________________
મૈર્ય સમ્રાટને
[ સપ્તમ
આ સમયે યુવરાજ માત્ર આઠેક વર્ષની જ ચલાવવાની પ્રથામાં જવાબદારીનું અને કામની ઉમરને હતું, અને તેટલી નાની વયમાં રાજા વહેંચણીનું તત્ત્વ, રાજા ચંદ્રગુપ્તના સમયથી જ તેને પિતાથી વિખુટ પાડવા ખુશી નહોતે. ખરી રીતે દાખલ થયું કહેવાશે. જો કે પુ. ૧ એટલે એમ તોડ કાઢવામાં આવ્યો, કે સમ્રાટે જ લામાં જણાવી ગયા પ્રમાણે તેને આરંભ તે થડ વખત મગધમાં રહેવું અને થે સમય અવંતિ નંદિવર્ધનના રાજ્યથી પણ થશે કહેવાશે; છતાં દેશમાં રહેવું. આ ગોઠવણથી અવંતિ દેશના મુખ્ય એમ કહેવું પડશે કે પૂર્વે (એટલે નંદિવર્ધનના નગર ઉજૈનીમાં રાજાને રહેવા લાયક થઈ પડે રાજ્યથી ) જે કાંઈ અવ્યવસ્થિત પણે અથવા તેવા મહેલ વિગેરે બંધાવવામાં આવ્યાં. એટલે તે બીનજવાબદારીએ રાજતંત્ર ચલાવાતું હતું, તે ઉજૈની નગરી જે પ્રોતવંશી રાજ્ય અમલે એક હવેથી નિયંત્રિતપણે ગોઠવવામાં આવ્યું હતું. સમૃદ્ધિશાળી નગરી હતી પણ પાછળથી નંદિન આટલું વર્ણન રાજવ્યવસ્થાને અંગે કરી, હવે વર્ધન ઉર્ફે નંદ પહેલાના રાજ્ય મગધ સામ્રા- એક બીજી સ્થિતિ તરફ જરાક ધ્યાન ખેંચીશું જ્યમાં ભળી જવાથી પાટનગર તરીકેનું સ્થાન અને તે બાદ રાજા ચંદ્રગુપ્તનું વૃત્તાંત પૂરું કરીશું. ગુમાવી બેઠી હતી, તે ફરીને એક વાર પિતાની રાજા ચંદ્રગુપ્તના મન ઉપર કુદરતી પૂર્વ જાહેરજલાલીથી ઝળહળવા લાગી. ઈ. સંજોગોએ જે છાપ ઉપજાવી હતી તેને લીધે સ. પૂ. ૩૬૨ આશરે; આ મુખ્ય ફેરફાર કરવા આ સ્થિતિ થવા પામી હતી. કેમકે તે ઉપરાંત દક્ષિણ ભારતમાં અંધ્રપતિની સત્તા એક તે દુઃખમાં જ ઉછરેલ હતો તેમાં હવે તળેના પ્રદેશ સિવાયના જે અન્ય પ્રાંત ઉપર રાજ્યતંત્ર સુગંતિ રીતે નિયમાનુસાર ચાલ્યું જતું પ્રથમ નંદિવર્ધન આદિ નંદ રાજાઓનું અને હતું જેથી બીજી કોઈ ઉપાધી મન ઉપર પાછળથી ખારવેલ આદિ કલિંગપતિઓનું રહી નહતી, એટલે દુનિયાની મેહજાળથી તેનું આધિપત્ય હતું, તે મુલક ઉપર પિતાના મૌર્ય મન વિરક્ત દશા તરફ વળવા મંડયું હતું. તેમાં વંશી સરદારો નીમી દીધા તથા અગાઉથી તેના રાજ્ય અમલે બબે દુષ્કાળને લઈનેપ ચાલ્યા આવતા કદંબ, ચેલા, પાંચ આદિ પ્રજાની તથા તેની માલમિલ્કતની થઈ પડેલી સરદાર જેઓ એક રીતે તે પિતાનો મૌર્ય. હાલહવાલીએ તેના મન ઉપર અતિ પ્રચંડ જતિની પેઠે, લિચ્છવી ક્ષત્રિયની પેટા વિભાગી અસર નીપજાવી હતી. એટલે પિતાના ધર્મના કેમના ગણતા હતા, તેમને જ્યાં ને ત્યાં ચાલુ કેન્દ્રસ્થાન ગણાતા એવા અને સૌરાષ્ટ્રમાં આવેલા રાખ્યા. તેણે નીમેલા આ મોર્ય સરદારોને તથા વિમળાચળગિરિની યાત્રાએ સંઘ કાઢીને તે તેમની સાથે આવી વસેલી અન્ય મયંક્ષત્રિય ગયો હતો. તે સમયે વિમળાચળગિરિની તળેટી, પ્રજાને, દક્ષિણ પ્રાંતના-મદ્રાસ ઇલાકામાંના વર્તમાનકાળની માફક પાલીતાણે નતી, પણ તેલંગુ સાહિત્યિક ગ્રંથોમાં–નવીન મૌર્યાઝ૪ વિમળાચળગિરિ તથા રૈવતગિરિ, અખંડ એક તરીકે ઓળખાવાયા છે. આ પ્રમાણે રાજ્ય રૂપે જ ઊભેલા હોવાથી તે બન્ને એક જ પર્વત
(૧૧) ૫. ૧ ઉં, ૫. ૧૮૦. (૧૨) પુ. ૧ ઉં, ૫. ૧૮૩. (૧૩) પુ. ૧ લું, પૃ. ૩૧૩. પુ. ૧ લું, પૃ.
૧૭૮-૭૯. પૃ. ૩૮૫.
(૧૪) પુ. ૧ લું, પૃ. ૩૦૧ ટી. નં. ૫૫, (૧૫) જુએ પુ. ૨ માં તેનું વૃત્તાંત.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
