________________
તક્ષિલાની
[ ષષ્ટમ પરિનિર્વાણ (ઈ. સ. પૂ. પ૦) પછી અનુક્રમે જ ગાદીએ બેસાર્યાનું અને બીજા નંબરે આવના એક હજાર તેમજ બારસે વરસે હિંદમાં આવ્યા બાહુબળીને તક્ષશિલા નગરીવાળું રાજ્ય આપ્યાનું હતા તેમનું આવું કથન છે કે મહાવંશ અને જણાવાયું છે. મતલબ કહેવાની એ છે કે, દીપવંશ જેવાં બૌદ્ધધર્મનાં પુસ્તકે, જેમને કાળ આ બને અન્યમતિ ગ્રંથમાં આ નગરીનું પણ બુદ્ધદેવના સમય પછી બાર વર્ષને અસ્તિત્વ જ કેટલાયે પુરાણકાળથી ચાલ્યું ગણાય છે તેમાં તેવું કથન છે? બૌદ્ધધર્મનાં જ આવતું જણાવાયું છે. પુસ્તકને આધારે વિશેષ વજનદાર લેખો કે આ પ્રમાણે દરેક પ્રકારની દલીલથી તથા અન્ય સંપ્રદાયના ગ્રંથને? જે અન્ય ધર્મનાં સ્વતંત્ર પુરાવાથી સાબિત કરી શકાય છે. ત્યારે કથનને વધારે વિશ્વસનીય ગણતા તે, તેમાંના નિઃસંદેહ કબુલ કરવું જ રહે છે કે, શિરકટના એક વૈદિક મતનું કથન આ પ્રમાણે છે પ્રસંગને અને તક્ષશિલા નગરીની ઉત્પત્તિ કે It ( Taksha-sbila ) is said to have નામોચ્ચાર સાથે કાંઈ જ સંબંધ નથીઃ ભલે been founded by Taksha the son પછી ફરિયાન કે હ્યુએનશાંગના વર્ણનમ્રને of Bharata and nephew of Rama= આધાર બતાવાય કે અન્ય પ્રકારે વસ્તુ ઉપસ્થિત રામના ભત્રિજા અને ભારતના પુત્ર તક્ષ (રાજા). કરી દેવાય. જે આ યાત્રિકોનાં વર્ણન આધારે એ ૫તક્ષશિલા વસાવ્યાનું કહેવાય છે.” જણાવાતું હોય તે કહેવું પડે છે કે, તેમણે એટલે કે, તક્ષશિલા નગરીનું નિર્માણ છેઠ રામા- સ્વધર્મની વાહવાહ કહેવરાવવામાં લેખનકળાને વતારના સમયને લગતું છે; જ્યારે બીજો મત અતિરેક કરી વાળે દેખાય છે. જે જૈન છે તે સંપ્રદાયનું કથન જાણવાની તે પછી તક્ષશિલા નામ કેવી રીતે પડયું? આવશ્યકતા વિચારાય તે, તેમાં તે તક્ષશિલાનું પુરાતત્ત્વકારના મત પ્રમાણે, તે નગરીનું અસ્તિત્વ છે, તેમના પ્રથમ તીર્થકર રૂષભદેવના નામ ત્યાંની શિલ્પકળાને અંગે પડયું હોય એમ સમયે પણ હતું એમ જણાવવામાં આવે છે; સમજાય છે. અથવા તક્ષક રાજાએ ૫ વાગ્યાથી કેમકે તેમણે દીક્ષા સમયે પોતાના રાજ્ય પ્રદે- તેવું નામ પડયું હેય. તક્ષશિલા કોતરેલી શની જે વહેંચણી પોતાના પુત્ર વચ્ચે કરી બતાવી શિલા, અથવા નાગરાજા તક્ષકની શિલા. વિરંડ છે તેમાં પોતાના જ્યેષ્ઠ પુત્ર ભરતને પિતાની સીલના મંતવ્ય પ્રમાણે પણ ત્યાં કોઈ
(૫૦) જુઓ ડેઝ એજન્ટ જીઓગ્રાફી ઓફ ઈન્ડીયા પૃ. ૯૨
(પ) જુઓ નીચેની ટી. નં. ૫૫નું અસલ લખાણ,
(૫૨) વેદિક મતમાં જેમ ભારતના સમયે તક્ષ શિલાનું અસ્તિત્વ જણાવાયું છે તેમ જૈન મતમાં પણ ભારતના સમયે જ છે : બનેમાં ભારતનું નામ સામાન્ય છે પણ વ્યક્તિઓ ભિન્ન છે: બને વચ્ચેના સમયનું અંતર પણ ઘણું જ છે.
(૫૩) કલ્પ. સુ. ટીકા. પૃ. ૧૧૯ જુઓ. (૫૪) પુરાતત્વ પુ. ૧, પૃ. ૫૨.
(૫૫) સરખા ઉપરની ટી. નં', પ નું મૂળ લખાણ
(૫૬) જુએ. રે. . વ. પુ. ૧, પૃ. ૧૩૬:N. l'. of the capital about 10 li( 19 miles) is the tank of Naga-Raja Rovato 914
વ્ય ખૂણે આરોરે ૧૦ લી(૧૫ માઇલ)ને છે. નાગરાજનું તળાવ આવેલ છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat
www.umaragyanbhandar.com
