________________
E
ક્ષહરાટ સંવત
[ તૃતીય
(૩) તે સર્વ પીસ્તાળીસ વર્ષના સમય પયંત નહ- બેસીને જેવો રાજ્યને વિસ્તાર વધારી દેવા પાણ ક્ષત્રપપદે (યુવરાજપદે) રહ્યો છે (૪) માંડ્યો કે તેવા છતાયેલા પ્રદેશ ઉપર ક્ષત્ર પછી ૪૬ મા વર્ષે નહપાણુ મહાક્ષત્રપ બન્યો છે નીમવાની આવશ્યકતા દેખાવા લાગી હતી. એટલે અને (૫) તુરત જ અવંતિ ઉપર ચડાઈ લઈ માનવું રહે છે કે, ઈ સ. પૂ. ૧૮! બાદ તુરજઈ, તે સમયના અવંતિપતિ છેલ્લા શુંગવંશી તમાં જ કે બે ત્રણ વરસમાં આવા ક્ષેત્રની સમ્રાટને મારીને પોતે અવંતિની ગાદીએ બે નિમણુક કરી દીધી હતી, તેટલા માટે ક્ષત્રપ છે; અને ત્યારથી પોતાના મહાક્ષત્રપ ' નામના તરીકેને ભૂમકને સમય આપણે ઇ. સ. પૂ. ૧૮૦ બિરૂદ સાથે તેણે હિંદી ભાષાનું “રાજા” એવું પદ થી ૧૫૮ સુધીના ૨૨ વર્ષને ગણાવી શકીએ; પણ જોડવા માંડયું છે. આખી ચર્ચાને નિષ્ક પણ ક્ષત્રપ તરીકે સર્વસત્તાધીશ તે ન ગણાય એ થયો કહેવાય કે, ભૂમકનો રાજવકાળ ઈ. સ. માટે તેટલો કાળ આપણે તેના રાજકાળના પૂ, ૧૫૯ થી ૧૧૪-૪૫ વર્ષને છે.
અંશ તરીકે લેખાવી શકીએ નહીં. અહીં આપણે તેને સમય જે ઈ. સ. | હવે જ્યારે એમ સાબિત થઈ ચુકયું છે ૧૫૯ થી ૧૧૪=૪૫ વર્ષને જણાવ્યું છે, તે કે, ભૂમકનું રાજ્ય જ ૪૫ વર્ષ ચાલ્યું છે, અને તે પોતે સ્વતંત્ર થયો એટલે કે મહાક્ષત્રપ જ્યારથી
તે બાદ નહપાણ મહાક્ષત્રપ થશે ત્યારથી જ ગણાવ્યા છે, જ્યારે તેણે તે ક્ષત્રપ ક્ષહરાટ સંવત થયો છે ત્યારે જે આંક ૪૫ તરીકે પણ રાજ્ય કર્યું છે તેમજ હેદ્દેદાર
ને નહપાણના શિલાલેખમાં તરીકે સિક્કા પણ પડાવ્યા છે એટલે તે સમય પણ તેના અમાત્ય અમયે કરાવ્યું છે તે આંક જે તેની રાજકર્તાની જિંદગી તરીકે ગણવો ભૂમકના રાજ્યનો આરંભસૂચક જ છે. વળી એમ હેય તે તેટલે કાળી તેમાં ઉમેરવો રહે છે તે પણ સાબિત થયું કે, નહપાણે કે રૂષભદત્તે જ્યાં વિશે ઊંડાણમાં ઉતરીશું તો જણાશે કે, તે જ્યાં આવી આંક સંખ્યાનો નિર્દેશ કર્યો છે હિંદમાં ભલે ડિમેટીઅસની સાથે જ આવ્યો હતો ત્યાં ત્યાં તે સવેને ભૂમકના રાજ્યની આદિ છતાં ડિમેટ્રીઅસ રાજ્ય વિસ્તાર એવડે મોટો સાલથી માંડીને તેટલાં વર્ષ પસાર થયાના નહોતું કે, તેના જુદા પ્રાંત પાડી, તેવા પુરાવારૂપ તેને ગણ રહે છે, તેમજ તે દરેક ઉપર ક્ષત્રપ નીમી રાજકારેબાર ચલાવવાની સર્વે જણ ક્ષહરાટ પ્રજાના સભ્ય હેવાથી જરૂર ઊભી થવા પામે. જે તેમ થયું છે તે, આપણે તે આંકને “ક્ષહરાટ સંવત” ના સૌથી પ્રથમ ક્ષત્રપ નિમાવાનો હકક મિનેન્સરને હતે. નામથી ઓળખાવતા રહીશું તે તેમાં કાંઈ પણ જ્યારે મિનેન્ડરને જ કોઈ એવી માનનીય અયુક્ત કહેવાશે નહીં. આ ઉપરથી જણાશે કે, પદવી ઉપર નિયુક્ત કર્યો નથી દેખાતો, ત્યારે આપણે એક નવા ઐતિહાસિક સંવતસરની “મને પત્તો જ કયાંથી લાગે ? મતલબ કે, શોધ અને ઉત્પત્તિ મેળવી કાઢી છે કે જેની આદિ ડિમેટ્રીઅસના અમલ સમયે ભૂમકની સ્થિતિ ઈસ. પૂ. ૧૫૮ માં થયેલી નેંધી શકાઈ છે. રાજકારણમાં નહતી જ; પણ મિનેન્ડરે ગાદીએ હવે ખાત્રીથી કહી શકાય છે કે, ભૂમકનું (૩૨) ક્ષહરાટ સંવતની આદિની સાલ કહેવાય
ક્ષહરાટ સંવત ૦ = ઈ. સ. 1. ૧૫૯. ત્યાંથી તે શકની શરૂઆત થઈ ગણાશે એટલે કે,
- w ૧ = ઈ. સ. ૧, ૧૫૮,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
