAgara karavAno rahyo che. Ane ujAgara karatI veLAe itihAsa graMthamALAnA badhA bhAgomAM ame e dhyAna barAbara rAkhyuM che ke - "koI paNa jaina baMdhu, jainAcArya athavA koI jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3) 369696969696969696969694 269 ]
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpradAya vizeSa mATe AkSeparUpI ke koInA hRdayane dubhAvavAvALA zabdo athavA bhASAno prayoga kyAMya paNa karavAmAM na Ave. chatAM paNa satyanA udghATana ane pratipAdana karatI vakhate kyAMka koI apriya athavA kaDavI vAta lakhavAmAM AvI gaI hoya ane tenAthI koInuM mana dubhAyuM hoya to ame amArA aMtaHkaraNathI tenA mATe duHkha pragaTa karIne jinezvara devanI sAkSIthI kSamAyAcanA karIe chIe. AzA che ke tattvajijJAsu ane itihAsarasika pAThakavRMda guNagrAhI, thaIne zabdonA kalevarane (DhAMcAne) na pakaDatA, bhAvonI tarapha potAnuM dhyAna rAkhaze ane AlocanA karatI vakhate satyAnveSI taTastha dRSTithI te badhI viSayavastune joze, ziSTAcAra ane bhadra - vyavahArane bhUlaze nahi. hA, zodhapUrNa itihAsalekhananA A zramasAdhya kAmamAM alanA saMbhava che. AvI sthitimAM jo kyAMka koI truTi (bhUla) hoya to tenAthI avagata karAvavAnI pAThakaMgaNa tasdI le, jethI AgaLa tenA para vicAra karI zakAya. ka ( 200 369696969696969696963 jaina dharmano maulika itihAsa H (bhAga-3)
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adarza gurubhakta, Adarza pitA ane Adarza zrAvako . zrI pArasamalajI surANA suzrAvaka zrI pArasamalajI surANA potAnA guru prAtaH smaraNIya AcArya zrI hastImalajI ma.sA. prati pragADha zraddhA bhakita dharAvatA hatA. emanA jIvananI pramukha traNa vizeSatAo ahIM jaNAvavAmAM AvI che : anupama gurubhakita : pArasamalajIno ekamAtra putra zikharamala jyAre be varSano bALaka hato, tyAre eka ghaTanA ghaTI. "namo parivaragAMthastha' mA jatanarAja mahetA dvArA likhita pRSTha 600 para "navA-jUnI na karazo zIrSakathI A ghaTanA prakAzita che, je ahIM uThThI utArI che : zrI pArasamalajI surANA nAgauravALA gurudevanA darzanArthe jodhapura padhAryA hatA. acAnaka gharethI tAra Avyo ke - "mA bImAra che, jaladI Avo.' tAra vAMcIne surANAjI becena thayA ane AcAryazrInI sevAmAM mAMgalika levA upasthita thayA ane samagra vRttAMta gurudevane jaNAvyuM. gurudeve AkhI vAta sAMbhaLIne mAMgalika pharamAvI ane jatA jatA kahyuM ke - "koI navA-jUnI na karazo." rastAmAM pArasamalajI e ja mUMjhavaNamAM rahyA ke - "koI navA-jUnI na karazo'nuM tAtparya zuM hoI zake? kAMI samajAyuM nahi, ghare AvIne joyuM to mA svastha hatAM, paNa patnI asvastha hatI. yAda rahe ke jUnA jamAnAmAM patnI bImAra thAya ane beTAne bolAvavAno thAya to patnInI bImArI nahi lakhIne, mAnI bImArI lakhavAmAM AvatI hatI. pArasamalajIe patnInI sAra-saMbhALa rAkhI ane be-cAra divasa bAda ja patnInuM dehAvasAna thayuM. zoka-beThakanuM Ayojana thayuM. AThamAnavamA divase ja bIkAnerathI koI sajjana potAnI dIkarInuM mAMgu laIne AvyA, tyAre emane AcAryazrI dvArA kahelI vAtano gUDhArtha samajamAM Avyo. emaNe manomana AjIvana brahmacaryavrata pAlana karavAno nirNaya laI lIdho. jina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 269696969696969696963 201]
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ e samaye pArasamalajI 30 varSanA hatA. ghaNA saMbaMdha AvyA tathA parivArajanonuM ghaNuM dabANa rahyuM, paNa teo Tasa nA masa na thayA. potAnA gurunA vacanane paththaranI lakIra samajIne parivArajanono Agraha hovA chatAM punarvivAha na karyo. gurunA eka vAkyane zirodhArya karIne pArasamalajIe potAnA jIvanamAM koI navuM sAMsArika kArya paNa na karyuM. vepAra na karyo, jamInajAyadAda, sonuM, cAMdI, ghareNAM Adi kharIdyAM nahi. jIvananA zeSa 54 varSa gurusevA tathA saMyukata parivAramAM rahetAM dharma-dhyAnamAM vitAvyAM. cAturmAsa sivAya paNa mahinAo sudhI teo garusevAmAM rahetA ane emanI vihArayAtrAomAM paNa sAthe cAlatA hatA. satsaMga, brahmacarya, dharma-dhyAna AdithI sabhara jIvana jIvatA hatA. nIrogI ane svastha jIvananuM rahasya dharmamaya jIvana hatuM. gurunA eka vacana para emaNe potAnA jIvananI samasta sAMsArika icchAone samApta karI dIdhI ane e dizAmAM kadI vicAryuM nahi. Adarza pitA : e samaye nAgauramAM AjanI jema vidyAlaya na hatA. kizanalAla gurAMsAnI pAThazALAmAM bALakone bhaNavA mATe mokalavAmAM AvatA hatA. vAlI eka nAriyeLa laIne AvatA ane potAnA bALakane pAThazALAmAM dAkhala karatA. pArasamalajI pote bhaNelA na hatA, paNa dIkarAne bhaNAvavAnI emane tamannA hatI. emaNe zikharamalane jyAre pAThazALAmAM praveza apAvyo, e vakhate zrIphaLanI sAthe gurujIne savA pAMca rUpiyA paNa bheTa ApyA. e vakhate savA pAMca rUpiyAnI khUba kiMmata hatI. dara mahine putranA abhyAsa bAbata gurujIne teo pUchatA. A rIte zikharamala pratye gurujIne vyaktigata ruci thaI gaI. emaNe ochI uMmara hovA chatAM be varSa pachI anya be varSano sIdho lAbha ApI zikharamalane sIdhA pAMcamA dhoraNamAM laI lIdhA. A bAju pArasamalajIne khabara paDI ke madrAsamAM sAro abhyAsa thAya che to emaNe putrane madrAsa mokalavA vize saMkalpa karyo. e divasomAM emanA anuja saradAramalajInA sALAjI sUrajamalajI boharAno kArobAra madrAsamAM hato. pArasamalajIe emanI sAthe vAta 202 ke dada}636969696969696963 jena dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3)
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ karI ane potAnA putra zikharamalane madrAsa mokalI dIdhA. thoDA samaya pachI teo paNa madrAsa pahoMcI gayA. madrAsamAM e vakhate e. jI. jaina hAIskUla hatI. pArasamalajI zikharamalane e zALAmAM chaThThA dhoraNamAM dAkhala karavA IcchatA hatA, paNa zikharamalane "ayogya" TheravatA prinsipAle skUlamAM dAkhala karavAnI nA pADI. pArasamalajI icchatA hatA ke putranuM eka paNa varSa vyartha na jAya, ane tene chaThThA dhoraNamAM praveza maLe. emaNe putrane TyUzana karAvyAM. savAre cAra vAgye zikharamalane uThADI detA ane bhaNavAnuM kahetA. divasamAM vArApharatI zikSako TyUzana bhaNAvavA AvatA. pitAno saMkalpa ane zramanuM phaLa maLyuM. dIkaro pri-TesTamAM pAsa thaI gayo ane ene chaThThA dhoraNamAM praveza maLyo. A rIte agiyAra dhoraNa sudhI zikharamala tyAM ja bhaNyo. skUla bAda e. ema. jene kaoNleja madrAsamAM bI.kaoNma mATe praveza meLavyo. bI.kaoNmano abhyAsa karatAM karatAM zikharamalane bhaNataranuM mahattva samajAyuM ane teo jAte niSThApUrvaka khUba bhaNavA lAgyA. emanI mahenata raMga lAvI ane sArA guNathI emaNe snAtakanI parIkSA pasAra karI. tyAra bAda 1971mAM madrAsa lo kolejathI sArA guNAMka prApta karI elaela.bI.nI parIkSA uttIrNa karI, vakIlAta zarU karI. Aje lagabhaga 40 varSathI vakIlAta karatA cennaIsthita emanI lo-pharma' surANA enDa surANA inTaranezanala eTarnIjhanI bhAratanI dasa sarvazreSTha lAM-pharmamAM gaNanA thAya che. 1971mAM madrAsanA rAjasthAnI samudAyamAM bhaNelA-gaNelA chokarA ochA hatA. moTA bhAganA chokarA vyavasAyamAM lAgI jatA hatA; paNa pArasamalajIe potAnA putrane jJAnArjana karAvI dhanArjana mATe yogya banAvyo.putra mATe jIvanasaMginI pasaMdagI mATe pArasamalajIne sAruM khAnadAna ane saMskArI kanyAnI apekSA hatI. 1973mAM zikharamalajInAM lagna khAnadAna kuTuMbanI bhaNelI kanyA lIlAvatI sAthe thayAM. pitAnI dUradRSTi, zrama ane gurukRpAnA phaLa svarUpe zikharamalajI Aje saphaLatAnA zikhare che. putranA jIvananirmANa mATe pArasamalajIe eka tarapha gRhasthajIvananA saghaLAM sukhono tyAga karyo ema munijIvana paNa apanAvyuM nahi. agaNita muzkelIo chatAM pArasamalajIe eka Adarza pitAnI jaina dharmano maulika itihAsa ? (bhAga-3) 96969696969696969696969 203 |
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreSTha bhUmikA nibhAvI. tyAM sudhI ke pautra DaoN. vinoda surANAnAM vyaktitva ghaDataramAM Adarza dAdAnI zreSTha bhUmikA nibhAvI. DaoN. vinoda surANAnAM dharmapatnI a.sau. razmi, putra belaDI ci. kIrti ane ci. devakArtikanuM jIvana paNa dhArmika saMskArothI otaprota che. yAdagAra saMthAro : pArasamalajInA jIvanano adhikAMza samaya guru hastInA pAvana AdhyAtmika AbhAmaMDaLamAM vyatIta thayo. teo eka rIte saMsArI sAdhu hatA. 84 varSanI uMmaramAM pUrA hoMzamAM prabaLa bhAvanA tathA AcArya hastInA paTTadhara AcArya hIrAcaMdrajInI svIkRti pachI caturvidhasaMghanI sAkSIe vidhipUrvaka saMthAro grahaNa karyo. pAMca divasIya saMthArAnI sAthe 13 julAI, 2001nA roja emanuM samAdhimaraNa thayuM. cennaI nivAsI kahe che ke - "ghaNAM varSothI cennaImAM Avo sajAgatA pUrva saMthAro thayAnuM smaraNamAM nathI.' pArasamalajI divALInA divase kadI ghare rahetA nahi, yA to gurudevanI sevAmAM athavA to pauSadhanA upavAsamAM sthAnakamAM rahetA. teo divaMgata thayA pachI varSa 2001nI divALInA zikharamalajI paNa saddagata pitAjInI paraMparAnuM nirvahaNa karatAM parivAra sahita muMbaImAM birAjamAna AcArya zrI hIrAcaMdrajInA darzanArthe pahoMcyA. AcAryazrIe emane emanA pitAjI pArasamalajInA dharmamaya aMtima divaso ane samAdhipUrvaka saMthArAnA mahAna saMkalpamAM dharma-dhyAnasahayoganI vAtothI avagata karyA. . AvA parama gurubhakta zrAvaka zrI pArasamalajI surANAnI punita smRtimAM emanA suputra zrI pI. zikharamalajI surANAne "jaina dharmano maulika ItihAsa'nA cAreya bhAganuM saMkSiptikaraNa ane aMgrejI anuvAda karAvavAnuM tathA prakAzana karavAnuM saMpUrNa zreya jAya che. saMparka : Do. vinoda surANA, surANA enDa surANA inTaranezanala eTanI, 61-63 Do. rAdhAkRSNana roDa melApura, cennaI - 600 04 (bhArata) dUrabhASa : 044 - 28120000, 28120002,28120003 (samApta) | 204 12302631333:23: jaina dharmano maulika itihAsa (bhAga-3)
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 0 'saMdarbha sUtra graMthAdi , a ajita tIrthaMkara purANatilakam - mahAkavi ratna (I. 993) a abhidhAna rAjendrakoSa bhAga - 1 thI 7 . Agama aSTotarI, abhayadevasUri 'n AcAraMga sUtra, AtmArAmajI ma.sA. a AdipurANa, ajitasenajI 0 Avazyaka cUrNi, jinadAsagaNi kSamAzramaNa a Avazyaka niryukti, bhadrabAhu dvitIya (IsAnI pAMcamI-chaThThI sadI) @ inDiyana enTIkverI 0 ImporTanTa insakripzansa phaoNra dhI baDaudA sTeTa vaoNlyuma-1 3 uttarapurANa - bhaTTAraka guNabhadra 3 uttarAdhyayana sUtra 3 uttarAdhyayana niryukti 0 uttarAdhyayana TIkA 0 upadezamAlA - dharmadAsagaNi mahattara 3 upamiti bhava prapaMca kathA - siddharSi 3 uvAsaga dasAo - abhayadeviyA vRtti . RSi maMDala stotra - dharmaghoSa (vi. saM. 1162) a enyula rIporTa ona sAutha inDiyana epigrAphI - 1916 0 epigrAphikA inDikA - tamAma vaoNlyuma 0 eprigrAphikA karNATakA - tamAma volyuma 0 epigrAphikA jainikA 2 epigrAphikA rIporTasa, madrAsa, vaoNlyuma 1-5 0 ensAiklopIDiyA opha rIlIjana eNnDa ethiksa - hesTiMgsa. ehola kA abhilekha 1 kaThopaniSada a kathAkoSa A. haripeNa (vi. saM. 988) jena dharmano maulika itihAsa H (bhAga-3) 8639636969696969696969 205]
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. kaliMga cakravartI mahAmeghavAhana khAravela kA hAthIguphA zilAlekha (vI. ni. saM. 359). 3. kuMdakuMda prAbhRta saMgraha - DaoN. e. ena. upAdhe 0 kuvalaya mAlA - udyotanasUri 0 kevali bhukti - zAkaTAyana 0 kharataragaccha bRhadgurnAvalI - jina vijayamuni siMdhI jainazAstra zikSApITha, muMbaI. 0 gauDavahoprabaMdha - vAkatirAja 2. gacchAcAra pairNaya - doghaTTIvRti 3 gadyaciMtAmaNi cAlukyarAja opha gujarAta - azokakumAra majamudAra bhAratIya vidyAbhavana - muMbaI a jayadhavalA (kaSAya pAhuDanI TIkA) 0 janarala oNpha dhI bomba brAMca oNpha dhI royala eziyATika sosAyaTI (aneka vaoNlyuma) je. bI. Ara. e. esa. volyuma - 10 jaina itihAsa, jaina dharma, vidyAprasAda kendra, pAlitANA a jaina graMtha aura graMthakAra, phatehacaMda belAnI (1950) banArasa. 0 jaina dharma kA prAcIna itihAsa bhAga-2, paramAnaMda zAstrI, dilhI (vI. ni. saM. 2500) jaina dharma kA maulika ItihAsa bhAga - 1, 2 A. hastImalajI ma.sA. 0 jaina saMhAra caritam, oriyaMTala olDa menyuskITa lAibrerI - madrAsa yunivarsiTI. jainAcArya - digaMbara jaina pustakAlaya, surata. 3 jainAcArya paraMparA mahimA - A. cArakIrti (hastalikhita) 0 oriyaMTala menyuskisa lAIbrerI, madrAsa yunivarsiTI - mekeje kalekazansa. 0 jainAcArya - nyAya vijayamuni, pAlitANA. [ 206 [3633969696969696969jena dharmano molika itihAsa H (bhAga-3) D
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ D D 0 jainijama ina arlI mIDievala karNATikA, rAmabhUSaNa, prasAdasiMha, motIlAla, banArasIladAsa, dilhI. a jainijama inasAutha inDiyA, enDa sama jaina epigrAphsa, pI.vI. desAI, solApura (1957) 0 jaina paraMparAno itihAsa bhAga-1 ane 2, darzana, jJAna, nyAya vijaya tripuTI mahArAja, amadAvAda. 3 jaina zilAlekha saMgraha bhAga - 1-2 mANikacaMdra, digaMbara jaina graMthamAlA samiti, hIrAbAga muMbaI-4. jaina sAhitya ora itihAsa - nAthurAmapremI a jaina sAhitya kA bRhad itihAsa, bhAga-3 pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna, vArANasI - 5 a jainendra siddhAMta koSa, bhAga 1-3 jinendravarNi. jJAtAdharma-kathAMga sUtra, vRti, zIlAMkAcArya. -2 jvAlAmAlinikalpa - indranaMdI. 0 tattvArthavArtika sabhASya - A. akalaMka 0 titvogAlI pannaya - paM.kalyANa vijayajI, gajasiMha rAThauDa, zAstrasamiti, jAlora (1975) 0 tilakamaMjarI - dhanapAla 3 tevAram a dakSiNa bhArata kA itihAsa DaoN. ke. e. nIlakaMTha zAstrI, hiMdI graMtha akAdamI, paTanA-3, bihAra. 2 darzanasAra - A. devasena 0 dazavaikAlika sUtra. dhI klAsikala eja, bhAratIya vidyAbhavana, baoNmbe 3. dhI jaina pAtha opha pUriphikezana, zrI padmanAbha esa. jenI dhI pharagoTana hisTrI opha dhI lenDasa enDa esa. padmanAbhana. a dussamAsamaNasaMgha - thayuM sAvacUri - zrI cAritra smAraka graMthamAlA, viramagAmathI prakAzita paTTAvalI samuccaya - prathama bhAgamAM nihita. 0 dhavalA - pakhaMDAgama TIkA jaina dharmano maulika itihAsaH (bhAga-3) 9696969696969696969694 277
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ n naMdIsUtra nizItha D nizItha cUrNi nizItha bhASya paumacariyuM - vimalasUri paTTAvalI parAgasaMgraha paM. kalyANa vijayajI, jAlora. D paTTAvalI samuccaya prathamo bhAga, munidarzana vijaya, zrIcAritra smAraka graMthamAlA, vIramagAMva (1989) n pAiya lacchInAmamAlA, dhanapAla. D pAiya sad-mahaNavo pArzvanAtha caritra D pArzvabhyudaya kAvya - jinasaina (paMcastUpAnvayI) peMgiya rahasya // periyapurANa D prabaMdhakoSa, siMdhI jaina jJAnapITha, vizvabharajI zAMtiniketana, D prabaMdha ciMtAmaNi prabaMdha ciMtAmaNi - merutuMgAcArya baoNmbe (vi. saM. 1988) prabhAvaka caritra - A. prabhAcaMdrasUri, amadAvAda, kolakAtA vi. saM. 1997 n prazna vyAkaraNa sUtra prAkRta sAhitya kA itihAsa, DaoN. jagadIzacaMdra jaina, vArANasI-1. // lIkorapasa inskripzanam juDikeram D buddhijama - sara viliyama monyora D bhagavatI sUtra (vyAkhyA prajJapti sUtra) // bhaTTAraka saMpradAya. vI. pI. joharApurakara, solApura (1958) bhAnDArakara kI sUci saMkhyA - 2105 bhadrabAhu caritra - A. ratnanaMdI (vi. saM. 1625) DbhAvasaMgraha - A. devasena (vimalasenanA ziSya) // maMjuzrI mUlakalpa 208 74 jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3)|
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAnisIha sud (romana lipimAM) 1963 mahApurANa (apabhraMza), puSpadaMta 0 mIDievala jainijama. vI.e. seleTora, karNATaka pabliziMga hAusa, bombe-2. 0 mUlArAdhanA apara nAma bhagavatI ArAdhanA, zivArya (yApanIya) 0 mUlArAdhanA - vijayodayA TIkA - aparAjita (yApanIya) 2 menyula opha pudu koTTAI sTeTa volyuma - 2 0 maisUra Arkiyolojikala riporTa phaoNra 1923, 1932 a maisUra gavarmenTa rIporTa I.sa. 1920 ratnamAlA - A. zivakoTI rAisa maisUra enDa kurga, bI. ela. rAIsa. a rAjataraMgiNI - kalpaNa a rAjapUtAnA kA itihAsa jida - 1 2 lalita vistarA - A. haribhadrasUri 2 lokaprakAza, upAdhyAya vinaya vijaya (vi. saM. 1708) a loka vibhAga (saMskRta) - siha sUrarSi 0 vaDaDhArAhaNe (kannaDa) - A. zivakoTI 2vasudeva hiMDI - saMghadAsagaNi (jinabhadragaNi kSamAzramaNathI pUrvavartI) 2 vicArazreNI - A merUtuMga. 2 vizeSAvazyaka bhASya - jinabhadragaNi kSamAzramaNa (vI. ni. saM. 1055-1115) 2 vizeSAvazyaka bhASya - svapajJavRtti 2 vIravaMza paTTAvalI - vidhipakSa paTTAvalI, bhAvasAgarasUri (vi.saM. 1516) 3 bRhakathA koSa - bhaTTAraka haripeNa (vi.saM. 989) 3 bRhat pauSadhazAlike paTTAvalI 2 zaMkara digvijaya - navakAlidAsa - mAdhava 3 zabdAnuzAsana - svopajJa amodhRvRti - zakaTAyana (I.sa. 814-875) 3 zrImana mahAvIra paTTadhara paraMparA - zrI devavimalagaNi. jaina dharmano motika itihAsaH (bhAga-3) 2302633333300 29 ]
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI zaMkara, baladeva upAdhyAya, ilahAbAda (1950) m zrI zaMkarAcArya baladeva upAdhyAya, ilahAbAda (1959) paTakhaMDAgama SaTadarzana samuccaya - rAjazekhara. SaTaprAkRta (dhRtasAgara sUriyA TIkA) -- saMgha paTTaka (saTika) zrI jinavallabhasUri saMbodha prakaraNa sakasesara oNpha sAtavAhanAja, di. ca. sarakAra. D sandeha dolAvalI, jinadattasUri sama kanTrIbyuzansa oNpha sAutha inDiyA Tu inDiyana kalcara, kRSNasvAmI ayaMgara samaya prAmRta sana-1914, mANikacaMda digaMbara jaina graMthamAlA D sTaDIja ina sAutha inDiyana jainijama, ema. esa. rAmAsvAmI ayaMgara eNnDa bI. zeSigira rAva D srImukti - zAkaTAyana D syAdvAdamaMjarI - hemacaMdrAcArya D sAino inDiyana sTaDIja, DaoN. pI. sI. bAMgacI 2 sAutha inDiyana inskripzansa, vaoNlyUma-5 sUtra kRtAMga // sUtrakRtAMga TIkA - zIlAMkAcArya soraba kA zilAlekha vi. saM. 126 harivaMzapurANa A. jinasena (punnATa saMgha. vi. saM. 840) harSacaritra- bANabhaTTa D himavaMta sthavirAvalI D hisTrI eNnDa kalcara oNpha dhI inDiyana pIpala, bhAratIya vidyAbhavana, muMbaI n hisTorikala inskripazansa oNpha sadharna inDiyA - robarTa sevala jaina dharmano maulika itihAsa : (bhAga-3) 200 (c)
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka navA tathya : keTalIka vizeSatAo * vIra nirvANa saMvata 1001 thI 1475 sudhInI pramukha (mukhya) dhArmika, sAmAjika ane rAjanaitika ghaTanAonuM tathyaparaka vivecana. * jainadharmanI dharmAcArya paraMparAo, mukhya saMpradAyo ane prabhAvaka AcAryonuM kramabaddha tathA prAmANika paricaya. zuddha zramaNAcAranI kramika hUAsanI zodhapUrNa vizad mImAMsA. samakAlina jaina rAjAo ane jaina rAjavaMzonA ItivRtanuM kramabaddha ane vastuparaka prastutikaraNa. * jaina dharma upara bhinna-bhinna samaye AvelA bhISaNa saMkaTonuM prAmANika vivaraNa. * jaina ItihAsanI jaTila gutyiyonuM pramANapurassara hala, baddhamULa bhrAMtionuM nirAkaraNa ane samagra bhAratIya ItihAsa viSayaka keTalAka aMdhakArapUrNa prakaraNo para nUtanaprakAza. jaina paraMparAmAM mahilA varga dvArA saMghapramukhA, zramaNI ane zrAvikAnA rUpamAM ApavAmAM Avela yogadAnanuM vivaraNa. ItihAsa jevA nIrasa viSayanuM saraLa ane lokagamya bhASAzailImAM Alekhana. s sllo prakAzaka adala ja saMkhyAnA pracAraka maMDalA bApU bajAra, jayapura yapara