________________
૨૪૨ ક્ષહરાટ ક્ષત્રપોના
[ પંચમ ૧૫૦ ને આંક ન જ હોઈ શકે એમ પુરવાર કથનથી લેખકની મતલબ બે પ્રકારે થતી હોય થયું; કદાચ સિસ્તાન જીત્યાની સાલ સાથે એમ સમજાય છે. એક એમ કે, મિડેટસને સંબંધ હોય એમ માની લેવાયું હોય તો અમલ બંધ થયું હોય તે સમયની નિશાનીરૂપ તેમ પણ બની શકે તેમ નથી; કેમકે અમુક બનાવી ૭૮ ને આંક હેય; અથવા બીજી રીતે તેને અમલ બન્યા પછી સંવતસરની સ્થાપના થાય તેટલે બંધ થયા બાદ મોઝીઝ હિંદ ઉપર ચડી આવ્યો દરજજે વાત કબુલ છે; પણ તે બનાવ સાથે જેનું અને પિતે તેના પ્રાંત છત્યા તથા ત્યાં ગાદી પરાક્રમ જોડાયું હોય તેના રાજઅમલની આદિથી કરી તેની ખુશાલીમાં જે સંવત્સર સ્થાપ્યો હોય તે સંવતસર-રાજાની યાદગિરિ તરીકે-શરૂ કર- તેને આંક ૭૮ હેય બેમાંથી ગમે તે સમય . વાની પ્રથા વધારે સન્માનિત છે, નહીં કે બનાવ બેની વચ્ચે બહુ લાંબું અંતર કાંઈ નહીં જ હોય ? બન્યાની તારીખથી; છતાં એક બારગી તે પ્રમાણે બહુ ત્યારે બેથી પાંચ વર્ષ તે હદ થઈ જશે. હવે બન્યું હોવાનું માની લઈએ, તે પણ ઈ. સ. પૂ. મિગ્રેડેટસ બીજાને સમય (જુઓ પૃ.૧૪૫ કઠો) ૭૨ ની સાલમાં શહેનશાહ મોઝીઝનું રાજ્ય તો ઈ. સ. પૂ. ૧૨૩ થી ૮૮ ગણાય છે. અથવા ક્યારનું ખતમ થઈ ગયું જણાય છે. જો કે બે વર્ષ આઘે પાછે ગણે તે પણ ઈ. સ. પૂ. કેટલાકના મતે ઈ. સ. પૂ. ૭૮ માં તેના રાજ્યને ૮૮ થી ૮૦ સુધીમાં તે સંવત્સરની સ્થાપના અંત આવ્યાનું ગણાય છે; પણ મેટા ભાગને ગણી શકાય; અને તે હિસાબે ૭૮ ને આંક મત તે ઇ. સ. પૂ. ૭૫ ને જ છે. આ બેમાંથી એટલે ઈ. સ. પૂ. ૧૦ થી ૨ આવશે. જે ગમે તે મત લ્યો, તે પણ મોઝીઝના રાજ્ય ઉત્તર તે ઉપર બતાવેલ પ્રથમ અનુમાન કરતાં અમલને અંત આવી ગયાને ત્રણથી છ વર્ષ પણું વિશેષ અસંભવિત દેખાય છે. એટલે કે થઈ ગયાં હતાં. એટલે તે હિસાબે પણ તે વિદ્વાનોની માન્યતા પણ કસી જોઈ સંવતસરની માન્યતા સ્વીકાર્ય નથી. (૨) આટલાં વિવેચનથી જણાશે કે, આપણે બીજી માન્યતા એમ છે કે-* It is far જે અનુમાન દોર્યું છે તે બરાબર છે. ઉપરમાં
more probable that he (Mauses) પાર્થિઅન રીત્યા, શિલાલેખમાં મહિને દર્શાવ્યાનું invaded India after the end of કહ્યું છે (જુઓ ટી. નં. ૩૦ ), પણ તે પ્રથા the reign of Mithradates II when તે મથુરા એન્ડ ઈટસ એન્ટીકવીટીઝનું આખું Parthia ceased to exercise any પુસ્તક જોઈ વળશે તે અનેક વખત તેને real control over Seietan and Kan- વપરાશ કરાયેલે દેખાશે. વળી તે પુસ્તકમાં તે dahar=એમ બનવું વધારે શક્ય છે કેમિથે. ક્ષહરાટ અને કુશનવંશી ભૂપતિઓની જ હકીકત ડેટસ બીજાના રાજ્યને જ્યારે અંત આવ્યું ભરેલી છે એટલે ઊલટું એમ સાબિત થાય છે અને સિસ્તાન તથા કંદહાર ઉપરની પાર્થિ કે, સંવત્સરની સાથે મહિને કે રૂતુ વર્ણવવાની અનની વાસ્તવિક સત્તા બંધ પડી, ત્યારે તેણે પદ્ધતિ ક્ષહરાટ અને કુશાન પ્રજામાં પણ (મોઝીઝે ) હિંદ ઉપર ચડાઈ કરી હતી. આ વિદ્યમાન હતી.
(૩) જુએ પૃ.૧૪૫ ને કોઠે.
* કે, હિ. ઈ.
પૃ. ૫૭૪,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
